ΟΜΗΡΟΣ: Ἰλιάς (23.1-23.53)

Ραψωδία Ψ' - Ἆθλα ἐπὶ Πατρόκλῳ

Ὣς οἱ μὲν στενάχοντο κατὰ πτόλιν· αὐτὰρ Ἀχαιοὶ
ἐπεὶ δὴ νῆάς τε καὶ Ἑλλήσποντον ἵκοντο,
οἱ μὲν ἄρ᾽ ἐσκίδναντο ἑὴν ἐπὶ νῆα ἕκαστος,
Μυρμιδόνας δ᾽ οὐκ εἴα ἀποσκίδνασθαι Ἀχιλλεύς,
5 ἀλλ᾽ ὅ γε οἷς ἑτάροισι φιλοπτολέμοισι μετηύδα·
«Μυρμιδόνες ταχύπωλοι, ἐμοὶ ἐρίηρες ἑταῖροι,
μὴ δή πω ὑπ᾽ ὄχεσφι λυώμεθα μώνυχας ἵππους,
ἀλλ᾽ αὐτοῖς ἵπποισι καὶ ἅρμασιν ἆσσον ἰόντες
Πάτροκλον κλαίωμεν· ὃ γὰρ γέρας ἐστὶ θανόντων.
10 αὐτὰρ ἐπεί κ᾽ ὀλοοῖο τεταρπώμεσθα γόοιο,
ἵππους λυσάμενοι δορπήσομεν ἐνθάδε πάντες.»
Ὣς ἔφαθ᾽, οἱ δ᾽ ᾤμωξαν ἀολλέες, ἦρχε δ᾽ Ἀχιλλεύς.
οἱ δὲ τρὶς περὶ νεκρὸν ἐΰτριχας ἤλασαν ἵππους
μυρόμενοι· μετὰ δέ σφι Θέτις γόου ἵμερον ὦρσε.
15 δεύοντο ψάμαθοι, δεύοντο δὲ τεύχεα φωτῶν
δάκρυσι· τοῖον γὰρ πόθεον μήστωρα φόβοιο.
τοῖσι δὲ Πηλεΐδης ἁδινοῦ ἐξῆρχε γόοιο,
χεῖρας ἐπ᾽ ἀνδροφόνους θέμενος στήθεσσιν ἑταίρου·
«χαῖρέ μοι, ὦ Πάτροκλε, καὶ εἰν Ἀΐδαο δόμοισι·
20 πάντα γὰρ ἤδη τοι τελέω τὰ πάροιθεν ὑπέστην,
Ἕκτορα δεῦρ᾽ ἐρύσας δώσειν κυσὶν ὠμὰ δάσασθαι,
δώδεκα δὲ προπάροιθε πυρῆς ἀποδειροτομήσειν
Τρώων ἀγλαὰ τέκνα, σέθεν κταμένοιο χολωθείς.»
Ἦ ῥα, καὶ Ἕκτορα δῖον ἀεικέα μήδετο ἔργα,
25 πρηνέα πὰρ λεχέεσσι Μενοιτιάδαο τανύσσας
ἐν κονίῃς· οἱ δ᾽ ἔντε᾽ ἀφωπλίζοντο ἕκαστος
χάλκεα μαρμαίροντα, λύον δ᾽ ὑψηχέας ἵππους,
κὰδ δ᾽ ἷζον παρὰ νηῒ ποδώκεος Αἰακίδαο
μυρίοι· αὐτὰρ ὁ τοῖσι τάφον μενοεικέα δαίνυ.
30 πολλοὶ μὲν βόες ἀργοὶ ὀρέχθεον ἀμφὶ σιδήρῳ
σφαζόμενοι, πολλοὶ δ᾽ ὄϊες καὶ μηκάδες αἶγες·
πολλοὶ δ᾽ ἀργιόδοντες ὕες, θαλέθοντες ἀλοιφῇ,
εὑόμενοι τανύοντο διὰ φλογὸς Ἡφαίστοιο·
πάντῃ δ᾽ ἀμφὶ νέκυν κοτυλήρυτον ἔρρεεν αἷμα.
35 Αὐτὰρ τόν γε ἄνακτα ποδώκεα Πηλεΐωνα
εἰς Ἀγαμέμνονα δῖον ἄγον βασιλῆες Ἀχαιῶν,
σπουδῇ παρπεπιθόντες ἑταίρου χωόμενον κῆρ.
οἱ δ᾽ ὅτε δὴ κλισίην Ἀγαμέμνονος ἷξον ἰόντες,
αὐτίκα κηρύκεσσι λιγυφθόγγοισι κέλευσαν
40 ἀμφὶ πυρὶ στῆσαι τρίποδα μέγαν, εἰ πεπίθοιεν
Πηλεΐδην λούσασθαι ἄπο βρότον αἱματόεντα.
αὐτὰρ ὅ γ᾽ ἠρνεῖτο στερεῶς, ἐπὶ δ᾽ ὅρκον ὄμοσσεν·
«οὐ μὰ Ζῆν᾽, ὅς τίς τε θεῶν ὕπατος καὶ ἄριστος,
οὐ θέμις ἐστὶ λοετρὰ καρήατος ἆσσον ἱκέσθαι,
45 πρίν γ᾽ ἐνὶ Πάτροκλον θέμεναι πυρὶ σῆμά τε χεῦαι
κείρασθαί τε κόμην, ἐπεὶ οὔ μ᾽ ἔτι δεύτερον ὧδε
ἵξετ᾽ ἄχος κραδίην, ὄφρα ζωοῖσι μετείω.
ἀλλ᾽ ἤτοι νῦν μὲν στυγερῇ πειθώμεθα δαιτί·
ἠῶθεν δ᾽ ὄτρυνε, ἄναξ ἀνδρῶν Ἀγάμεμνον,
50 ὕλην τ᾽ ἀξέμεναι παρά τε σχεῖν ὅσσ᾽ ἐπιεικὲς
νεκρὸν ἔχοντα νέεσθαι ὑπὸ ζόφον ἠερόεντα,
ὄφρ᾽ ἤτοι τοῦτον μὲν ἐπιφλέγῃ ἀκάματον πῦρ
θᾶσσον ἀπ᾽ ὀφθαλμῶν, λαοὶ δ᾽ ἐπὶ ἔργα τράπωνται.»

***

Εκεί στην πόλιν έκλαιαν· και ωστόσον είχαν φθάσει
στα πλοία τους οι Αχαιοί, στην άκρην του Ελλησπόντου,
καθένας εις την πρύμνην του· τους Μυρμιδόνας όμως
να διαλυθούν δεν άφηνεν ο ισόθεος Πηλείδης,
5 και των συντρόφων έλεγεν: «Ανδρείοι Μυρμιδόνες,
ω ποθητοί μου σύντροφοι, τ᾽ άλογ᾽ από τ᾽ αμάξια
τώρα δε θα ξεζέψομεν, αλλά μαζί μ᾽ εκείνα
θα προχωρήσομε σιμά να κλάψομε τον φίλον
Πάτροκλον, μόνη προσφορά που των νεκρών ανήκει.
10 Και αφού του πικρού κλάματος την ηδονήν χαρούμεν,
τ᾽ άλογα θα ξεζέψομε κι εδώ θα γίνει ο δείπνος».
Είπε και όλοι εθρήνησαν και πρώτος ο Πηλείδης
κι έφεραν γύρω εις τον νεκρόν τρεις γύρες με τους ίππους
κλαίοντας και στα κλάματα τους εκινούσε η Θέτις.
15 Δάκρυα στον άμμον, δάκρυα στα όπλα τους εκύλαν
τόσον τους ήταν ποθητός ο μέγας πολεμάρχος.
Και ο Πηλείδης άπλωσε στου φίλου του τα στήθη
τ᾽ ανθρωποφόνα χέρια του κι έκανε αρχήν του θρήνου:
«Αγάλλου, ω Πάτροκλε, και αυτού που ευρίσκεσαι στον Άδην,
20 ότι όλα όσα σου ᾽ταξα τα τελειώνω τώρα,
τον Έκτορα να σύρω εδώ, στους σκύλους να τον δώσω,
και εις την πυράν σου δώδεκα τέκνα λαμπρά των Τρώων
από χολήν του φόνου σου να σου αποκεφαλίσω».
Αυτά ᾽πε και σκληρόψυχα τον Έκτορα τον θείον
25 ξάπλωσε προύμυτα σιμά στην κλίνην του Πατρόκλου
στο χώμα· κι εξεζώνονταν ωστόσο οι Μυρμιδόνες
τα χάλκινά τους άρματα κι εξέζεψαν τους ίππους
και όλοι εκαθίσαν έμπροσθεν στην πρύμνην του Αχιλλέως
που ευφραντικό τούς έκανε νεκρώσιμο τραπέζι.
30 Και βόδια κάτασπρα πολλά σφαζόμενα εβογγούσαν,
εσφάζοντο και αρνιά πολλά κι ερίφια που βελάζαν·
χοίροι πολλοί λευκόδοντες, που από το πάχος λάμπαν,
στου Ηφαίστου εκαψαλίζονταν την φλόγα τεντωμένοι,
και στον νεκρόν ολόγυρα το αίμα επλημμυρούσε.
35 Και οι βασιλείς των Αχαιών τον μέγαν Αχιλλέα,
ως ήταν απ᾽ τον θάνατον του φίλου χολωμένος,
με κόπον τον κατάπεισαν να τους ακολουθήσει
εις του Ατρείδη την σκηνήν· και αμέσως, άμα εφθάσαν,
τους ψιλοφώνους κήρυκες επρόσταξαν να στήσουν
40 τρίποδα μέγαν στην φωτιά, να πείσουν τον Πηλείδη
απ᾽ τα πηγμένα αίματα το σώμα να καθάρει.
Και αυτός αρνείτο στερεά και μέγαν όμοσ᾽ όρκον:
«Μα τον Κρονίδην των θεών εξαίσιον και πρώτον,
λούσιμο αυτή μου η κεφαλή δεν θα δεχθεί πριν βάλω
45 εις την πυράν τον Πάτροκλον, και του σηκώσω τάφον
και τα μαλλιά μου κουρευθούν, ότι παρόμοιος πόνος
δεν θα μου πλήξει την ψυχήν όσον καιρόν και αν ζήσω.
Αλλά για τώρ᾽ ας στέρξομε το θλιβερό τραπέζι.
Και πρόσταξ᾽ αύριον ενωρίς, ω Ατρείδη βασιλέα,
50 ξύλα να φέρουν κι έπειτα να ετοιμάσουν όσα
τους πεθαμένους προβοδούν εις τον ανήλιον τόπον.
Γρήγορα τούτος άφαντος να γίνει απ᾽ έμπροσθέν μας
μέσα εις την φλόγα και ο λαός τα έργα του να πιάσει».

Ο λόγος ύπαρξης των ενοχών

Το συναίσθημα της ενοχής αποτελεί ένα δύσκολο συναίσθημα που ταλαιπωρεί ένα μεγάλο ποσοστό ανθρώπων σε όλο τον κόσμο. Ουσιαστικά είναι το συναίσθημα που νιώθει κάποιος όταν πιστεύει ότι έχει προβεί σε κάποια πράξη επιβλαβή, είτε σε κάποιον άλλον είτε στον ίδιο του τον εαυτό.

Μερικές φορές μάλιστα βρίσκεται στον πυρήνα πολλών ψυχιατρικών διαταραχών.

Η ενοχή για πολλούς ανθρώπους έχει περισσότερη δύναμη από την επιθυμία τους και παραδίνουν την εξουσία της ζωής τους στην ενοχή χωρίς να κατανοούν πως οι ίδιοι δίνουν δύναμη στο συναίσθημα τους και το αφήνουν εντέλει να τους κυριεύσει.

Ενοχή VS Ντροπή

Η έννοια της ενοχής ως συναίσθημα πολλές φορές συγχέεται με την έννοια της ντροπής. Ωστόσο, αυτά τα δύο συναισθήματα έχουν διαφορετική ποιότητα και εννοιολογία.

Η ενοχή όπως αναφέραμε αποτελεί το συναίσθημα που νιώθει κάποιος όταν έβλαψε η πιστεύει πως έβλαψε κάποιον άλλον η και τον ίδιο του τον εαυτό.

Αντιθέτως, η ντροπή αναφέρεται στο συναίσθημα που βιώνει κάποιος που σχετίζεται με την αρνητική αξιολόγηση που έχει για τον εαυτό του και την προσωπικότητα του σε περισσότερους από ένα τομείς. Η ντροπή δεν αφορά απαραίτητα το βλάψιμό άλλων ανθρώπων αλλά αποτελεί μία προσωπική εκτιμώμενή αξιολόγηση αποτυχίας επίτευξης στόχων από το άτομο.

Τα δύο αυτά συναισθήματα είναι συναισθήματα αυτό-συνείδησης δηλαδή συνείδησης εαυτού, είναι ηθικά συναισθήματα καθώς επηρεάζονται από αξίες του πως πρέπει η δεν πρέπει να είμαστε και αναπτύσσονται στο πλαίσιο της διαπροσωπικής επαφής.

 
Ο λόγος ύπαρξης της ενοχής

Η ενοχή όπως και όλα τα ανθρώπινα συναισθήματα έχουν φυσικά κάποιον σημαντικό λόγο ύπαρξης, ωστόσο θα πρέπει πάντα να εξετάζουμε τους λόγους για τους οποίους κάποιος νιώθει ένοχος και φυσικά να προσπαθούμε να μετουσιώσουμε αυτό το συναίσθημα σε κάτι πιο δημιουργικό και βοηθητικό για τον άνθρωπο.

Η ενοχή προστατεύει τους ανθρώπους από το να συμπεριφέρονται χωρίς φραγμούς και συστολές.

Χωρίς την ύπαρξη της ενοχής η ανθρωπότητα είναι πολύ πιθανόν να μην επιβίωνε καθώς όλοι θα προσπαθούσαν να κυριαρχήσουν με αθέμιτα μέσα η ακόμη και να καταπατήσουν τους άλλους για προσωπικά τους συμφέροντα.

Σε μια τέτοια περίπτωση, θα βρισκόμασταν σε ένα φαύλο κύκλο όπου δύσκολα θα βρίσκαμε αδιέξοδο.

Η ενοχή ωστόσο μπορεί να αποτελέσει κίνητρο για κάποιον που θέλει να γίνει "καλύτερος άνθρωπος". Το να νιώθουμε άσχημα για κάποια πράξη που έκανε κακό είτε σε εμάς είτε σε κάποιον άλλον αποτελεί έναν βασικό λόγο για να αλλάξουμε και να στοχεύσουμε στην αυτοβελτίωση μας. Μπορεί να λειτουργήσει ως ένας εσωτερικός συναγερμός που μας βοηθάει να αναγνωρίζουμε και να αλλάζουμε κάποια συμπεριφορά που έρχεται σε αντίθεση με τις προσωπικές μας αξίες.

Ωστόσο η ενοχή πολλές φορές μας εγκλωβίζει στο παρελθόν και δεν μας βοηθάει να κοιτάξουμε μπροστά και να εστιάσουμε σε μια διαφορετική ζωή. Μας αιχμαλωτίζει και για αυτό είναι πολύ σημαντικό να δουλέψουμε το συναίσθημα μας και να μην την αφήσουμε να μας "καταπιεί".

Η ενοχή που μπορεί να λειτουργήσει τοξικά προέρχεται κυρίως από την παιδική μας ηλικία.

Οι περισσότεροι άνθρωποι συνηθίζουν να συνδέουν αυτό που σκέφτονται και αυτό που κάνουν με τον εαυτό τους με αποτέλεσμα πολλές φόρες να αυτό κατηγορούνται για καθημερινές απλές πράξεις που εύκολα μπορούν να αλλάξουν.

Οι άνθρωποι με ενοχές τείνουν να δημιουργούν στο μυαλό τους ένα εσωτερικό δικαστήριο θέτοντας τον εαυτό τους στην θέση του κατηγορούμενου.

Το υπερεγώ μας διαδραματίζει σημαντικό ρολό καθώς επηρεάζει τον άνθρωπο στο πώς πρέπει να σκέφτεται να αισθάνεται η να συμπεριφέρεται οδηγώντας τον πολλές φορές να νιώθει ανεπαρκής και κατώτερος σε σχέση με τις υποδείξεις των άλλων και της κοινωνίας του.

Οι άνθρωποι δύσκολά μπαίνουν στην διαδικασία της αυτοσυμπόνιας και ενώ τις περισσότερες φορές δείχνουν συμπόνια και αγάπη στους φίλους τους η στην οικογένεια τους όταν περνάνε μία δυσκολία δεν κάνουν το ίδιο πράγμα και για τον εαυτό τους.

 
Οι θεωρίες που εξηγούν την ενοχή

Έχουν υπάρξει πολλές θεωρίες για την ενοχή από διαφορετικές ψυχοθεραπευτικές προσεγγίσεις.

Αρχικά στην ψυχανάλυση το συναίσθημα της ενοχής συνδέεται με το συναίσθημα του άγχους και με το Οιδιπόδειο ψυχοσεξουαλικό στάδιο. Σύμφωνα με τον Freud τα παιδιά έχουν μια υποβόσκουσα "ερωτική" επιθυμία με τον γονέα του αντίθετου φύλου η οποία τους δημιουργεί ντροπή και ενοχή. Καθώς τα παιδιά μεγαλώνουν οι ενορμήσεις αυτές καταπιέζονται και μετατρέπονται σε έλξη για άτομα του αντίθετου φύλου.

Επίσης ο Erikson ανέπτυξε την θεωρία του για τα 8 στάδια ψυχοκοινωνικής ανάπτυξης των παιδιών σύμφωνά με την οποία στο τρίτο στάδιο (Πρωτοβουλία- Ενοχή) όπου το παιδί βρίσκεται σε ηλικία 4 με 5 ετών αναπτύσσει τις κινητικές του ικανότητες και τις διανοητικές του πράξεις οι οποίες αποτελούν προιόντα της ενεργητικής του πρωτοβουλίας. Εάν οι πράξεις του παιδιού για αυτόνομο έλεγχο και πρωτοβουλία στην εξερεύνηση του περιβάλλοντος του ενισχυθούν και επικροτηθούν από τους γονείς τότε το παιδί ανέπτυξε επαρκώς την αίσθηση πρωτοβουλίας εάν όμως οι γονείς είναι επικριτικοί στις πράξεις πρωτοβουλίας του παιδιού τότε αυτό αναπτύσσει το αίσθημα της ενοχής. Η επιτυχής μετάβαση αυτού του σταδίου βοηθάει το παιδί να αναπτύξει συναισθήματα ευχαρίστησης από τις επιτυχίες του, τους σκοπούς και τις πρωτοβουλίες του.

Στην γνωσιακή προσέγγιση η σκέψη δημιουργεί το συναίσθημα, επομένως όσο κάποιος πιστεύει ότι έχει κάνει κακό σε κάποιον άλλον του δημιουργείται το συναίσθημα της ενοχής για αυτό που σκέφτεται ότι έχει κάνει.

