ΡΗΤΟΡΙΚΗ: ΔΗΜΟΣΘΕΝΗΣ - Πρὸς τὴν ἐπιστολήν (1-6)

[1] Ὅτι μέν, ὦ ἄνδρες Ἀθηναῖοι, Φίλιππος οὐκ ἐποιήσατο τὴν εἰρήνην πρὸς ὑμᾶς, ἀλλ᾽ ἀνεβάλετο τὸν πόλεμον, πᾶσιν ὑμῖν φανερὸν γέγονεν· ἐπειδὴ γὰρ Φαρσαλίοις Ἅλον παρέδωκε καὶ τὰ περὶ Φωκέας διῳκήσατο καὶ τὴν Θρᾴκην κατεστρέψατο πᾶσαν, αἰτίας οὐκ οὔσας πλασάμενος καὶ προφάσεις ἀδίκους ἐξευρὼν τῷ μὲν ἔργῳ πάλαι πολεμεῖ πρὸς τὴν πόλιν, τῷ δὲ λόγῳ νῦν ὁμολογεῖ διὰ τῆς ἐπιστολῆς ἧς ἔπεμψεν·

[2] ὅτι δὲ χρὴ μήτ᾽ ὀρρωδεῖν ὑμᾶς τὴν ἐκείνου δύναμιν μήτ᾽ ἀγεννῶς ἀντιταχθῆναι πρὸς αὐτόν, ἀλλὰ καὶ σώμασι καὶ χρήμασι καὶ ναυσὶ καὶ πᾶσιν ὡς ἁπλῶς εἰπεῖν ἀφειδῶς ὁρμῆσαι πρὸς τὸν πόλεμον, ἐγὼ πειράσομαι διδάσκειν. πρῶτον μὲν γὰρ εἰκός, ὦ ἄνδρες Ἀθηναῖοι, τοὺς θεοὺς μεγίστους ὑμῖν ὑπάρχειν συμμάχους καὶ βοηθούς, ὧν ἐκεῖνος τὰς πίστεις ὑπεριδὼν καὶ τοὺς ὅρκους ὑπερβὰς λέλυκεν ἀδίκως τὴν εἰρήνην·

[3] ἔπειθ᾽ οἷς πρότερον ηὐξήθη, φενακίζων ἀεί τινας καὶ μεγάλ᾽ ἐπαγγελλόμενος εὐεργετήσειν, ταῦτα πάντα διεξελήλυθεν ἤδη, καὶ γιγνώσκεται μὲν ὑπὸ τῶν Περινθίων καὶ Βυζαντίων καὶ τῶν ἐκείνοις συμμαχούντων ὡς ἐπιθυμεῖ προσενεχθῆναι τούτοις τὸν αὐτὸν τρόπον ὅνπερ Ὀλυνθίοις πρότερον,

[4] οὐκ ἀγνοεῖται δ᾽ ὑπὸ Θετταλῶν δεσπόζειν, ἀλλ᾽ οὐχ ἡγεῖσθαι τῶν συμμάχων προαιρούμενος, ὑποπτεύεται δ᾽ ὑπὸ Θηβαίων Νίκαιαν μὲν φρουρᾷ κατέχων, εἰς δὲ τὴν ἀμφικτυονίαν εἰσδεδυκώς, τὰς δὲ πρεσβείας τὰς ἐκ Πελοποννήσου πρὸς αὑτὸν ἄγων καὶ τὴν ἐκείνων συμμαχίαν παραιρούμενος· ὥστε τῶν αὐτῷ πρὸ τοῦ φίλων ὄντων τοὺς μὲν νῦν πολεμεῖν ἀκαταλλάκτως, τοὺς δὲ μηκέτι προθύμους εἶναι συναγωνιστάς, ἅπαντας δ᾽ ὑφορᾶσθαι καὶ διαβεβλῆσθαι πρὸς αὐτόν.

[5] ἔτι τοίνυν (οὐδὲ γὰρ τοῦτ᾽ ἔστι μικρόν) οἱ κατὰ τὴν Ἀσίαν σατράπαι καθεστῶτες ἔναγχος μὲν ξένους [μισθοφόρους] εἰσπέμψαντες ἐκώλυσαν ἐκπολιορκηθῆναι Πέρινθον, νῦν δὲ τῆς ἔχθρας αὐτοῖς ἐνεστώσης καὶ τοῦ κινδύνου πλησίον ὄντος, εἰ χειρωθήσεται Βυζάντιον, οὐ μόνον αὐτοὶ προθύμως συμπολεμήσουσιν,

[6] ἀλλὰ καὶ βασιλέα [Περσῶν] χρήματα χορηγεῖν ἡμῖν προτρέψονται, ὃς τοσοῦτον μὲν κέκτηται πλοῦτον ὅσον οὐδ᾽ οἱ λοιποὶ πάντες, τηλικαύτην δ᾽ ἔχει ῥώμην πρὸς τὰς ἐνθάδε πράξεις ὥστε καὶ πρότερον, ἡνίκα Λακεδαιμονίοις ἐπολεμοῦμεν, ὁποτέροις πρόσθοιτο, τούτους ἐποίει κρατεῖν τῶν ἑτέρων, καὶ νῦν μεθ᾽ ἡμῶν γενόμενος ῥᾳδίως καταπολεμήσει τὴν Φιλίππου δύναμιν.

***
[1] Έχει γίνει φανερό σε όλους σας ότι ο Φίλιππος δεν έκανε με εσάς την ειρήνη, αλλά απλώς ανέβαλε τον πόλεμο. Γιατί, από τη στιγμή που παρέδωσε την Άλο στους Φαρσαλίους, ρύθμισε τις υποθέσεις της Φωκίδας και υπέταξε όλη την περιοχή της Θράκης, δημιουργώντας ανύπαρκτες αφορμές και βρίσκοντας άδικες προφάσεις, στην πράξη πολεμάει εναντίον της πόλης μας εδώ και πολύν καιρό, τώρα όμως το ομολογεί ανοιχτά με την επιστολή που έχει στείλει.

[2] Ωστόσο, δεν πρέπει μήτε να φοβάστε τη δύναμή του μήτε να τον αντιμετωπίσετε χλιαρά, αλλά να ριχτείτε στον πόλεμο δίνοντας τη ζωή σας, την περιουσία σας, τον στόλο, γενικά τα πάντα αφειδώς· σχετικά με αυτά θα προσπαθήσω να σας εξηγήσω. Πρώτα πρώτα, Αθηναίοι, είναι φυσικό να είναι οι θεοί από την πρώτη στιγμή οι σπουδαιότεροι σύμμαχοι και υποστηριχτές σας, αφού εκείνος, αθετήσας τις προς αυτούς διαβεβαιώσεις και μην τηρώντας τους όρκους, έχει λύσει άδικα την ειρήνη.

[3] Εξάλλου, όλα εκείνα με τα οποία προηγουμένως αύξησε τη δύναμή του, η πολιτική δηλαδή της συνεχούς απάτης προς κάποιους και των υποσχέσεων για μεγάλες ευεργεσίες, έχουν παρέλθει πια. Οι Περίνθιοι, οι Βυζάντιοι και ο σύμμαχοί τους ξέρουν τώρα ότι σκοπεύει να συμπεριφερθεί προς αυτούς με τον ίδιο τρόπο με τον οποίο συμπεριφέρθηκε στο παρελθόν προς τους Ολυνθίους·

[4] οι Θεσσαλοί δεν αγνοούν ότι είναι αποφασισμένος να είναι αφέντης τους και όχι η κεφαλή των συμμάχων· οι Θηβαίοι τον υποψιάζονται, γιατί κατέχει με φρουρά τη Νίκαια, έχει διεισδύσει στην Αμφικτυονία, φέρνει στην αυλή του τις διπλωματικές αποστολές των Πελοποννησίων και προτιμά τη συμμαχία εκείνων. Γι᾽ αυτό, μερικοί από τους παλαιούς φίλους του τον πολεμούν τώρα ακατάπαυστα, άλλοι πάλι δεν είναι πια πρόθυμοι να του συμπαρασταθούν· όλοι είναι ύποπτοι γι᾽ αυτόν και όλοι έχουν διαβληθεί από αυτόν.

[5] Επιπλέον (ούτε και τούτο είναι άνευ σημασίας) οι σατράπες της Μ. Ασίας έστειλαν προσφάτως μισθοφόρους και εμπόδισαν την πολιορκία και κατάληψη της Περίνθου· τώρα μάλιστα που η έχθρα τους ενισχύθηκε και ο κίνδυνος πλησιάζει, αν ο Φίλιππος υποτάξει το Βυζάντιο, όχι μόνο θα πολεμήσουν στο πλευρό μας οι ίδιοι πρόθυμα εναντίον του

[6] αλλά και θα προτρέψουν τον Βασιλιά τους να μας συνδράμει οικονομικά, μια και αυτός έχει τόσο πλούτο όσο δεν έχουν όλοι οι υπόλοιποι μαζί· τόση επιρροή ασκεί στα εδώ πράγματα, ώστε και στο παρελθόν, όταν πολεμούσαμε εναντίον των Λακεδαιμονίων, οποιανού το μέρος έπαιρνε, του εξασφάλιζε τη νίκη επί του άλλου· έτσι και τώρα, αν έρθει με το μέρος μας, θα συντρίψει τη δύναμη του Φιλίππου.

Ο ΝΟΜΟΣ ΚΑΙ ΟΙ ΑΡΧΑΙΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ

Ο νόμος για τους αρχαίους Έλληνες είχε διττή διάσταση: Αφ’ ενός μεν υπήρχαν οι άγραφοι και πανελλήνιοι νόμοι που πιστευόταν ότι είχαν θεϊκή προέλευση, όπως π.χ. το να σέβεται κανείς τον ικέτη και να μην βιαιοπραγεί κατ’ αυτού, όταν προσφεύγει στον βωμό η σε ένα ιερό ή το να μην παρεμποδίζει κάποιος την ταφή με τις προσήκουσες τιμές στον νεκρό κ.ά. Αφ’ ετέρου, είναι οι νόμοι οι ανθρώπινοι, γραπτοί, που τέθηκαν από μεγάλους νομοθέτες, όπως ο Λυκούργος, ο Σόλων, ο Ζάλευκος, ο Χαρώνδας, ο Δράκων, ο Πιττακός και άλλοι, οι οποίοι νόμοι αποσκοπούσαν στην ευνομία και την ευημερία των πολιτών.

 

Αυτοί οι τελευταίοι, ως προϊόν ανθρώπινο, ήταν μεταβλητοί ανάλογα με τις κοινωνικές και πολιτικές εξελίξεις, κοινοί για όλους και γνωστοί σε όλους. Αναρτημένοι σε ειδικό χώρο σε πινακίδες, ξύλινες ή μαρμάρινες, ήταν προσιτοί σε όλους. Ο κυρίαρχος λαός, στις δημοκρατίες, είχε το δικαίωμα  σε ετήσια συνέλευση να διατηρήσει ή να αλλάξει όλους τους νόμους του κράτους με ειδική ψηφοφορία ξεχωριστά για κάθε νόμο! Όπως είχε δικαίωμα, εννιά φορές το χρόνο, να κρίνει κατά πόσο οι άρχοντες εκτελούσαν σωστά τα καθήκοντά τους και να τους δώσει «ψήφο εμπιστοσύνης» ή να τους παύσει και να τους παραπέμψει στη δικαιοσύνη!

Για  τους αρχαίους Έλληνες ο νόμος ήταν η απαραίτητη προϋπόθεση για το εὗ ζῆν, δηλαδή την ευημερία. Ο νόμος ήταν ο προστάτης του λαού και των πολιτών από τις αυθαιρεσίες των αρχόντων. Όπως έλεγε ο Αριστοτέλης, «τὸν ἄρα νόμον ἄρχειν αἱρετώτερον μᾶλλον ἤ τῶν πολιτῶν ἕνα τινά», δηλαδή είναι προτιμώτερο να κυβερνά ο νόμος μάλλον παρά ένας οποιοσδήποτε από τους πολίτες. Η εξουσία του νόμου, συνεχίζει να λέει ο Σταγειρίτης φιλόσοφος, φαίνεται να είναι μόνο εξουσία του θεού και της λογικής, ενώ η εξουσία του ανθρώπου συνυπάρχει με ένα θηριώδες στοιχείο, αφού η επιθυμία είναι ένα άγριο θηρίο, και το πάθος διαστρέφει το μυαλό των αρχόντων, ακόμα και των αρίστων. Γι’ αυτό το λόγο ο νόμος είναι λογική ανεπηρέαστη από την επιθυμία!

 

Αυτός είναι ο λόγος, για τον οποίο οι Έλληνες, έχοντας συναίσθηση αυτής της πραγματικότητας, διαχώριζαν τους εαυτούς των από όλους τους άλλους λαούς, όπου η τύχη των πολιτών εξαρτιόταν, ακόμα και σε χώρες όπου είχε αναπτυχθεί σχετική νομοθεσία, όπως στους Βαβυλωνίους, από τον ανώτατο άρχοντα.  Έτσι, ο Αισχύλος στους Πέρσες, στο διάλογο της βασιλομήτορος με τον κορυφαίο του χορού, στην ερώτηση της πρώτης «ποιος είναι ο ποιμάνωρ»[=ο βοσκός] και ο δεσπότης [=το αφεντικό] του ελληνικού στρατού, δίνει την υπερήφανη απάντηση ότι «οὔτινος δοῦλοι κέκληνται φωτὸς οὐδ’ ὑπήκοοι» [=δεν είναι δούλοι και υπήκοοι κανενός]. Κύριος και αφέντης τους είναι ο νόμος!

