ΑΙΣΧΥΛΟΣ - Ἑπτὰ ἐπὶ Θήβας (720-765)

ΣΤΑΣΙΜΟΝ ΔΕΥΤΕΡΟΝ

720 ΧΟ. πέφρικα τὰν ὠλεσίοικον [στρ. α ]
θεόν, οὐ θεοῖς ὁμοίαν,
παναληθῆ, κακόμαντιν,
πατρὸς εὐκταίαν Ἐρινὺν
τελέσαι τὰς περιθύμους
725 κατάρας Οἰδιπόδα βλαψίφρονος·
παιδολέτωρ δ᾽ ἔρις ἅδ᾽ ὀτρύνει.

ξένος δὲ κλήρους ἐπινωμᾷ [ἀντ. α]
Χάλυβος Σκυθῶν ἄποικος,
κτεάνων χρηματοδαίτας
730 πικρός, ὠμόφρων σίδαρος,
χθόνα ναίειν διαπήλας
ὁπόσαν καὶ φθιμένοισιν κατέχειν,
τῶν μεγάλων πεδίων ἀμοίρους.

ἐπεὶ δ᾽ ἂν αὐτοκτόνως [στρ. β]
735 αὐτοδάικτοι θάνω-
σι, καὶ γαΐα κόνις
πίῃ μελαμπαγὲς αἷμα φοίνιον,
τίς ἂν καθαρμοὺς πόροι,
τίς ἄν σφε λούσειεν; ὦ
740 πόνοι δόμων νέοι παλαι-
οῖσι συμμιγεῖς κακοῖς.

παλαιγενῆ γὰρ λέγω [ἀντ. β]
παρβασίαν ὠκύποι-
νον, αἰῶνα δ᾽ ἐς τρίτον
745 μένειν, Ἀπόλλωνος εὖτε Λάιος
βίᾳ, τρὶς εἰπόντος ἐν
μεσομφάλοις Πυθικοῖς
χρηστηρίοις θνῄσκοντα γέν-
νας ἄτερ σῴζειν πόλιν.

750 κρατηθεὶς δ᾽ ἐκ φιλᾶν ἀβουλιᾶν [στρ. γ]
ἐγείνατο μὲν μόρον αὑτῷ,
πατροκτόνον Οἰδιπόδαν,
ὅστε ματρὸς ἁγνὰν
σπείρας ἄρουραν, ἵν᾽ ἐτράφη,
755 ῥίζαν αἱματόεσσαν
ἔτλα· παράνοια συνᾶγε
νυμφίους φρενώλης.

κακῶν δ᾽ ὥσπερ θάλασσα κῦμ᾽ ἄγει· [ἀντ. γ]
τὸ μὲν πίτνον, ἄλλο δ᾽ ἀείρει
760 τρίχαλον, ὃ καὶ περὶ πρύμ-
ναν πόλεως καχλάζει.
μεταξὺ δ᾽ ἀλκὰ δι᾽ ὀλίγου
τείνει, πύργος ἐν εὔρει.
δέδοικα δὲ σὺν βασιλεῦσι
765 μὴ πόλις δαμασθῇ.

***
ΧΟΡΟΣ
720 Τρέμω σύγκορμη τη σπιτοκαταλύτρα
τη φριχτή θεά, που με θεούς δε μοιάζει,
την αλάθευτη της συμφοράς μηνύτρα
Ερινύα, που ενός γονιού η κατάρα κράζει,
μην τις ξώφρενες ευχές σε τέλος βγάλει
πόκαμε στο νου του ο Οιδίποδας τη βλάβη·
γιατ᾽ η αμάχη αυτή σπρώχνει τα δυο παιδιά του
μες στ᾽ αφεύγατα τα βρόχια του θανάτου.

Ένας κυβερνά τους κλήρους ξένος, που ήρθε
από της Σκυθίας —ο Χάλυβας— τα μέρη,
που κλερονομιές και χτήματα μοιράζει,
730 ο σκληρόκαρδος, με σίδερο στο χέρι
και τα ζάρια του μ᾽ απόφαση τινάζει,
τόση να κρατούν στην κατοχή τους χώρα
όσο τόπο γης θα πιάνουν πεθαμένοι,
τους μεγάλους των τους κάμπους στερημένοι.

Κι όταν θα πέσουν νεκροί
ο ένας απ᾽ τ᾽ άλλου σφαγμένος το χέρι
και το μαυρόπηχτο το αίμα τους πιει
το ξερό χώμα της γης,
ποιός καθαρμούς θα προσφέρει;
ποιός θα τους λούσει;
740 ω των σπιτιών τους νέες συμφορές
που σ᾽ ένα σμίγετε με τις παλιές!

Την αμαρτία λογιάζω την παλιά
τη γοργοπληρωμένη, μα που μένει
ακόμα κι ώς την τρίτη τη γενιά:
όταν ο Λάιος στο πείσμα
του Απόλλωνα, που του ᾽πε τρεις φορές
απ᾽ τα μεσόμφαλα μαντεία τα Πυθικά,
αν θέλ᾽ η Θήβα να σωθεί από συμφορές,
να μην αφήσει πίσω του παιδιά.

750 Μ᾽ απ᾽ το γλυκό νικήθηκε ξεπλάνεμα
και γέννησε τον ίδιο θάνατό του,
τον πατροχτόνο γιο του
Οιδίποδα, που τόλμησε
μες στο ιερό της μάνας του χωράφι,
που η ύπαρξή του εθράφη,
ρίζα να σπείρει στο αίμα ποτισμένη.
—Μια τρέλα τους ζευγάρωσε τους νιόγαμπρους
σ᾽ ώρα οργισμένη!

Και τώρα σα μια θάλασσα από συμφορές
το ᾽να της κύμα πέφτει κι ευτύς άλλο
τρίκορφο πιο μεγάλο
760 σηκώνεται, που ολόγυρα
στην πρύμνα μας με βρουχησμό κοχλάζει,
ενώ στη μέση βάζει
το φτενό ο πύργος φράχτη μου γι᾽ απαντοχή μας·
και τρέμω, με τους βασιλιάδες της
κι η πόλη μη χαθεί η δική μας.

Κράτησε κοντά σου εκείνους που σε κάνουν να χαμογελάς

Όσο μεγαλώνουμε, συνειδητοποιούμε την αξία των αισιόδοξων ανθρώπων. Ομολογουμένως, οι εμπειρίες του καθενός μας κάνουν επιφυλακτικούς απέναντι σε νέες γνωριμίες κι απαισιόδοξους ως προς την ανεύρεση νέων αληθινών φίλων ή συνοδοιπόρων ζωής.

Το σημαντικό σ’ αυτή την αναζήτηση είναι το κριτήριο επιλογής κι αυτό πρέπει να είναι άνθρωποι που να σε κάνουν να χαμογελάς.

Υπάρχουν πολλοί εκεί έξω που προσπαθούν να σε βοηθήσουν, να σ’ ανεβάσουν ψυχολογικά, να κάνουν αστειάκια για να σε κάνουν να νιώσεις καλύτερα. Σίγουρα σε νοιάζονται ή μπορεί να θέλουν να βλέπουν χαρούμενους ανθρώπους γύρω τους, γιατί κι οι ίδιοι δεν αντέχουν τη μιζέρια.

Δεν είναι εκείνοι όμως που αξίζει να έχουν μία θέση στη ζωή σου. Πολλοί σου λένε να χαμογελάς, λίγοι το πετυχαίνουν, καθώς ελάχιστοι ερωτεύονται το χαμόγελό σου και θέλουν να σαλπάρουν μαζί σου στην ευτυχία. Βλέπεις τη διαφορά; Απ’ τα λόγια στην πράξη ένα χαμόγελο δρόμος.

Είναι κάποιοι άνθρωποι λοιπόν, που ταξιδεύουν για να σε δουν έστω για λίγα λεπτά της ώρας, γιατί ξέρουν πόσο χαρούμενος θα είσαι μετά. Εκείνοι που σου στέλνουν αργά, πριν κοιμηθούν, κάθε βράδυ «καληνύχτα» κι εκείνοι που σου κλείνουν εισιτήριο για να τους επισκεφτείς χωρίς να σε ρωτήσουν, γιατί θέλουν να περάσουν λίγο χρόνο μαζί σου.

Εκείνοι που δε δειλιάζουν να πουν ένα «μου λείπεις» γιατί ξέρουν, πως η καμπύλη που θα σχηματιστεί στο πρόσωπό σου, είναι πιο σημαντική απ’ τον εγωισμό τους.

Ένα ξαφνικό «θέλω να σε δω», ένα χτύπημα στο κουδούνι από κάποιον που είχες να δεις καιρό, ένα παγωτό και μια βόλτα στην παραλία είναι ικανά να σε κάνουν να ξεχάσεις το οτιδήποτε. Μια αγκαλιά ενός φίλου, ένα φιλί απρόσμενο, ένα κομπλιμέντο απ’ τον άνθρωπο που σ’ ενδιαφέρει μπορούν ν’ αλλάξουν την ψυχολογία σου και να σε κάνουν να χαμογελάς.

Έχετε προσέξει εκείνους που περπατάνε στο δρόμο κοιτάζοντας το κινητό τους και χαμογελάνε έχοντας αποσβολωμένο βλέμμα και μια ηδονιστική πραότητα; Σίγουρα, σας έχει τύχει κι ευχηθήκατε να ήσασταν στη θέση του, γιατί εκείνη τη στιγμή, εκείνος ο άνθρωπος ήταν ευτυχισμένος. Μία στιγμή, ένα χαμόγελο, μία στάλα ευτυχίας στον ωκεανό της καθημερινότητας.

Υπάρχουν τόσα πράγματα που μπορούν να μας κάνουν χαρούμενους και για ν’ ακριβολογούμε αυτά που μας κάνουν ευτυχισμένους δεν είναι πράγματα. Συνήθως είναι χειρονομίες ή κινήσεις προσφοράς, ανθρωπιάς ή αγάπης. Απλές εκδηλώσεις ενδιαφέροντος προς εμάς που μας γεμίζουν συναισθηματικά και μας κάνουν να αισθανόμαστε ξεχωριστοί.

Ν’ αγαπάς εκείνους που παρά τα δικά τους προβλήματα, μάχονται καθημερινά για να σχηματίσουν στο πρόσωπό σου, έστω και για μία στιγμή της ημέρας, την πιο ερωτεύσιμη καμπύλη σου. Εκείνους που σου δίνουν αγάπη με μικρές, αλλά ουσιαστικές πράξεις. Ένα λουλούδι, ένα παγωτό, ένα φιλί στο μέτωπο, μια «καληνύχτα», ένα «πήρα να σου πω ότι μου λείπεις».

Τρέχουμε, γκρινιάζουμε, μιζεριάζουμε με τα προβλήματά μας και ξεχνάμε να ζούμε τη στιγμή με τους ανθρώπους που αξίζουν λίγο απ’ το χρόνο μας. Βάζουμε στη ζωή μας υποχρεώσεις και στόχους, εφησυχάζουμε στις κοινωνικές συναναστροφές και στις τυπικές γνωριμίες κι αφήνουμε τη ζωή μας κενή από ανθρώπους με ουσία.

Ας μη γοητευόμαστε απ’ τα πολλά λόγια, ας κοιτάζουμε τις πράξεις. Ας μας σαγηνεύει επιτέλους ο σεβασμός, η αξιοπρέπεια, η αγάπη κι η ανθρωπιά. Πόσο όμορφο είναι να υπάρχουν άνθρωποι που να θέλουν να σε βλέπουν να χαμογελάς;

Όταν βρεις λοιπόν άνθρωπο να θέλει να σε βλέπει να χαμογελάς, κράτησέ τον στη ζωή σου κι όταν βρεις κάποιον που όχι μόνο να θέλει, αλλά να σε κάνει να χαμογελάς, αγάπησέ τον.

Ο άνθρωπος είναι ίσκιος ονείρου

Ο Μαρτίνος Χάιντεγγερ, ο δάσκαλος του Σαρτρ, ο πιο γνήσιος από τους πέντε φιλοσόφους της Φιλοσοφίας της Ύπαρξης, είναι ο κατεξοχήν φιλόσοφος που είδε τους ανθρώπους στη σχέση τους με τη μέριμνα. Και με βάση τη σχέση του κάθε ανθρώπου με τη μέριμνα, τους διαιρεί σε δύο κατηγορίες.

   

Η μια κατηγορία είναι οι Πλείστοι. Είναι αυτοί που τους έχει απορροφήσει η μέριμνα. Την κατηγορία αυτή ο Χάιντεγγερ την ονομάζει «Ο δημώδης υποστασιακός τύπος», ή το Man. Η λέξη man στη γερμανική γλώσσα είναι αόριστη αντωνυμία και σημαίνει τις, κάποιος.

Η δεύτερη κατηγορία είναι οι Ελάχιστοι. Ποσοστό ένας στους μύριους ή ένας στις εκατό μυριάδες.

Είναι εκείνοι που ο καημός και το μεράκι τους για τον άνθρωπο και τη μοίρα του τους απορροφά σε τέτοιο βαθμό, ώστε αντιστρέφοντας το σχήμα ζουν έξω από τη μέριμνα και την οντολογική λήθη. Ζουν, δηλαδή, μέσα στην αλήθεια της ύπαρξης.

Ετούτοι, οι δεύτεροι, ζουν και τους δέρνει μια τρέλα ιερή. Βασανίζουνται, υποφέρνουν, αγωνιούν. Βοούν μόνοι τους στην ερημιά, στα άγρια μεσάνυχτα, στις απόγκρεμνες σπηλιές του «τι είναι;» και στις κώχες του «τι πρέπει;» Είναι η φυσική σχιζοφρένεια της μεγαλοφυίας.