Στην υπαρξιακή προσέγγιση η ενοχή συνδέεται με την αποτυχία των ανθρώπων να ζήσουν την πληρότητα της ζωής και την αυθεντικότητα της. Σε κοινωνικό μάλιστα επίπεδό μπορεί όλοι οι άνθρωποι να νιώσουν ένοχοι για την κοινωνική παθολογία όντας μέλη ενός κοινωνικού συστήματος. Στο κοινωνικό σύστημα υπάρχει αδικία, κακία, φθόνος και εκμετάλλευση, ωστόσο έχει υποστηριχθεί ότι είναι σημαντικό να αποτινάξουμε την ενοχή από μέσα μας και να αποδεχτούμε την παγκόσμια κοινωνική πραγματικότητα.

 
Η... θεραπεία της ενοχής

Σε θεραπευτικό επίπεδο η ενοχή αποτελεί ένα συναίσθημα που μας εγκλωβίζει συνεχώς στο παρελθόν. Μας κάνει συνεχώς να νιώθουμε άσχημα για κάτι που έχει γίνει στο παρελθόν χωρίς να μπορούμε να κοιτάξουμε το μέλλον μας. Αναμοχλεύουμε συνέχεια το ίδιο πράγμα ενώ συχνά το συναίσθημα της ένοχης γίνεται ένα με τον εαυτό μας και μας παγιώνει σε μία κατάσταση η οποία αν και μας κρατά αδρανείς και πολλές φορές μας αιχμαλωτίζει μακριά από το συναίσθημα της χαράς ή της ελευθερίας μας δημιουργεί και ασφάλεια.

Η παγίωση στο παρελθόν δυσκολεύει το άτομο να φύγει από την παιδική του πλευρά και να αναλάβει την ατομική τού ευθύνη για την ζωή.

Για πολλούς ανθρώπους είναι δύσκολο να αναλάβουν την ευθύνη της ελευθερίας τους και πολλές φορές επιλέγουν να παραμένουν στον παιδικό τους ρόλο νιώθοντας συχνά απροστάτευτοι και ανήμποροι να διαχειριστούν καταστάσεις.

Είναι τέλος σημαντικό να αναφερθούμε στην ενοχή που νιώθουν οι άνθρωποι για τις δυσκολίες τις οποίες αντιμετωπίζουν. Όταν στην θεραπεία σιγά σιγά συνειδητοποιούν τον ρόλο των γονέων τους στην εδραίωση κάποιων δυσλειτουργικών σκέψεων και συναισθημάτων για τους εαυτούς τους νιώθουν ενοχή και θυμό. Τα παιδιά που κακοποιούνται από τους γονείς τους η δεν μπορέσαν να λάβουν την αγάπη και την αποδοχή που είχαν τόσο πολύ ανάγκη από αυτούς, συχνά θεωρούν τους εαυτούς τους υπεύθυνους και ανεπαρκείς να αγαπηθούν και να νιώσουν ότι αξίζουν.

Μπαίνουν σε μια διαδικασία συνεχούς συμμόρφωσης με τις αξίες που τους προβάλλονται από τους σημαντικούς άλλους η προσπαθούν να ικανοποιήσουν τις ανάγκες των άλλων επιζητώντας την αποδοχή από αυτούς.

Είναι φυσικό καθώς το παιδί δεν μπορεί να επεξεργαστεί έλλογα κάποια γεγονότα. Ωστόσο, ως ενήλικες έχοντας εν τέλει αντιληφθεί πώς μπορούν να αλλάξουν και να αναλάβουν την ατομική τους ευθύνη σίγουρα μέσω της ψυχοθεραπείας έχουν την δυνατότητα να αθωώσουν τον εαυτό τους και να τον αντιμετωπίσουν με περισσότερη συμπόνοια και αγάπη.

Η οριοθέτηση τους και η ικανοποίηση των δικών τους αναγκών αποτελεί και το πρώτο βήμα για να αποτινάξουν την ενοχή τους, να αθωωθούν, να αποδεχτούν τον εαυτό τους και να αντιληφθούν την αξία της μοναδικότητας τους.

Μύθοι για την Αγάπη και τις Σχέσεις

Γιατί δυσκολευόμαστε να κάνουμε σχέσεις; Γιατί δυσκολευόμαστε να κρατήσουμε μια σχέση; Γιατί μας απογοητεύει η αγάπη; Για να απαντήσουμε σε αυτά τα ερωτήματα θα χρειαστεί να διαλύσουμε κάποιους μύθους γύρω από τη φύση μας και την αγάπη και να δούμε την αλήθεια των πραγμάτων.

Οι μύθοι για την αγάπη έχουν χτιστεί από την κοινωνία μας. Μας έχουν πείσει να πιστεύουμε στη ρομαντική αγάπη και στον τέλειο έρωτα. Οι ταινίες, οι ποιητές, τα βιβλία, τα περιοδικά μιλούν και εξιδανικεύουν την αγάπη και ενώ αυτό μας δημιουργεί ελπίδες και όμορφες εικόνες, ταυτόχρονα ίσως είναι η μεγαλύτερη υπονόμευση της πραγματικής αγάπης.

#1 Μύθος: Θα γνωρίσουμε το άλλο μας μισό. Τον άνθρωπο που θα μας κάνει νιώσουμε πλήρεις και όλα θα κυλάνε αβίαστα.

H Αλήθεια: Όλοι οι άνθρωποι, ανεξαιρέτως, έχουμε κάποια δύσκολα χαρακτηριστικά. Κάποιες παραξενιές. Οι μόνοι που δεν έχουν παραξενιές είναι οι άνθρωποι που μόλις γνωρίσαμε! Μόνο αυτοί μας φαίνονται κανονικοί. Με το που τους γνωρίσουμε λίγο παραπάνω όμως, καταλαβαίνουμε ότι και αυτοί έχουν τα θέματά τους… Είναι φυσιολογικό. Άρα και εμείς και ο άνθρωπος που θα σχετιστούμε θα έχουμε παραξενιές και ελαττώματα. Όλοι ΑΝΕΞΑΙΡΕΤΩΣ έχουμε έναν τρόπο να κάνουμε το βίο αβίωτο για τους συντρόφους μας. Αυτό δεν είναι πρόβλημα. Το πρόβλημα προκύπτει όταν δεν γνωρίζουμε αυτόν τον δικό μας τρόπο… Δυστυχώς, αυτό είναι το πιο σύνηθες. Όταν δε γνωρίζουμε τον εαυτό μας (και είναι μια αρκετά επίπονη διαδικασία η αυτογνωσία) τότε γίνεται εξαιρετικά πολύπλοκο το να σχετιστούμε επιτυχώς με κάποιον άλλον.

Αναγκαστικά, λοιπόν, οι σχέσεις είναι ό,τι δυσκολότερο υπάρχει στον κόσμο.

#2 Μύθος: Ο ιδανικός σύντροφος θα είναι συναισθηματικά ώριμος και θα μας προσφέρει την ασφάλεια που χρειαζόμαστε.

Η Αλήθεια: Ο σύντροφός μας, όπως κι εμείς, μοιάζει εξωτερικά με ενήλικο άνθρωπο. Και, ναι, μπορεί και οι δύο να έχουμε το αναμενόμενο ύψος του ενήλικα και ντυνόμαστε με ενήλικα ρούχα (συνήθως!). Όμως στην πραγματικότητα έχουμε και οι δυο ένα μικρό παιδί, κρυμμένο μέσα στο ενήλικο σώμα μας μέσα από το οποίο σχετιζόμαστε. Ένα μικρό ανώριμο παιδί που πολλές φορές δεν ξέρει τι του γίνεται. Θέλουμε να μας αγαπήσουν όπως τα μικρά παιδιά. Αυτό έχουμε ανάγκη. Όμως δεν τολμάμε να το παραδεχτούμε στον άλλον ότι είμαστε μικροί και ανώριμοι. Ούτε στον εαυτό μας. Αντίστοιχα ούτε και ο άλλος στον δικό του και σε εμάς. Αναγκαστικά τα πράγματα δυσκολεύουν.

ΟΡΙΣΜΟΣ: Αγάπη είναι να είμαστε γενναιόδωροι με την ερμηνεία των συμπεριφορών του άλλου.

Όπως κάνουμε και με τα μικρά παιδιά. Δεν τα μαλώνουμε επειδή κάνουν σκανταλιές ή κλαίνε. Καταλαβαίνουμε ότι κάτι άλλο πρέπει να συμβαίνει. Ίσως πονάει η κοιλίτσα τους ή ζηλεύουν το αδερφάκι που ήρθε στην οικογένεια. Δείχνουμε κατανόηση. Ας δείξουμε και στον σύντροφό μας, αλλά και σε εμάς.

#3 Μύθος: Για να βρεις τον σύντροφό σου, ακολούθησε την καρδιά σου. Αυτή ξέρει.

Η Αλήθεια: Αυτός είναι ίσως ο πιο επικίνδυνος μύθος για την «αγάπη». Η καρδιά μας είναι συνήθως ο πιο σίγουρος τρόπος για να πραγματοποιήσουμε μεγάλα «λάθη» στη ζωή μας. Όλοι όσοι έχουν βιώσει ερωτικές απογοητεύσεις το γνωρίζουν αυτό.

Αυτό συμβαίνει διότι αυτό που ο καθένας βιώνει ως ‘αγάπη’ είναι τα συναισθήματα τα οποία βίωσε στην παιδική του ηλικία. Και η παιδική του ηλικία συνήθως εμπεριέχει αρκετά μαρτύρια και δυσκολίες. Αυτά τα μαρτύρια και τις δυσκολίες θεωρεί η καρδιά μας ως αγάπη. Όταν γνωρίσουμε έναν «κανονικό» άνθρωπο ο οποίος πληροί στη θεωρία όλα τα κριτήρια για έναν αξιοπρεπή σύντροφο, τότε είναι πολύ πιθανό να πούμε: «Καλός είναι δε λέω. Αλλά, δεν έχουμε χημεία…» Στην ουσία λέμε ότι η καρδιά μου δεν αναγνωρίζει τα παιδικά μου βασανιστήρια σε αυτόν τον άνθρωπο. Αποτέλεσμα: Δεν μπορεί να τον ερωτευτεί.

Ερωτευόμαστε το οικείο. Δεν ερωτευόμαστε αυτό που θα μας κάνει ευτυχισμένους. Άκου την καρδιά σου. Και μην κάνεις απαραίτητα ό,τι σου λέει.

#4 Μύθος: Η αγάπη είναι μια έμφυτη ιδιότητα. Όλοι ξέρουμε να αγαπάμε.

Η Αλήθεια: Οι άνθρωποι δεν ξέρουμε να αγαπάμε. Τόσο εμείς όσο και ο σύντροφός μας ξέρουμε να αγαπιόμαστε. Όχι να αγαπάμε.

Η αγάπη είναι μια δεξιότητα που χρειάζεται να μάθουμε. Και δεν πειράζει. Όλα τα μαθαίνουμε σε αυτή τη ζωή. Που είναι το πρόβλημα να μάθουμε και να αγαπάμε;

#5 Μύθος: Θα έπρεπε να με καταλαβαίνει χωρίς να του εξηγώ. Αν χρειάζεται να εξηγώ, τότε δε με αγαπάει.

Η Αλήθεια: Αυτός ο μύθος προκύπτει και πάλι από το καταστροφικό κίνημα του ρομαντισμού που διαλύει τις σχέσεις τους τελευταίους αιώνες. Στα μυθιστορήματα και στα τραγούδια οι σύντροφοι καταλαβαίνονται μόνο με τα μάτια. Ξέρουν τι νιώθει ο άλλος με ένα μόνο βλέμμα. Επίσης, συνήθως κάθονται και χαζεύουν αγκαλιά μια υδάτινη έκταση (λίμνη, θάλασσα, ποτάμι) το ηλιοβασίλεμα. Εκείνη τη στιγμή το κάθε βλέμμα δεν μπορεί να σημαίνει και πολλά. Ή θα πείνασε ή θα κρύωσε ή θα πιάστηκε. Εύκολα τα πράγματα.

Για τους οπαδούς του ρομαντισμού, όμως, ο ίδιος τρόπος συνεννόησης θα πρέπει να ισχύει για όλες τις καταστάσεις. Για το αν με ενοχλεί που μιλάς παραπάνω στον κόσμο, ή αν είσαι αρκετά ευγενικός με τους γονείς μου, ή αν θα ήθελα να συζητάς περισσότερο για τα κοινά, για το ποιο σχολείο θα πάει το παιδί, για το να μην αφήνεις βρεγμένη την πετσέτα στο κρεμαστάρι και αν θα έπρεπε να είχες παραγγείλει κρασί προηγούμενης χρονιάς…

Το μαθηματικό αποτέλεσμα είναι πλήρης παρεξήγηση. Όλα χρειάζεται να τα εξηγούμε. Όσο πιο πολύ ταιριάζουμε, τόσο λιγότερα ίσως θα εξηγούμε, αλλά ΠΑΝΤΑ θα εξηγούμε. Είναι ωραίο να μας καταλαβαίνει εύκολα ο άλλος, αλλά ας το παραδεχτούμε: Εδώ πολλές φορές εμείς οι ίδιοι δεν καταλαβαίνουμε τι μας γίνεται. Πώς να το κάνει ο σύντροφός μας;

#6 Μύθος: Ο σύντροφός μας θα έπρεπε να μας αγαπάει όπως είμαστε. Αν θέλει να μας αλλάξει τότε δε μας αγαπάει.

Η Αλήθεια: Όπως ειπώθηκε νωρίτερα όλοι έχουμε κουσούρια. Είναι απόλυτα φυσιολογικό να θέλει να μας αλλάξει ο σύντροφός μας. Σαφώς έχουμε περιθώριο για βελτίωση! Εμείς όμως θεωρούμε ότι μας επιτίθεται όταν το κάνει. «Θα έπρεπε να με δεχτεί όπως είμαι» λέμε. Σε μια ιδανική σχέση (ό,τι και αν είναι αυτό…) υπάρχει χώρος για εκπαίδευση. Για να διδαχθούμε και να διδάξουμε πώς να γίνει ο καθένας η καλύτερη εκδοχή του εαυτού του. Δεν είναι κακό. Αν υπάρχει η κουλτούρα αυτή και ο χώρος για να μάθουμε ο ένας από τον άλλον μέσα στη σχέση, τότε οι προοπτικές είναι πολλά υποσχόμενες.

Τελειότητα στις σχέσεις δεν υπάρχει. Να σχετίζεσαι σημαίνει να διαπραγματεύεσαι την ατέλεια κάθε μέρα. Αν θέλεις να είναι όλα τέλεια, τότε θα είσαι μόνος.

Για να μπορείς να σχετιστείς:

• Γνώριζε ότι είσαι λίγο παράξενος.
• Ότι και ο άλλος είναι λίγο παράξενος.
• Ότι δεν καταλαβαίνεις επαρκώς ποιος είσαι.
• Ότι κι ο άλλος δεν καταλαβαίνει επαρκώς ποιος είναι.

Και όλα θα πάνε λίγο καλύτερα…

Honoré de Balzac: Το "θέλω" μας καίει, το "μπορώ" μας καταστρέφει

Θα σας φανερώσω με λίγα λόγια ένα μεγάλο μυστήριο της ανθρώπινης ζωής.

Τον άνθρωπο τον εξαντλούν δυο πράξεις που εκπληρώνονται αυθόρμητα και στερεύουν τις πηγές της ύπαρξής του.

Δύο ρήματα εκφράζουν όλες τις μορφές που παίρνουν αυτές οι δύο αιτίες του θανάτου: "θέλω" και "μπορώ".

Ανάμεσα στα δυο αυτά όρια της ανθρώπινης δραστηριότητας, υπάρχει μια άλλη διατύπωση απ' την οποία κυριεύονται οι σοφοί, και που της χρωστάω την ευτυχία και τη μακροζωία μου, αλλά το "ξέρω" αφήνει τον αδύνατο οργανισμό μας σε μιαν αδιάκοπη κατάσταση γαλήνης.

Έτσι, ο πόθος και η επιθυμία μου είναι μέσα μου νεκροί, σκοτωμένοι από τις σκέψεις.

Η κίνηση και η δύναμη ρυθμίζονται από τη φυσική συμμετρία των οργάνων μου.

Με δυο λόγια, έχω τοποθετήσει τη ζωή μου, όχι στην καρδιά που σπάει, όχι στα νεύρα που εξασθενίζουν, αλλά μέσα στο νου που δεν φθείρεται και που επιζεί πάνω απ' όλα.

Καμιά υπερβολή δεν πλήγωσε ούτε το σώμα μου ούτε την ψυχή μου.

Παρ' όλα αυτά, έχω ιδεί όλον τον κόσμο.

Τα πόδια μου έχουν περπατήσει τα πιο ψηλά βουνά της Ασίας και της Αμερικής, έμαθα όλες τις γλώσσες του κόσμου κ' έχω ζήσει κάτω απ' όλα τα καθεστώτα.

Δάνεισα το χρήμα μου σ' έναν Κινέζο παίρνοντας για ενέχειρο τον πατέρα του, κοιμήθηκα κάτω από την τέντα του Άραβα, εμπιστευμένος στο λόγο της τιμής του, υπόγραφα συμβόλαια σε όλες τις ευρωπαϊκές πρωτεύουσες, κι άφησα άφοβα το χρυσάφι μου στα χωριά των αγρίων· μ' έναν λόγο, πέτυχα τα πάντα γιατί ήξερα να περιφρονώ τα πάντα.

Η μοναδική μου φιλοδοξία ήταν να ιδώ.

Το να βλέπεις, δεν είναι γνώση;

Ω! η γνώση, νέε μου, δεν είναι μια πνευματική απόλαυση;

Τι μένει από την υλική κατοχή ενός πράγματος; μια ιδέα...

Honoré de Balzac, Το μαγικό δέρμα

Kαμύ: Μια μέρα όμως γεννιέται το «γιατί»

...κι όλα αρχίζουν.

Ακόμα και η σκέψη, με τον δικό της τρόπο, με πείθει πως αυτός ο κόσμος είναι παράλογος. Η καθαρή λογική, σ' αντίθεση με το παράλογο, ισχυρίστηκε πως το κάθε τι είναι σαφές. Ευχόμουν το δίκιο της αλλά μάταια περίμενα αποδείξεις. Έπειτα από τόσους αιώνες αναζητήσεων και τόσους εκφραστικούς και πειστικούς ανθρώπους, ξέρω πως αυτό είναι λάθος. Σ' αυτό το πεδίο τουλάχιστον, αφού δεν μπορώ να μάθω, δεν υπάρχει ευτυχία.

Η παγκόσμια λογική, πρακτική, ηθική, η αιτιοκρατία, οι θεωρίες που εξηγούν τα πάντα κάνουν τον συνεπή με τον εαυτό του άνθρωπο να γελά. Δεν έχουν καμιά σχέση με το πνεύμα. Αρνούνται να δεχτούν την ουσιαστική του αλήθεια -το ότι είναι δέσμιο. Μέσα σ' αυτό το ανεξήγητο και περιορισμένο σύμπαν, το πεπρωμένο του ανθρώπου παίρνει λοιπόν το νόημά του.

Ένα πλήθος από παραλογισμούς υψώνεται και περικυκλώνει τον άνθρωπο ως το τέλος. Απ' τη στιγμή που θ' αποφασίσει να βλέπει σωστά, διακρίνει κι αισθάνεται το συναίσθημα του παράλογου. Έλεγα πως ο κόσμος είναι παράλογος και προχωρούσα πολύ γρήγορα. Το μόνο που μπορούμε να πούμε είναι πως αυτός ο κόσμος δεν μπορεί να δικαιολογηθεί. Παράλογο είναι το χάσμα ανάμεσα στο ό,τι δεν δικαιολογείται και στο μάταιο, μα δυνατό πόθο του ανθρώπου για σαφήνεια. Το παράλογο ισχύει και για τον άνθρωπο και για τον κόσμο. Για την ώρα είναι το μόνο που τους συνδέει.

