ΔΡΑΜΑΤΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ: ΣΟΦΟΚΛΗΣ - Τραχίνιαι (141-179)

ΔΗ. πεπυσμένη μέν, ὡς ἀπεικάσαι, πάρει

πάθημα τοὐμόν· ὡς δ᾽ ἐγὼ θυμοφθορῶ
μήτ᾽ ἐκμάθοις παθοῦσα, νῦν δ᾽ ἄπειρος εἶ.
τὸ γὰρ νεάζον ἐν τοιοῖσδε βόσκεται
145 χώροισιν αὑτοῦ, καί νιν οὐ θάλπος θεοῦ,
οὐδ᾽ ὄμβρος, οὐδὲ πνευμάτων οὐδὲν κλονεῖ,
ἀλλ᾽ ἡδοναῖς ἄμοχθον ἐξαίρει βίον
ἐς τοῦθ᾽, ἕως τις ἀντὶ παρθένου γυνὴ
κληθῇ, λάβῃ τ᾽ ἐν νυκτὶ φροντίδων μέρος,
150 ἤτοι πρὸς ἀνδρὸς ἢ τέκνων φοβουμένη.
τότ᾽ ἄν τις εἰσίδοιτο, τὴν αὑτοῦ σκοπῶν
πρᾶξιν, κακοῖσιν οἷς ἐγὼ βαρύνομαι.
πάθη μὲν οὖν δὴ πόλλ᾽ ἔγωγ᾽ ἐκλαυσάμην·
ἓν δ᾽, οἷον οὔπω πρόσθεν, αὐτίκ᾽ ἐξερῶ.
155 ὁδὸν γὰρ ἦμος τὴν τελευταίαν ἄναξ
ὡρμᾶτ᾽ ἀπ᾽ οἴκων Ἡρακλῆς, τότ᾽ ἐν δόμοις
λείπει παλαιὰν δέλτον ἐγγεγραμμένην
ξυνθήμαθ᾽, ἁμοὶ πρόσθεν οὐκ ἔτλη ποτέ,
πολλοὺς ἀγῶνας ἐξιών, οὕτω φράσαι,
160 ἀλλ᾽ ὥς τι δράσων εἷρπε κοὐ θανούμενος.
νῦν δ᾽ ὡς ἔτ᾽ οὐκ ὤν εἶπε μὲν λέχους ὅ τι
χρείη μ᾽ ἑλέσθαι κτῆσιν, εἶπε δ᾽ ἣν τέκνοις
μοῖραν πατρῴας γῆς διαιρετὸν νέμοι,
χρόνον προτάξας ὡς τρίμηνος ἡνίκα
165 χώρας ἀπείη κἀνιαύσιος βεβώς,
τότ᾽ ἢ θανεῖν χρείη σφε τῷδε τῷ χρόνῳ,
ἢ τοῦθ᾽ ὑπεκδραμόντα τοῦ χρόνου τέλος
τὸ λοιπὸν ἤδη ζῆν ἀλυπήτῳ βίῳ.
τοιαῦτ᾽ ἔφραζε πρὸς θεῶν εἱμαρμένα
170 τῶν Ἡρακλείων ἐκτελευτᾶσθαι πόνων,
ὡς τὴν παλαιὰν φηγὸν αὐδῆσαί ποτε
Δωδῶνι δισσῶν ἐκ πελειάδων ἔφη.
καὶ τῶνδε ναμέρτεια συμβαίνει χρόνου
τοῦ νῦν παρόντος ὡς τελεσθῆναι χρεών·
175 ὥσθ᾽ ἡδέως εὕδουσαν ἐκπηδᾶν ἐμὲ
φόβῳ, φίλαι, ταρβοῦσαν, εἴ με χρὴ μένειν
πάντων ἀρίστου φωτὸς ἐστερημένην.
ΧΟ. εὐφημίαν νῦν ἴσχ᾽· ἐπεὶ καταστεφῆ
στείχονθ᾽ ὁρῶ τιν᾽ ἄνδρα πρὸς χάριν λόγων.

***

ΔΗΙ. Θα ᾽χεις, καθώς στοχάζομαι, ακουσμένα
τα τί υποφέρω κι ήρθες· μα εύχομαι
ποτέ μην πάθεις κι η ίδια, για να νιώσεις
τί ᾽ν᾽ αυτά που μου λιώνουν την ψυχή μου
κι ιδέα δεν έχεις τώρα· γιατ᾽ η νιότη
στα δικά της που βόσκει τα λημέρια,
δεν την ταράζουν μήτε του ήλιου κάμα,
μήτε οι βροχές, μήτε του ανέμου οι μπόρες,
μα μέσα στις χαρές κυλά η ζωή της
αξέγνοιαστη, ώσπου η νέα, αντίς παρθένα
θα ονομαστεί γυναίκα και θα πάρει
μέρος κι αυτή, τις νύχτες της, στις έγνοιες
150 τρέμοντας για τον άντρα ή τα παιδιά της.
Τότε κανείς, σαν κρίνει απ᾽ τα δικά του,
θα νιώσει τα κακά που με βαραίνουν.
Βέβαια παθήματα πολλά κι ως τώρα
έκλαψα εγώ· μα σαν κι αυτό που αμέσως
θενα σου πω, κανένα απ᾽ όλα εκείνα.
Σαν ξεκινούσε για την τελευταία
την εκστρατεία του ο άντρας μου ο Ηρακλής
μου άφησε τότε κάτι πινακίδες
στο σπίτι εδώ μ᾽ απάνω χαραγμένες
παλιές γραφές, μα που ποτέ του πρώτα,
σαν έφευγε για τους πολλούς του αγώνες,
δεν το ᾽κρινε κι ανάγκη να εξηγήσει
γιατί τραβούσε βέβαιος για τη νίκη
160 κι ουδ᾽ έβαζε το θάνατο στο νου του.
Μα τούτη τη φορά, σα να μην ήταν
πια για ζωή, μου ᾽πε τί πέφτει εμένα
να παίρνω, σα γυναίκα του, απ᾽ το βιο του,
μου ᾽πε και για καθέν᾽ απ᾽ τα παιδιά του
τί μέρος απ᾽ τα υπάρχοντά του αφήνει·
και προθεσμία μού όριζε, πως αν
περάσουνε τρεις μήνες κι ένας χρόνος
απ᾽ τον καιρό που θα ᾽λειπε απ᾽ τη χώρα,
ή θα ᾽πρεπε ως τα τότε να πεθάνει,
ή πως, αν προσπερνούσε αυτό το τέρμα,
θα ζούσε τις επίλοιπές του ημέρες
χωρίς βάσανα πια· γιατ᾽ ήταν, μου ᾽πε,
γραμμένο απ᾽ τους θεούς, τέτοιο να πάρουν
170 οι άθλοι του τέλος, όπως μια φορά
του το ᾽πε στη Δωδώνη η αρχαία η δρύα
με τη φωνή των δυο περιστεριώ της.
Και συμφωνά τώρα ο καιρός που πρέπει
όλων αυτών να πάρει η αλήθεια τέλος·
έτσι που ενώ γλυκοκοιμούμαι, φίλες,
να ξεπετιούμαι απάνω αλαλιασμένη
απ᾽ την τρομάρα, αν είναι και τον χάσω
τον πρώτο μέσα σ᾽ όλους τους ανθρώπους.
ΧΟΡ. Πάψε να κακομελετάς πια τώρα,
γιατί βλέπω να ᾽ρχεται εδώ ένας άντρας
στεφανωμένος, για χαράς μαντάτα.

ΟΜΗΡΟΣ: Ἰλιάς (2.527-2.590)