Οι περισσότεροι μένουν έξω από την ευδοκίμηση και την πρόοδο, όπως την εννοεί ο πολύς κόσμος. Άλλοι τρελαίνουνται, άλλοι αυτοκτονούν, άλλοι κόβουν το αυτί τους σαν τον Βαν Γκογκ, που πέθανε στα τριάντα εφτά του από «πυρετό ύπαρξης».

Αυτή τη δεύτερη κατηγορία ο Χάιντεγγερ την ονομάζει «Η με αυθεντικό τρόπο εννοούμενη ύπαρξη», ή η Existenz.

 

Η πρώτη κατηγορία, το man που σημαίνει κάποιος, σημαίνει και κανείς. Λέμε λ.χ. την πρόταση: ημπορεί να ειπεί κάποιος ότι η ζωή είναι έμορφη. Αλλά την ίδια πρόταση τη λέμε κι έτσι: ημπορεί να ειπεί κανείς ότι η ζωή είναι έμορφη.

 

Επομένως το man, το κάποιος του Χάιντεγγερ, είναι και το κανένας.

 

Αυτή είναι η έννοια ότι ζούμε στην οντολογική λήθη, ότι ζούμε αλλά δεν υπάρχουμε. Ότι είμαστε ο κανένας.

 

Φιλοσοφικά, τη θεώρηση της ζωής μας από τη σκοπιά του ένας ή του κανένας, του τις ή του οντις, μας την έδωκε με τρόπο ακραία αδρό και λακωνίζοντα ο Πίνδαρος στον όγδοο Πυθιόνικο. Εκεί, αυτός ο πρίγκιπας ανάμεσα στους εννέα επιφανείς έλληνες λυρικούς, σε μια στιγμή του υψηλή λέει,

ἐπάμεροι· τί δέ τις; τί δ᾽ οὔ τις; σκιᾶς ὄναρ ἄνθρωπος.

Δηλαδή: είμαστε της στιγμής· τι είναι, τι δεν είναι κανείς; Ο άνθρωπος είναι ίσκιος ονείρου.

Όταν ο Οδυσσέας έφτασε στο νησί του κύκλωπα Πολύφημου, έμελλε να ζήσει μια περιπέτεια φρίκης που δεν είχε το όμοιο της.

 

Καθότανε και κοίταζε ετούτον τον θηριάνθρωπο, πού 'χε στη μέση το κούτελο ένα μάτι σαν μαύρο φεγγάρι. Περιδιάβαζε την ατελείωτη κατεβασιά της κεφάλας του, και τις ζαρωματιές της που κατέβαιναν σαν ρέματα, και πάσχιζε να τηνε ξεχωρίσει από τους γύρω βράχους. Έκανε να κοιτάξει τα δέρματα των αυτιών του, και κατέβαζε τα μάτια σαν δαρμένο σκυλί. Κι όταν άνοιγε το στόμα του, όταν άνοιγε εκείνο τον καιάδα, χασμουρητά ρινόκερου και κροκόδειλου τον έκαναν να πισωπατά.

 

Αλλά σαν είδε σε λίγο το γιγάντιο εκτόπισμα ν' αρπάζει τα συντρόφια του δύο δύο, να τα χτυπά στην πέτρα σαν κουτάβια, να συντρίβουνται και να καταρρέουν τα κόκαλα τους με το σαλαγητό σπιτιού που θρουβαλιάζεται συθέμελο· σαν είδε να ρουφάει από το σπασμένο κρανίο τα μυαλά τους, σαν νά 'πινε το γάλα καρύδας, τότε... Ε' τότε ήταν που του λύθηκαν τα μέλη. Χέρια, πόδια, μυαλό, γλώσσα, νεύρα, τά 'χασε ούλα. Και τα δόντια του να χτυπάνε σαν βουρλισμένα κρόταλα.

 

- Τωώρα... βατάρισε. Τώρα ούτε η Αθηνά δε με σώνει.

 

Ζάρωσε απόμακρα, καθότανε, και περίμενε χωρίς να περιμένει.

Και το μάτι του Κύκλωπα να λουχτουκιά ανάμεσα στα τσίνορα από φύλλα φραγκοσυκιάς. Και το στόμα του, λαγκάδα σκοτεινή, να ξερνοβολά ογκανητά, ερευγμούς, ανθρώπινα κρέατα και κρασιά.

 

- Ποσειδώνα μου, η χάρη σου. Τι πήγες και γέννησες! τραύλισε. Με ποια δράκαινα έσμιξες και τό 'καμες ετούτο το αμπλάκημα; Ετούτο το κολοσσαίον πανικού;

 

Εκοίταζε πολλή ώρα, και συλλογιότανε πάλι.

- Κι ακούς εκεί; Να τονε λένε Πολύφημο! Εξακουστό, δηλαδή, και φημισμένο στον ντουνιά. Αυτό δεν είναι όνομα, μπόγια μου. Αυτό είναι ο ανθός των ονομάτων. Σαν όλους τους δοξασμένους ανθρώπους της εποχής μου. Που τους ακούει ο κόσμος στα ράδια και στις εφημερίδες. Το όνομα του είναι τίτλος και κατάθεση της φήμης και της δόξας.

Ετότες ήταν που βρήκε το δικό του όνομα. Από ψυχολογία φόβου και εναντίωσης τού 'ρθε η έμπνευση για το δικό του όνομα, που θά 'λεγε στον Κύκλωπα, εάν τον ερωτούσε. Αφού αυτός είναι το άπαντο της φήμης, εγώ θα είμαι το τίποτα.

 

Εκεί τον εξεχώρισε ο Κύκλωπας ανάμεσα στο παραλοϊσμένο κοπάδι των συντρόφων του. Και τον ερώτησε.

- Και πώς σε λένε εσένα, λεβέντη μου; Πού 'σαι και τσιρβελής.

 

Ο Οδυσσέας μάτιασε καρσί το χαλκωματένιο ταψί της μουσούδας του Κύκλωπα και αποκρίθηκε.

- Κανένα. Κανένα με φωνάζουνε, Κύκλωπα, η μάνα κι ο πατέρας μου, κι όλοι μου οι σύντροφοι.

Οὖτις ἐμοί γ' ὄνομα· Οὖτιν δέ με κικλήσκουσιμήτηρ ἠδὲ πατὴρ ἠδ' ἄλλοι πάντες ἑταῖροι.

Ο Κύκλωπας εγέλασε με τη σαγόνα, με τις πλάτες, και με την παραυτίδα του.
- Όνομα και τούτο. Ακούς Κανένας! Μα κι ο βλάκας στους βλάκες να ήσουνε, καημένε, κι ο βασιλιάς των ποντικών, θά 'χες ένα όνομα της προκοπής.

 

Ύστερα τα πράγματα επήρανε κατεβασιά ορυμαγδού. Ο Οδυσσέας έβλεπε και μέτραε. Μια βραδυά δύο σύντροφοι. Δύο βραδυές τέσσερες σύντροφοι. Τρεις βραδυές έξι σύντροφοι. Και τελευταίος εγώ, απόσωσε αχνός σαν την άχνα. Έτσι μου είπε.

 

Σαν τους αμερικανούς τό 'μοιασα, όταν σκαρώνανε «τον πόλεμο των άστρων», συλλογίστηκε πικρόχολα. Θα ιδούμε στο τελεβίζιο όλον τον πλανήτη να γίνεται παρανάλωμα του πυρός, θα ευφρανθεί η ψυχή μας το θέαμα, θα φωνάξουμε: ωραία! Κι ύστερα θα πεθάνουμε κι εμείς. Τελευταίοι και με εικόνα.

 

Τότες ήρθε ο καιρός, για να μπει στο μυαλό του η Αθηνά. Ο καιρός, με την έννοια που το λέγανε οι έλληνες. Η κατάλληλη στιγμή, που αλλίμονό σου αν την αφήκεις και προσπεράσει.

 

Γιατί βρέθηκε σ' εκείνη την πίεση, που έπρεπε να συμπιεστεί το ασυμπίεστο. Να στιφτεί το μάρμαρο.

Έτσι άρχισε ο μεγάλος αγώνας του Οδυσσέα. Ο μεγάλος αγώνας, ο Kampf, η μια από τις τέσσερες οριακές καταστάσεις του ανθρώπου, που λένε στη Φιλοσοφία της Ύπαρξης. Αλλά μήπως δεν το λέει κι ο Πλάτων;

Ἔνθα δὴ πόνος τε καὶ ἀγὼν ἔσχατος ψυχῇ πρόκειται.

Το μυαλό του εγίνηκε εκείνη η χιονοστιβάδα από τα δέκα χιλιάδες άρματα του Κόνιεφ και του Ζούκωφ, που εκατέβαιναν και ισοπέδωναν τα όρη.

 

Κουβαλάει το δυνατό κρασί από τα ασκιά· μεθάει κουνουπίδι τον Κύκλωπα· περιμένει να βουλιάξει στον υδράργυρο του ύπνου· ξύνει με το μπαλταδάκι κοφτερά τη μύτη του παλουκιού· τι παλούκι, δηλαδή, αυτό ήταν ολόκληρο κατάρτι· και ύστερα το καίει στη φωτιά.

 

Κι όταν ο Πολύφημος ξερνοβολά και ροχαλίζει, σαν να κατρακυλάνε στη ροβόλα δέντρα ξερριζωμένα και χαλικωσιές, του το μπήγει στο μάτι μ' ένα ουααά! που το παλούκι έφτασε ως το μυαλό. Έτσι έκαμε τον κόκλη καίκο. Το μονόφθαλμο τυφλό.

 

Άχνιζε και καιγότανε και τσιτσίριζε το ξύλο και η σάρκα. Και η γλήνα του ασπραδιού περέχυνε ολάκερη την προσκαμουσιά του ανθρωποφάγου.

Ακκούμπησε στην άκρη της σπηλιάς ξεπνοημένος.

- Ούτε για να κυριέψω την Τροία δεν ίδρωσα τόσο! απόσωσε.

 

Και σαν μέρωσε η μέρα και χάραξε η αυγή, γατζώνεται αυτός και το κάθε συντρόφι ένα κριάρι στην κοιλιά, και ξαναβγαίνουν στο φως από τη γούφα της φοβερής κλεισμάρας. Σαν να ξαναβγήκαν από την κόλαση. Όπως θα ιστορήσει σε μια παρακατιανή ραψωδία, τη Νέκυια.

 

Ο Κύκλωπας σκούζει, τινάζεται, βλαστημά, σπαρταράει. Χτυπιέται και παραγουλιάζεται απάνω στους βράχους, σαν ένα πελώριο χταπόδι, που μόνο ο πατέρας του με την τρίαινα θα δύνοταν να καμακώσει.

 

Ο Οδυσσέας δύο λιθοπέτια μακρυά, καβάλα στο καράβι του, σαν νά 'τανε καβάλα στην ευνή της Κίρκης, γυρίζει και κοιτάει στο νησί. Βλέπει τον μόστρο να ασπαίρει, και με τις οιμωγές και τις βλαστήμιες του να ξεγδέρνει στα τυφλά τους δεκαέξι αέρηδες. Βάζει τότε τις δύο απαλάμες στο στόμα του χωνί, και του φωνάζει.

 

- Εεεέ, Πολύφημε. Άτσαλε και χάχα! Αν σε ρωτήσουνε ποτές, ποιος σου πούλησε την άγρια τυφλομάρα στο φεγγί σου, που ένα τό 'χες και κείνο όρτσα, να τους ειπείς ο Οδυσσέας. Ο γιος του Λαέρτη. Ο καστροκαταλύτης...

 

Κύκλωψ, αἴ κέν τίς σε καταθνητῶν ἀνθρώπων
ὀφθαλμοῦ εἴρηται ἀεικελίην ἀλαωτύν
φάσθαι Ὀδυσσῆα πτολιπόρθιον ἐξαλαῶσαι. 

 

Την περιπέτεια την άρχισε ο Κανένας και την ετελείωσε ο Οδυσσέας. Η ιστορία αυτή στο νησί του Κύκλωπα είναι η ζωή του καθένα μας. Με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, ο κάθε άνθρωπος του μέλεται να ζήσει τη δική του Κυκλώπεια. Είτε στο ρόλο του Οδυσσέα, είτε στο ρόλο των συντρόφων. Όχι βέβαια του Κύκλωπα. Γιατί ο Κύκλωπας είναι ο λόγος της φύσης και ο ορισμός της μοίρας μας.

Ξεκινάμε τη ζωή μας ανυπόστατοι, αδοκίμαστοι, ανύπαρκτοι, ανώνυμοι. Ξεκινάμε μέσα στην οντολογική λήθη, και μέσα στην αδιαφανή ομίχλη της μέριμνας. Αυτή μας παλεύει, να μη δέσουμε δεσμούς συναγωγούς φιλίας με τη βαθύτερη ουσία της ύπαρξης μας. Ο καθένας μας ξεκινά με το όνομα Κανένας.

 

Αν ξεφύγουμε ετούτη την πανίσχυρη βαρυτική δύναμη, που μας τη φόρτωσαν οι θεοί, ο Δίας η Μέριμνα η Γη, φενάκη και δόλωμα, για να μη νιώθουμε άκοπα και χάρισμα το πολύτιμο νόημα της ίδιας της ζωής μας· αν φτάσουμε να πληρώσουμε το ακριβό λύτρο που αξιώνει η φύση και η ουσία της ανθρώπινης μοίρας μας· αν αλλάξουμε τον μουσικό μας τρόπο, πηδώντας από τον απλοϊκά υποστασιακό στον αυθεντικά υπαρκτικό άνθρωπο, από τη φλογέρα του βοσκού στο φλάουτο του Μότσαρτ (Zauberflote), από το Man στην Existenz, από το Ούτις στο Οδυσσέας· αν γίνει να κινήσουμε λειτουργικά τη διαλεκτική μας σχέση με το πρόβλημα της ουσίας και του βάθους της ζωής μας· αν περπατήσουμε τον βραχύ μας βίο έξυπνοι και εγρήγοροι, και όχι κοιμισμένοι και νεκροί που σαλαγιούνται σαν πρόβατα στο Γιοφύρι της Λόντρας ή στην οδό Πανεπιστημίου· τότες έχουμε νικήσει τον φοβερό Κύκλωπα και τη φυλακή της σπηλιάς του. Ελαξουργήσαμε την άμορφη και άσχημη πέτρα του Κανένας, και μέσα από το σκοτάδι της ανεβάσαμε στο φως τον άνθρωπο με όνομα. Ένα άγαλμα ορατό και ωραίο ωσάν το Δορυφόρο του Πολύκλειτου.