Καμιά φορά, οι μεγάλες πράξεις και οι μεγάλες σκέψεις αρχίζουν κάπως αστεία. Τα μεγάλα έργα γεννιούνται συχνά στη στροφή κάποιου δρόμου ή στο καθάρισμα ενός καφενείου. Έτσι και με το παράλογο. Περισσότερο από κάθε άλλον, ο παράλογος κόσμος έχει τις ρίζες του σ' αυτή την άθλια γέννηση.

Όταν μερικές φορές, σε μια ερώτηση που αφορά στις σκέψεις σου, απαντάς «τίποτε», ίσως να προσποιείσαι. Οι αγαπημένες υπάρξεις το ξέρουν καλά. Αν όμως αυτή η απάντηση είναι ειλικρινής, αν εκφράζει αυτό το μοναδικό ψυχικό συναίσθημα της σιωπηλής ευγλωττίας που σπάζει την αλυσίδα των καθημερινών χειρονομιών ενώ η καρδιά ψάχνει μάταια να βρει τον κρίκο που θα την ξανασυνδέσει, τότε αυτό φαίνεται πως είναι το πρώτο σημάδι του παραλογισμού.

Καμιά φορά τα σκηνικά καταρρέουν. Ξύπνημα, συγκοινωνία, τέσσερις ώρες γραφείο ή εργοστάσιο, γεύμα, συγκοινωνία, τέσσερις ώρες δουλειά, φαγητό, ύπνος και Δευτέρα, Τρίτη, Τετάρτη, Πέμπτη, Παρασκευή και Σάββατο, αυτός ο κύκλος επαναλαμβάνεται εύκολα στον ίδιο ρυθμό τον περισσότερο καιρό. Μια μέρα όμως γεννιέται το «γιατί» κι όλα αρχίζουν σ' αυτή την πληκτική κούραση. «Αρχίζουν», αυτό είναι ενδιαφέρον.

Στο τέλος μια μηχανικής ζωής έρχεται η κούραση, την ίδια όμως στιγμή βάζει σε κίνηση τη συνείδηση. Τη σηκώνει απ' τον ύπνο και προξενεί τη συνέχεια. Η συνέχεια είναι η ασυνείδητη επιστροφή στην αλυσίδα ή η οριστική αφύπνιση. Στο τέλος της αφύπνισης βρίσκεται το αποτέλεσμα που φτάνει με τον καιρό: αυτοκτονία ή αναθεώρηση. Η κούραση κλείνει μέσα της κάτι το αποκαρδιωτικό. Εδώ, είμαι υποχρεωμένος να πω πως είναι καλή. Γιατί με τη συνείδηση αρχίζουν όλα και μονάχα αυτή αξίζει.

Οι παρατηρήσεις αυτές δεν έχουν καμία πρωτοτυπία. Είναι όμως φανερές: κι αυτό φτάνει γιατί μας δίνει την ευκαιρία να γνωρίσουμε καθολικά το παράλογο στις πηγές του. Με το «ενδιαφέρον» αρχίζουν όλα.

Αλμπέρ Καμύ, Ο μύθος του Σισύφου

Περί αξιοπρέπειας

Η αξιοπρέπεια είναι κάτι πολύ σπάνιο. Ένα γραφείο ή μία υψηλή θέση προσφέρουν αξιοπρέπεια. Είναι σαν να φοράς γραβάτα· η γραβάτα, το κοστούμι, η υψηλή θέση, προσφέρουν αξιοπρέπεια — ένας τίτλος ή μία θέση προσφέρουν αξιοπρέπεια. Ξεγύμνωσε όμως τους ανθρώπους απ’ όλα αυτά και θα δεις ότι πολύ λίγοι θα έχουν εκείνη την ποιότητα της αξιοπρέπειας που δίνει η ελευθερία τού να μην είσαι τίποτα.

Οι άνθρωποι λαχταρούν να είναι κάποιοι, και με το να είναι κάποιοι παίρνουν μια θέση στην κοινωνία που θεωρείται σεβαστή. Οι άνθρωποι κατατάσσονται σε διάφορες κατηγορίες - έξυπνοι, πλούσιοι, γιατροί, άγιοι - κι όποιος δεν ανήκει σε κάποια κατηγορία αναγνωρισμένη από την κοινωνία, θεωρείται αλλόκοτος.

Η αξιοπρέπεια δεν μπορεί να θεωρηθεί σαν κάτι δεδομένο, δεν μπορεί να καλλιεργηθεί και αν κανείς είναι συνειδητά αξιοπρεπής σημαίνει ότι όλη την ώρα νοιάζεται μόνο για τον εαυτό του, που σημαίνει ότι νοιώθει ασήμαντος, λίγος. Το να είσαι τίποτα σημαίνει ότι είσαι ελεύθερος από την ιδέα του να είσαι κάποιος. Το να μην βρίσκεσαι ή ανήκεις σε κάτι ξεχωριστό, είναι αληθινή αξιοπρέπεια. Αυτή δεν μπορεί κανείς να στην αφαιρέσει, θα υπάρχει πάντα.

Το ν' αφήνεις τη ζωή να κυλάει ελεύθερα χωρίς να μένουν υπόλοιπα, είναι πραγματική επίγνωση. Ο ανθρώπινος νους είναι σαν το κόσκινο που άλλα κρατάει κι άλλα αφήνει να περνάνε. Εκείνα που κρατάει έχουν το μέγεθος των δικών του επιθυμιών και οι επιθυμίες, όσο κι αν είναι βαθιές, δυνατές ή ευγενικές, είναι μικρές κι ασήμαντες γιατί η επιθυμία είναι κατασκεύασμα του νου.

Ολοκληρωτική επίγνωση σημαίνει να μην εμποδίζεις τη ζωή, να μην συγκρατείς το ελεύθερο κύλισμά της, να μην διαλέγεις. Πάντοτε διαλέγουμε ή κρατάμε κάτι, διαλέγουμε εκείνα που έχουν σημασία για μας και κρατιόμαστε πάνω τους για πάντα. Αυτό το ονομάζουμε εμπειρία και τον πολλαπλασιασμό των εμπειριών τον ονομάζουμε πλούτο της ζωής.

Αλλά πλούτος της ζωής είναι η απελευθέρωση από τη συσσώρευση εμπειριών. Η εμπειρία που παραμένει, που κρατιέται, εμποδίζει εκείνη την κατάσταση όπου το γνωστό δεν υπάρχει. Το γνωστό δεν είναι θησαυρός, αλλά ο νους προσκολλιέται σ' αυτό κι έτσι καταστρέφει ή μολύνει το άγνωστο.

Η ζωή είναι μια περίεργη ιστορία. Ευτυχισμένος είναι ο άνθρωπος που δεν είναι τίποτα. Οι περισσότεροι -τουλάχιστον- από μας, είμαστε πλάσματα της διάθεσης που έχουμε κάθε φορά και υπάρχει μεγάλη ποικιλία διαθέσεων. Λίγοι από μας ξεφεύγουν απ' αυτό. Για μερικούς έχει σχέση με τη σωματική τους κατάσταση, για άλλους με τη διανοητική. Μας αρέσει αυτή η «μια πάνω, μια κάτω» κατάσταση γιατί νομίζουμε ότι αυτή η αλλαγή διάθεσης είναι μέρος της ζωής. Ή αφήνει κανείς απλώς να παρασύρεται, μια από τη μία διάθεση και μια από την άλλη.

Υπάρχουν όμως μερικοί που δεν είναι πιασμένοι σ' αυτό το «πάνω‑κάτω», που είναι ελεύθεροι από το να παλεύουν να γίνουν κάτι, έτσι που εσωτερικά υπάρχει μια σταθερότητα που δεν είναι αποτέλεσμα θέλησης, μια σταθερότητα που δεν έχει καλλιεργηθεί και που δεν είναι η σταθερότητα από το εστιασμένο ενδιαφέρον σε κάτι, ούτε είναι αποτέλεσμα κάποιας δραστηριότητας σαν τις παραπάνω. Εμφανίζεται σε κάποιον, όταν η θέληση παύει να δρα.

Τα χρήματα όντως καταστρέφουν τους ανθρώπους. Οι πλούσιοι έχουν μια ιδιαίτερη αλαζονεία. Με πολύ λίγες εξαιρέσεις, σε κάθε χώρα, οι πλούσιοι έχουν γύρω τους εκείνη την ιδιαίτερη ατμόσφαιρα ότι μπορούν να κάνουν ό,τι θέλουν οποιονδήποτε, ακόμα και τους θεούς — και όντως μπορούν ν' αγοράσουν τους δικούς τους θεούς.

Αυτή η ατμόσφαιρα όμως δεν υπάρχει μόνο στον πλούτο, αλλά και στις ικανότητες που μπορεί να έχει κανείς. Οι επαγγελματικές, οι καλλιτεχνικές ή οι οποιεσδήποτε άλλες ικανότητες, δίνουν στον άνθρωπο μια παράξενη αίσθηση ελευθερίας. Επίσης, τον κάνουν να νιώθει ότι είναι ανώτερος από τους άλλους, ότι είναι διαφορετικός. Όλο αυτό του δίνει μια αίσθηση υπεροχής: κάθεται ικανοποιημένος και κοιτάζει τους άλλους να νοιώθουν αμήχανοι πασχίζοντας να κάνουν κάτι· δεν έχει συναίσθηση της δικής του άγνοιας και σε τι σκοτάδι βρίσκεται ο νους του.

Τα λεφτά και οι ικανότητες προσφέρουν μια πολύ καλή φυγή απ' αυτό το σκοτάδι. Αλλά και η φυγή είναι ένα είδος αντίστασης που γεννάει τα δικά της προβλήματα. Η ζωή είναι μια περίεργη ιστορία. Ευτυχισμένος είναι ο άνθρωπος που δεν είναι τίποτα.

Φίλιπ Ροθ: Μιλάμε για το χάος του έρωτα, για την απόλυτη αποσταθεροποίηση

Γιατί στο σεξ δεν υφίσταται η έννοια της απόλυτης ισορροπίας.

Σεξουαλική ισότητα δεν υπάρχει και δεν μπορεί να υπάρξει, δεν γίνεται να είναι ίσα τα μερίδια, το αρσενικό και το θηλυκό σε τέλεια ισορροπία.

Δεν είναι δυνατόν να δεις ποσοτικά αυτό το παρανοϊκό πράγμα.

Δεν είναι καμιά εμπορική συναλλαγή, να τα μοιράσεις μισά μισά.

Μιλάμε για το χάος του έρωτα, για την απόλυτη αποσταθεροποίηση, που είναι ακριβώς ό,τι ωραιότερο σ’ αυτόν.

Με το σεξ ξαναβρίσκεσαι στο σκοτάδι, στο βούρκο.

Είναι ανταλλαγή κυριαρχίας, αέναη ισορροπία.

Θα παραβλέψεις την κυριαρχία;

Θα παραβλέψεις την υποταγή;

Η κυριαρχία είναι το τσακμάκι, δίνει την σπίθα, είναι η αφετηρία.

Και μετά;

Άκουσε και θα δεις.

Θα δεις πού οδηγεί η κυριαρχία.

Θα δεις που οδηγεί η υποταγή.

Γιατί μόνο όταν γαμάς εκδικείσαι, και με τρόπο ξεκάθαρο αν και πρόσκαιρο, για όλα όσα αντιπαθείς στη ζωή, για όλες σου τις ήττες.

Μόνο τότε είσαι απολύτως ζωντανός και απολύτως ο εαυτός σου.

Το σεξ δεν είναι διαφθορά, όλα τα άλλα είναι.

Το σεξ δεν είναι απλώς τριβή και ρηχή απόλαυση.

Είναι επίσης η εκδίκηση για τον θάνατο.

Μην τον ξεχνάς τον θάνατο.

Ποτέ μην τον ξεχνάς.

Εντάξει, και του σεξ η δύναμη έχει τα όριά της.

Ξέρω πολύ καλά ότι έχει κι αυτή τα όριά της.

Ναι, αλλά και ποια δύναμη είναι μεγαλύτερη;

Philip Milton Roth, Το Ζώο που Ξεψυχά

Πώς το παρελθόν μας, επηρεάζει τον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε το παρόν μας

Το παρελθόν μας αποτελεί κομμάτι της προσωπικής μας ιστορίας. Αποτελεί μέρος της ταυτότητας μας, καθώς έχει συμβάλει στη διαμόρφωση της. Στο παρελθόν έχουν κατασκευαστεί οι καταγραφές που έχουμε για τον εαυτό μας και τον κόσμο γύρω μας. Όσα έλαβαν χώρα στο «τότε», επηρεάζουν το «τώρα», με τρόπο που πολύ συχνά δεν κατανοούμε.

Κάθε ένας από εμάς έχει τις δικές του ξεχωριστές καταγραφές, την δική του πραγματικότητα, με την οποία πορεύεται στη ζωή. Οι καταγραφές αυτές είναι ο τρόπος που αντιλαμβανόμαστε τον εαυτό μας και οτιδήποτε συμβαίνει γύρω μας. Είναι οι πεποιθήσεις που έχουμε, οι ερμηνείες που κάνουμε, το νόημα που αποδίδουμε στα πράγματα, η αντίληψη μας για τη ζωή γενικότερα. Διαμορφώνονται από πολύ νωρίς στη ζωή μας και καθοριστικό ρόλο στην ανάπτυξη τους διαδραματίζουν οι σχέσεις που αναπτύσσουμε με τα πρόσωπα που μας φροντίζουν (συνήθως τους γονείς μας), καθώς και τα πρώιμα βιώματα μας.

Όταν είμαστε ακόμη παιδιά δεν διαθέτουμε τις απαραίτητες γνώσεις και δεξιότητες προκειμένου να μπορέσουμε να ανταπεξέλθουμε στις καταστάσεις που συναντάμε. Στην παιδική ηλικία αρχίζουμε να αποκτάμε όλα εκείνα τα εφόδια για την μετέπειτα ζωή μας. Μαθαίνουμε να μιλάμε, να επικοινωνούμε με τους γύρω μας, να κατανοούμε τον εαυτό μας, δοκιμάζουμε τα όρια και τις δυνατότητες μας, ανακαλύπτουμε δεξιότητες, αποκτούμε γνώσεις, επεξεργαζόμαστε όσα μας συμβαίνουν. Όλα τα παραπάνω όμως δεν μπορούμε να τα επιτύχουμε χωρίς την κατάλληλη καθοδήγηση. Οδηγοί μας λοιπόν σε αυτή την πορεία προς τη γνώση, τόσο του εαυτού μας, όσο και του κόσμου είναι οι γονείς μας.

Αν λοιπόν είχαμε γονείς συναισθηματικά παρόντες, οι οποίοι μας φρόντιζαν, ανταποκρίνονταν στις ανάγκες μας και μας μάθαιναν να επεξεργαζόμαστε τις εμπειρίες και τα βιώματα μας με αποτελεσματικό τρόπο, τότε έχουμε μεγαλώσει σε ασφαλές πλαίσιο και έχουμε μάθει να εμπιστευόμαστε τον εαυτό μας, τους ανθρώπους και τις σχέσεις μαζί τους. Σχετιζόμαστε χωρίς να φοβόμαστε, διαθέτουμε εσωτερική συγκρότηση και απέναντι στις δυσκολίες επιστρατεύουμε αποτελεσματικούς τρόπους διαχείρισης και μηχανισμούς ρύθμισης του συναισθήματος μας. Σε αυτή την περίπτωση αποκτούμε καταγραφές, όπως: είμαι σημαντικός, έχω αξία, ο κόσμος είναι ασφαλής, μπορώ να έχω εμπιστοσύνη στους άλλους, οι άλλοι ανταποκρίνονται στις ανάγκες μου.

Αν αντίθετα είχαμε γονείς κακοποιητικούς, απορριπτικούς, απόντες συναισθηματικά, οι οποίοι δεν ήταν σε θέση να καλύψουν τις ανάγκες μας και να μας παρέχουν ασφάλεια σε σταθερό πλαίσιο, τότε μαθαίνουμε να μην εμπιστευόμαστε τον εαυτό μας και τους ανθρώπους και παύουμε να νιώθουμε ασφαλείς. Όταν από πολύ νωρίς έχουμε εκτεθεί σε δύσκολες και τραυματικές καταστάσεις, τις οποίες δεν ήμασταν σε θέση να διαχειριστούμε, τότε αποκτούμε καταγραφές όπως: ο κόσμος είναι επικίνδυνος, οι σχέσεις δεν βγαίνουν, όλοι θα με προδώσουν, δεν είμαι ικανός για τίποτα, δεν έχω τον έλεγχο στη ζωή μου. Σε αυτή την περίπτωση δεν έχουμε καταφέρει να αποκτήσουμε εσωτερική ασφάλεια, δεν έχουμε μάθει να κατανοούμε τον εαυτό μας και τους άλλους, δεν εμπιστευόμαστε το μαζί. Μπροστά στις δυσκολίες καθηλωνόμαστε, καθώς νιώθουμε πως δεν έχουμε τη δύναμη να τις αντιμετωπίσουμε.

Με αυτόν τον τρόπο αρχίζουμε σταδιακά να διαμορφώνουμε έναν χάρτη, με την βοήθεια του οποίου ερμηνεύουμε τη ζωή. Αν αυτός ο χάρτης έχει δημιουργηθεί με θετικές καταγραφές τότε έχουμε αποκτήσει αρκετά εφόδια, ώστε να τα βγάζουμε πέρα με τις αντιξοότητες, αλλά και να χαιρόμαστε τη ζωή. Αν από την άλλη έχει δημιουργηθεί με αρνητικές, τότε δεν έχουμε την καθαρότητα να δούμε όσα μας συμβαίνουν στο παρόν απαλλαγμένοι από τις σκιές του παρελθόντος. Αν για παράδειγμα έχω την καταγραφή πως δεν μπορώ να εμπιστεύομαι τους άλλους, γιατί θα με προδώσουν, τότε μπορεί να μην επιτρέπω στον εαυτό μου να συνδεθεί συναισθηματικά μαζί τους και να κρύβω τις σκέψεις και τα συναισθήματα μου, από φόβο μήπως πληγωθώ. Έτσι όμως χάνω την ευκαιρία να συνδεθώ ουσιαστικά και με άτομα που είναι ικανά να ανατρέψουν όσα πιστεύω μέχρι τώρα. Με παρόμοιο τρόπο λειτουργούν όλες οι καταγραφές. Θεωρούμε πως αποτελούν βεβαιότητες και συνήθως εστιάζουμε σε εκείνες τις εμπειρίες που τις επιβεβαιώνουν και τις ενισχύουν, με αποτέλεσμα να διαφεύγουν από την αντίληψη μας εκείνες που τις ανατρέπουν.

