ΔΡΑΜΑΤΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ: ΑΡΙΣΤΟΦΑΝΗΣ - Βάτραχοι (167-208)

ΞΑ. μὴ δῆθ᾽, ἱκετεύω σ᾽, ἀλλὰ μίσθωσαί τινα
τῶν ἐκφερομένων, ὅστις ἐπὶ τοῦτ᾽ ἔρχεται.
ΔΙ. ἐὰν δὲ μηὕρω; ΞΑ. τότ᾽ ἔμ᾽ ἄγειν. ΔΙ. καλῶς λέγεις.
170 καὶ γάρ τιν᾽ ἐκφέρουσι τουτονὶ νεκρόν.
οὗτος, σὲ λέγω μέντοι, σὲ τὸν τεθνηκότα.
ἄνθρωπε, βούλει σκευάρι᾽ εἰς Ἅιδου φέρειν;
ΝΕΚΡΟΣ
πόσ᾽ ἄττα; ΔΙ. ταυτί. ΝΕ. δύο δραχμὰς μισθὸν τελεῖς;
ΔΙ. μὰ Δί᾽, ἀλλ᾽ ἔλαττον. ΝΕ. ὑπάγεθ᾽ ὑμεῖς τῆς ὁδοῦ.
175 ΔΙ. ἀνάμεινον, ὦ δαιμόνι᾽, ἐὰν ξυμβῶ τί σοι.
ΝΕ. εἰ μὴ καταθήσεις δύο δραχμάς, μὴ διαλέγου.
ΔΙ. λάβ᾽ ἐννέ᾽ ὀβολούς. ΝΕ. ἀναβιοίην νυν πάλιν.
ΞΑ. ὡς σεμνὸς ὁ κατάρατος. οὐκ οἰμώξεται;
ἐγὼ βαδιοῦμαι. ΔΙ. χρηστὸς εἶ καὶ γεννάδας.
180 χωρῶμεν ἐπὶ τὸ πλοῖον. ΧΑΡΩΝ ὠόπ, παραβαλοῦ.
ΞΑ. τουτὶ τί ἐστι; ΔΙ. τοῦτο; λίμνη νὴ Δία
αὕτη ᾽στὶν ἣν ἔφραζε, καὶ πλοῖόν γ᾽ ὁρῶ.
ΞΑ. νὴ τὸν Ποσειδῶ κἄστι γ᾽ ὁ Χάρων οὑτοσί.
ΔΙ. χαῖρ᾽, ὦ Χάρων, χαῖρ᾽, ὦ Χάρων, χαῖρ᾽, ὦ Χάρων.
185 ΧΑ. τίς εἰς ἀναπαύλας ἐκ κακῶν καὶ πραγμάτων;
τίς εἰς τὸ Λήθης πεδίον, ἢ ᾽ς Ὀνουπόκας,
ἢ ᾽ς Κερβερίους, ἢ ᾽ς κόρακας, ἢ ᾽πὶ Ταίναρον;
ΔΙ. ἐγώ. ΧΑ. ταχέως ἔμβαινέ που. ΔΙ. σχήσειν δοκεῖς
ἐς κόρακας ὄντως; ΧΑ. ναὶ μὰ Δία σοῦ γ᾽ οὕνεκα.
190 εἴσβαινε δή. ΔΙ. παῖ, δεῦρο. ΧΑ. δοῦλον οὐκ ἄγω,
εἰ μὴ νεναυμάχηκε τὴν περὶ τῶν κρεῶν.
ΞΑ. μὰ τὸν Δί᾽ οὐ γὰρ ἀλλ᾽ ἔτυχον ὀφθαλμιῶν.
ΧΑ. οὔκουν περιθρέξει δῆτα τὴν λίμνην κύκλῳ;
ΞΑ. ποῦ δῆτ᾽ ἀναμενῶ; ΧΑ. παρὰ τὸν Αὑαίνου λίθον,
195 ἐπὶ ταῖς ἀναπαύλαις. ΔΙ. μανθάνεις; ΞΑ. πάνυ μανθάνω.
οἴμοι κακοδαίμων, τῷ ξυνέτυχον ἐξιών;
ΧΑ. κάθιζ᾽ ἐπὶ κώπην. εἴ τις ἔτι πλεῖ, σπευδέτω.
οὗτος, τί ποιεῖς; ΔΙ. ὅ τι ποιῶ; τί δ᾽ ἄλλο γ᾽ ἢ
ἵζω ᾽πὶ κώπην, οὗπερ ἐκέλευές με σύ;
200 ΧΑ. οὔκουν καθεδεῖ δῆτ᾽ ἐνθαδί, γάστρων; ΔΙ. ἰδού.
ΧΑ. οὔκουν προβαλεῖ τὼ χεῖρε κἀκτενεῖς; ΔΙ. ἰδού.
ΧΑ. οὐ μὴ φλυαρήσεις ἔχων, ἀλλ᾽ ἀντιβὰς
ἐλᾷς προθύμως. ΔΙ. κᾆτα πῶς δυνήσομαι
ἄπειρος, ἀθαλάττευτος, ἀσαλαμίνιος
205 ὢν εἶτ᾽ ἐλαύνειν; ΧΑ. ῥᾷστ᾽· ἀκούσει γὰρ μέλη
κάλλιστ᾽, ἐπειδὰν ἐμβάλῃς ἅπαξ. ΔΙ. τίνων;
ΧΑ. βατράχων κύκνων θαυμαστά. ΔΙ. κατακέλευε δή.
ΧΑ. ὠοπόπ, ὠοπόπ.

***
ΞΑΝ. Να ζήσεις. Από δω περνούν κηδείες·
πλήρωσε ένα νεκρό να σου τα πάρει.
ΔΙΟ. Κι αν δεν βρω; ΞΑΝ. Τότε εγώ. ΔΙΟ. Σωστός ο λόγος.
170 Περνούνε κιόλα ένα νεκρό, όπως βλέπω.
Ε συ! Σ᾽ εσέ το λέω, τον πεθαμένο.
Μου πας στον Άδη αυτά τα μπογαλάκια;
Ο ΝΕΚΡΟΣ
Πόσα είναι; ΔΙΟ. Νά τα. ΝΕΚ. Δυο δραχμές· τις δίνεις;
ΔΙΟ. Πολλά ζητάς.
ΝΕΚ., στους νεκροφόρους.
Εμπρός, εσείς! ΔΙΟ. Σταμάτα,
καλέ· μπορεί να γίνει συμφωνία.
ΝΕΚ. Ή δυο δραχμές ή κόψε την κουβέντα.
ΔΙΟ. Μια και μισή. ΝΕΚ. Δεν ξαναζωντανεύω,
καλύτερα; ΞΑΝ. Μωρέ ο καταραμένος!
Κοίτ᾽ ακαταδεξιά. Καλέ, άντε χάσου.
Εγώ θα πάω. ΔΙΟ. Είσαι σπουδαίος, λεβέντης.
Μπρος, για τη βάρκα!
ΧΑΡΩΝΑΣ, από μακριά.
180 Ωόπ! Για πέσε δίπλα.
ΞΑΝ. Ετούτο τί είναι; ΔΙΟ. Η λίμνη, μα το Δία,
που ᾽λεγε ο Ηρακλής· βλέπω και βάρκα.
ΞΑΝ. Νά κι ο Χάρωνας, μα τον Ποσειδώνα.
ΔΙΟ. Χάρωνα, γεια χαρά· Χάρωνα, χαίρε.
ΧΑΡ., που στο αναμεταξύ πλησίασε και διπλάρωσε τη βάρκα του.
Ποιός για τα Ησυχαστήρια, από μπελάδες
και σκοτούρες μακριά; Ποιός για τον Κάμπο
της Λησμονιάς; Ποιός είναι για τον τόπο
της Γαϊδουροκουράς, για τους Κερβέριους,
ή για το Ταίναρο, ή για τα Κοράκια;
ΔΙΟ. Εγώ. ΧΑΡ. Μπρος, μπαίνε. ΔΙΟ. Αλήθεια, στα Κοράκια
θα πιάσεις, λες; ΧΑΡ. Ναι, για δικιά σου χάρη.
190 Έμπα, έλα. ΔΙΟ. Δούλε, εδώ! ΧΑΡ. Δεν παίρνω δούλο,
εξόν για το πετσί του αν έχει λάβει
μέρος στη ναυμαχία. ΞΑΝ. Δεν πήρα μέρος
εγώ στη ναυμαχία· πονόματο είχα.
ΧΑΡ. Τότε θα πας ακρολιμνιά, ένα γύρο.
ΞΑΝ. Και πού θα καρτερώ; ΧΑΡ. Στο Ξερολίθι,
κοντά στα Ησυχαστήρια. ΔΙΟ. Ξέρεις; ΞΑΝ. Ξέρω.
Τι κακό συναπάντημα είχα τάχα;
Φεύγει.
ΧΑΡ. Κάθισε στο κουπί. — Ποιός άλλος είναι
για ταξίδι; Να τρέξει. — Ε συ, τί κάνεις;
ΔΙΟ. Κάθισα στο κουπί, όπως μου ᾽πες· τί άλλο;
200 ΧΑΡ. Κάθισε δω, βρε κοιλαρά. ΔΙΟ. Νά, ορίστε.
ΧΑΡ. Τα χέρια εμπρός, και τέντωνέ τα. ΔΙΟ. Ορίστε.
ΧΑΡ. Μην κάνεις τον κουτό, γερά αντιπάτα
και λάμνε. ΔΙΟ. Πώς να λάμνω; Εγώ δεν ξέρω
από θάλασσες, πλοία και Σαλαμίνες.
ΧΑΡ. Με μεγάλη ευκολία· μόλις αρχίσεις,
κάτι σκοπούς ωραίους θ᾽ ακούσεις. ΔΙΟ. Τίνων;
ΧΑΡ. Βατράχων κύκνων μελωδίες εξαίσιες.
ΔΙΟ. Μπρος, δίνε το ρυθμό. ΧΑΡ. Ωοπόπ, ωοπόπ.

Μορφές και Θέματα της Αρχαίας Ελληνικής Μυθολογίας: ΜΕΙΖΟΝΕΣ ΘΕΟΙ - ΑΡΤΕΜΗ και προελληνικές θεότητες

Η Άρτεμη ταυτίζεται με προελληνικές θεότητες, τη Βριτόμαρτι, τη Δίκτυννα, τη Λαφρία, την Αφαία, ονόματα και όψεις της ίδιας θεότητας.

 

Για την εγγονή της Δήμητρας Βριτόμαρτι παραδίδεται μια προσωπικότητα πολύ κοντά στης Άρτεμης. Της άρεσαν το κυνήγι και οι πορείες στα δάση, είχε μάλιστα επινοήσει το κυνηγετικό δίχτυ.

 

Την ερωτεύτηκε ο Μίνωας που την κυνήγησε για εννιά μήνες· την πρόφτασε σε ένα ακρωτήρι, όπου σε μυρτιά μπλέχτηκε το ρούχο της. Η κοπέλα, για να αποφύγει τον Μίνωα, έπεσε στη θάλασσα αλλά σώθηκε στα δίχτυα ψαράδων. Τότε οι Κύδωνες, οι πιο παλιοί κάτοικοι της Κρήτης, την ονόμασαν Δίκτυννα, της αφιέρωσαν το Δικταίο όρος και τη λάτρεψαν σαν θεά.

 

Σύμφωνα με άλλη εκδοχή, ήταν κόρη του Δία. Από τη Φοινίκη έφτασε στο Άργος και ύστερα στην Κεφαλληνία, όπου οι ντόπιοι την ονόμασαν Λαφρία. Από εκεί πήγε στην Κρήτη. Για να σωθεί από το επίμονο ερωτικό κάλεσμα του Μίνωα κρύφτηκε σε δίχτυα ψαράδων. Ένας από τους ψαράδες, ο Ανδρομήδης, την πήγε στην Αίγινα. Όταν εκείνος θέλησε να ενωθεί μαζί της, αυτή έτρεξε στο δάσος και χάθηκε. Αντί γι' αυτήν βρήκαν ένα άγαλμά της. Κήρυξαν τον τόπο ιερό, την ονόμασαν Αφαία (= άφαντη) και τη λάτρεψαν σαν θεά. Η ζωή στο δάσος, τα τρεχάματα, τα κυνήγια και το δίχτυ, το πήδημα και το λουτρό στη θάλασσα ταιριάζουν στην Άρτεμη, τη Σελήνη και τις φάσεις της τη νύχτα.

 

Έτσι, τα ονόματα Αφαία, Λαφρία, Βριτόμαρτις, Δίκτυννα κατέληξαν επίθετα με τα οποία λατρευόταν η Άρτεμη σε διάφορα μέρη και η οποία απορρόφησε τις τοπικές λατρείες στην επίσημη ολυμπιακή, μετατρέποντας τις τοπικές θεότητες σε νύμφες ακόλουθες της ολυμπιακής Αρτέμιδος (Ευρ., Ιφ. εν Ταύροις 126-131).

 

Επιπλέον, η συσχέτισή της με τη μέλισσα στην Έφεσο και γενικότερα στην Ιωνία παραπέμπουν σε παραστάσεις της μέλισσας στη μινωική Κρήτη.

Τα παιδιά ζουν τη στιγμή. Διδαχτείτε από αυτά

Αυτή η στρατηγική λειτουργεί ακόμα κι αν δεν έχετε παιδιά σπίτι σας, είτε δεν είχατε ποτέ δικά σας παιδιά. Μπορείτε να περάσετε λίγο χρόνο με τα παιδιά άλλων ανθρώπων, ή απλώς να τα παρατηρήσετε σε μια παιδική χαρά. Παρόλο που δε συμβαίνει πάντα κάτι τέτοιο, τον περισσότερο καιρό τα παιδιά ζουν ενστικτωδώς τη στιγμή. Και αυτό ισχύει ακόμα περισσότερο για τα μικρότερα παιδιά.

Το να βιώνεις τη ζωή «στην παρούσα στιγμή» δεν είναι κάποιος μυστήριος τρόπος αντιμετώπισής της, ούτε απαιτεί καμιά τεράστια προσπάθεια. Ουσιαστικά, εκείνο που απαιτείται είναι να δίνετε λιγότερη προσοχή στις ανησυχίες, στα προβλήματα, για όσα μετανιώσατε, στα λάθη, σε όσα «είναι στραβά», στα πράγματα που δεν έχουν γίνει ακόμα, στα πράγματα που σας ενοχλούν, στο μέλλον και στο παρελθόν σας.

Το να ζείτε στο παρόν σημαίνει απλώς να ζείτε τη ζωή τώρα, με όλη σας την προσοχή συγκεντρωμένη στο παρόν, και να μην επιτρέπετε στο μυαλό σας να παρασυρθεί σε θέματα που σας απομακρύνουν από αυτό. Όταν καταφέρετε να κάνετε κάτι τέτοιο, όχι μόνο θα χαίρεστε πλήρως, και από κάθε άποψη, το παρόν, αλλά θα μπορείτε να εκφράζετε κάθε ίχνος δημιουργικότητάς σας, επειδή δε θα σας αποσπούν οι επιθυμίες, οι ανάγκες και οι ανησυχίες σας.

Οι ευτυχισμένοι άνθρωποι γνωρίζουν ότι ανεξάρτητα από το τι συνέβη χθες, τον προηγούμενο μήνα, ή πριν από χρόνια – ή τι μπορεί να συμβεί αργότερα, αύριο, ή τον επόμενο χρόνο – το παρόν είναι το μοναδικό μέρος στο οποίο μπορείτε να ανακαλύψετε και να βιώσετε την ευτυχία. Είναι προφανές βέβαια ότι αυτό δε σημαίνει πως το παρελθόν σας δε σας επηρεάζει, ή δε διδάσκεστε από αυτό – ή ότι δεν κάνετε σχέδια για το μέλλον σας, απλώς σημαίνει ότι κατανοείτε πως η πιο αποτελεσματική, ισχυρή και θετική ενέργεια είναι η ενέργεια του σήμερα – η ενέργεια του τώρα. Όταν νιώθετε ενόχληση ή στενοχώρια, τις περισσότερες φορές είναι για κάτι που έχει ήδη γίνει ή μπορεί να συμβεί.