 

Ποιοι είναι οι σύντροφοι του Οδυσσέα; Είναι εκείνοι που ο καθένας τους είναι ένας Κανένας, και Κανένας θα μείνει. Μας είναι και θα μας μείνουν τόσο άφαντοι και άγνωστοι όσο και οι κάτοικοι του Λάγκος και της Μοζαμβίκης σήμερα, ή οι κάτοικοι της Σκυθίας και της Βαιτικής εχθές.

 

Οι σύντροφοι του Οδυσσέα είναι κάποιοι «ομογενείς», κατά την πονεμένη έκφραση του Μυριβήλη, που έζησαν στον χωριό και στον καιρό του Σολωμού, του Καποδίστρια, του Βενιζέλου, του Καβάφη, και όποιου άλλου μεγάλου και τιμημένα επώνυμου.

 

Είναι οι χιλιάδες και μυριάδες άνθρωποι που έζησαν και βουλιάξανε άγνωστοι και ανώνυμοι για μας στην άπειρη λήθη του σύμπαντος.

 

Όμοια, όπως εβούλιαξε ο παπούς του παπού μου και η γιαγιά της γιαγιάς σου. Γνωρίζεις, τίμιε αναγνώστη, να μου ειπείς ποιο ήταν το όνομα της γιαγιάς της γιαγιάς σου; Την εσκέφθηκες ποτέ σου έστω και μία φορά; Που ημπορεί να ήταν και έμορφη, σαν τη Μπαλατσινού! Πού ξέρεις;

 

Ο Σολωμός όμως και ο Κολοκοτρώνης, ο Βενιζέλος ο Κάλβος, και οι άλλοι μεγάλοι και τίμιοι επώνυμοι είναι ο Κανένας που ενίκησε τον Κύκλωπα της Μέριμνας, και καταστάθηκε να γίνει ο ένας με τ' όνομα. 

 

Είναι οι άνθρωποι, που, ένας ένας στο πόστο του, εκάμανε τον αγώνα και ζήσανε την αγωνία, που έκαμε και έζησε στην αρχή της Κυκλώπειας ο Κανένας, για να γίνει στο τέλος ο Οδυσσέας.

Δρόμος, ε!

------------------------

Δημήτρης Λιαντίνης, "Γκέμμα", Η Κυκλώπεια

Γιατί μισούμε ό,τι μας λείπει;

«Ο υγιής άνθρωπος δεν βασανίζει τους άλλους. Γενικά είναι οι βασανισμένοι που εξελίσσονται σε βασανιστές» – Karl Jung

O Μιγκέλ ντε Θερβάντες από το 1570 και για αρκετά χρόνια, προσέφερε τις υπηρεσίες του ως επαγγελματίας στρατιώτης, λαμβάνοντας μέρος στη Ναυμαχία της Ναυπάκτου κατά του οθωμανικού στόλου, ως υπαξιωματικός του πολεμικού πλοίου Μαρκέσα, καθώς και στην πολιορκία της Κέρκυρας. Tραυματίστηκε δύο φορές στο στέρνο ενώ ένας τρίτος τραυματισμός προκάλεσε μόνιμη βλάβη αχρηστεύοντας το αριστερό του χέρι. Ο άνθρωπος που μοιάζει να έγραψε για έναν τρελό ουτοπιστή, επέστρεφε στην Ισπανία στα 1575, όταν η γαλέρα με την οποία έπλεε, δέχθηκε επίθεση από πειρατές. Μεταφέρθηκε αιχμάλωτος στο Αλγέρι όπου παρέμεινε για πέντε χρόνια ως δούλος. Τελικά κατάφερε να επιστρέψει στην Ισπανία…

Ένα κρύο βράδυ του 1605, Ο Θερβάντες μπήκε με την παρέα του στο καπηλειό της Σεβίλλης που επισκέπτονταν συχνά. Κάθισαν μπροστά στο τζάκι, καθώς τα τελευταία ξύλα παραδίνονταν στη φωτιά και το κρύο ξαναγέμιζε τον χώρο. Η τύχη όμως εκείνη τη μέρα δεν ήταν τόσο με το μέρος του. Η σύντροφος του Κάπελα, έχοντας πιει αρκετά, σάρκαζε μεγαλόφωνα με πελάτες την κυκλοφορία του βιβλίου του. Το βλέμμα της έπεσε στο συγγραφέα και με θυμό άρχισε να χλευάζει μεγαλόφωνα τον Θερβάντες που καθόταν σχετικά κοντά με την παρέα του. «Είστε τρελοί, ουτοπιστές που κυνηγάτε ανεμόμυλους εσύ και ο ήρωάς σου».

Ο Θερβάντες δεν άφησε να τη διακόψουν. Τη γνώριζε από μικρό παιδί. Κοιτούσε με λίγη θλίψη, προσπαθώντας να κατανοήσει το θυμό κάτω από το «σκληρό δέρμα» της πικρή κακίας της. Σκεφτόταν σιωπηλά… Η κακία, το μίσος είναι έντονα συναισθήματα που συχνά κρύβουν το φόβο πίσω τους. Η αλήθεια ήταν ότι η ζωή αυτής της γυναίκας είχε καθοριστεί από όταν ήταν μικρή, και δεν είχε κανένα ιδανικό, αντίθετα με το βιβλίο του.

Εύκολα μπορεί να φανεί η σκληρή παιδική ζωή ενός ανθρώπου ο οποίος φαίνεται να έχει αναπτύξει ένα σκληρό δέρμα για να μη πληγωθεί από κανέναν… Ο ίδιος ο άνθρωπος δεν έχει γνώση της ύπαρξης του «σκληρού δέρματος» που φοράει…Ούτε του τιμήματός αυτού, ότι δεν μπορεί να νιώσει ή να απολαύσει στο ίδιο βάθος συναισθήματα, όπως ένας άλλος άνθρωπος που δεν είχε τα ίδια δύσκολα βιώματα.

Η συγκεκριμένη γυναίκα είχε τελείως διαφορετικές εικόνες… Παραμελημένη κυρίως από τον πατέρα, δεν έβρισκε καμία αξία στον εαυτό της και στους άντρες παρά μόνο ως περιστασιακά αντικείμενα ηδονής, χωρίς ίχνος αγάπης. Υπήρξε μία κόρη που έβλεπε σε ένα σπίτι εναλλαγές συντρόφων του πατέρα, ο οποίος παρείχε μόνο πράγματα υλικά σε μία ψυχρή συναισθηματικά μητέρα. Πώς να μπορούσε να αντιληφθεί μία γυναίκα, τον εαυτό της ως Δουλτσινέα, τη γυναίκα που ενεργοποιεί θετικά το δυναμικό ενός άνδρα μέσα από τη διαδικασία του έρωτα. Έχοντας μάλιστα ζήσει μία υποτιμημένη μητέρα από τον πατέρα. Στην περίπτωσή της ήταν αδύνατον να υπάρξει αγάπη για την εικόνα του άντρα σε έναν μόνο σύντροφο… Αντίθετα, η γυναίκα αυτή επέλεγε μόνο άνδρες που δεν είχαν πνεύμα άξιο για να θαυμάσει.

Ο Θερβάντες την κοιτούσε σιωπηλά, με κατανόηση και λίγη θλίψη… Η προσωπική της ζωή ήταν ένα φίλτρο το οποίο δεν την άφηνε να κατανοήσει οτιδήποτε και να διάβαζε στο Δον Κιχώτη, κάνοντάς όλα να δείχνουν ρομαντικές ανοησίες. Εκείνη τη στιγμή ο Θερβάντες παρατήρησε για πρώτη φορά πώς το μυαλό της γυναίκας απέρριπτε το βιβλίο του, καθώς αυτό απειλούσε την πλαστή ευτυχία της.

Πολλές φορές οι άνθρωποι προτιμούν να δημιουργήσουν και να ζουν ένα ψέμα, προκειμένου να αποφύγουν να συνειδητοποιήσουν μία αλήθεια που δεν αντέχουν.. Και νιώθουν φόβο όταν το ψέμα τους κινδυνεύει να διαλυθεί, ακόμη κι από ένα βιβλίο σαν το Δον Κιχώτη. Διότι αυτό το ψέμα έχει γίνει ο κόσμος τους. Φοβούνται την αλήθεια που μπορεί να γκρεμίσει τον κόσμο αυτό, καθώς δεν ξέρουν άλλο τρόπο να χτίσουν έναν διαφορετικό νέο κόσμο.

Αργότερα, διακόσια και χρόνια μετά, θα εμφανιζόταν μία επιστήμη που θα αποδείκνυε ότι το φίλτρο του «σκληρού δέρματος» είναι μία άμυνα του μυαλού που μακροπρόθεσμα βλάπτει τον άνθρωπο. Ότι αυτό εξαφανίζεται μόνο όταν γίνει συνειδητό στον άνθρωπο πώς το απέκτησε, μέσα από την παιδική του ηλικία.

«Όταν μισούμε έναν άνθρωπο, τον μισούμε για κάτι που μας θυμίζει τον εαυτό μας. Κάτι που δεν έχουμε εμείς μέσα μας, δεν μπορεί ποτέ να μας συγκινήσει…» – Herman Hesse

Εραστής ή σύζυγος; Επιλέγοντας συντρόφους

Κάθε σχέση φέρει ποιότητες. Ένας άντρας και μια γυναίκα, όταν έρχονται σε επαφή, αναπτύσσουν σιγά σιγά τον κώδικα επικοινωνίας με τον οποίο θέλουν να ταξιδέψουν ως ζευγάρι. Ο ένας σιγά σιγά ενσωματώνεται μέσα στον άλλο προσπαθώντας να δημιουργήσει έτσι ένα ‘όλο’, μια μονάδα η οποία θα εξαλείψει με το πέρας του χρόνου το φόβο και τη μελαγχολία που φέρει η μοναξιά.

Δεν υπάρχει πια «εγώ» , αλλά «εμείς». Βέβαια, είναι σίγουρο πως ένας άνθρωπος εξοικειωμένος με τη μοναχικότητά του δε θα μεταπηδούσε τόσο εύκολα και με τόσο μεγάλη αφέλεια σε αυτή τη «σύζευξη». Θα προφύλασσε τη μοναδικότητά του και αντί να ενσωματωθεί με το όλο θα αποτελούσε μια από τις δυο κολώνες της σχέσης – και ο σύντροφός του την άλλη. Η δομή αυτή σίγουρα θα ήταν πιο σταθερή από το όλο, το οποίο κινδυνεύει να σκιστεί και να ρημαχτεί με κάθε αντιπαράθεση και δυστροπία στο ζευγάρι.

Προχωρώντας λοιπόν και υποθέτοντας πως κάποιος τολμά να αντικρύσει τη μοναξιά του και να προχωρήσει στην πραγματοποίηση μιας ερωτικής σχέσης από επιλογή και όχι από ανάγκη ή κοινωνική υποχρέωση, καλούμαστε να κατανοήσουμε πως υπάρχουν τύποι συντρόφων. Εδώ, η έννοια του «τύπου» δεν χρησιμοποιείται πεζά, σίγουρα δεν μπορούμε να χωρέσουμε όλο τον ανθρώπινο πληθυσμό μέσα σε δυο ή τρία χαζά κουτάκια.

Σε αυτό το άρθρο, θα γίνει αναφορά επιλεκτικά σε δυο γενικευμένους τύπους συντρόφων: τους εραστές και τους συζύγους. Αυτό δεν σημαίνει πως δεν υπάρχουν άλλοι τύποι συντρόφων εκεί έξω ή ότι ο καθένας χωράει σε κάποια κατηγορία. Ο όρος «τύπος» χρησιμοποιείται συμβολικά για ευκολία και δεν αποτελεί κανόνα ή πράξη κατηγοριοποίησης. Επίσης, οι 2 τύποι αναφέρονται και στα δυο φύλα.

Ο / Η εραστής

Ένας άντρας ή μια γυναίκα που ανήκει στην κατηγορία του εραστή, δραστηριοποιείται έντονα στη σεξουαλική επαφή, τα εκκεντρικά ραντεβού, το παιχνίδι, το φλερτ, τα ταξίδια και γενικώς την καλοπέραση. Οι συναισθηματικές εκφράσεις είναι πιο επιφανειακές αλλά εξαιρετικά έντονες και χαρακτηρίζονται από πάθος.

Συχνά, σε μια σχέση με έναν εραστή υπάρχει μόνιμα ένα αίσθημα ανολοκλήρωσης, σαν ο άλλος να μην μπορεί να μας καταλάβει απόλυτα, η συνεννόηση πάσχει ή υπάρχει μια έντονη αίσθηση ανασφάλειας – σαν να μην μπορούμε να βασιστούμε στον άλλο ή να καταλάβουμε πως σκέφτεται.