Το καλό όμως με τις καταγραφές είναι ότι μπορούν να αλλάξουν και πως εμείς οι ίδιοι έχουμε την ευθύνη και τη δύναμη γι αυτό. Μπορεί να μην είμαστε σε θέση να ελέγξουμε τις εξωτερικές συνθήκες, μπορούμε όμως να ελέγξουμε τον τρόπο που τις ερμηνεύουμε και αποκρινόμαστε σε αυτές. Αυτό που χρειάζεται είναι να μπορέσουμε πρώτα να αναγνωρίσουμε τις παγιωμένες πεποιθήσεις μας και έπειτα να δοκιμάσουμε να αμφισβητήσουμε όσες μας δυσκολεύουν και θολώνουν την κρίση μας. Αυτός ο δρόμος δεν είναι εύκολος. Απαιτεί να γυρίσουμε πίσω, ώστε να αποκτήσουμε περισσότερες πληροφορίες για το πως δημιουργήθηκαν, να μπορέσουμε να τις νοηματοδοτήσουμε, να επεξεργαστούμε τις εμπειρίες που συνέβαλαν στη διαμόρφωση τους, να τις αποδεχτούμε, να κατανοήσουμε τον τρόπο με τον οποίο στέκονται εμπόδιο στη ζωή μας και να βρούμε τη δύναμη να τους πάμε κόντρα και να ζήσουμε απαλλαγμένοι από βάρη και περιορισμούς.

Το σημαντικότερο όμως είναι να πιστέψουμε ότι μπορούμε να το κάνουμε και κυρίως να πιστέψουμε ότι αξίζουμε. Ας θυμόμαστε πως σαν ενήλικες εμείς φέρουμε την ευθύνη του εαυτού μας και των επιλογών μας. Οδηγοί πλέον είμαστε εμείς. Ας αναρωτηθούμε λοιπόν πως επιθυμούμε να ζήσουμε στο παρόν και με ποιον τρόπο μπορούμε να απαλλαγούμε από τις αρνητικές καταγραφές. Όσο κι αν έχουμε δυσκολευτεί, τραυματιστεί, υποφέρει σαν παιδιά, έχουμε το δικαίωμα να ξεφύγουμε από την επίδραση που ασκεί το παρελθόν στη ζωή μας.

Οι ενσυναισθητικοί άνθρωποι καταλαβαίνουν τους άλλους, αλλά οι ίδιοι συχνά παρεξηγούνται

Κάποιες μέρες είναι καλύτερες από τις άλλες, αλλά αν είστε ενσυναισθητικοί, θα γνωρίζετε ότι τις περισσότερες μέρες νιώθουμε έντονα τον πόνο των άλλων ανθρώπων. Περιτριγυριζόμαστε από ανθρώπους που αγαπάμε και ενδιαφερόμαστε γι’ αυτούς βαθιά, όμως νιώθουμε ότι υπάρχει ένα είδος αποσύνδεσης. Είναι σαν να μην ανήκουμε ανάμεσά τους. Νιώθουμε τον πόνο τους, γίνεται δικός μας, αλλά επίσης νιώθουμε μοναξιά.

Οι ενσυναισθητικοί καταλαβαίνουν τους άλλους από την δική τους θέση, το δικό τους σημείο αναφοράς, και ταυτόχρονα νιώθουν τόσο απόμακροι, σαν να ζουν σε μια φούσκα. Νιώθουν ορισμένες φορές σα να είναι οι αφηγητές του κόσμου αυτού.

Το να γνωρίζουν τα πάντα, αλλά να είναι ανίκανοι να κάνουν τη σύνδεση, να είναι ανίκανοι να γίνουν κατανοητοί από τους άλλους. Κουβαλούν μαζί τους εκείνες τις πληγές, εκείνη τη μοναξιά επειδή δεν θέλουν να ενοχλούν τους άλλους γύρω τους.

Αισθάνονται όλες τις ενέργειες, όλα τα συναισθήματα, τα απορροφούν σαν σφουγγάρια. Καταφεύγουν μέσα τους, γι’ αυτό και πολλές φορές επιζητούν εκείνη μοναξιά – ώστε να μπορέσουν να επαναφορτίσουν τις μπαταρίες τους. Για να μπορέσουν να διαχειριστούν αποτελεσματικά τη θλίψη και το άγχος.

Είναι επειδή γνωρίζετε τον εαυτό σας τόσο καλά που δεν μπορείτε να ταιριάξετε. Αισθάνεστε σα να μην ανήκετε και συχνά αυτή η αίσθηση σας ταλαιπωρεί και σας πληγώνει.

Όμως, οι ενσυναισθητικοί άνθρωποι είναι εξαιρετικά δυνατοί. Κουβαλούν το φορτίο του κόσμου. Το διαισθάνονται, το καταλαβαίνουν. Μπορείτε να βοηθήστε τόσους πολλούς ανθρώπους μόνο και μόνο μέσω της κατανόησης.

Μπορείτε να τους παρέχετε στήριξη, αλλά για να το πετύχετε, χρειάζεται να βοηθήσετε πρώτα τον εαυτό σας. Να ανακτήσετε την ενέργειά σας. Μπορεί ποτέ να μη νιώσετε ότι ανήκετε σε ένα συγκεκριμένο σημείο, ανάμεσα σε συγκεκριμένους ανθρώπους, αλλά η αποστολή σας δεν είναι αυτοί.

Η αποστολή σας είναι να κάνετε την αλλαγή, να βοηθήσετε, να κατανοήσετε αυτό που οι άλλοι δεν μπορούν. Αποδεχτείτε και αγκαλιάστε το. Δεν δίνεται έτσι απλά και εύκολα στον καθένα. Υπάρχει ένας λόγος που οι κορυφές των βουνών είναι τόσο μοναχικές, έτσι δεν είναι;

Περίανδρος ο Κορίνθιος

Περίανδρος ο Κορίνθιος (668 π.Χ. – 584 π.Χ.)               Ο Περίανδρος, ο τύραννος της Κορίνθου έστειλε κάποτε στον Θρασύβουλο [τύραννο της Μιλήτου] έναν κήρυκά του και γύρευε να μάθει με ποια πολιτική θα διαχειριζόταν ασφαλέστατα τα πράγματα της πόλης και κάλλιστα θα τη διαφέντευε.

Ο Θρασύβουλος, λοιπόν, έβγαλε τον απεσταλμένο του Περιάνδρου έξω από την πόλη, τον έμπασε σ’ ένα χωράφι σπαρμένο και μαζί του περνούσε ανάμεσα από τα στάχυα, ρωτώντας κι εξετάζοντας τον κήρυκα εξαρχής ποιος λόγος τον έφερε από την Κόρινθο, ενώ ταυτόχρονα έκοβε, κάθε φορά που έβλεπε ένα στάχυ να ξεπερνά τα αλλά, και αποκεφαλίζοντάς το το έριχνε χάμω, ώσπου μ’ αυτό τον τρόπο κατέστρεψε τα πιο ψηλά και τα πιο ωραία στάχυα του χωραφιού. Κι αφού πέρασε από άκρου σ’ άκρο το χωράφι, δίχως να δώσει καμία άλλη συμβουλή, στέλνει πίσω τον κήρυκα.

Γυρνώντας στην πατρίδα του την Κόρινθο, ο κήρυκας βρέθηκε μπρος στον Περίανδρο, που ανυπόμονος εγύρευε να μάθει την υποθήκη του Θρασύβουλου. Όμως, αυτός ισχυριζόταν πως ο Θρασύβουλος δεν έδωσε καμιά υποθήκη και μάλιστα απορούσε σε τι λογής άνθρωπο τον έστειλε ο Περίανδρος, παράφρονα σχεδόν, να καταστρέφει τα ίδια του τα χτήματα – κι έτσι διηγήθηκε ο κήρυκας όσα είχε δει να κάνει ο Θρασύβουλος.

Ο Περίανδρος, όμως, έπιασε το νόημα της πράξης αυτής και πήρε απόφαση να συμπεριφερθεί όπως τον εσυμβούλευε ο Θρασύβουλος: σκοτώνοντας όσους πολίτες κάπου εξεχώριζαν, έδειξε έτσι όλη την κακότητά του απέναντι στην πόλη και τους κατοίκους της.

Ηροδότου Ιστορίαι (Ε΄92)

Είναι μεγάλο προνόμιο να κάνουμε κάποιον που είναι λυπημένος να αισθανθεί καλύτερα

Όλοι μπορούμε να εκτιμήσουμε τις πράξεις καλοσύνης. Αλλά όταν πρόκειται να εξηγήσουμε γιατί τις κάνουμε, συχνά υποστηρίζουμε μία από τις δύο ακόλουθες ακραίες θέσεις. Κάποιοι πιστεύουμε ότι η καλοσύνη είναι κάτι εντελώς ανιδιοτελές που κάνουμε με αγάπη και φροντίδα, ενώ άλλοι πιστεύουμε ότι πρόκειται απλώς για ένα εργαλείο που χρησιμοποιούμε επιδέξια για να γίνουμε πιο δημοφιλείς και να κερδίσουμε από την πράξη μας.

Ωστόσο, οι έρευνες δείχνουν ότι η καλοσύνη προς τους άλλους, μπορεί να μας κάνει πραγματικά ευτυχισμένους με διάφορους τρόπους. Η απόφαση να είμαστε γενναιόδωροι ή να συνεργαζόμαστε με τους άλλους ενεργοποιεί μια περιοχή του εγκεφάλου που ονομάζεται ραβδωτό σώμα.

Είναι ενδιαφέρον ότι η περιοχή αυτή ανταποκρίνεται σε πράγματα που μας προσφέρουν ικανοποίηση, όπως το καλό φαγητό ακόμη και τα εθιστικά ναρκωτικά. Το συναίσθημα αυτό της ευχαρίστησης έχει ονομαστεί «ζεστή λάμψη» και η δραστηριότητα αυτή που βλέπουμε στο «ραβδωτό σώμα» είναι η πιθανή βιολογική βάση αυτού του συναισθήματος.

Φυσικά, δεν χρειάζεται να σαρώσουμε τους εγκεφάλους για να διαπιστώσουμε ότι η καλοσύνη έχει αυτό το είδος οφέλους. Ψυχολογικές έρευνες δείχνουν ότι υπάρχει συσχέτιση μεταξύ της καλοσύνης και της ευημερίας σε όλη τη ζωή μας, ξεκινώντας από πολύ νεαρή ηλικία. Στην πραγματικότητα, η διάθεση των εφήβων μπορεί να βελτιωθεί ακόμη και όταν θυμούνται πότε ήταν ευγενικοί με τους άλλους στο παρελθόν. Έρευνες έχουν επίσης φανερώσει ότι ένας ισχυρός παράγοντας για την αύξηση της ευεξίας σας είναι όταν ξοδεύετε περισσότερα χρήματα για τους ανθρώπους που ενδιαφέρεστε, παρά για τον εαυτό σας.

Όμως, γιατί και πώς η καλοσύνη μας κάνει τόσο ευτυχισμένους; Υπάρχουν πολλοί διαφορετικοί μηχανισμοί που εμπλέκονται και η δυναμική τους για την ευημερία μας εξαρτάται από τις προσωπικότητες μας.

Το χαμόγελο είναι μεταδοτικό

Η καλοσύνη σας είναι πιθανό να κάνει κάποιον να χαμογελάσει και αν δείτε να σας χαμογελούν πίσω, τότε αυτό μας ανεβάζει τη διάθεση. Μια βασική θεωρία της νευροεπιστήμης για την κατανόηση των άλλων, υποδηλώνει ότι όταν βλέπουμε κάποιον άλλο να μας δείχνει ένα συναίσθημα, ενεργοποιούνται αυτόματα οι ίδιες περιοχές του εγκεφάλου μας σαν να βιώνουμε αυτό το συναίσθημα και εμείς οι ίδιοι.

Μπορεί να θυμάστε τον εαυτό σας σε μια κατάσταση όπου αρχίσατε να γελάτε μόνο και μόνο επειδή κάποιος άλλος γελούσε. Γιατί λοιπόν να μην ενεργοποιήσετε αυτή την αλυσίδα των καλών συναισθημάτων κάνοντας μια ωραία έκπληξη σε κάποιον;

Διορθώνοντας ένα λάθος

Ο ίδιος μηχανισμός μας κάνει να συναισθανόμαστε τους άλλους όταν αισθάνονται άσχημα, ώστε να νιώθουμε και εμείς πεσμένοι ψυχολογικά. Αυτό ισχύει ιδιαίτερα για τους στενούς φίλους και την οικογένειά μας, καθώς οι αναπαραστάσεις τους στον εγκέφαλό μας αλληλεπικαλύπτονται με τις αναπαραστάσεις του εαυτού μας.

Προβαίνοντας σε μία πράξη καλοσύνης για να κάνουμε κάποιον που είναι λυπημένος να αισθανθεί καλύτερα, μπορεί επίσης να μας ανακουφίσει, εν μέρει επειδή αισθανόμαστε την ίδια ανακούφιση που νιώθει και αυτός και εν μέρει επειδή διορθώνουμε κάτι λάθος.

Αν και αυτό το φαινόμενο είναι ιδιαίτερα ισχυρό για τους ανθρώπους που είμαστε κοντά, μπορεί να εφαρμοστεί και σε ανθρωπιστικά προβλήματα όπως η φτώχεια ή η κλιματική αλλαγή. Η συμμετοχή μας σε φιλανθρωπικές οργανώσεις που βοηθούν στην αντιμετώπιση τέτοιων προβλημάτων, παρέχει τον τρόπο να έχουμε έναν θετικό αντίκτυπο, γεγονός που στη συνέχεια βελτιώνει τη διάθεσή μας.

Δημιουργία συνδέσεων

Η καλοσύνη μας ανοίγει πολλές διαφορετικές δυνατότητες για να αναπτύξουμε κοινωνικές συνδέσεις με άλλους. Κάποιες πράξεις καλοσύνης, όπως η προσφορά ενός δώρου ή ακόμα και μόνο το κέρασμα ενός καφέ, ενισχύει τις φιλίες και συνδέεται με τη βελτίωση της διάθεσής μας.

Ομοίως, οι φιλανθρωπικές οργανώσεις προσφέρουν την ευκαιρία να συνδεθούμε με ανθρώπους που ζουν στην άλλη πλευρά του κόσμου μέσω κάποιας δωρεάς για τη βελτίωση της ζωής τους. Ο εθελοντισμός ανοίγει επίσης νέους κύκλους ανθρώπων με τους οποίους μπορούμε να συνδεθούμε, όπως με άλλους εθελοντές αλλά και με εκείνους που βοηθάμε.

Δημιουργία ευγενικής ταυτότητας

Οι περισσότεροι άνθρωποι θεωρούν τον εαυτό τους ευγενικό, οπότε οι πράξεις καλοσύνης μας βοηθούν να επιδείξουμε αυτή τη θετική ταυτότητά μας και μας κάνουν να νιώθουμε περήφανοι για τον εαυτό μας. Σε μια πρόσφατη μελέτη, ακόμη και παιδιά στο πρώτο έτος της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, αναγνώρισαν πως το να είμαστε καλοί με τους άλλους μπορεί να μας κάνει να αισθανόμαστε «καλύτεροι άνθρωποι και πιο ολοκληρωμένοι», που οδηγεί σε συναισθήματα ευεξίας.

Αυτή η επίδραση είναι ακόμα πιο ισχυρή όταν η πράξη καλοσύνης συνδέεται και με άλλες πτυχές της προσωπικότητάς μας, δημιουργώντας ίσως ένα πιο ουσιαστικό συναίσθημα. Για παράδειγμα, κάποιος που αγαπά τα ζώα θα μπορούσε να σώσει ένα πουλί, ένας λάτρης της τέχνης θα μπορούσε να κάνει μία δωρεά σε μια γκαλερί ή ένας συνταξιούχος δάσκαλος θα μπορούσε να προσφερθεί να εργαστεί εθελοντικά σε μια ομάδα μετά το σχολείο. Η έρευνα δείχνει ότι όσο περισσότερο κάποιος ταυτίζεται με την οργάνωση για την οποία προσφέρει εθελοντικά, τόσο πιο ικανοποιημένος είναι.

Η καλοσύνη επιστρέφει σε εμάς

Οι μελέτες για την ψυχολογία της καλοσύνης δείχνουν ότι ένα από τα πολλά πιθανά κίνητρα είναι η αμοιβαιότητα, η επιστροφή μιας χάρης. Αυτό μπορεί να συμβεί άμεσα ή έμμεσα. Κάποιοι μπορεί να θυμηθούν ότι τους βοηθήσατε στο παρελθόν και κατά συνέπεια είναι πιθανότερο να σας βοηθήσουν στο μέλλον.

Θα μπορούσε επίσης να σημαίνει ότι όταν ένα άτομο δείχνει καλοσύνη, κάνει και τους άλλους μέσα σε μία ομάδα να επιδεικνύουν καλοσύνη, γεγονός που ανυψώνει το ηθικό όλων. Φανταστείτε ότι μία μέρα το μήνα πηγαίνετε ένα γλυκό στο γραφείο βάσει μίας συμφωνίας ώστε όλοι οι συνάδελφοί σας να φέρνουν και αυτοί ένα γλυκό κάθε μήνα. Έτσι, θα απολαμβάνετε περισσότερα γλυκά από όσα προσφέρετε.

Η ιστορία όμως δεν τελειώνει έτσι. Οι πράξεις καλοσύνης μπορούν να ενισχύσουν τη διάθεσή μας, αλλά η έρευνα έχει επίσης δείξει ότι και η καλή διάθεση μπορεί να μας κάνει να γίνουμε περισσότερο καλοί με τους άλλους.

Stephen Hawking: Γιατί βρισκόμαστε στην πιο επικίνδυνη στιγμή στην εξέλιξη της ανθρωπότητας

Σε άρθρο του στη βρετανική Guardian o διάσημος θεωρητικός φυσικός Στίβεν Χόκινγκ, επισημαίνοντας ότι «βρισκόμαστε στην πιο επικίνδυνη στιγμή στην εξέλιξη της ανθρωπότητας».

Τονίζει, μεταξύ άλλων, ότι δεν μπορούμε να αγνοούμε την ανισότητα που υπάρχει στον κόσμο, καθώς «τώρα έχουμε την τεχνολογία για να καταστρέψουμε τον πλανήτη στον οποίο ζούμε, αλλά δεν έχουμε αναπτύξει ακόμη την ικανότητα να δραπετεύσουμε από αυτόν».

Επισημαίνει ότι «πρέπει να εργαστούμε από κοινού για να τον προστατεύσουμε» και για να γίνει αυτό «θα πρέπει να γκρεμίσουμε, όχι να υψώσουμε, εμπόδια εντός και μεταξύ των εθνών. Αν θέλουμε να έχουμε μία πιθανότητα να το κάνουμε αυτό, οι ηγέτες του κόσμου θα πρέπει να αναγνωρίσουν ότι έχουν αποτύχει και ότι έχουν απογοητεύσει τους πολλούς».

Το άρθρο του στη Guardian:

«Ως ένας θεωρητικός φυσικός που μένει στο Cambridge, έχω ζήσει τη ζωή μου μέσα σε μία φούσκα εξαιρετικών προνομίων. Το Cambridge είναι μια ασυνήθιστη πόλη, με επίκεντρο ένα από τα καλύτερα πανεπιστήμια του κόσμου.

Μέσα σε αυτή την πόλη, η επιστημονική κοινότητα, της οποίας έγινα μέλος στα 20 μου, είναι ακόμη πιο κλειστή. Και μέσα σε αυτή την επιστημονική κοινότητα, η μικρή ομάδα των διεθνών θεωρητικών φυσικών, με τους οποίους έχω περάσει την εργασιακή μου ζωή, μπορεί μερικές φορές να μπαίνει στον πειρασμό να θεωρεί τον εαυτό της ως κορυφή.