Τα παιδιά καταλαβαίνουν ενστικτωδώς ότι η ζωή είναι μια σειρά από στιγμές του παρόντος, που η καθεμιά τους πρέπει να βιωθεί ολοκληρωτικά, η μία μετά την άλλη, διατηρώντας η καθεμία ξεχωριστά τη σημαντικότητά της. Τα παιδιά απορροφώνται στο παρόν και προσφέρουν την απρόσκοπτη προσοχή τους στον άνθρωπο με τον οποίο βρίσκονται μαζί.

Αν ενστερνιστείτε αυτή τη στρατηγική, θα ανακαλύψετε πως η δυνατότητα αφοσίωσης στο παρόν αξίζει την προσπάθεια που θα καταβάλετε. Η συγκεκριμένη πρακτική, σας δίνει την ικανότητα να βιώνετε τα συνηθισμένα γεγονότα σαν κάτι το εξαιρετικό. Θα σπαταλάτε πολύ λιγότερο χρόνο νιώθοντας ενοχλημένος από τη ζωή και θα περνάτε πολύ περισσότερο απολαμβάνοντάς την. Θα σπαταλάτε λιγότερο χρόνο πείθοντας τον εαυτό σας πως το παρόν δεν είναι αρκετά καλό και περισσότερο απολαμβάνοντας την ξεχωριστή στιγμή που ζείτε – την τωρινή.

Αλλάζοντας τις έννοιες

Ό,τι κι αν αποφασίσουμε να κάνουμε, χρειάζεται να ξεκινάμε από μέσα, από τον Εαυτό μας.

Για τους περισσότερους, αυτό δεν σημαίνει τίποτ’ άλλο από το να «σκέφτονται» τα διάφορα θέματα που τους παρουσιάζονται, προσπαθώντας να καταλήξουν σε μια «σωστή» απόφαση, ένα ξεκάθαρο συμπέρασμα, το οποίο θα τους επιτρέψει την επόμενη δράση τους, με σιγουριά κι εμπιστοσύνη. Δεν υπάρχει κάτι «άλλο», κανένα άλλο γνώριμο επίπεδο νου ή οποιοσδήποτε άλλος τρόπος αντίληψης, πέρα από την παράλληλη «μη σκέψη», που κατακτιέται... κυρίως ως διέξοδος από τον επιβλητικό νου.

Και οι κύκλοι συνεχίζονται, ο χρόνος κυλάει, μα η σιγουριά δεν έρχεται, ενώ η αμφιβολία ή αντίστοιχα η εμμονή σε στερεότυπες ιδέες κατακτούν το νου. Και είναι εδώ που αρχίζουν να δυσκολεύουν τα πράγματα.

Γιατί έχουμε μάθει να θέλουμε εξηγήσεις. Περιμένουμε μακρές αναλύσεις επί του θέματος. Θέλουμε να καταλάβουμε διαβάζοντας βιβλία, ακούγοντας ή ακολουθώντας άλλους, με προτεραιότητα αυτούς που πιστεύουμε πως τα ’χουν καταφέρει. Για μένα, όλ’ αυτά δεν έχουν λειτουργήσει.

Σίγουρα βοηθάνε, δείχνουν κατεύθυνση και ωθούν τη θέληση όλο και περισσότερο. Διατηρούν άσβεστη την εσωτερική φλόγα της αλήθειας. Συντείνουν και συμβάλλουν στο αρχικό στάδιο της αναζήτησής μας. Αυτό το «αρχικό στάδιο» δεν μετριέται με γραμμικό χρόνο, όπως και πάλι εκπαιδευτήκαμε να μετράμε. Για κάποιους αυτό μπορεί να διαρκέσει μήνες, για κάποιους άλλους χρόνια, για κάποιους μια ολόκληρη ζωή και για πολλούς, να μην ξεκινήσει καν ποτέ. Δεν έχει σημασία ο γραμμικός χρόνος, και δεν ορίζεται ο χρόνος με την επιφανειακή μας γραμμική συνείδηση.

Όμως κάποια στιγμή, που μόνο εμείς οι ίδιοι μπορούμε να το αποφασίσουμε, χρειάζεται να τα’ αφήσουμε όλ’ αυτά πίσω μας ή τουλάχιστον, με ακόμα περισσότερη αφοσίωση, να πειθαρχήσουμε στο ν’ αναλάβουμε τον δικό μας, κατάδικό μας, εσωτερικό, βιωματικό δρόμο. Συνήθως χρειαζόμαστε (και έχουμε) τη βοήθεια της ίδιας της ζωής σε αυτό, που με τη σοφία της σύνθεσής της, μας δίνει τα κατάλληλα βιώματα που μας οδηγούν σε αδιέξοδα, μεγάλο πόνο, εξαφανίζοντας κάθε πιθανότητα ελέγχου, γνώσης και διεξόδων… όλα όσα νομίζαμε πως είχαμε κατακτήσει, ενδυναμώνοντας μόνο τον εγωισμό μας.

Και πάλι, μιλώντας για τη δική μου εμπειρία αλλά και των πλείστων ανθρώπων γύρω μου, αυτός ο εσωτερικός, βιωματικός δρόμος χρειάζεται – μέχρι ενός σημείου του τουλάχιστον – ένα ζωντανό, αληθινό, δάσκαλο/καθοδηγητή, στο εδώ και τώρα μας. Δεν γίνεται κάποιος να μας υποδείξει αυτόν τον «κατάλληλο» για μας δάσκαλο. Χρειάζεται να τον βρούμε μόνοι μας, να τον εμπιστευθούμε και να ακολουθήσουμε την καθοδήγησή του, μέχρι να βρούμε τον μοναδικό, δικό μας εσωτερικό Δάσκαλο, που δεν ακυρώνει όλους τους άλλους, οτιδήποτε έχουμε κάνει πριν από αυτό, αλλά τα συνθέτει όλα, σε ένα μοναδικό μοτίβο ζωής με νόημα και σκοπό.

Πριν από αυτό, πλανιόμαστε, γυρνάμε στα τυφλά και ερωτοτροπούμε με τη γνώση, μα δεν δεσμευόμαστε. Αναβάλλουμε επειδή φοβόμαστε, παρασυρόμαστε επειδή δεν είμαστε ξεκάθαροι στις επιθυμίες και τις ανάγκες μας. Αναλωνόμαστε, γεμίζοντας το νου μας με πληροφορίες, που από μόνες τους δεν μας μετακινούν, δεν έχουν τη δύναμη να φανερώσουν την αλήθεια που ψάχνουμε…  να δώσουν αληθινή πνοή στη ζωή μας.

Επιτυχία και ηθική

«Δεν υπάρχει ωραιότερο πράγμα από το να αφιερωθεί κανείς σταθερά και απόλυτα σε ένα και μόνο σκοπό, τον οποίο να φωτίζουν ευγενή ελατήρια. Ένας τέτοιος αγώνας ανυψώνει και εξιδανικεύει τον άνθρωπο και εξασφαλίζει επιτυχία στη ζωή» -Βολταίρος

            Ο άνθρωπος είναι προορισμένο να κυριαρχήσει στο μικρόκοσμό του αλλά και να απελευθερωθεί από τα δεσμά της βιολογίας του και του φυσικού περιβάλλοντος. Για την επίτευξη αυτών σκέπτεται, απορεί, φαντάζεται, αγωνιά, προβληματίζεται, δρα και θέτει στόχους. Όλα αυτά συνθέτουν τη βαθιά του επιθυμία για επιτυχία, που συνιστά δομικό στοιχείο της ανθρώπινης ύπαρξης.

α. Το ψυχολογικό βάθρο της επιτυχίας

            Σύμφωνα με τον Άντλερ η ανάγκη-επιθυμία του ανθρώπου για επιτυχία πηγάζει από το ‟τραύμα της γέννησης ή το ‟σύνδρομο της μειονεξίας’’. Συνιστά, δηλαδή, στοιχείο που είναι γενετικά προσδιορισμένο και εκδηλώνεται από μικρή ηλικία, όταν το παιδί ενταχθεί σε κάποια κοινωνική ομάδα. Η επιτυχία ενδυναμώνει το αίσθημα αυτοεκτίμησης και αυτοπεποίθησης, ενώ η αποτυχία αποδομεί κάθε εμπιστοσύνη προς τον εαυτό μας. Σε τελευταία ανάλυση τα αντιτιθέμενα συναισθήματα που προκαλούνται από την Επιτυχία ή την Αποτυχία διαμορφώνουν και την ευστάθεια-συνεκτικότητα του Εγώ.

            Όντας, λοιπόν, η επιτυχία μια εσωτερική δύναμη σπρώχνει το άτομο σε πράξεις και συμπεριφορές που η ευνοϊκή κατάληξή τους θα προσδώσουν σε αυτό, το αίσθημα της υπεροχής έναντι των άλλων. Κι αυτό γιατί σύμφωνα με τις βασικές αρχές της ατομικής ψυχολογίας οι ‟Άλλοι„ είναι η διαρκής απειλή. Αυτός ο πρωτόγονος και πρωτογενής φόβος της υστέρησης έναντι των άλλων ενεργοποιεί τους μηχανισμούς άμυνας, παρέχοντας στο άτομο τα απαραίτητα ψυχικά εφόδια για την πραγμάτωση εκείνων των στόχων που θα το καταστήσουν κοινωνικά αποδεκτά και αναγνωρίσιμο. Έτσι η επιτυχία καθίσταται συνώνυμη με την ανάγκη του ανθρώπου να ξεχωρίζει και να αυτοεπιβεβαιώνεται.

β. Επιτυχία και κοινωνία.

            Ωστόσο, οι κοινωνιοψυχολόγοι -χωρίς να αρνούνται την εγγενή επιθυμία για επιτυχία-διατείνονται πως και το κοινωνικό περιβάλλον συντείνει στην έκφραση και μορφοποίηση αυτής της έμφυτης τάσης. Η εποχή μας με τα πρότυπά της, έχει δημιουργήσει μία φρενήρη κούρσα, έναν ιλιγγιώδη ρυθμό, μέσα σε έναν ασφυκτικό ζωτικό χώρο˙έναν υπερσυμπιεστή πάνω στην ανθρώπινη δράση, στο όνομα του κέρδους και της επιτυχίας.

            Σύμφωνα, λοιπόν, με αυτούς το άμεσο (οικογένεια) αλλά και το ευρύτερο περιβάλλον (ομάδες, κοινωνία…) πιέζουν το άτομο για επιτυχία. Η πίεση της οικογένειας είναι δεδομένη κι αισθητή και προσβλέπει στην επιτυχία με στόχο τόσο την προσωπική (υλική) ευημερία του ατόμου όσο και την κοινωνική αποδοχή.

            Καταλυτικός, όμως, είναι και ο ρόλος της κοινωνίας στην εκδήλωση της επιθυμίας για επιτυχία. Όλες οι αρχές, οι αξίες,τα πρότυπα και η οργάνωση της κοινωνίας είναι προσανατολισμένα στην επιτυχία. Ασκούν μία ασφυκτική πίεση στο άτομο για επιτυχία,κρούοντας πάντα τον κίνδυνο για απόρριψη και κοινωνικό χλευασμό σε περίπτωση αποτυχίας. Γιατί η προσωπική αξία του ατόμου προσμετράται από τις επιτυχίες του κι αυτό διευκολύνει την εναρμόνισή του με τις κοινωνικές επιταγές. Αντίθετα η αποτυχία βιώνεται ως κοινωνική απόρριψη και βυθίζει το άτομο στον αδιέξοδο κύκλο της ηττοπάθειας, της απαισιοδοξίας και της παραίτησης.

            Το ανταγωνιστικό πλαίσιο της κοινωνίας μας μυθοποιεί την πρωτιά, την υπέροχη, τη νίκη και την ικανότητα να ασκούμε εξουσία. Όταν όλα αυτά βιώνονται ως προσωπικές και κοινωνικές αξίες, τότε το άτομο δεν έχει άλλα περιθώρια παρά να πετύχει με όποιο τίμημα. Έτσι το πάθος για επιτυχία, προϊόν της κοινωνικής οργάνωσης και του αντίστοιχου αξιακού συστήματος-διακονεί τον εγωκεντρισμό, τροφοδοτεί τις έριδες και τις δυνάμεις του Νείκους και εξουθενώνει ψυχικά το υποκείμενο.

γ. Οι προϋποθέσεις

            Ανεξάρτητα, όμως, από το αν η ανάγκη για επιτυχία πυροδοτείται από ενδογενείς παράγοντες ή θερμαίνεται από το εξωτερικό περιβάλλον, είναι απαραίτητο να καταγραφούν και οι κατάλληλες προϋποθέσεις για την πραγμάτωσή της. Από την πλευρά του υποκειμένου απαιτούνται: Η ισχυρή βούληση, η φρόνιμη σκέψη, το ανταγωνιστικό πνεύμα, η υπομονή, η αισιοδοξία, η αυτοπεποίθηση, η αυτογνωσία, η αποφασιστικότητα αλλά και η γνώση των αντικειμενικών δεδομένων.

            Βέβαια, η επιτυχία ως σταθερό αίτημα του ανθρώπου και ως αέναος επιδιωκόμενος στόχος πηγάζει από ένα σκοπό, μια ιδέα, ένα στόχο. Το τρίπολο αυτό υφαίνει το όλο πλαίσιο μέσα στο οποίο ο άνθρωπος ‟διαπαιδαγωγείται„ στην ανάγκη να πετύχει.

            Αρχικά χρειάζεται ο σαφής προσδιορισμός του επιδιωκόμενου στόχου σε κάθε του λεπτομέρεια. Ένας στόχος, όμως, για να υπάρξει και να προκαλέσει τη δράση του υποκειμένου προϋποθέτει μια ιδέα. Πρώτα, δηλαδή, ο άνθρωπος στοχάζεται ή φαντάζεται κάτι που κινείται στο χώρο του ιδεατού και του ευκταίου. Το επόμενο βήμα είναι η συγκεκριμενοποίηση της ιδέας και ενσάρκωση της σε κάτι λογικά προσδιορίσιμο και εφικτό. Αυτό συνιστά και το αναγκαίο προστάδιο για την ενεργοποίηση του ατόμου προς τον τεθέντα στόχο. Γιατί κάθε ανθρώπινη ενέργεια-δράση που στοχεύει στην επιτυχία δεν αφορμάται από τυχαία γεγονότα ούτε κινείται στο κενό.

            Η αφόρμηση και το τέλος κάθε επιτυχίας είναι προσδιορισμένα με ακρίβεια, διαφορετικά παντού ελλοχεύει ο κίνδυνος της αποτυχίας. Τίποτα δεν αποτελεί προϊόν αυτοσχεδιασμού, γιατί η επιτυχία πραγματώνεται μόνο με την πειθαρχία και την απόλυτη αυτοσυγκέντρωση στον πυρήνα του στόχου.

δ. Η ηθική προαίρεση

            Μία άλλη βασική παράμετρος της επιτυχίας είναι και το ηθικό της περίβλημα. Τα ερωτήματα που τίθενται είναι πολλά. Το περιεχόμενο της επιτυχίας αξιολογείται από τα αποτελέσματα ή από τα κίνητρα; Το ηθικό υπόβαθρο των μέσων που χρησιμοποιούνται για την επιτυχία προσδιορίζει και το ηθικό της περιεχόμενο; Η ηθική συνείδηση του υποκειμένου προσμετράται για την αποτίμηση μιας επιτυχίας; Ερωτήματα που δύσκολα βρίσκουν πειστικές απαντήσεις και έμμεσα παραπέμπουν στη γνωστή Πλατωνική ρήση ‘’κάθε επιστήμη χωριζομένη δικαιοσύνης, πανουργίας ου σοφία φαίνεται’’. Οι αναλογίες είναι εμφανείς.