Ο/Η σύζυγος

Ένας άντρας ή μια γυναίκα που ανήκει στην κατηγορία του συζύγου, προβάλει έντονα στοιχεία όπως συναισθηματική υποστήριξη, ικανότητα ανάληψης ευθυνών και διεκπεραίωσης καθημερινών καθηκόντων, υπομονή, σκέψη ως προς τις ανάγκες του άλλου, ικανότητα λήψης αποφάσεων, συζήτησης με τον σύντροφο κ.ά. Οι συναισθηματικές εκδηλώσεις συνήθως ηχούν πιο βαθιά και μοιάζουν να έχουν περισσότερο νόημα. Υπάρχει μια αίσθηση ότι ο άλλος μας καταλαβαίνει και ότι μπορούμε να τον εμπιστευθούμε ως συνταξιδιώτη.

Τώρα, υπάρχει μια λανθασμένη πεποίθηση πως κάποιος που ανήκει στην κατηγορία του εραστή απλώς χρειάζεται να «ωριμάσει» ή «να μεγαλώσει», ώστε να αντιληφθεί κάποια θέματα πιο βαθιά και έτσι να αποκτήσει ποιότητες συζύγου. Αυτό όμως σπάνια συμβαίνει. Στους εραστές, λείπουν πολλά βασικά στοιχεία που τους μπλοκάρουν από το να μπορέσουν να κατανοήσουν και να ασχοληθούν με κάτι πέρα από τους εαυτούς τους για να προχωρήσουν σε βαθύτερες σχέσεις.

Γι’ αυτό και πολλοί εραστές έχουν ναρκισσιστικές τάσεις διατηρώντας το βλέμμα τους πάντα στον εαυτό τους γοητεύοντας έτσι και τον σύντροφό τους που τους θεωρεί τρανούς και σπουδαίους. Ένας σύζυγος όμως, επίσης μειονεκτεί στη δημιουργικότητα και τη σεξουαλική δραστηριότητα που θα είχε ένας εραστής.

Καμία από τις δυο κατηγορίες δεν είναι καλή ή κακή, λάθος ή σωστή. Αυτούς τους χαρακτηρισμούς τους δίνουμε εμείς κάνοντας λάθος επιλογές. Για παράδειγμα, μια γυναίκα που αναζητά σύντροφο για τη δημιουργία οικογένειας, μπορεί να γοητευθεί από έναν εραστή σκεπτόμενη πως στην πορεία εκείνος θα ωριμάσει και θα χωρέσει στο μοντέλο του πατέρα.

Η απογοήτευσή της αργότερα γι’ αυτή την λάθος της επιλογή θα την κάνει να αποκτήσει αποστροφή γι’ αυτόν τον τύπο άντρα – όμως λανθασμένα. Αν ήταν συνειδητή στην επιλογή της, θα διάλεγε έναν καταλληλότερο σύντροφο. Με το ίδιο σκεπτικό, μια γυναίκα που ψάχνει να γιορτάσει τη σεξουαλικότητά της και να δημιουργήσει εμπειρίες, θα νιώσει άκρως απογοητευμένη στα χέρια ενός συζύγου. Ο δεσμός θα της φανεί βαρετός και ο σύντροφός της ελλιπής και τραγικά σταθερός – προβλέψιμος.
------------------------
1. Η αναφορά δεν περιορίζεται μόνο σε ετεροφυλόφιλα ζευγάρια ή στα δύο φύλα.
2. Όπου «γυναίκα» = «άντρας» και αντίστροφα.

Οδυσσέας και Ποσειδώνας

Αν υπάρχει ένα μυθολογικό ταξίδι, το οποίο μας μιλά, με αρχετυπικό τρόπο, για την αναζήτηση της αληθινής μας ταυτότητας, αυτό είναι το ταξίδι του Οδυσσέα. Ο πολυμήχανος ήρωας βγήκε – μαζί με άλλους, πολλούς – νικητής από την Τρωική εκστρατεία, αλλά ήταν από τους λίγους που κατάφεραν να αντικρίσουν και πάλι την πατρίδα.

Μετά από μια μακρά περιπλάνηση και μέσα από πολλές και δύσκολες δοκιμασίες, έφτασε μια μέρα και πάλι στο βασίλειό του, έχοντας χάσει, στη διαδρομή, όλους του τους συντρόφους. Για τον Οδυσσέα, κάθε σταθμός στο δρόμο της επιστροφής, υπήρξε και μια πολύτιμη εμπειρία. Σε κάθε σταθμό, έπρεπε να μάθει κάτι για τον εαυτό του και ταυτόχρονα, ν’ αποδείξει τη θέλησή του να συνεχίσει προς την Ιθάκη. Αφέθηκε με τόλμη, σε ένα μεγάλο και αβέβαιο ταξίδι, στο οποίο η μία απογοήτευση διαδέχεται την άλλη.

Έχει, ίσως, εξαιρετικό ενδιαφέρον το γεγονός ότι ο θεός που «καταδιώκει» τον Οδυσσέα και τον αναγκάζει να περάσει από τους δώδεκα σταθμούς, είναι ο Ποσειδώνας. Στην Αστρολογία, ο Ποσειδώνας θεωρείται ως ο θεός της γοητείας και της απογοήτευσης, αλλά και ως θεός του ιδανικού και του ονείρου. Παρ’ όλα αυτά, δεν είναι – όπως, συχνά, πιστεύουμε – ένας θεός ήπιος ή ρομαντικός. Αντιθέτως, είναι ένας θεός «οργισμένος» και σκληρός.

Και πώς αλλιώς θα μπορούσε να είναι, αφού ο Ποσειδώνας έχει την αποστολή να μας ταρακουνά και να μας ξυπνά από τα όνειρα εκείνα, που είναι απατηλά. Κυβερνά τα ύδατα – δηλαδή, τις αισθήσεις – αλλά και τις ψευδαισθήσεις. Μας στέλνει τα μεγάλα – τα αληθινά μας – όνειρα και τα ιδανικά, μας κινητοποιεί μέσω της νοσταλγίας κάποιας Ιθάκης και μετά, δε μας αφήνει σε ησυχία, μέχρι να βεβαιωθεί ότι οδεύουμε προς τα εκεί. Κρατάει το καρότο και ταυτόχρονα, το μαστίγιο…

Ο Ποσειδώνας, όμως, δε θέλει το κακό μας, όπως κανένας θεός δε θέλει το κακό του ανθρώπου. Σύμφωνα με την ελληνική μυθολογία, τρία αδέλφια – ο Δίας, ο Ποσειδώνας και ο Άδης – μοιράζονται τον κόσμο, αδελφικά. Ο πάνω κόσμος ανήκει στο Δία, ο κάτω κόσμος δίνεται στον Άδη και ο ενδιάμεσος κόσμος – ο κόσμος μας – στον Ποσειδώνα.

Ο Ποσειδώνας είναι ο κύριος της γης και των υδάτων. Από τη στιγμή που η σταγόνα αποχωρίζεται από το σύννεφο και πέφτει στη γη, βρίσκεται, υπό μία έννοια, στη δικαιοδοσία του. Το ταξίδι της κάθε σταγόνας προς τη θάλασσα – ο κύκλος του νερού – κυβερνάται από το μυστήριο αυτό θεό. Και ο Ποσειδώνας θέλει η σταγόνα να φτάσει κάποτε στη θάλασσα, όπως επίσης θέλει να οδηγήσει τον Οδυσσέα στην Ιθάκη.

Ο δρόμος, όμως, δεν είναι ευθύς, ούτε είναι εύκολος. Γι’ αυτό και το νερό έχει υπομονή και έχει και μνήμη. Σε βάθος χρόνου, το νερό αποδεικνύεται ένα πανίσχυρο στοιχείο. Η υγρασία διαπερνά ακόμα και το τσιμέντο και δεν υπάρχει τίποτα που μπορεί να εμποδίσει το νερό να φτάσει, μακροπρόθεσμα, στον προορισμό του.

Για το νερό, ο ταχύτερος δρόμος προς τη θάλασσα είναι το ποτάμι. Όλα τα ποτάμια χαράζουν στη γη τις διαδρομές τους και οι διαδρομές αυτές είναι, εκ πρώτης όψεως, ανεξήγητες. Έχουν στροφές, έχουν διακλαδώσεις και παραπόταμους. Οι περιπλανήσεις του Οδυσσέα μπορεί να φαίνονται άσκοπες και ήταν ίσως κουραστικές και επικίνδυνες – παρ’ όλα αυτά, υπήρξαν, σίγουρα, απαραίτητες. Αποτέλεσαν τον ταχύτερο δρόμο για την Ιθάκη του.

Μην πιστεύεις τίποτα από αυτά που ακούς και πίστευε μόνο τα μισά από αυτά που βλέπεις

Πόσο εύκολα πέφτουμε θύματα προκαταλήψεων, στερεοτύπων και προπαγάνδας; Όσο κι αν νομίζουμε ότι έχουμε τον έλεγχο αποφάσεων, κάποια στιγμή όλοι πέφτουμε θύματα προκατάληψης και όντας επηρεασμένοι από τα λεγόμενα των γύρω μας, σχηματίζουμε λάθος γνώμη ή βγάζουμε βιαστικά συμπεράσματα για κάποιον ή κάτι. Και ποιος είναι ο χειρότερος τρόπος προκατάληψης;

Πολλοί θα ισχυριστούν ότι είναι τα κανάλια ή οι πολιτικοί που κατηγορούν ο ένας τον άλλον. Εγώ θα έλεγα ότι είναι αυτό που όλοι το έχουμε ακούσει, έχουμε ευθύνη στη διάδοσή του και σπάνια μπορεί κάποιος να του αντισταθεί. Μιλώ για τον ιό, που λέγεται κουτσομπολιό, γι’ αυτή τη σκοτεινή μαύρη μαγεία, που σε κάνει να μισείς και να θυμώνεις με ανθρώπους χωρίς να τους ξέρεις, που σου θολώνει το μυαλό και δε μπορείς να σκεφτείς καθαρά, που σε κάνει να σχηματίζεις μια άποψη για κάποιον απλά και μόνο επειδή κάποιος σου είπε κάτι γι' αυτόν.

Καταρχάς, ας ξεκινήσω από τη ρίζα του προβλήματος. Το ότι απλά μιλάς για κάποιον ή κάτι είναι από μόνο του η αρχή του κακού. Είναι πράγματι ό,τι χειρότερο να συζητάς για έναν άνθρωπο ή να τον κατηγορείς πίσω από τη πλάτη του, να τον κατακρίνεις και τελικά να προσπαθείς να πείσεις τους ακροατές σου ότι αυτός είναι χειρότερος από σένα και χρειάζεται «προσοχή».

Με βάση τις δικές σου εμπειρίες, τους δικούς σου λόγους και πιστεύω, έχεις σχηματίσει ήδη μια γνώμη για κάτι που σου συνέβη ή για κάτι που έγινε με κάποιον. Δε σε κατηγορώ. Θέλεις κάπου να τα πεις, κάποιον να τα μοιραστείς, κάποιον να συμβουλέψεις ή κάποιον να προστατέψεις. Εκείνη τη στιγμή όμως, όχι μόνο δε σκέφτεσαι αντικειμενικά και λογικά, αλλά προκαταλαμβάνεις και κάποιον άλλον μαζί με αυτό, διχάζοντας την ανθρώπινη επαφή, γκρεμίζοντας την εμπιστοσύνη, ενώ παράλληλα ενθαρρύνεις την καχυποψία μεταξύ των ανθρώπινων σχέσεων.

Δε σε κατηγορώ. Όλοι κατηγορούν και ρίχνουν το φταίξιμο στους πάντες και έτσι ακριβώς έχουμε μεγαλώσει και ζούμε. Όταν ήμαστε παιδιά, ακούγαμε τους μεγάλους να κουτσομπολεύουν διαρκώς, να λένε πράγματα για ανθρώπους ακόμη κι άγνωστους για τους ίδιους. Θεωρούμε το κουτσομπολιό κάτι το φυσιολογικό, έναν φυσιολογικό τρόπο επικοινωνίας. Θέλουμε να προστατεύσουμε τους άλλους από κάτι ή κάποιον που εμάς δε μας αρέσει ή μας θυμώνει ή οτιδήποτε.

Έτσι, χωρίς να σκεφτόμαστε καθαρά, είτε για να κάνουμε κάποιον να μας εμπιστευτεί, είτε απλά για να μοιραστούμε τις εμπειρίες μας, αραδιάζουμε ό,τι αρνητικό υπάρχει για κάποιον ή κάτι, κάτι που μπορεί να μην ισχύει και να βασίζεται καθαρά στις δικές μας εμπειρίες. Ενθαρρύνουμε δηλαδή εμείς οι ίδιοι την προπαγάνδα στην απλή καθημερινή μας ζωή και επικοινωνία.

Το κουτσομπολιό είναι ό,τι χειρότερο μπορείς να κάνεις σε κάποιον. Δεν είναι ανθρώπινο. Είναι ένα δηλητηριασμένο βέλος. Μη το ρίχνεις σε άλλους. Είναι είδος μαγείας. Μην το ενθαρρύνεις. Αυτά δεν τα γράφω ούτε για να μου πεις ότι κάνω λάθος, ούτε ότι τα λέω σωστά. Μπορεί κιόλας να σε μπέρδεψα. Όμως, σκέψου πόσο θετικά θα ήταν όλα αν δεν υπήρχε αυτή η μετάδοση υποκειμενικών αρνητικών ή θετικών γεγονότων. Και για να σε κάνω να σκεφτείς λίγο παραπάνω, σου γράφω την φράση του Αμερικανού πολιτικού, εφευρέτη και συγγραφέα Βενιαμίν Φραγκλίνου (1706 – 1790):

«Μην πιστεύεις τίποτα από αυτά που ακούς και πίστευε μόνο τα μισά από αυτά που βλέπεις»

Τα φαινόμενα απατούν. Μην κρίνεις πάντα από αυτό που βλέπεις και μη βγάζεις βιαστικά συμπεράσματα, αλλά εξέτασε πρώτα τις καταστάσεις και το περιβάλλον. Μη πιστεύεις αυτά που ακούς, πάντα να τα εξετάζεις. Είναι εντάξει να κρατάς μικρό καλάθι. Ελευθέρωσε, όμως, το μυαλό σου και μη κρίνεις εκ των προτέρων κανέναν και τίποτα. Και το σημαντικότερο, μείνε αμέτοχος από αυτή τη πηγή του κακού, το δηλητηριασμένο αυτό βέλος, το κουτσομπολιό.