Επιπλέον, με τη διασημότητα που έχει έρθει με τα βιβλία μου, και την απομόνωση που επιβάλλει η ασθένειά μου, νιώθω σαν ο «γυάλινος πύργος» μου να γίνεται όλο και πιο ψηλός. Έτσι, η πρόσφατη προφανής απόρριψη των ελίτ στην Αμερική και τη Βρετανία σίγουρα στοχεύουν και σε μένα, όσο και σε οποιονδήποτε άλλο.

Ό,τι και αν πιστεύουμε για την απόφαση του βρετανικού εκλογικού σώματος να απορρίψει τη συμμετοχή του στην Ευρωπαϊκή Ένωση, δεν υπάρχει καμία αμφιβολία στο μυαλό των σχολιαστών ότι αυτό αποτέλεσε μια κραυγή οργής από τους ανθρώπους που ένιωσαν ότι είχαν εγκαταλειφθεί από τους ηγέτες τους.

Ήταν, όλοι φαίνεται να συμφωνούν, η στιγμή που οι ξεχασμένοι μίλησαν, βρίσκοντας τις φωνές τους για να απορρίψουν τις συμβουλές και την καθοδήγηση των εμπειρογνωμόνων και την ελίτ. Δεδομένου ότι σήμερα υπάρχουν περισσότεροι άνθρωποι με ένα τηλέφωνο, από ό,τι με πρόσβαση σε καθαρό νερό στην υποσαχάρια Αφρική, αυτό θα σημαίνει σύντομα ότι σχεδόν όλοι στον όλο και πιο γεμάτο πλανήτη μας, δεν θα είναι σε θέση να ξεφύγουν από την ανισότητα.

Δεν αποτελώ εξαίρεση σε αυτόν τον κανόνα. Είχα προειδοποιήσει πριν από τη ψηφοφορία για το Brexit, ότι θα βλάψει την επιστημονική έρευνα στη Βρετανία, ότι μία ψήφος για αποχώρηση θα είναι ένα βήμα προς τα πίσω, και το εκλογικό σώμα -ή τουλάχιστον ένα αρκετά σημαντικό ποσοστό του- δεν έδωσε περισσότερη σημασία σε μένα από ό,τι σε οποιονδήποτε από τους άλλους πολιτικούς ηγέτες, συνδικαλιστές, καλλιτέχνες, επιστήμονες, επιχειρηματίες και προσωπικότητες, όλοι οι οποίοι έδωσαν την ίδια συμβουλή που αγνοήθηκε στην υπόλοιπη χώρα. Αυτό που έχει σημασία τώρα, πολύ περισσότερο από τις επιλογές που γίνονται από αυτά τα δύο εκλογικά σώματα, είναι το πώς αντιδρούν οι ελίτ.

Πρέπει εμείς, με τη σειρά μας, να απορρίψουμε αυτές τις ψηφοφορίες ως ξεσπάσματα άξεστου λαϊκισμού που δεν λαμβάνουν υπόψη τα γεγονότα, και να προσπαθήσουμε να παρακάμψουμε ή να περιορίσουμε τις επιλογές που εκπροσωπούν; Θα έλεγα ότι αυτό θα ήταν ένα τρομερό λάθος. Οι ανησυχίες που υποβόσκουν κάτω από αυτές τις ψήφους για τις οικονομικές συνέπειες της παγκοσμιοποίησης και την επιτάχυνση της τεχνολογικής αλλαγής, είναι απολύτως κατανοητές.

Η αυτοματοποίηση των εργοστασίων έχει ήδη αποδεκατίσει θέσεις εργασίας στην παραδοσιακή βιομηχανία, και η άνοδος της τεχνητής νοημοσύνης είναι πιθανό να επεκτείνει αυτή την καταστροφή θέσεων εργασίας στις μεσαίες τάξεις, με μόνο τις θέσεις μεγαλύτερης ευθύνης, εποπτείας ή τις πιο δημιουργικές να απομένουν. Αυτό με τη σειρά του, θα επιταχύνει την ήδη διευρυνόμενη οικονομική ανισότητα σε όλο τον κόσμο.

Το διαδίκτυο και οι πλατφόρμες που αυτό υποστηρίζει, επιτρέπουν σε πολύ μικρές ομάδες ή μεμονωμένα άτομα να βγάλουν τεράστια κέρδη, ενώ απασχολούν πολύ λίγους ανθρώπους. Αυτό είναι αναπόφευκτο, είναι πρόοδος, αλλά είναι επίσης κοινωνικά καταστροφικό.

Πρέπει να το θέσουμε αυτό δίπλα στην οικονομική κατάρρευση, η οποία έκανε τον κόσμο να συνειδητοποιήσει ότι πολύ λίγα άτομα που εργάζονται στον χρηματοπιστωτικό τομέα μπορούν να συσσωρεύσουν τεράστιες αμοιβές και ότι εμείς οι υπόλοιποι εγγυόμαστε αυτή την επιτυχία και σηκώνουμε τον λογαριασμό όταν η απληστία τους μας παρασύρει. Έτσι, γενικά, ζούμε σε έναν κόσμο της διεύρυνσης, όχι της μείωσης, της οικονομικής ανισότητας, όπου πολλοί άνθρωποι μπορούν να δουν όχι μόνο το βιοτικό τους επίπεδο, αλλά ακόμα και την ικανότητά τους να κερδίζουν τα προς το ζην να εξαφανίζεται.

Δεν είναι να απορεί κανείς τότε για το ότι ψάχνουν για μια νέα συμφωνία (new deal), την οποία το Brexit μπορεί να εμφανίστηκαν να αντιπροσωπεύουν. Επίσης, ισχύει ότι μια άλλη ακούσια συνέπεια της παγκόσμιας εξάπλωσης του διαδικτύου και των social media είναι ότι η σκληρή φύση αυτών των ανισοτήτων είναι πολύ πιο εμφανής από ό,τι ήταν στο παρελθόν.

Για μένα, η ικανότητα να χρησιμοποιώ την τεχνολογία για να επικοινωνώ υπήρξε μια απελευθερωτική και θετική εμπειρία. Χωρίς αυτή, δεν θα ήμουν σε θέση να συνεχίσω να εργάζομαι τα προηγούμενα χρόνια. Αλλά αυτό σημαίνει επίσης ότι οι ζωές των πλουσιότερων ανθρώπων στις πλέον ευημερούσες περιοχές του κόσμου είναι οδυνηρά ορατές σε όποιον, όσο φτωχός και αν είναι, έχει πρόσβαση σε ένα τηλέφωνο.

Και δεδομένου ότι σήμερα υπάρχουν περισσότεροι άνθρωποι με ένα τηλέφωνο, από ό,τι με πρόσβαση σε καθαρό νερό στην υποσαχάρια Αφρική, αυτό θα σημαίνει σύντομα ότι σχεδόν όλοι στον όλο και πιο γεμάτο πλανήτη μας, δεν θα είναι σε θέση να ξεφύγουν από την ανισότητα.

Οι συνέπειες αυτού είναι οφθαλμοφανείς: ο φτωχός αγροτικός πληθυσμός συρρέει στις πόλεις, σε παραγκουπόλεις, καθοδηγούμενος από την ελπίδα. Και τότε συχνά, διαπιστώνοντας ότι η νιρβάνα του Instagram δεν είναι διαθέσιμη εκεί, την αναζητούν στο εξωτερικό, προσχωρώντας στον όλο και μεγαλύτερο αριθμό οικονομικών μεταναστών σε αναζήτηση μιας καλύτερης ζωής.

Αυτοί οι μετανάστες με τη σειρά τους, θέτουν νέες απαιτήσεις σχετικά με τις υποδομές και τις οικονομίες των χωρών στις οποίες φτάνουν, υπονομεύοντας την ανεκτικότητα και τροφοδοτώντας περαιτέρω τον πολιτικό λαϊκισμό.

Για μένα, η πραγματικά ανησυχητική διάσταση όλου αυτού είναι ότι τώρα, περισσότερο από κάθε άλλη φορά στην ιστορία μας, το είδος μας πρέπει να εργαστεί από κοινού.

Αντιμετωπίζουμε φοβερές περιβαλλοντικές προκλήσεις: την κλιματική αλλαγή, την παραγωγή τροφίμων, τον υπερπληθυσμό, το ξεκλήρισμα άλλων ειδών, τις επιδημίες, την οξίνιση των ωκεανών.

Οι ηγέτες του κόσμου θα πρέπει να αναγνωρίσουν ότι έχουν αποτύχει και ότι έχουν απογοητεύσει τους πολλούς. Με τους πόρους να συγκεντρώνονται όλο και περισσότερο στα χέρια των λίγων, θα πρέπει να μάθουμε να μοιραζόμαστε πολύ περισσότερα από ό,τι μοιραζόμαστε σήμερα.

Όλα αυτά μαζί, είναι μια υπενθύμιση ότι βρισκόμαστε στην πιο επικίνδυνη στιγμή στην εξέλιξη της ανθρωπότητας. Τώρα έχουμε την τεχνολογία για να καταστρέψουμε τον πλανήτη στον οποίο ζούμε, αλλά δεν έχουμε αναπτύξει ακόμη την ικανότητα να δραπετεύσουμε από αυτόν.

Ίσως σε μερικές εκατοντάδες χρόνια, θα έχουμε δημιουργήσει ανθρώπινες αποικίες ανάμεσα στα αστέρια, αλλά τώρα έχουμε μόνο έναν πλανήτη, και πρέπει να εργαστούμε από κοινού για να τον προστατεύσουμε.

Για να γίνει αυτό, θα πρέπει να γκρεμίσουμε, όχι να υψώσουμε, εμπόδια εντός και μεταξύ των εθνών. Αν θέλουμε να έχουμε μία πιθανότητα να το κάνουμε αυτό, οι ηγέτες του κόσμου θα πρέπει να αναγνωρίσουν ότι έχουν αποτύχει και ότι έχουν απογοητεύσει τους πολλούς. Με τους πόρους να συγκεντρώνονται όλο και περισσότερο στα χέρια των λίγων, θα πρέπει να μάθουμε να μοιραζόμαστε πολύ περισσότερα από ό,τι μοιραζόμαστε σήμερα.

Με όχι μόνο θέσεις εργασίας, αλλά ολόκληρες βιομηχανίες να εξαφανίζονται, πρέπει να βοηθήσουμε τους ανθρώπους να επανεκπαιδευτούν για ένα νέο κόσμο και να τους υποστηρίξουμε οικονομικά ενόσω το πράττουν. Αν οι κοινότητες και οι οικονομίες δεν μπορούν να αντιμετωπίσουν τα τρέχοντα επίπεδα της μετανάστευσης, πρέπει να κάνουμε περισσότερα για να ενθαρρύνουμε την παγκόσμια ανάπτυξη, καθώς αυτός είναι ο μόνος τρόπος που τα εκατομμύρια μεταναστών θα πειστούν να αναζητήσουν το μέλλον τους στην πατρίδα τους.

Μπορούμε να το κάνουμε, είμαι ένας μεγάλος οπτιμιστής για το είδος μου. Αλλά αυτό θα απαιτήσει από τις ελίτ, από το Λονδίνο μέχρι το Χάρβαρντ, από το Cambridge μέχρι το Χόλιγουντ, να μάθουν τα μαθήματα του περασμένου έτους. Να μάθουν, πάνω απ' όλα, το μέτρο της ταπεινοφροσύνης».

Η Αρχαία Ελληνική Τέχνη και η Ακτινοβολία της

10.1. Αρχιτεκτονική με οδηγίες του Βιτρουβίου

Ο πιο μορφωμένος αρχιτέκτονας, με εξοικείωση στους κλασικούς, που είχε μελετήσει διεξοδικά τον Βιτρούβιο και με γνώσεις που ξεπερνούσαν αυτές των συναδέλφων του της γενιάς του Μπραμάντε (του αρχιτέκτονα του Αγίου Πέτρου της Ρώμης), ήταν ο Αντρέα Παλάντιο (1518-1580). Χαρακτηριστικό έργο του ήταν η Βίλα Ροτόντα κοντά στη Βιτσέντσα, όπου οι τέσσερις απόλυτα συμμετρικές πλευρές της έχουν είσοδο που μιμείται πρόσοψη αρχαίου ιωνικού ναού και έναν κεντρικό χώρο που θυμίζει το Πάνθεον της Ρώμης. 

Έργο δικό του επίσης στη Βιτσέντσα, ήταν το Τεάτρο Ολίμπικο (Teatro Olimpico, 1580-1585), το πρώτο στεγασμένο θέατρο στη μορφή των αρχαίων. Στην εντυπωσιακή σκηνή του με τις προοπτικές φυγές και τις αρχιτεκτονικές προσόψεις το πρώτο έργο που παίχθηκε ήταν ο Οιδίπους Τύραννος του Σοφοκλή στις 3 Μαρτίου 1585. Θα περάσει όμως καιρός για να ανεβάσουν και πάλι αρχαίο δράμα, μια και στο θέατρο της εποχής προτιμούσαν κωμωδίες και βουκολικά ειδύλλια.

Η επιδεικτική ανάμειξη στοιχείων στην αρχιτεκτονική του Παλάντιο αποτελεί απόδειξη του εύρους της αρχαιογνωσίας του. Η αρχιτεκτονική του, το παλαδιανό στιλ, θα επηρεάσει βαθιά για μεγάλο διάστημα πολλούς δημιουργούς όχι μόνο στην Ευρώπη, αλλά και στην Αμερική και θα παίξει σημαντικό ρόλο στην επικράτηση του κλασικισμού.

Ανθολόγιο Αττικής Πεζογραφίας

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ, ΗΘΙΚΑ ΝΙΚΟΜΑΧΕΙΑ

ΑΡΙΣΤ ΗΝικ 1169b3–1170b19 

(ΑΡΙΣΤ ΗΝικ 1168a28–1172a15: Απορίες σχετικά με τη φιλία)

Χρειάζεται φίλους ο ευτυχισμένος;