            Η από-ηθικοποίηση της επιτυχίας μπορεί να οδηγήσει σε τερατογεννήσεις. Γιατί η επιτυχία από μόνης της δεν είναι αξιολογικά ουδέτερη. Συνιστά ανθρώπινη εγγενή τάση, αλλά όχι και φυσική αναγκαιότητα. Κρίνεται και αξιολογείται ανάλογα με το αποτέλεσμα-στόχο αλλά και τα κίνητρα και τα μέσα που χρησιμοποιούνται. Κι αυτό γιατί τα κίνητρα και τα μέσα προηγούνται και υπερέχουν οντολογικά και αξιολογικά κάθε επιτυχίας.

            Οι ηθικές επιταγές και η κατηγορική προσταγή του Κάντ ‘’πράττε έτσι ώστε ο κανόνας από τον οποίο εμπνέεται η δράση σου να μπορεί να ισχύσει ταυτόχρονα ως αρχή μιας καθολικής νομοθεσίας’’ επιβάλλεται να λαμβάνονται υπόψη για την τελική αξιολόγηση και κοινωνική αποδοχή κάθε επιτυχίας, ατομικής ή συλλογικής. Διαφορετικά υπάρχει ο κίνδυνος να επικρατήσει στη ζωή των κοινωνιών ένας επικίνδυνος αμοραλισμός και να υιοθετηθεί ως ατομική αξία ο μακιαβελισμός.

            Βέβαια για τους πραγματιστές η επιτυχία, αφού είναι κοινωνικά τροφοδοτούμενη κι αποδεκτή, δημιουργεί δίκαιο. Γι’ αυτό πρέπει να αποσυνδέεται από την ηθική προαίρεση του υποκειμένου. Αυτό συνιστά μία επικίνδυνη γενίκευση κι απλούστευση. Έτσι μπορούν να δικαιολογηθούν πολλά ατομικά και παγκόσμια εγκλήματα (Ποιος θα μπορούσε να δικαιώσει τις στρατιωτικές επιτυχίες του Χίτλερ;)

            Η ηθική αποτίμηση, λοιπόν, της επιτυχίας δεν πρέπει να γίνεται μόνο με βάση τον υπολογισμό του αποτελέσματος- συνεπειών (Consequentialists = συνεπειοκράτες) αλλά και με βάση την υπακοή μας στον ηθικό νόμο (σχολή σκέψης της Δεοντολογίας, Deontology).Συνειρμικά όλα αυτά μας παραπέμπουν στο διάσημο ‟Πρόβλημα του τρένου, που διατυπώθηκε από την Philippa Foot και μοιραία δοκιμάζει και ξυπνά τις διαισθήσεις αλλά και τη στάση μας σε θέματα Ηθικής.

            Συμπερασματικά η Επιτυχία δεν συνιστά αυτοσκοπό αλλά προϋπόθεση για την ηθική τελείωση του ανθρώπου. Μόνο έτσι θα δεχτούμε το Νιτσεϊκό ‟Υπεράνθρωπο„ αφού πρώτα τον εμπλουτίσουμε με τις ακατάλυτες ηθικές αξίες.

Γιατί δεν ζητάμε από τους άλλους αυτό που χρειαζόμαστε;

Για κάποιους ανθρώπους, το να ζητάνε αυτό που θέλουν, ή αλλιώς, το να εκφράζουν μια επιθυμία ή ανάγκη τους, είναι μέρος της ζωής τους. Είναι τόσο εύκολο και συχνό να ζητάνε αυτό που χρειάζονται που αποτελεί μέρος της ρουτίνας τους. Το κάνουν, δηλαδή, αυθόρμητα και σχεδόν αυτόματα, χωρίς να το σκεφτούν ιδιαίτερα.

Για κάποιους άλλους, ωστόσο, η συμπεριφορά του να ζητά κανείς αυτό που θέλει ή τη βοήθεια που χρειάζεται, είναι μια αρκετά περίπλοκη και πολλές φορές «επίπονη» διαδικασία. Είναι αυτοί οι άνθρωποι που τους ακούμε συχνά να λένε «μπορώ να το κάνω και μόνος μου» ή «δε χρειάζομαι βοήθεια, θα τα καταφέρω μόνος μου» ή «αφού στο τέλος πάλι μόνος μου θα το κάνω, γιατί να με βοηθήσει κάποιος άλλος;».

Κοινός παρανομαστής όλων των παραπάνω φράσεων είναι το «μόνος μου» αλλά και το νόημα που κρύβεται πίσω από αυτήν την τοποθέτηση. Γιατί να νιώθουν, λοιπόν, τόση μοναξιά; Γιατί να υπάρχει αυτή η κρυμμένη μοναχικότητα που απορρέει από την έκφραση «μπορώ και μόνος μου» σε καθημερινές δραστηριότητες ενώ θα μπορούσαν να τις φέρουν εις πέρας αν μοιραζόντουσαν την εμπειρία αυτήν με κάποιον άλλον;

Ερωτήσεις και Απαντήσεις που δικαιολογούν την αποφυγή αναζήτησης βοήθειας

Τα άτομα που δρουν με αυτόν τον τρόπο μπορεί, πολλές φορές, να έχουν σκεφτεί «γιατί δε με βοηθάει κανείς;» ή «γιατί δεν είναι κανένας εκεί για μένα;» ή «κανένας δεν έχει έρθει ποτέ να μου προσφέρει τη βοήθειά του, πάντα εγώ πρέπει να ζητάω δηλαδή;»

Είναι προφανές ότι, σε αυτές τις περιπτώσεις, δυσκολεύονται να ζητήσουν αυτό που χρειάζονται κατά βάθος και να μοιραστούν οτιδήποτε, είτε ευχάριστο είτε δυσάρεστο είναι αυτό για τους ίδιους.

Οι πιθανές εξηγήσεις που μπορούν να δοθούν είναι ποικίλες, ομολογουμένως. Στην ερώτηση γιατί δεν ζητάμε βοήθεια ή αυτό που χρειαζόμαστε, άλλοι θα απαντήσουν «γιατί δε θέλω να επιβαρύνω τους άλλους» ή «γιατί εγώ θα το κάνω καλύτερα» ή «γιατί έτσι έχω μάθει» ή και όλα αυτά μαζί. Αν όμως επιχειρήσουμε να εστιάσουμε στον δικό μας εσωτερικό κόσμο, τότε χρειάζεται να απαντήσουμε στο εξής ερώτημα:

«Τι σημαίνει για μένα να ζητήσω αυτό που θέλω από κάποιον άλλο»;

Οι απαντήσεις σε αυτό το ερώτημα κρύβονται πιθανότατα σε πεποιθήσεις που έχουμε για τον εαυτό μας και τις σχέσεις μας με τους άλλους.

Με άλλα λόγια: «Πώς θα μας χαρακτήριζαν οι άλλοι αν τους ζητούσαμε βοήθεια» και «Τι θα πίστευε κάποιος σημαντικός για εμάς άνθρωπος αν μάθαινε ότι χρειαζόμαστε κάτι από κάποιον άλλον»; Ίσως σκεφτόμασταν ότι θα τυγχάναμε κάποιου αρνητικού χαρακτηρισμού από τους άλλους κι αυτό να καθόριζε κι εμάς τους ίδιους. Ίσως ο χαρακτηρισμός που θα μας δίνανε – όποιος κι ήταν αυτός, καλός ή κακός – να ερχόταν σε σύγκρουση με τη δική μας ταυτότητα ή με τα δικά μας ιδιοσυγκρασιακά χαρακτηριστικά.

Μιλώντας για ιδιοσυγκρασιακά χαρακτηριστικά, συνήθως αναφερόμαστε στα στοιχεία αυτά που είναι βαθιά ριζωμένα μέσα μας, προέρχονται από πρώιμες εμπειρίες στα πρώτα χρόνια της ζωής μας και ως επί το πλείστον εμπλέκονται σε αυτές οι γονείς ή τα πρόσωπα που μας μεγάλωσαν. Πρόκειται δηλαδή, για «ταμπέλες» - χαρακτηρισμούς που αποκτήσαμε και υιοθετήσαμε τα πρώτα χρόνια της ζωής μας, όπου οι εμπειρίες ήταν σαφώς περιορισμένες κι εμείς σχετικά αγνοί κι απροσδιόριστοι. Το ιδιαίτερο με τα στοιχεία αυτά είναι ότι συνεχίζουν να μας ακολουθούν συνήθως για χρόνια.

Η «τέχνη» του να ξέρεις να ζητάς!

Είναι σημαντικό, λοιπόν, χρόνια μετά, έχοντας στη φαρέτρα μας πολλές νέες εμπειρίες και γνώσεις να επιστρέψουμε και να αξιολογήσουμε αν αυτά τα παγιωμένα χαρακτηριστικά που έχουμε για εμάς εδώ και χρόνια είναι ωφέλιμα στο τώρα κι αν αληθεύουν στην καθημερινή μας ζωή. Όλοι γνωρίζουμε ότι τίποτα δεν μένει αναλλοίωτο κι αμετάβλητο στο πέρασμα των χρόνων.

Εκείνο που μας χαρακτήριζε παλιά ίσως να μην μας χαρακτηρίζει πλέον. Έτσι, λοιπόν, επαναπροσδιορίζοντας τις πεποιθήσεις μας εξετάζουμε, για παράδειγμα, αν πράγματι μπορούμε και πρέπει να τα κάνουμε όλα μόνοι μας ή αν μπορούμε και πρέπει να τα κάνουμε όλα καλύτερα από κάποιον άλλον. Τέλος, θα ήταν καλό να δούμε αν το να ζητήσουμε βοήθεια ή αυτό που θέλουμε, θα σήμαινε όντως κάτι αρνητικό για εμάς, τις ικανότητές μας και την προσωπικότητά μας.

Ας μην ξεχνάμε, λοιπόν, ότι σπάζοντας τα στεγανά στα οποία έχουμε περιοριστεί, είναι πιθανό να αντικρίσουμε ένα περιβάλλον πολύ καλύτερο από αυτό που «φοβόμασταν» ότι θα αντιμετωπίσουμε! Η ζωή είναι πολύ περιορισμένη χρονικά για να την περιορίζουμε κι εμείς φοβούμενοι να ζήσουμε!

Οι ευχάριστες αναμνήσεις της παιδικής ηλικίας αποτελούν το κλειδί για καλύτερη υγεία στην ενήλικη ζωή

Πώς επιτυγχάνουμε μια μακρά και υγιή ζωή; Μήπως χρειάζεται και κάτι άλλο;

Κι αν σας λέγαμε ότι η υγεία μας επηρεάζεται επίσης από την ευτυχία μας όταν ήμασταν παιδιά; Αυτό είναι το βασικό εύρημα μιας νέας έρευνας που δημοσιεύτηκε από την Αμερικανική Ψυχολογική Εταιρία στο επιστημονικό περιοδικό Health Psychology. Οι συμμετέχοντες που είχαν ευχάριστες αναμνήσεις από την παιδική τους ηλικία και τις σχέσεις τους με τους γονείς τους συγκεκριμένα, έτειναν να έχουν καλύτερη υγεία, λιγότερες πιθανότητες κατάθλιψης και μικρότερο κίνδυνο εμφάνισης χρόνιων παθήσεων ως ενήλικες.

«Γνωρίζουμε ότι η μνήμη παίζει βασικό ρόλο στο πώς νοηματοδοτούμε τον κόσμο – πώς οργανώνουμε τις παρελθοντικές εμπειρίες μας και πώς κρίνουμε το πώς θα μπορούσαμε να δράσουμε στο μέλλον. Ως αποτέλεσμα, υπάρχουν πολλοί διαφορετικοί τρόποι με τους οποίους οι αναμνήσεις του παρελθόντος μπορούν να μας καθοδηγήσουν», δήλωσε ο William J. Chopik, κύριος ερευνητής. «Βρήκαμε ότι οι ευχάριστες αναμνήσεις φαίνεται να έχουν θετική επίδραση στην υγεία και στην ευεξία μας, πιθανότατα μέσω των τρόπων με τους οποίους μειώνουν το στρες ή βοηθούν στη διατήρηση υγιεινών επιλογών στη ζωή».

Η σημασία της παιδικής ηλικίας

Πρότερες έρευνες έχουν ήδη σκιαγραφήσει τη θετική σχέση ανάμεσα στις αναμνήσεις και στην υγεία των νέων ενηλίκων, συμπεριλαμβανομένης της ποιότητας εργασίας και των προσωπικών σχέσεων, της μειωμένης κατάχρησης ουσιών και της κατάθλιψης, αλλά και των λιγότερων προβλημάτων υγείας. Αλλά ο Chopik και η συνάδελφός του Robin Edelstein από το Πανεπιστήμιο του Μίσιγκαν θέλησαν να μελετήσουν τους μεγαλύτερους σε ηλικία ενήλικες.

Ένας άλλος περιορισμός των προηγούμενων μελετών ήταν ότι έτειναν να εστιάζουν σε μητέρες, εξετάζοντας σπάνια το ρόλο του πατέρα στην παιδική ανάπτυξη. Οι Chopik και Edelstein θέλησαν να ερευνήσουν τις σχέσεις και με τους δύο γονείς. Οι συμμετέχοντες ήταν 22.000 και η ηλικία τους ξεκινούσε από τα 40.

Οι συμμετέχοντες που θυμούνταν υψηλότερα επίπεδα τρυφερότητας από τις μητέρες τους κατά την παιδική ηλικία βίωναν καλύτερη σωματική υγεία και λιγότερα καταθλιπτικά συμπτώματα αργότερα στη ζωή. Παρομοίως, τα παιδιά που λάμβαναν μεγαλύτερη στήριξη από τον πατέρα τους εμφάνιζαν λιγότερα καταθλιπτικά συμπτώματα.

Η επίδραση των αναμνήσεων δεν ξεθωριάζει

Επίσης, παλαιότερες θεωρίες υποστήριζαν πως ακόμα και οι ευχάριστες αναμνήσεις ξεθωριάζουν με το χρόνο, οπότε οι άνθρωποι μεγαλύτερης ηλικίας δεν επηρεάζονται τόσο από αυτές. Όμως, οι ερευνητές αποκάλυψαν πως τελικά και σε μεγαλύτερες ηλικίες οι ευχάριστες αναμνήσεις προέβλεπαν καλύτερη σωματική και ψυχική υγεία.

Μια πλευρά των ερευνών που παραμένει μυστήριο ήταν η επίδραση των θετικών αναμνήσεων της παιδικής ηλικίας στις χρόνιες νόσους. Υπήρξε μια επίδραση, αλλά δεν ήταν ισχυρή. Αυτό μπορεί να οφείλεται στο γεγονός ότι οι περιπτώσεις των συμμετεχόντων με χρόνιες παθήσεις ήταν σπάνιες.

Ουίλιαμ Σαίξπηρ: Ο σκοπός της τέχνης είναι να δώσει στη ζωή σχήμα

«Ο σκοπός της τέχνης είναι να δώσει στη ζωή σχήμα…» – Ουίλιαμ Σαίξπηρ

Μέσω της τέχνης καταλαβαίνεις τον εαυτό σου, αντιλαμβάνεσαι τη ζωή με έναν πιο κριτικό τρόπο, αποκτάς μια ευαισθησία λυτρωτική, ανοίγεις το μυαλό σου, ελευθερώνεσαι από κοινωνικές αγκυλώσεις, εν τέλει, ζεις μια καλύτερη ζωή. Πώς εξηγείται, λοιπόν, η πλήρης σχεδόν απουσία της από το εκπαιδευτικό μας σύστημα, το οποίο «διαμορφώνει» τους ανθρώπους του αύριο;

Δυσκολεύομαι να καταλάβω αυτό το κενό που υπάρχει στα ελληνικά σχολεία, όταν η αξία της τέχνης είναι τόσο αυτονόητη και μεγάλη, τη στιγμή, μάλιστα, που στα εκπαιδευτικά συστήματα άλλων χωρών της Ευρώπης, αποτελεί προτεραιότητα. Στο σύγχρονο ελληνικό σχολείο δεν «χωράει» η τέχνη. Είτε λείπει, είτε υπάρχει ανούσια και τυπικά. Στριμώχνεται από υποχρέωση μεταξύ των βασικών μαθημάτων, μην τυχόν «δεν βγει» η ύλη ή χαθεί κάποιο τεστ.