Λοκρῶν δ᾽ ἡγεμόνευεν Ὀϊλῆος ταχὺς Αἴας,

μείων, οὔ τι τόσος γε ὅσος Τελαμώνιος Αἴας,
ἀλλὰ πολὺ μείων· ὀλίγος μὲν ἔην, λινοθώρηξ,
530 ἐγχείῃ δ᾽ ἐκέκαστο Πανέλληνας καὶ Ἀχαιούς·
οἳ Κῦνόν τ᾽ ἐνέμοντ᾽ Ὀπόεντά τε Καλλίαρόν τε
Βῆσσάν τε Σκάρφην τε καὶ Αὐγειὰς ἐρατεινὰς
Τάρφην τε Θρόνιόν τε Βοαγρίου ἀμφὶ ῥέεθρα·
τῷ δ᾽ ἅμα τεσσαράκοντα μέλαιναι νῆες ἕποντο
535 Λοκρῶν, οἳ ναίουσι πέρην ἱερῆς Εὐβοίης.
Οἳ δ᾽ Εὔβοιαν ἔχον μένεα πνείοντες Ἄβαντες,
Χαλκίδα τ᾽ Εἰρέτριάν τε πολυστάφυλόν θ᾽ Ἱστίαιαν
Κήρινθόν τ᾽ ἔφαλον Δίου τ᾽ αἰπὺ πτολίεθρον,
οἵ τε Κάρυστον ἔχον ἠδ᾽ οἳ Στύρα ναιετάασκον,
540 τῶν αὖθ᾽ ἡγεμόνευ᾽ Ἐλεφήνωρ, ὄζος Ἄρηος,
Χαλκωδοντιάδης, μεγαθύμων ἀρχὸς Ἀβάντων.
τῷ δ᾽ ἅμ᾽ Ἄβαντες ἕποντο θοοί, ὄπιθεν κομόωντες,
αἰχμηταὶ μεμαῶτες ὀρεκτῇσιν μελίῃσι
θώρηκας ῥήξειν δηΐων ἀμφὶ στήθεσσι·
545 τῷ δ᾽ ἅμα τεσσαράκοντα μέλαιναι νῆες ἕποντο.
Οἳ δ᾽ ἄρ᾽ Ἀθήνας εἶχον, ἐϋκτίμενον πτολίεθρον,
δῆμον Ἐρεχθῆος μεγαλήτορος, ὅν ποτ᾽ Ἀθήνη
θρέψε Διὸς θυγάτηρ, τέκε δὲ ζείδωρος ἄρουρα,
κὰδ δ᾽ ἐν Ἀθήνῃς εἷσεν, ἑῷ ἐν πίονι νηῷ·
550 ἔνθα δέ μιν ταύροισι καὶ ἀρνειοῖς ἱλάονται
κοῦροι Ἀθηναίων περιτελλομένων ἐνιαυτῶν·
τῶν αὖθ᾽ ἡγεμόνευ᾽ υἱὸς Πετεῶο Μενεσθεύς.
τῷ δ᾽ οὔ πώ τις ὁμοῖος ἐπιχθόνιος γένετ᾽ ἀνὴρ
κοσμῆσαι ἵππους τε καὶ ἀνέρας ἀσπιδιώτας·
555 Νέστωρ οἶος ἔριζεν· ὁ γὰρ προγενέστερος ἦεν·
τῷ δ᾽ ἅμα πεντήκοντα μέλαιναι νῆες ἕποντο.
Αἴας δ᾽ ἐκ Σαλαμῖνος ἄγεν δυοκαίδεκα νῆας,
στῆσε δ᾽ ἄγων ἵν᾽ Ἀθηναίων ἵσταντο φάλαγγες.
Οἳ δ᾽ Ἄργος τ᾽ εἶχον Τίρυνθά τε τειχιόεσσαν,
560 Ἑρμιόνην Ἀσίνην τε, βαθὺν κατὰ κόλπον ἐχούσας,
Τροιζῆν᾽ Ἠϊόνας τε καὶ ἀμπελόεντ᾽ Ἐπίδαυρον,
οἵ τ᾽ ἔχον Αἴγιναν Μάσητά τε κοῦροι Ἀχαιῶν,
τῶν αὖθ᾽ ἡγεμόνευε βοὴν ἀγαθὸς Διομήδης
καὶ Σθένελος, Καπανῆος ἀγακλειτοῦ φίλος υἱός·
565 τοῖσι δ᾽ ἅμ᾽ Εὐρύαλος τρίτατος κίεν, ἰσόθεος φώς,
Μηκιστέος υἱὸς Ταλαϊονίδαο ἄνακτος·
συμπάντων δ᾽ ἡγεῖτο βοὴν ἀγαθὸς Διομήδης·
τοῖσι δ᾽ ἅμ᾽ ὀγδώκοντα μέλαιναι νῆες ἕποντο.
Οἳ δὲ Μυκήνας εἶχον, ἐϋκτίμενον πτολίεθρον,
570 ἀφνειόν τε Κόρινθον ἐϋκτιμένας τε Κλεωνάς,
Ὀρνειάς τ᾽ ἐνέμοντο Ἀραιθυρέην τ᾽ ἐρατεινὴν
καὶ Σικυῶν᾽, ὅθ᾽ ἄρ᾽ Ἄδρηστος πρῶτ᾽ ἐμβασίλευεν,
οἵ θ᾽ Ὑπερησίην τε καὶ αἰπεινὴν Γονόεσσαν
Πελλήνην τ᾽ εἶχον ἠδ᾽ Αἴγιον ἀμφινέμοντο
575 Αἰγιαλόν τ᾽ ἀνὰ πάντα καὶ ἀμφ᾽ Ἑλίκην εὐρεῖαν,
τῶν ἑκατὸν νηῶν ἦρχε κρείων Ἀγαμέμνων
Ἀτρεΐδης· ἅμα τῷ γε πολὺ πλεῖστοι καὶ ἄριστοι
λαοὶ ἕποντ᾽· ἐν δ᾽ αὐτὸς ἐδύσετο νώροπα χαλκὸν
κυδιόων, πᾶσιν δὲ μετέπρεπεν ἡρώεσσιν,
580 οὕνεκ᾽ ἄριστος ἔην, πολὺ δὲ πλείστους ἄγε λαούς.
Οἳ δ᾽ εἶχον κοίλην Λακεδαίμονα κητώεσσαν,
Φᾶρίν τε Σπάρτην τε πολυτρήρωνά τε Μέσσην,
Βρυσειάς τ᾽ ἐνέμοντο καὶ Αὐγειὰς ἐρατεινάς,
οἵ τ᾽ ἄρ᾽ Ἀμύκλας εἶχον Ἕλος τ᾽, ἔφαλον πτολίεθρον,
585 οἵ τε Λάαν εἶχον ἠδ᾽ Οἴτυλον ἀμφενέμοντο,
τῶν οἱ ἀδελφεὸς ἦρχε, βοὴν ἀγαθὸς Μενέλαος,
ἑξήκοντα νεῶν· ἀπάτερθε δὲ θωρήσσοντο·
ἐν δ᾽ αὐτὸς κίεν ᾗσι προθυμίῃσι πεποιθώς,
ὀτρύνων πόλεμόνδε· μάλιστα δὲ ἵετο θυμῷ
590 τείσασθαι Ἑλένης ὁρμήματά τε στοναχάς τε.

***

Των Λοκρών ήταν αρχηγός ο Οιλείδης ταχύς Αίας
πολύ πολύ μικρότερος του Τελαμωνιάδη
στο σώμα, και μικρόσωμος λινοθωρακωμένος
530 των Πανελλήνων και Αχαιών εις το κοντάρι πρώτος·
ήλθαν απ᾽ την Καλλίαρον, την Κύνον, τον Οπούντα,
απ᾽ τες ωραίες Αυγειές, την Βήσσαν και την Σκάρφην,
την Τάρφην και το Θρόνιον, του Βοαγρίου πόρον·
και αυτόν σαράντα ολόμαυρα καράβι᾽ ακολουθούσαν
535 των Λοκρών πού ᾽ναι αντίπερα της ιεράς Ευβοίας.
Και τους ανδρείους Άβαντας κατοίκους της Ευβοίας
από Χαλκίδ᾽ Ερέτριαν και απ᾽ την σταφυλοφόραν
Ιστίαιαν και Κήρινθον ακρόγιαλην και ακόμη
από το Δίον το υψηλό, την Κάρυστον και Στύρα,
540 τους διοικούσε ο φοβερός στην μάχην Ελεφήνωρ
Χαλκοδοντιάδης αρχηγός των ψυχερών Αβάντων.
Γοργόποδοι με τα μαλλιά στες πλάτες απλωμένα,
λογχιστές ήσαν πρόθυμοι με τα μακριά κοντάρια
στα στήθη επάνω των εχθρών τους θώρακες να σπάσουν·
545 και αυτόν σαράντα ολόμαυρα καράβια ακολουθούσαν.
Άνδρες οι Αθήνες έστειλαν, καλοκτισμένη πόλις·
κι ήταν η χώρα του υψηλού στο φρόνημα Ερεχθέως·
τον γέννησεν η δότρα Γη και του Διός η κόρη
η Αθηνά τον έθρεψε, και στον λαμπρόν ναόν της
550 τον έθεσε, και με κριούς και ταύρους, κάθε χρόνο
τ᾽ αγόρια των Αθηνών ευφραίνουν την ψυχή του·
ο Μενεσθεύς του Πετεώ τους διοικούσε, ο μόνος
ίππους να τάξ᾽ εις πόλεμον και ασπιδοφόρους άνδρες,
και σ᾽ όλους μέσα τους θνητούς αντίπαλον δεν είχεν
555 άλλον παρά τον Νέστορα, τον γεροντότερόν του·
και αυτόν πενήντα ολόμαυρα καράβια ακολουθούσαν.
Ο Αίας πρύμνες δώδεκα της Σαλαμίνος είχε,
κι εστάθηκε στες φάλαγγες σιμά των Αθηναίων.
Άνδρες το Άργος έστειλε κι η πυργωμένη Τίρυνς
560 απ᾽ το βαθύ λιμάνι τους η Ασίνη κι η Ερμιόνη,
η αμπελωμένη Επίδαυρος, τα μέρη της Τροιζήνος,
των Ηιονών, του Μάσητος, ακόμη της Αιγίνης·
τους διοικούσαν ο καλός στην μάχην Διομήδης
και ο Σθένελος· του δοξαστού υιός του Καπανέως,
565 και τρίτος ο Ευρύαλος, ο θείος, που εγεννήθη
απ᾽ τον υιόν του Ταλαού τον άρχον Μηκιστέα·
αλλ᾽ ήταν όλων αρχηγός ο ανδρείος Διομήδης·
κι είχαν ογδόντα ολόμαυρα κατόπιν τους καράβια.
Και οι Μυκήνες οι λαμπρές, η Κόρινθος πλουσία,
570 οι Κλεωνές καλόκτιστες, των Ορνειών τα μέρη,
η Αραιθυρέα πάντερπνη, η πόλις Σικυώνος,
εκεί που πρώτ᾽ ο Άδραστος εγίνη βασιλέας,
η Υπερησία, και η ψηλή Γονούσσα και η Πελλήνη,
ο Αιγιαλός, το Αίγιον κι η απλωμένη Ελίκη
575 έστειλαν άνδρες σ᾽ εκατό καράβια ανεβασμένους
και αρχηγός ήτ᾽ ο κραταιός Ατρείδης Αγαμέμνων.
Εκείνος είχε τα πολλά και ανδρειωμένα πλήθη,
κι άστραφτεν όλος στ᾽ άρματα κι επαίρετο η ψυχή του
ως ήταν εις την δύναμιν ο πρώτος των ηρώων,
580 ότ᾽ είχε αυτός πλιότερον λαόν ολόγυρά του.
Έστειλεν άνδρες η κλειστή στα όρη Λακεδαίμων,
η Μέσσ᾽ η πολυτρύγονη, η Σπάρτη και η Φάρις,
οι Βρυσειές, οι Αυγειές οι πάντερπνες, οι Αμύκλες,
το Έλος, χώρ᾽ ακρόγιαλη, το Οίτυλος και ο Λάας
585 και τούτους ο Μενέλαος ο ανδρείος αδελφός του
εδιοικούσε κι έφερνε μαζί του εξήντα πλοία·
και ανάμερ᾽ αρματώνονταν και αυτός με προθυμίαν
στην μέση τους επρόβαινε και τους παρακινούσε
στον πόλεμον και τού καιε τα σπλάχνα μέσα ο πόθος
590 να εκδικηθεί τους στεναγμούς, τα δάκρυα της Ελένης.