Ἀμφισβητεῖται δὲ καὶ περὶ τὸν εὐδαίμονα, εἰ δεήσε-
ται φίλων ἢ μή. οὐθὲν γάρ φασι δεῖν φίλων τοῖς μακα-
(5) ρίοις καὶ αὐτάρκεσιν· ὑπάρχειν γὰρ αὐτοῖς τἀγαθά· αὐτάρ-
κεις οὖν ὄντας οὐδενὸς προσδεῖσθαι, τὸν δὲ φίλον, ἕτερον
αὐτὸν ὄντα, πορίζειν ἃ δι’ αὑτοῦ ἀδυνατεῖ· ὅθεν «ὅταν ὁ
δαίμων εὖ διδῷ, τί δεῖ φίλων;» ἔοικε δ’ ἀτόπῳ τὸ πάντ’
ἀπονέμοντας τἀγαθὰ τῷ εὐδαίμονι φίλους μὴ ἀποδιδόναι, ὃ
(10) δοκεῖ τῶν ἐκτὸς ἀγαθῶν μέγιστον εἶναι. εἴ τε φίλου μᾶλλόν
ἐστι τὸ εὖ ποιεῖν ἢ πάσχειν, καὶ ἔστι τοῦ ἀγαθοῦ καὶ τῆς
ἀρετῆς τὸ εὐεργετεῖν, κάλλιον δ’ εὖ ποιεῖν φίλους ὀθνείων,
τῶν εὖ πεισομένων δεήσεται ὁ σπουδαῖος. διὸ καὶ ἐπιζητεῖται
πότερον ἐν εὐτυχίαις μᾶλλον δεῖ φίλων ἢ ἐν ἀτυχίαις,
(15) ὡς καὶ τοῦ ἀτυχοῦντος δεομένου τῶν εὐεργετησόντων καὶ τῶν
εὐτυχούντων οὓς εὖ ποιήσουσιν. ἄτοπον δ’ ἴσως καὶ τὸ μο-
νώτην ποιεῖν τὸν μακάριον· οὐδεὶς γὰρ ἕλοιτ’ ἂν καθ’ αὑτὸν
τὰ πάντ’ ἔχειν ἀγαθά· πολιτικὸν γὰρ ὁ ἄνθρωπος καὶ συ-
ζῆν πεφυκός. καὶ τῷ εὐδαίμονι δὴ τοῦθ’ ὑπάρχει· τὰ γὰρ
(20) τῇ φύσει ἀγαθὰ ἔχει, δῆλον δ’ ὡς μετὰ φίλων καὶ ἐπιει-
κῶν κρεῖττον ἢ μετ’ ὀθνείων καὶ τῶν τυχόντων συνημερεύειν.
δεῖ ἄρα τῷ εὐδαίμονι φίλων. τί οὖν λέγουσιν οἱ πρῶτοι, καὶ
πῇ ἀληθεύουσιν; ἢ ὅτι οἱ πολλοὶ φίλους οἴονται τοὺς χρησί-
μους εἶναι; τῶν τοιούτων μὲν οὖν οὐδὲν δεήσεται ὁ μακάριος,
(25) ἐπειδὴ τἀγαθὰ ὑπάρχει αὐτῷ· οὐδὲ δὴ τῶν διὰ τὸ ἡδύ,
ἢ ἐπὶ μικρόν (ἡδὺς γὰρ ὁ βίος ὢν οὐδὲν δεῖται ἐπεισάκτου
ἡδονῆς)· οὐ δεόμενος δὲ τῶν τοιούτων φίλων οὐ δοκεῖ δεῖσθαι
φίλων. τὸ δ’ οὐκ ἔστιν ἴσως ἀληθές. ἐν ἀρχῇ γὰρ εἴρηται
ὅτι ἡ εὐδαιμονία ἐνέργειά τις ἐστίν, ἡ δ’ ἐνέργεια δῆλον ὅτι
(30) γίνεται καὶ οὐχ ὑπάρχει ὥσπερ κτῆμά τι. εἰ δὲ τὸ εὐδαι-
μονεῖν ἐστὶν ἐν τῷ ζῆν καὶ ἐνεργεῖν, τοῦ δ’ ἀγαθοῦ ἡ ἐνέρ-
γεια σπουδαία καὶ ἡδεῖα καθ’ αὑτήν, καθάπερ ἐν ἀρχῇ
εἴρηται, ἔστι δὲ καὶ τὸ οἰκεῖον τῶν ἡδέων, θεωρεῖν δὲ μᾶλλον
τοὺς πέλας δυνάμεθα ἢ ἑαυτοὺς καὶ τὰς ἐκείνων πράξεις ἢ
(35) τὰς οἰκείας, αἱ τῶν σπουδαίων δὲ πράξεις φίλων ὄντων
[1170a] ἡδεῖαι τοῖς ἀγαθοῖς (ἄμφω γὰρ ἔχουσι τὰ τῇ φύσει ἡδέα)·
ὁ μακάριος δὴ φίλων τοιούτων δεήσεται, εἴπερ θεωρεῖν προ-
αιρεῖται πράξεις ἐπιεικεῖς καὶ οἰκείας, τοιαῦται δ’ αἱ τοῦ
ἀγαθοῦ φίλου ὄντος. οἴονταί τε δεῖν ἡδέως ζῆν τὸν εὐδαίμονα.
(5) μονώτῃ μὲν οὖν χαλεπὸς ὁ βίος· οὐ γὰρ ῥᾴδιον καθ’ αὑτὸν
ἐνεργεῖν συνεχῶς, μεθ’ ἑτέρων δὲ καὶ πρὸς ἄλλους ῥᾷον. ἔσται
οὖν ἡ ἐνέργεια συνεχεστέρα, ἡδεῖα οὖσα καθ’ αὑτήν, ὃ δεῖ
περὶ τὸν μακάριον εἶναι· ὁ γὰρ σπουδαῖος, ᾗ σπουδαῖος, ταῖς
κατ’ ἀρετὴν πράξεσι χαίρει, ταῖς δ’ ἀπὸ κακίας δυσχεραί-
(10) νει, καθάπερ ὁ μουσικὸς τοῖς καλοῖς μέλεσιν ἥδεται, ἐπὶ δὲ
τοῖς φαύλοις λυπεῖται. γίνοιτο δ’ ἂν καὶ ἄσκησίς τις τῆς
ἀρετῆς ἐκ τοῦ συζῆν τοῖς ἀγαθοῖς, καθάπερ καὶ Θέογνίς
φησιν. φυσικώτερον δ’ ἐπισκοποῦσιν ἔοικεν ὁ σπουδαῖος φί-
λος τῷ σπουδαίῳ τῇ φύσει αἱρετὸς εἶναι. τὸ γὰρ τῇ φύσει
(15) ἀγαθὸν εἴρηται ὅτι τῷ σπουδαίῳ ἀγαθὸν καὶ ἡδύ ἐστι καθ’
αὑτό. τὸ δὲ ζῆν ὁρίζονται τοῖς ζῴοις δυνάμει αἰσθήσεως,
ἀνθρώποις δ’ αἰσθήσεως ἢ νοήσεως· ἡ δὲ δύναμις εἰς τὴν
ἐνέργειαν ἀνάγεται, τὸ δὲ κύριον ἐν τῇ ἐνεργείᾳ· ἔοικε δὴ
τὸ ζῆν εἶναι κυρίως τὸ αἰσθάνεσθαι ἢ νοεῖν. τὸ δὲ ζῆν τῶν
(20) καθ’ αὑτὸ ἀγαθῶν καὶ ἡδέων· ὡρισμένον γάρ, τὸ δ’ ὡρι-
σμένον τῆς τἀγαθοῦ φύσεως· τὸ δὲ τῇ φύσει ἀγαθὸν καὶ
τῷ ἐπιεικεῖ· διόπερ ἔοικε πᾶσιν ἡδὺ εἶναι· οὐ δεῖ δὲ λαμ-
βάνειν μοχθηρὰν ζωὴν καὶ διεφθαρμένην, οὐδ’ ἐν λύπαις·
ἀόριστος γὰρ ἡ τοιαύτη, καθάπερ τὰ ὑπάρχοντα αὐτῇ. ἐν
(25) τοῖς ἐχομένοις δὲ περὶ τῆς λύπης ἔσται φανερώτερον. εἰ δ’
αὐτὸ τὸ ζῆν ἀγαθὸν καὶ ἡδύ (ἔοικε δὲ καὶ ἐκ τοῦ πάντας
ὀρέγεσθαι αὐτοῦ, καὶ μάλιστα τοὺς ἐπιεικεῖς καὶ μακαρίους·
τούτοις γὰρ ὁ βίος αἱρετώτατος, καὶ ἡ τούτων μακαριωτάτη
ζωή), ὁ δ’ ὁρῶν ὅτι ὁρᾷ αἰσθάνεται καὶ ὁ ἀκούων ὅτι ἀκούει
(30) καὶ ὁ βαδίζων ὅτι βαδίζει, καὶ ἐπὶ τῶν ἄλλων ὁμοίως ἔστι
τι τὸ αἰσθανόμενον ὅτι ἐνεργοῦμεν, ὥστε ἂν αἰσθανώμεθ’, ὅτι
αἰσθανόμεθα, κἂν νοῶμεν, ὅτι νοοῦμεν, τὸ δ’ ὅτι αἰσθανό-
μεθα ἢ νοοῦμεν, ὅτι ἐσμέν (τὸ γὰρ εἶναι ἦν αἰσθάνεσθαι ἢ
[1170b] νοεῖν), τὸ δ’ αἰσθάνεσθαι ὅτι ζῇ, τῶν ἡδέων καθ’ αὑτό (φύ-
σει γὰρ ἀγαθὸν ζωή, τὸ δ’ ἀγαθὸν ὑπάρχον ἐν ἑαυτῷ
αἰσθάνεσθαι ἡδύ), αἱρετὸν δὲ τὸ ζῆν καὶ μάλιστα τοῖς ἀγα-
θοῖς, ὅτι τὸ εἶναι ἀγαθόν ἐστιν αὐτοῖς, καὶ ἡδύ (συναισθανό-
(5) μενοι γὰρ τοῦ καθ’ αὑτὸ ἀγαθοῦ ἥδονται), ὡς δὲ πρὸς ἑαυτὸν
ἔχει ὁ σπουδαῖος, καὶ πρὸς τὸν φίλον (ἕτερος γὰρ αὐτὸς ὁ
φίλος ἐστίν)· καθάπερ οὖν τὸ αὐτὸν εἶναι αἱρετόν ἐστιν ἑκάστῳ,
οὕτω καὶ τὸ τὸν φίλον, ἢ παραπλησίως. τὸ δ’ εἶναι ἦν
αἱρετὸν διὰ τὸ αἰσθάνεσθαι αὑτοῦ ἀγαθοῦ ὄντος, ἡ δὲ τοιαύτη
(10) αἴσθησις ἡδεῖα καθ’ ἑαυτήν. συναισθάνεσθαι ἄρα δεῖ καὶ τοῦ
φίλου ὅτι ἔστιν, τοῦτο δὲ γίνοιτ’ ἂν ἐν τῷ συζῆν καὶ κοινωνεῖν
λόγων καὶ διανοίας· οὕτω γὰρ ἂν δόξειε τὸ συζῆν ἐπὶ τῶν
ἀνθρώπων λέγεσθαι, καὶ οὐχ ὥσπερ ἐπὶ τῶν βοσκημάτων
τὸ ἐν τῷ αὐτῷ νέμεσθαι. εἰ δὴ τῷ μακαρίῳ τὸ εἶναι αἱρε-
(15) τόν ἐστι καθ’ αὑτό, ἀγαθὸν τῇ φύσει ὂν καὶ ἡδύ, παραπλή-
σιον δὲ καὶ τὸ τοῦ φίλου ἐστίν, κἂν ὁ φίλος τῶν αἱρετῶν
εἴη. ὃ δ’ ἐστὶν αὐτῷ αἱρετόν, τοῦτο δεῖ ὑπάρχειν αὐτῷ, ἢ
ταύτῃ ἐνδεὴς ἔσται. δεήσει ἄρα τῷ εὐδαιμονήσοντι φίλων
σπουδαίων.

***

Αμφισβητείται, εάν ο ευδαιμονών χρειάζεται φίλους. Διότι, ως λέγεται, οι ευδαίμονες και οι αυτάρκεις δεν έχουν ανάγκην τοιούτων, (5) επειδή εις αυτούς υπάρχουν όλα τα αγαθά. Δεδομένου λοιπόν ότι είναι αυτάρκεις, δεν έχουν ανάγκην ουδενός, ενώ ο φίλος, ως έτερον Εγώ, δέον να παρέχη εκείνα, τα οποία δεν δύναταί τις να προσφέρη εις εαυτόν. Όθεν:

«όταν οι θεοί παρέχουν αφθόνως τα πάντα,
τις η ανάγκη φίλων;».

Φαίνεται όμως παράδοξον το ότι, αφού απονέμουν εις τον ευδαίμονα όλα τα αγαθά, δεν παρέχουν εις αυτόν φίλους, (10) δεδομένου ότι ούτοι αποτελούν το μέγιστον των εξωτερικών αγαθών. Εάν γνώρισμα της φιλίας είναι να ευεργετή τις μάλλον παρά να ευεργετήται, εάν η ευεργεσία τυγχάνη ίδιον του αγαθού ανθρώπου και της αρετής, εάν είναι καλύτερον να ευεργετή τις τους φίλους του παρά τους ξένους, ο χρηστός άνθρωπος έχει ανάγκην προσώπων, εις τα οποία να παρέχη τας ευεργεσίας του. Διό και προβάλλεται το ερώτημα, εάν έχωμεν μεγαλυτέραν ανάγκην φίλων εις την ευτυχίαν ή εις την δυστυχίαν μας, (15) δεδομένου ότι οι μεν δυστυχούντες χρειάζονται πρόσωπα, δυνάμενα να τους βοηθήσουν, οι δε ευτυχούντες ανθρώπους, προς τους οποίους να παρέχουν τας ευεργεσίας των. Είναι προφανώς μωρία το να χαρακτηρίζη τις τον ευδαίμονα ως ερημίτην, διότι ουδείς θα εδέχετο να διαθέτη τα αγαθά αποκλειστικώς διά τον εαυτόν του. Ο άνθρωπος είναι πολιτικόν ον και προωρισμένος να ζη μετά των συνανθρώπων του. Διό και η συμβίωσις είναι γνώρισμα του ευδαίμονος, (20) αφού ούτος κατέχει όλα τα φυσικά αγαθά. Προφανώς είναι καλύτερον να ζη τις με φίλους και με χρηστούς ανθρώπους παρά με ξένους ή με τον πρώτον τυχόντα. Όθεν ο ευδαίμων έχει ανάγκην φίλων.

Λοιπόν τι σημαίνει ο πρώτος εκείνος ισχυρισμός και κατά πόσον είναι ορθός; Είναι άραγε ορθός κατά τούτο, ότι οι πολλοί φρονούν, ότι φίλοι είναι εκείνοι, οίτινες είναι χρήσιμοι; Τοιούτους φίλους δεν χρειάζεται ο ευδαίμων, (25) εφ' όσον έχει όλα τα αγαθά, αλλ' ουδέ φίλους χάριν απολαύσεως (διότι εφ' όσον είναι τερπνή η ζωή του, δεν χρειάζεται επιπρόσθετον απόλαυσιν). Εφ' όσον λοιπόν δεν έχει ανάγκην τοιούτων φίλων, δεν χρειάζεται φίλους. Και όμως τούτο δεν είναι, ως φαίνεται, αληθές, διότι, ως ελέχθη εις την αρχήν, η ευδαιμονία είναι ποιά τις ενέργεια, η δε ενέργεια είναι λειτουργία, (30) και δεν υφίσταται κατά τον τρόπον ενός μονίμου αντικειμένου, λόγου χάριν ενός κτήματος. Εάν λοιπόν η ευδαιμονία έγκειται εις το ζην και το ενεργείν και εάν, ως είπομεν εις την αρχήν, η ενέργεια του χρηστού ανθρώπου είναι σπουδαία και ευχάριστος αυτή καθ' εαυτήν, εξ άλλου, εάν εκείνο, που μας ανήκει ως ιδιοκτησία μας, συνεπάγεται ηδονήν, και τέλος, εάν δυνάμεθα να εποπτεύωμεν τους άλλους περισσότερον από τον εαυτόν μας, ως και τας πράξεις των, (35) θα προκύψη εξ όλων αυτών κατ' αναγκαίαν συνάρτησιν, ότι αι πράξεις των εναρέτων ανθρώπων, οίτινες είναι φίλοι των, [1170a] θα είναι ευχάριστοι εις τους αγαθούς (διότι αμφότερα εμπεριέχουν ό,τι είναι εκ φύσεως απολαυστικόν και ευχάριστον). [Ο μεταφραστής δε μεταφράζει ένα τμήμα του αρχαίου κειμένου] Υπό τας συνθήκας ταύτας θα είναι συνεχεστέρα η ενέργεια, ήτις τυγχάνει αυτή καθ' εαυτήν ηδονική, και τούτο πρέπει να συμβαίνη εις τον ευδαίμονα. (Διότι ο ενάρετος ευρίσκει εις τας καλάς πράξεις απόλαυσιν και οδύνην εις τας κακάς, (10) καθώς ο μουσικός αισθάνεται χαράν διά τας ωραίας μελωδίας και λύπην διά τας παραφώνους τοιαύτας). Άλλωστε η μετ' αγαθών ανθρώπων συμβίωσις ενισχύει την άσκησιν της αρετής, καθώς λέγει και ο Θέογνις.

Εάν τις εξετάση το θέμα τούτο μάλλον από φυσικοφιλοσοφικής απόψεως, θα ίδη ότι ο χρηστός φίλος φαίνεται εις ένα χρηστόν άνθρωπον αξιαγάπητος εκ φύσως, διότι, ως είπομεν, (15) το εκ φύσεως αγαθόν είναι διά τον ενάρετον αυτό καθ' εαυτό αγαθόν και απολαυστικόν.

Την ζωήν των μεν ζώων ορίζομεν εκ της δυνάμεως της αισθήσεως, των δε ανθρώπων εκ της δυνάμεως της αισθήσεως και της νοήσεως. Η δύναμις αύτη εκδηλούται εις την ενέργειαν, ήτις αποτελεί το κυριώτερον μέρος της ουσίας μας. [Ο μεταφραστής δε μεταφράζει ένα τμήμα του αρχαίου κειμένου] (20) Το δε ζην ανήκει εις ό,τι είναι αγαθόν και απολαυστικόν. Είναι μία επακριβώς καθωρισμένη κατάστασις, ό,τι δε είναι επακριβώς καθωρισμένον, ανήκει εις την φύσιν του αγαθού. Όθεν ό,τι τυγχάνει εκ φύσεως αγαθόν, είναι και διά τον χρηστόν άνθρωπον τοιούτον. Διά τον λόγον αυτόν το ζην φαίνεται απολαυστικόν εις όλους. Βεβαίως δεν εννοούμεν την κακήν και διεφθαρμένην ή την εν μέσω θλίψεων διανυομένην ζωήν, διότι μία τοιαύτη ζωή δεν είναι επακριβώς καθωρισμένη ούτε αυτή, ούτε τα κατά την διάρκειαν αυτής γεγονότα. (25) Αλλά το σημείον τούτο θα διευκρινηθή περισσότερον εις τα επόμενα όπου θα γίνη λόγος περί της οδύνης. Εάν δε αυτό τούτο το ζην είναι αγαθόν και ηδονικόν (φαίνεται δε ότι όλοι το ποθούν και προ παντός οι ενάρετοι και οι ευδαίμονες, διότι ο βίος των είναι απολαυστικώτατος και η ύπαρξις αυτών ευδαιμονεστάτη), εάν ο βλέπων αισθάνεται ότι βλέπει, ο ακούων, ότι ακούει, (30) ο βαδίζων ότι βαδίζει και ότι ομοίως υφίσταται κάτι ως προς τα λοιπά, ούτως ώστε να αισθανώμεθα, ότι αισθανόμεθα, και να νοώμεν ότι νοούμεν και αφ' ετέρου ότι το να αισθανώμεθα και να νοώμεν σημαίνει ότι υπάρχομεν (διότι η ύπαρξις είναι αίσθησις ή [1170b] νόησις), [Ο μεταφραστής δε μεταφράζει ένα τμήμα του αρχαίου κειμένου] εάν προς τούτοις η ζωή είναι απολαυστική ιδίως διά τον ενάρετον, διότι η ύπαρξις είναι δι' αυτόν κάτι αγαθόν και ηδονικόν, (5) εφ' όσον η συνείδησις του πραγματικού αγαθού τον τέρπει, τέλος εάν ο χρηστός άνθρωπος συμπεριφέρεται προς τους φίλους του, καθώς και προς τον εαυτόν του δεδομένου ότι ο φίλος είναι έτερον Εγώ), τότε κατά το μέτρον, καθ' ο ποθεί δι' εαυτόν το αγαθόν, θα το επιθυμή σφοδρώς και διά τον φίλον του ή σχεδόν ομοίως. Αλλά η ύπαρξις είναι περιπόθητος λόγω του ότι συναισθανόμεθα, ότι είμεθα ημείς οι ίδιοι αγαθοί, η τοιαύτη δε συναίσθησις είναι αυτή καθ' εαυτήν γλυκεία. (10) Όθεν πρέπει να έχωμεν συναίσθησιν και ως προς τους φίλους μας, τούτο δε δύναται να πραγματοποιηθή διά της συμβιώσεως και της ανταλλαγής λόγων και ιδεών. Την συμβίωσιν δέον λοιπόν ν' αντιλαμβανώμεθα κατά το πνεύμα τούτο και όχι κατ' αναλογίαν της συμβιώσεως των ζώων, ήτις έγκειται εις το να συμμετέχουν εις την κοινήν βοσκήν. Εάν λοιπόν διά τον ενάρετον η ύπαρξις είναι περιπόθητος αυτή καθ' εαυτήν, (15) είναι αγαθή και ηδονική εκ φύσεως, και αν ισχύη το αυτό και ως προς τον φίλον, τότε και ο φίλος θα ανήκη εις τα προκαλούντα τον πόθον αντικείμενα. Αλλ' ό,τι ποθεί ο ευτυχής, πρέπει και να το κατέχη, άλλως υφίσταται εις το σημείον τούτο μίαν στέρησιν. Διό και, διά να είναι κανείς ευτυχής, πρέπει να έχη αρίστους φίλους.

