ΔΡΑΜΑΤΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ: ΣΟΦΟΚΛΗΣ - Τραχίνιαι (723-771)

ΧΟ. ταρβεῖν μὲν ἔργα δείν᾽ ἀναγκαίως ἔχει,

τὴν δ᾽ ἐλπίδ᾽ οὐ χρὴ τῆς τύχης κρίνειν πάρος.
725 ΔΗ. οὐκ ἔστιν ἐν τοῖς μὴ καλοῖς βουλεύμασιν
οὐδ᾽ ἐλπίς, ἥτις καὶ θράσος τι προξενεῖ.
ΧΟ. ἀλλ᾽ ἀμφὶ τοῖς σφαλεῖσι μὴ ᾽ξ ἑκουσίας
ὀργὴ πέπειρα, τῆς σε τυγχάνειν πρέπει.
ΔΗ. τοιαῦτα δ᾽ ἂν λέξειεν οὐχ ὁ τοῦ κακοῦ
730 κοινωνός, ἀλλ᾽ ᾧ μηδέν ἐστ᾽ οἴκοι βαρύ.
ΧΟ. σιγᾶν ἂν ἁρμόζοι σε τὸν πλείω λόγον,
εἰ μή τι λέξεις παιδὶ τῷ σαυτῆς· ἐπεὶ
πάρεστι, μαστὴρ πατρὸς ὃς πρὶν ᾤχετο.
ΥΛ. ὦ μῆτερ, ὡς ἂν ἐκ τριῶν σ᾽ ἓν εἱλόμην,
735 ἢ μηκέτ᾽ εἶναι ζῶσαν, ἢ σεσωμένην
ἄλλου κεκλῆσθαι μητέρ᾽, ἢ λῴους φρένας
τῶν νῦν παρουσῶν τῶνδ᾽ ἀμείψασθαί ποθεν.
ΔΗ. τί δ᾽ ἐστίν, ὦ παῖ, πρός γ᾽ ἐμοῦ στυγούμενον;
ΥΛ. τὸν ἄνδρα τὸν σὸν ἴσθι, τὸν δ᾽ ἐμὸν λέγω
740 πατέρα, κατακτείνασα τῇδ᾽ ἐν ἡμέρᾳ.
ΔΗ. οἴμοι, τίν᾽ ἐξήνεγκας, ὦ τέκνον, λόγον;
ΥΛ. ὃν οὐχ οἷόν τε μὴ τελεσθῆναι· τὸ γὰρ
φανθὲν τίς ἂν δύναιτ᾽ ἂν ἀγένητον ποεῖν;
ΔΗ. πῶς εἶπας, ὦ παῖ; τοῦ πάρ᾽ ἀνθρώπων μαθὼν
745 ἄζηλον οὕτως ἔργον εἰργάσθαι με φής;
ΥΛ. αὐτὸς βαρεῖαν ξυμφορὰν ἐν ὄμμασιν
πατρὸς δεδορκὼς κοὐ κατὰ γλῶσσαν κλύων.
ΔΗ. ποῦ δ᾽ ἐμπελάζεις τἀνδρὶ καὶ παρίστασαι;
ΥΛ. εἰ χρὴ μαθεῖν σε, πάντα δὴ φωνεῖν χρεών.
750 ὅθ᾽ εἷρπε κλεινὴν Εὐρύτου πέρσας πόλιν,
νίκης ἄγων τροπαῖα κἀκροθίνια,
ἀκτή τις ἀμφίκλυστος Εὐβοίας ἄκρον
Κήναιόν ἐστιν, ἔνθα πατρῴῳ Διὶ
βωμοὺς ὁρίζει τεμενίαν τε φυλλάδα·
755 οὗ νιν τὰ πρῶτ᾽ ἐσεῖδον ἄσμενος πόθῳ.
μέλλοντι δ᾽ αὐτῷ πολυθύτους τεύχειν σφαγὰς
κῆρυξ ἀπ᾽ οἴκων ἵκετ᾽ οἰκεῖος Λίχας,
τὸ σὸν φέρων δώρημα, θανάσιμον πέπλον·
ὃν κεῖνος ἐνδύς, ὡς σὺ προυξεφίεσο,
760 ταυροκτονεῖ μὲν δώδεκ᾽ ἐντελεῖς ἔχων
λείας ἀπαρχὴν βοῦς· ἀτὰρ τὰ πάνθ᾽ ὁμοῦ
ἑκατὸν προσῆγε συμμιγῆ βοσκήματα.
καὶ πρῶτα μὲν δείλαιος ἵλεῳ φρενὶ
κόσμῳ τε χαίρων καὶ στολῇ κατηύχετο·
765 ὅπως δὲ σεμνῶν ὀργίων ἐδαίετο
φλὸξ αἱματηρὰ κἀπὸ πιείρας δρυός,
ἱδρὼς ἀνῄει χρωτί, καὶ προσπτύσσεται
πλευραῖσιν ἀρτίκολλος, ὥστε τέκτονος,
χιτὼν ἅπαν κατ᾽ ἄρθρον· ἦλθε δ᾽ ὀστέων
770 ἀδαγμὸς ἀντίσπαστος· εἶτα φοινίας
ἐχθρᾶς ἐχίδνης ἰὸς ὣς ἐδαίνυτο.

***
ΧΟΡ. Βέβαια και δεν μπορεί παρά να νιώθει
φόβο κανείς μπρος σ᾽ επικίνδυνα έργα·
μα και πριν απ᾽ την έκβαση δεν πρέπει
να εξοφλά την ελπίδα. ΔΗΙ. Δεν υπάρχει
μες στα όχι καλά σχέδια ουδ᾽ ελπίδα,
που να μπορεί να δώσει κάποιο θάρρος.
ΧΟΡ. Μα για έναν που λαθέψει αθέλητά του
στομώνει η οργή, κι έτσι με σένα πρέπει.
ΔΗΙ. Τέτοια μπορεί να λέει όποιος δεν είναι
ο ένοχος του κακού, μα όχι και κείνος
730 που απάνω του σηκώνει όλο το βάρος.
ΧΟΡ. Μα ίσως ταίριαζε τώρα να ᾽παυες
να μιλάς πιότερα γι᾽ αυτά, αν δεν έχεις
σκοπό να μάθει τίποτα κι ο γιος σου.
γιατί γύρισε, νά τον, που είχε πάει
για να τον βρει τον πατέρα του στα ξένα.
ΥΛΛ. Ω μητέρα, πώς θα ᾽θελα για σένα
έν᾽ απ᾽ τα τρί᾽ αυτά: ή να μη ζούσες
ή, αν ζούσες, άλλου να λεγόσουν μάνα
ή, αντίς αυτό το νου σου πὄχεις τώρα,
ν᾽ άλλαζες άλλον πιο καλό από κάπου.
ΔΗΙ. Τί ᾽ναι, γιε μου, που μὄχεις τέτοια φρίκη;
ΥΛΛ. Τον άντρα σου, τον πατέρα μου εμένα,
740 μάθε πως έχεις σήμερα σκοτώσει.
ΔΗΙ. Ω Θεέ μου, τί ᾽ν᾽ αυτό που λες, παιδί μου;
ΥΛΛ. Πράμα, που δεν μπορεί να μη έχει γίνει·
γιατί ποιός θα μπορούσε κάτι πὄχει
τελειώσει πια, αγέννητο να κάμει;
ΔΗΙ. Τί είπες, παιδί; κι από ποιόν το ᾽χεις μάθει
πως τέτοιο φριχτό πράμα εγώ έχω κάμει;
ΥΛΛ. Ο ίδιος μ᾽ αυτά τα μάτια μου την είδα
τη φριχτή του πατέρα μου τη μοίρα
κι όχι που να την άκουσα από κάποιον.
ΔΗΙ. Και πού τον βρήκες; πού είχετε ανταμώσει;
ΥΛΛ. Μα αν πρέπει να τα μάθεις, όλα πρέπει
κι εγώ να δηγηθώ. Αφού είχε πάρει
750 την ξακουσμένη του Εύρυτου την πόλη,
έφυγε με τα τρόπαια της νίκης
και με τα λάφυρά του· λοιπόν είναι
στην Εύβοια μια κυματόζωστη ξέρα,
ο Κήναιος κάβος, όπου αφιερώνει
βωμούς κι άλσος ιερό στο Δία πατέρα,
κι όπου τον πρωταντάμωσα γιομάτος
χαρά από τη λαχτάρα μου που τού ειχα.
Εκεί, ενώ ήταν έτοιμος ν᾽ αρχίσει
τ᾽ αμέτρητά του θύματα να σφάζει,
έρχετ᾽ εδώ απ᾽ το σπίτι ο κήρυκάς του
ο σπιτικός, ο Λίχας, φέρνοντάς του
το δώρο σου — το θανάσιμο πέπλο·
που αφού το φόρεσε, όπως του μηνούσες,
760 σφάζει δώδεκα, πρώτα, τέλεια βόδια
της λείας τα προφαντά· μα είχε αραδιάσει
μπρος στους βωμούς κι άλλα λογής-λογής
σφαχτάρια, όλα μαζί μια εκατοντάδα.
Και στην αρχή με την ψυχή γαλήνια
κι όλος χαρά μες στη λαμπρή στολή του
προσεύχονταν, ο δόλιος· μα ότι πήρε
ν᾽ ανάφτει της ιερής θυσίας η φλόγα
θρεμμένη από αίμα κι απ᾽ της δρύας την πίσσα,
άρχισ᾽ απ᾽ το κορμί να τρέχει ο ιδρώτας
και του κολλά ο χιτώνας στα πλευρά του
σφιχτά, καθώς σ᾽ έν᾽ άγαλμα, και σ᾽ όλα
τα μέλη του· μα ευτύς στα κόκαλά του
770 μια σουβλιά τον περνά που τον τραντάζει·
κι έπειτ᾽ αρχίζει να τον τρώει, σα να ᾽ταν
άγριας, αιμοβόρας οχιάς φαρμάκι.