Η πιο πικρή απογοήτευση που νιώθεις είναι όταν προσφέρεις καλοσύνη και σου την ανταποδίδουν με κακία

Μια φράση που ειπώθηκε από τον Πλάτωνα για εκείνους τους `σταυρωτές` που συναντάμε στο δρόμο μας, που ζουν για να `κατασπαράζουν` τους άλλους…

«Η πιο πικρή απογοήτευση που νιώθεις είναι όταν προσφέρεις καλοσύνη και σου την ανταποδίδουν με κακία.» είναι η πρώτη φράση που μου ήρθε στο μυαλό, καθώς ξεκινούσα να γράφω κείμενο για τον Πλάτωνα.  Στις 17 Ιουνίου 1937, ο  καθηγητής πανεπιστημίου Ιωάννης Συκουτρής, κατηγορείται ως άθεος για τη μετάφραση του «Συμποσίου» του Πλάτωνα.  Αρχικά, σκεφτόμουν να αναφερθώ σε αυτό το κείμενο, στο «Συμπόσιό» του. Η παραπάνω φράση του, ωστόσο, είχε κυριεύσει τη σκέψη μου ώστε τελικά άλλαξα γνώμη…

Η καλοσύνη, η κακία και η αχαριστία, είναι τρεις έννοιες – κατά κάποιον τρόπο - «αλληλένδετες»… Στο κείμενο που ακολουθεί, εξηγώ τί εννοώ…

Από τότε που θυμάμαι τον εαυτό μου, η οικογένειά μου μού δίδασκε την αρετή της αγάπης και της καλοσύνης. Τη σπουδαιότητα του να κυριεύουν την ψυχή μας τα όμορφα συναισθήματα, μακριά από κακίες και μικροπρέπειες. Μεγαλώνοντας, όμως, “βγαίνοντας” από τη “θαλπωρή” και την ασφάλεια των γονέων, γνωρίζοντας κι αντιμετωπίζοντας ανθρώπους, συνειδητοποίησα ότι δεν έχουμε όλοι μας γαλουχηθεί με τον ίδιο τρόπο. Η “απειλή” του να σε κατασπαράξει η αχαριστία δεν είναι υπερβολή αλλά μια πραγματικότητα.

Και το χειρότερο είναι ότι η αχαριστία, δυστυχώς, δε σταματά στη μη αναγνώριση της προσφοράς σου. Καραδοκούν υποχθόνιοι τρόποι για την εξόντωσή σου…

“Τον αχάριστο άνθρωπο όταν τον καθίσεις στον ώμο σου, θα προσπαθήσει ν’ ανέβει στο κεφάλι σου” έλεγε ο Σαίξπηρ.

Η αλήθεια είναι ότι η ανθρώπινη μικρότητα τρομάζει αντικρίζοντας στο πρόσωπό της στον καθρέφτη της καλοσύνης.

Δεν είναι και λίγα τα κορυφαία παραδείγματα στην ιστορία όπου η δεσπόζει η ανθρώπινη αχαριστία και προδοσία… Περιπτώσεις; Χριστού, Σωκράτη, δίκαιου Αριστείδη…

Η αγαπημένη μου Γαλλίδα συγγραφέας, Άννα Στάελ, έλεγε ότι η συκοφαντία είναι “η δύναμη των δειλών”…

Η αχαριστία μαζί με τη συκοφαντία, είναι ένα δίδυμο που στοχεύει στη σπίλωση των ενάρετων. Κύριος σκοπός είναι ο υποβιβασμός των “καθαρών”, αγνών ανθρώπων… Είναι απογοητευτικό ότι εν έτει 2018, παρά την εξέλιξη της ιατρικής επιστήμης, τις ηλεκτρονικές προόδους, τις διαστημικές κατακτήσεις, ο κώδικας ηθικής παραμένει διαβρωμένος από υποκριτικές συμπεριφορές.

Οι άνθρωποι φοβούνται τη γυμνή αλήθεια και με κάθε τρόπο υψώνουν τείχη γύρω από την πραγματικότητα. Τρομάζουν να αντικρίσουν τον αληθινό τους εαυτό. Η συμπεριφορά τους, ο τρόπος που λειτουργούν, σκέφτονται κι εκφράζονται δεν πηγάζει από τα αισθήματα της καρδιάς τους…

Μπορεί να δέχονται την προσφορά της καλοσύνης, αλλά αυτό συμβαίνει όσο εξυπηρετούνται τα συμφέροντά τους… Με την πρώτη ευκαιρία είναι έτοιμοι να “κόψουν το χέρι” εκείνου που τους ευεργέτησε και να τον εξουθενώσουν…

Με τη δική μου “ρομαντική” επιθυμία για έναν καλύτερο κόσμο, ένα ανθρώπινο αύριο, σε ανάλογες περιπτώσεις χαιρεκακίας, συχνά απογοητεύομαι…  Το ζήτημα όμως είναι, τα “αγκάθια” της αχαριστίας να μην τραυματίζουν τις καλές προθέσεις και να αντιμετωπίζονται με ανωτερότητα και αξιοπρέπεια…

“Αν κρατάς καλά το λογικό σου όταν τριγύρω σου όλοι τα’ χουν χαμένα και σ’ εσέ της ταραχής τους ρίχνουν την αιτία…” έγραψε ο Κίπλινγκ στο περίφημο “Αν”…

Aν, λοιπόν, καταφέρνεις να σηκώνεσαι κάθε φορά που κάποιοι σε ρίχνουν, κρατώντας το κεφάλι ψηλά στις αποτυχίες, τότε θα κερδίσεις ό,τι πιο πολύτιμο έχεις… Αυτό που κανένας δεν μπορεί να στο δώσει αλλά και κανένας δεν μπορεί να στο πάρει… Τον αυτοσεβασμό σου… Κι αυτό είναι το “κλειδί” της ευτυχίας για εμένα…

30 από τις κορυφαίες ρήσεις του μεγάλου Έλληνα φιλοσόφου, μαθητή του Σωκράτη και δασκάλου του Αριστοτέλη. 

Πλάτων… Ο σπουδαίος Έλληνας φιλόσοφος από την Αθήνα, ο πιο γνωστός μαθητής του Σωκράτη και δάσκαλος του Αριστοτέλη. Ολόκληρο το έργο του με τη μορφή φιλοσοφικών διαλόγων έχει σωθεί κι έχει ασκήσει τεράστια επιρροή στην αρχαία ελληνική φιλοσοφία και γενικότερα στη δυτική φιλοσοφική παράδοση μέχρι και σήμερα. Θεωρείται  οικοδόμος της φιλοσοφίας κι εμπνευστής των σπουδαιότερων κοινωνικοπολιτικών οραματισμών.

To σύνολο του έργου του, τον κατατάσσει ανάμεσα στις κορυφαίες προσωπικότητες   όλων των εποχών με τη μεγαλύτερη επιρροή, μαζί με τον δάσκαλο του, Σωκράτη, και τον μαθητή του, Αριστοτέλη.

Και ποιός δεν γνωρίζει την Απολογία του Σωκράτους -μια σχετικά ακριβή καταγραφή της απολογίας του Σωκράτη στη δίκη που τον καταδίκασε σε θάνατο, το Συμπόσιο όπου μιλά για την φύση του έρωτα, ενώ σε δύο μακρούς διαλόγους, την Πολιτεία και τους Νόμους, περιέγραψε την ιδανική πολιτεία.

Ακολουθούν 30 από τις κορυφαίες ρήσεις του…

1. Όμοιος ομοίω αεί πελάζει. (Όμοιος τον όμοιο αγαπά κι όμοιος τον όμοιο θέλει.)
2. Η υπερβολική ελευθερία μοιάζει με υπερβολική δουλεία, αφού αλλάζει και τον πολίτη και την πολιτεία
3. Φαίνεται πως η υπερβολική ελευθερία μετατρέπεται σε υπερβολική υποδούλωση
4. Αυτό που αξίζει δεν είναι να ζεις για να αποκτήσεις περισσότερα αλλά να ζεις καλά
5. Ο θεός δεν έχει ευθύνη για τις πράξεις αυτών που έχουν ελευθερία επιλογής
6. Όπως λένε οι κτίστες, οι μεγάλες πέτρες δεν στέκονται καλά χωρίς τις μικρότερες.
7. Κανείς δεν μπορεί να ξεφύγει από το πεπρωμένο του
8. Ένας που σκέφτεται σωστά είναι καλύτερος από μύριους που δεν σκέφτονται
9. Όλοι οι πόλεμοι γίνονται για την απόκτηση υλικών αγαθών
10. O θάνατος δεν είναι τίποτε άλλο, παρά ο διαχωρισμός δύο πραγμάτων, του ενός απ’ το άλλο, δηλαδή της ψυχής από το σώμα.
11. Η τιμιότητα, ως επί το πλείστον, είναι λιγότερο επικερδής από την ατιμία.
12. Φόβος είναι η ψυχική ταραχή που προκαλείται από την αναμονή του κακού.
13. Αυτή και μόνο είναι η ρίζα από όπου ξεπετιέται ένας τύραννος: όταν εμφανίζεται για πρώτη φορά είναι ο προστάτης.
14. Εάν ο άνθρωπος λάβει την ορθή παιδεία, μέσα του ξυπνάει σφοδρή η δύναμη και η θέληση να αναπτυχθεί ως το θεϊκότερο και ημερότερο ζώο. Αλλά αν δεν τύχη της καλής και επιμελούς ανατροφής, γίνεται το πιο άγριο απ’ όσα γεννάει η γη.
15. Δικαιοσύνη σημαίνει ο καθένας να νοιάζεται για τις δουλειές του και να μην αναμιγνύεται στις δουλειές των άλλων.
16. Δεν υπάρχει πιο ακριβής ένδειξη κακής οργάνωσης της πολιτείας, από την αφθονία γιατρών και νομικών.
17. Οι σοφοί μιλούν επειδή έχουν κάτι να πουν. Οι ανόητοι μιλούν επειδή πρέπει κάτι να πουν.
18. Μια από τις τιμωρίες που δεν καταδέχεσαι να ασχοληθείς με την πολιτική είναι ότι καταλήγεις να σε κυβερνούν οι κατώτεροί σου.
19. Το βλάκα μπορείς να τον καταλάβεις από δυο ενδείξεις: μιλάει για πράματα που είναι γι’ αυτόν άχρηστα και εκφράζει γνώμη για κάτι που κανένας δεν τον ρωτάει.
20. Όταν μιλούν άσχημα για σένα, ζήσε έτσι ώστε κανένας να μην μπορεί να τους πιστέψει.
21. Το λακωνίζειν εστί φιλοσοφείν
22. Καλύτερα να σε αδικούν παρά να αδικείς
23. Δεν πρέπει να νοιαζόμαστε τόσο πολύ, για το τι θα πουν για μας οι πολλοί, αλλά τι θα πει όποιος ξέρει καλά για τα δίκαια και τα άδικα, ο ένας δηλαδή και αυτή θα είναι η αλήθεια.
24. Άνθρωπος: αυτός που αναλογίζεται και κρίνει όσα έχει δει.
25. Από όλες τις ηδονές ο έπαινος είναι η πιο γλυκιά.
26. Η ένωση της ψυχής και του σώματος [η γέννηση] δεν είναι με κανένα τρόπο καλύτερη από το χωρισμό τους
27. Η ψυχή έρχεται στον Άδη χωρίς να κουβαλάει τίποτε άλλο πέρα από την παιδεία της και την αγωγή της
28. Η γνώση δημιουργεί ευημερία
29. Το καλό είναι καλό επειδή αρέσει στους θεούς ή αρέσει στους θεούς επειδή είναι καλό;
30. Ένας ήρωας γεννιέται ανάμεσα σε 100, ένας σοφός βρίσκεται ανάμεσα σε 1.000, αλλά ένας ολοκληρωμένος άνθρωπος μπορεί να μην βρεθεί ούτε ανάμεσα σε 100.000.

Η άδεια βάρκα

Η βάρκα σου είναι δεμένη στην προκυμαία και βλέπεις το γείτονά σου να γυρίζει από το ψάρεμα στο ποτάμι.
Κωπηλατεί με την πλάτη προς την όχθη, και δεν βλέπει ότι πάει τη βάρκα του κατευθείαν πάνω στη δική σου.
Του φωνάζεις αλλά δεν σ’ ακούει.
Η πλώρη του πάει καταπάνω στη μικρή σου βάρκα.
Φωνάζεις, χτυπάς το μόλο, χτυπάς παλαμάκια…
Αλλά τίποτα…
Τελικά, η βάρκα του συγκρούεται με τη δική σου και κάνει σοβαρή ζημιά στα ξύλα και στη βαφή της πλώρης.
Θυμώνεις, τον βρίζεις, διαμαρτύρεσαι, σου έρχεται να τον χτυπήσεις…
Την επόμενη μέρα, ενώ κοιτάζεις πάλι το ποτάμι, διαπιστώνεις ότι το ρεύμα έχει κόψει τους κάβους της βάρκας του άλλου σου γείτονα και την παρασύρει προς την κατεύθυνσή σου.
Πάλι κοιτάζεις τη βάρκα σου που είναι δεμένη στην προκυμαία.
Προσπαθείς μ’ ένα ξύλο να αποφύγεις τη σύγκρουση, αλλά δεν τα καταφέρνεις.
Τελικά, η βάρκα συγκρούεται και σήμερα με τη δική σου.
Η ζημιά στη βάρκα σου είναι ίδια όπως και χθες…
Αυτή τη φορά, όμως, δε βρίζεις κανέναν, σχεδόν δε θυμώνεις καθόλου, δε θέλεις να δείρεις κανέναν…

Το πρώτο ξεκάθαρο συμπέρασμα που μπορούμε να βγάλουμε, είναι ότι την πρώτη φορά δεν θύμωσες για τη σύγκρουση· θύμωσες γιατί υπήρχε κάποιος στη βάρκα για να θυμώσεις μαζί του. Αν και τότε η άλλη βάρκα ήταν άδεια, θα είχες γλιτώσει κι από εκείνον το θυμό.