 

Η πιο χαρακτηριστική περίπτωση υπακοής στους νόμους της πολιτείας είναι ο Σωκράτης, ο οποίος, όταν αδίκως καταδικάστηκε και βρισκόταν στη φυλακή, αφ’ ενός αρνήθηκε να εκφωνήσει ένα λόγο υπεράσπισης γραμμένο από τον γνωστό ρήτορα Λυσία, αρνήθηκε να δραπετεύσει, όπως του πρότειναν φίλοι του σημαίνοντα πρόσωπα της Αθηναϊκής κοινωνίας, και αφ’ ετέρου, αφηφώντας τον θάνατο, πρότεινε στους δικαστές ως ποινή του για τα αδικήματα που τον κατηγορούσαν να σιτίζεται στο πρυτανείο! Το τέλος είναι γνωστό: υποχρεώθηκε να πιει το κώνειο!

 

Ο νόμος  θεωρείται κυρίαρχος. Στις δημοκρατίες αυτός εξασφαλίζει την ισότητα των πολιτών, την κοινωνική και την πολιτική ειρήνη και την ευημερία. Η μεγίστη εξουσία, όπως έλεγε ο Πιττακός, είναι «ἡ τοῦ ποικίλου ξύλου», εννοώντας τις ξύλινες πινακίδες, πάνω στις οποίες ήταν γραμμένοι οι νόμοι. Και ο λαός πρέπει να υπερασπίζεται τους νόμους, όπως υπερασπίζεται τα τείχη της πόλεώς του, σύμφωνα με τον Ηράκλειτο.

 

Η ευνομία είναι μητέρα της ειρήνης και της ευδαιμονίας. Ο περίφημος νομοθέτης Σόλων στην γνωστή ελεγεία του με τίτλο Ευνομία τονίζει τα αγαθά που συνεπάγεται η ευνομία και τις συμφορές που προκαλεί η Δυσνομία. Η πρώτη εξαλείφει την αλαζονεία, λειαίνει τις αντιθέσεις, εμποδίζει τις εμφύλιες διαμάχες, απονέμει  δικαιοσύνην. Για να υπάρξει ευνομία, ωστόσο, απαιτούνται δύο πράγματα: σπουδαίοι νόμοι αφ’ ενός, συμμόρφωση των πολιτών σε αυτούς αφ’ ετέρου.

 

Η συμμόρφωση αυτή δεν πρέπει να είναι καταναγκαστική, δηλαδή ο πολίτης να είναι νομοταγής από φόβο, αλλά από πεποίθηση ότι αυτοί εξυπηρετούν το κοινό συμφέρον. Πρέπει να εκπαιδευτούν καταλλήλως, ώστε, ακόμα και αν δεν υπήρχαν οι νόμοι, να συμπεριφέρονται με τον ίδιο τρόπο, με τον οποίο θα συμπεριφέρονταν, αν υπήρχαν (αυτό είναι χαρακτηριστικό του φιλοσόφου, όπως λέει ο Αρίστιππος).

 

Ο Πίνδαρος, στον Ολυμπιόνικο που έγραψε προς τιμήν του Ολυμπιονίκη στο δρόμο και στο πένταθλο Ξενοφώντα από την Κόρινθο, επίσης τονίζει τη σημασία της Ευνομίας:

 

«ἐν τᾶι γὰρ Εὐνομία ναίει κασίγνηταί τε, βάθρον πολίων ἀσφαλές, Δίκα καὶ ὁμότροφος Εἰρήνα, τάμι’ ἀνδράσι πλούτου,χρύσεαι παῖδες εὐβούλου Θέμιτος.
ἐθέλοντι δ’ ἀλέξειν Ὕβριν, Κόρου ματέρα θρασύμυθον.»

[Σ’ αυτήν, στην Κόρινθο, κατοικεί η Ευνομία και οι αδελφές της, στέρεο βάθρο των πόλεων, η Δικαιοσύνη και η ομογάλακτη Ειρήνη, οικονόμος του πλούτου, τα χρυσά παιδιά της ορθοφρονούσας Θέμιδος (του παραδοσιακού δηλαδή Δικαίου). Αυτές θέλουν να διώξουν την Ύβρη την αυθαδόστομη, τη μητέρα του Πλησμονής].

 

Τόσο στις δημοκρατικές όσο και στις ολιγαρχικές πόλεις ο σεβασμός στους νόμους ήταν υψίστη υποχρέωση των πολιτών. Για να μην υπάρχει περίπτωση ατιμωρησίας σε περιπτώσεις ανυπακοής ή παραβίασης των νόμων, οι περισσότερες ελληνικές πόλεις είχαν τον θεσμό των νομοφυλάκων, των αρχόντων δηλαδή που ήταν υπεύθυνοι για την τήρηση των νόμων τόσο από τους άρχοντες όσο και από τους πολίτες.

 

Στην Αθήνα ο Περικλής, στον Επιτάφιο που εκφώνησε για τους πρώτους νεκρούς του Πελοποννησιακού πολέμου, αναφέρει με περηφάνεια ότι οι Αθηναίοι πολίτες δεν παρανομούν από βαθύ σεβασμό («διὰ δέος») στους κείμενους νόμους, και μάλιστα εκείνους που είναι επ’ ωφελεία των αδικουμένων και στους άγραφους, πανελλήνιους, νόμους.

 

Παρόμοιο, αν όχι μεγαλύτερο, σεβασμό στους νόμους επεδείκνυαν οι Σπαρτιάτες. Αυτό τονίζει με έμφαση και ο βασιλιάς Αρχίδαμος στον λόγο του ενώπιον της συνέλευσης των συμπολιτών του κατά την κρίσιμη συνεδρία για τη λήψη απόφασης για πόλεμο ή ειρήνη:

 

«Η πολεμική αρετή μας και η ευβουλία μας οφείλεται στην ευκοσμία μας, αφ’ ενός μεν διότι μαζί με τη σωφροσύνη μας συνυπάρχει σε μεγάλο βαθμό η αιδώς, στην αιδώ η ευψυχία, και εκπαιδευόμαστε σε σημείο που να θεωρείται αυτό από άλλους αμάθεια, ώστε να μη περιφρονούμε από αλαζονεία τους νόμους και μαζί με τη σκληραγωγία να είμαστε πιο συνετοί, ώστε να μη δείχνουμε ανυπακοή σε αυτούς».

 

Και ο Δημάρατος, βασιλιάς της Σπάρτης που κατέφυγε στους Πέρσες και συστράτευε με τον Ξέρξη, μιλώντας για τους συμπατριώτες του λέει στον Πέρση βασιλιά γι’ αυτούς:

 

«ἐλεύθεροι γὰρ ἐόντες οὐ πάντα ἐλεύθεροί εἰσι. ἔπεστι γάρ σφι δεσπότης νόμος, τὸν ὑποδειμαίνουσι πολλῶι ἔτι μᾶλλον ἤ οἱ σοὶ σέ. Ποιεῦσι γῶν τὰ ἄν ἐκεῖνος ἀνώγῃ. ἀνώγει δὲ τωυτὸ αἰεί…»[ είναι ελεύθεροι, όχι όμως ελεύθεροι σε όλα. Πάνω από αυτούς αφεντικό τους είναι ο νόμος. Αυτόν φοβούνται περισσότερο από ό,τι οι υπήκοοί σου εσένα. Και πράττουν εκείνα που ο νόμος προστάζει…»]

 

Το ό,τι οι ανθρώπινοι νόμοι δεν είναι αλάθητοι, έπεται ότι αυτοί είναι μεταβλητοί και εξαρτώνται από το κατά πόσο γίνονται αποδεκτοί ή όχι από την πλειοψηφία του λαού. Ωστόσο, όπως σωστά επισημαίνει ο Αριστοτέλης, «τὸ ῥαδίως μεταβάλλειν ἐκ τῶν ὑπαρχόντων νόμων εἰς ἑτέρους νόμους καινοὺς ἀσθενῆ ποιεῖν ἐστι τὴν τοῦ νόμου δύναμιν», δηλαδή η εύκολη και συχνή μεταβολή των νόμων εξασθενεί τη δύναμη του νόμου, αφού εδραιώνεται η πεποίθηση στους πολίτες ότι αυτός πιθανόν να άλλάξει σύντομα!

 

Οι νόμοι θα πρέπει επίσης να προσαρμόζονται όχι μόνο στις συγκεκριμένες κοινωνικοπολιτικές συνθήκες, αλλά και στον χαρακτήρα ενός λαού, όπως τουλάχιστον εξυπακούεται από την απάντηση του Σόλωνα σε κάποιον που τον ρώτησε, αν θεσμοθέτησε τους καλύτερους νόμους για τους Αθηναίους, «Όχι, αλλά αυτούς που τους ταιριάζουν καλύτερα».

 

Ο ίδιος επίσης, ο Σόλων, ήταν εκείνος που με μια εκπληκτική παρομοίωση εξέφρασε την μεροληπτική εφαρμογή των νόμων, ανάλογα με τον κατηγορούμενο: Οι νόμοι μοιάζουν με τον ιστό της αράχνης. Αν πέσει σε αυτόν κάτι μικρό και αδύναμο, το κρατάει, εάν όμως πέσει κάτι μεγαλύτερο, τον τρυπάει και φεύγει!

 

Πόσο πολύ θα μπορούσαν οι σύγχρονες δημοκρατίες να ωφεληθούν από τους αρχαιοελληνικούς θεσμούς! Αν ίσχυαν αυτοί στη σύγχρονη ελληνική δημοκρατία, δεν θα έφτανε ποτέ αυτός ο τόπος στα σημερινά τραγικά αδιέξοδα!

Μακάρι να είχα χίλιες σιωπές να ακούς

Πόσες φορές ευχήθηκα να μπορούσες να ακούσεις την σιωπή μου! Τόσες κραυγές αγωνίας και αγάπης πίσω από το καλοσχηματισμένο μου χαμόγελο, καλύφθηκαν ρυθμικά, σχεδόν επαγγελματικά μπορώ να πω. Μπόρεσες ποτέ άραγε  να δεις πίσω από τις λέξεις μου; Να βγάλεις τα προσχήματα των υποτίτλων και να έρθεις μαζί μου στο ταξίδι της ψυχής; Να ακολουθήσεις την πανδαισία συναισθημάτων σε ένα επίπεδο πέρα από τις λέξεις;  Άκουσες ποτέ αυτά που σου έλεγα όσο κοιμόσουν και εγώ φιλούσα με στοργή τα κλειστά σου μάτια;

Είχε τόσο θόρυβο η σιωπή μου μάτια μου. Από τον άνθρωπο που θεωρούσα άνθρωπό μου όμως, περίμενα να ακούσει την σιωπή μου. Να κάνει το άλμα στην συνείδησή μου και να λειτουργήσει σαν κάτοπτρο μου. Άλλωστε αυτό δεν έκανα κι εγώ για εσένα; Δεν λειτουργούσα σαν καθρέφτης συναισθημάτων και σαν πηγή ενέργειας και θάρρους όποτε το χρειαζόσουν; Ήξερα τι έχεις από το άκουσμα της φωνής σου ή από το απλό κοίταγμα των ματιών σου. Τόσο πολύ ώστε σε τρόμαζε. Από την αρχή σε τρόμαζε όλο αυτό. Εγώ όμως κράτησα το χέρι σου δίπλα σε όσα σε τρομοκρατούσαν και για κάποιον, αστείο λόγο περίμενα να κάνεις κι εσύ το ίδιο για εμένα.

Δεν το ζήτησα ποτέ σαφώς. Άφησα την σιωπή μου να μιλήσει και προσπάθησα περισσότερο να δείχνω, παρά να λέω αυτά που θέλω από εσένα. Δικό μου το λάθος; Ή μήπως λάθος χρονικό; Δεν ήσουν έτοιμος; Δεν το έδειχνα σωστά; Δεν γνωρίζω. Μακάρι όμως εσύ να με γνώριζες. Να ήξερες τις ανάγκες και τα θέλω μου. Αυτό έχω ανάγκη πιο πολύ από όλα. Να άκουγες τις σιωπές μου. Μακάρι να είχες δει πίσω από τις λέξεις μου. Μακάρι να είχα χίλιες σιωπές να ακούς.

Της ψυχής το παρακάτω, φόρτωσέ το με αγάπη

Και ξαφνικά, όλα γύρισαν ανάποδα για ακόμη μία φορά. ΕΦΥΓΕ…!!! Αυτό το «κάτι», που έσταξε μια στάλα φως στην ψυχή σου τους τελευταίους μήνες, στρίμωξε όπως-όπως μερικές δικαιολογίες σε μια βαλίτσα, τις σκέπασε και με κάποιες δήθεν ενοχές και βιάστηκε να φύγει. Το κάτι έγινε ξανά συνώνυμο του τίποτα. Αφού καταβρόχθισε τερατωδώς, όσα αποθέματα ψυχούλας βλακωδώς του χάρισες, ένιωσε πιεσμένη λέει… «Δεν είναι έτοιμη» και σίγουρα «Σου αξίζει κάτι καλύτερο».