ΟΜΗΡΟΣ: Ἰλιάς (22.437-22.515)

Ὣς ἔφατο κλαίουσ᾽, ἄλοχος δ᾽ οὔ πώ τι πέπυστο
Ἕκτορος· οὐ γάρ οἵ τις ἐτήτυμος ἄγγελος ἐλθὼν
ἤγγειλ᾽ ὅττι ῥά οἱ πόσις ἔκτοθι μίμνε πυλάων,
440 ἀλλ᾽ ἥ γ᾽ ἱστὸν ὕφαινε μυχῷ δόμου ὑψηλοῖο
δίπλακα πορφυρέην, ἐν δὲ θρόνα ποικίλ᾽ ἔπασσε.
κέκλετο δ᾽ ἀμφιπόλοισιν ἐϋπλοκάμοις κατὰ δῶμα
ἀμφὶ πυρὶ στῆσαι τρίποδα μέγαν, ὄφρα πέλοιτο
Ἕκτορι θερμὰ λοετρὰ μάχης ἐκ νοστήσαντι,
445 νηπίη, οὐδ᾽ ἐνόησεν ὅ μιν μάλα τῆλε λοετρῶν
χερσὶν Ἀχιλλῆος δάμασε γλαυκῶπις Ἀθήνη.
κωκυτοῦ δ᾽ ἤκουσε καὶ οἰμωγῆς ἀπὸ πύργου·
τῆς δ᾽ ἐλελίχθη γυῖα, χαμαὶ δέ οἱ ἔκπεσε κερκίς·
ἡ δ᾽ αὖτις δμῳῇσιν ἐϋπλοκάμοισι μετηύδα·
450 «δεῦτε, δύω μοι ἕπεσθον, ἴδωμ᾽ ὅτιν᾽ ἔργα τέτυκται.
αἰδοίης ἑκυρῆς ὀπὸς ἔκλυον, ἐν δ᾽ ἐμοὶ αὐτῇ
στήθεσι πάλλεται ἦτορ ἀνὰ στόμα, νέρθε δὲ γοῦνα
πήγνυται· ἐγγὺς δή τι κακὸν Πριάμοιο τέκεσσιν.
αἲ γὰρ ἀπ᾽ οὔατος εἴη ἐμεῦ ἔπος· ἀλλὰ μάλ᾽ αἰνῶς
455 δείδω μὴ δή μοι θρασὺν Ἕκτορα δῖος Ἀχιλλεὺς
μοῦνον ἀποτμήξας πόλιος πεδίονδε δίηται,
καὶ δή μιν καταπαύσῃ ἀγηνορίης ἀλεγεινῆς,
ἥ μιν ἔχεσκ᾽, ἐπεὶ οὔ ποτ᾽ ἐνὶ πληθυῖ μένεν ἀνδρῶν,
ἀλλὰ πολὺ προθέεσκε, τὸ ὃν μένος οὐδενὶ εἴκων.»
460 Ὣς φαμένη μεγάροιο διέσσυτο μαινάδι ἴση,
παλλομένη κραδίην· ἅμα δ᾽ ἀμφίπολοι κίον αὐτῇ.
αὐτὰρ ἐπεὶ πύργον τε καὶ ἀνδρῶν ἷξεν ὅμιλον,
ἔστη παπτήνασ᾽ ἐπὶ τείχεϊ, τὸν δὲ νόησεν
ἑλκόμενον πρόσθεν πόλιος· ταχέες δέ μιν ἵπποι
465 ἕλκον ἀκηδέστως κοίλας ἐπὶ νῆας Ἀχαιῶν.
τὴν δὲ κατ᾽ ὀφθαλμῶν ἐρεβεννὴ νὺξ ἐκάλυψεν,
ἤριπε δ᾽ ἐξοπίσω, ἀπὸ δὲ ψυχὴν ἐκάπυσσε.
τῆλε δ᾽ ἀπὸ κρατὸς βάλε δέσματα σιγαλόεντα,
ἄμπυκα κεκρύφαλόν τε ἰδὲ πλεκτὴν ἀναδέσμην
470 κρήδεμνόν θ᾽, ὅ ῥά οἱ δῶκε χρυσέη Ἀφροδίτη
ἤματι τῷ ὅτε μιν κορυθαίολος ἠγάγεθ᾽ Ἕκτωρ
ἐκ δόμου Ἠετίωνος, ἐπεὶ πόρε μυρία ἕδνα.
ἀμφὶ δέ μιν γαλόῳ τε καὶ εἰνατέρες ἅλις ἔσταν,
αἵ ἑ μετὰ σφίσιν εἶχον ἀτυζομένην ἀπολέσθαι.
475 ἡ δ᾽ ἐπεὶ οὖν ἔμπνυτο καὶ ἐς φρένα θυμὸς ἀγέρθη,
ἀμβλήδην γοόωσα μετὰ Τρῳῇσιν ἔειπεν·
«Ἕκτορ, ἐγὼ δύστηνος· ἰῇ ἄρα γεινόμεθ᾽ αἴσῃ
ἀμφότεροι, σὺ μὲν ἐν Τροίῃ Πριάμου κατὰ δῶμα,
αὐτὰρ ἐγὼ Θήβῃσιν ὑπὸ Πλάκῳ ὑληέσσῃ
480 ἐν δόμῳ Ἠετίωνος, ὅ μ᾽ ἔτρεφε τυτθὸν ἐοῦσαν,
δύσμορος αἰνόμορον· ὡς μὴ ὤφελλε τεκέσθαι.
νῦν δὲ σὺ μὲν Ἀΐδαο δόμους ὑπὸ κεύθεσι γαίης
ἔρχεαι, αὐτὰρ ἐμὲ στυγερῷ ἐνὶ πένθεϊ λείπεις
χήρην ἐν μεγάροισι· πάϊς δ᾽ ἔτι νήπιος αὔτως,
485 ὃν τέκομεν σύ τ᾽ ἐγώ τε δυσάμμοροι· οὔτε σὺ τούτῳ
ἔσσεαι, Ἕκτορ, ὄνειαρ, ἐπεὶ θάνες, οὔτε σοὶ οὗτος.
ἤν περ γὰρ πόλεμόν γε φύγῃ πολύδακρυν Ἀχαιῶν,
αἰεί τοι τούτῳ γε πόνος καὶ κήδε᾽ ὀπίσσω
ἔσσοντ᾽· ἄλλοι γάρ οἱ ἀπουρίσσουσιν ἀρούρας.
490 ἦμαρ δ᾽ ὀρφανικὸν παναφήλικα παῖδα τίθησι·
πάντα δ᾽ ὑπεμνήμυκε, δεδάκρυνται δὲ παρειαί,
δευόμενος δέ τ᾽ ἄνεισι πάϊς ἐς πατρὸς ἑταίρους,
ἄλλον μὲν χλαίνης ἐρύων, ἄλλον δὲ χιτῶνος·
τῶν δ᾽ ἐλεησάντων κοτύλην τις τυτθὸν ἐπέσχε,
495 χείλεα μέν τ᾽ ἐδίην᾽, ὑπερῴην δ᾽ οὐκ ἐδίηνε.
τὸν δὲ καὶ ἀμφιθαλὴς ἐκ δαιτύος ἐστυφέλιξε,
χερσὶν πεπληγὼς καὶ ὀνειδείοισιν ἐνίσσων·
“ἔρρ᾽ οὕτως· οὐ σός γε πατὴρ μεταδαίνυται ἡμῖν.”
δακρυόεις δέ τ᾽ ἄνεισι πάϊς ἐς μητέρα χήρην,
500 Ἀστυάναξ, ὃς πρὶν μὲν ἑοῦ ἐπὶ γούνασι πατρὸς
μυελὸν οἶον ἔδεσκε καὶ οἰῶν πίονα δημόν·
αὐτὰρ ὅθ᾽ ὕπνος ἕλοι, παύσαιτό τε νηπιαχεύων,
εὕδεσκ᾽ ἐν λέκτροισιν, ἐν ἀγκαλίδεσσι τιθήνης,
εὐνῇ ἔνι μαλακῇ, θαλέων ἐμπλησάμενος κῆρ·
505 νῦν δ᾽ ἂν πολλὰ πάθῃσι, φίλου ἀπὸ πατρὸς ἁμαρτών,
Ἀστυάναξ, ὃν Τρῶες ἐπίκλησιν καλέουσιν·
οἶος γάρ σφιν ἔρυσο πύλας καὶ τείχεα μακρά.
νῦν δὲ σὲ μὲν παρὰ νηυσὶ κορωνίσι νόσφι τοκήων
αἰόλαι εὐλαὶ ἔδονται, ἐπεί κε κύνες κορέσωνται,
510 γυμνόν· ἀτάρ τοι εἵματ᾽ ἐνὶ μεγάροισι κέονται
λεπτά τε καὶ χαρίεντα, τετυγμένα χερσὶ γυναικῶν.
ἀλλ᾽ ἤτοι τάδε πάντα καταφλέξω πυρὶ κηλέῳ,
οὐδὲν σοί γ᾽ ὄφελος, ἐπεὶ οὐκ ἐγκείσεαι αὐτοῖς,
ἀλλὰ πρὸς Τρώων καὶ Τρωϊάδων κλέος εἶναι.»
515 Ὣς ἔφατο κλαίουσ᾽, ἐπὶ δὲ στενάχοντο γυναῖκες.

***

Κι είδησιν για τον Έκτορα δεν είχε λάβει ακόμα
η σύντροφός του ότι κανείς να της ειπεί δεν ήλθε,
πως έμενεν ο άνδρας της από τες πύλες έξω.
440 Αλλά μες στα δωμάτια της είχε στο χέρ᾽ υφάδι
διπλό, πορφύρεο, και πολλά πλουμίδια τού κεντούσε·
και εις τες καλές θεράπαινες είπε στην στια να στήσουν
τρίποδα μέγαν, έτοιμα θερμά λουτρά να γίνουν
του Έκτορος που έμελλε να γύρει από την μάχην·
445 και πού να ξεύρει ότι μακράν από λουτρά τον είχε
ήδ᾽ υποτάξ᾽ η Αθηνά στην λόγχην του Αχιλλέως·
και ως άκουσε ξεφωνητά και κλάματ᾽ απ᾽ τον πύργον,
εσείσθηκαν τα μέλη της, της έπεσε η περόνη
κι είπε προς τες θεράπαινες: «Μαζί μου ελάτε δύο,
450 το τι συμβαίνει θενά ιδώ· της σεβαστής μου Εκάβης
την φωνήν άκουσα· η καρδιά στο στήθος μου σπαράζει
κατά το στόμα· επέτρωσαν τα γόνατά μου κάτω·
κάτι κακόν είναι κοντά στα τέκνα του Πριάμου.
Πολύ φοβούμαι — και άμποτε τ᾽ αυτιά μου μη τ᾽ ακούσουν —
455 τον Έκτορα τον τολμηρόν μη μόχει απομονώσει
ο Αχιλλεύς κατάποδα μακράν από τα τείχη,
και την πικρήν του ανδραγαθιά για πάντοτ᾽ έχει σβήσει.
Ότι ποτέ δεν έμενε στο πλήθος και στην τάξιν,
αλλά προέτρεχε πολύ με ατρόμητον ανδρείαν».
460 Είπε και από το μέγαρο πετάχθη φρενιασμένη
με κτυποκάρδι τρομερό, και οπίσω της οι κόρες.
Και όταν στον πύργον έφθασε μες στων ανδρών το πλήθος,
ορθή στο τείχος κοίταξε, κι εμπρός στην πόλιν κάτω
τον είδε αυτού συρόμενον, και τα γοργά πουλάρια
465 αφρόντιστα στων Αχαιών τες πρύμνες τον τραβούσαν.
Μαύρο σκοτάδι εσκέπασε το φως των οφθαλμών της
κι έπεσε οπίσω ανάσκελα με την ψυχήν στο στόμα.
Μακράν της τα γιαδέματα πετάχθηκαν τα ωραία,
το διάδημα, με την λαμπρήν μαντίλα και το δίκτυ
470 και το μαγνάδι οπού η χρυσή της χάρισε Αφροδίτη,
όταν του Ηετίωνος την πήρε από το σπίτι
νύμφην ο Έκτωρ με πολλά που ᾽χε της δώσει δώρα.
Κι οι ανδράδελφες δεν έλειπαν αυτού και οι συννυφάδες
που την βαστούσαν έτοιμην εκεί να ξεψυχήσει.
475 Και άμα επήρε αναπνοήν εξέσπασε στην κλάψαν,
κι έλεγε με τες Τρώισσες: «Έκτωρ! οϊμέ την έρμην!
με μίαν γεννηθήκαμε μοίραν εμείς οι δύο·
στην Τροίαν είδες συ το φως στο δώμα του Πριάμου,
εγώ στες Θήβες κάτωθεν της δενδρωμένης Πλάκου,
480 στο δώμα του Ηετίωνος, που ανάτρεφέ με βρέφος
άμοιρος την βαριόμοιρην, να μη μ᾽ είχε γεννήσει·
συ τώρα κάτω από την γην στον Άδην κατεβαίνεις,
κι εμέ χήραν περίλυπην στο έρμο σπίτι αφήνεις,
κι είναι παιδάκι τρυφερό το αγόρι που εγεννήθη
485 από εμάς τους δυστυχείς· και μήτε συ βοηθός του
θα είσαι, αφού απέθανες, μήτε βοηθός σου εκείνος.
Και αν απ᾽ τον πολυδάκρυτον των Αχαιών αγώνα
ξεφύγει, λύπες πάντοτε πικρές τον περιμένουν·
και ξένοι τα χωράφια του θα του ξετερμονίσουν.
490 Πάντερμο κάνει το παιδί της ορφανιάς η μέρα·
κορμί γέρνει και πρόσωπο με μάτια δακρυσμένα.
Τον φέρν᾽ η χρεία ν᾽ ανεβεί στους φίλους του πατρός του,
τραβά του ενός το φόρεμα, του άλλου τον χιτώνα·
και αν κάποιος τον ψυχοπονεί, καυκί μικρό του δίδει,
495 δροσιά στα χείλη και ποτέ στην άκρην τ᾽ ουρανίσκου.
Και κάποτε κτυπώντας τον αγόρι ευτυχισμένο
τον διώχνει από την τράπεζαν, σκληρά τον ονειδίζει:
«Γκρεμίσου, και ο πατέρας σου στον δείπνον μας δεν είναι».
Κλαμένο πάει το παιδί στην χήραν του μητέρα
500 ο Αστυάναξ, οπού πριν στο γόνα του πατρός του
μεδούλι μόνον έτρωγε και από θρεφτάρια πάχος·
και αφού στα παιδιαρίσματα τον έπιανεν ο ύπνος
εις κλίνην μαλακότατην, στον κόλπον της βυζάστρας
κοιμόνταν από ζηλευτές τροφές θεραπεμένος.
505 Τώρα που του ᾽λειψε ο γονιός κακά πολλά θα πάθει
ο Αστυάναξ μ᾽ όνομα που το ᾽βγαλαν οι Τρώες·
ότι συ μόνος έσωζες την πυργωμένην πόλιν.
Τώρα μακράν απ᾽ τους γονείς στες πρύμνες σε θα φάγουν
πυκνά σκουλήκια, αφού σκυλιά στο σώμα σου χορτάσουν
510 γυμνόν, και όμως στα μέγαρα υπάρχουν τόσα ωραία
ενδύματα λεπτότατα των γυναικών υφάδια.
Αλλά στες φλόγες όλα εγώ θενά τα καταλύσω,
όχι όφελός σου, αφού για σε νεκροστολή δεν είναι
αλλά με αυτό να δοξασθείς εις τον λαόν της Τροίας».
515 Τα ᾽λεγε κλαίοντας και ομού στενάζαν οι γυναίκες.

Η ικανότητα της Αυτεπίγνωσης

H αυτεπίγνωση αφορά στην ικανότητα να αναγνωρίζουμε τις σκέψεις και τα συναισθήματά μας, καθώς και τις δυνατότητες και αδυναμίες μας. Επίσης η ενσυνειδητότητα αφορά σε μια συγκεκριμένη ποιότητα επίγνωσης του εαυτού μας και του χώρου που μας περιβάλλει, καθώς εστιάζουμε στην παρούσα στιγμή με διάθεση περιέργειας και αποδοχής, χωρίς επίκριση.

Η Καλλιέργεια της αυτεπίγνωσης

Η καλλιέργεια της αυτεπίγνωσης είναι πολύ σημαντική, επειδή μας βοηθάει να αναπτύξουμε την ικανότητα της αυτορρύθμισης, δηλαδή τη διαχείριση της εσωτερικής μας διάθεσης και των δυσάρεστων συναισθημάτων μας.

Έτσι όσο πιο ανεπτυγμένη αυτεπίγνωση έχουμε, τόσο καλύτερη αυτορρύθμιση επιτυγχάνουμε. Δηλαδή μπορούμε να διαχειριζόμαστε τα συναισθήματά μας και να ρυθμίζουμε τις αντιδράσεις μας. Αυτό μας οδηγεί σε καλύτερη επαφή με τον εαυτό μας και αίσθηση αυτοελέγχου, αποφεύγοντας να γίνουμε έρμαιο συναισθημάτων που μας κατακλύζουν και τα βιώνουμε με δυσφορία.

Η αύξηση της αυτεπίγνωσης μπορεί επιπλέον να μας βοηθήσει να αξιολογήσουμε την κατάσταση της ψυχικής μας υγείας και τη γενικότερη αίσθηση ικανοποίησης από τον τρόπο ζωής μας και να εντοπίσουμε πιθανές δυσκολίες στον εαυτό μας που μας εμποδίζουν σε διάφορους τομείς ( σχέσεις, εργασία, αυτοπεποίθηση, κλπ). Αυτή η διαδικασία μπορεί να μας κινητοποιήσει στο να θέσουμε νέους στόχους και να προχωρήσουμε σε νέες, καλύτερες επιλογές που να ταιριάζουν με τις συναισθηματικές μας ανάγκες και τον τρόπο ζωής που επιθυμούμε.

Αυεπίγνωση, συναισθηματικές ανάγκες και το νόημα που αποδίδουμε στις εμπειρίες μας

Γενικότερα η αυτεπίγνωση συνδέεται με την αναγνώριση των συναισθηματικών αναγκών και την αναζήτηση του προσωπικού νοήματος που αποδίδουμε στις εμπειρίες μας.

Κάθε άνθρωπος αντιλαμβάνεται και ερμηνεύει τα βιώματά του με το δικό του τρόπο, γι’ αυτό και θεωρείται ότι δεν υπάρχει μία και μόνο αντικειμενική πραγματικότητα. Επίσης συνδέεται με την έννοια της ανάληψης ευθύνης για τις πράξεις και τις επιλογές μας.

Η αύξηση της επίγνωσης των εμπειριών μας, οδηγεί σε μια πιο ξεκάθαρη θέαση για αυτό που νιώθουμε, σκεφτόμαστε και πράττουμε.

Έτσι αναλαμβάνουμε την ευθύνη του εαυτού μας και νιώθουμε αυτόνομοι και έτοιμοι να κάνουμε επιλογές, αντί να νιώθουμε εξαρτημένοι από τους άλλους και τις διαθέσεις τους, άρα αδύναμοι να αντιδράσουμε.

Με αυτή τη νέα θέαση του εαυτού, οι σχέσεις με τους άλλους επαναπροσδιορίζονται και αρχίζουν να γίνονται αντιληπτές υπό μια άλλη οπτική, όπου μπορεί κάποιος να νιώθει καλά όταν είναι μόνος, ενώ συγχρόνως μπορεί να συνυπάρχει και να αντλεί ευχαρίστηση από τις διαπροσωπικές σχέσεις. Μπορεί να νιώθει ελεύθερος να αποτελεί μέλος μιας σχέσης ή μιας ομάδας χωρίς να χάνει την ατομικότητά του μέσα σε αυτήν και χωρίς να ακολουθεί πράγματα που δεν τον εκφράζουν.

Η ανάληψη της ευθύνης του εαυτού δίνει νόημα στην ύπαρξη μας.

Όταν αντιμετωπίζουμε δυσκολίες, είναι πολύ βοηθητικό να κατανοήσουμε ότι αν και δεν μπορούμε να ελέγξουμε όλες τις υπάρχουσες συνθήκες, μπορούμε να επιλέξουμε το δικό μας δρόμο για το πώς θα αυτοπροσδιοριζόμαστε και πώς θα κινηθούμε μέσα στα διάφορα πλαίσια και καταστάσεις.

Όταν κάποιος παίρνει την ευθύνη των επιλογών του, τότε μόνο μπορεί να μάθει για τις συνέπειες των πράξεων του, για τις δυνατότητες του και τα όρια του.

Χρειάζεται να αναγνωρίσουμε ότι είμαστε συγχρόνως “δημιουργοί” και “δημιουργήματα” των καταστάσεων που αντιμετωπίζουμε και έτσι κάθε κατάσταση απαιτεί την ανταπόκρισή μας σε αυτό που συμβαίνει.

Αν κατηγορούμε συνέχεια τους άλλους ως υπαίτιους και παίρνουμε το ρόλο του θύματος, τότε θα συνεχίσουμε να παραμένουμε εξαρτημένοι, να νιώθουμε σύγχυση και να παραμένουμε σε καταστάσεις που δεν μας εκφράζουν. Όταν αναγνωρίσουμε τα παραπάνω, τότε θα καταλάβουμε ότι έχουμε τη δυνατότητα να αντιδράσουμε, ότι μπορούμε να πάρουμε αποφάσεις και να κάνουμε κάτι διαφορετικό.