Μ’ αυτή την ανακάλυψη υπόψη, ο συλλογισμός που ακολουθεί είναι: αν κάποιος σε βρίσει, θυμώνεις. Με ποιον θυμώνεις; Και γιατί;
Είναι αλήθεια ότι μια βρισιά πάντα φέρνει άλλη βρισιά.
Θυμάσαι όλους όσοι σε έβρισαν κάποτε.
Και εξοργίζεσαι περισσότερο.
Αλλά με ποιον; Γιατί;
Την επόμενη φορά μείνε σιωπηλός. Συνειδητά.

Ο θυμός κοιτά τα πάντα μέσα απ’ το πρίσμα του παρελθόντος, αναθερμαίνει τις ματαιώσεις και αναζωπυρώνει τις παλιές μάχες που δώσαμε ενάντια στην ανημπόρια μας.

Σπάσε τα δεσμά απ’ το παρελθόν και μη θυμώνεις. Αν το μπορέσεις, θα κερδίσεις ένα ανέλπιστο βραβείο. Αν απελευθερωθείς από το παρελθόν σου θα εξαφανιστούν κι οι φόβοι που είναι δεμένοι πάνω του.

Ο ΡΟΛΟΣ ΤΗΣ ΣΤΕΝΗΣ ΣΧΕΣΗΣ ΚΑΙ ΤΟΥ ΕΡΩΤΑ

Οι ολοκληρωμένοι άνθρωποι αναγνωρίζουν ότι χρειάζονται τους άλλους. Δεν θεωρούν την ανάγκη αυτή για αγάπη και οικειότητα σαν υποχρέωση να υποβιβάζουν τον εαυτό τους, αλλά περισσότερο σαν μέσο αντανάκλασης των μεγάλων δυνατοτήτων τους και μοιράσματός τους με άλλους. Δεν αισθάνονται περιορισμένοι από την αγάπη και τις στενές σχέσεις, αλλά τις θεωρούν ιδιαίτερη ευκαιρία για ανάπτυξη. Κατανοούν πως ποτέ δεν μπορούν να κατέχουν κάποιον άλλο και δεν έχουν καμιά επιθυμία να ανήκουν σε κάποιον. Ξέρουν ότι η οικειότητα φέρνει κοντά τους ανθρώπους, αλλά ότι είναι ευθύνη του καθένα να διατηρήσει την αυτονομία του. Ότι πρέπει να αναπτύσσονται χωριστά για να εξακολουθήσουν να αναπτύσσονται με άλλους. Ο έρωτας και οι στενές σχέσεις προκαλούνται, δεν απειλούνται από τις διαφορές. Οι ολοκληρωμένοι άνθρωποι που ξέρουν πώς όταν δυο άνθρωποι αποφασίζουν να κάνουν στενή σχέση, ενώνουν, δύο διαφορετικούς κόσμους, κι έτσι, όχι μόνον φέρνουν ο ένας στον άλλον κοινά στοιχεία, αλλά και διαφορές. Οι διαφορές είναι που θα συνεχίζουν να τους κινητοποιούν ν’ αναπτυχθούν. Το βάθος της αγάπης μας μπορεί συνήθως να μετρηθεί από το βαθμό στον οποίο είμαστε διατεθειμένοι να μοιράζουμε τον εαυτό μας με άλλους. Αρχίζουμε με ξεχωριστά Εγώ. Φτιάχνουμε έναν κοινό χώρο ανάμεσα στα δύο Εγώ και τον ονομάζουμε Εμείς. Αυτός είναι ο χώρος στον οποίο αναπτύσσεται η οικειότητα. Όσο μεγαλύτερη είναι η κοινή εμπειρία, τόσο μεγαλύτερος και ο χώρος του Εμείς.

Ο έρωτας και η οικειότητα έχουν πολλά στάδια και γι’ αυτό μεταβάλλονται διαρκώς. Η οικειότητα της πρώτης συνάντησης δεν θα είναι η οικειότητα του μήνα του μέλιτος, αλλά θα υπάρξουν πολλές περίοδοι μήνα του μέλιτος. Η περίοδος του διαμερίσματος ενός δωματίου με δανεικά έπιπλα, η περίοδος του πρώτου παιδιού, η περίοδος της αγοράς του σπιτιού, η περίοδος της πρώτης σημαντικής προαγωγής, η περίοδος της ανάπτυξης με την οικογένεια, παρατηρώντας τα παιδιά να φτιάχνουν τη δική τους οικογένεια, η περίοδος των γηρατειών. Κάθε περίοδος θα είναι καινούργια και θα δημιουργεί νέες διαστάσεις στην οικειότητα. Επιβάλλεται γι’ αυτό ο ολοκληρωμένος άνθρωπος να έχει πάντα συνειδητότητα και να είναι ανοιχτός στην αλλαγή. Το πρόσωπο στα χέρια σήμερα κάποιου δεν θα είναι το ίδιο πρόσωπο αύριο, ή ακόμα για το λόγο αυτό, την επόμενη ώρα. Ο έρωτας δεν ανατρέφεται ούτε αυξάνεται κοιτάζοντας προς τα πίσω, βιώνεται πάντα στο παρόν.

Η ώριμη οικειότητα και η αγάπη δεν στηρίζονται στις προσδοκίες. Αφού κανείς, ούτε κι ένας άγιος, δεν μπορεί να ξέρει ή να εκπληρώσει όλες μας τις προσδοκίες, το να έχουμε προσδοκίες από τους άλλους σημαίνει ότι επιζητούμε τον πόνο και την απογοήτευση. Η μόνη βάσιμη προσδοκία στον έρωτά βρίσκεται στην ελπίδα ότι αυτοί που αγαπάμε θα γίνουν ο εαυτός τους, όπως κι εμείς. Η αγάπη που προσφέρεται από μια αίσθηση καθήκοντος ή υποχρέωσης είναι η μεγαλύτερη προσβολή και γι’ αυτό δεν είναι καθόλου αγάπη.

Ο αληθινός έρωτας και η οικειότητα αναπτύσσονται με τον καλύτερο τρόπο αυθόρμητα και προσφέρουν μια πληθώρα ευκαιριών για εμπειρίες χαράς, ομορφιάς και γέλιου. Όλοι έχουμε γνωρίσει τη θαυμάσια αίσθηση του κοινού βιώματος μιας έντονης εμπειρίας με κάποιον, είτε γέλιου είτε πόνου. Στιγμιαία, η κοινή εμπειρία παίρνει τους δύο και τους κάνει ένα. Οι στιγμές αυτές βαθιάς οικειότητας θα συνεχίσουν να κάνουν τον έρωτα πιο φρέσκο, γοητευτικό και αναζωογονημένο.

Η ώριμη οικειότητα, όπως αναφέρθηκε πιο πάνω, εμπεριέχει τη σωματική επαφή. Ενσωματωμένη σ’ αυτή φαίνεται να είναι μια αισθησιακή ανάγκη να βρεθούμε κοντά στους αγαπημένους μας, να έχουμε σωματική επαφή, να τους αγκαλιάζουμε και να τους κρατάμε κοντά μας. Θα χρειαστεί γι’ αυτό ο ολοκληρωμένος άνθρωπος να συμφιλιωθεί με τη σεξουαλικότητά του.

Δεν υπάρχει ίσως πιο φυσική, ούτε πιο ικανοποιητική πράξη που μπορεί να κάνει ο άνθρωπος απ’ αυτή που βρίσκεται σε μια ώριμη σεξουαλική οικειότητα. Εδώ, στην υψηλότερη μορφή της, υπάρχει μια βαθιά επιθυμία ολοκληρωτικής συγχώνευσης με τον άλλο. Είναι μια έσχατη έκφραση αγάπης που συνδυάζει όλα τα θετικά της χαρακτηριστικά -φροντίδα, προσφορά, μοίρασμα. επιβεβαίωση, αποδοχή παραχώρηση και παραδοχή. Η σεξουαλικότητα, όταν είναι η έκφραση πραγματικής αγάπης, μπορεί να είναι η θεμελιώδης ανθρώπινη ένωση.

Η αγάπη και η οικειότητα απαιτούν κάποια λεκτική έκφραση. Πολύ συχνά υποθέτουμε ότι το άλλο ή τα άλλα πρόσωπα ξέρουν τι σκεφτόμαστε ή πώς αισθανόμαστε. Πολλές φορές εκπλησσόμαστε όταν ανακαλύπτουμε ότι αυτό δεν ισχύει. Είναι ευθύνη του καθένα να απλώσει το χέρι και ν’ αγγίξει την καρδιά αυτού που αγαπάει – μια κουβέντα, ένα σημείωμα, ένα λουλούδι, ένα απλό ποίημα, μπορούν να δώσουν το πολύ αναγκαίο μήνυμα της επιβεβαίωσης. Κανείς δεν κουράζεται ποτέ από την έκφραση αγάπης.

Η αγάπη και η οικειότητα απαιτούν κάποια συμπάθεια. Αν δεν μπορούμε να συναισθανόμαστε με κάποιον, δεν είμαστε ικανοί να αγαπάμε. Αυτό δεν σημαίνει ότι μπορούμε να έχουμε τέλεια εμπάθεια με τα συναισθήματα και τη συμπεριφορά ενός άλλου. Μου είναι οδυνηρό ν’ ακούω κάποιον να λέει, “Ξέρω ακριβώς πώς αισθάνεσαι”! Δεν ξέρει! Δεν μπορεί να ξέρει! Στην καλύτερη περίπτωση μπορούμε να καταλάβουμε μόνον αυτό που έχουμε βιώσει πραγματικά, και κάθε εμπειρία είναι πάντα πολύ προσωπική. Όταν όμως έχουμε μια γνώση των προσωπικών μας συγκρούσεων και συναισθημάτων που στηρίζονται πάνω σε γενικές ανθρώπινες εμπειρίες μπορούμε ν’ αρχίσουμε να καταλαβαίνουμε πως αισθάνονται ίσως οι άλλοι. Σ’ αυτό το σημείο αρχίζει η συμπάθεια.

Η αγάπη και η οικειότητα δεν έχουν καμιά σχέση με την εκμετάλλευση. Υπάρχει ένα παλιό ρητό, αλλά ισχύει ακόμα, “Χρησιμοποίησε τα πράγματα, αγάπα τους ανθρώπους”. Είναι τρομακτικό το πόσο πολλοί κάνουν ακριβώς το αντίθετο στο όνομα της αγάπης: Γονείς που χρησιμοποιούν τα παιδιά τους, σύζυγοι που χρησιμοποιούν τις/τους συζύγους τους, εκπαιδευτικοί που χρησιμοποιούν τους μαθητές τους, προοδευτικοί που χρησιμοποιούν την κοινωνία τους. Χρησιμοποιούν τη ζωή άλλων για να επιβεβαιώσουν την δική τους ύπαρξη και αξία. Αυτός είναι ο κύριος λόγος που η αγάπη έχει γίνει τόσο αμφίβολη και απειλητική έννοια. Χρησιμοποιείται τόσο συχνά για να καταστρέφει παρά να προάγει. Η εκμετάλλευση σε μια σχέση, ανεξάρτητα από το πώς την δικαιολογούμε, δεν μπορεί ποτέ να είναι αγάπη!

Είναι δύσκολο να βρεθεί τέλεια ανθρώπινη αγάπη. Φαίνεται πως έχουμε λίγα πρότυπά της. Οι συμπεριφορές όμως που εμπεριέχουν αγάπη είναι σταθερές, φανερές και διαθέσιμες για μελέτη. Οι ολοκληρωμένοι άνθρωποι ξέρουν ότι πρέπει κύρια να είναι αυτοδίδακτες και ότι αποκτώνται καλύτερα με το να είναι απλώς ευάλωτοι στην αγάπη και ζώντας μέσα σ’ αυτήν αφοσιωμένοι κάθε μέρα της ζωής τους.

Το συμπέρασμα αυτού δεν είναι ότι πρέπει να είμαστε τέλειοι για να έχουμε ολοκληρωμένη προσωπικότητα. Ισχύει το αντίθετο. Η τελειότητα συνεπάγεται μια τελική κατάσταση, μια ολοκλήρωση, μια λήξη. Ο ολοκληρωμένος άνθρωπος δεν επιζητεί ποτέ κάτι τέτοιο.

Ο λόγος δυνάστης μέγας εστίν

Ευκοσμία είναι για την πόλη οι γεροί άντρες, για το σώμα η ομορφιά, για την ψυχή η σοφία, για την πράξη η αρετή, για το λόγο η αλήθεια· τα αντίθετά τους ακοσμία. Τον άντρα και τη γυναίκα, τον λόγο και την πράξη, την πόλη και τα πράγματα που αξίζουν τον έπαινο πρέπει με επαίνους να τα τιμάμε, ενώ τα ανάξια να τα κατακρίνουμε.

[Η Ελένη] έκανε όσα έκανε είτε από θέλημα της Τύχης και απόφαση των θεών και της Ανάγκης προσταγή, είτε επειδή αρπάχτηκε με τη βία, είτε επειδή πείσθηκε με λόγια, είτε επειδή από τη θωριά ερωτεύτηκε.