ΟΜΗΡΟΣ: Ἰλιάς (4.1-4.72)

Ραψωδία Δ' - Ὁρκίων σύγχυσις. Ἀγαμέμνονος ἐπιπώλησις

Οἱ δὲ θεοὶ πὰρ Ζηνὶ καθήμενοι ἠγορόωντο
χρυσέῳ ἐν δαπέδῳ, μετὰ δέ σφισι πότνια Ἥβη
νέκταρ ἐῳνοχόει· τοὶ δὲ χρυσέοις δεπάεσσι
δειδέχατ᾽ ἀλλήλους, Τρώων πόλιν εἰσορόωντες.
αὐτίκ᾽ ἐπειρᾶτο Κρονίδης ἐρεθιζέμεν Ἥρην 5
κερτομίοις ἐπέεσσι, παραβλήδην ἀγορεύων·
«δοιαὶ μὲν Μενελάῳ ἀρηγόνες εἰσὶ θεάων,
Ἥρη τ᾽ Ἀργείη καὶ Ἀλαλκομενηῒς Ἀθήνη.
ἀλλ᾽ ἤτοι ταὶ νόσφι καθήμεναι εἰσορόωσαι
τέρπεσθον· τῷ δ᾽ αὖτε φιλομμειδὴς Ἀφροδίτη 10
αἰεὶ παρμέμβλωκε καὶ αὐτοῦ κῆρας ἀμύνει·
καὶ νῦν ἐξεσάωσεν ὀϊόμενον θανέεσθαι.
ἀλλ᾽ ἤτοι νίκη μὲν ἀρηϊφίλου Μενελάου·
ἡμεῖς δὲ φραζώμεθ᾽ ὅπως ἔσται τάδε ἔργα,
ἤ ῥ᾽ αὖτις πόλεμόν τε κακὸν καὶ φύλοπιν αἰνὴν 15
ὄρσομεν, ἦ φιλότητα μετ᾽ ἀμφοτέροισι βάλωμεν.
εἰ δ᾽ αὖ πως τόδε πᾶσι φίλον καὶ ἡδὺ γένοιτο,
ἤτοι μὲν οἰκέοιτο πόλις Πριάμοιο ἄνακτος,
αὖτις δ᾽ Ἀργείην Ἑλένην Μενέλαος ἄγοιτο.»
Ὣς ἔφαθ᾽, αἱ δ᾽ ἐπέμυξαν Ἀθηναίη τε καὶ Ἥρη· 20
πλησίαι αἵ γ᾽ ἥσθην, κακὰ δὲ Τρώεσσι μεδέσθην.
ἤτοι Ἀθηναίη ἀκέων ἦν οὐδέ τι εἶπε,
σκυζομένη Διὶ πατρί, χόλος δέ μιν ἄγριος ᾕρει·
Ἥρῃ δ᾽ οὐκ ἔχαδε στῆθος χόλον, ἀλλὰ προσηύδα·
«αἰνότατε Κρονίδη, ποῖον τὸν μῦθον ἔειπες· 25
πῶς ἐθέλεις ἅλιον θεῖναι πόνον ἠδ᾽ ἀτέλεστον,
ἱδρῶ θ᾽ ὃν ἵδρωσα μόγῳ, καμέτην δέ μοι ἵπποι
λαὸν ἀγειρούσῃ, Πριάμῳ κακὰ τοῖό τε παισίν.
ἕρδ᾽· ἀτὰρ οὔ τοι πάντες ἐπαινέομεν θεοὶ ἄλλοι.»
Τὴν δὲ μέγ᾽ ὀχθήσας προσέφη νεφεληγερέτα Ζεύς· 30
«δαιμονίη, τί νύ σε Πρίαμος Πριάμοιό τε παῖδες
τόσσα κακὰ ῥέζουσιν, ὅ τ᾽ ἀσπερχὲς μενεαίνεις
Ἰλίου ἐξαλαπάξαι ἐϋκτίμενον πτολίεθρον;
εἰ δὲ σύ γ᾽ εἰσελθοῦσα πύλας καὶ τείχεα μακρὰ
ὠμὸν βεβρώθοις Πρίαμον Πριάμοιό τε παῖδας 35
ἄλλους τε Τρῶας, τότε κεν χόλον ἐξακέσαιο.
ἕρξον ὅπως ἐθέλεις· μὴ τοῦτό γε νεῖκος ὀπίσσω
σοὶ καὶ ἐμοὶ μέγ᾽ ἔρισμα μετ᾽ ἀμφοτέροισι γένηται.
ἄλλο δέ τοι ἐρέω, σὺ δ᾽ ἐνὶ φρεσὶ βάλλεο σῇσιν·
ὁππότε κεν καὶ ἐγὼ μεμαὼς πόλιν ἐξαλαπάξαι 40
τὴν ἐθέλω ὅθι τοι φίλοι ἀνέρες ἐγγεγάασι,
μή τι διατρίβειν τὸν ἐμὸν χόλον, ἀλλά μ᾽ ἐᾶσαι·
καὶ γὰρ ἐγὼ σοὶ δῶκα ἑκὼν ἀέκοντί γε θυμῷ·
αἳ γὰρ ὑπ᾽ ἠελίῳ τε καὶ οὐρανῷ ἀστερόεντι
ναιετάουσι πόληες ἐπιχθονίων ἀνθρώπων, 45
τάων μοι περὶ κῆρι τιέσκετο Ἴλιος ἱρὴ
καὶ Πρίαμος καὶ λαὸς ἐϋμμελίω Πριάμοιο.
οὐ γάρ μοί ποτε βωμὸς ἐδεύετο δαιτὸς ἐΐσης,
λοιβῆς τε κνίσης τε· τὸ γὰρ λάχομεν γέρας ἡμεῖς.»
Τὸν δ᾽ ἠμείβετ᾽ ἔπειτα βοῶπις πότνια Ἥρη· 50
«ἤτοι ἐμοὶ τρεῖς μὲν πολὺ φίλταταί εἰσι πόληες,
Ἄργός τε Σπάρτη τε καὶ εὐρυάγυια Μυκήνη·
τὰς διαπέρσαι, ὅτ᾽ ἄν τοι ἀπέχθωνται περὶ κῆρι·
τάων οὔ τοι ἐγὼ πρόσθ᾽ ἵσταμαι οὐδὲ μεγαίρω.
εἴ περ γὰρ φθονέω τε καὶ οὐκ εἰῶ διαπέρσαι, 55
οὐκ ἀνύω φθονέουσ᾽, ἐπεὶ ἦ πολὺ φέρτερός ἐσσι.
ἀλλὰ χρὴ καὶ ἐμὸν θέμεναι πόνον οὐκ ἀτέλεστον·
καὶ γὰρ ἐγὼ θεός εἰμι, γένος δέ μοι ἔνθεν ὅθεν σοί,
καί με πρεσβυτάτην τέκετο Κρόνος ἀγκυλομήτης,
ἀμφότερον, γενεῇ τε καὶ οὕνεκα σὴ παράκοιτις 60
κέκλημαι, σὺ δὲ πᾶσι μετ᾽ ἀθανάτοισιν ἀνάσσεις.
ἀλλ᾽ ἤτοι μὲν ταῦθ᾽ ὑποείξομεν ἀλλήλοισι,
σοὶ μὲν ἐγώ, σὺ δ᾽ ἐμοί· ἐπὶ δ᾽ ἕψονται θεοὶ ἄλλοι
ἀθάνατοι· σὺ δὲ θᾶσσον Ἀθηναίῃ ἐπιτεῖλαι
ἐλθεῖν ἐς Τρώων καὶ Ἀχαιῶν φύλοπιν αἰνήν, 65
πειρᾶν δ᾽ ὥς κε Τρῶες ὑπερκύδαντας Ἀχαιοὺς
ἄρξωσι πρότεροι ὑπὲρ ὅρκια δηλήσασθαι.»
Ὣς ἔφατ᾽, οὐδ᾽ ἀπίθησε πατὴρ ἀνδρῶν τε θεῶν τε·
αὐτίκ᾽ Ἀθηναίην ἔπεα πτερόεντα προσηύδα·
«αἶψα μάλ᾽ ἐς στρατὸν ἐλθὲ μετὰ Τρῶας καὶ Ἀχαιούς, 70
πειρᾶν δ᾽ ὥς κε Τρῶες ὑπερκύδαντας Ἀχαιοὺς
ἄρξωσι πρότεροι ὑπὲρ ὅρκια δηλήσασθαι.»

***
Σύνοδον είχαν οι θεοί στο πλάγι του Κρονίδη,
στο δώμα το χρυσόστρωτον και τους κερνούσε η θεία
Ήβη το νέκταρ και φαιδροί με τα χρυσά ποτήρια
αντιπροπίναν κι έβλεπαν την πόλιν του Πριάμου.
5 Και να πειράξ᾽ ηθέλησε την Ήραν ο Κρονίδης
και λόγον είπε ανάσκεπον πικρά να την κεντήσει:
«Δύο θεές είναι, θαρρώ, βοηθοί του Μενελάου,
η Άργισσ᾽ Ήρα κ η Αθηνά, η σώστρα των ανδρείων·
αλλά κάθονται ανάμερα και τέρπονται να βλέπουν·
10 τον άλλον η φιλόγελη θεά τον παραστέκει
η Αφροδίτη και κακό να πάθει δεν αφήνει·
και ιδού τώρα τον έσωσε στην ώρα του θανάτου·
αλλ᾽ είναι η νίκη φανερά του ανδρείου Μενελάου.
Και τώρα να σκεφθούμ᾽ εμείς, πώς τούτα θα τελειώσουν
15 αν πάλιν θα σηκώσουμε φρικτόν πολέμου αγώνα,
ή μεταξύ των δυο λαών θα φέρομεν ειρήνην;
Κι αν το δεχθείτε πρόθυμα με την καρδιά σας όλοι,
ας μείν᾽ η πόλις άφθαρτη του γέροντος Πριάμου
κι ας λάβει ο Μενέλαος οπίσω την Ελένην».
20 Αυτά είπε κι εγόγγυσαν η Αθηνά κι η Ήρα,
σιμά καθίζαν κι όλεθρον των Τρώων μελετούσαν
λόγον δεν είπεν η Αθηνά και στον πατέρα Δία
από χολήν εμάνιζεν· αλλ᾽ η χολή στης Ήρας
το στήθος δεν εχώρεσε, και προς εκείνον είπε:
25 «Τι ΄πες, Κρονίδη τρομερέ; Πώς ν᾽ αφανίσεις θέλεις
τους κόπους, τον αγώνα μου, τον ίδρον πόχω ιδρώσει;
Και τ᾽ άλογά μου απόκαμαν, ώσπου να συναθροίσω
τόσον λαόν, στον Πρίαμον κακό και στα παιδιά του;
Κάμε το, αλλ᾽ όμως οι θεοί δεν συμφωνούμεν όλοι».
30 Εβάρυνε· και « ω τρομερή», της είπεν ο Κρονίδης,
«τι σου ΄καμεν ο Πρίαμος και όλ᾽ η γενεά του
κακό μεγάλο να οργισθείς και τόσο να μανίζεις,
να εξολοθρεύσεις έρριζα την πυργωμένην Τροίαν;
Τες πύλες της αν δεν διαβείς και τα υψηλά της τείχη,
35 ωμόν να φας τον Πρίαμον και τα παιδιά του κι όλους
τους Τρώες, δεν γιατρεύεται το πάθος που σε καίει·
κάμε όπως θέλεις, αλλ᾽ ιδέ μη τούτ᾽ η διαφορά μας
κάποτε ανάψει πόλεμον κακόν ανάμεσόν μας·
κι έν᾽ άλλο ακόμα θα σου ειπώ, να το φυλάξει ο νους σου·
40 εάν ποτέ προθυμηθώ να εξολοθρεύσω πόλιν,
όπου τυχαίνουν άνθρωποι να ζουν αγαπητοί σου,
μη στην οργήν μου αντισταθείς, αλλ᾽ άφησε να κάμω·
κι εγώ σου την απάφησα με πόνον της ψυχής μου·
και από τες χώρες των θνητών ανθρώπων, όσες είναι
45 κάτω από τ᾽ άστρα τ᾽ ουρανού και από το φως του ηλίου,
ολόψυχα επροτίμησα την Ίλιον την θείαν,
τον Πρίαμον και τον λαόν του δυνατού Πριάμου,
ότι ποτέ δεν έλειψε τραπέζι απ᾽ τον βωμόν μου,
σπονδή και κνίσσα, οι προσφορές που των θεών ανήκουν».
50 Κι η μεγαλόφθαλμη θεά του απάντησεν η Ήρα:
« Απ᾽ όλες υπεραγαπώ τρεις χώρες εις τον κόσμον·
το Άργος, την πλατύδρομην Μυκήνην και την Σπάρτην·
κατάστρεψέ τες, αν ποτέ κινήσουν την οργήν σου·
δεν θα με ιδείς να υπερμαχώ γι᾽ αυτές ή να γογγύζω,
55 ότι δεν θα κατόρθωνα ποσώς να σ᾽ αντισκόψω,
όσα κι αν έκανα, επειδή πολύ ᾽σαι ανώτερός μου·
αλλά και συ τους κόπους μου να χάσω μη θελήσεις,
ότι κι εγώ είμαι θεός κι απ᾽ την δικήν σου ρίζαν,
εγώ η σεβαστότερη του Κρόνου θυγατέρα
60 και από το γένος ένδοξη και ότ᾽ είμαι ομόκλινή σου,
και συ ᾽σαι πρώτος βασιλεύς των αθανάτων όλων·
αλλά τώρ᾽ ας συγκλίνομεν, εγώ προς σε και πάλιν
συ προς εμέ κι όλ᾽ οι θεοί θα μας ακολουθήσουν·
συ στείλ᾽ ευθύς την Αθηνάν στων Αχαιών και Τρώων
65 τ᾽ αντίμαχα στρατεύματα, να εφεύρει εκείνη τρόπον
ώστε τους όρκους πρότερον να παραβούν οι Τρώες,
προσβάλλοντας τους Αχαιούς που επαίρονται στην νίκην».
Σ᾽ αυτά επείσθη των θεών και ανθρώπων ο πατέρας
κι εστράφη προς την Αθηνάν: « Κατέβα ευθύς» της είπε,
70 «στ᾽ αντίμαχα στρατεύματα των Αχαιών και Τρώων,
κάμε τους όρκους πρότερον να παραβούν οι Τρώες,
προσβάλλοντας τους Αχαιούς που επαίρονται στην νίκην».