Σου αξίζει κάτι καλύτερο, μα εσύ αισθάνεσαι σαν κάποιος να σου έκλεψε τα ρούχα και να σ’ άφησε μισόγυμνο και μόνο μέσα στο δάσος καταχείμωνο. Παγώνεις…! Παγώνει ο χρόνος, παγώνει το κορμί, παγώνει το χαμόγελο. Το βλέμμα σου γεμίζει σκιές. Τα φαντάσματα του παρελθόντος, ένα-ένα εμφανίζονται μπροστά σου και σε κυκλώνουν. Το χειρότερο όλων, το τέρας της μοναξιάς με τα εφτά κεφάλια, βρυχάται απειλητικό και σε χλευάζει.

Σου αξίζει κάτι καλύτερο, η καρδιά σου το ξέρει, μα το μυαλό στέκει αδύνατο να το αντιληφθεί. Απογοητεύεται και θυμώνει. Ο θυμός σηκώνει φουρτούνα και τα μανιασμένα, σα θεόρατα κύματα «γιατί» δημιουργούν ένα ακόμη ναυάγιο. Ένα ακόμη ονειράκι, που θάβει στο βυθό της, η ταραγμένη θάλασσα της ζωής σου.

Σου αξίζει κάτι καλύτερο, μα είναι δική σου ευθύνη να το ανακαλύψεις. Δε θα έρθει ποτέ όσο εσύ κάνεις εκπτώσεις στα συναισθήματα. Ποτέ, όσο εσύ συνεχίζεις να αγοράζεις μανιωδώς, ότι βρίσκεις σε ξεπούλημα απλά και μόνο για να γεμίσεις τη «ντουλάπα». Όσους δρόμους κι αν στρώσεις με το κορμί, εκεί θα μένει η στιγμή, στο πάθος. Ποτέ δε θα μεταφέρεται στην ανάσα του άλλου. Με όσα χρώματα κι αν βάψεις αγκαλιές, η ψυχή θα βουλιάζει στο λίγο που την καταδίκασες. Όσα φεγγάρια και να δεις, σε κανένα δε θα υπάρχεις…

Της ψυχής το παρακάτω φόρτωσέ το με αγάπη. Ξόρκισε τους δαίμονες σου και διεκδίκησε το απόλυτο. Πάντα είναι πρόσφορη η εποχή για να συναντήσεις την αλήθεια σου. Για να συναντήσεις το άλλο σου μισό. Τον άνθρωπο, που θα σε ολοκληρώσει και θα ορίσει τη μοίρα σου. Το βλέμμα, που θα διερευνήσει της ψυχής σου τις σιωπές. Την καρδιά, που θα στεγάσει τη μεγάλη σου αγάπη και θα ανασάνει το δισταγμό σου. Το ασφαλές καταφύγιο, που θα σε τυλίξει με τη σκέψη του. Τη φλόγα, που θα σαρώσει το χθες και θα σου ζεστάνει τα όνειρα.

Πάντα είναι… Τώρα είναι.

Τώρα χωρίς μα…

Τώρα… Σου αξίζει κάτι καλύτερο…!

Οι άνθρωποι σε μειώνουν όταν οι ίδιοι μειονεκτούν

Εκείνοι που έχουν χαμηλή αυτοεκτίμηση θα έπρεπε να αντιμετωπίζονται σαν παιδιά, σαν παιδιά που δυστυχώς διδάχτηκαν ορισμένα μόνο μαθήματα. Κάποιοι δεν τους κάλυψαν την ύλη, δεν τους έδωσαν ένα βασικό μάθημα που θα αποτελούσε εφόδιο για τη ζωή τους.

Το μάθημα αυτό είναι δύσκολο και έχει περισσότερες απαιτήσεις απ’ αυτόν που θα το διδάξει παρά από αυτόν που θα το διδαχθεί. Γι’ αυτό, η παιδεία που έχει κανείς έχει πολλές φορές να κάνει με το περιβάλλον στο οποίο μεγάλωσε, τους μέντορές του αν είχε, τους ανθρώπους εκείνους που βρέθηκαν μπροστά του κ.ά. Οι άνθρωποι σε μειώνουν όταν οι ίδιοι μειονεκτούν και δεν μπορούν να το αποδεχτούν, ώστε να διώξουν το αίσθημα μειονεξίας απ’ το οποίο διακατέχονται, αλλάζοντας και προχωρώντας. Άρα το μάθημα έχει να κάνει με το πως πρέπει να αντιμετωπίζει κανείς αυτούς τους ανθρώπους που οι ίδιοι υποφέρουν αλλά και πως να μην επηρεάζεται απ’ τις κουβέντες τους και απ’ τις κακίες τους.

Το μάθημα λέγεται «ΣΕΒΑΣΜΟΣ». Αυτή η λέξη αν υπήρχε στο λεξιλόγιο και στη ζωή όλων δε θα υπήρχαν φαινόμενα που υποτιμούν τον άνθρωπο. Εκείνον που δε σέβεται και χωρίς λόγο ρίχνει την ψυχολογία του άλλου δεν αξίζει να κάθεται κανείς και να τον ακούει. Άρα όποιος έχει χαμηλή αυτοεκτίμηση πρέπει να καταλάβει ότι δεν θα έπρεπε να αισθάνεται έτσι. Εκείνοι που τον οδήγησαν σ’ αυτή την κατάσταση προφανώς και είχανε πρόβλημα με τον εαυτό τους. Το θέμα είναι αυτή η νοοτροπία να μη συνεχίζεται, να μη δίνονται μαθήματα που μειώνουν και ταυτόχρονα πληγώνουν. Γιατί υπάρχουν και καρδιές σ’ αυτόν τον σκληρό κόσμο που ζούμε πολύ ευαίσθητες που χρειάζονται δύναμη και λόγια που θα ακουμπούν απαλά την ψυχή τους και δεν θα τους πονάνε.

Η ευθύνη πέφτει στους δασκάλους και δάσκαλοι αυτού του μαθήματος οφείλουμε να είμαστε όλοι, ο καθένας στη γειτονιά του, στο χώρο της εργασίας του, στην καθημερινότητά του. Κι αυτό γιατί όποιος τη μάθει αυτή τη λέξη και ξέρει να σέβεται, τότε είναι δάσκαλος γι’ αυτόν που ακόμα δεν την γνωρίζει.

Κερδοσκοπεί ο θεός σε βάρος των ανθρώπων;

 

Αντίθετα με οτιδήποτε νομίζει ο μέσος βλάκας, η κατασκευασμένη πραγματικότητα δεν είναι μια ακόμα παπάρα της σύγχρονης συνωμοσιολογίας. Ανέκαθεν οι άνθρωποι είχαν την αίσθηση ότι κάποιος τους κορόιδευε. Οι μεγάλοι φιλόσοφοι και στοχαστές μυρίζονταν την κασκαρίκα των θεών και του ιερατείου τους και κάθε τόσο έγραφαν μπινελίκια, γι' αυτό και τα συγγράμματά τους καίγονταν «τυχαία» σε διάφορες πυρκαϊές.

Από το ηρακλείτειο «οι κοιμισμένοι είναι αίτιοι και συνεργοί των όσων συμβαίνουν στον κόσμο», ως το βουδιστικό «η ζωή δεν είναι παρά ένα όνειρο», και ως το ύπατο αξίωμα των Ασσασσίνων «τίποτα δεν είναι αληθινό, όλα επιτρέπονται», υπάρχει μια ευθεία γραμμή.

Κάτι φαινόταν από την εποχή της μυθολογίας να μην πηγαίνει και τόσο καλά. Το πλατωνικό «εφεύρημα» με τους πανηλίθιους που κοιτάζουν τις σκιές στον τοίχο της σπηλιάς είναι η κατ’ εξοχήν αποτύπωση της εικονικής πραγματικότητας. Κοντολογίς, στον κόσμο μας υπάρχουν τουλάχιστον δύο διακριτές αλήθειες: η αλήθεια του βλάκα και η αλήθεια του μυημένου. Παρόλο ότι απέχουν μίλια η μια από την άλλη, είναι και οι δύο άσχετες με την απόλυτη αλήθεια.

Οι σημερινοί γιδόπτωχοι αντί για τοίχο, κοιτάζουν την οθόνη που μεταφέρει σε αυτούς τον λόγο του θεού. Όχι αυτού του παντοδύναμου αχυρο-ξεκούτη που δοξολογούν οι παπάδες επειδή τους έχει και πληρώνονται για να ξύνουν τ’ αρχίδια τους. Υπάρχει και ο άλλος, ο πραγματικός. Εκείνος που κρύβεται στο σκοτάδι μαζί με την απόλυτη αλήθεια. Εκείνος που μας έφτιαξε, όχι βέβαια για να περάσει την ώρα του αλλά για να μας χρησιμοποιεί και να εισπράττει κέρδος. 

Κερδοσκοπεί ο θεός σε βάρος των ανθρώπων; 

Σαφέστατα. Αν αφαιρέσει κανείς το κίνητρο από μια κατάσταση, αυτό που μένει είναι η ακινησία, η απόλυτη αδράνεια. Ποιο είναι λοιπόν το κίνητρο του θεού; Τι ζητάει αυτός ο παντογνώστης και παντογαμιάς από εμάς τα ανθρωπάρια; Και ποια είναι η θέση του ανθρώπου απέναντι στον θεό; Να τον λατρεύει, να υπακούει τυφλά τις εντολές του (όπως μεταφέρονται από τους επι γης βαλέδες του) και να περιμένει; Αυτός παρεμπιπτόντως είναι ο πραγματιστικός ορισμός του δούλου. 

Εάν τα ιερατεία λυμαίνονται το ανθρώπινο γένος και παρασιτούν σε βάρος του, γιατί ο θεός που έφτιαξε και διοικεί αυτά τα ιερατεία να είναι διαφορετικός; Αν όντως είναι διαφορετικός, δηλαδή μη κερδοσκοπική οντότητα, τότε τι τον ώθησε στο να κατασκευάσει τον άνθρωπο; Ποιο είναι το όφελος που απορρέει από την συναρμολόγηση ενός τόσο ελαττωματικού και πληβείου όντος; Οι θεολόγοι λένε ότι το έκανε από αγάπη. Καψούρης θεός, δηλαδή. Πιάσε το αυγό και γάμα το. 

Για να μη χαθούμε στις ανοησίες της θεϊστικής κρασοφιλοσοφίας, ας παραμείνουμε στα πεζά πολιτικά ερωτήματα: 

Εάν υπάρχει επαφή θεού με ιερατείο, τότε αυτός είναι ο ηθικός αυτουργός και ο μόνος υπεύθυνος για την άθλια συμπεριφορά των υπαλλήλων του, ναι ή όχι; 

Αν δεν υπάρχει επαφή θεού με ιερατείο και όλα αυτά τα ιερά χυσοβιβλία είναι ανθρώπινες μπινεδιές, τότε μιλάμε για μηχανή χιλιετιών με πολύ αίμα στα γρανάζια της. Μήπως όλα τα ιερατεία και οι θρησκείες θα πρέπει να καταργηθούν, οι περιουσίες τους να δημευτούν και όλοι ΑΝΕΞΑΙΡΕΤΩΣ οι ιερείς να εκτελεστούν δι' ανασκολοπισμού;

Ώπα. Μου φαίνεται ότι ανάφερα την απαγορευμένη λέξη. Η λέξη «περιουσία» προέρχεται από το ρήμα περίειμι (+γεν. = υπερέχω, υπερτερώ / + δοτ. = επιβιώνω, επιζώ). Πρόκειται για την μοναδική έννοια την οποία από καταβολής κόσμου δεν διαπραγματεύονται με καμιά εξουσία τα ιερατεία. Μπορείς να τους γαμήσεις την εικόνα του θεού τους, τα σπίτια τους, την κωλάρα τους, το μουνί της μάνας τους, όμως τα ιερά τους φράγκα δεν σε αφήνουν όχι να τα αγγίξεις, αλλά ούτε να τα δεις. Μιλάμε για το υπέρτατο ταμπού της συμμορίας των θεοκίναιδων: Υπεράνω όλων των αξιών βρίσκονται τα ΠΟΥΤΑΝΟΛΕΦΤΑ. Και φυσικά η εξουσία που εξασφαλίζει η ροή τους.

Στο σημείο αυτό ως σαδιστής θα απευθύνω ένα ιστορικο-οικονομικό ερώτημα (μάλλον δυσκολάντζα) στους προχωρημένους: 

Τι έχει συμβεί στον κόσμο τα τελευταία 30 χρόνια που δεν είχε συμβεί ποτέ ως τώρα σε όλες τις προηγούμενες εποχές του ανθρώπου;

Δεν είναι ούτε τα ταξίδια στο διαστημικό σταθμό, ούτε το παρκούρ, ούτε η σκυλοφιλία. Μην κουράζεστε. Επειδή δεν πρόκειται να το βρείτε φέτος, θα το μαρτυρήσω:

Για πρώτη φορά στην γνωστή ιστορία έχουμε φτάσει στην κατάσταση όπου πολυεθνικές εταιρείες πλησιάζουν σε όγκο περιουσιακών στοιχείων τα ιερατεία. Μέσα σε 15 χρόνια από σήμερα, θα τις έχουν ξεπεράσει. 