Η τέχνη είναι ένα ωραίο ευχάριστο «χόμπι», αλλά δεν έχει θέση στα υποχρεωτικά μαθήματα. Ούτε πρέπει να λειτουργεί σε βάρος τους. Γι’ αυτό και είναι το πρώτο υποψήφιο «θύμα» σε περίπτωση που πρέπει να χαθεί ή να κοπεί κάτι από το ετήσιο πρόγραμμα μαθημάτων. Η τέχνη είναι πολυτέλεια. Η τέχνη απευθύνεται μόνο σε όσους έχουν ταλέντο. Η τέχνη είναι για λίγους. Η τέχνη θέλει χρήματα. Η τέχνη είναι λιγότερο σημαντική από τα άλλα. Μπορούμε να ζήσουμε και χωρίς αυτήν. Αντιλήψεις για τα καλά ριζωμένες στις συνειδήσεις.

Όμως, όχι, η τέχνη δεν είναι πολυτέλεια. Είναι αυτονόητη ανάγκη. Και όχι, δεν είναι μόνο γι’ αυτούς που έχουν ταλέντο. Είναι για όλους. Ακόμα και για όσους δεν έχουν κάποια προφανή «σχέση» μαζί της. Και ναι, μπορεί να παραχθεί τέχνη και χωρίς χρήματα. Και όχι, δεν είναι ασήμαντη. Είναι το ίδιο σημαντική με όλα τα άλλα. Ναι. Μπορούμε να ζήσουμε και χωρίς αυτήν. Το θέμα, όμως, δεν είναι μόνο να ζεις. Είναι «πώς» επιλέγεις να ζεις.

Κάποιοι από τους σημερινούς μαθητές θα γίνουν γιατροί, μαθηματικοί, δικηγόροι, αθλητές. Κάποιοι θα γίνουν φιλόλογοι, μηχανικοί, δάσκαλοι, μουσικοί, τεχνικοί. Όποιο κι αν είναι το αύριο καθενός, το «ύψωμα» του μυαλού είναι το ζητούμενο για όλους.

Γιατί αυτό μας κάνει αναπτυγμένες προσωπικότητες, μας ελευθερώνει από τη στενότητα της σκέψης, από τα στερεότυπα της εποχής ή του μικρόκοσμού μας, από την «καταπίεση» των απόψεων και των συναισθημάτων μας, και αρχίζουμε να σκεφτόμαστε αλλιώς. Δεν υπάρχει άλλος τρόπος να πάει η κοινωνία παρακάτω, παρά μόνο αν αλλάξει τρόπο σκέψης. Η εκπαίδευση σε συνδυασμό με την τέχνη, είναι το μέσο για να γίνει κάτι τέτοιο, το μέσο για την ατομική βελτίωσή μας.

Η τέχνη μπορεί να παίξει καταλυτικό ρόλο στη διαμόρφωση της προσωπικότητας των ανθρώπων του αύριο. Γιατί είναι έκφραση συναισθήματος και προβληματισμός. Ερέθισμα και κίνητρο. Μπορεί να βγάλει τη νεολαία από την αποχαύνωση και τη νωθρότητα του καναπέ, από την απομόνωση της ψηφιακής ζωής, να κάνει τους νέους ανθρώπους πιο έξυπνους. Χιλιάδες παθογένειες της κοινωνίας «φοβούνται» την τέχνη. Αντιθέτως, τα μυαλά βαθέως κοιμούνται, όταν απουσιάζουν τα ερεθίσματα. Μπορεί να είναι πολύ «βολικό» αυτό για μια κατευθυνόμενη κοινωνία, δεν μπορεί να είναι όμως πλέον ανεκτό στην εποχή του 21ου αιώνα.

Τέχνη δεν είναι μόνο η εξειδικευμένη γνώση. Είναι ένας πίνακας, ένα τραγούδι, ένας στίχος, μια φωτογραφία, ένα βιβλίο. Κι αυτά δεν είναι για λίγους. Είναι για όλους. Αρκεί να μην αξιοποιούνται τυπικά, άχρωμα και αδιάφορα, αλλά με βάθος και ουσία, από ανθρώπους που αντιλαμβάνονται τις ανησυχίες των μαθητών και μπορούν να μετουσιώνουν το ιδανικό της τέχνης σε πράξη.

Η τέχνη θα ‘πρεπε να αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι όλων των βαθμίδων της εκπαίδευσης, με καινοτόμες ιδέες, σε σύνδεση με κάθε μάθημα, ώστε ο μαθητής να μετατραπεί από δέκτη σε δημιουργό, κι η διδασκαλία από μία αποστειρωμένη διαδικασία σε μία δημιουργική δράση, γεμάτη ζωή, ένταση και πάθος για γνώση.

Και όταν λέω «γνώση», δεν εννοώ τις ημερομηνίες στις σελίδες της ιστορίας ή τις μεταβλητές των μαθηματικών. Ούτε την αγωνία για το «τι βαθμό θα πάρω». Εννοώ την σφαιρική γνώση για τα πράγματα, τον κόσμο, την κοινωνία∙ τη γνώση που χειραφετεί το μυαλό∙ τη μόρφωση, σαν αίσθηση και σαν αισθητική.

Περισσότερη τέχνη, λοιπόν, στα σχολεία. Όλες οι εμπλοκές, οι ατέλειες και οι μικρότητες του κόσμου απειλούν την υγιή σκέψη μας∙ κάθε μέρα, κάθε ώρα και λεπτό. Υπάρχει όμως ένα σπουδαίο καταφύγιο απέναντι στη στενότητα αυτή. Αρκεί να μπορείς να το δεις. Η ζωή είναι πολύ πιο συναρπαστική όταν δεν μένεις μόνο στην επιφάνεια. Κι η τέχνη θα είναι πάντα εκεί για να μας το θυμίζει.

Δεν θα καταφέρεις ποτέ να ξεχάσεις την προδοσία σου. Και αυτή θα είναι η αιώνια τιμωρία σου.

Τόσα χρόνια ψάχνεις να βρεις έναν άνθρωπο να ακουμπήσεις την ψυχή σου πάνω του, όχι γιατί κουράστηκες να την κουβαλάς, μα γιατί κουράστηκε εκείνη να σε φιλοξενεί.

Πολεμάς με άνοστους έρωτες και εφήμερες σχέσεις την μοναξιά σου.
Προσεύχεσαι να βρεις τον άνθρωπο σου στα χαλάσματα της ζωής σου, στα  άσκοπα ξενύχτια σου, στα ποτά και τις ανάλατες αγκαλιές.
Εύχεσαι να γύριζες το βλέμμα σου και να υπήρχε ένας άνθρωπος να σου ζεστάνει την ψυχή, ένα σώμα να σε αφομοιώσει μέσα στο δικό  του.
Να πάρει την λύπη σου.
Να πιεί την απελπισία σου.
Να καταπιεί τις πίκρες σου.
Και τον βρήκες!
Τόσα χρόνια περίμενες να χρωματίσει κάποιος το δέρμα σου και το χαμόγελο σου.
Να ξημερώνει ο ήλιος στης φωνής του το Σ’ αγαπώ..
Να πλένεσαι κάθε φορά που εσύ πονάς, μέσα στα δάκρυά τα δικά του και να σου γεμίζει χρυσάφι τις πληγές..
Να χορεύει η ψυχή σου σαν δελφίνι το ηλιοβασίλεμα, στης θάλασσας του το μπλε, κάθε φορά που θα είσαι στην αγκαλιά του.
Να κοιμάσαι το ξημέρωμα, με το νανούρισμα από τον ψίθυρο της φωνής του, που χαϊδεύει τα καρφιά, που άλλοι σου άφησαν στο δέρμα.
Και τον άφησες να φύγει..
Τόσα χρόνια κοιτούσες να τον συναντήσεις πίσω από κάθε Ανατολή, να τον παρακαλέσεις για την μοναξιά της ψυχής σου.
Και σου έστειλε έναν άνθρωπο..
Σε άκουσε.
Και ένα χάραμα, σου έφτασε για να φιλήσεις τον άνθρωπο σου και να τον χάσεις για πάντα.
Εάν μπορείς άνθρωπε, να εξαφανίζεις όλη σου την προσευχή, όλη σου την ζωή, σε λίγα λεπτά που διαρκεί ένα φιλί, τότε για όλα είσαι ικανός.
Μπορεί να καταφέρεις να ζήσεις αιώνια.
Ένα όμως δεν θα καταφέρεις ποτέ. Να ξεχάσεις ούτε λεπτό την προδοσία σου. Και αυτή θα είναι η αιώνια τιμωρία σου.

Το Νόημα της Ζωής

Οι μεγαλύτερες προσωπικότητες που έζησαν ποτέ, οι κορυφαίες διάνοιες που περπάτησαν σε αυτό το κόσμο. Πνεύματα ανήσυχα, ζωηρά, άνθρωποι που αφιέρωσαν ολόκληρη τη ζωή τους για να βρουν την απάντηση στο πιο καυτό ερώτημα όλων των εποχών.

Ποιο είναι το νόημα της ζωής;

Αναμφίβολα σε κάποια φάση της ζωή μας είτε λιγότερο είτε περισσότερο έχουμε ασχοληθεί με αυτό το ερώτημα. Το υπαρξιακό ζήτημα έχει απασχολήσει φιλόσοφους, επιστήμονες, θεολόγους και κάθε είδους άνθρωπο σε όλες τις περιόδους της ανθρώπινης ιστορίας.
Υπάρχει άραγε μια απολυτή αλήθεια; Μια κοινή αρχή που η παραδοχή της να ενώνει την ανθρωπότητα κάτω απο τη σκέπη της;
Για να το απαντήσουμε αυτό θα πρέπει να διερωτηθούμε ορισμένα καίρια ερωτήματα.

Υποκειμενικότητα

Τι χρώμα θα είχε άραγε ένας ιδανικός κόσμος; Αν εσύ ήσουν ο ζωγράφος, σε ποιες αποχρώσεις θα δημιουργούσες την πραγματικότητα;
Πιστεύεις ότι το αποτέλεσμα θα άρεσε σε όλους; Ανεξάρτητα απο το χρώμα που θα επέλεγες, πιστεύεις πως όλοι θα είχαν την ίδια άποψη με σένα;
Κι αν όχι, γιατί όχι; Τι είναι αυτό που δημιουργεί τη διαφορά, τι είναι αυτό που κάνει δισεκατομμύρια ανθρώπους να ζουν σε έναν, ουσιαστικά, διαφορετικό κόσμο;
Το υπόβαθρο αυτό ονομάζεται: Υποκειμενικότητα.
Ουσιαστικά προσπαθώντας να βρεις το νόημα της ζωής και να το αποτυπώσεις σαν μια απολυτή αρχή στην οποία «πρέπει να υποταχθούν» όλοι οι άνθρωποι είναι απο μόνο του ένα ουτοπικό εγχείρημα με μια δόση «ρομαντισμού».
Η υποκειμενικότητα δημιουργεί το ουράνιο τόξο για να επιλέξεις πιο χρώμα προτιμάς περισσότερο.
Κάνει τα βλέμματα των ανθρώπων ξεχωριστά για να έχουν διαφορετικό νόημα στη ζωή σου.
Είναι αυτό που σε βάζει στη θέση του δημιουργού, αυτό που σου δίνει τη δυνατότητα να ορίσεις τη ζωή σου διαφεντεύοντας την.
Όσο αναζητάς έξω το νόημα, τόσο περισσότερο απομακρύνεσαι απο αυτό. Ψάχνοντας το με αντικειμενικά κριτήρια, εγκλωβίζεσαι σε μια αόρατη φυλακή. Γεμίζεις τη ζωή σου με χρώματα και σώματα ξένα.
Με ανούσιες υποσχέσεις, με κάλπικους σωτήρες, με διθυράμβους για το τίποτα.
Κοιτώντας έξω για να βρεις τον δρόμο, αποπροσανατολίζεσαι. Ακούγοντας τις σειρήνες στο ταξίδι σου προς την «Ιθάκη» δεν θα ανταμώσεις την ευτυχία. Επιτρέποντας πρακτικά και θεωρητικά σε άλλους να κουμαντάρουν τη ζωή σου βαδίζεις σε αδιέξοδο και αυτό είναι κάτι που το νιώθεις…
Τα συναισθήματα σου δεν είναι τίποτα περισσότερο απο έναν μηχανισμό καθοδήγησης. Εκεί που τα μάτια δεν μπορούν να δουν και τα αυτιά δεν μπορούν να ακούσουν, τα συναισθήματα είναι ο φάρος που σε οδηγεί, είναι ο σύμμαχος σου, ο οδηγός που σου δείχνει προς τα που να βαδίσεις.
Φυσικά και έχεις το δικαίωμα να τα αγνοήσεις, μα να ξέρεις πως αγνοείς την ευτυχία σου, κι αν εκείνη δεν έρθει ή αργήσει, δεν ευθύνεται η ζωή ούτε η μοίρα, αλλά συγκεκριμένες επιλογές που βασίζονται σε ψευδαισθήσεις, σε ελπίδες που θα γίνουν καυσόξυλα και θα σιγοκαίνε στη φωτιά που κάνει σταχτή τη ζωή σου και το χρόνο σου.

Η Πραγματικότητα

Κι αν υπήρχε ένας νομός απαράβατος που αποτελούσε εξαίρεση αυτός δεν θα ήταν άλλος απο την αγάπη.
Πολλοί ιστορικοί, φιλόσοφοι και κάθε λογής ειδικοί, διαφώνησαν σε πολλά ζητήματα κατά τη διάρκεια της ιστορίας, μα σε αυτό βρισκόντουσαν όλοι σε απόλυτη σύμπνοια: η αγάπη είναι η οδός.
Ο νόμος της αγάπης αφορά την ίδια μας την ουσία. Αν εμείς είμαστε πλασμένοι κατ’ εικόνα και καθ’ ομοίωση του θεού και ο θεός είναι αγάπη, τότε η ίδια μας η υπόσταση είναι η αγάπη!
Νιώθοντας αγάπη είμαστε ευτυχισμένοι, είμαστε πλήρεις, είμαστε ζωντανοί και παντοδύναμοι. Νιώθοντας αγάπη και εκφράζοντας τη, εκπληρώνουμε το σκοπό μας!
Και πως το γνωρίζουμε αυτό εφόσον δεν υπάρχουν απόλυτοι κανόνες; Απλά παρατήρησε τι κάνεις και ποσό όμορφα νιώθεις, όταν αισθάνεσαι το θετικό κύμα της αγάπης και θα καταλάβεις πως η αγάπη είναι ο κανόνας.
Με γνώμονα τα παραπάνω δεν είμαστε παρά διαφορετικές εκδοχές του ίδιου πράγματος, διαφορετικές όψεις της ίδιας ουσίας.
Είμαστε εδώ για να εκφράσουμε, ο καθένας με τον τρόπο του, τις άπειρες εκφάνσεις της αγάπης, του υπέρτατου συναισθήματος.
Ίσως για αυτό ψάχνοντας προς τα έξω να μη βρεις ποτέ κάτι. Η ουσία είναι μέσα, ξεκινάει εσωτερικά και έχεις την μοναδική ικανότητα να την εκφράσεις με όποιον τρόπο επιθυμείς.
Έχεις τη δυνατότητα με την αγάπη σου και την αλήθεια σου να χτίσεις κόσμους ατελείωτους, τους κόσμους της αληθινής σου ευτυχίας και ευδαιμονίας.
Ίσως αυτό να είναι το νόημα της ζωής, ίσως αυτή να είναι και η μαγεία της. 