Στην αγάπη συμπορεύεσαι

Αγαπάω κάποιον δε σημαίνει περνάω τη ζωή μου περιμένοντάς τον.

Σημαίνει μοιράζομαι τη ζωή μου μαζί του.

Αγαπάω κάποιον δε σημαίνει υπομένω τον κακό του εαυτό, δε σημαίνει σιωπώ σε πράγματα που με πληγώνουν, δε σημαίνει ότι υποχωρώ μόνο εγώ.

Σημαίνει ότι είμαι σε μία σχέση όπου είμαστε και οι δύο ίσοι και συζητάμε για όσα μας πληγώνουν, βρίσκουμε λύσεις μαζί και υποχωρούμε το ίδιο.

Αγαπάω δε σημαίνει βάζω τη ζωή μου και τα θέλω μου σε δεύτερη μοίρα. 

Σημαίνει είμαι με έναν άνθρωπο που δε θέλει να βάλω τη ζωή μου και την ευτυχία μου σε δεύτερη μοίρα.

Αγαπάω δε σημαίνει συγχωρώ συνεχώς τα ίδια λάθη.
Σημαίνω φεύγω όταν ο άλλος συνεχίζει να με πληγώνει γιατί περισσότερο αγαπώ τον εαυτό μου.

Αγαπάω δε σημαίνει ότι αφήνω τον άλλο να με χρησιμοποιεί και να βολεύεται εις βάρος της δικής μου ευτυχίας για χάριν δήθεν της αγάπης.

Αγαπάω σημαίνει εξελίσσομαι μαζί με τον άλλο και προσπαθούμε ο ένας για την ευτυχία του άλλου.

Αγαπάω δε σημαίνει στριμώχνομαι στη ζωή κάποιου ανάλογα με το μπορώ του και το πρόγραμμά του.
Σημαίνει μοιράζομαι τις επιθυμίες και τα όνειρά μου με τον άλλο σε ίσους όρους.

Αγαπάω δε σημαίνει πάντα ότι μένω.

Αγαπάω δε σημαίνει ότι είμαι δεδομένος.

Αγαπάω δε σημαίνει η ζωή μου έρχεται δεύτερη.

Στην αγάπη συμπορεύεσαι. Δεν σέρνεσαι, δεν παρακαλάς, Δεν πιέζεις και δεν πιέζεσαι.
Αγαπώ σημαίνει ότι παρόλες τις δυσκολίες και τις διαφορές που μπορεί να υπάρχουν, είμαι ευτυχισμένος με τον άνθρωπό μου.

Tarkovsky: Η ευκαμψία και η αδυναμία είναι εκφράσεις της φρεσκάδας της ύπαρξης

Ας αφήσουμε όλα όσα έχουν προγραμματιστεί να γίνουν πραγματικότητα.

Ας τους αφήσουμε να πιστεύουν.

Και ας τους αφήσουμε να γελάσουν με τα πάθη τους.

Διότι αυτό που αποκαλούν πάθος στην πραγματικότητα δεν είναι κάποια συναισθηματική ενέργεια, αλλά μόνο η τριβή ανάμεσα στις ψυχές τους και τον εξωτερικό κόσμο.

Και το πιο σημαντικό, ας τους αφήσουμε να πιστέψουν στον εαυτό τους.

Ας τους αφήσουμε να είναι αβοήθητοι όπως τα παιδιά, επειδή η αδυναμία είναι σπουδαίο πράγμα, και η δύναμη δεν είναι τίποτα.

Όταν ένας άνθρωπος έχει μόλις γεννηθεί, είναι αδύναμος και ευλύγιστος.

Όταν πεθαίνει, είναι σκληρός και αναίσθητος.

Όταν ένα δέντρο μεγαλώνει, είναι τρυφερό και εύκαμπτο.

Αλλά όταν είναι ξερό και σκληρό, πεθαίνει.

Η σκληρότητα και η δύναμη είναι σύντροφοι του θανάτου.

Η ευκαμψία και η αδυναμία είναι εκφράσεις της φρεσκάδας της ύπαρξης.

Γιατί αυτό που έχει εκτραχυνθεί δεν θα κερδίσει ποτέ.

Andrei Tarkovsky, Stalker

Γιατί τα παλιά όνειρα μπορούν να προκαλέσουν ψευδείς αναμνήσεις

Είχατε ποτέ μια ανάμνηση τόσο ζωντανή που ορκίζεστε ότι συνέβη, αλλά κανείς δεν μπορεί να την επιβεβαιώσει; Μερικές φορές, τα όρια μεταξύ της πραγματικότητας που είστε ξύπνιοι και των εμπειριών που ονειρεύεστε μπορεί να συγχέονται. Μπορούν λοιπόν τα όνειρα να προκαλέσουν ψευδείς αναμνήσεις;

Η σύντομη απάντηση είναι ναι. Για αρχή, η ανθρώπινη μνήμη είναι αρκετά επιρρεπής σε λάθη, λέει η Dr. Nancy Irwin, PsyD, κλινική ψυχολόγος. Ο εγκέφαλος μπορεί να διαστρεβλώσει ή να δημιουργήσει αναμνήσεις λόγω των φυσικών μας προκαταλήψεων και λόγω εξωτερικών επιρροών όπως η υποβολή, λέει η πιστοποιημένη αναλυτής ονείρων Lauri Loewenberg. Για παράδειγμα, θα θυμάστε ότι γίνατε μάρτυρας ενός τροχαίου ατυχήματος, αλλά μπορεί να μη θυμάστε ότι ένα από τα αυτοκίνητα ήταν μπλε, εκτός αν κάποιος το αναφέρει – και ακόμη και τότε, μπορεί να είναι λανθασμένο. Κι άλλα παρόμοια μπερδέματα μπορεί να συμβούν ενώ κοιμάστε.

Αν και μπορεί να μην μάθετε ποτέ αν η ζωντανή ανάμνηση του καταπληκτικού γεύματος που φάγατε την περασμένη εβδομάδα συνέβη πραγματικά ή όχι, δείτε γιατί και πώς τα όνειρά σας μπορούν να δημιουργήσουν ψευδείς αναμνήσεις, σύμφωνα με τους ειδικούς των ονείρων.

Γιατί τα όνειρα προκαλούν ψευδείς αναμνήσεις;

Οι ψευδείς αναμνήσεις μπορεί να είναι ένας τρόπος για να αντιμετωπίσουμε ανεπίλυτα τραύματα, σύμφωνα με την Irwin. Δεν μας αρέσει να μην ξέρουμε πράγματα. Τη νύχτα, το μυαλό μπορεί να ψάχνει για στοιχεία και απαντήσεις και είναι σίγουρα πιθανό ο εγκέφαλος να συμπληρώσει τα κενά ή να κωδικοποιήσει μια ανάμνηση που θα μπορούσε να εξηγήσει τα πράγματα. Αυτό μπορεί να πάρει τη μορφή της κάπως διαστρεβλωμένης ανάμνησης του τραύματος καθώς ο εγκέφαλος προσπαθεί να το επεξεργαστεί, σύμφωνα με αυτή την έρευνα του 2015 στο περιοδικό Frontiers in Psychology.

Άλλες φορές, ο εγκέφαλός μας μπορεί να δημιουργήσει μια ημι-ψεύτικη μνήμη διαστρεβλώνοντας τις πραγματικές αναμνήσεις του τραύματος για να μας προστατεύσει από τον συναισθηματικό πόνο, κάτι που μπορεί να συμβεί είτε είμαστε ξύπνιοι είτε ονειρευόμαστε. Το υποσυνείδητο μπορεί να αλλάξει ή να ξαναγράψει το τραύμα για να απευαισθητοποιήσει τη μνήμη, ώστε να μπορούμε να ζήσουμε πιο ήρεμα. Η έρευνα δείχνει ότι αυτό μπορεί να συμβεί σε κυτταρικό επίπεδο: Οι νευρώνες μας μπορούν να αναπρογραμματίσουν τις μνήμες που προκαλούν φόβο ώστε να νιώθουμε πιο ασφαλείς, σύμφωνα με μια μελέτη του 2018 στο περιοδικό Science.

Και μερικές φορές είναι εντελώς τυχαίο, όπως επισημαίνουν οι ειδικοί. Ένας από τους σκοπούς των ονείρων είναι να παγιώσουμε τις εμπειρίες στη μακροπρόθεσμη μνήμη. Πράγματα που συνέβησαν την προηγούμενη μέρα μπορούν να επηρεάσουν τα όνειρά μας και να τα κάνουν να μοιάζουν ακόμα πιο αληθινά. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο πολλές ψευδείς αναμνήσεις είναι αρκετά καθημερινές, όπως μια συζήτηση με ένα αγαπημένο μας πρόσωπο με το οποίο μπορεί να έχουμε μιλήσει πραγματικά την προηγούμενη μέρα, σε αντίθεση με το να δούμε έναν τρικέφαλο σκύλο στο δρόμο μας, για παράδειγμα.

Ο εγκέφαλός μας επηρεάζεται εύκολα, οπότε εξωτερικές επιρροές, όπως η οπτική γωνία ενός φίλου μας για μια κατάσταση ή η παρακολούθηση των ειδήσεων, μπορούν επίσης να παραμορφώσουν τη μνήμη μας. Ίσως ακούσατε ένα κωμικό podcast καθώς αποκοιμιόσασταν και τώρα έχετε μια ανάμνηση (ή μήπως όχι;) ότι πήγατε σε μια παράσταση stand-up. Αν και υπάρχουν ακόμη πολλά να μάθουμε για τους εγκεφάλους όταν ονειρεύονται, η έρευνα δείχνει ότι οι υποβλητικές δυνάμεις -στην προκειμένη περίπτωση, αυτό το podcast – μπορούν να μας ωθήσουν να θυμηθούμε πράγματα που δεν συνέβησαν στην πραγματικότητα.