Οι θεοί υπήρξαν οι μεγαλύτεροι τσιφλικάδες του πλανήτη κι εξακολουθούν να κατέχουν σημαντικό τμήμα του. Απίστευτα ποσά αφορολόγητου πλούτου επί σειρά αιώνων τιγκάρουν τα θησαυροφυλάκια των ανά την γη ιερατείων. Αν εξαιρέσει κανείς τους διάττοντες αστέρες του αιμοχαρούς αναρχισμού όπως τον Ταμερλάνο, τον Τζέγκις Χαν και τον Αττίλα, οι οποίοι λεηλάτησαν επιφανειακά και για λίγο τον κινητό πλούτο των θρησκειών, όλοι οι άλλοι ηγέτες συνέβαλαν και συμβάλλουν στο αποθησαύρισμα του ανθρώπινου υστερήματος και στην διόγκωση των κατάμαυρων ιερών παγκαριών.

Αυτό που δεν μπορεί να διακρίνει ο παρτουζωμένος μπουζουκόβλακας πιστός είναι η οικονομική δραστηριότητα των θρησκειών. Ακόμα και αυτή η φακλάνα ο ψευτοφιλόσοφος Μάρξ αλληθώρισε όταν κοίταγε προς τη θρησκεία. Μπορεί να την χαρακτήρισε ως «όπιο του λαού» αλλά ταυτόχρονα έκανε μεγαλοπρεπώς την πάπια όσον αφορούσε την περιουσία της.

Οι θρησκείες δεν βοηθούν απλά την εξουσία να επιβάλλεται πάνω στις μάζες. Ούτε έχουν απλά το κεφάλαιο. Αυτές οι μαφίες είναι το κεφάλαιο. Είναι οι σκοτεινοί μέτοχοι που βρίσκονται πίσω από τις τράπεζες, τις βιομηχανίες όπλων, το ΔΝΤ, την BIS και τις εταιρείες πετρελαίου. Βρίσκονται πίσω από κάθε πόλεμο, γενοκτονία, οικονομική πουστιά και βρώμικη συναλλαγή. Η καθολική εκκλησία είναι μια οικονομική αυτοκρατορία. Οι μουσουλμανικές αδελφότητες διαχειρίζονται τρισεκατομμύρια. Το παγκόσμιο ιουδαϊκό χρήμα είναι σε μεγάλο ποσοστό θρησκευτικό χρήμα αφού ανήκει σε οργανώσεις που συνδέονται άμεσα ή έμμεσα με τις συναγωγές. 

Τώρα όλα αυτά τα πιθήκια που επαγγέλλονται τους θρησκευτικούς λειτουργούς έχουν αρχίσει να απειλούνται από κάτι το οποίο δεν γνωρίζουν τι είναι. Εδώ είναι η πραγματική κρίση που σας κρύβουν, αγαπητά μου γιδάκια: Μασόνοι, πολιτικάντηδες, αρχιερείς, τοκογλύφοι, όλα τα μεγαλο-παράσιτα βρίσκονται ξαφνικά στην ίδια μοίρα με τα ανθρωπάκια που άρμεγαν τόσους αιώνες. Έχουμε έναν καραμπινάτο εμφύλιο του χρήματος. Το πολιτικό χρήμα εναντίον του θρησκευτικού. Σε πολλές εταιρείες στις οποίες τα δύο είδη μαρουλιού συνυπήρχαν, γίνεται της …Μεγάλης Θεάς το κάγκελο.

Είναι όμως έτσι τα πράγματα; Επειδή τέτοια πατατράκ έχουν ξαναγίνει στην ιστορία (στο τμήμα που μας έχουν αποκρύψει και που έφτασε σε εμάς ως μύθος) δεν πρέπει να βιαστούμε να βγάλουμε συμπεράσματα. Σίγουρα κάτι έχει αλλάξει στο επίπεδο της ιδιοκτησίας. Ο καινούργιος θεός-ιδιοκτήτης (που αγόρασε τον πλανήτη πακέτο μαζί με τα ζώα του από τον παλιό) αλλάζει τα δεδομένα και τα προσαρμόζει στις ανάγκες του. Μερικοί λένε ότι πρόκειται για αφέντρα και μάλιστα παλαιά γνώριμη της περιοχής.

Σε κάθε περίπτωση η καινούργια ιερατική κάστα –ενδεδυμένη άλλοτε πολιτικό, άλλοτε φεμινιστικό, άλλοτε ψευδοανθρωπιστικό μανδύα- αντικαθιστά την προηγούμενη. Τα ιερατεία αυτήν την ώρα κατακερματίζονται σε σέχτες και αλλάζουν πισώπλατες μαχαιριές ώσπου να επικρατήσει η Νέα Ιερατική Τάξη. Νομοτελειακά, ένα μέρος των πιστών πρέπει οπωσδήποτε να σφαγιαστεί με τελετουργικό τρόπο για να στεριώσει έτσι η γέφυρα που οδηγεί στη Νέα Πίστη. Οι ανθρωποθυσίες έχουν ήδη ξεκινήσει σε Ασία, Αφρική και Ευρώπη και συγκλίνουν στο σημείο που βρίσκεται ανάμεσα στις τρεις ηπείρους. Πηγαίνετε πίσω στο έτος 7330 και θα καταλάβετε πολύ καλά τι θα παιχτεί και πού.

Morbus gravis. Η αρρώστια είναι σοβαρή, νεολαίοι μου. Βλέπω πολλούς γύρω μου με μαλακισμένη αισιοδοξία. Πιστεύουν ότι τα πράγματα θα φτιάξουν, ότι θα ξανάρθουν οι καλές εποχές. Τους ακούω να μιλούν και με πιάνει νευρικό σαδιστικό γέλιο. Είναι τόσο τυφλοί που δεν ξέρουν ούτε πού βρίσκονται, ούτε ποιος θα τους τον φορέσει, ούτε φυσικά το μέγεθος του πέους που θα τους οργώσει τα βάρδουλα. Δεν είναι τυχαίο που ως τώρα δεν έχει συμβεί ούτε μία «τρομοκρατική» ενέργεια στο ελληνομάγαζο. Τα πρόβατα πρέπει να είναι ήρεμα και να μη λακίσουν πριν την τελετουργία.

Όμως τα πράγματα θα φτιάξουν μετά τον μεγάλο πόλεμο. Οι καλές εποχές θα ξανάρθουν …για τα χόρτα όπως στο Τσερνόμπιλ. Μόνο που εμείς δεν θα είμαστε εδώ για να τις ζήσουμε. Για αρκετούς σαυρίτες τα πράγματα είναι μια χαρά και οι καλές εποχές είναι τώρα. Π.χ. Οι πολιτικάντες και οι γύφτοι είναι στην καλύτερη εποχή της ιστορίας τους και χαίρομαι αφάνταστα γι αυτό. Γιατί μόνο κάτω μπορούν να πάνε από αυτό το σημείο.

Το ότι τα αιγοπρόβατα αρνούνται να δουν το δρεπάνι που είναι μπροστά τους, το ότι κλείνουν τα αυτιά τους στις φωνές που ουρλιάζουν «το νου σας!» και το ότι αποφεύγουν ακόμα και να οσφρανθούν την ανυπόφορη μπόχα του σφαγείου, είναι στοιχεία που συνηγορούν στην εκδοχή της παγκόσμιας μήτρας.

Οι συνθήκες στον πλανήτη είναι σκανδαλωδώς «ιδανικές» για να λαμβάνουν χώρα στην πραγματικότητα. Είμαστε δημιουργήματα ενός υπερυπολογιστή και παίζουμε ρόλους σαν οντότητες του λογισμικού στην δική μας «πραγματικότητα» η οποία δεν απέχει πολύ σε αίσθηση από την αληθινή.

Το πρόβλημα είναι ότι κάθε 9.000 χρόνια ο διαχειριστής τραβάει ένα reset και μας στέλνει όλους στην ανυπαρξία. Κατόπιν εκ του μηδενός ξαναφτιάχνει τον ψευτόκοσμο. Γεννηθήτω φως, ωκεανοί και η πούτσα του μπατίρη. Ζούγκλες, φίδια, πρωτόπλαστοι και φτου κι απ’ την αρχή. Πάρτε ιερές γραφές, πάρτε ιερατεία, πάρτε γαμήσια.

 

ΠΗΓΗ: ΜΑΥΡΗ ΦΑΤΡΙΑ

Πώς οι άνθρωποι πασχίζουν να αποκτήσουν την ευτυχία και να κρατήσουν μακριά τον πόνο

Η ζωή, όπως μας έχει επιβληθεί, είναι πολύ δύσκολη για εμάς, μας φέρνει πολύ πόνο, πολλές απογοητεύσεις και πολλά άλυτα προβλήματα. Για να την αντέχουμε, δεν μπορούμε να στερηθούμε κάποια μέσα ανακούφισης («Δε γίνεται χωρίς βοηθητικές κατασκευές» μας λέει ο Theodor Fontane). Υπάρχουν ίσως τριών ειδών τέτοια μέσα: ισχυροί περισπασμοί, που μας κάνουν να υποτιμούμε την αθλιότητά μας, υποκατάστατες ικανοποιήσεις, που τη μειώνουν, και ναρκωτικές ουσίες, που μας κάνουν να μην την αντιλαμβανόμαστε. Κάποιο από αυτά τα είδη μάς γίνεται απαραίτητο. Ο Βολταίρος εννοεί τους περισπασμούς, όταν βάζει τον Candide του να δίνει στο τέλος τη συμβουλή να καλλιεργούμε τον κήπο μας. Ένας τέτοιος περισπασμός είναι και η επιστημονική δραστηριότητα. Οι υποκατάστατες ικανοποιήσεις, όπως τις προσφέρει η τέχνη, είναι απέναντι στην πραγματικότητα αυταπάτες, δε δρουν όμως σε λιγότερο βαθμό ψυχικά χάρις στο ρόλο που έχει η φαντασία στην ψυχική ζωή. Οι ναρκωτικές ουσίες επηρεάζουν το σώμα μας, αλλάζουν το χημισμό του.

Το ερώτημα σχετικά με το σκοπό της ανθρώπινης ζωής έχει τεθεί αμέτρητες φορές· δεν έχει ποτέ έως τώρα δοθεί μία ικανοποιητική απάντηση, ίσως και να μην επιδέχεται καθόλου κάτι τέτοιο. Κάποιοι από αυτούς που έθεσαν το ερώτημα πρόσθεσαν: εάν αποδεικνυόταν ότι η ζωή δεν έχει κανέναν σκοπό, τότε θα έχανε κάθε αξία. Αλλά αυτή η απειλή δεν αλλάζει τίποτε. Μοιάζει μάλλον να έχει κάποιος το δικαίωμα να απορρίψει την ερώτηση.

Η προϋπόθεσή της φαίνεται να είναι εκείνη η ανθρώπινη αλαζονεία, από την οποία έχουμε ήδη δει τόσες άλλες εκδηλώσεις. Για το σκοπό της ζωής των ζώων δε συζητούμε, όταν ο προορισμός τους δεν είναι να υπηρετούν τους ανθρώπους. Μόνο που ούτε αυτό είναι βάσιμο, διότι πολλά ζώα ο άνθρωπος δεν μπορεί να τα αξιοποιήσει αλλιώς πέρα από το να τα περιγράφει, να τα ταξινομεί και να τα μελετά, και αμέτρητα είδη ζώων δεν έχουν ούτε και αυτή τη χρήση, καθώς έζησαν και εξαφανίσθηκαν προτού τα δει ο άνθρωπος.

Στρεφόμαστε έτσι σε ένα λιγότερο απαιτητικό ερώτημα: τι αφήνουν οι ίδιοι οι άνθρωποι μέσω της συμπεριφοράς τους να φανεί ως σκοπός και πρόθεση της ζωής τους, τι απαιτούν από τη ζωή και τι θέλουν να επιτύχουν σε αυτή. Η απάντηση εδώ είναι εύκολη: επιδιώκουν την ευτυχία, θέλουν να γίνουν και να παραμείνουν ευτυχισμένοι. Αυτή η επιδίωξη έχει δύο πλευρές, ένα θετικό και έναν αρνητικό στόχο: θέλει από τη μία πλευρά την απουσία πόνου και δυσαρέσκειας και από την άλλη πλευρά την εμβίωση δυνατών αισθημάτων ηδονής. Υπό στενότερη έννοια, η λέξη «ευτυχία» αναφέρεται μόνο στη δεύτερη πλευρά. Αντίστοιχα με αυτόν το διαχωρισμό των στόχων ξεδιπλώνεται και η δραστηριότητα των ανθρώπων προς δύο κατευθύνσεις, ανάλογα με το αν προσπαθεί να πραγματοποιήσει τον ένα ή τον άλλο στόχο κυρίως ή και αποκλειστικά.

Το σκοπό της ζωής τον θέτει, όπως παρατηρούμε, απλώς ,το πρόγραμμα της αρχής της ηδονής. Αυτή η αρχή κυριαρχεί στην επίδοση του ψυχικού μηχανισμού από την αρχή- η σκοπιμότητα της είναι αδιαμφισβήτητη και όμως, το πρόγραμμά της βρίσκεται σε διχόνοια με όλο τον Κόσμο, τόσο με το μακρόκοσμο όσο και με τον μικρόκοσμο. Είναι εντελώς ανέφικτη, κάθε θεσμός του σύμπαντος της αντίκειται- θα μπορούσαμε να πούμε ότι η πρόθεση να είναι ο άνθρωπος ευτυχισμένος δε συμπεριλαμβάνεται στο πλάνο της «δημιουργίας». Αυτό που με τη στενότερη έννοια ορίζουμε ως ευτυχία πηγάζει μάλλον από την ξαφνική ικανοποίηση έντονα συσσωρευμένων αναγκών και είναι από τη φύση του δυνατό μόνο ως επεισοδιακό φαινόμενο. Κάθε διάρκεια μίας κατάποσης πoυ επιδιώκεται από την αρχή της ηδονής δημιουργεί απλώς ένα αίσθημα χλιαρής ευχαρίστησης – είμαστε πλασμένοι ώστε να μπορούμε να απολαμβάνουμε, μόνο την αντίθεση, την κατάσταση μόνο λίγο. Έτσι οι δυνατότητες μας για ευτυχία είναι περιορισμένη ήδη από την ιδιοσυστασία μας.