Αν ήταν ο λόγος που την έπεισε και εξαπάτησε την ψυχή της, ούτε σ’ αυτή την περίπτωση είναι δύσκολη η υπεράσπιση και η ανασκευή της κατηγορίας.

Ο λόγος είναι ένας μεγάλος δυνάστης, που ενώ έχει το πιο μικρό και αφανές σώμα, επιτελεί τα έργα τα πιο θεϊκά· γιατί μπορεί και το φόβο να σταματήσει και τη λύπη να διώξει και χαρά να προκαλέσει και τον οίκτο να αυξήσει.

Πόσοι δεν έχουν πείσει ή δεν πείθουν τόσους και τόσους για τόσα πράγματα, πλάθοντας έναν ψευδή λόγο!

Ποιά αιτία λοιπόν μας εμποδίζει να θεωρήσουμε ότι η Ελένη ήρθε στην Τροία χωρίς τη θέλησή της, το ίδιο όπως αν αρπάχτηκε από απαγωγέων τη βία; Αφού η επίδραση της πειθούς, αν και δεν έχει του εξαναγκασμού τη μορφή, έχει την ίδια μ’ αυτόν δύναμη.

Γοργίας, Ελένης Εγκώμιον, 1, 6-8 και 11-12
---------------------------------
ΓΟΡΓΙΑΣ Ο ΛΕΟΝΤΊΝΟΣ (483/80-376/5 πΧ)
Κορυφαίος σοφιστής και ρήτορας, δίδαξε στη Σικελία, την Αττική και τη Θεσσαλία. Μελέτησε πρώτος το λόγο και την επίδραση του στον ψυχισμό του ανθρώπου και είδε τη ρητορική ως “πειθούς δημιουργό”, δηλαδή ως μέθοδο για να διατυπώνει ο άνθρωπος τη γνώμη του με τρόπο πειστικό

Πουανκαρέ: « Η επιστήμη δεν μελετά τη φύση» για να δημιουργήσει το «χρήσιμο»

Πρόκειται για θέματα που αναπτύσσονται επαρκώς και στους στοχασμούς του Ανρί Πουανκαρέ. Πράγματι, ο μεγάλος επιστήμονας και επιστημολόγος στο δοκίμιό του Η αξία της επιστήμης (1904) ξεχωρίζει με σαφήνεια μεταξύ «ανυποχώρητων πρακτικών» και «ατόμων γεμάτων περιέργεια για τη φύση»: οι πρώτοι σκέφτονται μονάχα το κέρδος, ενώ οι δεύτεροι προσπαθούν να καταλάβουν με ποιο τρόπο μπορούμε να ερευνήσουμε για να αποκτήσουμε γνώσεις. Οι δύο διαφορετικές συμπεριφορές γίνονται μοιραία εμφανείς όταν τίθεται το ερώτημα «σε τί χρησιμεύουν τα Μαθηματικά»:

Χωρίς αμφιβολία θα σας έχουν ρωτήσει πολλές φορές σε τι χρησιμεύουν τα Μαθηματικά κι αν αυτά τα εύθραυστα οικοδομήματα, τα γεννημένα αποκλειστικά από το μυαλό μας, δεν είναι παρά τεχνητές γέννες της ιδιοτροπίας μας. Μεταξύ των ατόμων που κάνουν αυτή την ερώτηση είναι οι πρακτικοί εκείνοι άνθρωποι που ενδιαφέρονται μονάχα να μάθουν το μέσο για να βγάλουν χρήματα. Αυτοί δεν αξίζουν καμιά απάντηση. Θα ήταν μάλιστα νόμιμο να τους ρωτήσει κανείς σε τι χρησιμεύει η συσσώρευση τόσου πλούτου κι αν αξίζει τον κόπο, για να έχουν το χρόνο να τον αποκτήσουν, να παραμελούν την τέχνη και την επιστήμη οι οποίες, μόνο αυτές, μας μετατρέπουν σε πνεύματα ικανά να τον ευχαριστηθούμε, et propter Vivendi perdere causas.

Αλλά, δίπλα στους «ανυποχώρητους πρακτικούς», ο Πουανκαρέ τοποθετεί «εκείνους που είναι απλώς περίεργοι για τη φύση και μας ρωτάνε αν είμαστε σε θέση να τους τη γνωρίσουμε καλύτερα». Σε αυτό ο Γάλλος επιστήμονας απαντάει εξηγώντας σε τι μπορούν να χρησιμεύσουν τα Μαθηματικά:
Τα Μαθηματικά έχουν ένα τριπλό σκοπό. Πρέπει να προσφέρουν ένα εργαλείο για τη μελέτη της φύσης. Αλλά δεν είναι μόνο αυτό: έχουν έναν σκοπό φιλοσοφικό και, τολμώ να πω, αισθητικό. Οφείλουν να βοηθάνε τον φιλόσοφο να εμβαθύνει τις έννοιες του αριθμού, του χώρου, του χρόνου. Οι δε μύστες βρίσκουν σε αυτά μια απόλαυση ανάλογη με εκείνη που δίνουν η ζωγραφική και η μουσική.

Μαγνητικά νανοσωματίδια καταστρέφουν καρκινικούς όγκους καίγοντάς τους

Μία από τις πολλά υποσχόμενες μεθόδους αντιμετώπισης του καρκίνου που διερευνώνται είναι η χρήση θερμαινόμενων μαγνητικών σωματιδίων, τα οποία θα μπορούν να εξοντώνουν τα καρκινικά κύτταρα χωρίς να βλάπτουν υγιείς ιστούς αλλού στο σώμα. Νέα έρευνα επιστημόνων του University of Buffalo πάει ένα βήμα παραπέρα αυτή την ιδέα, με νανοσωματίδια που θα μπορούν να «χτυπούν» τους όγκους με σημαντικές ποσότητες θερμότητας, εντός χαμηλών μαγνητικών πεδίων, καταστρέφοντάς τους.

«Το βασικό επίτευγμα της δουλειάς μας είναι η σημαντική βελτίωση επιδόσεων των νανοσωματιδίων ως προς τη θέρμανση, υπό συνθήκες χαμηλού πεδίου, ώστε να είναι κατάλληλα για κλινικές εφαρμογές. Η βέλτιστη θερμική ισχύς που επιτύχαμε βρίσκεται κοντά στο θεωρητικό όριο, ξεπερνώντας κάποια από τα πιο αποδοτικά σωματίδια που έχουν αναπτυχθεί από άλλες ομάδες» λέει ο Χάο Ζενγκ, PhD, καθηγητής Φυσικής στο UB College of Arts and Sciences, που ηγήθηκε της έρευνας.

Όπως σημειώνει, η θεραπεία αυτή έχει κάποια σημαντικά οφέλη σε σχέση με άλλες μεθόδους, καθώς είναι ελάχιστα επεμβατική και δεν έχει τις παρενέργειες που έχουν άλλες, όπως η χημειοθεραπεία και η ακτινοθεραπεία. «Η θεραπεία θερμαίνει μόνο την περιοχή όπου βρίσκονται τα νανοσωματίδια, χωρίς να επηρεάζει υγιείς ιστούς που βρίσκονται πιο μακριά, οπότε αναμένουμε λίγες παρενέργειες» λέει ο Ζενγκ. «Επιπρόσθετα, το μαγνητικό πεδίο που χρησιμοποιείται για να διεγείρει τα σωματίδια μπορεί να διεισδύσει βαθιά στο σώμα με ένα όργανο που δεν απαιτεί επαφή ή διείσδυση συσκευών. Ως εκ τούτου, η θεραπεία μπορεί να φτάσει σε σημεία του σώματος που δεν είναι εύκολα προσβάσιμα μέσω εγχείρησης».

Χρειάζονται ακόμα πολλές έρευνες για να καταστούν τα νανοσωματίδια διαθέσιμα στους ασθενείς- ωστόσο η κεντρική ιδέα είναι ότι οι γιατροί θα χρησιμοποιούν τεχνολογίες στόχευσης για κατευθύνουν τα νανοσωματίδια σε όγκους στα σώματα των ασθενών. Στη συνέχεια, η έκθεση σε εναλλασσόμενο μαγνητικό πεδίο θα κάνει τον μαγνητικό προσανατολισμό των σωματιδίων να μεταβάλλεται εκατοντάδες χιλιάδες φορές ανά δευτερόλεπτο, με αποτέλεσμα τη θέρμανσή τους.

Αυτή η μέθοδος αντικαρκινικής θεραπείας είναι γνωστή ως υπερθερμία νανοσωματιδίων, και δεν είναι καινούρια, ωστόσο ο Ζανγκ και οι συνάδελφοί του σχεδίασαν νέα μαγνητικά νανοσωματίδια που θερμαίνονται περισσότερο και παράγουν θερμότητα γρηγορότερα από κάποια από τα νανοσωματίδια που παρουσίασαν τις καλύτερες επιδόσεις στα πειράματα άλλων ερευνητών.

Οι επιστήμονες του University of Buffalo έφτιαξαν δύο είδη νανοσωματιδίων, αποτελούμενα από μεταλλικά κράματα που επελέγησαν για τη δυνατότητά τους να παράγουν θερμότητα μέσα σε μαγνητικό πεδίο. Το ένα από τα νέα νανοσωματίδια περιέχει μαγγάνιο φερρίτη κοβαλτίου, ενώ το άλλο είναι φτιαγμένο από φερρίτη ψευδαργύρου. Τα σωματίδια από μαγγάνιο φερρίτη κοβαλτίου έφταναν στο ζενίθ τους άπο άποψης θερμικής ενέργειας υπό υψηλά μαγνητικά πεδία, ενώ τα άλλα (τα οποία είναι βιοσυμβατά) σημείωναν εντυπωσιακές επιδόσεις εντός πολύ χαμηλού πεδίου.

Ο Ζενγκ οραματίζεται θεραπείες καρκίνου των οστών ως μία πιθανή εφαρμογή των θερμαινόμενων μαγνητικών νανοσωματιδίων.

Ήταν ο Άρης κατοικήσιμος στο παρελθόν;

Ήταν ο Άρης κατοικήσιμος πριν από 100 εκατομμύρια χρόνια; Πολύ πιθανό όπως προκύπτει από τις μελέτες στον μετεωρίτη NWA 7034. Για την ακρίβεια θεωρείται σχεδόν σίγουρο και αυτός είναι και ο λόγος για τον οποίο ο «κόκκινος πλανήτης» είναι ένα ουράνιο σώμα το οποίο με γεωμηχανικές μεθόδους στο όχι και τόσο μακρινό μέλλον θα μπορούσε να φιλοξενήσει ζωή, περίπου όπως την ξέρουμε στην Γη.

Από τον μετεωρίτη που έπεσε στη Γη και ανακαλύφθηκε στη Σαχάρα το 2011, οι επιστήμονες διαπίστωσαν ότι η αρχέτυπη αρειανή κρούστα σχηματίστηκε πριν από 4,5 δισεκατομμύρια χρόνια.

Η εμφάνιση μια σταθερής κρούστας είναι ένα θεμελιώδες βήμα στην πρώιμη ιστορία του βραχώδους πλανήτη.

Τα ευρήματα της μελέτης δείχνουν ότι οι διαδικασίες που σχετίζονται με τη δημιουργία του φλοιού του πλανήτη Άρη ολοκληρώθηκαν λιγότερο από 20 εκατομμύρια χρόνια μετά τον σχηματισμό του συστήματος των αστεριών μας.

Δείχνουν επίσης ότι προηγείται από τη Γη περίπου 100 εκατομμύρια χρόνια. Η πιθανότητα να ξεκίνησε ζωή στον κόκκινο πλανήτη πιο γρήγορα από την Γη είναι μεγάλη.

«Κατά τη διάρκεια του σχηματισμού τους, πολλοί βραχώδεις πλανήτες περνούν από μια φάση γνωστή ως «magma ocean» κατά την οποία είναι ως επί το πλείστον τελείως λιωμένοι» δήλωσε η Linda Elkins-tanton, ερευνήτρια που δεν συμμετείχε στην έρευνα.

«Πολλοί ερευνητές πίστευαν ότι η σταθεροποίηση του «magma ocean» του πλανήτη Άρη ήταν παρατεταμένη. Ίσως να διήρκησε μέχρι και 100 εκατομμύρια χρόνια μετά τον σχηματισμό του ωκεανού.

Αλλά οι ερευνητές δείχνουν ότι η διαδικασία αυτή ολοκληρώθηκε σε λιγότερα από 10 εκατομμύρια χρόνια. Το εύρημα δείχνει ότι υπήρχαν κατοικήσιμες συνθήκες ζωής στον Άρη ακόμα και 100 εκατομμύρια χρόνια πριν από τη Γη».

Οι ερευνητές από το Πανεπιστήμιο της Κοπεγχάγης κατέληξαν σε αυτά τα συμπεράσματα μελετώντας τον μετεωρίτη NWA 7034, γνωστό και ως Black Beauty.

Οι επιστήμονες εξήγαγαν 7 ζιρκόνια, ανόργανα άλατα πολύ ανθεκτικά στη θερμότητα και τη διάβρωση, από ένα δείγμα του μετεωρίτη Black Beauty που θεωρείται ότι προέρχεται από τα νότια ορεινά του πλανήτη Άρη.

Χρησιμοποιώντας μια ειδική τεχνική χρονολόγησης διαπίστωσαν ότι τα ζιρκόνια ήταν περίπου 4.476 έως 4.429 εκατομμυρίων ετών. Αυτό υποδηλώνει ότι η διαστρωμάτωση υλικού γύρω από τον πυρήνα του πλανήτη για να σχηματίσει μια κρούστα ολοκληρώθηκε σε μεγάλο βαθμό μέσα σε περίπου 5 εκατομμύρια χρόνια από τη δημιουργία του Ηλιακού Συστήματος.