Οι ψευδείς αναμνήσεις μπορεί επίσης να είναι αποτέλεσμα της μείωσης των γνωστικών ικανοτήτων λόγω ηλικίας, καταστάσεων όπως η κατάθλιψη ή η χρήση ουσιών, σύμφωνα με τους ειδικούς. Οι συχνές ψευδείς αναμνήσεις μπορεί να είναι σύμπτωμα της οριακής διαταραχής της προσωπικότητας και χρειάζεται να επικοινωνήσετε με έναν ψυχίατρο αν παρατηρήσετε ότι αυτό συμβαίνει τακτικά.

Πώς να καταλάβουμε τη διαφορά

Δυστυχώς, μερικές φορές δεν θα καταλάβετε ποτέ τη διαφορά μεταξύ πραγματικών και ψευδών αναμνήσεων, σύμφωνα με την Irwin. Αν δεν έχετε μάρτυρα ή κάποιον που να επιβεβαιώνει τη μνήμη, μπορεί να παραμείνει ένα ερωτηματικό.

Το αίσθημα του déjà vu θα μπορούσε να σας υποδείξει αν η ανάμνησή σας ήταν στην πραγματικότητα όνειρο ή όχι, λέει η Loewenberg. Αν και οι μηχανισμοί πίσω από το déjà vu δεν είναι απόλυτα κατανοητοί, αν έχετε την αίσθηση ότι έχετε ήδη βιώσει μια στιγμή στο παρελθόν, μπορεί να είναι επειδή κάτι παρόμοιο συνέβη στα όνειρά σας, σημειώνει. «Δεν θα αποκαλούσα ακριβώς αυτές τις αναμνήσεις ψευδείς, επειδή είναι κάτι που έχετε βιώσει. Αλλά μπορεί να είναι μια ανάμνηση από τον εσωτερικό σας κόσμο αντί για τον εξωτερικό σας κόσμο», λέει η ίδια.

Μπορείτε να αρχίσετε να αναλύετε τη διαφορά μεταξύ αυτού που ονειρευτήκατε σε σχέση με αυτό που συνέβη όσο ήσασταν ξύπνιοι κρατώντας ένα ημερολόγιο ονείρων, σύμφωνα με τη Loewenberg. Καταγράψτε τα όνειρά σας με όσο το δυνατόν περισσότερες λεπτομέρειες μόλις ξυπνήσετε για να σας βοηθήσει να παρακολουθείτε τι συνέβη στη χώρα των ονείρων.

Εκείνος που αντέχει τις καταιγίδες, δικαιούται το ουράνιο τόξο

Η προϋπόθεση για να δεις το ουράνιο τόξο, είναι πως έχει προηγηθεί καταιγίδα. Κάποιες είναι ήπιες, χωρίς πολλές καταστροφές. Είναι και άλλες όμως που στο πέρασμα τους δεν αφήνουν τίποτα. Έτσι είναι κάποιες φόρες μερικοί άνθρωποι στη ζωή μας. Δεν αφήνουν τίποτα όρθιο, τίποτα ζωντανό. Έρχονται και στο πέρασμα τους καταστρέφουν τα πάντα.

Ακούς τα κλισέ που σου λένε όλοι, πως όλα θα περάσουν, καλύτερες μέρες θα ξημερώσουν. Μα δεν πιστεύεις κανέναν. Μέρα, με την μέρα βυθίζεσαι στο απόλυτο τίποτα. Ένα κενό. Όλα είναι μαύρα, δίχως χρώμα, δίχως ήλιο, δίχως νόημα και λόγο ύπαρξης.

Ανούσια, νιώθεις πως υπάρχεις μα δεν ζεις. Ως που το τελειωτικό στάδιο είναι η έλλειψη οξυγόνου, που προέρχεται από την έλλειψη ενός και μόνο προσώπου, μιας φωνής. Δεν ξέρεις πώς να προχωρήσεις παρακάτω πλέον.

Κάθε μέρα παλεύεις για την κάθε σου ανάσα. Σαν ψάρι έξω από το νερό που σπαρταράει. Κι εκεί είναι που έπιασες πάτο. Σε αυτό το σενάριο υπάρχει κάτι μαγικό. Όταν πέσεις, τόσο χαμηλά που πιο κάτω δεν έχει, υπάρχει ένας δρόμος μοναχά. Προς τα πάνω.

Σε όλη αυτή την δύσκολη και ασφυκτική κατάσταση υπάρχει μια αλήθεια. Μια αλήθεια που σαν ηλιαχτίδα ξεπροβάλει, στον γκρίζο σου ουρανό. Όλα αυτά τα κοινότυπα και κλισέ είναι αληθινά. Όλα περνούν.

Ο ήλιος κάνει την εμφάνιση του λαμπερός και με τις ηλιαχτίδες του θα σου ζεστάνει γλυκά την ψυχή.

Τώρα πονάς. Το ξέρω, το καταλαβαίνω. Μα πίστεψε με η στιγμή που θα χαμογελάσεις και πάλι δεν αργεί. Ίσως χρειαστεί να αλλάξεις πολλά. Το ποιος είσαι, ποιους έχεις δίπλα σου, ίσως κι εσένα τον ίδιο. Αξίζει όμως. Την στιγμή που θα χαμογελάσεις και πάλι θα καταλάβεις πως αυτή είναι η πιο σπουδαία ανταμοιβή.

Να βάζεις προτεραιότητα εσένα. Εσένα ως άνθρωπο. Μην βάλεις ποτέ κανέναν πάνω από τον εαυτό σου. Μην νιώσεις πως αυτή είναι μια εγωιστική πράξη.

Μαθέ να αγαπάς εσένα, μόνο έτσι θα μάθεις να αγαπάς και τους άλλους γύρω σου. Άνθρωπος που δεν αγαπάει τον εαυτό του, δεν μπορεί να αγαπήσει κανένα άλλο πλάσμα στον κόσμο αυτό.

Θα περάσουν άνθρωποι που δεν θα σε εκτιμήσουν. Θα σε υποτιμήσουν, που θα σε “χρησιμοποιούν” μονάχα όταν και για όσο σε χρειάζονται. Μην τους το επιτρέψεις. Είναι δική σου ευθύνη να προστατέψεις το ποιος είσαι. Τέτοιοι άνθρωποι δεν αξίζουν ούτε το πιο μικρό κομματάκι της καρδιάς σου.

Φύλαξε τον εαυτό σου για εκείνον τον άνθρωπο που θα είναι εκεί, παρών. Άνευ όρων και όχι για όποιον απλώς περάσει.

Κοίτα ψηλά. Τώρα ίσως να μην μπορείς να δεις τον ήλιο που λάμπει, αλλά θα έρθει η μέρα που τα σύννεφα θα σκορπίσουν, ο ουρανός της ψυχής σου θα είναι και πάλι γαλανός κι εσύ ευτυχισμένος. Θα γίνει. Στο υπόσχομαι.

Αν θες να αλλάξεις αυτό τον κόσμο, αγάπησε

Αν θες να αλλάξεις τον κόσμο, αγάπησε . Όπου ακουμπά το βλέμμα σου να ξαναγεννά την ομορφιά. Όπου αγγίζει το χέρι σου να ευωδιάζει.

Κοίτα τον κόσμο στα μάτια και αν δεις πράγματα που δεν σ’ αρέσουν , δες πως θα δυναμώσεις για να αντέξεις. Αν δεν τον δεις αυτό τον κόσμο, αν δεν τον χωρέσεις , θα γίνει εχθρό σου και θα σε καταδιώκει.

Και αν βλέπεις τους προγόνους του κόσμου τούτου, να στηρίζονται πάνω σου και αν ακούς τις φωνές τους να αναζητούν λύτρωση, άγγιξε αυτό τον κόσμο με το βλέμμα σου, ζέστανέ τον, και η ασχήμια θα καεί, γιατί η ασχήμια δεν αντέχει την φωτιά.

Αν θες να αλλάξεις αυτό τον κόσμο, αγάπησε. Και αν χρειασθεί να θυσιάσεις ότι τρέφει την ασχήμια του, κάντο. Θα πονέσει, μα θα σε ελευθερώσει από τα πρέπει του.

Αν θες να αλλάξεις αυτό τον κόσμο, άνοιξε την αγκαλιά σου στο πλάτος της φαντασίας σου, αλλά πρώτα πέτα τα βάρη σου. Γιατί αν αυτός ο κόσμος σε βρει βαρύ θα σε ρίξει, για να σου θυμίσει πως είναι να σηκώνεσαι , να περπατάς και να πετάς. Μα και αν σε βρει να πετάς, χωρίς να ξέρεις πως, θα σε γκρεμοτσακίσει για να μάθεις το λόγο του πετάγματός σου.

Όπως θα τον δοκιμάσεις εσύ, έτσι θα σε δοκιμάσεις και αυτός και αν σε βρει αδιάφορο, θα σε αγνοήσει μέσα στην αδιαφορία σου. Αν σε βρει δυνατό θα σε δοκιμάσει για την αυθεντικότητα της δύναμή σου.

Αν θες να αλλάξεις τον κόσμο, αγάπησε. Κάνε το βήμα σου ποίημα που θα μεταμορφώνει, κάνε τη φωνή σου φωτιά που θα μετουσιώνει, κάνε τη ζωή σου έμπνευση .

Και αν έρθουν και σου πουν να σταματήσεις, γιατί η αλλαγή σου τους πονάει, μην τους πιστέψεις. Όσοι θέλουν να συντηρούν αυτό τον κόσμο, δεν τον αγαπάνε. Όσοι θέλουν να συντηρούν την ασχήμια, δεν είναι λάτρεις της ομορφιάς. Όσοι δεν θέλουν να αλλάξουν, δεν αγαπούν.

Αν θες να αλλάξεις αυτό τον κόσμο, αγάπα. Ξεκίνα να αγαπάς,… ξεκίνα από σένα.

Αν θες να αλλάξεις αυτό τον κόσμο, άλλαξε ότι δεν σου αρέσει σε σένα και αυτός ο κόσμος και ο άλλος κόσμος, θα τιμήσουν τις αλλαγές σου και η καρδιά σου θα απαλύνει και οι κόμποι θα λυθούν. Μια μέρα θα ελευθερωθείς και έτσι θα μπορείς να ελευθερώνεις.

Μην μετανιώνεις. Δεν υπάρχει εισιτήριο για το παρελθόν

Μην μετανιώνεις. Δεν υπάρχει εισιτήριο για το παρελθόν. Ότι έγινε δεν μπορεί να αλλάξει. Ανήκει στην ιστορία που μας διαμορφώνει.

Μπορούμε όμως να επιλέξουμε το πώς θα αντιδράσουμε από εκεί και έπειτα. Να αποφασίσουμε να διδαχτούμε και να αναπτυχθούμε μέσα από κάθε εμπειρία που βιώνουμε.

Πρέπει να αγκαλιάζουμε όλα όσα μας συμβαίνουν. Να αποδεχόμαστε τις μπόρες και τις ηλιόλουστες μέρες με τον ίδιο τρόπο. Να αγαπάμε όλες τις στιγμές μας και να βγαίνουμε νικητές από όλα τα δεινά.

Νικητής θα πει να έχουμε μάθει. Να είμαστε ένα βήμα παραπέρα στην εξελικτική μας πορεία. Να αγαπάμε τον εαυτό μας και όλα όσα φέρουμε μέσα μας, όλα όσα έχουμε ανάγκη να ζήσουμε και ας μοιάζουν λάθος μερικές φορές στα μάτια.