Ο πόνος μάς απειλεί από τρεις πλευρές: από το ίδιο μας το σώμα, που προορισμένο για την παρακμή και τη διάλυση μας προσφέρει και πόνο και άγχος ως προειδοποιητικά σημάδια, από τον εξωτερικό κόσμο, ο οποίος μπορεί να στραφεί εναντίον μας με ισχυρές, αδυσώπητες, καταστρεπτικές δυνάμεις και, τέλος, από τις σχέσεις μας με τους άλλους ανθρώπους. Τον πόνο που προέρχεται από αυτή την πηγή τον αισθανόμαστε ίσως πιο οδυνηρά από όλους τους άλλους.

Δεν είναι να απορούμε που υπό την πίεση αυτών των πιθανών πόνων οι άνθρωποι μετριάζουν την αξίωσή τους για ευτυχία. Καθώς θεωρούμε εαυτόν ήδη ευτυχή όταν έχουμε αποφύγει τη δυστυχία, έχουμε αντέξει τον πόνο, όταν γενικότερα το έργο της αποφυγής του πόνου παραμερίζει το έργο της απόκτησης ηδονής. Η σκέψη μάς διδάσκει ότι μπορούμε να επιδιώξουμε την επίλυση αυτού του προβλήματος από πολύ διαφορετικούς δρόμους. Όλοι αυτοί οι δρόμοι έχουν προταθεί από τις μεμονωμένες σχολές της σοφίας της ζωής και έχουν εφαρμοσθεί από τους ανθρώπους. Η απεριόριστη ικανοποίηση κάθε ανάγκης προέχει ως ο πιο δελεαστικός τρόπος ζωής, αλλά αυτό σημαίνει να βάλει κανείς την απόλαυση πριν από τη σύνεση και σύντομα έρχεται η τιμωρία. Οι άλλες μέθοδοι, στις οποίες η κύρια πρόθεση συνιστά την αποφυγή της δυσαρέσκειας, διαφέρουν ανάλογα με την πηγή της δυσαρέσκειας προς την οποία στρέφουν ως επί το πλείστον την προσοχή τους. Υπάρχουν ακραίες και μετριοπαθείς διαδικασίες, μονόπλευρες και διαδικασίες που επιτίθενται ταυτόχρονα σε αρκετά σημεία. Η ηθελημένη απομόνωση, η απομάκρυνση από τους άλλους, είναι η πιο εύκολη προστασία έναντι του πόνου που μπορεί να αναπτυχθεί από τις ανθρώπινες σχέσεις. Είναι ευνόητο ότι η ευτυχία που μπορεί να επιτευχθεί μέσω αυτού του δρόμου είναι αυτή της ηρεμίας. Έναντι του τρομακτικού εξωτερικού κόσμου μπορούμε μόνο να αμυνθούμε μέσω κάποιου είδους απόκρουσης, εάν θέλουμε να λύσουμε αυτό το πρόβλημα για εμάς τους ίδιους και μόνο. Υπάρχει βέβαια ένας άλλος και καλύτερος δρόμος, αυτός της συμμετοχής σε μία ανθρώπινη κοινότητα και της επίθεσης στη φύση με τη βοήθεια της τεχνικής που εισάγει η επιστήμη, ώστε να την υποτάξουμε στην ανθρώπινη βούληση. Τότε εργαζόμαστε μαζί με όλους για την ευτυχία όλων. Οι πιο ενδιαφέρουσες μέθοδοι για την προστασία από τον πόνο είναι όμως αυτές που προσπαθούν να επηρεάσουν τον ίδιο μας τον οργανισμό. Σε τελική ανάλυση κάθε πόνος είναι μόνο αίσθηση, υπάρχει μόνο στο βαθμό που τον αισθανόμαστε και τον αισθανόμαστε μόνο ως συνέπεια συγκεκριμένων διατάξεων του οργανισμού μας.

Η πιο ακατέργαστη αλλά και δραστικότερη μέθοδος τέτοιου επηρεασμού είναι η χημική, η μέθη. Δεν πιστεύω ότι μπορεί κανείς να καταλάβει το μηχανισμό της, αλλά γεγονός είναι ότι υπάρχουν ουσίες ξένες στο σώμα, των οποίων η παρουσία στο αίμα και στα κύτταρά μας εξασφαλίζει άμεσες αισθήσεις ηδονής, αλλά αλλάζουν και τις συνθήκες της αισθητηριακής ζωής μας τόσο πολύ, που γινόμαστε ανίκανοι για την πρόσληψη δυσάρεστων αισθημάτων. Οι δύο επιδράσεις δε συμβαίνουν μόνο ταυτόχρονα, αλλά φαίνεται να είναι και στενά συνδεδεμένες μεταξύ τους. Θα πρέπει όμως να υπάρχουν ουσίες και στον ίδιο μας το χημισμό που να προσφέρουν παρόμοια αποτελέσματα, διότι γνωρίζουμε τουλάχιστον μια νοσηρή κατάσταση, τη μανία, όπου πραγματοποιείται αυτή η συμπεριφορά που μοιάζει με μέθη χωρίς έχει ληφθεί κάποιο ναρκωτική ουσία. Εξάλλου η φυσιολογική ψυχική μας ζωή παρουσιάζει διακυμάνσεις εύκολης ή δύσκολης αποδέσμευσης της ηδονής, με τις οποίες υπάρχει παράλληλα μία μειωμένη ή αυξημένη ευαισθησία απέναντι στη δυσαρέσκεια. Είναι πολύ λυπηρό που αυτή η τοξική πλευρά των ψυχικών διεργασιών διέφυγε μέχρι τώρα της επιστημονικής διερεύνησης. Η επίδραση των ναρκωτικών ουσιών στον αγώνα για την ευτυχία και την απομάκρυνση της αθλιότητας εκτιμάται τόσο πολύ σαν ευεργεσία, που άτομα και Λαοί τής έχουν χαρίσει μία σταθερή θέση στη λιμπιντική οικονομία τους. Δεν τους χρωστάμε μόνο το άμεσο κέρδος οπό ηδονή αλλά και ένα πολυπόθητο κομμάτι ανεξαρτησίας από τον εξωτερικό κόσμο. Γνωρίζουμε ότι με τη βοήθεια του «παυσίλυπου» μπορεί ο καθένας ανά πάσα στιγμή να φύγει από την πίεση της πραγματικότητας και να βρει καταφύγιο σε ένα δικό του κόσμο με καλύτερες συνθήκες αίσθησης. Είναι γνωστό ότι ακριβώς αυτή η ιδιότητα των ναρκωτικών τα καθιστά επικίνδυνα και βλαβερά. Φέρουν σε μερικές περιπτώσεις την ευθύνη για την άσκοπη απώλεια μεγάλων ποσών ενέργειας, που θα μπορούσαν να έχουν χρησιμοποιηθεί για τη βελτίωση της ανθρώπινης μοίρας.

Το πολύπλοκο κτίσμα του ψυχικού μας μηχανισμού επιτρέπει όμως και μια ολόκληρη σειρά άλλων επηρεασμών.

Όπως η ικανοποίηση μίας ενόρμησης είναι ευτυχία, έτσι γίνεται και η αιτία μεγάλου πόνου, όταν ο εξωτερικός κόσμος μας αφήνει να υποφέρουμε, μας αρνείται τον κορεσμό των αναγκών μας. Μπορεί λοιπόν κάποιος να ελπίζει ότι θα απελευθερωθεί από ένα μέρος του πόνου επενεργώντας πάνω σε αυτές τις ορμικές διεγέρσεις. Αυτό το είδος άμυνας έναντι του πόνου δεν επιτίθεται πλέον στο μηχανισμό των αισθήσεων αλλά προσπαθεί να εξουσιάσει τις ενδότερες πηγές των αναγκών. Με ακραίο τρόπο αυτό συμβαίνει εξουδετερώνοντας τις ενορμήσεις, όπως διδάσκει η ανατολική φιλοσοφία και εφαρμόζει η μέθοδος της γιόγκα. Εάν αυτό πετύχει, τότε κάποιος θα έχει σίγουρα παραιτηθεί και από κάθε άλλη δραστηριότητα (θα έχει θυσιάσει τη ζωή), θα έχει αποκτήσει με άλλα λόγια μόνο την ευτυχία της ηρεμίας. Τον ίδιο δρόμο ακολουθεί κάποιος και με πιο μετριοπαθείς στόχους, όταν επιδιώκει μόνο την εξουσία επί της ορμικής ζωής. Οι κυρίαρχες ψυχικές αρχές τότε υπόκεινται στην αρχή της πραγματικότητας. Εδώ δεν παραιτούμαστε με κανέναν τρόπο από την πρόθεση της ικανοποίησης- μία ορισμένη προστασία από τον πόνο επιτυγχάνεται με το ότι η μη ικανοποίηση των ενορμήσεων που βρίσκονται υπό έλεγχο δε γίνεται τόσο οδυνηρά αισθητή όσο αυτή των αδέσμευτων. Εδώ υπάρχει όμως μία αναντίρρητη μείωση της πιθανής απόλαυσης. Το αίσθημα της ευτυχίας από την ικανοποίηση μίας μη δεσμευμένης από το Εγώ ορμικής διέγερσης είναι ασύγκριτα πιο έντονο από αυτό του κορεσμού μίας χαλιναγωγημένης ενόρμησης. Η γοητεία των διαστροφικών παρορμήσεων, ίσως και κάθε απαγορευμένου γενικά, βρίσκει εδώ μία οικονομική εξήγηση.

Μία άλλη τεχνική της άμυνας έναντι του πόνου χρησιμοποιεί τις μεταθέσεις της λίμπιντο που επιτρέπει ο ψυχικός μας μηχανισμός, μέσω των οποίων η λειτουργία του κερδίζει τόσο μεγάλη ελαστικότητα. Το πρόβλημα που πρέπει να λυθεί συνίσταται στη μεταφορά των στόχων της ενόρμησης με τέτοιον τρόπο που να μη μπορούν να πληγούν από την άρνηση του εξωτερικά κόσμου. Η μετουσίωση των ενορμήσεων μας δίνει τη βοήθεια της. Κάποιος καταφέρνει περισσότερα όταν γνωρίζει πώς να αυξήσει επαρκώς το κέρδος από ηδονή από τις πηγές της ψυχικής και διανοητικής εργασίας. Η μοίρα δεν μπορεί τότε να πειράξει κάποιον παρά ελάχιστα. Η ικανοποίηση τέτοιου είδους, όπως η χαρά του καλλιτέχνη για τη δημιουργία, για την αποτύπωση των εικόνων της φαντασίας του, αυτή του ερευνητή για την επίλυση προβλημάτων και για τη γνώση της αλήθειας, έχουν μία ιδιαίτερη ποιότητα, την οποία σίγουρα κάποια μέρα θα μπορούμε να χαρακτηρίσουμε μεταψυχολογική. Προς το παρόν μπορούμε μόνο να πούμε μεταφορικά ότι μας εμφανίζονται πιο «ευγενείς και ανώτερες», αλλά η έντασή τους σε σύγκριση με αυτήν του κορεσμού πιο ωμών, πρωτογενών ορμικών διεγέρσεων είναι εξασθενημένη- δε συγκλονίζουν τη σωματική μας υπόσταση. Η αδυναμία αυτής της μεθόδου έγκειται όμως στο ότι δεν είναι γενικά εφαρμόσιμη, στο ότι είναι προσιτή μόνο σε λίγους ανθρώπους. Προϋποθέτει ιδιαίτερα ταλέντα και χαρίσματα τα οποία δε συναντούμε συχνά σε δραστικό βαθμό. Ακόμη και εκείνοι οι λίγοι δεν μπορούν να εξασφαλίσουν ολοκληρωμένη προστασία από τον πόνο, δεν τους προσφέρει κάποια πανοπλία αδιαπέραστη από τα βέλη της μοίρας και συχνά αποτυγχάνει, όταν το σώμα γίνεται το ίδιο η πηγή του πόνου.
Εάν ήδη κατά τη διαδικασία αυτή γίνεται φανερή η πρόθεση ανεξαρτητοποίησής μας από τον εξωτερικό κόσμο, αναζητώντας τις ικανοποιήσεις μας σε εσωτερικές, ψυχικές διεργασίες, τα ίδια χαρακτηριστικά προβάλλονται ακόμη πιο έντονα στην επόμενη μέθοδο. Εδώ χαλαρώνει ακόμη περισσότερο η σχέση με την πραγματικότητα, η ικανοποίηση αποκτάται από αυταπάτες, τις οποίες κάποιος αναγνωρίζει ως τέτοιες χωρίς να τον ενοχλεί στην απόλαυσή του το γεγονός ότι αποκλίνουν από την πραγματικότητα. To πεδίο οπό το οποίο προέρχονται οι αυταπάτες αυτές είναι αυτό της φαντασίας.