Αυτό που διοχετεύει την ενέργεια της ολικής μας ύπαρξης είναι γνωστό ως θέληση

Ο δον Χουάν μου είχε περιγράψει το ονείρεμα με διάφορους τρόπους. Ο πιο αφηρημένος απ’ όλους, τώρα, μου φαίνεται πως είναι αυτός που το περιγράφει καλύτερα. Είπε πως το ονείρεμα στην ουσία είναι η μη πράξη του ύπνου. Σαν τέτοιο, προσφέρει στους ασκούμενους το τμήμα της ζωής τους που διαφορετικά θα ξοδευόταν σε λήθαργο. Μοιάζει σαν να μην κοιμούνται πια οι ονειρευτές. Ωστόσο δεν προκαλείται καμιά ασθένεια απ’ αυτό. Οι ονειρευτές δε στερούνται τον ύπνο, όμως το αποτέλεσμα του ονειρέματος φαίνεται σαν αύξηση του χρόνου εγρήγορσης, χάρη στη χρησιμοποίηση ενός υποτιθέμενου παραπανίσιου σώματος —του ονειρικού.

Ο δον Χουάν μου είχε εξηγήσει πως το ονειρικό σώμα μερικές φορές ονομάζεται «διπλό» ή «ο άλλος», γιατί αποτελεί ακριβές αντίγραφο του σώματος του ονειρευτή. Είναι στην ουσία η ενέργεια ενός φωτεινού όντος —μιας υπόλευκης, φασματικής εκπόρευσης— η οποία προβάλλεται από την εστίαση της δεύτερης προσοχής σαν μια τρισδιάστατη εικόνα του σώματος. Ο δον Χουάν μου εξήγησε πως το ονειρικό σώμα δεν είναι ένα φάντασμα, αλλά κάτι τόσο πραγματικό όσο και οτιδήποτε άλλο με το οποίο ερχόμαστε σε επαφή σε τούτο τον κόσμο. Η δεύτερη προσοχή μας εστιάζεται αναπόφευκτα πάνω στο ενεργειακό πεδίο της ύπαρξής μας και μεταμορφώνει αυτή την ενέργεια σε ό,τι είναι αναγκαίο. Το ευκολότερο, βέβαια, είναι η εικόνα του φυσικού σώματος, με το οποίο έχουμε εξοικειωθεί απόλυτα από την καθημερινή μας ζωή και τη χρήση της πρώτης προσοχής. Αυτό που διοχετεύει την ενέργεια της ολικής μας ύπαρξης ώστε να παράγει οτιδήποτε υπάρχει μέσα στα όρια των δυνατοτήτων είναι γνωστό ως θέληση. Ο δον Χουάν δεν ήταν σε θέση να πει μέχρι πού φτάνουν αυτά τα όρια, παρά μόνο ότι στο επίπεδο των φωτεινών όντων η ακτίνα δράσης είναι τόσο εκτεταμένη, ώστε είναι ανώφελο να προσπαθήσει κανείς να καθορίσει τα όριά της. Έτσι η ενέργεια ενός φωτεινού όντος μπορεί να μεταμορφωθεί, μέσω της θέλησης, σε οτιδήποτε.

«Το Ναγκουάλ έλεγε πως το ονειρικό σώμα εμπλέκεται και προσκολλιέται στο καθετί. Οι άντρες, έλεγε, είναι πιο αδύναμοι από τις γυναίκες, γιατί το ονειρικό σώμα ενός άντρα έχει την πιο έντονη αίσθηση της κτητικότητας.»

CARLOS CASTANEDA, Το δώρο του αετού

Το πρώτο ψέμα που λέμε στον εαυτό μας είναι όταν λέμε “εγώ”

Αν αρχίσουμε να μελετάμε τον εαυτό μας, πρώτα απ’ όλα συναντάμε μια λέξη που χρησιμοποιούμε περισσότερο από οποιαδήποτε άλλη, και αυτή είναι η λέξη “εγώ”. Λέμε “εγώ κάνω”, “εγώ κάθομαι”, “εγώ αισθάνομαι”, “εγώ συμπαθώ”, “εγώ αντιπαθώ”, κ.λπ. Αυτή είναι η μεγαλύτερη ψευδαίσθησή μας, γιατί το κυριότερο λάθος που κάνουμε γα τον εαυτό μας είναι ότι νομίζουμε πως είναι ένας· μιλάμε πάντοτε για τον εαυτό μας ως “εγώ” και υποθέτουμε ότι αναφερόμαστε συνέχεια στο ίδιο πράγμα, ενώ στην πραγματικότητα είμαστε χωρισμένοι σε εκατοντάδες εκατοντάδων διαφορετικά “εγώ”. Τη μια στιγμή όταν λέω “εγώ”. Μιλάει ένα μέρος μου και την άλλη στιγμή όταν λέω “εγώ” , μιλάει ένα εντελώς διαφορετικό “εγώ”. Δεν ξέρουμε ότι δεν έχουμε ένα “εγώ”, αλλά πολλά διαφορετικά “εγώ”, που συνδέονται με τα συναισθήματα και τις επιθυμίες μας και ότι δεν έχουμε κυρίαρχο Εγώ. Αυτά τα εγώ αλλάζουν συνέχεια· το ένα πνίγει το άλλο, το ένα αντικαθιστά το άλλο και όλη αυτή η πάλη αποτελεί την εσωτερική μας ζωή.

Το πρώτο ψέμα που λέμε στον εαυτό μας είναι όταν λέμε “εγώ”. Είναι ψέμα διότι λέγοντας “εγώ” προϋποθέτουμε ορισμένα πράγματα. Προϋποθέτουμε κάποια ενότητα, κάποια δύναμη. Και αν πω “εγώ” σήμερα και “εγώ” αύριο, πρέπει κανονικά να είναι το ίδιο “εγώ”, ενώ στην πραγματικότητα δεν υπάρχει σχέση μεταξύ τους. Βρισκόμαστε στην τωρινή κατάσταση εξαιτίας ορισμένων εμποδίων ή ορισμένων γεγονότων μέσα μας και το πιο σημαντικό γεγονός που δεν καταλαβαίνουμε είναι ότι δεν έχουμε το δικαίωμα να λέμε “εγώ”, γιατί θα είναι ψέμα. Όταν αρχίσετε να παρατηρείτε τον εαυτό σας θα δείτε ότι αυτή είναι η πραγματικότητα· υπάρχουν “εγώ” μέσα σας που δεν γνωρίζονται μεταξύ τους και δεν έρχονται ποτέ σε επαφή. Για παράδειγμα, αρχίστε να μελετάτε τα γούστα σας και θα δείτε ότι μπορεί να σας αρέσει το ένα πράγμα τη μια στιγμή και κάποιο άλλο την επόμενη στιγμή και ότι τα δύο αυτά είναι τόσο αντίθετα μεταξύ τους, ώστε θα αντιληφθείτε αμέσως ότι αυτά τα “εγώ” δεν συναντιούνται ποτέ. Αν παρατηρήσετε τις αποφάσεις σας θα δείτε ότι ένα “εγώ” αποφασίζει και κάποιο άλλο πρέπει να εκτελέσει την απόφαση· κι αυτό το άλλο είτε είναι απρόθυμο να την εκτελέσει είτε ποτέ δεν άκουσε σχετικά.

Οι ομάδες αυτές των “εγώ” εκδηλώνονται ως ρόλοι που ο άνθρωπος παίζει στη ζωή του. Όλοι έχουν ένα ορισμένο αριθμό ρόλων· ένας αντιστοιχεί σε μια κατηγορία συνθηκών, ένας άλλος σε κάποια άλλη, κ.ο.κ. Ο άνθρωπος ο ίδιος σπάνια προσέχει τις διαφορές αυτές. Για παράδειγμα, έχει ένα ρόλο για την δουλειά του, έναν άλλο για το σπίτι, ακόμη έναν άλλο ανάμεσα στους φίλους του, έναν άλλον αν ενδιαφέρεται για σπορ, κ.ο.κ. Τους ρόλους αυτούς τους παρατηρούμε καλύτερα σε άλλους ανθρώπους παρά στον εαυτό μας. Οι άνθρωποι πολλές φορές είναι τόσο διαφορετικοί σε διάφορες περιστάσεις, ώστε οι ρόλοι αυτοί γίνονται ολοφάνεροι και ξεκάθαροι· αλλά καμιά φορά είναι καλύτερα κρυμμένοι ή και παίζονται μόνο εσωτερικά χωρίς εξωτερικές εκδηλώσεις. Όλοι οι άνθρωποι, είτε το γνωρίζουν είτε όχι, είτε το επιθυμούν είτε όχι, έχουν ορισμένους ρόλους που υποδύονται. Το παίξιμο αυτό γίνεται ασυνείδητα. Αν μπορούσε να γίνει συνειδητά, θα ήταν εντελώς διαφορετικό, αλλά δεν προσέχει κανείς ποτέ πώς περνάει από τον ένα ρόλο στον άλλον. Ή αν το προσέξει πείθει τον εαυτό του ότι το κάνει σκόπιμα, ότι είναι συνειδητή πράξη. Στη πραγματικότητα η αλλαγή πάντοτε ελέγχεται από τις περιστάσεις, δεν μπορεί να ελέγχεται από τον ίδιο τον άνθρωπο, διότι αυτός ο ίδιος δεν υπάρχει ακόμη. Καμιά φορά υπάρχουν συγκεκριμένες αντιφάσεις ανάμεσα στον ένα και στον άλλο ρόλο. Στον ένα ρόλο λέει κανείς κάτι, έχει ορισμένες συγκεκριμένες απόψεις και πεποιθήσεις. Περνάει μετά σ’ έναν άλλο ρόλο και έχει τελείως διαφορετικές πεποιθήσεις και λέει τελείως διαφορετικά πράγματα, χωρίς να το προσέχει ή διαφορετικά νομίζει ότι το κάνει σκόπιμα.

Οι σοφοί μιλάνε γιατί έχουν κάτι να πουν. Οι ανόητοι επειδή έχουν ανάγκη να πουν κάτι

Στους καιρούς μας, είναι συνηθισμένο ν’ ακούμε να μιλάνε όλες τις ώρες. Πρόκειται για μια συνήθεια, για ένα σπορ, για μια παρόρμηση, ακόμα και για έναν τρόπο να κερδίζει κανείς τη ζωή του.

Οι πολιτικοί μιλάνε για να τους πιστέψουν, οι δικηγόροι το κάνουν για να πείσουν για την αλήθεια τους.

Ωστόσο, αν είναι σημαντικό το να ξέρουμε να μιλάμε σωστά, άλλο τόσο σημαντικό είναι το να ξέρουμε να σωπαίνουμε.

Για τον Πλάτωνα, το να ξέρει κανείς να σωπαίνει ήταν προτεραιότητα.

Πράγματι, στην Ακαδημία του αυτό ήταν βασικός όρος, όπου συνηθιζόταν όλοι να περνούν κάποιο διάστημα σιωπής, διαλογιζόμενοι.

Όσο περνάν τα χρόνια, γινόμαστε όλο και πιο γρήγοροι σε όλα.

Το στρες μάς κάνει να πηγαίνουμε από το ένα μέρος στο άλλο χωρίς να σταματάμε λεπτό. Αν έχουμε μόλις μερικά λεπτά για να φάμε από τη μια δουλειά ως την άλλη, πώς να καθίσουμε να διαλογιστούμε; Και με τον διαρκή βομβαρδισμό πληροφοριών, την ηχορύπανση γύρω μας και το πλήθος των ανθρώπων με τους οποίους πιάνουμε κουβέντα, είναι σχεδόν αδύνατον να μείνουμε σιωπηλοί και να κατανοήσουμε τη σημασία του αυτοστοχασμού.

Αλλά το να σωπαίνουμε πότε πότε είναι θεμελιώδες για τέσσερις λόγους ζωτικής σημασίας:
Επιτρέπει να ξαναβρίσκουμε τον εαυτό μας και ν’ ακούμε τις εσωτερικές του ανάγκες.
Επιτρέπει όχι απλώς ν’ ακούμε τους άλλους, αλλά να τους ακούμε ενεργητικά.
Μειώνει τον αριθμό διαφωνιών, παρεξηγήσεων και τύψεων.
Βοηθάει στο να καταλαβαίνουμε αυτό που λέει ο άλλος, αντί απλώς ν’ ακούμε εκείνο που νομίζουμε ότι σκέφτεται.

Πολυάριθμες μελέτες διαβεβαιώνουν ότι η ικανότητα προσοχής την ώρα που ακούμε διαρκεί μόνο κάτι δευτερόλεπτα, κι ότι είναι ακόμα μικρότερη αν το θέμα για το οποίο μας μιλάνε δεν μας ενδιαφέρει. Γι’ αυτό και είναι πολύ βασικό να κατακτήσουμε την τέχνη του να σωπαίνουμε ώστε να ακούμε καλύτερα, είτε τη φωνή άλλων ανθρώπων είτε τις σκέψεις μας.

Αν το κάνουμε, θα εκπλαγούμε βλέποντας ως ποιο βαθμό έχουμε ενδιαφέροντα πράγματα να πούμε και μπορούμε να συσφίξουμε τη σχέση μας με τους άλλους.

Την επόμενη φορά που θα μιλήσεις με κάποιον, άκουσέ τον προσεκτικά.

Κι όταν θα έχεις μερικά λεπτά ανάπαυσης, άκου και τον εαυτό σου.

Καμιά υπόθεση των ανθρώπων δεν αξίζει το ακραίο άγχος

Ένα από τα μεγαλύτερα προβλήματα που συναντάμε σήμερα είναι ότι δεν ξέρουμε να κατεβάζουμε το επίπεδο του στρες και της υπερδραστηριότητας που βιώνουμε. Και, αν καταφέρουμε να έχουμε στη διάθεσή μας μια στιγμή παύσης για μας τους ίδιους, δεν ξέρουμε τι να την κάνουμε, γιατί δεν είμαστε συνηθισμένοι να έχουμε μια στιγμή χαλάρωσης.

Οι μελέτες αποδεικνύουν ότι το υπερβολικό στρες επηρεάζει βαθιά το σώμα, μια και τροφοδοτεί σοβαρές ασθένειες και μειώνει το προσδόκιμο της ζωής.

Γι’ αυτό έφτασε η στιγμή να σταματήσουμε για λίγο, ώστε να ξεκουράσουμε όχι μόνο το σώμα αλλά και το μυαλό.

Πρέπει να μάθουμε ν’ αφήνουμε για λίγο τα προβλήματα και το άγχος, έστω και για μια στιγμή καθημερινά, και να έχουμε έτσι χρόνο για μας τους ίδιους και για τα πρόσωπα που μας ενδιαφέρουν αληθινά.

Και πώς θα το πετύχω; Πώς θα αποσυνδεθώ όταν έχω τόσα πράγματα να κάνω; Και τόσο δύσκολα που είναι όλα;

Ναι, είναι εύκολο να πέσεις στην παγίδα του άγχους.
Κοίτα το ημερολόγιο, κοίτα μακροπρόθεσμα. Κι έπειτα κοίτα πίσω. Συνειδητοποίησε ότι, όσο κι αν μπορείς να προβλέψεις το μέλλον, στο τέλος πάντα συμβαίνουν πράγματα ανέλπιστα, που δεν είσαι σε θέση να ελέγξεις.

Και, παρ’ όλα αυτά, καταφέρνεις να τα ξεπερνάς.
Γι’ αυτό μην ανησυχείς τόσο πολύ για το μέλλον και ζήσε το παρόν, για το οποίο έχεις τη δυνατότητα να αποφασίζεις.

Απόλαυσε τον κόσμο. Παρατήρησε τα μικρά πράγματα, όπως η ηλιαχτίδα που μπαίνει από το παράθυρο, η ριπή του ανέμου που σου ανακατεύει τα μαλλιά αλλά σε κάνει να νιώθεις λίγο πιο ζωντανός.