Ας μην κρίνουμε ούτε τον εαυτό μας, ούτε κανέναν. Ο κάθε άνθρωπος έχει ανάγκη να ζήσει συγκεκριμένα πράγματα για να οδηγηθεί εκεί που πρέπει. Η ψυχή μας αναζητά συγκεκριμένα βιώματα για να σπάσει τους κύκλους που τον περιορίζουν.

Μπορούμε να διδαχτούμε μέσα από την ενδοσκόπηση, δίχως να μας «κατακρίνουμε», απλά παρατηρώντας εμάς τους ίδιους πως ενεργούμε. Διορθώνοντας την κάθε μας πράξη που θεωρούμε λάθος, μέσα από την δύναμη της σκέψης, τον οραματισμό προς στο παρελθόν, στην στιγμή εκείνη, αλλάζοντας την στον νου μας. Βελτιώνοντας την καταγραφή αυτή, βελτιωνόμαστε σιγά σιγά και εμείς.

Η ζωή είναι αγάπη, ας αγαπάμε εμάς, το ταξίδι μας, τους γύρω μας, την ζωή.

Η ζωή μοιάζει σαν ένα ταξίδι με τρένο. Υπάρχουν πολλές σιδηροδρομικές γραμμές, που οδηγούν σε πολλούς προορισμούς. Επιλέγεις ποιον δρόμο θέλεις να ακολουθήσεις.

Αγοράζεις εισιτήριο με κάποιο κόστος.

Μπαίνεις στο τρένο και αφήνεσαι στο ταξίδι. Μπορεί να κάνεις πολλές στάσεις..

Να αλλάξεις πολλά τρένα στην πορεία σου..

Όμως ο προορισμός σου είναι εκεί που τελικά θα καταλήξεις.

Όταν φτάσεις στο σημείο που οι επιλογές σου σε οδήγησαν, στον τελικό προορισμό σου, δεν έχεις παρά να νιώθεις ευγνωμοσύνη.

Γιατί αν δεν είχες επιλέξει αυτό το τρένο...

Αν δεν είχες μπει σε αυτό το βαγόνι...

Αν δεν είχες κάνει αυτό το ταξίδι δεν θα κατέληγες να είσαι αυτός που είσαι σήμερα.

Με τις εμπειρίες που σε διαμόρφωσαν, με τους ανθρώπους που σε πλαισίωσαν, με τα νέα όνειρα που έπλασες.

Η αλλαγή προϋποθέτει εσωτερική επανάσταση

Να αλλάξουμε, να εξελιχθούμε, να ζήσουμε.

Πολύ ωραία όλα αυτά, όταν είμαστε έτοιμοι να τα κάνουμε.

Γέμισε η ζωή μας από «να» και δεν είμαστε ικανοί για τίποτα άλλο, μόνο λόγια από πράξεις μηδέν.

Σταμάτα να επιβάλλεις αλλαγή στους γύρω σου και πήγαινε στον καθρέφτη σου να κοιτάξεις πρώτα από όλα τον εαυτό σου.

Σταμάτα να φορτώνεις στους άλλους τα δικά σου ναυάγια στους ωκεανούς του μυαλού σου και ξεκίνα να δεις μέσα σου, τι πραγματικά χρειάζεται ανακατασκευή.

Γιατί έκανες πολλά άσκοπα χιλιόμετρα και θέλεις λίγο να βρεις τις ισορροπίες σου, να κάνεις την αυτοκριτική σου και να ξεκινήσεις την επαναφορά που θέλεις. Μην πέφτεις στην αιώνια παγίδα, ότι πρέπει να αλλάξουν οι άλλοι γιατί εσύ θεωρείς ότι πάντα είσαι σωστός άνθρωπος και δεν κάνεις λάθη.

Ξέρεις κάτι, δεν υπάρχει κανένα μαγικό φίλτρο για να αλλάξεις, όλα ξεκινούν από τα βάθη της ψυχής σου και του μυαλού σου.

Από αύριο λοιπόν άρχισε να σκέφτεσαι διαφορετικά και ίσως παρασύρεις και τους υπόλοιπους.

Παραδέξου, ότι πέρασε από την ζωή σου ήταν ένα καλό μάθημα. Κι αν μέχρι σήμερα έμαθες να κρίνεις τους υπόλοιπους και ο εαυτός σου να παραμένει στο απυρόβλητο πρέπει σύντομα να παραδεχθείς το λάθος σου.

Να είναι πολύ δύσκολες οι επαναστάσεις για τους ανώριμους, τους αλαζόνες και τους νάρκισσους. Μάλλον για να το πω καλύτερα αυτά τα χαρακτηριστικά δεν έκαναν ποτέ ανατροπή.

Η ανατροπή και η αλλαγή απαιτεί τόλμη.
Ισορροπείς μεταξύ χάους και απόρριψης.

Ποιος άραγε από όλα αυτά να είναι ο μεγαλύτερος φόβος σου;

Να δεχθεί ο εαυτός σου πρώτα την αλλαγή ή ο περίγυρος σου να αποδεχθεί το καινούργιο που θα βλέπει σε εσένα.

Σταμάτα τα καθημερινά εγκλήματα και προχώρα πρώτα εσύ σε αλλαγές.

Γίνε αυτός που θέλεις να βλέπεις.

Η μοναχικότητα ενισχύει την προσωπική ανάπτυξη

Μερικοί άνθρωποι νιώθουν ενοχές όταν είναι μόνοι, μερικοί δεν θέλουν να είναι μόνοι και κάποιοι πιστεύουν ότι το να είσαι μόνος είναι το ίδιο με το να είσαι μοναχικός. Αλλά το να είναι κάποιος μόνος είναι απαραίτητο για την προσωπική του πρόοδο και ανάπτυξη.

Η μοναξιά και η μοναχικότητα είναι δύο διαφορετικά πράγματα. Η μοναχικότητα είναι κάτι που τροφοδοτεί την ψυχή μας και κινητοποιεί τη ζωή μας ενώ η μοναξιά μας αποσυνδέει από τους άλλους. Η μία ενθαρρύνει την προσωπική ανάπτυξη και η άλλη μας κρατάει κολλημένους.

Είμαστε τόσο απασχολημένοι με το να προγραμματίζουμε τις ημέρες μας που το να βρούμε λίγο χρόνο για να μείνουμε μόνοι μας μπορεί να είναι ένας αγώνας. Και δεν χρειάζονται μόνο οι ενήλικες λίγο χρόνο για να μείνουν μόνοι αλλά και τα παιδιά.

Μια έρευνα που συντάχτηκε από τον ειδικό Reed W. Larson, έδειξε ότι οι έφηβοι που πέρασαν ένα ενδιάμεσο χρονικό διάστημα μόνοι τους ήταν καλύτερα ισορροπημένοι από αυτούς που πέρασαν λίγο η καθόλου χρόνο μόνοι τους.

Κάθε δραστηριότητα που μπορείτε να κάνετε με τους άλλους, μπορείτε να την κάνετε και μόνοι σας. Απλά είμαστε τόσο συνηθισμένοι να καλούμε φίλους και οικογένειες στις εξόδους μας που σπάνια δίνουμε στον εαυτό μας την ευκαιρία να κάνει πράγματα μόνος του. Να είστε αυθόρμητοι και την επόμενη φορά που θα επιθυμήσετε να πάτε για μια ταινία, για δείπνο ή ακόμα και λίγα ψώνια, κάντε το μόνοι σας.

Μπορεί να φαίνεται παράξενο στην αρχή, αλλά είναι εντάξει. Αν επιτρέπουμε στον εαυτό μας απλά να παρατηρεί και να επεξεργάζεται τι συμβαίνει γύρω μας χωρίς να κρίνουμε, θα κερδίσουμε μια σημαντική προοπτική και κάποιες πολύτιμες πληροφορίες που θα μας βοηθήσουν να κατανοήσουμε τις ανάγκες μας και τα θέλω μας, καλύτερα.

Υπάρχει μια κινητοποίηση που συμβαίνει στον κόσμο, μια κινητοποίηση που επισημαίνει την σημασία του να επιβραδύνουμε και να απολαμβάνουμε τη στιγμή.

Δεν υπάρχει καλύτερος τρόπος να κόβουμε ταχύτητα και να αποκτούμε περισσότερη γνώση για τον κόσμο γύρω μας από το να μένουμε για λίγο χρόνο μόνοι μας. Δεν πειστήκατε; Λοιπόν, υπάρχουν πολλοί λόγοι γιατί το να περνάμε λίγο χρόνο μόνοι μας είναι καλό για εμάς. Ο πρώτος είναι ότι ηρεμούμε κόβοντας ταχύτητα και γινόμαστε πιο παρατηρητικοί.

Ακολουθούν ορισμένοι ακόμα:

1. Το να είμαστε μόνοι καθαρίζει το μυαλό μας

Υπάρχουν πολλές κουβέντες στη ζωή μας. Τα μέσα ενημέρωσης, οι συνάδελφοί μας, οι φίλοι μας και η οικογένειά μας, όλοι αυτοί παίζουν ρόλο στο πώς διαμορφώνουμε τις γνώμες μας μιας και πολλές φορές εκφράζουμε τις δικές τους. Όταν έχουμε λίγο χρόνο να μείνουμε μόνοι μας, μπορούμε να καθαρίσουμε το μυαλό μας από όλο αυτό το θόρυβο και να επιτρέψουμε στην εσωτερική μας φωνή να γίνει ξεκάθαρη.

2. Το να είμαστε μόνοι προάγει τη δημιουργικότητα

Η δημιουργικότητα συμβαίνει όταν το μυαλό μας είναι ελεύθερο να εξερευνήσει και να αναρωτηθεί. Όταν είμαστε μόνοι, δεν υπάρχουν αντικρουόμενες σκέψεις και προγράμματα, κάτι που δίνει στο μυαλό μας την ελευθερία να ταξιδέψει βασιζόμενο στην αληθινή έμπνευση.

3. Το να είμαστε μόνοι χτίζει αυτοπεποίθηση

Η αυτοπεποίθηση είναι δύσκολο να χτιστεί με τόσες πολλές εξωτερικές επιρροές. Το να είμαστε μόνοι, μας επιτρέπει να αναπτύξουμε την αυθεντική μας φωνή που βασίζεται στις αξίες μας. Αυτή η επιλογή γίνεται δυνατότερη και σταθερή όταν ασχολούμαστε αποφασιστικά με αυτό που έχει σημασία για εμάς και όχι αυτό που έχει σημασία για τους άλλους.

4. Το να είμαστε μόνοι ενθαρρύνει την ανεξαρτησία

Το να σκεφτόμαστε άνετα και να δρούμε ανεξάρτητοι από το υποστηρικτικό μας δίκτυο, είναι το κλειδί για να ζήσουμε μια καλύτερη ζωή. Όταν περνάμε χρόνο μόνοι, επιτρέπουμε στον εαυτό μας να ονειρευτεί και να δημιουργήσει στόχους που μας επιτρέπουν να μην εξαρτόμαστε από τους άλλους.