Στην κορυφή αυτών των φαντασιακών ικανοποιήσεων βρίσκεται η απόλαυση των έργων τέχνης, η οποία γίνεται προσιτή ακόμη και σε κάποιον που δεν είναι ο ίδιος δημιουργός, με τη μεσολάβηση του καλλιτέχνη. Όποιος είναι δεκτικός στην επιρροή της τέχνης, γνωρίζει ότι είναι ανεκτίμητη ως  πηγή ηδονής και παρηγοριά στη ζωή. Όμως η ήπια νάρκωση, στην οποία μας βάζει η τέχνη, δεν μπορεί να μας δώσει κάτι παραπάνω από μία φευγαλέα φυγή από τις ανάγκες της ζωής και δεν είναι αρκετά δυνατή για να μας κάνει να ξεχάσουμε την πραγματική αθλιότητα.

Πιο ενεργά και ριζικά δρα μια άλλη διαδικασία, η οποία βλέπει τον μοναδικό εχθρό στην πραγματικότητα, που αποτελεί την πηγή κάθε πόνου, που με αυτή δεν μπορεί να ζήσει κανείς και γι’ αυτόν το λόγο πρέπει να διακόψει κάθε σχέση μαζί της, εάν θέλει να είναι ευτυχισμένος κατά κάποια έννοια, Ο ερημίτης γυρνάει την πλάτη σε αυτό τον κόσμο, δε θέλει να έχει καμία επαφή μαζί του. Αλλά μπορούμε να κάνουμε και κάτι περισσότερο, μπορούμε να τον δημιουργήσουμε εκ νέου, να φτιάξουμε έναν άλλον στη θέση του, έναν κόσμο όπου θα εξαλειφθούν τα πιο αβάσταχτα χαρακτηριστικά και θα αντικατασταθούν από άλλα σύμφωνα με τις δικές μας επιθυμίες. Όποιος μέσα στην απελπισία και την οργή του διαλέγει αυτόν το δρόμο – προς την ευτυχία, κατά κανόνα δε θα φτάσει πουθενά, η πραγματικότητα είναι πολύ δυνατή γι’ αυτόν. Θα γίνει ένας παράφρονας που τις περισσότερες φορές δε βρίσκει αρωγό για την επιβολή της παραφροσύνης του. Λέγεται όμως ότι ο καθένας από εμάς φέρεται κατά κάποιον τρόπο παρόμοια με τον παρανοϊκό, διορθώνει μία αβάσταχτη για αυτόν πλευρά του κόσμου μέσω ενός δημιουργήματος της φαντασίας του και μεταφέρει αυτήν τη φαντασίωση στην πραγματικότητα. Ιδιαίτερη σημασία πρέπει να δώσουμε στην περίπτωση όπου ένας μεγαλύτερος αριθμός ανθρώπων αναλαμβάνει από κοινού το εγχείρημα να εξασφαλίσει την ευτυχία και να αποφύγει τον πόνο μέσω του ψευδαισθητικού μετασχηματισμού της πραγματικότητας.  Την παραφροσύνη δεν την αναγνωρίζει βεβαίως κανένας, όταν και ο ίδιος αποτελεί μέρος αυτής.

Δεν πιστεύω ότι αυτή η απαρίθμηση των μεθόδων με τις οποίες οι άνθρωποι πασχίζουν να αποκτήσουν την ευτυχία και να κρατήσουν μακριά τον πόνο είναι ολοκληρωμένη, γνωρίζω επίσης ότι αυτό το υλικό επιδέχεται και άλλες διατάξεις. Υπάρχει μία από αυτές τις διαδικασίες που δεν έχω ακόμη αναφέρει- όχι επειδή την ξέχασα, αλλά διότι θα μας απασχολήσει και σε σχέση με άλλα ζητήματα. Πώς θα ήταν εξάλλου δυνατόν να ξεχάσουμε ακριβώς αυτή τη μέθοδο της τέχνης της ζωής! Διακρίνεται μέσω της εκπληκτικής ενσωμάτωσης χαρακτηριστικών ιδιοτήτων. Επιδιώκει φυσικά και αυτή την ανεξαρτητοποίηση από τη μοίρα -αυτός είναι ο καλύτερος τρόπος για να το εκφράσουμε- και μεταθέτει, με αυτή την πρόθεση, την ικανοποίηση σε εσωτερικές φυσικές διεργασίες, χρησιμοποιεί γι’ αυτόν τον σκοπό την προαναφερθείσα ικανότητα μετάθεσης της λίμπιντο, αλλά δεν αποστρέφεται τον εξωτερικό κόσμο, αγκιστρώνεται αντίθετα στα αντικείμενά του και αποκτά μια αισθηματική σχέση με αυτά. Δεν ικανοποιείται με τον τρόπον τινά κουρασμένο και παρατημένο στόχο της αποφυγής της δυσαρέσκειας, αλλά την προσπερνάει μάλλον αδιάφορα και εμμένει στην πρωταρχική, παθιασμένη επιδίωξη για θετική εκπλήρωση της ευτυχίας. Ίσως να πλησιάζει πραγματικά αυτόν το στόχο περισσότερο από κάθε άλλη μέθοδο. Εννοώ φυσικά εκείνη την κατεύθυνση της ζωής που έχει ως κέντρο της την αγάπη, που περιμένει κάθε ικανοποίηση με το να αγαπά και να αγαπιέται. Μια τέτοια ψυχική στάση είναι σε όλους μας αρκετά γνωστή- μία από τις μορφές έκφανσης αυτής της αγάπης, η σεξουαλική αγάπη, μας χάρισε εντονότερη εμπειρία μίας εξαίσιας αίσθησης ηδονής και έγινε έτσι το πρότυπο για την επιδίωξη της ευτυχίας μας. Τι πιο φυσικό από το να επιμένουμε να αναζητούμε την ευτυχία στον ίδιο δρόμο που για πρώτη φορά τη συναντήσαμε. Η αδύναμη πλευρά αυτής της τεχνικής της ζωής είναι εμφανής- ειδάλλως κανένας άνθρωπος δεν θα είχε σκεφτεί να εγκαταλείψει αυτόν το δρόμο προς την ευτυχία για κάποιον άλλον. Ποτέ δεν είμαστε πιο απροστάτευτοι από τον πόνο από όταν αγαπάμε, ποτέ δεν είμαστε πια αβοήθητα δυστυχισμένοι από όταν έχουμε χάσει το αγαπημένο αντικείμενο ή την αγάπη του. Αλλά η τεχνική της ζωής που βασίζεται στην αξία της αγάπης για την ευτυχία δεν τελειώνει με αυτό, υπάρχουν πολλά ακόμη που θα πρέπει να ειπωθούν.

Εδώ μπορούμε να προσθέσουμε την ενδιαφέρουσα περίπτωση κατά την οποία η ευτυχία της ζωής αναζητείται κυρίως στην απόλαυση της ομορφιάς, όπως και αν παρουσιάζεται στις αισθήσεις και στην κρίση μας, στην ομορφιά των ανθρώπινων μορφών και χειρονομιών, στην ομορφιά φυσικών αντικειμένων και τοπίων, καλλιτεχνικών αλλά και επιστημονικών έργων. Αυτή η αισθητική στάση ως στόχος της ζωής προσφέρει ελάχιστη προστασία από τους πόνους που μας απειλούν, μπορεί όμως να αποζημιώσει για πολλά. Η απόλαυση της ομορφιάς έχει έναν ιδιαίτερο, ελαφρά μεθυστικό αισθητικό χαρακτήρα. Δεν είναι φανερή η χρησιμότητα της ομορφιάς, δεν μπορούμε να δούμε την πολιτιστική της αναγκαιότητα και όμως δεν μπορούμε και να μην τη συμπεριλάβουμε στον πολιτισμό. Η επιστήμη της αισθητικής εξετάζει τις προϋποθέσεις με τις οποίες γίνεται αισθητό το ωραίο- δεν έχει μπορέσει να διαφωτίσει τη φύση και την προέλευση της ομορφιάς- όπως συνηθίζεται, αυτή η απουσία αποτελέσματος καλύπτεται με βαρύγδουπα και κενά λόγια. Δυστυχώς ούτε η ψυχανάλυση έχει να πει πολλά σχετικά με την ομορφιά. Μόνο η προέλευση από το πεδίο της σεξουαλικής αίσθησης μοιάζει εξασφαλισμένη- θα ήταν ένα εξαίρετο παράδειγμα μίας ανασταλμένης ως προς το στόχο διέγερσης. Η «ομορφιά» και η «γοητεία» είναι πρωταρχικές ιδιότητες του σεξουαλικού αντικείμενου. Είναι αξιοσημείωτο ότι τα ίδια τα γεννητικά όργανα, των οποίων η θέα πάντα δρα διεγερτικά, σχεδόν ποτέ δε χαρακτηρίζονται ως ωραία, αντίθετα ο χαρακτήρας της ομορφιάς φαίνεται να ταιριάζει σε συγκεκριμένα δευτερεύοντα σεξουαλικά χαρακτηριστικά.

Παρά την έλλειψη πληρότητας, τολμώ να κάνω ήδη από τώρα κάποιες παρατηρήσεις που θα κλείσουν την έρευνά μας. Το πρόγραμμα που μας επιβάλλει η αρχή της ηδονής, το να γίνουμε ευτυχισμένοι, είναι ανέφικτη και όμως μας επιτρέπεται —ή μάλλον μπορούμε- να μην εγκαταλείψουμε τις προσπάθειες να το φέρουμε με κάποιον τρόπο πιο κοντά στην εκπλήρωση. Μπορεί κάποιος να διαλέξει πολύ διαφορετικούς δρόμους, να θέσει προτεραιότητα είτε στο θετικό στόχο, το κέρδος από ηδονή, είτε στον αρνητικό, την αποφυγή της δυσαρέσκειας. Με κανέναν από αυτούς τους τρόπους δεν μπορούμε να επιτύχουμε όλα όσα λαχταρούμε.

Δεν υπάρχει καμία συμβουλή που να ταιριάζει σε όλους- ο καθένας θα πρέπει να προσπαθήσει να βρει μόνος του με ποιον ιδιαίτερο τρόπο θα γίνει ευτυχισμένος. Θα ισχύσουν οι πιο ποικίλοι παράγοντες για να δείξουν το δρόμο στην επιλογή μας. Εξαρτάται από το πόση πραγματική ικανοποίηση μπορεί κανείς να περιμένει από τον εξωτερικό κόσμο και σε ποιο βαθμό βρίσκει αφορμές για να ανεξαρτητοποιηθεί από αυτόν – και τέλος, από το πόση δύναμη πιστεύει ότι έχει για να αλλάξει αυτό τον κόσμο σύμφωνα με τις επιθυμίες του. Ήδη από αυτό το σημείο, εκτός από τις εξωτερικές συνθήκες, γίνεται καθοριστική και η ψυχική ιδιοσυστασία του ατόμου. Ο κατά κύριο λόγο ερωτικός άνθρωπος θα δώσει προτεραιότητα στις αισθηματικές σχέσεις με άλλα άτομα, ο περισσότερο αυτάρκης ναρκισσιστής θα αναζητήσει την πραγματική ικανοποίηση στις δικές του εσωτερικές ψυχικές διεργασίες, ο άνθρωπος της δράσης δε θα απομακρυνθεί από τον εξωτερικό κόσμο όπου μπορεί να δοκιμάσει τη δύναμή του. Για τις μεσαίες καταστάσεις αυτών των τύπων, καθοριστικό ρόλο για το πού θα μεταφερθούν τα ενδιαφέροντά τους θα αναλάβει το είδος των ταλέντων τους και το μέγεθος της δυνατής σε αυτούς μετουσίωσης των ενορμήσεων. Κάθε ακραία απόφαση θα έχει ως αποτέλεσμα να εκτεθεί το άτομο στους κινδύνους που φέρει η αποκλειστικά επιλεγμένη τεχνική της ζωής. Όπως ακριβώς ο προσεκτικός έμπορος αποφεύγει να δεσμεύσει όλο του το κεφάλαιο σε ένα σημείο, έτσι ίσως θα μας συμβούλευε και η σοφία της ζωής να μην περιμένουμε όλη την ικανοποίηση από μία και μόνη επιδίωξη.

S. FREUD, Ο πολιτισμός πηγή δυστυχίας

Η εξαφάνιση των δεινοσαύρων επέτρεψε στα θηλαστικά και τον άνθρωπο την εξέλιξη

Προτού τα θηλαστικά, μεταξύ των οποίων και ο άνθρωπος «ξεμυτίσουν» στον πλανήτη Γη, οι δεινόσαυροι είχαν κάθε ισχύ να επικρατούν και να μην αφήνουν όποιο υποδεέστερο πλάσμα να δημιουργήσει.

Φυσικά, όλα αυτά, μέχρι και τη ξαφνική εξαφάνισή τους από προσώπου γης.

Μια νέα επιστημονική μελέτη από εξελικτικούς βιολόγους και παλαιοντολόγους συμπέρανε ότι η συμπεριφορά των θηλαστικών μεταβλήθηκε δραστικά και άμεσα, μόλις ο φόβος και ο τρόμος -οι δεινόσαυροι- έφυγε πάνω από τα κεφάλια τους. Το αποτέλεσμα ήταν να δουν το φως της μέρας και οι πληθυσμοί τους να αυξηθούν με ταχύ ρυθμό.

Μέχρι σήμερα τα περισσότερα θηλαστικά έχουν ακόμη κατάλοιπα από εκείνη τη «σκοτεινή» εξελικτική περίοδό τους, όπως μάτια προσαρμοσμένα να βλέπουν καλά με λιγοστό φως, ανεπτυγμένη αίσθηση οσμής (για εξερεύνηση μέσα στο σκοτάδι) κ.ά.