Συνειδητοποίησε ότι είμαστε μικρές υπάρξεις σ’ έναν πολύ μεγάλο κόσμο.
Και θα δεις πως τα προβλήματά σου, συγκρινόμενα με το αχανές του σύμπαντος, φαίνονται πιο ασήμαντα.

Όπως έγραψε ο ποιητής Ραλφ Ουάλντο Έμερσον στην κοπέλα που αγωνιούσε για την φοίτησή της στο πανεπιστήμιο: Τελείωνε την κάθε μέρα δίχως να την τριβελίζεις άλλο.

Για να ζεις σοφά, το να θυμάσαι είναι ελάττωμα. Κάποιες αστοχίες και παραλογισμοί σίγουρα θα έχουν τρυπώσει στη μέρα σου.

Αλλά ξέχνα τα όσο πιο γρήγορα μπορείς, γιατί αύριο είναι μια καινούργια μέρα.

Ξεκίνα την καλά και γαλήνια, με το πνεύμα ανεβασμένο τόσο που να μην το επηρεάζουν οι παλιές σου ανοησίες.

Ο Βολταίρος κάποτε δεν ήταν διάσημος – και το επιθυμούσε πολύ και αγωνιζόταν πολύ γι’ αυτό

Αγωνίζεστε σκληρά για να γίνετε διάσημοι και μία ’μέρα το πετυχαίνετε. Τώρα όμως δεν μπορείτε να περπατήσετε στον δρόμο, το πλήθος σας κοιτάζει επίμονα. Δεν έχετε καμία ελευθερία. Πρέπει να μείνετε κλεισμένοι στο δωμάτιό σας, δεν μπορείτε να βγείτε έξω, είστε φυλακισμένοι. Αρχίζετε να σκέπτεστε εκείνες τις όμορφες ημέρες όταν περπατούσατε στους δρόμους και ήσασταν τόσο ελεύθεροι… σαν να ήσασταν μόνος. Τώρα λαχταράτε εκείνες τις ημέρες. Ρωτήστε τους διάσημους…

Ο Βολταίρος γράφει στα απομνημονεύματά του ότι κάποτε δεν ήταν διάσημος -όπως όλοι δεν ήταν διάσημοι κάποτε- και το επιθυμούσε πολύ και αγωνιζόταν πολύ γι’ αυτό κι έγινε ένας από τους πιο διάσημους ανθρώπους στη Γαλλία. Η φήμη του διαδόθηκε τόσο πολύ που έγινε σχεδόν επικίνδυνο για εκείνον να βγαίνει από το δωμάτιό του, διότι εκείνη την εποχή με τις τόσες δεισιδαιμονίες, οι άνθρωποι πίστευαν πως εάν μπορούσες να πάρεις ένα κομμάτι από τα ρούχα ενός σπουδαίου άνδρα, αυτό είχε φοβερή αξία και σε προστάτευε. Σε προστάτευε από τα φαντάσματα, από ατυχήματα και τέτοια πράγματα.

Έτσι, εάν έπρεπε να πάει στον σταθμό να πάρει το τρένο, πήγαινε συνοδευόμενος από την αστυνομία. Διαφορετικά, ο κόσμος θα του έσκιζε τα ρούχα. Όχι μόνο αυτό, αλλά θα ξέσκιζαν και το δέρμα του και θα γύριζε πίσω ματωμένος και μελανιασμένος. Βαρέθηκε τόσο πολύ αυτή τη φήμη -δεν μπορούσε καν να βγει από το σπίτι του· άνθρωποι ήταν πάντα συγκεντρωμένοι εκεί σαν λύκοι για να πηδήξουν πάνω του- και άρχισε να προσεύχεται στον Θεό: «Δεν αντέχω άλλο! Το δοκίμασα και δεν το θέλω. Έχω γίνει σχεδόν σαν νεκρός». Και τότε συνέβη. Ήλθε ο άγγελος και του είπε: «Εντάξει». Σύντομα, η φήμη του χάθηκε.

Οι απόψεις των ανθρώπων αλλάζουν πολύ εύκολα. Δεν έχουν καμία σταθερότητα. Μπορεί να σε λατρεύουν τη μια ’μέρα και την επομένη, μπορεί να γίνεις ο πιο διαβόητος άνθρωπος. Τη μια μέρα βρίσκεσαι στην κορυφή και την επομένη οι άνθρωποι σε ξεχνούν εντελώς. Τη μια μέρα είσαι ο πρόεδρος και την επομένη είσαι απλώς ένας πολίτης και κανείς δεν ενδιαφέρεται.

Στην περίπτωση του Βολταίρου, άλλαξε ο τρόπος σκέψης των ανθρώπων, άλλαξε το κλίμα και οι άνθρωποι τον ξέχασαν εντελώς. Πήγαινε στον σταθμό και λαχταρούσε τουλάχιστον κάποιος, τουλάχιστον ένας άνθρωπος να περιμένει εκεί για να τον καλωσορίσει. Κανείς, όμως, δεν ερχόταν να τον χαιρετήσει, παρά μόνον ο σκύλος του.

Όταν πέθανε, μόνο τέσσερεις ήταν αυτοί που του είπαν το τελευταίο αντίο: οι τρεις ήταν άνθρωποι και ο τέταρτος ήταν ο σκύλος του. Πρέπει να πέθανε δυστυχισμένος, λαχταρώντας ξανά τη φήμη.

Τί να κάνουμε; Έτσι είναι τα πράγματα. Το μυαλό δεν θα σας επιτρέψει ποτέ να είστε ευτυχισμένοι. Όποιες και να είναι οι συνθήκες, το μυαλό θα βρίσκει πάντα κάτι για να είναι δυστυχισμένο. Ας σας το πω κι αλλιώς: Το μυαλό είναι ένας μηχανισμός που δημιουργεί δυστυχία. Λειτουργεί με τέτοιον τρόπο ώστε να δημιουργεί δυστυχία.

Εάν ξεχάσετε το μυαλό, ξαφνικά γίνεστε ευτυχισμένοι χωρίς να υπάρχει κανένας λόγος. Η ευτυχία τότε έρχεται απολύτως φυσικά, όπως αναπνέετε.

Οξίνιση των ωκεανών: τι -πρακτικά- σημαίνει η μείωση του pH της θάλασσας

Τα πιο σύγχρονα μοντέλα προσομοίωσης του κλίματος, που τρέχουν σε εξίσου σύγχρονους υπερ-υπολογιστές, υποδεικνύουν τους ωκεανούς ως σημαντικότερους ρυθμιστές του παγκόσμιου κλίματος. Δεδομένης αυτής της γνώσης, και παρά το γεγονός ότι φιλοξενούν το 90% της βιομάζας του πλανήτη, η προοδευτική οξίνιση τους, ως αποτέλεσμα της κλιματικής αλλαγής, δε μοιάζει να τυγχάνει της δέουσας προσοχής μας.

 

Μια υποτιμημένη συνέπεια της κλιματικής αλλαγής απειλεί το 90% της βιόσφαιρας, συμπεριλαμβανομένου και του ανθρώπου.

 

Λογικό ως ένα βαθμό. Οι ωκεανοί δεν αποτελούν τον καθημερινό μας βιότοπο, ούτε οι μικρές μεταβολές του pH τους δύναται να απεικονιστούν δραματικά, τουλάχιστον όσο οι πετρελαιοκηλίδες. Κατά πόσον όμως δικαιολογείται η αμεριμνησία, όσο ένα πρόβλημα παραμένει αφανές; Πριν απαντήσουμε στο ερώτημα, ας αναλύσουμε πρώτα το φαινόμενο. 

 

Τι σημαίνει οξίνιση των ωκεανών; Πως προκύπτει;

Λόγω της ασύδοτης εκμετάλλευσης των ορυκτών καυσίμων -αρχής γενομένης από τη βιομηχανική επανάσταση- τα επίπεδα του διοξειδίου του άνθρακα (CO2) στην ατμόσφαιρα εκτινάχθηκαν από τα 280 στα 400 σωματίδια ανά εκατομμύριο, μία ιλιγγιώδης αύξηση του ~42%.

 

Όπως συμβαίνει και με άλλα αέρια συστατικά της ατμόσφαιρας, το CO2 βρίσκεται σε ωσμωτική ισορροπία με την επιφάνεια του ωκεανού, δηλαδή ένα μέρος του διαλύεται σε αυτούς και αφαιρείται απ’ την ατμόσφαιρα.

 

Πράγματι, ένα σωρευτικό ~30% του CO2 που έχει εκλυθεί κατά τα τελευταία 150 έτη, απορροφήθηκε στους ωκεανούς, αμβλύνοντας ως ένα βαθμό το ρυθμό και τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής.

 

Εντούτοις, θα ήταν ανόητο εκ μέρους μας να νιώσουμε τυχεροί. Το CO2 αντιδρά με μόρια ύδατος προς σχηματισμό ανθρακικού οξέος, και ενώ θεωρείται «ασθενές» οξύ (π.χ., σε σύγκριση με το υδροχλωρικό ή το θειικό), παραμένει οξύ, και συνεπώς τείνει να «δωρίζει» κατιόντα υδρογόνου στον ωκεανό, μειώνοντας το pΗ του προς την κατεύθυνση της οξύτητας.

 

Αν και οι κλιματολόγοι δε καταγράφουν πτώση του pH ανώτερη των 0.1 μονάδων, η φύση αυτής της κλίμακας είναι λογαριθμική και δηλώνει οξίνιση αυξημένη κατά 30% σε σχέση με τα προ-βιομηχανικής εποχής επίπεδα.

 

Δυστυχώς, όλα τα σενάρια προβλέπουν περαιτέρω μείωση του pH από 0.3 έως 0.4 μονάδες, ισοδύναμες με αύξησης της οξύτητας κατά 250%! Το ωκεάνιο pH δεν άλλαξε ποτέ τόσο πολύ τα τελευταία 25 εκατομμύρια χρόνια, και είναι σχεδόν βέβαιο ότι η ραγδαία μεταβολή του είναι πρωτόγνωρη στη γεωλογική ιστορία του πλανήτη.

 

Ποιες συνέπειες αναμένονται για τη βιοποικιλότητα των ωκεάνιων οικοσυστημάτων;

Πρώτα και άμεσα επηρεάζονται τα είδη που βασίζονται στη διαδικασία της ασβεστοποίησης για τη δημιουργία του σκελετού ή των κελύφων τους, όπως το φυτο/ζωο-πλαγκτόν. Το πλαγκτόν συνιστά τη βάση των τροφικών αλυσίδων και επηρεάζει άμεσα την εύρυθμη λειτουργία όλων των βιότοπων, όπως οι κοραλλιογενείς ύφαλοι. Ο θάνατος των κοραλλιών ήδη προκαλεί αλυσιδωτές επιδράσεις σε άλλα είδη που «κατοικούσαν» εκεί, εκδιώκοντας τα ή καταδικάζοντας τα σε εξαφάνιση (σχεδόν το ~25% των θαλάσσιων ειδών). Δυστυχώς, το 19% των κοραλλιών έχει ήδη χαθεί, ενώ το 35% χαρακτηρίζεται επαπειλούμενο. Η ανατροπή της βάσης των τροφικών αλυσίδων είναι αναπόφευκτο ότι θα επιφέρει καταστροφικές επιπτώσεις και στα οικοσυστήματα της ξηράς, από τα οποία εξαρτώμαστε άμεσα ως είδος.

 

Πρώτα και άμεσα επηρεάζονται τα είδη που βασίζονται στη διαδικασία της ασβεστοποίησης για τη δημιουργία του σκελετού ή των κελύφων τους, όπως το φυτο/ζωο-πλαγκτόν που συνιστά τη βάση των τροφικών αλυσίδων και επηρεάζει άμεσα την εύρυθμη λειτουργία όλων των βιότοπων, όπως οι κοραλλιογενείς ύφαλοι.
 

Ποιες δράσεις οφείλουμε άμεσα να αναλάβουμε;

Οι δράσεις που επείγει να αναληφθούν για την αναστροφή της οξύτητας των ωκεανών δε διαφέρουν σε τίποτα από αυτές για την αναχαίτιση του φαινομένου του θερμοκηπίου, και εν γένει της κλιματικής αλλαγής. Η κυριότερη υπαίτια συνιστώσα παραμένει η ακατάσχετη έκλυση διοξειδίου του άνθρακα στην ατμόσφαιρα, και γι' αυτό ευθύνεται η απαράδεκτη εξάρτηση της παγκόσμιας οικονομίας από την καύση ορυκτών πρώτων υλών.

 

Σαφώς, σημειώνεται καθημερινά πρόοδος στη μετάβαση των ενεργειακών συστημάτων προς ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, με πρωτοπόρες τις χώρες της Βόρειας Ευρώπης, καθώς και τις ΗΠΑ. Ωστόσο, ο ρυθμός μετάβασης δεν επαρκεί και ήδη διαβαίνουμε σε αχαρτογράφητα ύδατα όσον αφορά στο παγκόσμιο κλίμα. Δε γνωρίζουμε κατά πόσον οι συνέπειες θα είναι αναστρέψιμες – πιθανότατα δε θα είναι. Η μοιρολατρία, ωστόσο, δεν είναι και καμιά σπουδαία λύση.

 

Το 2016, η διεθνής κοινότητα υπέγραψε τη ρηξικέλευθη «Συμφωνία των Παρισίων» με στόχο να ληφθούν επιθετικά μέτρα για τη μείωση των εκπομπών των αερίων του θερμοκηπίου. Δυστυχώς, και προς απογοήτευση κάθε ευαισθητοποιημένου / οικολογικά σκεπτόμενου πνεύματος, ανέρχονται λαϊκιστικές ηγεσίες στην εξουσία, απειλώντας με αποχώρηση από τη συμφωνία. Οι ηγεσίες αυτές είτε δεν αποδέχονται την αλήθεια της κλιματικής αλλαγής, είτε δηλώνουν ξεκάθαρα ότι δεν ωφελείται η βραχυπρόθεσμη ανάπτυξη των οικονομιών τους. Να είμαστε τόσο κοντόφθαλμοι άραγε;

 

Καμία ολιγωρία/αμεριμνησία δε δικαιολογείται όσον αφορά στην άμεση υπεράσπιση των επαπειλούμενων οικοσυστημάτων. Ο πλανήτης Γη αποτελεί το μοναδικό μας σπίτι, και τον μοιραζόμαστε με μύρια άλλα είδη. Όσο κι αν ευαγγελίζονται τον αποικισμό κατοικήσιμων εξωπλανητών οι επιφανείς οραματιστές/φουτουριστές, οικοσύστημα φιλόξενο σαν κι αυτό δεν πρόκειται να ξαναβρούμε.

Το αλάτι μπορεί να ήταν κρίσιμο για την προέλευση της ζωής

Ένα από τα πιο θεμελιώδη ανεξήγητα ερωτήματα στη σύγχρονη επιστήμη είναι πώς άρχισε η ζωή. Οι επιστήμονες γενικά πιστεύουν ότι τα απλά μόρια που υπάρχουν στα πρώιμα πλανητικά περιβάλλοντα μετατράπηκαν σε πιο περίπλοκα, που θα μπορούσαν να βοηθήσουν ώστε να ξεκινήσει η ζωή με την είσοδο ενέργειας από το περιβάλλον. Οι επιστήμονες θεωρούν ότι η πρώιμη Γη ήταν πλήρης με πολλά είδη ενέργειας, από τις υψηλές θερμοκρασίες που παράγουν τα ηφαίστεια έως την υπεριώδη ακτινοβολία που εκπέμπεται από τον ήλιο.