5. Το να είμαστε μόνοι αποσαφηνίζει τις αντιλήψεις

Οι αντιλήψεις που έχουμε βασίζονται στις εμπειρίες και τα συναισθήματα που έχουμε μέχρι τώρα. Όταν έχουμε χρόνο για να απομακρύνουμε τον εαυτό μας από την εμπειρία και περνάμε χρόνο μόνοι μας επεξεργαζόμενοι τα γεγονότα, ελεύθερα από το συναίσθημα και όποια άλλη επιρροή, κερδίζουμε σαφήνεια γύρω από τις κρίσεις που αρχικά κάναμε.

6. Το να είμαστε μόνοι μειώνει το στρες και το άγχος

Το στρες και το άγχος οφείλονται στις προσδοκίες του εξωτερικού περιβάλλοντος. Η σημασία αυτών των προσδοκιών γίνεται λιγότερο επείγουσα αν μπορέσουμε να βάλουμε λίγη προοπτική σε αυτές, και αυτό γίνεται όταν βρίσκουμε τον χρόνο να μείνουμε για λίγο μόνοι μας.

7. Το να είμαστε μόνοι καταδεικνύει τις προτεραιότητες

Είναι σημαντικό να αξιολογούμε συνεχώς τι είναι σημαντικό για εμάς. Ο καλύτερος τρόπος για να γνωρίσουμε τον εαυτό μας και τι είναι σημαντικό για εμάς, είναι να είμαστε για λίγο μόνοι μας. Χωρίς τις ανταγωνιστικές προτεραιότητες του καθενός γύρω μας, μπορούμε να πάρουμε στα σοβαρά τον εαυτό μας και αυτά που μας παθιάζουν.

8. Το να είμαστε μόνοι ενισχύει την παραγωγικότητα

Όταν είμαστε μόνοι μας και είμαστε σε θέση να ξεκαθαρίσουμε τα όνειρά μας, τους στόχους μας και τις προτεραιότητές μας, ξεχειλίζει ένας ενθουσιασμός. Αυτός ο ενθουσιασμός είναι το κίνητρο που μας ωθεί σε συγκεκριμένες πράξεις που υποστηρίζουν αυτούς τους στόχους και τις προτεραιότητες. Μας κάνει ενθουσιασμένους και μας δίνει την ενέργεια να κάνουμε όλα τα πράγματα που υποστηρίζουν το μεγάλο μας σχέδιο.

9. Το να είμαστε μόνοι δυναμώνει τις σχέσεις

Είτε το πιστεύετε είτε όχι, το να περνάμε χρόνο μόνοι μας στηρίζει και δυναμώνει τις σχέσεις με τους ανθρώπους που έχουν σημασία για εμάς. Όταν έχουμε τον χρόνο να καταλάβουμε και να εκτιμήσουμε τον εαυτό μας, μπορούμε να καταλάβουμε και να εκτιμήσουμε καλύτερα τους άλλους.

ΟΛΙΓΩΡΙΑ

Στις 15 Μαρτίου του 44 π.Χ. οι συνωμότες εκτελούν μέσα στην σύγκλητο τον Ιούλιο Καίσαρα, τον μέγα στρατηγό, τον χαρισματικό πολιτικό ηγέτη και αξιοπρόσεκτο συγγραφέα, τον άνθρωπο που με την δράση του συνέβαλε στην δημιουργία της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας. Η δολοφονία του Καίσαρα θα μπορούσε να είχε αποφευχθεί, αν ο ίδιος δεν είχε φανεί ολίγωρος – όχι τόσο όταν η Καλπουρνία, η σύζυγός του, του αποκάλυψε πως τον είδε στο όνειρό της σφαγμένο στην αγκαλιά της, ούτε όταν οι ιερείς προανήγγελλαν, γενικώς, ότι οι οιωνοί ήταν εχθρικοί γι’ αυτόν, ούτε όταν ο οιωνοσκόπος Σπιρούνας, συγκεκριμένα πλέον, τον προειδοποίησε να φυλάγεται κατά τις Ειδούς του Μαρτίου. (Ειδούς οι Ρωμαίοι ονόμαζαν την 15η ημέρα του κάθε μήνα).

Όλα αυτά είναι, θα πεις, δεισιδαιμονίες, που για τον ορθό λόγο αξία δεν έχουν καμιά, ώστε να τα λαμβάνει κανείς υπόψη του.

Η ολιγωρία του Καίσαρα φάνηκε αλλού: όταν, ενώ βάδιζε εν δόξη προς την σύγκλητο, μέσα από το πλήθος γύρω του που τον επευφημούσε ξεπρόβαλε ο σοφιστής Αρτεμίδωρος από τη Κνίδο, για να του δώσει ένα σημείωμα με την προτροπή να το διαβάσει αμέσως. Ο Αρτεμίδωρος είχε σχέση με τους συνωμότες και ήξερε, ως εκ τούτου, το αποτρόπαιο σχέδιό τους. Ο Καίσαρ, όμως, παρασυρμένος από τις θερμές εκδηλώσεις του πλήθους, ολιγώρησε. Κι αντί να μπει στον πειρασμό να δει τι έλεγε το σημείωμα, μπήκε στην σύγκλητο κρατώντας το στο χέρι αδιάβαστο – ανυποψίαστος για το κακό που θα ακολουθούσε.

Αλλά μήπως και για τον Αλκιβιάδη η ολιγωρία δεν υπήρξε η αιτία του πρόωρου θανάτου του; Πανέμορφος! Και το τραύλισμα ακόμα στη φωνή του κατάφερε να το κάνει συστατικό της γοητείας του. Παράτολμος! Δεν δίσταζε να παίρνει τις πιο ριψοκίνδυνες αποφάσεις, τις οποίες, μάλιστα, είχε τη δύναμη και να τις επιβάλλει. Οξυδερκής στο έπακρο! Όταν, κατά τη μεγαλεπήβολη εκστρατεία των Αθηναίων στην Σικελία, εκλήθη από τις αρχές της πατρίδας του να επιστρέψει, διαβλέποντας τον κίνδυνο να τον καταδικάσουν σε θάνατο διέφυγε στην Σπάρτη, από όπου πάλι, όταν κατάλαβε ότι κινδύνευε, κατέφυγε στην αυλή του Πέρση σατράπη Τισσαφέρνη. Κι όμως, ο άνθρωπος αυτός που μεγαλούργησε σε τρία διαφορετικά κράτη – στην Αθήνα, την Σπάρτη και την Περσία – βρήκε άδοξα φρικτό θάνατο εξαιτίας της ολιγωρίας του. Διαμένοντας σε μια κωμόπολη της Φρυγίας, συντροφιά με την πόρνη Τιμάνδρα, δεν φρόντισε να πάρει κανένα μέτρο προφύλαξης.

(Κι έτσι όμως οι εχθροί του δεν τόλμησαν να μπουν στο σπίτι, να συγκρουστούν μαζί του. Έβαλαν φωτιά στο σπίτι και από μακριά, την ώρα που έβγαινε για να σωθεί, τον σκότωσαν εκτοξεύοντάς του βέλη και ακόντια).

ΣΤΩΪΚΟΙ ΚΑΙ ΣΤΩΪΚΙΣΜΟΣ: ΠΡΟΣΩΠΑ - ΚΛΕΑΝΘΗΣ Ο ΑΣΣΙΟΣ

Ο Κλεάνθης ο Άσσιος (από την Άσσο της Τρωάδος, 331 / 330-232), υιός του Φανίου, υπήρξε αφοσιωμένος μαθητής, επί 19 ολόκληρα έτη, και, εν τέλει, διάδοχος του Ζήνωνος, ως ο δεύτερος κατά σειράν διδάσκαλος της Αρχαίας Στοάς. Πρώην πυγμάχος αθλητής, έφθασε στην Αθήνα γύρω στο έτος 282, με μόνον 4 δραχμές στο πουγκί του, όπου εσπούδασε Φιλοσοφία υπό τον κυνικό Κράτητα αλλά κυρίως υπό τον Ζήνωνα επί 14 πλήρη έτη, όντας υποχρεωμένος, κατά την παράδοση, να κερδίζει τα προς το ζήν με νυκτερινή εργασία αρτεργάτου ή άντληση ύδατος για λογαριασμό ενός κηπουρού (για αυτό και κάποιοι τον κορόϊδευαν, αλλάζοντας το όνομά του σε… Φρεάντλη). Λέγεται ότι οι Αθηναίοι πολίτες, παρατηρώντας ότι ήταν υγιής και δυνατός και παρευρίσκετο ανελειπώς στις παραδόσεις του Ζήνωνος, παρά το ότι δεν είχε φανερούς οικονομικούς πόρους, τον παρέπεμψαν στον Άρειο Πάγο, κατά τα νόμιμα της πόλεως, ώστε να εξηγήσει από πού αντλούσε τα προς το ζήν. Όταν κατέθεσαν υπέρ του ο κηπουρός για λογαριασμό του οποίου αντλούσε ύδωρ και η γυναίκα στον αλευρόμυλο και φούρνο της οποίας εργαζόταν, οι δικαστές συνεκινήθησαν σε τέτοιον βαθμό για την αφοσίωσή του στην Φιλοσοφία, ώστε εψήφισαν να του χορηγηθούν τιμής ένεκεν δέκα μναί από το ταμείο της πόλεως (ο Ζήνων, δεν του επέτρεψε ωστόσο να δεχθεί το χρηματικό βραβείο). 

Ο Κλεάνθης ήταν άνθρωπος μεγάλης σωματικής ρώμης (κάποιοι τον αποκαλούσαν «Δεύτερο Ηρακλέα») και εξαιρετικά πνευματώδης (απάντησε κάποτε σε κάποιον που τον είχε αποκαλέσει «γάϊδαρο» ότι μόνον αυτός θα μπορούσε να σηκώσει το.. σαμάρι του Ζήνωνος). Υπήρξε μία αξιοσέβαστη προσωπικότης, πλήρης πνευματικότητος και λέγεται μάλιστα ότι, στα βαθιά του γεράματα, σε ηλικία 99 ετών, ήταν αυτός ο ίδιος που έδωσε τέλος στη ζωή του, παύοντας να λαμβάνει οποιαδήποτε τροφή (πολύ αργότερα, η Ρωμαϊκή Σύγκλητος έστησε προς τιμήν του φιλοσόφου αυτού, ένα άγαλμά του στην ιδιαιτέρα πατρίδα του). Τον διεδέχθη μετά από 32ετή σχολαρχεία ο μαθητής του Χρύσιππος από τους Σόλους. Ο Διογένης Λαέρτιος, διασώζει έναν κατάλογο 50 έργων του, που από τον Hans von Arnim επεξετάθη σε 57 εν συνόλω, στην πλειονότητά τους ηθικού περιεχομένου (ανάμεσά τους και ερμηνευτικά έργα στον Όμηρο και στον Ηράκλειτο τον Εφέσιο): «Περί Χρόνου», «Περί της του Ζήνωνος φυσιολογίας», «Ερωτική Τέχνη», «Αρχαιολογία», «Περί Ευβουλίας», «Ηρακλείτου Εξηγήσεις», «Περί Αισθήσεως», «Περί Τέχνης», «Περί Αρετών», «Περί Ελευθερίας», «Περί Νόμων», «Περί Επιστήμης», «Περί του ότι η αυτή Αρετή Ανδρός και Γυναικός», «Περί Διαλεκτικής» κ.ά. 