Χρησιμοποιώντας αυτές τις πληροφορίες, σε συνδυασμό με τη σύνθεση των ζιρκονίων, οι ερευνητές υποδηλώνουν ότι υπήρξε πρωτογενής κρούστα στον πλανήτη Άρη πριν από 4.547 εκατομμύρια χρόνια. Επέζησε περίπου 100 χρόνια πριν από την ανακατασκευή του για να παράγει τα μάγματα από τα οποία κρυσταλλώθηκαν τα ζιρκόνια του μετεωρίτη NWA 7034.

Προηγούμενες μελέτες από τη NASA έχουν επίσης διαπιστώσει πως το Black Beauty περιέχει περίπου 10 φορές περισσότερο νερό από άλλους μετεωρίτες του πλανήτη Άρη.

Το φάντασμα της Δημοκρατίας

Η «Δημοκρατία», κατά τους Προσωκρατικούς θεμελιωτές της, δεν είναι απλά ένα «εκλογικό» σύστημα», αλλά βασικά ένα πλέγμα αξιών τις οποίες αν κατακτήσουν οι πολίτες, μπορούν να εκλέγουν «Ηγέτες». ικανούς, άξιους και έντιμους.

 

Για να διακρίνουμε την ποιότητα της Δημοκρατίας μιας κοινωνίας, κατά τον Δημόκριτο, θα πρέπει να ελέγξουμε το αν οι πολίτες και οι ηγέτες που επιλέγουν πληρούν μια σειρά προϋποθέσεων.

Αναφέρουμε στη συνέχεια μερικές από αυτές τις προϋποθέσεις όπως τις αναφέρει ο Δημόκριτος, προκειμένου κάθε ένας από εμάς να κρίνει αν πρέπει να υπερασπίζεται την Δημοκρατία που «έχουμε» ή να οραματιζόμαστε το τι "δεν έχουμε και θα πρέπει να κατακτήσουμε" Μην ξεχνάμε όμως ότι:

«Ο μεγαλύτερος εχθρός της Δημοκρατίας δεν είναι ο Φόβος, αλλά το Βόλεμα».

Η φύση του ανθρώπου
Ο Δημόκριτος αναγνωρίσει την διπλή φύση του ανθρώπου. Ο εξωτερικός υλικός άνθρωπος ρέπει προς την ύλη, τη δόξα, τον πλούτο, τα κοινωνικά αξιώματα οδηγούμενος από τον εγωισμό και τα πάθη του. Ο εσωτερικός πνευματικός άνθρωπος ρέπει προς τα υπερβατικά, αγνοώντας τελείως τα υλικά. Μεταξύ αυτών των δύο άκρων ο Δημόκριτος τοποθετήθηκε στο μέσον, προσδιορίζοντας με τους ηθικούς του κανόνες το σημείο της ανθρώπινης ισορροπίας. 

Ουδέποτε ο Δημόκριτος ανακήρυξε ως ιδεώδες ζωής τον ασκητισμό, την απομάκρυνση από τα εγκόσμια. Ήθελε τον άνθρωπο ζωντανό κύτταρο του κοινωνικού συνόλου, αλλά παράλληλα και κύρια τον ήθελε ισορροπημένο μεταξύ της νόησης και της αίσθησης.

Ο ισορροπημένος άνθρωπος πίστευε επιτυγχάνει τη γαλήνη της ψυχής του, η οποία πλέον δεν διαταράσσεται από φόβους, δεισιδαιμονίες, ή πάθη. Φθάνει στην κατάσταση που ο Δημόκριτος αποκαλεί «ευεστώ» η οποία δεν σημαίνει την υλική ευημερία ή ευδαιμονία, αλλά την ψυχική μακαριότητα.

Ο άνθρωπος στη φιλοσοφία του Δημόκριτου χαρακτηρίζεται σαν μικρός κόσμος. Αυτό σημαίνει ότι αποτελεί μια μικρογραφία του σύμπαντος.

Οι κύριοι άξονες πάνω στους οποίους στηρίζεται η ηθική του είναι οι επόμενοι 4.

• 1. «Η ηθική συνείδηση», ως απαραίτητο υπόβαθρο και αφετηρία κάθε ηθικής πράξης
• 2. «Το μέτρο και η αυτάρκεια», ως γνώμονας των ενεργειών και των αποφάσεων του ανθρώπου σε όλους τους τομείς της ζωής του
• 3. «Ο καιρός», με την έννοια της επιλογής της κατάλληλης στιγμής προς επιτέλεση μιας συγκεκριμένης πράξης και τέλος
• 4. «Η μακαριότητα» ως κριτήριο του ορθού ή μη αποτελέσματος μιας πράξης αλλά και ως η τελική επιδίωξη της ζωής.

Σε ένα από τα πιο χαρακτηριστικά γνωμικά του ο Δημόκριτος λέει ότι ο άνθρωπος δεν πρέπει να πράττει τα «σωστά» στη ζωή του επειδή φοβάται την τιμωρία, αλλά επειδή αυτό που πράττει είναι το αποτέλεσμα μιας αυτόβουλης και συνειδητής επιλογής χωρίς εξωτερικούς εξαναγκασμούς. Με λίγα λόγια σημασία δεν έχει να μην αδικείς αλλά για λόγους συνειδησιακούς να μην θέλεις να αδικείς.

Κατά τον Δημόκριτο η αδικία υπαγορεύεται από το υλικό συμφέρον, το οποίο ο νους αντιλαμβάνεται ως πραγματικό συμφέρον.

Το Μέτρο των Υλικών αγαθών
Ο δεύτερος κύριος άξονας της ηθικής του Δημόκριτου είναι το «μέτρο», δηλαδή η ορθή εφαρμόσιμη αναλογία μεταξύ δύο αντίθετων στοιχείων. Αυτάρκεια δε είναι η ισορρόπηση του ανθρώπου μέσω της εφαρμογής του μέτρου σε όλες της εκδηλώσεις της ζωής του.

Όλα τα προηγούμενα εφαρμόζονται κατά τον Δημόκριτο στο θέμα της περιουσίας. Όπως αναφέρει «Ο κάθε άνθρωπος πρέπει να καταλάβει ότι η ζωή είναι ανίσχυρη και σύντομη και ότι είναι αναμεμιγμένη με πολλές συμφορές και βάσανα. Λόγω αυτού του γεγονότος πρέπει να φροντίζει για την απόκτηση μιας μέτριας περιουσίας που να εξισορροπεί το μόχθο του με τις ανάγκες του. Η προσπάθεια συγκέντρωσης υπερβολικής περιουσίας εκφεύγει του μέτρου και συνεπάγεται την ψυχική και σωματική φθορά του ατόμου, ενώ ο ίδιος δεν απολαμβάνει αρκούντος τα άλλα αγαθά της ζωής». Από την άλλη πλευρά όμως, όπως αναφέρει ο Δημόκριτος, ο άνθρωπος δεν πρέπει να αδιαφορεί τελείως για τις βιοτικές ανάγκες του αλλά να συμμορφώνεται με αυτές, διότι το αντίθετο θεωρείται παράλογο.

 

Η κατάλληλη στιγμή της δράσης
Ένα δεύτερο σημείο στο οποίο επιμένει ο Δημόκριτος είναι η «κατάλληλη στιγμή επέμβασης» η εκτέλεσης μιας ενέργειας προκειμένου να έχουμε το καλλίτερο δυνατό αποτέλεσμα.

Η άκαιρη και παρακινδυνευμένη ενέργεια μπορεί να έχει τραγική κατάληξη, ακόμα και αν η ενέργεια αυτή είναι ορθή και πηγάζει από την άσκηση αναγνωρισμένου δημοκρατικού δικαιώματος, όπως της θαρραλέας και ειλικρινούς έκφρασης γνώμης μέσα στα πλαίσια της ελευθερίας του λόγου.

 

Η Σοφία
Η σοφία, για το Δημόκριτο, δεν είναι απλά η απόκτηση πολλών γνώσεων, αλλά κυρίως η επίγνωση των πρώτων αρχών και αιτίων δηλαδή η αναγωγή του νου πέρα από τα φαινόμενα και η αναζήτηση της αφετηρίας και του νομοτελειακού καθορισμού όσων συμβαίνουν και υπάρχουν στον κόσμο.

Γνώρισμα αυτού που προοδεύει στο επίπεδο της αρετής δεν είναι μόνο όταν δεν κοινοποιεί την βοήθεια ή την ευεργεσία του σε κάποιο συνάνθρωπό του, αλλά ακόμα και όταν καταθέτει μια δίκαιη ψήφο μέσα σε πολλές άδικες ψήφους ή αρνείται επίμονα μια αισχρή συνάντηση συναλλαγής με κάποιον πλούσιο ή κάποιον άρχοντα, ή όταν περιφρονεί τη δωρεά του.

Η αρετή εκφράζεται με τη σθεναρή υποστήριξη της δικαιοσύνης, την απόρριψη ανήθικων προτάσεων, την περιφρόνηση ευνοιοκρατικών προσφορών, την ανδρεία, και την απόκρουση πειρασμών.

 

Η φιλονικία
Οι φιλονικίες των ανθρώπων ελέγχονται ως ανόητες από τον Δημόκριτο διότι ο καθένας, ασχολούμενος με ότι βλάπτει τον αντίπαλο, δεν βλέπει το δικό του συμφέρον. Αυτό συμβαίνει επειδή το αίσθημα εκδίκησης τυφλώνει τον άνθρωπο και δεν αντιλαμβάνεται ότι πολλές φορές ενεργεί αντίθετα και προς το δικό του συμφέρον. Η αλληλοβοήθεια μεταξύ των ανθρώπων μιας κοινωνικής ομάδας για τον Δημόκριτο θεωρείται καθήκον αναμφισβήτητο. Όμως η ευεργεσία προς τους έχοντες ανάγκη πρέπει να γίνεται αυθόρμητα με καλή διάθεση και όχι με σκοπιμότητα έναντι κάποιας ανταπόδοσης.

Η δικαιοσύνη
Δικαιοσύνη είναι να κάνεις αυτό που υποδεικνύει η αρετή, και αδικία το αντίθετο. Η δικαιοσύνη δεν επιβάλλεται με τη βία αλλά πρέπει να πηγάζει από την ηθική συνείδηση του ατόμου. Η αποφυγή άδικων ενεργειών λόγω φόβου ή αδυναμίας δεν συνεπάγεται την αγαθότητα. 

Η συμπεριφορά των αρχόντων
Όσον αφορά την συμπεριφορά των αρχόντων σε μια Δημοκρατία ο Δημόκριτος αναφέρει: «Ο ευσυνείδητος άρχων δεν χρειάζεται να επαινείται, εφόσον πράττει απλά το καθήκον του. Για το λόγο αυτό δεν θα πρέπει να ενδιαφέρεται για τιμές και δόξες.

Οι τιμές και οι δόξες όταν προέρχονται από έντιμους ανθρώπους μπορούν να γίνονται αποδεκτές από τον άρχοντα με μετριοφροσύνη χωρίς όμως να είναι και απαραίτητες. Όταν όμως υποκρύπτουν ιδιοτέλεια πρέπει να αποφεύγονται συστηματικά, ασχέτως αν ο άρχοντας δεν προτίθεται να ικανοποιήσει τα αιτήματά τους. Η αποδοχή των τιμών κάνει τον άρχοντα να φαίνεται ευχάριστος στους κόλακες, μειώνει όμως το κύρος του και δίνει την εντύπωση μεροληπτικής συμπεριφοράς. Οι συνετοί άρχοντες δεν επηρεάζονται στη συμπεριφορά τους από τις αποδιδόμενες τιμές και τους επαίνους. Αντίθετα οι κακοί όταν έρχονται στην εξουσία, όσο περισσότερο ανάξιοι είναι για αυτήν, τόσο περισσότερο παραφουσκώνουν από αφροσύνη και θρασύτητα.

Οι κακοί αυτοί άρχοντες για να καλύψουν την αναξιότητά τους και για να δείξουν ότι ενδιαφέρονται για την καλλίτερη επίλυση των προβλημάτων της πολιτείας, χρησιμοποιούν την ρητορική τους δεινότητα.

Έτσι εμφανίζονται στα μάτια του κόσμου σαν ικανοί να αντιμετωπίζουν όλες τις καταστάσεις, ενώ στην πράξη δεν κάνουν απολύτως τίποτα, ή κάνουν τα αντίθετα από όσα λένε.

Όταν οι άρχοντες είναι ανάξιοι, επιφέρουν πλείστα κακά στους πολίτες των οποίων τη ζωή κάνουν δυσχερή και αφόρητη».

 

Ο φόβος
Το τυραννικό καθεστώς επιβάλλεται δια του φόβου. Όμως ο φόβος απεργάζεται την κολακεία προς τους ισχυρούς, η οποία όμως δεν περιέχει αισθήματα αφοσιώσεως και ευγνωμοσύνης.

Ο φόβος κάνει τους πολίτες να μην αντιδρούν φανερά στον τύραννο αλλά η εσωτερική τους ασυμφωνία δημιουργεί ανώμαλες καταστάσεις που φθάνουν μέχρι την εξέγερση. 

Ο Δημόκριτος τονίζει ότι μια τέτοια εμφύλια σύγκρουση είναι συμφορά και για τις δύο παρατάξεις διότι τόσο οι νικητές όσο και οι ηττημένοι έχουν υποστεί εξ ίσου μεγάλη καταστροφή.

 

Η Δημοκρατία
Ο Δημόκριτος διακηρύσσει την πίστη του στο αγαθό της Δημοκρατίας και της Ελευθερίας λέγοντας: «Η πενία μέσα σε ένα δημοκρατικό καθεστώς είναι τόσο προτιμότερη από την ονομαζόμενη ευημερία που παρέχουν οι δυνάστες, όσο προτιμώμενη είναι η ελευθερία από τη δουλεία».