 

Ξεκινώντας από το υδροκυάνιο, η σύνθεση μιας κυψελίδας κυαναμιδίου και πρόδρομων ουσιών σε απλά σάκχαρα σε νερό, χρησιμοποιώντας ακτίνες γάμμα παρουσία αλάτων αμμωνίου και χλωριούχου άλατος προσφέρει μια πρόοδο για την κατασκευή σύνθετων μειγμάτων που μπορούν να αναπτύξουν σημαντικές ενδεχομένως προ βιολογικές ενώσεις.

Μια από τις πιο κλασσικές μελέτες για το πώς θα μπορούσαν να έχουν γίνει οργανικές ενώσεις στην πρώιμη Γη είναι το πείραμα Miller-Urey, το οποίο μας έδειξε ότι οι ηλεκτρικές εκκενώσεις που προσομοιάζουν με τον κεραυνό μπορούν να βοηθήσουν στην παραγωγή ποικιλίας οργανικών ενώσεων, συμπεριλαμβανομένων των αμινοξέων, των βασικών μορίων της ζωής. Μια άλλη σημαντική πηγή ενέργειας σε πλανητικά περιβάλλοντα είναι η ακτινοβολία υψηλής ενέργειας, η οποία έχει διάφορες πηγές, συμπεριλαμβανομένης της ραδιενεργού διάσπασης-αποσύνθεσης φυσικών χημικών στοιχείων όπως το ουράνιο και το κάλιο. Η έρευνα με επικεφαλής τον Yi Ruiqin και τον Albert Fahrenbach από το Ινστιτούτο Επιστήμης της Γης-Ζωής (ELSI) στο Τεχνολογικό Ινστιτούτο του Τόκιο, πρόσφατα έδειξε ότι μια ποικιλία ενώσεων χρήσιμων για τη σύνθεση του RNA παράγονται όταν μια απλή ένωση συνδυάζεται με χλωριούχο νάτριο, και εκτίθενται σε ακτίνες γάμμα.

 

Αυτό το έργο μας φέρνει σημαντικά ένα βήμα πιο κοντά στην κατανόηση του πώς το RNA, το οποίο θεωρείται ευρέως ότι είναι υποψήφιο μόριο που βοήθησε την έναρξη της ζωής, θα μπορούσε να γεννηθεί αβιοτικά στην πρώιμη Γη. Λόγω της πολυπλοκότητάς του, η δημιουργία του RNA «από την αρχή» κάτω από τις πρωτόγονες συνθήκες του ηλιακού συστήματος δεν είναι εύκολη υπόθεση. Η βιολογία είναι σπουδαία σε αυτό, διότι έχει εξελιχθεί επί δισεκατομμύρια χρόνια για να κάνει αυτή τη δουλειά με εκπληκτική απόδοση.

 

Πριν εμφανιστεί η ζωή, θα υπήρχε κάτι ελάχιστο στο περιβάλλον, που θα βοηθούσε στην παραγωγή του RNA. Αυτοί οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι το χλωριούχο νάτριο – ή το κοινό αλάτι – μπορεί να βοηθήσει στην κατασκευή των αναγκαίων δομικών στοιχείων για το RNA. Το χλωριούχο νάτριο είναι η χημική ένωση που κάνει την θάλασσα αλμυρή, επομένως είναι πολύ πιθανό αυτή η διαδικασία να συμβεί σε πρωτόγονους πλανήτες, συμπεριλαμβανομένης της Γης.

 

Η πιο δύσκολη πτυχή αυτής της εργασίας ήταν η διαπίστωση ότι το αλάτι, και συγκεκριμένα το χλώριο, διαδραμάτισε καθοριστικό ρόλο σε αυτές τις αντιδράσεις. Τυπικά, οι χημικοί αγνοούν το χλώριο στις αντιδράσεις τους. Όταν οι χημικοί διεξάγουν αντιδράσεις στο νερό, είναι πολύ πιθανό τουλάχιστον κάποιο χλωριούχο μόριο να βρίσκεται εκεί ούτως ή άλλως, αν και τις περισσότερες φορές απλώς κάθεται αδρανώς ως «θεατής». Συχνά δεν παίζει σημαντικό ρόλο στις αντιδράσεις που οι χημικοί ενδιαφέρονται, είναι μόνο μέρος του φόντου πολλές φορές.

 

Ωστόσο, αυτοί οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι αυτό δεν συνέβη στα πειράματα τους και τους χρειάστηκε αρκετός χρόνος για να το καταλάβουν. Αυτό που τελικά συμπέραναν ήταν ότι η ιοντίζουσα ακτινοβολία που χρησιμοποιούσαν ως πηγή ενέργειας για να οδηγήσουν τις αντιδράσεις τους, αναγκάζει το χλώριο να χάσει ένα ηλεκτρόνιο και να γίνει αυτό που είναι γνωστό ως «ρίζα». Όπως υποδηλώνει το όνομα, το χλώριο δεν είναι πλέον τόσο ήπιο και γίνεται πολύ πιο έντονα χημικά αντιδραστικό. Μόλις το χλώριο ενεργοποιηθεί με ακτινοβολία γάμμα, τότε είναι ελεύθερο να βοηθήσει στην κατασκευή άλλων ενώσεων υψηλής ενέργειας, οι οποίες τελικά μπορούν να βοηθήσουν στη δημιουργία σύνθετων μορίων RNA.

 

Ενώ αυτοί οι ερευνητές δεν έχουν ακόμη προκαλέσει τις αντιδράσεις τους σε όλο το RNA, αυτή η εργασία δείχνει ότι τώρα δεν υπάρχει τίποτα καταρχήν το οποίο θα πρέπει να σταματήσει αυτό από το να συμβεί. Το ερώτημα τώρα δεν είναι τόσο το πώς να κατασκευάσουμε όλα τα απαραίτητα δομικά στοιχεία για να φτιάξουμε RNA, αλλά πώς να τα συνδυάσουμε σε μια «ζεστή λίμνη» για να φτιάξουμε τα πρώτα πολυμερή RNA.

 

Μία από τις μεγαλύτερες προκλήσεις σε αυτό είναι η κατανόηση του τρόπου με τον οποίο άλλα μόρια, δηλαδή άλλα εκτός εκείνων που είναι σημαντικά για την παραγωγή RNA, μπορεί να επηρεάσουν αυτή τη διαδικασία. Οι συγγραφείς πιστεύουν ότι αυτό θα μπορούσε να γίνει με μια αρκετά «ακατάστατη» χημεία, υπό την έννοια ότι πολλά άλλα μόρια, τα οποία θα μπορούσαν να παρεμβαίνουν σε αυτή τη διαδικασία, θα φτιάχνονται ταυτόχρονα. Το αν αυτά τα άλλα μόρια θα επηρεάσουν τη σύνθεση του RNA, ή ακόμη και θα έχουν μια ευεργετική επίδραση, είναι η μελλοντική εστίαση της έρευνας αυτών των μελετητών.

Οι επιστήμονες δεν μπορούν να συμφωνήσουν στο ρυθμό διαστολής του σύμπαντος

Το διαστελλόμενο σύμπαν, γεμάτο γαλαξίες και η σύνθετη δομή που παρατηρούμε σήμερα, προέκυψε από μια μικρότερη, θερμότερη, πιο πυκνή, πιο ομοιόμορφη κατάσταση. Χρειάστηκαν χιλιάδες επιστήμονες που δούλευαν εδώ και εκατοντάδες χρόνια για να φτάσουμε σε αυτήν την εικόνα και παρόλα αυτά η έλλειψη συναίνεσης για το ποιός είναι ο ρυθμός διαστολή (η σταθερά του Hubble),  μας λέει ότι κάτι είναι τρομακτικά λανθασμένο ή ότι έχουμε κάπου κάποιο ασαφές σφάλμα.

 

Το Σύμπαν επεκτείνεται συνεχώς και όλοι οι επιστήμονες συμφωνούν σε αυτό. Οι παρατηρήσεις υποστηρίζουν συντριπτικά αυτό το απλό συμπέρασμα και κάθε εναλλακτική λύση απέτυχε να ταιριάζει με τις επιτυχίες της από τα τέλη της δεκαετίας του 1920. Αλλά στις επιστημονικές προσπάθειες, η επιτυχία δεν μπορεί απλώς να είναι ποιοτική. πρέπει να κατανοήσουμε, να μετρήσουμε και να ποσοτικοποιήσουμε την διαστολή του Σύμπαντος. Πρέπει να μάθουμε πόσο επεκτείνεται το Σύμπαν.

 

Για γενιές, οι αστρονόμοι, οι αστροφυσικοί και οι κοσμολόγοι προσπάθησαν να βελτιώσουν τις μετρήσεις μας για το ρυθμό της διαστολής: τη λεγόμενη ου Hubble Ho. Μετά από πολλές δεκαετίες συζητήσεων, το βασικό έργο του διαστημικού τηλεσκοπίου Hubble φάνηκε να επιλύει το ζήτημα: 72 km / s / Mpc, με αβεβαιότητα μόλις 10%. Αλλά τώρα, 17 χρόνια αργότερα, οι επιστήμονες δεν μπορούν να συμφωνήσουν. Το ένα στρατόπεδο φυσικών απαιτεί ότι το σωστό είναι ~ 67 km / s / Mpc. ενώ το άλλο αξιώνει ~ 73 km / s / Mpc, και τα σφάλματα δυστυχώς δεν επικαλύπτονται. Κάτι, ή κάποιος, είναι λάθος και δεν μπορούμε να καταλάβουμε πού.

 

Ο λόγος γι αυτή τη διαφορά οφείλεται επειδή έχουμε δύο κύριους τρόπους μέτρησης του ρυθμού διόγκωσης του Σύμπαντος: μέσω της κλίμακας κοσμικής απόστασης και με την εξέταση των σημάτων που προέρχονται από τις πρώτες στιγμές του Big Bang, την Μικροκυματική Κοσμική Ακτινοβολία Υποβάθρου. Οι δύο μέθοδοι είναι εξαιρετικά διαφορετικές.

• Για την κλίμακα κοσμικής απόστασης – τα πρότυπα κεριά, κοιτάμε τα κοντινά, καλά κατανοητά αντικείμενα, παρατηρούμε τότε τα ίδια είδη αντικειμένων σε πιο απομακρυσμένες τοποθεσίες, στη συνέχεια συνάγουμε τις αποστάσεις τους, στη συνέχεια χρησιμοποιούμε τις ιδιότητες που παρατηρούμε σε αυτές τις αποστάσεις για να προχωρήσουμε ακόμη πιο μακριά κ.λπ. Με την λεγόμενη ερυθρά μετατόπιση και τις μετρήσεις κοσμικής απόστασης, μπορούμε να ανασυνθέσουμε το ρυθμό διαστολής του Σύμπαντος.
• Για τη μέθοδο των πρώιμων σημάτων μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε είτε την ακτινοβολία που μας έρχεται από το Big Bang είτε τις αποστάσεις συσχέτισης μεταξύ απομακρυσμένων γαλαξιών (Ακουστικές ταλαντώσεις Βαρυονίου ή AΤΒ) και να δούμε πώς αυτά τα σήματα εξελίσσονται με την πάροδο του χρόνου καθώς το Σύμπαν διαστέλλεται. [Το μήκος αυτού του τυπικού χάρακα δίνεται από τη μέγιστη απόσταση που τα ακουστικά κύματα θα μπορούσαν να ταξιδεύουν στο αρχέγονο πλάσμα πριν το πλάσμα ψυχθεί στο σημείο όπου έγιναν τα ουδέτερα άτομα ( την εποχή του επανασυνδυασμού ) «παγώνοντας» τα στη θέση τους. Το μήκος αυτού του τυπικού χάρακα  είναι ~ 490 εκατομμύρια έτη φωτός στο σημερινό σύμπαν, και οι μετρήσεις των AΤΒ βοηθούν τους κοσμολόγους να κατανοήσουν περισσότερα για τη φύση της σκοτεινής ενέργειας (η οποία προκαλεί την επιτάχυνση της επέκτασης του σύμπαντος) περιορίζοντας τις κοσμολογικές παραμέτρους .]

Η πρώτη μέθοδος – τα πρότυπα κεριά – φαίνεται να δίνει τον υψηλότερο ρυθμό ~ 73 km / s / Mpc, ενώ η δεύτερη δίνει ~ 67 km / s / Mpc. 

Τα πρότυπα κεριά και οι τυπικοί χάρακες είναι δύο διαφορετικές τεχνικές που χρησιμοποιούν οι αστρονόμοι για να μετρήσουν την επέκταση του χώρου σε διάφορους χρόνους / αποστάσεις στο παρελθόν.  Η χρήση της μεθόδου κεριού δίνει 73 km / s / Mpc. Η χρήση του τυπικού χάρακα δίνει 67 km / s / Mpc. Αυτές οι τιμές είναι πολύ διαφορετικές μεταξύ τους

 

Εάν κατανοήσουμε τον τρόπο με τον οποίο λειτουργεί σωστά το Σύμπαν, τότε κάθε μέθοδος που χρησιμοποιούμε για τη μέτρησή του πρέπει να παρέχει τις ίδιες ιδιότητες και την ίδια ιστορία για τον Κόσμο που ζούμε. Είτε χρησιμοποιούμε τα ερυθρά γιγαντιαία άστρα ή τα μπλε μεταβλητά αστέρια, ή περιστρεφόμενους σπειροειδείς γαλαξίες με διακυμάνσεις φωτεινότητας, στροβιλισμένους ελλειπτικούς γαλαξίες ή υπερκαινοφανείς τύπου Ια ή συσχετισμούς γαλαξιακού υπόβαθρου ή κοσμικών μικροκυμάτων, θα πρέπει να λάβουμε μια απάντηση σύμφωνη με ένα σύμπαν που να έχει τις ίδιες ιδιότητες.

 

Αλλά αυτό δεν συμβαίνει. Η μέθοδος κλίμακας κοσμικής απόστασης δίδει συστηματικά υψηλότερη τιμή περίπου 10% από τη μέθοδο των πρώιμων σημάτων στο Big Bang, ανεξάρτητα από το πώς μετράμε τη κλίμακα απόστασης ή ποιο πρώιμο σήμα χρησιμοποιούμε.
 

Στην πρώτη περίπτωση:

• είτε μετρώντας την παράλλαξη των αστεριών στον γαλαξία μας, συμπεριλαμβανομένων κάποιων Κηφείδων,
• είτε μετρώντας τους Κηφείδες σε κοντινούς γαλαξίες μέχρι 50-60 εκατομμύρια έτη φωτός μακριά μας, μερικούς από τους οποίους περιέχουν σουπερνόβες Τύπου Ια,
• και έπειτα μετρώντας τους υπερκαινοφανείς τύπου Ia στις απομακρυσμένες εσοχές του διαστελλόμενου σύμπαντος.

τότε μπορούμε να υπολογίσουμε ποιός είναι ο ρυθμός διαστολής σήμερα και πώς ο ρυθμός διαστολής έχει αλλάξει με την πάροδο του χρόνου.

 

Υπάρχουν πολλές πιθανές εξηγήσεις για αυτή τη διαφορά ανάμεσα στις δύο μεθόδους . Είναι πιθανό ότι το κοντινό Σύμπαν να έχει διαφορετικές ιδιότητες από ό, τι το εξαιρετικά απομακρυσμένο, πρώιμο Σύμπαν, και έτσι και οι δύο ομάδες να είναι σωστές. Είναι πιθανό η σκοτεινή ύλη ή η σκοτεινή ενέργεια (ή κάτι που τα μιμείται) να αλλάζει με την πάροδο του χρόνου, οδηγώντας σε διαφορετικές μετρήσεις χρησιμοποιώντας διαφορετικές μεθόδους. Είναι πιθανό ότι υπάρχει κάποια νέα φυσική ή κάτι που τραβάει το Σύμπαν μας πέρα ​​από τον κοσμικό ορίζοντα. Ή, ίσως, να υπάρχει κάποιο βασικό ελάττωμα με τα κοσμολογικά μας μοντέλα.

 

Υπάρχει όμως και μια πολύ πιο πιθανή λύση: το Σύμπαν να είναι απλά το ίδιο παντού και μία από τις τεχνικές μέτρησης να είναι εγγενώς λανθασμένη.