Οι ερευνητές, με επικεφαλής τον Ρόι Μαόρ του Πανεπιστημίου του Τελ Αβίβ και την Κέιτ Τζόουνς του Πανεπιστημιακού Κολλεγίου του Λονδίνου (UCL), που έκαναν τη σχετική δημοσίευση στο περιοδικό «Nature Ecology & Evolution», σύμφωνα με το Γαλλικό Πρακτορείο και το «Science», μελέτησαν 2.415 είδη σύγχρονων θηλαστικών, συνδυάζοντας γενετικά, ανατομικά και συμπεριφορικά δεδομένα.

Με αυτό τον τρόπο και με τη βοήθεια υπολογιστικών αλγορίθμων, δημιούργησαν ένα εξελικτικό «δέντρο» για τα θηλαστικά, φθάνοντας έως τις απαρχές τους, πριν από 220 έως 160 εκατομμύρια χρόνια.

Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις τους, τα πρώτα θηλαστικά έγιναν ενεργά στη διάρκεια της μέρας μόνο 200.000 χρόνια αφότου είχε συμβεί η μαζική εξαφάνιση των δεινοσαύρων (πλην όσων πετούσαν) μετά την πτώση του αστεροειδούς και τις συνακόλουθες πιέσεις του περιβάλλοντός τους πριν από περίπου 66 εκατ. χρόνια.

Μέχρι σήμερα πάντως σχετικά λίγα θηλαστικά είναι ενεργά μόνο μέσα στη μέρα (σκίουροι, αντιλόπες, κάποια σαρκοβόρα κ.ά.), μερικά κινούνται τόσο τη μέρα όσο και τη νύχτα (γάτες, ελέφαντες, αγελάδες κ.ά.), αλλά τα περισσότερα θηλαστικά προτιμούν ακόμη τη... νυχτερινή ζωή. Οι πρόγονοι των πρωτευόντων (από όπου προήλθαν οι πίθηκοι και ο άνθρωπος) ήσαν ανάμεσα στα πρώτα θηλαστικά που -ίσως πριν από 52 εκατ. χρόνια- άρχισαν να ακολουθούν έναν κυρίως ημερήσιο τρόπο ζωής.

Δόντια 145 εκατ. ετών από τους αρχαιότερους προγόνους
Σε μια ξεχωριστή αλλά σχετική ανακάλυψη, επιστήμονες βρήκαν στην ακτή του Ντόρσετ στη νότια Βρετανία απολιθώματα ηλικίας 145 εκατομμυρίων ετών. Πρόκειται για δόντια που ανήκουν σε μικρά τριχωτά πλάσματα, τα οποία έμοιαζαν με τις σημερινές μυγαλές και μπορούν να θεωρηθούν οι αρχαιότεροι γνωστοί πρόγονοι σχεδόν όλων των σύγχρονων θηλαστικών, άρα και των ανθρώπων.

Οι Βρετανοί ερευνητές, που έκαναν τη σχετική δημοσίευση στο παλαιοντολογικό περιοδικό «Acta Paleontologica Polonica», σύμφωνα με το BBC, δήλωσαν ότι τα ευρήματα αποτελούν τα αρχαιότερα μη αμφισβητήσιμα απολιθώματα της εξελικτικής γραμμής που οδήγησε στον άνθρωπο. Πρόσφατα είχαν ανακαλυφθεί στην Κίνα ακόμη παλαιότερα απολιθώματα αρχέγονων θηλαστικών ηλικίας περίπου 160 εκατ. ετών, αλλά υπάρχουν ακόμη αμφιβολίες για τη χρονολόγησή τους.

Η παλιότερη ελληνική βιβλιοθήκη που ιδρύθηκε το 1764!

Η βιβλιοθήκη της Δημητσάνας είναι μια πνευματική κληρονομιά ανυπολόγιστης αξίας. Φωτισμένοι Έλληνες, με όραμα και αγάπη για τον τόπο τους, κληροδότησαν φως πνευματικό, φως ελληνικό στις μεταγενέστερες γενιές, με την προσδοκία να γίνουν κι εκείνοι συνεχιστές στο έργο τους. Η βιβλιοθήκη της Δημητσάνας ιδρύθηκε το 1764 και είναι η αρχαιότερη βιβλιοθήκη της Ελλάδας.

Η βιβλιοθήκη μέχρι το 1821 ήταν εμπλουτισμένη με 5.000 τόμους, αριθμός τεράστιος για την εποχή και τις συνθήκες κάτω από τις οποίες βρισκόταν η Ελλάδα, (εποχή Tουρκοκρατίας).

Η βιβλιοθήκη πρόσφερε κι αυτή το μερίδιο της, πολύ μεγάλο, στον εθνικό αγώνα για την απελευθέρωση. Διότι η Δημητσάνα με τους μπαρουτόμυλους, που λειτουργούσαν εκεί, ήταν το οπλοστάσιο του αγώνα και τροφοδοτούσε με μπαρούτι Μοριά και Ρούμελη. Το μπαρούτι όμως για να γίνει φυσίγγια χρειαζόταν να τυλιχτεί σε χαρτί. Αυτό το πολύτιμο χαρτί το πρόσφεραν τα βιβλία της βιβλιοθήκης. Έτσι από τους 5.000 τόμους που αριθμούσε η βιβλιοθήκη πριν το 1821, μετά την απελευθέρωση είχαν διασωθεί μόλις 600 τόμοι.

Κι επειδή σ’ αυτή τη μικρή γωνιά της γης με τα περήφανα δασωμένα βουνά υπάρχουν πάντα ξεχωριστοί άνθρωποι, που ξέρουν να δίνουν, η βιβλιοθήκη, από το 1845 με δαπάνες του μεγάλου ευεργέτη της Δημητσάνας Νικολάου Μακρή.

Από αυτή την προνομιακή θέση ο επισκέπτης της, εκτός από το θαυμασμό του για την ίδια τη βιβλιοθήκη, μπορεί να απολαύσει ένα υπέροχο θέαμα: το φαράγγι του Λούσιου ποταμού, ένα ζωντανό μνημείο της φύσης, πρόκληση για τολμηρούς οδοιπόρους.

Σήμερα η βιβλιοθήκη έχει 35.000 τόμους χάρη στην προσφορά των Δημητσανιτών της διασποράς, αλλά και στο κληροδότημα του Νικολάου Μακρή. Από το 1925 το υλικό της βιβλιοθήκης ταξινομήθηκε και αναγνωρίστηκε η αξία του από την πολιτεία, η οποία κατέταξε τη βιβλιοθήκη υπό την αιγίδα του υπουργείου Πολιτισμού, ως δημόσια βιβλιοθήκη.

Η Ακαδημία Αθηνών έπραξε και αυτή το χρέος της, οφειλή και ευγνωμοσύνη σ’ αυτόν τον πνευματικό φάρο των Αρκαδικών βουνών και της απένειμε χρυσό μετάλλιο και δίπλωμα, όχι μόνο για την προσφορά της, αλλά για το ότι υπάρχει ακόμη, παρά τις δύσκολες καταστάσεις που αντιμετώπισε και μπορεί να προσφέρει πνευματική τροφή σ’ αυτή την κορφή της αρκαδικής γης.

Στη βιβλιοθήκη φυλάσσονται σπάνια χειρόγραφα του 17ου αι. καθώς και περγαμηνές του 16ου αι. Επίσης υπάρχουν βιβλία από τα πρώτα μετά την ανακάλυψη της τυπογραφίας, και τα οποία τυπώθηκαν το 1546 στη Βενετία και στη Βασιλεία.

Στους 35.000 τόμους, όπως προαναφέρθηκε, υπάρχουν παλαιές και σπάνιες εκδόσεις, που πρέπει να προστατευτούν πάσει θυσία, όπως και διακόσιοι (200) περίπου κώδικες, για τους οποίους έχει καταρτιστεί κατάλογος και ταξινομημένα λυτά έγγραφα.

Ξάνθιππος, ο Σπαρτιάτης στρατηγός που έγινε μισθοφόρος και ηγήθηκε του στρατού των Καρχηδόνιων κατά των Ρωμαίων

Ο Ξάνθιππος ο Λακεδαιμόνιος ήταν από τους πιο ξακουστούς στρατηγούς της αρχαιότητας, καθώς με τη βοήθεια του οι Καρχηδόνιοι εξουδετέρωσαν τον ρωμαϊκό στρατό.

Έζησε τον 3ο αιώνα π.Χ. και εργαζόταν ως μισθοφόρος. Όταν οι Ρωμαίοι αποβιβάστηκαν στη Βόρεια Αφρική εξαπέλυσαν επίθεση εναντίον της Καρχηδόνας.  Ο Ρωμαίος διοικητής, ύπατος Μάρκος Ατίλιος Ρήγουλος κατέλαβε την πλούσια πόλη του Τύνητα που απείχε μόλις 15 χλμ από την Καρχηδόνα και ξεσήκωσε τις άλλες πόλεις να επιτεθούν εναντίον των Καρχηδονίων. Οι Καρχηδόνιοι τους πρότειναν να συνάψουν ειρήνη αλλά τους έθεσαν εξωπραγματικούς όρους, με συνέπεια να μην τους δεχτούν και να έρθουν σε πόλεμο.

Εκπαίδευσε το στράτευμα των Καρχηδονίων σύμφωνα με τα ελληνικά πρότυπα και νίκησε.

Οι Καρχηδόνιοι αποφάσισαν να αναδιοργανώσουν στο στράτευμα. Σύμφωνα με τον Αππιανό ζήτησαν από τη Σπάρτη, η οποία προμήθευε μισθοφόρους σε στρατούς της Ελλάδας και της Μικράς Ασίας,  να τους στείλουν έναν έμπειρο στρατηγό. Έστειλαν τον Ξάνθιππο τον Λακεδαιμόνιο, ο οποίος μόλις έφτασε στην Καρχηδόνα ανέλαβε την ηγεσία του στρατού.

Ο Ξάνθιππος παρατήρησε ότι οι στρατιώτες πολεμούσαν με έναν ξεπερασμένο τρόπο και αναμόρφωσε το στράτευμα σύμφωνα με τα ελληνικά πρότυπα. Πέρασε τους στρατιώτες από σκληρή εκπαίδευση προκειμένου να είναι έτοιμοι να αντιμετωπίσουν τον οργανωμένο στρατό των Ρωμαίων και οργάνωσε τη φάλαγγα και το ιππικό.

Υπέβαλλε τους στρατιώτες σε καθημερινή γυμναστική και τους έκανε εξάσκηση στη χρήση μικρών δοράτων. Ο Ξάνθιππος είχε στρατηγικές ικανότητες και ήξερε πως η επιλογή του πεδίου μάχης ήταν σημαντική για τη νίκη. Στρατοπέδευσε με τον στρατό του μεταξύ του Τύνητα και της θάλασσας στα σημεία που οι Ρωμαίοι ανεφοδιάζονταν. Όταν ο Ρωμαίος ύπατος είδε τον καρχηδονιακό στρατό, διέταξε τους στρατιώτες του να πάρουν θέσεις μάχης, αν και ήταν καταπονημένοι από τις συνεχείς επιθέσεις στις χώρες της Βόρειας Αφρικής. Ο στρατός των Ρωμαίων αποτελείτο από 18.000 στρατιώτες ενώ των Καρχηδονίων από 16.000.  Αν και υστερούσαν αριθμητικά σε άντρες, υπερτερούσαν στο ιππικό, το οποίο έκρινε τον πόλεμο. Είχαν 4000 ιππείς και 100 ελέφαντες ενώ οι Ρωμαίοι μόλις 500, με αποτέλεσμα να νικήσουν εύκολα και να επιτεθούν ενάντια στο πεζικό των Ρωμαίων, το οποίο εξόντωσαν.

Ο απολογισμός της μάχης ήταν 15.000 νεκροί από την πλευρά των Ρωμαίων και 800 από την πλευρά των Καρχηδονίων. Οι Καρχηδόνιοι αιχμαλώτισαν τον Ρωμαίο διοικητή Ρήγουλο και γιόρτασαν τη θριαμβευτική νίκη. Η μετέπειτα ζωή του Ξάνθιππου δεν είναι γνωστή. Λέγεται ότι αναγκάστηκε να φύγει από την Καρχηδόνα εξαιτίας της ζηλοφθονίας των άλλων στρατηγών και πήγε στην Πτολεμαϊκή Αίγυπτο, όπου υπηρέτησε ως μισθοφόρος ως το τέλος της ζωής του.

Μαύρες τρύπες με «κοτσιδάκια» προσφέρουν νέες γνώσεις για την κβαντική ύλη

Οι φυσικοί κατανοούν λίγα πράγματα σχετικά με την κβαντική ύλη, η οποία είναι δομικό στοιχείο των μελλοντικών κβαντικών υπολογιστών. Οι θεωρητικοί έχουν τώρα ανακαλύψει ότι οι μαύρες τρύπες με «κοτσιδάκια» φιλοξενούν ένα παρόμοιο μοτίβο τάξης, πράγμα που κάνει τους υπολογισμούς στην κβαντική ύλη ευκολότερους.