Η φιλοσοφική δραστηριότης του Κλεάνθους. είχε συντηρητικά χαρακτηριστικά, καθώς δεν ανέπτυξε περαιτέρω τις διδασκαλίες του Ζήνωνος, αλλά απλώς τις διεφύλαξε πιστά. Ο διάδοχος του Ζήνωνος δημιουργεί απλώς υποκατηγορίες στην στωϊκή τριχοτόμηση της Φιλοσοφίας, θέτοντας την Διαλεκτική και Ρητορική υπό την Λογική και απλώνοντας την Ηθική με την πρόσθεση της Πολιτικής (μελέτη των Ηθικών Αρχών του βίου και των συντακτικών Αρχών της Πολιτείας) και την Φυσική με την πρόσθεση της Θεολογίας. Ο Κλεάνθης προσυπογράφει τις θέσεις του διδασκάλου του, ότι το κάθε ανθρώπινο ον οφείλει να έχει στη ζωή του τον ίδιο ανώτερο και ηθικό προορισμό, να επιδιώκει τον ίδιο σκοπό του «ομολογουμένως ζήν» και να λαμβάνει την ίδια αμοιβή, απλώς τα μέσα και οι διαδρομές προς την επίτευξη του σκοπού είναι διαφορετικά από άνθρωπο σε άνθρωπο, αν και από την Φύση έχουν διανεμηθεί κατά δίκαιο και αμερόληπτο τρόπο. Η Φύση δεν κάνει διακρίσεις, παραγκωνισμούς και αδικίες αλλά για όλους ισχύουν οι ίδιοι νόμοι και όλοι είναι τέκνα της ιδίας Αρχής. Δικόν του δρόμο ο Κλεάνθης ηκολούθησε μόνο στην αξιολόγηση του Ηλίου (αντί του Αιθέρος) ως Ηγεμονικού του Κόσμου, στην Κοσμογονία και την Ηθική του. Σε αυτόν ανάγεται η (διευρυνθείσα εν σχέσει προς τον Ζήνωνα) διατύπωση - έκφραση για το «Τέλος», κατά την οποία ο στωϊκός πρέπει να ζει σε απόλυτη εσωτερική συμφωνία (ομολογία) προς την Φύση, προσέθεσε δε στον όρο του Ζήνωνος το «τήι Φύσει», βελτιώνοντάς τον σε «ομολογουμένως τήι Φύσει ζήν» («ΚΛΕΑΝΘΗΣ ΓΑΡ ΠΡΩΤΟΣ ΔΙΑΔΕΞΑΜΕΝΟΣ ΑΥΤΟΥ ΤΗΝ ΑΙΡΕΣΙΝ, ΠΡΟΣΕΘΗΚΕ ΤΗι ΦΥΣΕΙ ΚΑΙ ΟΥΤΩΣ ΑΠΕΔΩΚΕ: ΤΕΛΟΣ ΕΣΤΙ ΤΟ ΟΜΟΛΟΓΟΥΜΕΝΩΣ ΤΗι ΦΥΣΕΙ ΖΗΝ»). 

Από όλα του τα έργα, διεσώθη από τον Στοβαίο μόνον ο «Ύμνος εις Δία», μία προσπάθεια να τεθεί η ποίηση στην υπηρεσία της φιλοσοφικής γνώσεως. Ο Κλεάνθης, ο οποίος πρώτος υιοθέτησε στην περιγραφή της Θεότητος και του Κόσμου ανοικτά την θέση του «προπάτορος» Ηρακλείτου περί του Πυρός που αποτελεί την πρώτη Αιτία εκ της οποίας τα πάντα προέρχοναι και στην οποία όλα επιστρέφουν, υμνεί στο πρόσωπο του Θεού Διός τον «Λόγο» του Όλου Κόσμου (την Σχέση δηλαδή, στη μορφή του «Πυρός που διακατέχει το Όλον»), ως την λογική και τον κυρίαρχο του Παντός, από τον νόμο του οποίου παρεκκλίνουν μόνον οι μωροί. Με τον τρόπο αυτόν, εδόθη απάντηση στο δύσκολο ερώτημα σχετικά με την αρχή του λεγομένου Κακού. Ο «Ύμνος εις Δία» ήσκησε μεγάλη επίδραση επάνω και στον Ύμνο του Αράτου Σολέως, ενώ ο πραγματικός ιδρυτής του Χριστιανισμού Σαούλ - Σαύλος, επεχείρησε την ιδιοποίηση ενός στίχου του (βλ. σχετικώς «Πράξεις των Αποστόλων» 17, 28).

ΚΛΕΑΝΘΗΣ: Ὕμνος εἰς Δία

Κύδιστ᾽ ἀθανάτων, πολυώνυμε παγκρατὲς αἰεί,
Ζεῦ, φύσεως ἀρχηγέ, νόμου μετὰ πάντα κυβερνῶν,
χαῖρε· σὲ γὰρ καὶ πᾶσι θέμις θνητοῖσι προσαυδᾶν.
ἐκ σοῦ γὰρ γενόμεσθα, θεοῦ μίμημα λαχόντες
5 μοῦνοι, ὅσα ζώει τε καὶ ἕρπει θνήτ᾽ ἐπὶ γαῖαν·
τῷ σε καθυμνήσω, καὶ σὸν κράτος αἰὲν ἀείσω.
σοὶ δὴ πᾶς ὅδε κόσμος ἑλισσόμενος περὶ γαῖαν
πείθεται ᾗ κεν ἄγῃς, καὶ ἑκὼν ὑπὸ σεῖο κρατεῖται·
τοῖον ἔχεις ὑποεργὸν ἀνικήτοις ἐνὶ χερσὶν
10 ἀμφήκη πυρόεντ᾽ αἰειζώοντα κεραυνόν·
τοῦ γὰρ ὑπὸ πληγῇς φύσεως πάντ᾽ ἔργα βέβηκεν,
ᾧ σὺ κατευθύνεις κοινὸν λόγον, ὃς διὰ πάντων
φοιτᾷ μιγνύμενος μεγάλῳ μικροῖς τε φάεσσιν 
{ὡς τόσσος γεγαὼς ὕπατος βασιλεὺς διὰ παντός.}
15 οὐδέ τι γίγνεται ἔργον ἐπὶ χθονὶ σοῦ δίχα, δαῖμον,
οὔτε κατ᾽ αἰθέριον θεῖον πόλον, οὔτ᾽ ἐνὶ πόντῳ,
πλὴν ὁπόσα ῥέζουσι κακοὶ σφετέραισιν ἀνοίαις.
ἀλλὰ σὺ καὶ τὰ περισσὰ ἐπίστασαι ἄρτια θεῖναι,
καὶ κοσμεῖν τἄκοσμα, καὶ οὐ φίλα σοὶ φίλα ἐστίν.
20 ὧδε γὰρ εἰς ἓν πάντα συνήρμοκας ἐσθλὰ κακοῖσιν,
ὥσθ᾽ ἕνα γίγνεσθαι πάντων λόγον αἰὲν ἐόντα,
ὃν φεύγοντες ἐῶσιν ὅσοι θνητῶν κακοί εἰσιν,
δύσμοροι, οἵ τ᾽ ἀγαθῶν μὲν ἀεὶ κτῆσιν ποθέοντες
οὔτ᾽ ἐσορῶσι θεοῦ κοινὸν νόμον οὔτε κλύουσιν,
25 ᾧ κεν πειθόμενοι σὺν νῷ βίον ἐσθλὸν ἔχοιεν·
αὐτοὶ δ᾽ αὖθ᾽ ὁρμῶσιν ἄνοι κακὸν ἄλλος ἐπ᾽ ἄλλο,
οἳ μὲν ὑπὲρ δόξης σπουδὴν δυσέριστον ἔχοντες,
οἳ δ᾽ ἐπὶ κερδοσύνας τετραμμένοι οὐδενὶ κόσμῳ
ἄλλοι δ᾽ εἰς ἄνεσιν καὶ σώματος ἡδέα ἔργα
30 ( . . . ) ἐπ᾽ ἄλλοτε δ᾽ ἄλλα φέροντα,
σπεύδοντες μάλα πάμπαν ἐναντία τῶνδε γενέσθαι.
ἀλλὰ Ζεῦ πάνδωρε κελαινεφὲς ἀργικέραυνε,
ἀνθρώπους ῥύου ‹μὲν› ἀπειροσύνης ἀπὸ λυγρῆς,
ἣν σύ, πάτερ, σκέδασον ψυχῆς ἄπο, δὸς δὲ κυρῆσαι
35 γνώμης, ᾗ πίσυνος σὺ δίκης μέτα πάντα κυβερνᾷς,
ὄφρ᾽ ἂν τιμηθέντες ἀμειβώμεσθά σε τιμῇ,
ὑμνοῦντες τὰ σὰ ἔργα διηνεκές, ὡς ἐπέοικε
θνητὸν ἐόντ᾽, ἐπεὶ οὔτε βροτοῖς γέρας ἄλλο τι μεῖζον
οὔτε θεοῖς, ἢ κοινὸν ἀεὶ νόμον ἐν δίκῃ ὑμνεῖν.

***

Πρώτε των θεών, πολυώνυμε, παντοτινή εξουσία,
αρχή της πλάσης, που όλα εσύ τα κυβερνάς με νόμο,
ω Δία, σε χαιρετώ· γιατί κάθε θνητός εσένα
είναι σωστό να προσφωνεί· βαστούμε απ᾽ τη γενιά σου·
απ᾽ όσα πλάσματα στη γη ζουν και σαλεύουν, μόνοι 5
εμείς είμαστε ομοίωμα του σύμπαντος· για τούτο
σε υμνώ, γι᾽ αυτό θα τραγουδώ τη δύναμή σου πάντα.
Ναι, ο κόσμος όλος, ως γυρνά γύρω απ᾽ τη γη, ακλουθάει
τους ορισμούς σου, πρόθυμα στην εξουσία σου σκύβει·
αλλά κρατάς κι ένα βοηθό στ᾽ ανίκητά σου χέρια,
το κοφτερό, πάντ᾽ άγρυπνο, φλογάτο αστροπελέκι· 10
πέφτει, χτυπάκαι τρέμουνε τα πάντα μες στην πλάση.
Με αυτό καθοδηγείς το νου, που τρέχει μέσα σε όλα,
που σμίγει -φως- και με μικρά και με μεγάλα φώτα
και που η πνοή του διαπερνά του κόσμου βάθη και ύψη.
Έτσι των όλων βασιλιάς ανώτατος εσύ ᾽σαι,
δίχως εσέ, ω θεέ, στη γη δε γίνεται έργο ούτ᾽ ένα 15
ούτε στο πέλαγο ή ψηλά μέσα στο θείον αιθέρα,
έξω όσα κάνουν οι κακοί μες στην ανεμυαλιά τους.
Ολοκληρώνεις τα λειψά, σε τάξη βάζεις και όσα
δεν έχουνε, για σε αρεστά και τα δυσάρεστα είναι.
Γιατί όλα εσύ, καλά ή κακά, τα ᾽σμιξες έτσι σε ένα, 20
ώστε ένα αιώνιο νόημα να υπάρχει για όλα·[1] όσοι είναι
κακοί θνητοί, το διώχνουνε, ζητούν να το ξεφύγουν·
τρελοί, που, ενώ αγαθά ποθούνε πάντα ν᾽ αποχτήσουν,
του θεού το νόμο τον κοινό δε βλέπουν, δεν ακούνε·
που αν τον ακλούθααν, λογικά κι ευγενικά θα ζούσαν. 25
Μα αυτοί, οι ανόητοι, στο κακό χιμούν, καθένας σε άλλο·
τούτοι τη δόξα κυνηγούν -μαύρο κυνήγι-, εκείνοι
χωρίς μια στάλα συστολή στα κέρδη έχουν το νου τους
κι άλλοι στην καλοπέραση, στις ηδονές της σάρκας.
( . . . ) Πασκίζουν ανειρήνευτα, μια δω μια κει, και φτάνουν 30
σε τέρμα αντίθετο εντελώς, απ᾽ ό,τι πεθυμούσαν.
Δία των νεφών, των κεραυνών, Δία δωρητή των πάντων,
φύλαε τον κόσμο απ᾽ τη φριχτήν ανεγνωμιά· πατέρα,
σκόρπα την πέρ᾽ απ᾽ τις ψυχές, και κάμε νά ᾽βρουν όλοι
το νου, που δίκια εσύ μ᾽ αυτόν τα πάντα τιμονεύεις. 35
Έτσι, τιμώντας μας, κι εσύ τιμή από μας θα λάβεις:
θα υμνούμε αιώνια τα έργα σου, σαν που οι θνητοί χρωστούνε·
προνόμιο ανώτερο απ᾽ αυτό θνητοί ή θεοί δεν έχουν:
κατά το δίκιο ν᾽ ανυμνούν το νόμο τον παγκόσμιο.