Schadenfreude: γιατί κάποιοι αρέσκονται στο να βλέπουν τους άλλους να αποτυγχάνουν

Η Schadenfreude, η εμπειρία της ευχαρίστησης για τη δυστυχία των άλλων, είναι ένα πολύ κοινό συναίσθημα. Μπορεί να φαίνεται κακόβουλο, εκδικητικό ακόμη, αλλά αν έχετε νιώσει ποτέ ενοχές για την ικανοποίηση που πήρατε όταν κάποιος άλλος τα έκανε θάλασσα, μην είστε πολύ σκληροί με τον εαυτό σας. Η Schadenfreude είναι το αποτέλεσμα διαφόρων βαθιά ριζωμένων διεργασιών που ο ανθρώπινος εγκέφαλος πέρασε εκατομμύρια χρόνια εξελίσσοντας.

Πρώτα απ’ όλα, οι άνθρωποι είμαστε απίστευτα κοινωνικά ζώα. Ορισμένοι επιστήμονες μας χαρακτηρίζουν ακόμη και «υπερκοινωνικούς». Έχουμε συνεχώς επίγνωση των άλλων ανθρώπων, των σχέσεών μας μαζί τους και, το σημαντικότερο σε αυτό το πλαίσιο, της κοινωνικής μας θέσης.

Αυτό το τελευταίο είναι το κλειδί εδώ – εμείς οι άνθρωποι έχουμε επίσης ενστικτωδώς επίγνωση της γενικής ιεραρχίας, της ιεραρχίας και της θέσης μας στην κοινωνία. Θέλουμε να μας συμπαθούν, να μας σέβονται, να μας θαυμάζουν, σε υποσυνείδητο επίπεδο. Είναι ένα μεγάλο μέρος του τρόπου με τον οποίο κατανοούμε τη θέση μας στον κόσμο και υπογραμμίζει πολλά από τη συμπεριφορά και τα κίνητρά μας.

Υπάρχουν πολλοί τρόποι για να βελτιώσουμε την κοινωνική μας θέση. Μπορούμε να πετύχουμε υψηλές αθλητικές επιδόσεις, να φέρουμε επιτυχίες στην εργασία, να αποκτήσουμε το μεγαλύτερο και καλύτερο σπίτι, να αγοράσουμε το πιο πρόσφατο gadget, το υψηλότερο σκορ στο Fortnite κ.ο.κ. Όπως και να το κάνετε, η αύξηση του κοινωνικού μας στάτους προκαλεί μια ωραία αίσθηση, επειδή όταν το κάνουμε, ενεργοποιεί τα μονοπάτια ανταμοιβής που δημιουργούν ευχαρίστηση στον εγκέφαλό μας. Ισχύει και το αντίστροφο – μελέτες έχουν δείξει ότι το πολύ χαμηλό κοινωνικό status είναι πολύ αγχωτικό και κακό για την ευεξία μας.

Επειδή όμως όλα αυτά είναι υποκειμενικά και σχετικά, ένας τρόπος για να βελτιωθεί η κοινωνική μας θέση είναι να μειώσει κάποιος άλλος τη δική του. Και έτσι, όταν βλέπουμε κάποιον να τα κάνει θάλασσα με τρόπους που τον κάνουν να «χαλά» την εικόνα του και έτσι να χάνει το κοινωνικό του κύρος, μπορούμε να νιώσουμε μια έκρηξη ικανοποίησης καθώς το δικό μας κύρος αυξάνεται, χωρίς κόστος για εμάς. Και έτσι, η ευθυμία.

Δεν συμβαίνει όμως κάθε φορά που κάποιος τα κάνει θάλασσα. Συνήθως, πρέπει να είναι ανάλογο (το να καταλήξει κάποιος που έχει έναν καλύτερο κήπο από εσάς σε αυτοκινητιστικό δυστύχημα σπάνια είναι «ικανοποίηση»), και συχνά το θύμα είναι κάποιος που «το αξίζει», με κάποιο τρόπο. Οι καλοί, συμπαθείς άνθρωποι που βιώνουν την ατυχία σπάνια δημιουργούν τέτοιο συναίσθημα, ακόμα κι αν είναι ανώτερου επιπέδου στην ιεραρχία.

Όλα αυτά πηγάζουν από μια άλλη βαθιά ριζωμένη τάση του ανθρώπινου εγκεφάλου: την προκατάληψη του «δίκαιου κόσμου». Ο εγκέφαλός μας έχει εξελιχθεί έτσι ώστε να υποθέτει ότι ο κόσμος είναι ένα δίκαιο μέρος, ακόμη και αν τα πραγματικά στοιχεία για αυτό δεν επιβεβαιώνονται. Ο εγκέφαλός μας ανταποκρίνεται στην αντιληπτή δικαιοσύνη και την ακεραιότητα όπως και στην αυξημένη κοινωνική θέση: του αρέσει πολύ.

Αφηγηματική μεταφορά: Πώς οι ιστορίες επηρεάζουν τις στάσεις και τη συμπεριφορά του κοινού

Έχετε ποτέ δει μια ταινία ή διαβάσει ένα μυθιστόρημα και να νιώσετε σα να παρασύρεστε σε έναν άλλο κόσμο; Έχετε ποτέ αντιληφθεί ότι είστε τόσο συνδεδεμένοι με έναν χαρακτήρα σε μια ιστορία που μοιράζεστε τον πόνο και τη χαρά του;

Αν η απάντηση στα παραπάνω είναι ναι, δεν είστε οι μόνοι: βιώνετε αφηγηματική μεταφορά, ένα φαινόμενο στο οποίο το κοινό νιώθει τόσο εμπλεκόμενο σε μια ιστορία που μπορεί να επηρεάσει τις στάσεις και τη συμπεριφορά του στην πραγματικότητα, ακόμα κι αφού τελειώσει η ταινία ή το βιβλίο. Η αφηγηματική μεταφορά συμβαίνει όταν μια πλοκή μας παρασέρνει τόσο που μπορούμε να φανταστούμε τη σκηνή στο νου μας ή τον τρόπο που ένας χαρακτήρας νιώθει και συμπεριφέρεται, ακόμη κι έξω από την ιστορία.

Εμφανίζουμε επίσης ενσυναίσθηση προς ένα χαρακτήρα – σα να μπορούμε να «μπούμε στα παπούτσια» του. Αν και η επίδραση των φανταστικών αφηγήσεων στη στάση του κοινού έχει εδώ και χρόνια αναγνωριστεί, η έννοια της αφηγηματικής μεταφοράς ως μια έμμεση μορφή επιρροής αναγνωρίστηκε αρχικά από τους Melanie Green και Timothy Brock το 2000.

Η αφηγηματική μεταφορά μας επιτρέπει να βυθιζόμαστε σε φανταστικούς κόσμους και μας προσφέρει μια διέξοδο από τη μονοτονία της καθημερινότητας. Έχει βρεθεί συσχέτιση ανάμεσα στο βαθμό που ένας θεατής ταινίας βιώνει το φαινόμενο όσο παρακολουθεί και στην ικανοποίηση από την πλοκή.