Στην καθημερινή ζωή αναγνωρίζονται τρεις καταστάσεις ύλης: στερεά, υγρή και αέρια. Άλλες πιθανές καταστάσεις διαμορφώνουν ένα πολύ μικρότερο μέρος της ζωής, όπως ο μαγνητισμός, όπου όλα τα σωμάτια βρίσκονται εξαιρετικά οργανωμένα το ένα δίπλα στο άλλο, ή η υπερευστότητα, όπου ένα υλικό έχει μηδενικό ιξώδες. Τα υλικά μπορούν επίσης να είναι σε μια κατάσταση στην οποία σωμάτια να είναι διεπλεκόμενα. Η διεμπλοκή είναι ένα κβαντομηχανικό φαινόμενο, έτσι που οι φυσικοί αποκαλούν αυτή την κατάσταση κβαντική ύλη. Προς το παρόν κατανοούνται πολύ λίγα πράγματα σχετικά με αυτό. Μια ερευνητική ομάδα, υπό την καθοδήγηση του φυσικού του Leiden, Jan Zaanen, έχει αναπτύξει μια θεωρία για ένα διαφορετικό φαινόμενο που εμφανίζει μια εκπληκτική ομοιότητα με την κβαντική ύλη.

Η θεωρία του Zaanen περιγράφει μια μαύρη τρύπα με μια πασίγνωστη υφή πλεκτού, όπως τα κοτσιδάκια. Κάτι τέτοιο είναι σε αντίφαση με τη θεωρία ότι οι μαύρες τρύπες «δεν έχουν μαλλιά». Αυτό σημαίνει ότι μπορούν να μετρηθούν τρία χαρακτηριστικά από μια μαύρη τρύπα: τη μάζα της, το ηλεκτρικό της φορτίο και τη στροφορμή της. Η επιφάνεια είναι απόλυτα λεία, όπως ένα ξυρισμένο κεφάλι. Ωστόσο, η θεωρητική έκδοση μιας μαύρης τρύπας στη θεωρία των χορδών μπορεί πράγματι «να έχει μαλλιά» και σε αυτή την περίπτωση με ένα κούρεμα «ράστα».

Η θεωρία παρέχει στους φυσικούς μια λαβή για να εργαστούν για την κατανόηση της μυστήριας ακόμη κατάστασης της κβαντικής ύλης. Αυτό είναι επειδή η «ράστα» μαύρη τρύπα προκύπτει ότι φιλοξενεί ένα ενορχηστρωμένο μοτίβο εξωτικών μορφών τάξης, που είναι πανομοιότυπες των πειραματικών παρατηρήσεων της «υπεραγωγιμότητας υψηλής θερμοκρασίας» – ένα φαινόμενο που σχετίζεται με την κβαντική ύλη. Πειραματικοί φυσικοί αναζητούν για δεκαετίες γιατί παρατηρούν αυτή την εξωτική τάξη. Ο Zaanen τώρα βλέπει το ίδιο μοτίβο σε θεωρητικές μαύρες τρύπες με «κοτσιδάκια».

Συνδέοντας το σωμάτιο του Higgs με την Σκοτεινή Ύλη

Το μποζόνιο Higgs βοηθάει να εξηγηθεί πώς αποκτούν μάζα το σωμάτια, έτσι φαίνεται σωστό ότι μπορεί να προσφέρει το κλειδί για την κατανόηση της σκοτεινής ύλης, την κυριαρχούσα μορφή ύλης που – μαζί με την σκοτεινή ενέργεια – αποτελεί το 95% των πάντων στο σύμπαν. Υπάρχουν μοντέλα (Higgs-portal models) που υποθέτουν ότι σωμάτια σκοτεινής ύλης αλληλεπιδρούν με σωμάτια κανονικής ύλης μέσω της ανταλλαγής μποζόνιου του Higgs. Εάν είναι σωστά, τότε οι ερευνητές θα ανέμεναν ένα σήμα -υπογραφή σκοτεινής ύλης σε διάσπαση του Higgs στον Large Hadron Collider (LHC) του CERN. Νέα θεωρητική μελέτη αφαιρεί ορισμένη από την αβεβαιότητα σε αυτά τα μοντέλα, βελτιώνοντας τα όρια που τίθενται από το LHC στους υποψηφίους της σκοτεινής ύλης.

Αν η σκοτεινή ύλη αλληλεπιδρά μέσω διαμεσολαβητών Higgs, τότε αυτό θα πρέπει να επιδρά – κατά μια αντίστροφη έννοια – στο πώς διασπάται το μποζόνιο Higgs. Ειδικότερα, ορισμένο τμήμα των μποζονίων Higgs που δημιουργούνται στο LHC θα πρέπει να διασπάται σε σωμάτια σκοτεινής ύλης, τα οποία θα διαφεύγουν της ανίχνευσής. Το γεγονός ότι καμία από αυτές τις «αόρατες διασπάσεις» δεν έχουν παρατηρηθεί επιτρέπει στους ερευνητές να θέτουν χαμηλότερα όρια στην πιθανότητα, ή ενεργό διατομή, για τα σωμάτια σκοτεινής ύλης που αλληλεπιδρούν με ένα νουκλεόνιο.

Δυστυχώς, τα όρια της τρέχουσας ενεργού διατομής στα μοντέλα σκοτεινής ύλης με Higgs έχουν μεγάλα εύρη σφάλματος, σε μεγάλο μέρος επειδή τα μοντέλα αυτά βασίζονται στη σύζευξη μεταξύ μποζόνιου Higgs και νουκλεονίων, που είναι αβέβαιη. Ο Martin Hoferichter του Πανεπιστημίου της Washington, στο Seattle και οι συνεργάτες του επαναξιολογούν αυτή την σύζευξη Higgs-νουκλεονίου. Ενσωματώνουν την πρόσφατη πρόοδο στην φαινομενολογία και υπολογισμούς του πλέγματος-QCD, καθώς επίσης μια, για πρώτη φορά, προέλευση της συμβολής για τη σύζευξη δυο νουκλεονίων από το μποζόνιο Higgs. Τα αποτελέσματά τους για τα όρια της ενεργού διατομής παρέχουν ένα πιο έντονο όριο για την εξαίρεση πιθανών υποψηφίων σωμάτιων σκοτεινής ύλης, ιδιαιτέρως για περιοχή μάζας 1 έως 10 GeV, όπου τα πειράματα άμεσης ανίχνευσης είναι λιγότερο ευαίσθητα.

Η θέση της γυναίκας στην Μινωική Κρήτη

Από όσα μπορούμε να διακρίνουμε στον μινωικό αστικό κώδικα, δυο είδη δικαιωμάτων είναι ιδιαίτερα σημαντικά: το πρώτιστο δικαίωμα της πατριάς σε ό,τι αφορούσε στην ιδιοκτησία και την μητριαρχική διαδοχή. Είναι γνωστό ότι η αναγκαστική τέλεση του ενδογαμικού συλλογικού γάμου, μετά την μύηση  ανάμεσα στα μέλη δυο ομάδων μιας πατριάς, κράτησε ως την ελληνιστική εποχή. Πρώτοι έχουν το δικαίωμα να διεκδικήσουν μια κόρη κληρονόμα, οι άνδρες της ίδιας με αυτήν φυλετικής ομάδας. Αν όμως δεν την θέλουν, τότε οι πιο στενοί της συγγενείς πρέπει να κάνουν καινούργια προσφορά σε όλη την φυλή και να περιμένουν τριάντα μέρες, ώσπου να αποκτήσει το δικαίωμα να αναζητήσει αλλού το σύζυγό της, μόνη της: απομεινάρια μιας εποχής κοινοκτημοσύνης, όπου η γυναίκα, όποια κι αν ήταν τα αισθήματά της, αποτελούσε αγαθό όπως και η γη και που την τύχη της ρύθμιζε η ομάδα. Ενώ στην κλασική Ελλάδα οι γυναίκες που παντρεύονταν, πήγαιναν αμέσως να κατοικήσουν στο σπίτι του συζύγου τους, στην Κρήτη, οι άντρες δεν έπαιρναν στο σπίτι τους τις κοπέλες που παντρεύονταν, παρά μόνο αν ήταν ικανές να ρυθμίζουν μόνες τους τα οικιακά προβλήματα. Έμεναν λοιπόν, όπως και στην μινωική εποχή, στο σπίτι του πατέρα και της μητέρας τους. Σε περίπτωση μοιχείας, το έγκλημα που είχε διαπραχθεί στο σπίτι αυτό, εθεωρείτο πιο μεγάλο και πιο επιλήψιμο, παρά αν είχε γίνει οπουδήποτε αλλού. Ο σύζυγος δεν είχε το δικαίωμα να πουλήσει ή να υποθηκεύσει την προίκα της γυναίκας του. Την ατομική της περιουσία την έλεγχε μετά τον γάμο η ίδια. Ένα ακόμη χαρακτηριστικό πρωτόγονης νομοθεσίας: άντρας και γυναίκα μπορούσαν να χωρίσουν όποτε ήθελαν. Στην περίπτωση όμως αυτή, η γυναίκα ξανάπαιρνε την προίκα της, τα μισά από όσα είχε αποκτήσει το ζευγάρι και όλα τα ρούχα που είχε κάνει μόνη της.

Στον Κώδικα της Γόρτυνας διατυπώνεται ο όρος ότι είχε το δικαίωμα να πάρει επί πλέον πέντε στατήρες ασήμι, αν ήταν ο σύζυγος που είχε προκαλέσει το διαζύγιο, αλλά ο τελευταίος έπρεπε να προσέξει να μην πάρει η γυναίκα περισσότερα, κι αυτό αποτελεί καινούργιο στοιχείο του γάμου, όταν ό άντρας ζούσε στο σπίτι της νύφης. Είναι αξιοσημείωτο ότι αναφέρονται μόνο τα δικαιώματα της συζύγου, της κληρονόμου κόρης, της χήρας. Αν η γυναίκα πέθαινε άτεκνη, ο σύζυγός της ήταν υποχρεωμένος να επιστρέψει την ιδιοκτησία της γυναίκας και το μισό από την τελευταία σοδειά στην φυλετική ομάδα από την οποία είχε προέλθει. Υπολόγιζαν και ανέφεραν την γυναίκα της Κρήτης ανάμεσα στα μέλη της φυλής κι αυτό αποτελεί εξαίρεση στα αρχαίο δίκαιο. Έπαιρνε το προσωπικό της μερίδιο από την κληρονομιά. Μπορούσε να αρνηθεί να παντρευτεί τον πιο στενό της συγγενή σε περίπτωση χηρείας ή διαδοχής, καταβάλλοντας αποζημίωση. Είδαμε ότι είχε το δικαίωμα, αν ανήκε στην τάξη των ελεύθερων, να παντρευτεί επίσημα ακόμη κι έναν δουλοπάροικο και πως, με την προϋπόθεση ότι αυτός θα πήγαινε να ζήσει στην ιδιοκτησία και στο σπίτι της γυναίκας του, διαβίβαζε στα παιδιά της την ευγενική της καταγωγή. Πολλές φορές, μια παντρεμένη μπορούσε να αποκτήσει ελεύθερα ή όχι παιδιά, ανάλογα με το σπίτι όπου γεννούσε.

Όλα αυτά τα σχετικά με τον γάμο χαρακτηριστικά, η ελεύθερη διάθεση της περιουσίας, η κληρονομιά, η διαδοχή, υπογραμμίζουν την υψηλή κοινωνική θέση της Κρητικιάς γυναίκας, χίλια ακόμη χρόνια μετά τον Μίνωα. Ξέρουμε, ωστόσο, ότι τόσο αυτόν όσο και τ’ αδέλφια του, τους θεωρούσε η παράδοση, πρώτ’ απ’ όλα, σαν τους γιους μιας πριγκίπισσας, της Ευρώπης, και κατά δεύτερο λόγο σαν τα υιοθετημένα παιδιά ενός άνδρα, του Αστερίου ή Αστερίωνα. Ξαναβρίσκουμε τους απόγονους από την πλευρά της μητέρας των Μινωϊτών στην λυκιακή φυλή των Τερμίλων που τους μετέφερε, λένε, ο Σαρπηδών, γιος της Ευρώπης, από την Κρήτη στην Μικρά Ασία. «Τα έθιμά τους, γράφει ο Ηρόδοτος (Α, 173), είναι εν μέρει Κρητικά, εν μέρει Καρικά. Να και ένα που τους είναι τελείως ιδιαίτερο και δεν συναντιέται σε κανένα άλλο λαό. Παίρνουν το όνομα της μητέρας και όχι του πατέρα. Αν ένας π’ αυτούς ρωτήσει τον γείτονά του ποιος είναι, αυτός αναφέρει τη μητέρα του και απαριθμεί τη μητρική γενεαλογία. Αν μια αστή γυναίκα παντρευτεί δούλο, τα παιδιά του θεωρούνται καλής οικογενείας. Αν, όμως, ένας πολίτης, έστω και ο πρώτος από τους πολίτες, έχει γυναίκα ξένη ή παλλακίδα, τα παιδιά τους δεν απολαμβάνουν καμιάς υπολήψεως». Μαθαίνουμε ενδεικτικά ότι αν και οι γυναίκες ανήκαν ομαδικά σε όλη την φυλή, το συνηθισμένο καθεστώς του γάμου ήταν η μονογαμία. Ο Μίνωας είχε μια μόνο νόμιμη γυναίκα, την Πασιφάη. Οι πολυάριθμες παλλακίδες δεν υπολογίζονταν. Αυτό δεν εμπόδιζε τα νόθα παιδιά, όπως ό Μόλος, ό γιος του Δευκαλίωνα, να παίζουν κάποιο ρόλο στην αριστοκρατία.