--------------------------

[1] Το νόημα του χωρίου είναι ότι ακόμα και ό,τι φαίνεται κακό αποτελεί, θεωρημένο από γενικότερη άποψη, μέρος ενός συνολικά αγαθού σχεδίου.

Αρχαίοι Έλληνες Φιλόσοφοι: Ι. ΑΠΟ ΤΟΝ ΘΑΛΗ ΣΤΟΝ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ

2.2. Τι είναι το άπειρο του Αναξίμανδρου;

Η φήμη του Αναξίμανδρου ως φιλοσόφου οφείλεται κατά κύριο λόγο στην καινοτομική του απόφαση να προβάλει ως αρχή των πάντων το άπειρο. Μας φαίνεται σχετικά εύκολο να αντιληφθούμε πώς ο Θαλής έφτασε στο νερό και γιατί το τοποθέτησε στην αφετηρία της κοσμικής δημιουργίας: υποθέτουμε ότι θα πρέπει να αναζήτησε ένα υλικό από την καθημερινή του εμπειρία, ένα υλικό με ιδιαίτερη διάδοση και ισχύ, ένα υλικό που συνδέεται με τη ζωή. Με την ίδια συλλογιστική μπορούμε να καταλάβουμε την επιλογή του αέρα ως πρωταρχικού στοιχείου από τον τρίτο Μιλήσιο, τον Αναξιμένη: εδώ βαραίνει η πανταχού παρουσία του αέρα, η μεγάλη του κινητικότητα, η συμβολή του στην αναπνοή, και άρα στη ζωή. Πώς δικαιολογείται όμως η επιλογή του απείρου; Τι μπορεί να εννοεί ο Αναξίμανδρος όταν ισχυρίζεται ότι τα πάντα γεννιούνται από το άπειρο;

Οι μαρτυρίες των αρχαίων φιλοσόφων δεν μας προσφέρουν δυστυχώς ιδιαίτερη βοήθεια, αφού οι πιο αξιόπιστοι από αυτούς, ο Αριστοτέλης και ο Θεόφραστος, αντιμετωπίζουν με αμηχανία το αναξιμάνδρειο άπειρο. Εκείνο που γνωρίζουμε με κάποια βεβαιότητα είναι ότι ο Αναξίμανδρος υποστήριξε ότι το άπειρο «περιέχει τα πάντα και κυβερνά τα πάντα», και ότι το χαρακτήρισε αιώνιο, αθάνατο («ανώλεθρο», «αγέραστο») και «θείο» (Αριστοτέλης, Φυσικά 203b7· πρβ. Ιππόλυτος, Έλεγχος 1.6.1-2). Φαίνεται ότι απέφυγε να δώσει περισσότερες διευκρινίσεις για τη φύση του απείρου. Του απέδωσε ιδιότητες και χαρακτηρισμούς που μας είναι γνωστοί από την ομηρική περιγραφή των θεών (την κυριαρχία, την αιωνιότητα, την αθανασία), και το εξέλαβε ως κοσμογονική αρχή. Για την ερμηνεία του απείρου θα πρέπει επομένως να στηριχθούμε στις δικές μας υποθέσεις.

Ας ξεκινήσουμε λοιπόν από το τι δεν μπορεί να εννοεί ο Αναξίμανδρος. Αποκλείεται να έχει στον νου του την έννοια του μαθηματικού απείρου, μιας αφηρημένης δηλαδή έννοιας που συνδέεται με την έκταση των σχημάτων στον χώρο και με τη διαδοχή των αριθμών. Την εποχή του Αναξίμανδρου τα ελληνικά μαθηματικά, ως αφηρημένο και συνεκτικό σύστημα σκέψης, δεν έχουν ακόμη αναπτυχθεί. Δεν μπορεί επίσης να έχει στον νου του μια άυλη οντότητα, μια οντότητα χωρίς «σώμα», αφού όλες οι έννοιες των πρώτων φιλοσόφων, ακόμη και εκατό χρόνια μετά τον Αναξίμανδρο, αναφέρονται σε υπαρκτές, υλικές οντότητες - το Ον του Παρμενίδη περιγράφεται ως σφαιρικό, ενώ οι αριθμοί των Πυθαγορείων έχουν σχήμα και όγκο. Το άπειρο λοιπόν πρέπει να είναι κάτι το σωματικό και το υλικό, κάτι που καταλαμβάνει έναν χώρο.

Ο Αναξίμανδρος είναι μάλλον ο πρώτος που χρησιμοποίησε το ουσιαστικό «το άπειρο». Επίθετα όμως από την ίδια ρίζα είναι γνωστά από την επική ποίηση. Ο Όμηρος αποκαλεί συχνά «άπειρη» τη γη και τη θάλασσα, λόγω της πολύ μεγάλης τους έκτασης, αλλά και ένα μεγάλο κοπάδι με κατσίκες, ένα πολυάριθμο πλήθος ανθρώπων, ακόμη και τα άλυτα δεσμά ή τον βαθύ ύπνο του Οδυσσέα (Οδύσσεια ι 118, Ιλιάδα Ω 776, Οδύσσεια τ 174, θ 340, η 286). «Άπειρο» λοιπόν χαρακτηρίζεται αυτό που καταλαμβάνει μια τεράστια, απέραντη έκταση, κάτι που είναι τόσο πολυπληθές ώστε να μοιάζει αμέτρητο, και γενικά κάτι που δεν μπορούμε να διατρέξουμε από το ένα άκρο ως το άλλο. Το επίθετο «άπειρος» δεν αναφέρεται σε ένα αντικείμενο χωρίς κανένα πέρας, όριο ή αριθμό, αλλά σε μια οντότητα ή κατάσταση την οποία κανείς δεν μπορεί να διαβεί, να εξαντλήσει, να γνωρίσει.

Είναι εύλογη η υπόθεση ότι ο Αναξίμανδρος εκμεταλλεύτηκε τη δυνατότητα της ελληνικής γλώσσας να μετατρέπει τα επίθετα (και τους ρηματικούς τύπους) σε ουσιαστικά, και έπλασε το δικό του «άπειρο». Το οριστικό άρθρο «το», όταν προσαρτηθεί σε ένα επίθετο, σε μια μετοχή ή σε ένα απαρέμφατο, δημιουργεί ένα αφηρημένο ουσιαστικό, μετατρέπει μια ιδιότητα σε ουσία. Έτσι άνοιξε ένας δρόμος για την αρχαία ελληνική φιλοσοφία, αφού η βασική ελληνική φιλοσοφική ορολογία έχει δημιουργηθεί με αυτόν ακριβώς τον τρόπο - αρκεί κανείς να σκεφτεί έννοιες όπως «το ον», «το αγαθό» ή «το νοείν» (B. Snell, Η ανακάλυψη του πνεύματος, σ. 295-314). Ίσως ο Αναξίμανδρος να μην έδωσε περισσότερες διευκρινίσεις όταν εισήγαγε το άπειρο, αρκούμενος στο γεγονός ότι οι σύγχρονοί του μιλούν την ίδια γλώσσα και επομένως αντιλαμβάνονται ότι η νέα ουσία του απείρου είναι όλα τα άπειρα πράγματα μαζί, είναι αυτό που ενσωματώνει τις ιδιότητες των άπειρων πραγμάτων.

Το αναξιμάνδρειο άπειρο θα πρέπει λοιπόν να ήταν η τεράστια, αχανής και ανεξάντλητη μάζα που προϋπήρχε του κόσμου και κάλυπτε όλο τον χώρο. Δεν είναι η απέραντη κενή έκταση, ο απεριόριστος χώρος, αλλά και το υλικό που γεμίζει αυτή την έκταση. Ο κενός χώρος θα ήταν νεκρός και αδρανής. Το άπειρο όμως είναι κάτι το δραστικό και ισχυρό, αφού «περιέχει τα πάντα και κυριαρχεί στα πάντα», και είναι γόνιμο, αφού «γεννά» τις βασικές αντιθετικές δυνάμεις του θερμού και του ψυχρού. Ίσως στο πρωταρχικό άπειρο του Αναξίμανδρου, πέρα από τη χωρική διάσταση, να ενσωματώνεται επίσης και η σημασία του εσωτερικά αδιαφοροποίητου, του ακαθόριστου, του απροσδιόριστου. Αυτή τουλάχιστον είναι η φιλοσοφική έννοια του «απείρου», που διαμορφώνεται αργότερα με τους Πυθαγορείους και τον Πλάτωνα. Δεν μπορούμε ωστόσο να υποστηρίξουμε με βεβαιότητα ότι η λέξη είχε και αυτή τη σημασία την εποχή του Αναξίμανδρου, αν και, όταν ο Όμηρος ονομάζει «άπειρο» τον βαθύ ύπνο του Οδυσσέα, δεν περιγράφει έναν ύπνο που κράτησε απλώς πολλές ώρες αλλά έναν ύπνο βαθύ, σκοτεινό, αδιαφοροποίητο.

Αν έχουν έτσι τα πράγματα, ο Αναξίμανδρος προσέφυγε στο άπειρο γιατί δεν ήθελε η πρωταρχική του ουσία να μοιάζει με οτιδήποτε υπάρχει στον γνωστό μας κόσμο. Αυτό που κυριαρχεί στον κόσμο πρέπει να είναι πιο ισχυρό (πιο «μεγάλο») από ό,τι υπάρχει στον κόσμο. Αυτό που γεννά τα πάντα πρέπει να είναι διαφορετικό από όλα τα γεννήματά του, να μη μοιράζεται μαζί τους κανένα κοινό χαρακτηριστικό, να μην έχει καμιά συγκεκριμένη μορφή, ιδιότητα ή προσδιορισμό. Αν το πρωταρχικό υλικό ήταν κάποιο από τα γνωστά στοιχεία, για παράδειγμα το νερό ή ο αέρας, πώς θα ασκούσε τον κυριαρχικό του ρόλο στον κόσμο; Η κυριαρχία του δεν θα καταντούσε μονοκρατορία, δεν θα κατέστρεφε την τάξη και την ισορροπία που παρατηρούμε στον κόσμο; Ότι κάπως έτσι είχε σκεφτεί ο Αναξίμανδρος επιβεβαιώνεται και από το μοναδικό απόσπασμα του έργου του που έχει διασωθεί.