Επιπροσθέτως, οι πρωταγωνιστές των φανταστικών ιστοριών και ταινιών έχουν τη δύναμη να εμπνέουν το κοινό και να δρουν ακόμη και ως πρότυπα. Η επιρροή της αφηγηματικής μεταφοράς όμως έχει και μια σκοτεινότερη πλευρά με αναφορές για εγκλήματα, τα οποία εμπνέονται άτομα με προδιάθεση από αντίστοιχες πράξεις χαρακτήρων σε εκπομπές για εγκλήματα, ταινίες, ακόμη και βιβλία.

Ορισμένοι επιστήμονες ωστόσο φέρνουν αντίρρηση στο κατά πόσο μια ιστορία μπορεί να οδηγήσει ένα άτομο στο να δράσει με έναν συγκεκριμένο τρόπο. Τα ευρήματα πολλαπλών ερευνών όμως δείχνουν ότι η αφηγηματική μεταφορά είναι ένα ισχυρό φαινόμενο.

Μια τέτοια έρευνα είναι αυτή του Appel που δημοσιεύτηκε το 2019. Οι ερευνητές ζήτησαν από τους συμμετέχοντες να διαβάσουν ένα κείμενο που περιέγραφε έναν χούλιγκαν, ενώ στην ομάδα ελέγχου δόθηκε ένα άσχετο κείμενο. Στη συνέχεια, ο Appel έλεγξε τη γνώση που είχαν και οι δύο ομάδες χορηγώντας τους τεστ και βρήκε πως όσοι είχαν διαβάσει το κείμενο για τον χούλιγκαν είχαν υιοθετήσει το επίπεδο νοημοσύνης του πρωταγωνιστή και τα πήγαν χειρότερα στο τεστ συγκριτικά με τα άτομα της ομάδας ελέγχου.

Τα ευρήματα της έρευνας υποδεικνύουν ότι επιζητάμε να μιμούμαστε τα χαρακτηριστικά προσωπικότητας που θαυμάζουμε, υιοθετώντας τις στάσεις τους, είτε ανήκουν σε ένα πραγματικό πρότυπο είτε σε έναν φανταστικό χαρακτήρα.

Όταν μία αφήγηση περιγράφει μια σειρά χαρακτήρων που ανήκουν σε μια διακριτή ομάδα, δημιουργείται ταύτιση με την ομάδα, κάνοντας τον αναγνώστη (ή θεατή) να νιώθει σαν να είναι μέρος αυτής, ακόμη κι αν υπό άλλες συνθήκες δεν θα το έκανε. Για παράδειγμα, μια Αμερικάνικη μελέτη βρήκε ότι οι αναγνώστες των μυθιστορημάτων που περιέχουν μάγους και βαμπίρ πρόβαλλαν στον εαυτό τους τα σουρεαλιστικά τους χαρακτηριστικά και έβρισαν κοινά στοιχεία με τις κοινωνικές ομάδες στις οποίες ανήκαν αντίστοιχα οι χαρακτήρες στον φανταστικό κόσμο.

Ατομικές διαφορές στο φαινόμενο της αφηγηματικής μεταφοράς

Φυσικά, η εμπειρία μιας ιστορίας είναι διαφορετική για τον καθένα. Το ίδιο ισχύει και για το βαθμό στον οποίο η αφηγηματική μεταφορά επηρεάζει την άποψη κάποιου. Ο τρόπος που θα μας επηρεάσει μια ιστορία επηρεάζεται από παρελθοντικές, πραγματικές εμπειρίες που μπορεί να σχετίζονται κάπως με μια πλοκή, αλλά από τη στάση μας προς συγκεκριμένες θεματικές. Για παράδειγμα, η ενσυναίσθηση ενός θεατή προς έναν χαρακτήρα μιας σαπουνόπερας που θέλει να εκδικηθεί επειδή τον απάτησαν, μπορεί να επηρεάζει από το αν έχει ο ίδιος βιώσει την απιστία ή όχι.

Παρομοίως, ένα άτομο με ισχυρούς ηθικούς κανόνες μπορεί να λάβει περισσότερη απόλαυση παρακολουθώντας έναν χαρακτήρα να βρίσκει τελικά δικαιοσύνη και κάθαρση μέσα από την πλοκή που ξετυλίγεται.

Δεδομένου του γεγονός ότι οι ιστορίες θεωρούνται μια έμμεση μορφή επιρροής, το κοινό συνήθως δεν έχει επίγνωση αυτής. Ως εκ τούτου, το φαινόμενο της αφηγηματικής μεταφοράς χρησιμοποιείται ευρέως στα τηλεοπτικά σποτ/ διαφημίσεις, όπου ο επιθυμητός τρόπος ζωής συνδέεται με την απόκτηση ενός ακριβού νέου αυτοκίνητου ή τα οφέλη που προσφέρει ένα προϊόν στην υγεία συνδέονται με την ευτυχισμένη οικογενειακή ζωή.

Οι θεατές παρασέρνονται σε έναν φανταστικό κόσμο, τον οποίο μπορούν και εκείνη να αποκτήσουν, αν αγοράσουν μια συγκεκριμένη υπηρεσία ή ένα προϊόν. Γι’ αυτό και είναι σημαντικό να μπορούμε να διακρίνουμε με τι θέλουμε να ταυτιστούμε και τι μπορεί να ελλοχεύει κινδύνους παραπλάνησης. Είναι διαφορετικό να ταυτιζόμαστε με έναν χαρακτήρα που φτάνει στην κάθαρση μετά από δύσκολες περιπέτειες και διαφορετικό να θεωρούμε ότι αποκτώντας εκείνο το νέο αυτοκίνητο θα είμαστε κι εμείς ένα ευτυχισμένο ζευγάρι, όπως εκείνο στη διαφήμιση. Τέλος, έχει αξία να εξετάζουμε πού αρχίζει και πού τελειώνει η ταύτιση με έναν χαρακτήρα και πού βρίσκεται το πραγματικό, αυθεντικό κομμάτι της προσωπικότητάς μας.

Να προσέχεις τις ιστορίες που πλάθει ο νους σου

Ας υποθέσουμε ότι κάποιος λέει: “είμαι θύμα, με πρόδωσε ο φίλος μου”. Η έκφραση: “με πρόδωσε” είναι ήδη πολύ βαριά φορτισμένη. Θα μπορούσε κάποιος να πει “ο φίλος μου, που είναι άνθρωπος, συμπεριφέρθηκε με έναν τρόπο που αναλογούσε στο επίπεδο της συνειδητότητάς του τη συγκεκριμένη χρονική στιγμή, όταν έκανε αυτό που έκανε”. Ξαφνικά το βάρος της προδοσίας εξαφανίζεται.

Αντί να προβάλλει κανείς σε ένα γεγονός ένα σωρό ερμηνείες και χαρακτηρισμούς, ο πιο αντικειμενικός τρόπος αντίληψης διευκολύνει πολύ τα πράγματα και μας βοηθάει να τα αντιμετωπίζουμε πιο ψύχραιμα. Αυτό δεν σημαίνει ότι κάποιος δεν υπέφερε από τη συμπεριφορά ενός άλλου ανθρώπου. Όλοι μπορεί να υποφέρουμε από τις συμπεριφορές άλλων, γιατί οι περισσότεροι άνθρωποι γενικά ζουν ασυνείδητα.

Είναι ενδιαφέρον όμως το γεγονός ότι οι άνθρωποι μπορούν κατά τη διάρκεια της ζωής τους να συμπεριφέρονται άλλες φορές πολύ ασυνείδητα και άλλες συνειδητά, ανάλογα με την κατάσταση που έχουν να αντιμετωπίσουν. Μερικοί κουβαλάνε μέσα τους το δυναμικό να διαπράξουν ένα έγκλημα, αλλά δεν τυχαίνει ποτέ στη ζωή τους να βρεθούν στις κατάλληλες συνθήκες που θα εκφραζόταν αυτή η συμπεριφορά. Κάποιοι όμως θα βρεθούν σε πολύ δύσκολες συνθήκες, που θα τους αναγκάσουν να βγάλουν στην επιφάνεια όλα όσα συσσώρευαν μέσα τους τα προηγούμενα χρόνια και θα συμπεριφερθούν ξαφνικά σαν “τέρατα”.

Στην περίπτωση της προδοσίας, όταν κάποιος μαθαίνει να κατανοεί και να συγχωρεί τον άλλον, στην πραγματικότητα απελευθερώνει τον εαυτό του από το βάρος της “ιστορίας” που κουβαλάει στο μυαλό του. Το βάρος της ταυτότητας που λέει “είμαι θύμα προδοσίας” είναι πολύ μεγάλο για οποιονδήποτε για να το κουβαλάει μέσα του. Δημιουργεί δυστυχία και γίνεται στοιχείο της αίσθησης του εαυτού του, που επηρεάζει και τις μελλοντικές του σχέσεις με άλλους ανθρώπους.

Πρέπει να είσαι πολύ προσεκτικός με τις λέξεις που επιλέγεις για να περιγράψεις κάτι που βιώνεις. Το “με πρόδωσε” μπορεί να περιγράφει κάτι που συνέβη, αλλά δεν είναι η αντικειμενική πραγματικότητα. Και η συγχώρεση δεν σημαίνει ότι είσαι έτοιμος να επαναλάβεις τα ίδια λάθη. Γενικά, να προσέχεις τις ιστορίες που πλάθει ο νους σου.