 

Είναι δύσκολο να εντοπιστούν πιθανά λάθη στη μέθοδο πρώιμων σημάτων, επειδή οι μετρήσεις από τα WMAP, Planck και Sloan Digital Sky Survey είναι τόσο ακριβείς. Στο κοσμικό μικροκυματικό υπόβαθρο, για παράδειγμα, μετρήσαμε πολύ καλά την πυκνότητα της ύλης του Σύμπαντος (περίπου 32% ± 2%) και τον φασματικό δείκτη (0.968 ± 0.010). Με αυτές τις μετρήσεις είναι πολύ δύσκολο να αποκτήσουμε μια τιμή για τη σταθερά Hubble μεγαλύτερη από, περίπου, 69 km / s / Mpc, πράγμα που είναι πραγματικά το ανώτερο όριο. 

Η μέθοδος παράλλαξης  χρησιμοποιείται από τη στιγμή που τα τηλεσκόπια βελτιώθηκαν κοντά στο 1800, και περιλαμβάνει τη σηματοδότηση της αλλαγής της θέσης ενός κοντινού αστέρα σε σχέση με τα πιο απομακρυσμένα, στο υπόβαθρο. Μπορεί να υπάρχουν λάθη και προκαταλήψεις σε αυτή τη μέθοδο λόγω της παρουσίας μαζών που δεν έχουν υπολογιστεί σωστά.

 

Για τη μέθοδο κλίμακας απόστασης, ωστόσο, είναι άφθονα τα πιθανά λάθη και προκαταλήψεις:

• Οι μέθοδοι παράλλαξής μας μπορεί να είναι επηρεασμένες από τη βαρύτητα από την τοπική ηλιακή γειτονιά μας, ο καμπύλος χώρος που περιβάλλει τον Ήλιο μας θα μπορούσε να μεταβάλει συστηματικά τους προσδιορισμούς της απόστασης μας.
• Να είναι η κατανόησή μας για τους Κηφείδες περιορισμένη, συμπεριλαμβανομένου και του γεγονότος ότι υπάρχουν δύο τύποι αυτών και ορισμένοι από αυτούς βρίσκονται σε μη παρθένα περιβάλλοντα.
• Ενώ και οι σουπερνόβες Τύπου Ια μπορούν να προκληθούν είτε από τη συσσώρευση λευκών νάνων ή από τη σύγκρουση και τη συγχώνευση λευκών νάνων, τα περιβάλλοντα στα οποία βρίσκονται, μπορεί να εξελίσσονται με την πάροδο του χρόνου και ίσως να υπάρχουν περισσότερα για το μυστήριο του πώς γίνονται από ό, καταλαβαίνουμε.

Η διαφορά όμως μεταξύ αυτών των δύο διαφορετικών τρόπων μέτρησης του διαστελλόμενου Σύμπαντος μπορεί απλά να αντικατοπτρίζει την υπερβολική μας εμπιστοσύνη στο πόσο μικρά είναι τα σφάλματα μας.

 

Το ερώτημα για το πόσο γρήγορα επεκτείνεται το Σύμπαν είναι αυτό που έχει προκαλέσει προβλήματα στους αστρονόμους και τους αστροφυσικούς από τότε που αρχίσαμε την πρώτη μέτρηση. Είναι ένα απίστευτο επίτευγμα ότι οι πολλαπλές, ανεξάρτητες μέθοδοι παρέχουν απαντήσεις που συμφωνούν με το 10%, αλλά δεν συμφωνούν μεταξύ τους και αυτό είναι το ανησυχητικό.

 

Αν υπάρχει κάποιο σφάλμα στην παράλλαξη, τους Κηφείδες ή τις σουπερνόβες, ο ρυθμός διαστολής μπορεί να είναι πραγματικά ο χαμηλός: 67 km / s / Mpc. Αν αυτό ισχύει, τότε θα κατανοήσουμε το Σύμπαν όταν εντοπίσουμε το λάθος μας. Αν όμως η ομάδα της Κοσμικής Μικροκυματικής Ακτινοβολίας Υποβάθρου είναι λανθασμένη, και ο ρυθμός διαστολής θα είναι πιο κοντά στα 73 km / s / Mpc, που προφητεύει μια κρίση στη σύγχρονη κοσμολογία. Το Σύμπαν δεν μπορεί να έχει την πυκνότητα της σκοτεινής ύλης και οι αρχικές διακυμάνσεις 73 km / s / Mpc  θα το υπονοούσαν.

 

Είτε η μια ομάδα έχει κάνει ένα άγνωστο λάθος, είτε η αντίληψή μας για το Σύμπαν χρειάζεται μια επανάσταση. Βάζω στοίχημα στο πρώτο.

Αρχαϊκή Επική Ποίηση: Όμηρος και ιστορία - Τα αρχαιολογικά δεδομένα και τα ομηρικά έπη

Αρκετοί ερευνητές προσπάθησαν να συσχετίσουν άμεσα κάποιες αναφορές του έπους σε αντικείμενα και συνήθειες με αρχαιολογικά ευρήματα και δημιούργησαν ανάλογους καταλόγους. Στους καταλόγους αυτούς συμπεριλαμβάνονται και αναφορές που ανάγονται και στη μυκηναϊκή και στην πρωτογεωμετρική και γεωμετρική περίοδο (Μαζαράκης-Αινιάν 2000: 199-222).

 

Στους καταλόγους αυτούς ξεχωρίζουν οι αναφορές ότι:

 

1. Οι ομηρικές περιγραφές των ανακτόρων όπου κατοικούν οι ομηρικοί βασιλιάδες και ηγεμόνες ταυτίζονται παραδοσιακά με τις αρχαιολογικές ανακαλύψεις στις περισσότερο και λιγότερο γνωστές μυκηναϊκές ακροπόλεις και τα ανάκτορα και τα μεγαροειδή κτίσματα που εντοπίστηκαν σε αυτές (Μυκήνες, Τίρυνθα Ασίνη και Μιδέα στην Αργολίδα, Πύλος στη Μεσσηνία Αθήνα, Ιωλκός στη Μαγνησία, Θήβα, Γλας και Ορχομενός στη Βοιωτία).

 

2. Ο χάλκινος οπλισμός των πρωταγωνιστών των επών ταιριάζει στην Εποχή του Χαλκού. Με αυτόν συσχετίζονται ευρήματα όπως η πανοπλία που βρέθηκε στα Δενδρά της Αργολίδας, οι περικνημίδες από τάφους Μυκηναίων πολεμιστών, οι ασπίδες (η πυργόσχημη του Αίαντα, και η ολόσωμη ποδήρης του Πάτροκλου, μπορεί να σχετίζονται με τις οκτώσχημες ασπίδες που απεικονίζονται συχνά στη μυκηναϊκή εικονογραφία, οδοντόφρακτα κράνη (βλ. πάλι την περίπτωση των Δενδρών) και ξίφη με ασημένια διακόσμηση και αργυρά καρφιά. Οι εικονογραφικές παραστάσεις, όπως στον λεγόμενο «κρατήρα των πολεμιστών», είναι αρκετά διαφωτιστικές προς αυτήν την κατεύθυνση.

 

3. Το περίφημο «περικαλλές δέπας» του Νέστορα (Ιλιάδα, Λ 632-635) μπορεί να συσχετιστεί με το χρυσό κύπελλο από τον τάφο IV του ταφικού κύκλου Α των Μυκηνών. Παρότι, όμως, η ομηρική περιγραφή ταιριάζει, κυρίως ως προς τα πουλιά που επιστέφουν τις λαβές, το ποτήρι του Νέστορα έχει τέσσερις λαβές.

 

4. Τα σκήπτρα που κρατούν στον Όμηρο οι βασιλείς συνδέονται συχνά με ανάλογα ευρήματα του 11ου αι. π.Χ. από την Κύπρο, αλλά και με τους αναφερόμενους στις πινακίδες της Γραμμικής Β «βασιλεῖς-χαλκεῖς» που υποτέθηκε ότι είχαν υπό τον έλεγχό τους τη διανομή του χαλκού κατά τους μυκηναϊκούς χρόνους.

 

Εκτός από τα παραπάνω, όμως, υπάρχουν ουσιαστικά στοιχεία στα ομηρικά έπη που δεν συμβαδίζουν καθόλου με τα δεδομένα των μυκηναϊκών χρόνων όπως αυτά προκύπτουν από τις αρχαιολογικές μελέτες. Τα ταφικά έθιμα αποτελούν το πιο πολυσυζητημένο παράδειγμα. Δυο κορυφαίοι Έλληνες αρχαιολόγοι ο Γ. Μυλωνάς και ο Μ. Ανδρόνικος διαφωνούσαν στις δεκαετίες του 1950 και του 1960 και κατέθεταν τα επιστημονικά τους επιχειρήματα υποστηρίζοντας την ταύτιση ομηρικών και μυκηναϊκών ταφικών εθίμων ο πρώτος, και εκφράζοντας, στο πνεύμα της εποχής, τη σχέση τους με τη γεωμετρική περίοδο ο δεύτερος (βλ. Μυλωνάς 1954, Ανδρόνικος 1962). Είναι πάντως γεγονός ότι ο Όμηρος δεν γνωρίζει τους περίφημους θολωτούς τάφους της μυκηναϊκής περιόδου. Οι νεκροί, επίσης, πάντα αποτεφρώνονται, ενώ στα μυκηναϊκά χρόνια κυρίως ενταφιάζονται. Η γραφειοκρατική, κοινωνικοοικονομική οργάνωση των μυκηναϊκών ανακτόρων, όπως αποκαλύπτεται από την αποκρυπτογραφημένη Γραμμική Β γραφή, δεν περιγράφεται, επίσης, στα ομηρικά έπη, ενώ οι κατοικίες των ομηρικών ηρώων-βασιλιάδων δεν έχουν καμία σχέση με το εκλεπτυσμένο, πλούσια διακοσμημένο και τοιχογραφημένο μυκηναϊκό ανάκτορο (Powell 2004: 36).

 

Με τους πρώιμους ιστορικούς χρόνους (Σκοτεινοί Αιώνες, Πρωτογεωμετρική και Γεωμετρική Εποχή) συσχετίζονται συνήθως δύο τομείς, για τους οποίους μας δίνει πληροφορίες η αρχαιολογική έρευνα. Η εξέλιξη της μεταλλοτεχνίας με τη χρήση του σιδήρου και τα ταφικά έθιμα στα οποία περιλαμβάνεται η καύση των νεκρών θεωρούνται και τα δύο χαρακτηριστικά της Εποχής του Σιδήρου και των Γεωμετρικών Χρόνων. Τελευταία τονίζεται, επιπρόσθετα, ότι με τις ίδιες περιόδους σχετίζονται, επίσης, τόσο οι ομηρικές περιγραφές των δημόσιων αρχιτεκτονημάτων (π.χ. οι κατοικίες των βασιλιάδων), όσο και το πάνθεον, αφού κάποια ονόματα θεών που εντοπίζονται στον Όμηρο δεν υπάρχουν καθόλου στις μυκηναϊκές πινακίδες της Γραμμικής Β γραφής. Η περιγραφή, τέλος, της δημιουργίας της ιδεατής αποικίας στο νησί της Σχερίας από τον Ναυσίθοο, ιδρυτή της πόλης των Φαιάκων (Οδύσσεια, ζ 3-10), θεωρείται ότι δεν μπορεί να αναφέρεται σε τίποτε άλλο, παρά σε εμπειρίες από τον β΄ ελληνικό αποικισμό του 8ου αι. π.Χ. (βλ. Manning 1992: 122).

 

Θα πρέπει να σημειωθεί εξαρχής, πάντως, ότι κάποιες παλαιότερες αντιλήψεις που απέδιδαν ένα πολιτισμικό στοιχείο σε μία, αποκλειστικά, εποχή είναι σήμερα αρχαιολογικά ξεπερασμένες. Σίδηρος υπάρχει, για παράδειγμα, και πιο πριν από την Εποχή του Σιδήρου. Περίπου 20 αντικείμενα, και μάλιστα τοπικής προέλευσης και όχι εισαγμένα, χρονολογούνται στα μυκηναϊκά χρόνια. Παρατηρούνται, επίσης, περιπτώσεις καύσης νεκρών σε μυκηναϊκούς τάφους. Τα ταφικά έθιμα, άλλωστε, γνωρίζουν αρκετές επαναλήψεις κατά την αρχαιότητα και είναι αρκετά παρακινδυνευμένο να θεωρούνται σήμα κατατεθέν κάποιας εποχής, αποκομμένα από τα γενικότερα ιστορικά και πολιτισμικά συμφραζόμενά τους.

 

Η επισκόπηση των δεδομένων προσφέρει, τελικά, την παρακάτω εικόνα όσον αφορά τη σχέση των αρχαιολογικών δεδομένων με τα ομηρικά έπη:

 

1. Η αποτέφρωση των νεκρών είναι το κυρίαρχο έθιμο ταφής στα ομηρικά έπη· βλ. λ.χ. την πυρά και την ταφή του Έκτορα ή του Πατρόκλου. Η καύση, τα τυλιγμένα σε ύφασμα οστά, το μεταλλικό τεφροδόχο αγγείο, η θυσία αλόγων και σκύλων, ο τύμβος που σκεπάζει τον τάφο και το σήμα που δηλώνει την παρουσία του πιστοποιούνται από τα αρχαιολογικά ευρήματα των πρώιμων ιστορικών χρόνων, όπως, για παράδειγμα, στο Λευκαντί ή και μεταγενέστερα στην Αθηναϊκή Αγορά του 9ου-8ου αι. π.Χ.. Η πρόθεση και η εκφορά είναι, επίσης, έθιμα που σχετίζονται με τον θρήνο για τον νεκρό και απεικονίζονται σε αγγεία της Γεωμετρικής Εποχής, που έμπαιναν ως σήματα στους τάφους των νεκρών στο αθηναϊκό νεκροταφείο του Κεραμικού. Οι καύσεις νεκρών συναντώνται σπάνια (μετρημένα στα δάχτυλα του ενός χεριού τα σχετικά ευρήματα) στα μυκηναϊκά χρόνια, ενώ κυριαρχούν στα γεωμετρικά χρόνια.

 

2. Αρκετά από τα στοιχεία του πολέμου μπορεί να συνδυαστούν με ευρήματα των πρώιμων ιστορικών χρόνων: α) ο οπλισμός των πολεμιστών και των ηρώων των ομηρικών επών, με κλασικό παράδειγμα αναθηματικές ασπίδες από το Ιδαίο Άντρο της Κρήτης, συγκρίνεται με την ασπίδα του Αχιλλέα, β) το τέθριππο άρμα που δεν συναντάται στα μυκηναϊκά χρόνια, οπότε και τα άρματα οδηγούν δυο άλογα, αναφέρεται στα έπη, γ) με βάση ένα χωρίο της Ιλιάδας (Ν 130-133) θεωρείται ότι η οπλιτική φάλαγγα, τρόπος πολεμικής διάταξης των ιστορικών χρόνων είναι, επίσης, γνωστή στα ομηρικά έπη.

 

3. Οι μεταλλικοί τριποδικοί λέβητες, αγαπημένο δώρο ανάμεσα στους ήρωες των ομηρικών επών μπορεί να βρουν το παράλληλό τους στους χάλκινους ανάλογους λέβητες που αφιερώνονταν ή αποτελούσαν αναθήματα αθλητών στα πανελλήνια ιερά των πρώιμων ιστορικών χρόνων, από τον 8ο αι. π.Χ. και μετά.

 

4. Οι μεταλλικές μακριές περόνες και οι πόρπες, τα χαρακτηριστικά εξαρτήματα των γυναικείων ενδυμάτων, γνωρίζουν μεγάλη διάδοση κατά τον 11ο αι. π.Χ. και μετά όπως αποκαλύπτουν τα ευρήματα των τάφων.