• Πώς βιώνω τον εαυτό μου; (νοητικά, συναισθηματικά, σωματικά )
• Με ποιους τρόπους χρειάζομαι να δρω και να σχετίζομαι με τους άλλους για να νιώθω καλά;
• Πώς μπορώ να ζήσω μια ζωή που να έχει νόημα για μένα;

Για να βρούμε τις δικές μας απαντήσεις σε αυτά τα ερωτήματα μπορούμε να αντλήσουμε έμπνευση από τα εξής:

Ο εαυτός είναι προϊόν των επιλογών μας. Οποιαδήποτε επιλογή αποτελεί πράξη αυτο-έκφρασης.

Οι δυσκολίες δεν μπορούν να ξεπεραστούν με το να τις αποφεύγει κάποιος.

Ο άνθρωπος μπορεί να αλλάζει συνεχώς και να ξεπερνά τις δυσκολίες με το να μαθαίνει μέσα από τις εμπειρίες της ζωής

Η καλλιέργεια της αυτεπίγνωσης και η διαμόρφωση του νοήματος της ζωής μας είναι μια συνεχής εξελικτική διαδικασία.

Έτσι σε διαφορετικές φάσεις της ζωής μας μπορεί να αποδίδουμε διαφορετικό νόημα στα πράγματα, να έχουμε διαφορετικές ανάγκες και οι επιλογές μας να είναι διαφορετικές

Μια ζωή με νόημα αναφέρεται στις επιθυμίες, στους στόχους, στα όνειρα για το μέλλον και στην κάλυψη των βαθύτερων συναισθηματικών αναγκών

Η επίγνωση των εμπειριών μας οδηγεί σε μεγαλύτερη επίγνωση του εαυτού μας και βοηθά να ωριμάσουμε ψυχολογικά και να εξελιχθούμε. Με το να αναζητήσουμε και να κάνουμε τις δικές μας επιλογές και να είμαστε υπεύθυνοι για αυτές, μπορούμε να έχουμε ενεργό ρόλο στο σχεδιασμό της ζωής μας.

Τα μυστικά που κρύβονται πίσω από τα ψέματα

Μία μέρα τον χρόνο είναι η μοναδική μας ευκαιρία να πούμε όποιο ψέμα λαχταράει η ψυχή μας, να ξεγελάσουμε τους φίλους, τους γνωστούς και την οικογένειά μας, να τους τρομάξουμε, να τους φέρουμε αντιμέτωπους με μια αξιολόγηση ή μια οδυνηρή αλήθεια, χωρίς να υπάρχει καμία ολέθρια συνέπεια! Παρόλα αυτά, μικρά ή μεγάλα ψέματα λέμε σε καθημερινή βάση!

Για ποιους λόγους λέμε ψέματα;

Είμαστε το μοναδικό ον στο ζωικό βασίλειο που έχει την ικανότητα να ξεγελά τους ομοίους του. Ήδη από μικρή ηλικία κοινωνικοποιούμαστε ώστε να λέμε ψέματα. Ακόμα και τα μικρά, αθώα ψεματάκια, ή τα «κατά συνθήκη ψεύδη» που λέμε για να μη φέρουμε κάποιον άλλο σε δύσκολη θέση ή για να δικαιολογηθούμε, εξακολουθούν να ανήκουν στην κατηγορία «ψέματα». Υπάρχουν όμως και άλλες κατηγορίες ψεμάτων, λιγότερο αποδεκτών.

Ψέματα...αυτοπεποίθησης

Συχνά ένας άνθρωπος επιλέγει να πει ψέματα κινούμενος από μια βαθύτερη αίσθηση ανασφάλειας και έλλειψης αυτοπεποίθησης. Προκειμένου να τονώσει το «εγώ» του και να παρουσιάσει τον εαυτό του με λαμπερότερα χρώματα σε μια βελτιωμένη εκδοχή του, καταφεύγει σε μικρότερα ή μεγαλύτερα ψέματα. Πρόκειται για προσπάθεια ανύψωσης και βελτίωσης της αυτοεικόνας ή κατάστασης που τον αφορά τόσο απέναντι στον εαυτό του όσο και απέναντι στους άλλους. Δυστυχώς όμως, η τακτική αυτή μπορεί να είναι πρόσκαιρα ανακουφιστική, στην πραγματικότητα δε λύνει βέβαια το πρόβλημα, αφού το άτομο που λέει το ψέμα εξακολουθεί να αισθάνεται άσχημα μέσα του και να έχει χαμηλή αυτοπεποίθηση.

Ψέματα ωραιοποίησης

Άλλοτε πάλι, οι άνθρωποι χρησιμοποιούν την τεχνική του ψέματος για να ωραιοποιήσουν κάποια κατάσταση και να προβάλουν με θετικό τρόπο ορισμένα χαρακτηριστικά της προς τα έξω. Έτσι, επιλέγουν να πουν ότι στις διακοπές έμειναν σε πολύ καλό ξενοδοχείο (ενώ έμειναν σε ενοικιαζόμενα δωμάτια), ότι έφαγαν σε ένα πολύ γκουρμέ εστιατόρια (ενώ πήγαν στην ταβέρνα της γειτονιάς), ότι αγόρασαν κάτι ακριβό (το οποίο κόστισε όμως λίγο), ότι πέρασαν ένα μοναδικό τριήμερο (ενώ δεν έβλεπαν την ώρα να επιστρέψουν). Αυτή η ανάγκη μερικών ανθρώπων υπαγορεύεται από μια αίσθηση κατωτερότητας ή αίσθηση ότι οι άλλοι είναι καλύτεροι και σημαντικότεροι. Προσπαθούν λοιπόν να αντισταθμίσουν τη δική τους ζωή προσπαθώντας να την κάνουν να φανεί καλύτερη και να κάνει καλύτερη εντύπωση σε τρίτους. Αυτά τα ψέματα μπορεί εύκολα να αποκαλυφθούν και να αφήσουν το άτομο που τα λέει εκτεθειμένο και στην κοροϊδία των άλλων.

Ψέματα ως ανακατασκευή του εαυτού

Σε άλλες περιπτώσεις το ψέμα αποτελεί τη μοναδική εναλλακτική λύση για κάποιον που θέλει να παρουσιάσει τον εαυτό του τελείως διαφορετικό από ότι είναι. Η εύκολη λύση για να γίνει ο δειλός γενναίος, ο άπειρος έμπειρος, ο αθώος πονηρός είναι να βρει ένα ψέμα και να παρουσιάσει τον εαυτό του με ανάλογο τρόπο, αποκρύπτοντας τα πραγματικά στοιχεία του χαρακτήρα του. Το μεγάλο μειονέκτημα αυτής της μεθόδου βέβαια είναι ότι οι μάσκες πέφτουν εύκολα και τότε το άτομο εκτίθεται και νιώθει απογυμνωνμένο....

Ψέματα για να κερδίσουμε ή να αποφύγουμε κάτι

Πολλές φορές καταφεύγει κανείς στο ψέμα προκειμένου να δημιουργήσει τις κατάλληλες ψυχολογικές συνθήκες στον αποδέκτη του ψέματος για να λυπηθεί ή να συμμεριστεί τις ανάγκες αυτού που λέει ψέματα. Με αυτή την τεχνική μπορεί κανείς να κερδίσει κάτι ή να αποφύγει κάποια κατάσταση. Ξανά βέβαια, το πρόβλημα είναι ότι ισχύει η παροιμία «μια του κλέφτη, δυο του κλέφτη, τρεις και τον επιάσαμε», αφού η απάτη κάποτε ξεσκεπάζεται.

Ψέματα αυτοπροστασίας

Υπάρχουν και τα ψέματα που λέει κανείς για να προστατέψει τον εαυτό του από αρνητικές συνέπειες της συμπεριφοράς του: το παιδί που λέει στη δασκάλα ότι ο σκύλος έφαγε το τετράδιο εργασιών, η έφηβη που λέει ότι είναι για καφέ με τη φίλη της και βρίσκεται σε ένα μπαρ με τον σύντροφό της, ο υπάλληλος που σκαρφίζεται απίθανες δικαιολογίες για να απολογηθεί που άργησε για πολλοστή φορά στη δουλειά του, το άτομο που βρίσκει ένα ψέμα για να μη πει στον σύντροφό του κάποια οδυνηρή αλήθεια, και η λίστα συνεχίζεται....Μπορεί αυτά τα ψέματα να προσφέρουν πρόσκαιρη κάλυψη, αλλά συνήθως αποκαλύπτονται –και μάλιστα γρήγορα- ενώ έχουν πολύ αρνητικές συνέπειες, αφού ο αποδέκτης τους νιώθει ότι αυτός που του είπε ψέματα τον έχει προδώσει και απογοητεύσει. Το αποτέλεσμα είναι ότι χάνεται η εμπιστοσύνη και πολλές φορές κλονίζεται η σχέση.

Μπορούμε να μη λέμε ψέματα;

Αυτό είναι πράγματι ένα καυτό ζήτημα. Από τη μία μεριά, το να μη λέμε κανένα ψέμα ίσως δεν είναι εφικτό, με την έννοια ότι χρειαζόμαστε κάποιο μηχανισμό δικής μας προστασίας (πχ, συναντάμε κάποιον γνωστό στο δρόμο μας ρωτάει πώς είμαστε κι εμείς απαντάμε «καλά», ενώ στην πραγματικότητα είμαστε στις μαύρες μας) ή κάποιον μηχανισμό προστασίας των αγαπημένων μας προσώπων (μας ρωτάει η κολλητή μας που έχει πάρει πολλά κιλά αν της πάει ένα συγκεκριμένο ρούχο κι εμείς αποφεύγουμε να απαντήσουμε κατηγορηματικά «όχι» και της προτείνουμε ότι κάτι άλλο πράγματι της ταιριάζει περισσότερο).

Από την άλλη, όταν καταφεύγουμε στο ψέμα ως τρόπο ζωής εκεί μπορεί να μπλέξουμε στ' αλήθεια, με την έννοια ότι δε λύνουμε τελικά τα προβλήματά μας (μάλλον δημιουργούμε περισσότερα) ούτε και διευκολύνουμε τις διαπροσωπικές μας σχέσεις.

Όταν κάποιος συνειδητοποιήσει ότι καταφεύγει στο ψέμα πολύ συχνά και στη συνέχεια υφίσταται τις αρνητικές του συνέπειες, θα πρέπει να εξετάσει για ποιο λόγο λέει ψέματα και να προσπαθήσει να βρει τους λόγους που τον εμποδίζουν να πει την αλήθεια. Μόνο έτσι θα απελευθερωθεί και θα έχει καλύτερες σχέσεις με τον εαυτό του και τους άλλους.

Ανεκπλήρωτος 'Eρωτας

«Ο έρωτας είναι η υψηλότερη αφορμή για έναν άνθρωπο να αποκτήσει οντότητα, να γίνει ο κόσμος»

Και να ερωτευόμαστε είναι καλό: διότι ο έρωτας είναι δύσκολος. Ο έρωτας ανάμεσα σε δύο ανθρώπους: είναι ίσως η δυσκολότερη αποστολή μας, η ύστατη, η τελευταία δοκιμή και δοκιμασία, το έργο για το οποίο όλα τα άλλα έργα είναι μόνο προετοιμασία. Γι’ αυτό οι νέοι που είναι σε όλα αρχάριοι δεν γνωρίζουν ακόμη τον έρωτα και πρέπει να τον μάθουν.

Με όλο τους το είναι, με όλες τις δυνάμεις συγκεντρωμένες γύρω από τη μοναχική, φοβισμένη καρδιά τους που χτυπάει εκστατικά, πρέπει να μάθουν να αγαπούν.

Ο χρόνος της μάθησης όμως είναι πάντα μακρύς και μοναχικός, κι έτσι ο έρωτας είναι για τον ερωτευμένο, για πολύ μεγάλο διάστημα και ως τα βάθη της ζωής του, μοναξιά, απομόνωση όλο και πιο έντονη, όλο και πιο βαθιά. Ο έρωτας, από την αρχή, δεν είναι κάτι που σημαίνει ανοίγω, παραδίνομαι και ενώνομαι με έναν άλλο (τι θα ήταν μια ένωση δύο αβέβαιων, ανέτοιμων και ακόμα απροσανατόλιστων όντων;), αλλά μία υψηλότερη αφορμή για έναν άνθρωπο να ωριμάσει, να αποκτήσει οντότητα, να γίνει ο κόσμος, να γίνει ο ίδιος ένας κόσμος για χάρη ενός άλλου ανθρώπου. Είναι μεγάλη και φιλόδοξη αυτή η απαίτηση που κάνει όποιον αγαπά έναν εκλεκτό και τον καλεί στο άπειρο.

Μόνο με αυτό το πνεύμα, με την αποστολή να επεξεργάζονται τον εαυτό τους («να αφουγκράζονται και να σφυρηλατούν μέρα και νύχτα»), μπορούν οι νέοι να κάνουν χρήση του έρωτα όταν τον συναντούν. Όμως η προσφορά και η παράδοση σε κάθε είδος ένωση δεν είναι γι’ αυτούς (που πρέπει για πολύ ακόμα να κάνουν οικονομία και να αποταμιεύουν): είναι το τέλος της αποστολής, είναι ίσως εκείνο για το οποίο μια ανθρώπινη ζωή δεν είναι ακόμη αρκετή.

Εδώ όμως οι νέοι (που είναι στη φύση τους να είναι ανυπόμονοι) κάνουν πολύ συχνά ένα σοβαρό σφάλμα: παραδίνονται ο ένας στον άλλον, όταν τους κυριέψει ο έρωτας, και ξοδεύονται γιατί είναι ακόμα μέσα στην ταραχή, στην αταξία, στη σύγχυση… Και ύστερα; Τι μπορεί να κάνει η ζωή μ’ έναν τέτοιο σωρό από μισοκατεστραμμένα πράγματα, που εκείνοι τα θεωρούν ένωση και που πολύ θα ήθελαν να τα αποκαλέσουν ευτυχία τους, αν μπορούσαν; Και το μέλλον τους; Εκεί ο καθένας χάνεται για χάρη του άλλου, χάνει τον άλλο και όλους τους άλλους που θα μπορούσαν ακόμα να έρθουν. Και χάνει το άπειρο και τις δυνατότητες να το ανακαλύψει, ανταλλάσσει την επικοινωνία με πράγματα σιωπηλά, γεμάτα υποσχέσεις, με μιαν άγονη αβεβαιότητα που τίποτα πια δεν μπορεί να του προσφέρει∙ μόνο λίγη αηδία, απογοήτευση, μιζέρια και τη σωτηρία σε μία από τις πολλές συμβατικότητες που αφθονούν σαν καταφύγια σ’ αυτόν τον τόσο δύσκολο δρόμο.

Κανένα μέρος της ανθρώπινης ζωής δεν είναι τόσο πλούσιο σε συμβάσεις όσο αυτός ο δρόμος: βρίσκεις εκεί ζώνες ασφαλείας κάθε τύπου, βάρκες και σωσίβια. Η κοινωνική αντίληψη φρόντισε να δημιουργήσει καταφύγια κάθε είδους, διότι έχοντας την τάση να βλέπει την ερωτική ζωή σαν μία ευχαρίστηση, έπρεπε και να τη διαμορφώσει εύκολα, φθηνά, ακίνδυνα, με κάθε ασφάλεια, ανάλογα με τα δημόσια κέντρα ψυχαγωγίας.

Πολλοί νέοι βέβαια που ερωτεύονται με λάθος τρόπο, δηλαδή παραδίδονται απλώς και εγκαταλείπουν τη μοναξιά τους (ο μέσος όρος πάντα θα το κάνει), αισθάνονται το βάρος του σφάλματος και επιχειρούν, πάλι με τον δικό τους τρόπο, να κάνουν γόνιμη και βιώσιμη την κατάσταση στην οποία έχουν περιπέσει, διότι η φύση τους τους λέει ότι τα προβλήματα του έρωτα δεν μπορούν να λυθούν δημόσια ή σύμφωνα με τη μία ή την άλλη σύμβαση∙ ότι είναι προβλήματα λεπτά, προβλήματα που αφορούν δύο ανθρώπους και που σε κάθε περίπτωση απαιτούν μια ιδιαίτερη, τελείως προσωπική λύση.

Πως θα μπορούσαν όμως εκείνοι που ενώθηκαν βιαστικά και πρόχειρα και δεν ξεχωρίζουν ούτε διαφέρουν ο ένας από τον άλλον και συνεπώς δεν έχουν πια τίποτα προσωπικό, να βρουν μια διέξοδο από τον εαυτό τους, από το βάθος της ήδη θαμμένης μοναξιάς τους;

Με τον καιρό οι άνθρωποι θα καταλάβουν ότι σ’ αυτό οφείλεται η μεγάλη σύγχρονη συμφορά μας, κι όχι στον κοινωνικό ή στον οικονομικό τομέα: σ’ αυτή την εξοστράκιση της ερωτικής πράξης στο περιθώριο. Η ενέργεια ενός διορατικού ανθρώπου εξαντλείται τώρα στην προσπάθεια να την επαναφέρει τουλάχιστον στο κέντρο του δικού του κόσμου (εφόσον δεν βρίσκεται ήδη στο κέντρο ολόκληρου του κόσμου, πράγμα που θα είχε ως άμεση συνέπεια να ξαναρχίσουν οι θεότητες να τροφοδοτούν τους ανθρώπους με το αίμα τους)∙ ο άνθρωπος αντιθέτως που ζει τυφλά, απολαμβάνει κατά κάποιον τρόπο την περιθωριακή και προσιτή φύση της «ηδονής» και, καθώς τη βρίσκει (με ενστικτώδη οξυδέρκεια) ακόμα κι έτσι απογοητευτική, την εκδικείται περιφρονώντας την και συνάμα επιδιώκοντάς την.

Η επιφανειακή άρνηση δεν είναι πρόοδος και δεν έχει κανένα νόημα να κουράζει κανείς τη «βούληση» (που άλλωστε είναι μια πολύ νεαρή και καινούρια δύναμη σε σύγκριση με τα αρχέγονα δικαιώματα του ενστίκτου).

Η άρνηση του έρωτα ή της εκπλήρωσης του έρωτα είναι και τα δύο θαυμάσια και ασύγκριτα, μόνο όταν επιτρέπουμε σε ολόκληρη την ερωτική εμπειρία, με όλες τις ελάχιστα διαφοροποιημένες εκστάσεις της (τόσο εναλλασσόμενες μεταξύ τους που δεν ξεχωρίζεις την πνευματική από τη σαρκική) να κατέχει μια κεντρική θέση∙ αλλά κι εκεί (στην έκσταση λίγων εραστών ή αγίων απ’ όλες τις εποχές και τις θρησκείες) η άρνηση και η εκπλήρωση ταυτίζονται.

Όταν το άπειρο εισδύει ολοκληρωτικά (είτε με θετικό είτε με αρνητικό πρόσημο) στο σημείο, αυτό το το -τόσο ανθρώπινο- σημείο χάνεται, όπως και ο δρόμος τον οποίο έχουμε διανύσει, και αυτό που μένει είναι ο κατ’ αρχήν στόχος, η ύπαρξη!

Ιδού, αγαπητέ φίλε, ό,τι μπορεί κανείς, λίγο πολύ, να σου αποκαλύψει (προσωρινά), αν ερωτηθεί, για το μεγαλύτερο και πιο βαθύ μυστικό μας.