Όσο πιστεύεις ότι η ζωή δεν πρέπει να είναι δύσκολη, θα υποφέρεις

Υπάρχει ένα ρητό που λέει: “όταν ξέρεις ότι η ζωή είναι δύσκολη, τότε η ζωή παύει να είναι δύσκολη”. Τι σημαίνει αυτό;

Ότι η ζωή είναι δύσκολη όσο πιστεύεις ότι δεν πρέπει να είναι δύσκολη.

Όταν πιστεύεις ότι η ζωή δεν πρέπει να είναι δύσκολη, είσαι σε μια συνεχή αντίσταση απέναντι στις καταστάσεις, τους ανθρώπους και τα γεγονότα.

Όταν αποδεχτείς ότι η ζωή περιλαμβάνει και δυσκολίες, όταν εμφανιστεί η επόμενη δυσκολία θα πεις “να η ζωή πάλι με τις δυσκολίες της”.

Με άλλα λόγια, όταν έχεις αυτή τη στάση δημιουργείται μια αποδοχή απέναντι σ’ αυτό που “είναι”.

Αν κουβαλάς στο μυαλό σου την πεποίθηση ότι η ζωή δεν πρέπει να είναι δύσκολη, ότι δεν πρέπει να υπάρχουν δύσκολοι άνθρωποι, εμπόδια και προβλήματα, ότι τα σχέδια δεν πρέπει να χαλάνε, οι άνθρωποι να πεθαίνουν και να αρρωσταίνουν, τότε θα υποφέρεις.

Γενικά όλοι έχουμε λίγο πολύ αυτή την πεποίθηση που λέει ότι τα πράγματα θα έπρεπε να εξελίσσονται ομαλά και άνετα.

Και όντως, κάποιες φορές τα πράγματα εξελίσσονται ομαλά και άνετα.

Αλλά το παράδοξο είναι ότι όταν αναγνωρίσεις ότι η ζωή είναι δύσκολη και ο σκοπός της δεν είναι το να σε κάνει ευτυχισμένο -ούτε δυστυχισμένο- σταματάς να υποφέρεις.

Μπορεί βέβαια να σε κάνει δυστυχισμένο όταν έχεις τη λάθος στάση απέναντί της.

Η ευτυχία έρχεται με το να αποδεχτούμε ότι οι προκλήσεις είναι ένα φυσικό φαινόμενο της εξέλιξης της ζωής και αυτό αφορά όλους τους ζωντανούς οργανισμούς.

Μπορούμε να ονομάζουμε όμως τις δυσκολίες προκλήσεις, αντί να τις ονομάζουμε προβλήματα ή κακά πράγματα.

Η λέξη πρόκληση εμπεριέχει και κάτι το θετικό.

Οι προκλήσεις είναι εδώ για να μας αφυπνίσουν.

Ακόμα και αν έχεις ήδη αφυπνιστεί, η ζωή μπορεί να συνεχίσει να σου δίνει προκλήσεις ώστε να επιταχυνθεί ακόμα περισσότερο η αφύπνισή σου και να γίνει πιο βαθιά.

Αν το αναγνωρίσεις αυτό δεν χρειάζεται πια να έχεις μια στάση αντίστασης και σύγκρουσης απέναντι στη ζωή. Και επίσης δεν θα θυμώνεις συνέχεια με αυτά που σου συμβαίνουν, με τα γεγονότα ή με τους ανθρώπους που συναντάς.

Ο πολεμιστής του φωτός και η μάχη της ζωής

Ερχόμαστε από μια σκοτεινή άβυσσο. Καταλήγουμε σε μια εξίσου σκοτεινή άβυσσο. Το ενδιάμεσο φωτεινό διάστημα, μάθαμε να το ονομάζουμε ζωή. Όσο λοιπόν υπάρχουμε πάνω σε αυτό το σύμπαν, οφείλουμε να είμαστε οι πολεμιστές του φωτός.

Διεκδικητές μιας όμορφης ζωής, με όνειρα και θέλω εκπληρωμένα.

Κι αν βουτηγμένοι στη μαυρίλα μιας υποθηκευμένης καθημερινότητας ξεχνάμε τον προορισμό μας.

Ο πολεμιστής του (ερεβοκτόνου) φωτός έχει πάντα μια χαρακτηριστική λάμψη στα μάτια του.

Όλοι οι δρόμοι του κόσμου οδηγούν στην καρδιά του πολεμιστή.

Αυτός βυθίζεται χωρίς δισταγμό στο ποτάμι των παθών που κυλάει διασχίζοντας τη ζωή.

Ο πολεμιστής γνωρίζει πως είναι ελεύθερος να επιλέξει ό,τι επιθυμεί.

Οι αποφάσεις του λαμβάνονται με θάρρος, νηφαλιότητα και καμιά φορά με δόση τρέλας. Δέχεται τα πάθη του και τα ζει έντονα. Ξέρει πως δεν είναι απαραίτητο να παραιτηθεί από τον ενθουσιασμό της κατάκτησης κι αυτή αποτελεί μέρος της ζωής και τη χαίρεται μαζί με όλους όσους συμμετέχουν σ’ αυτή. Δε χάνει όμως ποτέ από το βλέμμα του, τα πράγματα που έχουν διάρκεια και τους στέρεους δεσμούς που δημιουργήθηκαν μέσα στο χρόνο.

Ένας πολεμιστής ξέρει να ξεχωρίζει το παροδικό από το μόνιμο. Ο πολεμιστής του φωτός κάνει πάντα κάτι έξω από τα συνηθισμένα. Μπορεί να χορέψει καταμεσής του δρόμου, να κοιτάξει κατάματα έναν άγνωστο και να μιλήσει γι’ αγάπη στην πρώτη συνάντηση.

Να υπερασπιστεί μια ιδέα που μπορεί να φαίνεται γελοία.

Οι πολεμιστές του φωτός έχουν τη δυνατότητα να επιτρέψουν στον εαυτό τους παρόμοια πράγματα.

Δε φοβάται να κλάψει για παλιούς πόνους ούτε να χαρεί για καινούργιες ανακαλύψεις. Όταν νιώσει πως έφτασε η στιγμή, αφήνει τα πάντα κατά μέρος για την περιπέτεια που ονειρεύτηκε τόσο. Όταν καταλαβαίνει ότι βρίσκεται στα όρια της αντοχής του, εγκαταλείπει τη μάχη, χωρίς να ενοχοποιεί τον εαυτό του που έκανε μερικές απρόσμενες τρέλες.

Ένας πολεμιστής του φωτός δεν περνά τις μέρες του προσπαθώντας να παίξει το ρόλο που επέλεξαν οι άλλοι γι’ αυτόν…

Είμαστε οι πολεμιστές του φωτός. Μπορεί να νιώθουμε το σπαθί μας στομωμένο και την ασπίδα μας ριγμένη από καιρό.

Μπορεί να είμαστε απροστάτευτοι απέναντι σε πίκρες, αποτυχίες και προδοσίες.

Αλλά ακόμη και με γυμνά χέρια πρέπει να παλεύουμε. Να ριχνόμαστε με τα μούτρα στη μάχη για όσα επιθυμούμε. Με επιμονή, υπομονή, πείσμα και θέληση. Γιατί η ζωή είναι μάχη. Κι όποιος στη μάχη πάει για να πεθάνει, δεν έχει πιθανότητα να κερδίσει τον πόλεμο. Κι εμείς, όσο κι αν το ξεχνάμε, γεννηθήκαμε για να είμαστε νικητές.

Οι διεκδικητές του φωτός, οι εχθροί των σκοταδιών, οι νικητές της ζωής. Κυνηγάμε όνειρα. Όνειρα δικά μας κι όχι των άλλων για μας. Και πιστεύουμε σε μια καλύτερη ζωή. Κι αν δεν υπάρχει, με την πίστη μας τη δημιουργούμε. Άλλωστε ακατόρθωτο λέμε μόνο ό,τι δεν επιθυμήσαμε αρκετά.

Η απαισιοδοξία του Χομπς επαληθεύεται;

Ο Thomas Hobbes (1588-1679) πέρασε μέσα απ’ το καμίνι του εμφύλιου σπαραγμού στην Αγγλία και των θρησκευτικών πολέμων στη Γαλλία. Επιβεβαίωσε από πρώτο χέρι ότι homo homini lupus. Και οι απόψεις του διαπνέονται από βαθιά απαισιοδοξία για την ανθρώπινη φύση, που ωθεί τους ανθρώπους στην αλληλοεξόντωση. Αυτόπτης μάρτυρας μιας από τις πιο ταραχώδεις, και αιματηρές, περιόδους της ευρωπαϊκής ιστορίας, πιστεύει όπως και ο Θουκυδίδης (τον οποίο είχε μεταφράσει) ότι «είναι έτσι φτιαγμένος ο άνθρωπος, που τα ίδια λίγο πολύ θα γίνουν και στο μέλλον». 

Οι άνθρωποι διαφέρουν μόνο ως προς τα πάθη τους. Αλλά είναι όμοιοι ως προς τα ένστικτά τους: ωφελιμιστές, ευδαιμονιστές, ανταγωνίζονται για να αυτοσυντηρηθούν και να κυριαρχήσουν επί των άλλων. Αν αφήνονταν ανεξέλεγκτοι, θα ήσαν καταδικασμένοι σε αμοιβαίο μακελειό ες αεί. Από φιλοδοξία, από φόβο, από συμφέρον – κατά Θουκυδίδη. Από θέληση κυριαρχίας, αμοιβαία δυσπιστία κι επιδίωξη της δόξας – κατά Χομπς. Το αποτέλεσμα είναι το ίδιο: μια ανθρωπότητα πεδίο άλληλοκαταστροφής.

Ο αιώνας των Φώτων έδωσε τις δικές του απαντήσεις για την έξοδο από αυτόν το φαύλο κύκλο – ορθός λόγος, επιστήμη, δημοκρατία σε συσκευασία έθνους. Η κεντρική πρόταση του Χομπς είναι ο Λεβιάθαν, ο «θνητός θεός» -ένα απολυταρχικό Κράτος, με τη μορφή είτε της απόλυτης μοναρχίας είτε της κοινοβουλευτικής δημοκρατίας, που θα έχει το μονοπώλιο της βίας και της εξουσίας, με αντάλλαγμα τη διαφύλαξη του δικαίου και της κοινωνικής ειρήνης. Ναι, ο Χομπς είναι απολυταρχικός. Γιατί δεν πιστεύει ότι ο άνθρωπος είναι φύσει αγαθός. Τουτέστιν:

– Η φυσική ελευθερία ισοδυναμεί με κατάσταση πολέμου.

– Καλό για κάθε άνθρωπο είναι αυτό που του αρέσει, κακό αυτό που τον δυσαρεστεί.

– Αν ο καθένας αφεθεί να ορίζει από μόνος του το δίκιο του, τότε καταργείται το δίκαιο.

– Η ασίγαστη επιθυμία για ισχύ επί των άλλων παύει μόνο με το θάνατο.

Αλλά οι άνθρωποι διακατέχονται και από πάθη που ενώνουν: ο φόβος του θανάτου, η επιθυμία των πραγμάτων που απαιτούνται για μιαν άνετη διαβίωση, η ελπίδα ότι αυτά μπορούν ν’ αποκτηθούν με τη φιλοπονία. Αυτά τα πάθη ωθούν τους ανθρώπους προς την επί γης ειρήνη. Κι εδώ επεμβαίνει η λογική. Η λογική υπαγορεύει την ειρήνη για το καλό του καθενός μας, και για το γενικό καλό. 

Ο ορθός λόγος δεν επιτρέπει πράξεις που θα είναι καταστροφικές για τη ζωή, και διαμορφώνει τους κατάλληλους όρους ώστε να μπορούν οι άνθρωποι να συμβιώνουν. Αυτοί οι όροι διαμορφώνουν το κατά Χομπς Φυσικό Δίκαιο. Και η επιστήμη των νόμων της φύσης είναι η μοναδική γνήσια ηθική φιλοσοφία. Το Κράτος είναι λοιπόν έκφραση του ορθού λόγου. Στο πλαίσιο αυτό αναλαμβάνει την προστασία των πολιτών από εξωτερικές και εσωτερικές απειλές. Οφείλει επίσης να τους προστατεύει και από τον ίδιο τον Λεβιάθαν – το Σύνταγμα αποτελεί αυτοπεριορισμό της εξουσίας του. Όταν όμως ο ίδιος ο Λεβιάθαν παύει να πληροί τους όρους του κοινωνικού συμβολαίου που του έχει ανατεθεί, τότε το Κράτος μπορεί να διαλυθεί και οι άνθρωποι ξαναγυρίζουν στη φυσική, αχαλίνωτη κατάστασή τους μέχρι να συνάψουν ένα νέο κοινωνικό συμβόλαιο.

Φυσικός νόμος, εξάλλου, είναι και η ισότητα. Ουδείς ανώτερος εξ αίματος από άλλους. Η φύση έχει κάνει τους ανθρώπους ίσους ως προς τις σωματικές και νοητικές ικανότητες – με την έννοια ότι και ο πιο αδύναμος έχει τη δύναμη να βλάψει τον πιο δυνατό, είτε με δόλο είτε συνασπιζόμενος με άλλους. Αυτή η ισότητα ικανοτήτων ισοδυναμεί με ισότητα ελπίδων, και συνιστά μια δίκοπη αρχή: απ’ τη στιγμή που δύο άνθρωποι επιθυμούν το ίδιο πράγμα και δεν μπορούν να το αποκτήσουν από κοινού, προσπαθούν να καταστρέψουν ή να υποτάξουν ο ένας τον άλλο. Εξ ου και η ανάγκη μιας ύπατης ρυθμιστικής αρχής. Αν η ισότητα είναι νόμος της φύσης, το ποιος είναι καλύτερος άνθρωπος μπορεί να προσδιοριστεί μόνο στο πλαίσιο του θεσμού της διακυβέρνησης και της πολιτικής – του Κράτους. Αντίστοιχα, το τι είναι δίκαιο και τι άδικο οριοθετείται από τις συμβάσεις στις οποίες βασίζεται η κοινωνική συνύπαρξη, και των οποίων την τήρηση μπορεί να εξασφαλίσει μόνο η εξαναγκαστική εξουσία του Λεβιάθαν.

Ο Χομπς αναζητεί μιαν ιδεατή ισορροπία ανάμεσα στον χρησιμοθηρικό εγωισμό των ανθρώπων και το καλώς εννοούμενο ένστικτο αυτοσυντήρησής τους, ανάμεσα στα πάθη και τη λογική, τον ωφελιμισμό και την αμοιβαιότητα, το ένστικτο της αλληλοκαταστροφής και την ανάγκη αλληλεγγύης, το άτομο και το σύνολο. Υπήρξε ο «προνεωτερικός» Θεμελιωτής της πολιτικής φιλοσοφίας στην προσπάθειά του αυτή να τετραγωνίσει τον κύκλο. Τρεισήμισι αιώνες μετά, η απαισιοδοξία του επαληθεύεται στη μετανεωτερική εποχή μας, που είδε τις μεγάλες ιδεολογίες να αυτοδιαψευδονται, την αντιπροσωπευτική δημοκρατία να εκφυλίζεται, την κρουστά του Διαφωτισμού να σπάζει από τους επαναφορτιζόμενους εθνοθρησκευτικούς φανατισμούς – και τους ανθρώπους να εξακολουθούν ν’ ανταγωνίζονται και ν’ αλληλοεξοντώνονται. Υπό αυτό το πρίσμα αξίζει να ξαναδιαβάσει κανείς τον Χομπς, κατά τον ίδιο τρόπο που επανερχόμαστε στον Θουκυδίδη. Και οι δυο προσπαθούν να μας πουν τι είναι ο άνθρωπος, ως μέτρο των πάντων. Και πώς μπορεί να φυλαχτεί από τον ίδιο τον εαυτό του.

THOMAS HOBBES, ΠΕΡΙ ΤΗΣ ΦΥΣΗΣ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ

Μαθαίνεις

Μετά από λίγο μαθαίνεις την ανεπαίσθητη διαφορά ανάμεσα στο να κρατάς το χέρι και να αλυσοδένεις μια ψυχή… Και μαθαίνεις πως αγάπη δε σημαίνει στηρίζομαι και συντροφικότητα δε σημαίνει ασφάλεια

Και αρχίζεις να μαθαίνεις πως τα φιλιά δεν είναι συμβόλαια και τα δώρα δεν είναι υποσχέσεις

Και αρχίζεις να δέχεσαι τις ήττες σου με το κεφάλι ψηλά και τα μάτια ορθάνοιχτα

Με τη χάρη μιας γυναίκας και όχι με τη θλίψη ενός παιδιού
Και μαθαίνεις να φτιάχνεις όλους τους δρόμους σου στο Σήμερα, γιατί το έδαφος του Αύριο είναι πολύ ανασφαλές για σχέδια και τα όνειρα πάντα βρίσκουν τον τρόπο να γκρεμίζονται στη μέση της διαδρομής.
Μετά από λίγο καιρό μαθαίνεις.

Πως ακόμα κι η ζέστη του ήλιου μπορεί να σου κάνει κακό.
Έτσι φτιάχνεις τον κήπο σου εσύ αντί να περιμένεις κάποιον να σου φέρει λουλούδια
Και μαθαίνεις ότι, αλήθεια, μπορείς να αντέξεις
Και ότι, αλήθεια, έχεις δύναμη

Και ότι, αλήθεια, αξίζεις
Και μαθαίνεις… μαθαίνεις

με κάθε αντίο μαθαίνεις...

SCHOPENHAUER: Ένας άνθρωπος δείχνει το χαρακτήρα του μέσα από τον τρόπο που χειρίζεται τα ασήμαντα θέματα

Και μια και είμαι στο θέμα, υπάρχει και κάτι άλλο το οποίο αξίζει να αναφέρω και είναι το εξής: 

Ένας άνθρωπος δείχνει το χαρακτήρα του μέσα από τον τρόπο που χειρίζεται τα ασήμαντα θέματα – διότι τότε είναι χαλαρός. Τότε μπορεί κανείς να παρατηρήσει τον αχαλίνωτο εγωισμό της φύσης ενός ανθρώπου και την παντελή του έλλειψη ενδιαφέροντος για τους άλλους. 

Και αν αυτά τα ελαττώματα φαίνονται στα μικρά πράγματα ή στη γενική συμπεριφορά του, τότε θα δεις ότι αποτελούν τη βάση κάθε σημαντικής του ενέργειας, παρόλο που μπορεί να προσπαθεί να τα κρύψει. 

Εδώ σου παρουσιάζεται μια ευκαιρία που δεν πρέπει να τη χάσεις. Αν στα μικρά, καθημερινά πράγματα – στις ασημαντότητες της ζωής… – ένας άνθρωπος είναι απερίσκεπτος και αποζητά μόνο ό,τι τον συμφέρει ή τον βολεύει και αν σφετερίζεται ό,τι ανήκει στους άλλους, να είσαι σίγουρος ότι δεν υπάρχει ίχνος δικαιοσύνης μέσα του και ότι είναι μέγας απατεώνας και μόνο ο νόμος και κάποιος καταναγκασμός μπορούν να δέσουν τα χέρια του.

ΑΡΘΟΥΡ ΣΟΠΕΝΧΑΟΥΕΡ, 1788-1860

ΑΙΩΝΙΑ ΣΠΑΡΤΗ: Οι "Τριακόσιοι" ή "Ιππείς"

Οι λεγόμενοι «ΤΡΙΑΚΟΣΙΟΙ»

Οι οπλίτες που αποτελούσαν την σωματοφυλακή / φρουρά των Σπαρτιατών βασιλέων και στη μάχη πολεμούσαν δίπλα του, λέγονταν «ιππείς». Επρόκειτο για τιμητικό τίτλο σε ανάμνηση των αρχαϊκών χρόνων (8ος έως 6ος αιών) που αποτελούσαν ένα ιππικό σώμα το οποίο εν συνεχεία εξελίχθη στο να μάχεται πεζή μετά την οπλιτική επανάσταση και την καθιέρωση της φάλαγγος.

 
Επικεφαλής των «Τριακοσίων» ήσαν οι τρεις «Ιππαγρέτες» τους οποίους επέλεγαν οι Έφοροι από τους γενναιότερους των ανδρών ηλικίας 30 περίπου ανδρών. Είς έκαστος των «Ιππαγρετών» επέλεγε εν συνεχεία 100 άνδρες που έθετε υπό την ηγεσία του. Οι «Ιππαγρέτες» ήσαν και οι κατ’ έθιμον κριτές όσων Σπαρτιατών διαγωνίζονταν στα διάφορα τοπικά αθλητικά και πολεμικά αγωνίσματα. Η μη επιλογή στους «Ιππείς» ή «Τριακοσίους» δεν σήμαινε ωστόσο ότι σε κάποια επόμενη κρίση δεν θα γινόταν ο ενδιαφερόμενος για αυτή την τιμητική θέση Σπαρτιάτης δεκτός από τους «Ιππαγρέτες».

 
Από τα ανωτέρω γίνεται σαφές ότι οι «Ιππείς» ή «Τριακόσιοι» αποτελούσαν το επίλεκτο σώμα του Σπαρτιατικού στρατού και η συμμετοχή στις τάξεις τους αποτελούσε την ανώτατη στρατιωτική τιμή για τον κάθε ενήλικα Σπαρτιάτη πολίτη.

ΑΡΡΙΑΝΟΣ - Ἀλεξάνδρου Ἀνάβασις (7.19.1-7.20.2)

[7.19.1] Παρελθόντι δ᾽ αὐτῷ ἐς Βαβυλῶνα πρεσβεῖαι παρὰ τῶν Ἑλλήνων ἐνέτυχον, ὑπὲρ ὅτων μὲν ἕκαστοι πρεσβευόμενοι οὐκ ἀναγέγραπται, δοκεῖν δ᾽ ἔμοιγε αἱ πολλαὶ στεφανούντων τε αὐτὸν ἦσαν καὶ ἐπαινούντων ἐπὶ ταῖς νίκαις ταῖς τε ἄλλαις καὶ μάλιστα ταῖς Ἰνδικαῖς, καὶ ὅτι σῶος ἐξ Ἰνδῶν ἐπανήκει χαίρειν φασκόντων. καὶ τούτους δεξιωσάμενός τε καὶ τὰ εἰκότα τιμήσας ἀποπέμψαι ὀπίσω λέγεται. [7.19.2] ὅσους δὲ ἀνδριάντας ἢ ὅσα ἀγάλματα ἢ εἰ δή τι ἄλλο ἀνάθημα ἐκ τῆς Ἑλλάδος Ξέρξης ἀνεκόμισεν ἐς Βαβυλῶνα ἢ ἐς Πασαργάδας ἢ ἐς Σοῦσα ἢ ὅπῃ ἄλλῃ τῆς Ἀσίας, ταῦτα δοῦναι ἄγειν τοῖς πρέσβεσι· καὶ τὰς Ἁρμοδίου καὶ Ἀριστογείτονος εἰκόνας τὰς χαλκᾶς οὕτω λέγεται ἀπενεχθῆναι ὀπίσω ἐς Ἀθήνας καὶ τῆς Ἀρτέμιδος τῆς Κελκέας τὸ ἕδος.
[7.19.3] Κατέλαβε δὲ ἐν Βαβυλῶνι, ὡς λέγει Ἀριστόβουλος, καὶ τὸ ναυτικόν, τὸ μὲν κατὰ τὸν Εὐφράτην ποταμὸν ἀναπεπλευκὸς ἀπὸ θαλάσσης τῆς Περσικῆς, ὅ τι περ σὺν Νεάρχῳ ἦν, τὸ δὲ ἐκ Φοινίκης ἀνακεκομισμένον, πεντήρεις μὲν δύο τῶν ἐκ Φοινίκων, τετρήρεις δὲ τρεῖς, τριήρεις δὲ δώδεκα, τριακοντόρους δὲ ἐς τριάκοντα· ταύτας ξυντμηθείσας κομισθῆναι ἐπὶ τὸν Εὐφράτην ποταμὸν ἐκ Φοινίκης ἐς Θάψακον πόλιν, ἐκεῖ δὲ ξυμπηχθείσας αὖθις καταπλεῦσαι ἐς Βαβυλῶνα. [7.19.4] λέγει δὲ ὅτι καὶ ἄλλος αὐτῷ ἐναυπηγεῖτο στόλος τέμνοντι τὰς κυπαρίσσους τὰς ἐν τῇ Βαβυλωνίᾳ· τούτων γὰρ μόνων τῶν δένδρων εὐπορίαν εἶναι ἐν τῇ χώρᾳ τῶν Ἀσσυρίων, τῶν δὲ ἄλλων ὅσα ἐς ναυπηγίαν ἀπόρως ἔχειν τὴν γῆν ταύτην· πληρώματα δὲ ἐς τὰς ναῦς καὶ τὰς ἄλλας ὑπηρεσίας πορφυρέων τε πλῆθος καὶ τῶν ἄλλων ὅσοι ἐργάται τῆς θαλάσσης ἀφῖχθαι αὐτῷ ἐκ Φοινίκης τε καὶ τῆς ἄλλης παραλίας· λιμένα τε ὅτι πρὸς Βαβυλῶνι ἐποίει ὀρυκτὸν ὅσον χιλίαις ναυσὶ μακραῖς ὅρμον εἶναι καὶ νεωσοίκους ἐπὶ τοῦ λιμένος. [7.19.5] καὶ Μίκκαλος ὁ Κλαζομένιος μετὰ πεντακοσίων ταλάντων ἐπὶ Φοινίκης τε καὶ Συρίας ἐστέλλετο, τοὺς μὲν μισθῷ πείσων, τοὺς δὲ καὶ ὠνησόμενος ὅσοι θαλάττιοι ἄνθρωποι. τήν τε γὰρ παραλίαν τὴν πρὸς τῷ κόλπῳ τῷ Περσικῷ κατοικίζειν ἐπενόει καὶ τὰς νήσους τὰς ταύτῃ. ἐδόκει γὰρ αὐτῷ οὐ μεῖον ‹ἂν› Φοινίκης εὐδαίμων ἡ χώρα αὕτη γενέσθαι. [7.19.6] ἦν δὲ αὐτῷ τοῦ ναυτικοῦ ἡ παρασκευὴ ὡς ἐπὶ Ἄραβας τοὺς πολλούς, πρόφασιν μέν, ὅτι μόνοι τῶν ταύτῃ βαρβάρων οὔτε πρεσβείαν ἀπέστειλαν οὔτε τι ἄλλο ἐπιεικὲς ἢ ἐπὶ τιμῇ ἐπέπρακτο Ἄραψιν ἐς αὐτόν· τὸ δὲ ἀληθές, ὥς γέ μοι δοκεῖ, ἄπληστος ἦν τοῦ κτᾶσθαί τι ἀεὶ Ἀλέξανδρος.
[7.20.1] Λόγος δὲ κατέχει ὅτι ἤκουεν Ἄραβας δύο μόνον τιμᾶν θεούς, τὸν Οὐρανόν τε καὶ τὸν Διόνυσον, τὸν μὲν Οὐρανὸν αὐτόν τε ὁρώμενον καὶ τὰ ἄστρα ἐν οἷ ἔχοντα τά τε ἄλλα καὶ τὸν ἥλιον, ἀφ᾽ ὅτου μεγίστη καὶ φανοτάτη ὠφέλεια ἐς πάντα ἥκει τὰ ἀνθρώπεια, Διόνυσον δὲ κατὰ δόξαν τῆς ἐς Ἰνδοὺς στρατιᾶς. οὔκουν ἀπαξιοῦν καὶ αὐτὸν τρίτον ἂν νομισθῆναι πρὸς Ἀράβων θεόν, οὐ φαυλότερα ἔργα Διονύσου ἀποδειξάμενον, εἴπερ οὖν καὶ Ἀράβων κρατήσας ἐπιτρέψειεν αὐτοῖς, καθάπερ Ἰνδοῖς, πολιτεύειν κατὰ τὰ σφῶν νόμιμα. [7.20.2]τῆς τε χώρας ἡ εὐδαιμονία ὑπεκίνει αὐτόν, ὅτι ἤκουεν ἐκ μὲν τῶν λιμνῶν τὴν κασίαν γίγνεσθαι αὐτοῖς, ἀπὸ δὲ τῶν δένδρων τὴν σμύρναν τε καὶ τὸν λιβανωτόν, ἐκ δὲ τῶν θάμνων τὸ κιννάμωμον τέμνεσθαι, οἱ λειμῶνες δὲ ὅτι νάρδον αὐτόματοι ἐκφέρουσι· τό ‹τε› μέγεθος τῆς χώρας, ὅτι οὐκ ἐλάττων ἡ παράλιος τῆς Ἀραβίας ἤπερ ἡ τῆς Ἰνδικῆς αὐτῷ ἐξηγγέλλετο, καὶ νῆσοι αὐτῇ προσκεῖσθαι πολλαί, καὶ λιμένες πανταχοῦ τῆς χώρας ἐνεῖναι, οἷοι παρασχεῖν μὲν ὅρμους τῷ ναυτικῷ, παρασχεῖν δὲ καὶ πόλεις ἐνοικισθῆναι καὶ ταύτας γενέσθαι εὐδαίμονας.

***

[7.19.1] Αφού μπήκε στη Βαβυλώνα ο Αλέξανδρος, τον συνάντησαν πρεσβείες σταλμένες από τους Έλληνες· δεν έχει γραφεί για ποιούς λόγους ήρθε η καθεμιά πρεσβεία, νομίζω όμως ότι οι περισσότερες ήταν για να του προσφέρουν στεφάνια και να τον συγχαρούν και για τις άλλες νίκες του, προπάντων όμως για εκείνες που πέτυχε στην Ινδία, και για να του εκφράσουν τη χαρά τους που είχε επιστρέψει σώος από την Ινδία. Λένε ότι τους έστειλε πίσω, αφού τους υποδέχθηκε φιλικά και τους τίμησε, όπως έπρεπε. [7.19.2] Λένε ακόμη ότι τους έδωσε να μεταφέρουν και όσους ανδριάντες ή όσα αγάλματα ή οποιοδήποτε άλλο αφιέρωμα είχε φέρει ο Ξέρξης από την Ελλάδα στη Βαβυλώνα ή στις Πασαργάδες ή στα Σούσα ή σε όποιο άλλο μέρος της Ασίας. Με τον τρόπο αυτό λένε ότι μεταφέρθηκαν πίσω στην Αθήνα οι χάλκινοι ανδριάντες του Αρμόδιου και Αριστογείτονα, καθώς και το άγαλμα της Κελκέας Άρτεμης.
[7.19.3] Όπως αναφέρει ο Αριστόβουλος, ο Αλέξανδρος βρήκε στη Βαβυλώνα και το ναυτικό του, δηλαδή και εκείνο που είχε πλεύσει από την Περσική θάλασσα προς τα άνω τον Ευφράτη ποταμό, εκείνο ακριβώς που ήταν με τον Νέαρχο, και το άλλο που είχε μεταφερθεί από τη Φοινίκη, δηλαδή δύο φοινικικές πεντήρεις, τρεις τετρήρεις, δώδεκα τριήρεις και τριάντα περίπου τριακόντοροι. Τα πλοία αυτά, αφού είχαν διαλυθεί σε κομμάτια, μεταφέρθηκαν από τη Φοινίκη στον ποταμό Ευφράτη, στην πόλη Θάψακο, όπου συναρμολογήθηκαν ξανά και κατέπλευσαν στη Βαβυλώνα. [7.19.4] Αναφέρει ακόμη ο Αριστόβουλος ότι του ναυπηγούσαν και άλλο στόλο κόβοντας τα κυπαρίσσια που ήταν στη Βαβυλωνία, γιατί μόνο αυτά τα δένδρα υπάρχουν άφθονα στη χώρα των Ασσυρίων, ενώ υπάρχει έλλειψη στον τόπο αυτόν από τα άλλα ξύλα, που είναι κατάλληλα για την κατασκευή πλοίων· ότι του είχαν έρθει από τη Φοινίκη και τις άλλες παραθαλάσσιες περιοχές ως πληρώματα για τα πλοία και για τις άλλες ναυτικές εργασίες πλήθος αλιέων πορφύρας καθώς και διάφοροι άλλοι εργάτες της θάλασσας· ότι είχε αρχίσει να κατασκευάζει λιμάνι με εκσκαφές κοντά στη Βαβυλώνα τόσο μεγάλο, ώστε να αγκυροβολούν χίλια πολεμικά πλοία, καθώς και στέγαστρα των πλοίων στο λιμάνι· [7.19.5] και ότι ο Αλέξανδρος έστειλε στη Φοινίκη και στη Συρία τον Μίκκαλο τον Κλαζομένιο με πεντακόσια τάλαντα, για να μισθώσει ή και να αγοράσει όσους θαλασσινούς μπορέσει. Γιατί σχεδίαζε να εγκαταστήσει ανθρώπους στην παραλία που είναι κοντά στον Περσικό κόλπο και στα νησιά που βρίσκονται εκεί, επειδή νόμιζε ότι η περιοχή αυτή μπορούσε να ευημερήσει όσο και η Φοινίκη. [7.19.6] Ο Αλέξανδρος προετοίμαζε το ναυτικό του εναντίον των περισσοτέρων Αράβων προφασιζόμενος ότι μόνο αυτοί από τους βαρβάρους της περιοχής εκείνης δεν απέστειλαν ούτε πρέσβεις προς αυτόν ούτε είχαν προβεί σε καμία άλλη φιλική ή τιμητική ενέργεια προς αυτόν. Η αλήθεια όμως ήταν, όπως εγώ τουλάχιστον νομίζω, η απληστία του Αλεξάνδρου να κατακτά συνεχώς κάτι.
[7.20.1] Η παράδοση αναφέρει ότι ο Αλέξανδρος άκουε πως οι Άραβες τιμούσαν δύο μόνο θεούς, τον Ουρανό και τον Διόνυσο· τον Ουρανό, επειδή και ο ίδιος είναι ορατός και επειδή περιλαμβάνει και τα άλλα άστρα και προπάντων τον ήλιο, από τον οποίο προέρχεται η μεγαλύτερη και πιο φανερή ωφέλεια σε όλα τα ανθρώπινα πράγματα, ενώ τον Διόνυσο εξαιτίας της φημολογούμενης εκστρατείας του στην Ινδία. Έκρινε, λοιπόν, τον εαυτό του άξιο να θεωρηθεί τρίτος θεός από τους Άραβες, εφόσον παρουσίαζε κατορθώματα όχι κατώτερα από εκείνα του Διονύσου, αν βέβαια, αφού υπέτασσε και τους Άραβες, θα επέτρεπε σε αυτούς να κυβερνώνται σύμφωνα με τα δικά τους έθιμα όπως ακριβώς και στους Ινδούς. [7.20.2] Τον παρακινούσε επίσης ο πλούτος της χώρας, επειδή άκουε ότι στις λίμνες της φύεται η κασία και από τα δένδρα παράγεται η σμύρνα και το λιβάνι και από τους θάμνους κόβουν την κανέλα, ενώ στα λιβάδια τους βγαίνει αυτοφυής νάρδος. Τον παρακινούσε ακόμη το μέγεθος της χώρας, επειδή τον πληροφόρησαν ότι η παραλία της Αραβίας δεν ήταν μικρότερη από εκείνη της Ινδίας και ότι κοντά σε αυτήν ήταν πολλά νησιά και ότι σε όλα τα μέρη της χώρας υπήρχαν λιμάνια κατάλληλα για να παρέχουν αγκυροβόλια στο ναυτικό του και να επιτρέπουν να ιδρυθούν σε αυτά πόλεις και μάλιστα αυτές να γίνουν πλούσιες.