Το αφηγηματικό υλικό της προφορικής επικής ποίησης απαρτίζεται, σε μεγάλο μέρος της, από παραδοσιακά θέματα τα οποία ήσαν ήδη γνωστά στον ακροατή. Οικείο και επίσης γνωστό ήταν το μέσο, η λογοτυπική δηλαδή γλώσσα του εξάμετρου στίχου. Το ερώτημα, κατ' επέκταση, που τίθεται είναι με ποια κριτήρια το ακροατήριο εκτιμούσε ως εξαιρετική ή υψηλή την επίδοση ενός αοιδού, ο οποίος χειριζόταν ένα θέμα γνωστό και οικείο ως προς το περιεχόμενο και τη μορφή του.
Από τον τρόπο με τον οποίο προσλαμβάνουν οι εσωτερικοί ακροατές της Οδύσσειας τα τραγούδια των αοιδών, ιδίως του Δημοδόκου, διαπιστώνεται ότι βασικό αξιολογικό κριτήριο ήταν ο ξεχωριστός τρόπος με τον οποίο χειριζόταν ο αοιδός το παραδοσιακό του υλικό. Τούτο μπορεί να σημαίνει ότι ένας δεξιοτέχνης αοιδός, προκειμένου να κρατήσει ζωντανό το ενδιαφέρον των ακροατών στην παρακολούθηση της διήγησης, μπορούσε, και έπρεπε, να χειρίζεται με άνεση και ευελιξία την παραδοσιακή γλώσσα· να παρουσιάζει δικαιολογημένη την εξέλιξη της επικής δράσης και να οργανώνει με οικονομημένο τρόπο τα ιστορούμενα γεγονότα· ακόμη, να είναι σε θέση να παρουσιάζει τη διήγηση με ενάργεια, παραστατικότητα, αλλά και αληθοφάνεια· τέλος, να προκαλεί την ένταση και την αδημονία του ακροατή για το πώς θα εξελιχθούν τα δρώμενα.
Στη σύνθεση της Ιλιάδας και της Οδύσσειας αναγνωρίζονται οι προηγούμενες τεχνικές σε υψηλό βαθμό. Και στα δύο έπη εντοπίζονται, κατ' αρχάς, ίχνη από μυθολογικά ή νοβελιστικά θέματα, συνδεδεμένα σε άλλα έργα με διαφορετικούς ήρωες (θέμα της μήνιδος, νόστοι, κατάβαση στον Άδη)· απαντούν, επίσης, υπαινιγμοί σε μυθολογικά κατορθώματα ηρώων (λ.χ. η Αργοναυτική εκστρατεία), ή παλαιές έριδες των ολυμπίων θεών προκειμένου να αποκαταστήσουν τη θεϊκή τάξη και να εδραιώσουν την ιεραρχία τους. Γίνονται, τέλος, αναφορές σε θέματα του τρωικού πολέμου και των γεγονότων που τον ακολούθησαν (στην κρίση του Πάρη, στη συγκέντρωση του στόλου και των αρχηγών στην Αυλίδα, στην άλωση της Τροίας, στον θάνατο του Αχιλλέα, στη μελλοντική αναχώρηση του Οδυσσέα από την Ιθάκη), τα οποία, σε μεγάλο μέρος τους, φιλοξενούνται στο κύριο υλικό των μεταγενέστερων έργων του επικού κύκλου (Κύπρια, Αιθιοπίς, Νόστοι, Τηλεγονία).
Είναι όμως χαρακτηριστικό ότι το πλούσιο αυτό, συχνά ετερόκλητο, παραδοσιακό υλικό δεν περνάει στα δύο έπη αυτούσιο αλλά με υπαινικτικό και άκρως επιλεκτικό τρόπο, προκειμένου να εξυπηρετήσει, σε μια νέα πλέον προοπτική, τις ανάγκες της αφηγηματικής πλοκής των δύο επών. Προπάντων, το παραδοσιακό υλικό στα ομηρικά έπη (σε αντίθεση προς τα αποσπάσματα του επικού κύκλου, όπου τα γεγονότα διαδέχονται το ένα το άλλο δίχως η αφήγηση να επικεντρώνεται σε έναν ξεχωριστό ήρωα) οργανώνεται γύρω από έναν κεντρικό θεματικό άξονα (τη μῆνιν στην Ιλιάδα και τον νόστο στην Οδύσσεια) και έναν βασικό πρωταγωνιστή (τον Αχιλλέα και τον Οδυσσέα αντιστοίχως). Την άρτια οργάνωση του υλικού των δύο ομηρικών επών έναντι των υπολοίπων του επικού κύκλου τονίζει ο Αριστοτέλης στην Ποιητική του (κεφ. 23.1 κε.): «Και σε τούτο ο Όμηρος είναι θεσπέσιος όταν τον συγκρίνουμε με τους άλλους. Δηλαδή δεν καταπιάστηκε να κάμει ποίημα ολόκληρο τον τρωικό πόλεμο, αν και έχει αρχή και τέλος. Αν το έκαμε, ο μύθος θα ήταν μεγάλος και όχι ευσύνοπτος. Αν πάλι είχε μικρότερο μέγεθος ο πόλεμος, τότε θα ήταν πάρα πολύ περίπλοκος εξαιτίας της ποικιλίας των γεγονότων. Τώρα όμως, αφού ο Όμηρος διάλεξε ένα μέρος, από τα υπόλοιπα χρησιμοποιεί πολλά σαν επεισόδια, όπως τον κατάλογο των πλοίων και άλλα επεισόδια με τα οποία ποικίλλει το ποίημα».
Η "πρωτοτυπία", κατ' επέκταση, στη σύνθεση της αφηγηματικής ύλης των δύο ομηρικών επών έγκειται όχι, όπως συμβαίνει λίγο πολύ σήμερα, στην απομάκρυνσή της από την παράδοση, αλλά ακριβώς στον συνεχή και δραστήριο συναγωνισμό της με αυτήν, την οποία εξελίσσει με την περίτεχνη αναδιαμόρφωση του παραδοσιακού υλικού και την ανασημασιοδότηση παραδοσιακών θεμάτων.
Δεν υπάρχουν σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου