ΔΡΑΜΑΤΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ: ΕΥΡΙΠΙΔΗΣ - Τρῳάδες (408-461)

ΤΑ. εἰ μή σ᾽ Ἀπόλλων ἐξεβάκχευεν φρένας,
οὔ τἂν ἀμισθὶ τοὺς ἐμοὺς στρατηλάτας
410 τοιαῖσδε φήμαις ἐξέπεμπες ἂν χθονός.
ἀτὰρ τὰ σεμνὰ καὶ δοκήμασιν σοφὰ
οὐδέν τι κρείσσω τῶν τὸ μηδὲν ἦν ἄρα.
ὁ γὰρ μέγιστος τῶν Πανελλήνων ἄναξ,
Ἀτρέως φίλος παῖς, τῆσδ᾽ ἔρωτ᾽ ἐξαίρετον
415 μαινάδος ὑπέστη· καὶ πένης μέν εἰμ᾽ ἐγώ,
ἀτὰρ λέχος γε τῆσδ᾽ ἂν οὐκ ἐκτησάμην.
καὶ σοὶ μέν —οὐ γὰρ ἀρτίας ἔχεις φρένας—
Ἀργεῖ᾽ ὀνείδη καὶ Φρυγῶν ἐπαινέσεις
ἀνέμοις φέρεσθαι παραδίδωμ᾽· ἕπου δέ μοι
420 πρὸς ναῦς, καλὸν νύμφευμα τῷ στρατηλάτῃ.
σὺ δ᾽, ἡνίκ᾽ ἄν σε Λαρτίου χρῄζῃ τόκος
ἄγειν, ἕπεσθαι· σώφρονος δ᾽ ἔσῃ λάτρις
γυναικός, ὥς φασ᾽ οἱ μολόντες Ἴλιον.
ΚΑ. ἦ δεινὸς ὁ λάτρις. τί ποτ᾽ ἔχουσι τοὔνομα
425 κήρυκες, ἓν ἀπέχθημα πάγκοινον βροτοῖς,
οἱ περὶ τυράννους καὶ πόλεις ὑπηρέται;
σὺ τὴν ἐμὴν φῂς μητέρ᾽ εἰς Ὀδυσσέως
ἥξειν μέλαθρα; ποῦ δ᾽ Ἀπόλλωνος λόγοι,
οἵ φασιν αὐτὴν εἰς ἔμ᾽ ἡρμηνευμένοι
430 αὐτοῦ θανεῖσθαι; τἄλλα δ᾽ οὐκ ὀνειδιῶ.
δύστηνος, οὐκ οἶδ᾽ οἷά νιν μένει παθεῖν·
ὡς χρυσὸς αὐτῷ τἀμὰ καὶ Φρυγῶν κακὰ
δόξει ποτ᾽ εἶναι. δέκα γὰρ ἐκπλήσας ἔτη
πρὸς τοῖσιν ἐνθάδ᾽, ἵξεται μόνος πάτραν.
435 οὗ δὴ στενὸν δίαυλον ᾤκισται πέτρας
δεινὴ Χάρυβδις, ὠμοβρώς τ᾽ ὀρειβάτης
Κύκλωψ, Λιγυστίς θ᾽ ἡ συῶν μορφώτρια
Κίρκη, θαλάσσης θ᾽ ἁλμυρᾶς ναυάγια,
λωτοῦ τ᾽ ἔρωτες, Ἡλίου θ᾽ ἁγναὶ βόες,
440 αἳ σάρκα φωνήεσσαν ἥσουσίν ποτε,
πικρὰν Ὀδυσσεῖ γῆρυν. ὡς δὲ συντέμω,
ζῶν εἶσ᾽ ἐς Ἅιδου κἀκφυγὼν λίμνης ὕδωρ
κάκ᾽ ἐν δόμοισι μυρί᾽ εὑρήσει μολών.

ἀλλὰ γὰρ τί τοὺς Ὀδυσσέως ἐξακοντίζω πόνους;
445 στεῖχ᾽ ὅπως τάχιστ᾽· ἐς Ἅιδου νυμφίῳ γημώμεθα.
ἦ κακὸς κακῶς ταφήσῃ νυκτός, οὐκ ἐν ἡμέρᾳ,
ὦ δοκῶν σεμνόν τι πράσσειν, Δαναϊδῶν στρατηλάτα.
κἀμέ τοι νεκρὸν φάραγγες γυμνάδ᾽ ἐκβεβλημένην
ὕδατι χειμάρρῳ ῥέουσαι νυμφίου πέλας τάφου
450 θηρσὶ δώσουσιν δάσασθαι, τὴν Ἀπόλλωνος λάτριν.
ὦ στέφη τοῦ φιλτάτου μοι θεῶν, ἀγάλματ᾽ εὔια,
χαίρετ᾽· ἐκλέλοιφ᾽ ἑορτάς, αἷς πάροιθ᾽ ἠγαλλόμην.
ἴτ᾽ ἀπ᾽ ἐμοῦ χρωτὸς σπαραγμοῖς, ὡς ἔτ᾽ οὖσ᾽ ἁγνὴ χρόα
δῶ θοαῖς αὔραις φέρεσθαί σοι τάδ᾽, ὦ μαντεῖ᾽ ἄναξ.
455 ποῦ σκάφος τὸ τοῦ στρατηγοῦ; ποῖ ποτ᾽ ἐμβαίνειν με χρή;
οὐκέτ᾽ ἂν φθάνοις ἂν αὔραν ἱστίοις καραδοκῶν,
ὡς μίαν τριῶν Ἐρινὺν τῆσδέ μ᾽ ἐξάξων χθονός.
χαῖρέ μοι, μῆτερ, δακρύσῃς μηδέν· ὦ φίλη πατρίς,
οἵ τε γῆς ἔνερθ᾽ ἀδελφοὶ χὠ τεκὼν ἡμᾶς πατήρ,
460 οὐ μακρὰν δέξεσθέ μ᾽· ἥξω δ᾽ ἐς νεκροὺς νικηφόρος
καὶ δόμους πέρσασ᾽ Ἀτρειδῶν, ὧν ἀπωλόμεσθ᾽ ὕπο.

***
ΤΑΛ. Η βακχική σου τρέλα ειν᾽ απ᾽ το Φοίβο·αλλιώς, ξινό θα σου ᾽βγαινε ό,τι κάνεις,που από την Τροία κακομελέτητα έτσι410ξεπροβοδάς εσύ τους στρατηγούς μας.Μα κι οι τρανοί, που για σοφούς τούς έχουν,δεν είναι, ως βλέπω, ανώτεροι απ᾽ τους άλλους.Έτσι ο τρανός των Πανελλήνων ρήγας,ο ακριβογιός τ᾽ Ατρέα, νά τί μαινάδαπήγε να ερωτευτεί· φτωχός εγώ ᾽μαι,τέτοια γυναίκα δεν την έπαιρνα όμως.Αργείων ψεγάδια και Φρυγών παινέδια,μια κι είναι σαλεμένο το μυαλό σου,τ᾽ αφήνω κι ας τα πάρουνε οι ανέμοι·έλα μαζί μου τώρα στα καράβια,420ωραία νυφούλα για το στρατηγό μας.Στην Εκάβη.Εσύ, εντολή όταν δώσει ο Οδυσσέας,να πας· ως λένε αυτοί που ήρθαν στην Τροία,μιας φρόνιμης γυναίκας δούλα θα είσαι.ΚΑΣ. Σπουδαίος, αλήθεια, ο δούλος! Τί τους κράζουν«κήρυκες» αυτουνούς που υπηρετούνετους βασιλιάδες και τις πολιτείες,σινάφι μισητό σ᾽ όλο τον κόσμο;Εσύ το λες πως στου Οδυσσέα το σπίτιη μάνα μου θα πάει; Και πού ειν᾽ τα λόγιατου Απόλλωνα, που δήλωσε σ᾽ εμέναπως θα πεθάνει εδώ; Μα για τις άλλες430ντροπές σωπαίνω. Ο δύστυχος δεν ξέρειτί θα τραβήξει· τα δικά μου πάθηκαι των Φρυγών θα του φανούν χρυσάφι.Στο σπίτι του θα πάει σε δέκα χρόνια,χώρια απ᾽ αυτά που ᾽φαγε δω, και μόνος·τον περιμένει η Χάρυβδη —τρομάρα!—ανάμεσα στους βράχους, στο διαπόρι,κι ο Κύκλωπας, βουνίσιος ωμοφάγος,και μια απ᾽ της Λιγυρίας τα μέρη, η Κίρκη,που αλλάζει ανθρώπους και τους κάνει χοίρους,ναυάγια στ᾽ αρμυρό το πέλαο μέσα,μάγια λωτού, ιερές γελάδες του Ήλιου,440που για τον Οδυσσέα πικρή θα βγάλουνοι σάρκες τους λαλιά. Με λίγα λόγια,ζωντανός θα κατέβει μες στον Άδηκι αφού γλιτώσει απ᾽ του πελάου το κύμα,μύρια κακά στο σπίτι του θα βρει.Τί πετάω μαντείας σαΐτες για τα πάθη του Οδυσσέα;Στον Ταλθύβιο.Έλα βάδιζε· στον Άδη πάω με το γαμπρό να σμίξω.Νύχτα, αλήθεια, κι όχι μέρα, μαύρη θα γενεί η ταφή σου,άρχε των Δαναών, που τώρα για σπουδαίο σε δείχνει η τύχη.Μα νεκρή, γυμνή κι εμένα, τα νερά με ορμή κυλώνταςστις χαράδρες, στου καλού μου πλάι τον τάφο, θα με ρίξουν450στα θεριά να με σπαράξουν, την ιέρεια εμέ του Φοίβου.Ω ταινίες του πιο ακριβού μου θεού, χαρές στην έκστασή μου,γεια σας· τις γιορτές αφήνω που καμάρι μου είχα πάντα.Σας τραβάω κι απάνωθέ μου σας πετάω και, του κορμιού μουτην αγνότητα πριν χάσω, στους γοργούς σάς δίνω ανέμους,να τις φέρουνε σ᾽ εσένα, των χρησμών μεγάλε αφέντη.Πού θα μπω; Του στρατηγού μας, πέστε, πού είναι το καράβι;Μην αργείς· μόλις φυσήξει πρίμος στα πανιά σου αέρας,πάρε με· απ᾽ τη χώρα βγάζεις μια απ᾽ τις τρεις τις Ερινύες.Μάνα μου, έχε γεια, μη χύσεις δάκρυ· αγαπητή πατρίδα,κι ω στον κάτω κόσμο αδέρφια, κι ω πατέρα που μ᾽ εγέννας,460γρήγορα θα ᾽ρθω κοντά σας, νικηφόρα, αφού το σπίτιτης γενιάς του Ατρέα ρημάξω, που μας έχει αυτή χαλάσει.

Εισαγωγικά στο δαχτυλίδι του Γύγη

Ο Γλαύκων προτείνει στο Σωκράτη τρία θέματα για συζήτηση, υποβάλλει τρία ερωτήματα (358c):

 

            α) Τι είναι η δικαιοσύνη (η ουσία της) και ποια η αφετηρία της; Από πού αυτή ξεκίνησε;

 

            β) Όλοι όσοι ακολουθούν τη δικαιοσύνη το κάνουν από α­νάγκη, ή επειδή θεωρούν τη δικαιοσύνη κάτι θετικό;

 

            γ) Καλύτερη είναι η ζωή του άδικου ή του δίκαιου;

 

            Στο δεύτερο ο Γλαύκων, υποστηρίζοντας τον άδικο βίο, επειδή, κατά την άποψή του, αυτός είναι πολύ καλύτερος από το δίκαιο, ισχυρίζεται ότι η δικαιοσύνη δεν είναι έμφυτη αρετή (όχι αγαθό, όπως λανθασμένα αναφέρει το βιβλίο), αλλά αποτέλεσμα κοινωνικής σύμβασης (και όχι συμβιβασμών όπως, επίσης, λανθασμένα αναφέρεται). Δηλαδή η δίκαιη συμπεριφορά του ανθρώπου δεν απορρέει από κάποια έμφυτη ηθική συνείδηση, αλλά είναι αποτέλεσμα ενός κοινωνικού συμβολαίου μεταξύ ισχυρών και αδυνάτων. Οι αδύνατοι ανέλαβαν την πρωτοβουλία να κάνουν μια άτυπη συμφωνία με τους ισχυρούς, χωρίς -εννοείται- να υπογράψουν ένα γραπτό κείμενο.

 

            Οι όροι της κοινωνικής αυτής συμφωνίας είναι κανείς να μην αδικεί και κανείς να μην αδικείται («μήτ' ἀδικεῖν μήτ' ἀδικεῖσθαι» - 359α).

 

            Οι βασικοί λόγοι που ανάγκασαν τους αδύνατους να αναλάβουν την πρωτοβουλία για τη σύναψη αυτής της συμφω­νίας είναι δυο:

 

            α) η αδυναμία τους να αμυνθούν όταν αδικούνται, και,

 

            β) η αποφυγή της τιμωρίας ύστερα από τη διάπραξη μιας αδικίας.

   

            Απ’ αυτό προκύπτει ότι η δικαιοσύνη έχει καθαρά αμυντικό χαρακτήρα, αποσκοπεί δηλαδή, αφενός μεν την προστασία των αδυνάτων από την επιθετικότητα των ισχυρών , αφ’ ε­τέρου δε στην αποφυγή των συνεπειών που συνεπάγεται η διάπραξη της αδικίας από μέρους τους. Τα κίνητρα, επομέ­νως, της πρωτοβουλίας των αδυνάτων ήταν ωφελιμιστικό., και όχι ηθικά. Οι αδύνατοι δηλαδή επιχείρησαν να πετύχουν την επιβολή της δικαιοσύνης καθαρό, υπολογιστικό, από λόγους συμφέροντος.

 

            Αν κάποιος, υποστηρίζει ο Γλαύκων, μπορούσε να αδικεί χωρίς να κινδυνεύει, σαφώς και θα το επέλεγε. Κι αυτό γιατί κανείς δεν παραχωρεί αυτοβούλως ένα πλεονέκτημά του. (Εκείνος που μπορεί να αδικεί βρίσκεται σε πλεονεκτική θέση έναντι των άλλων, αφού ωφελείται από την αδικία). Επομένως, το συμπέρασμα που προκύπτει είναι ότι η δικαιοσύνη δεν είναι προϊόν ελεύθερης επιλογής, αλλά. αποτέλεσμα ανάγκης.

 

            Πρέπει σ’ αυτό τη σημείο να επισημάνουμε, ασφαλώς, ότι:

 

            α) Δεν εξηγείται πώς οι αδύνατοι έπεισαν τους ισχυρούς.

 

            β) Θεωρείται δεδομένο ότι ο φόβος της τιμωρίας λειτουργεί αποτρεπτικά,

              ότι ανακόπτει την τάση προς την αδικία. Είναι όμως έτσι; Λειτουργεί πάντα ανασχετικά ο φόβος της τιμωρίας;

 

             Σχετικά με αυτό θα είχαμε να παρατηρήσουμε, μέσ’ από την πείρα της ζωής, τα εξής:

    *  Κάποιοι δεν αδικούν επειδή θεωρούν ότι αυτό είναι το σωστό. Δεν το κάνουν δηλαδή επειδή φοβούνται την τιμωρία

    *  Κάποιοι όντως φοβούνται την τιμωρία, γι' αυτό και συνήθως αποφεύγουν να αδικούν

    *  Κάποιοι άλλοι που αδικούν ελπίζουν στη διαφυγή, πιστεύουν δηλαδή ότι μπορεί και να γλιτώσουν την τιμωρία

   *  Κάποιοι, τέλος, δεν υπολογίζουν την τιμωρία. καμιά τιμωρία δηλαδή δεν είναι ικανή να ανακόψει την (άδικη) δράση τους, επειδή άλλα κίνητρα ή παρορμήσεις υπερκαλύπτουν το φόβο της τιμωρίας.

 

Το δαχτυλίδι του Γύγη - ένας μύθος του Πλάτωνα

 

O Πλάτωνας, στο Β΄ βιβλίο της «Πολιτείας» του και με το στόμα  του  Γλαύκωνα, επινοεί ένα μύθο.

 

Ένας βοσκός του βασιλιά της Λυδίας ονόματι Γύγης βρίσκει τυχαία ένα μαγικό δακτυλίδι μετά από δύο καταστρεπτικά φυσικά φαινόμενα. Την ώρα που έβοσκε τα πρόβατα του άρχοντά του, έπιασε φοβερή καταιγίδα και έγινε τόσο δυνατός σεισμός, ώστε άνοιξε η γη κάτω απ’ τα πόδια του. Κατέβηκε στο χάσμα που δημιουργήθηκε και εκεί μέσα στα σπλάχνα της γης, είδε ένα μεγάλο χάλκινο κούφιο άλογο. Από κάποια ανοίγματα στα πλευρά του κοίταξε μέσα του και διαπίστωσε ότι εκεί ήταν ξαπλωμένος ένας νεκρός με διαστάσεις σχεδόν γιγαντιαίες. Και το σημαντικότερο, φορούσε στο χέρι του ένα χρυσό δακτυλίδι. Όταν ανέβηκε στην επιφάνεια διαπίστωσε ότι το εύρημά του είχε μία αξιοπερίεργη μαγική δυνατότητα. Περιστρέφοντας την πέτρα του («σφενδόνην» την ονομάζει ο Πλάτωνας) προς το εσωτερικό της παλάμης του, γινόταν αόρατος και εμφανιζόταν πάλι, γυρίζοντας το δακτυλίδι προς την αντίστροφη φορά. Ο ταπεινός βοσκός είχε λοιπόν στα χέρια του ένα τεράστιο όπλο. Μπορούσε να κάνει οτιδήποτε επιθυμούσε, χωρίς να γίνεται αντιληπτός και κυρίως, χωρίς να τιμωρείται ή έστω να επιπλήττεται. Έγινε από τη μια στιγμή στην άλλη φορέας μιας τουλάχιστον παράδοξης και απρόσμενης δύναμης, η οποία μπορούσε να λειτουργήσει προς όφελός του, πάντα όμως υπό το βάρος μιας έστω και λανθάνουσας αδικίας, που μπορούσε να φτάσει κι ως το έγκλημα. Και πραγματικά έτσι έγινε. Ο ασήμαντος μέχρι τότε Γύγης έγινε εραστής της βασίλισσας και με τη βοήθειά της σκότωσε τον αφέντη του και πήρε ο ίδιος την εξουσία. Κατέλαβε λοιπόν μια θέση που του χάρισε η δύναμη ενός χρυσού κρίκου, χωρίς να υπολογίσει τα αθέμιτα μέσα που χρησιμοποίησε, αλλά με μοναδικά κίνητρα – συνηθισμένα στην ανθρώπινη φύση -τη δόξα και τον πλούτο.

 

Ο Γλαύκωνας, που διηγείται τη φανταστική αυτή ιστορία, καταλήγει στο συμπέρασμα ότι  είναι στη φύση του ανθρώπου να αδικεί, όταν μάλιστα ξέρει εκ των προτέρων ότι δε θα υποστεί τις συνέπειες της αδικίας του. Και αυτό γιατί ο κοινός νους λέει ότι η δικαιοσύνη δεν είναι τελικά ένα αγαθό στη ζωή μας, αφού η εφαρμογή της προσκρούει στο προσωπικό μας συμφέρον. Για όλους μας λοιπόν το βασανιστικό ερώτημα «αδικειν η αδικεισθαι;» γίνεται πολύ απλό. Και η απάντηση στη συνείδησή μας δεν είναι τουλάχιστον μία ανώδυνη ουδετερότητα, αλλά μία συνειδητή επιλογή συμφέροντος: «αδικειν» και μάλιστα αν είναι δυνατόν ατιμώρητα.

 

Ένα δακτυλίδι λοιπόν έγινε η αιτία να διαφθαρεί ένας απονήρευτος βοσκός και να περάσει από το φως του ενάρετου στη σκιά του εγκληματία. Διαπράχθηκε μια  αμαρτία που ο Πλάτωνας ονομάζει αδικία, δηλαδή άρση της δικαιοσύνης.

 

Ο άνθρωπος λοιπόν καλείται να αλλάξει νοοτροπία να παλέψει με το κακό να θεαθεί το φως δηλαδή το ωραίο, το δίκαιο, το αρμονικό,το αληθινό και τούτο γίνεται με ένα και μόνο όπλο σύμφωνα με τον Πλάτωνα, ένα όπλο ανίκητο ακόμα και σήμερα: Την Ολοκληρωμένη Παιδεία.

 

[Ο Γύγης - ιστορικό πρόσωπο - ήταν βασιλιάς της Λυδίας κατά το πρώτο μισό του 7ου αιώνα π.Χ. Πήρε το θρόνο με τη βοήθεια της συζύγου του τελευταίου βασιλιά από τους απογόνους του Ηρακλή και ίδρυσε νέα δυναστεία των Μερμναδών.

 

Με το μύθο συμφωνεί ως ένα βαθμό και το γεγονός, ότι είχε στο σκήπτρο του και ένα δαχτυλίδι με μεγάλο πολύτιμο λίθο. Είναι επίσης γνωστό πως ήταν δραστήριος και ενεργητικός βασιλιάς και πως οδήγησε τη Λυδία και την πρωτεύουσα της, τις Σάρδεις, στην μεγαλύτερή της ακμή. Το βασίλειο του, συμπεριελάμβανε όλη τη δυτική Μικρά Ασία ως τον ποταμό Άλυ και η δυναστεία του έμεινε στην εξουσία πάνω από εκατό χρόνια.

Ο τελευταίος του απόγονος στο θρόνο της Λυδίας ήταν ο βασιλιάς Κροίσος, που έγινε ξακουστός για τα πλούτη του και για την κακή ερμηνεία που έδωσε στο χρησμό της Πυθίας. Ο μύθος του Γύγη έχει εμπνεύσει και πολλούς σύγχρονους συγγραφείς. Ίσως περισσότερο γνωστό να τον έκανε το δράμα του Φρίντριχ Χέμπελ « Ο Γύγης και το δαχτυλίδι του» (1856). Στο χώρο της λογοτεχνίας ο μύθος αξιοποιήθηκε από τον Θεόφιλο Γκωτιέ στη νουβέλα του «Ο βασιλιάς Κανδαύλης» (1844) και στο θέατρο πάλι από τον Αντρέ Ζίντ στο ομώνυμο θεατρικό του έργο (1901). Το 1920 ο Α. Μπρυνώ έγραψε την όπερα «Κανδαύλης».]

Μιζέρια… Ό,τι χειρότερο

Ξέρεις, άνθρωπε μου, η παλέτα της ζωής έχει χρώματα πολλά. Δεν είναι όλα άσπρο μαύρο. Μην είσαι ή του ύψους, ή του βάθους, σε καλό δε θα σου βγει.

Σημαντική αρετή η ισορροπία και η λειτουργικότητά της στη ζωή μας, ανεκτίμητη. Όχι, όχι, όχι. Δεν είναι ούτε όλα γκρι. Σε μια κοινωνία ουτοπία πως ζούμε δεν το λες, όμως αυτό συνεπάγεται με κλάμα, οδυρμό και μεγατόνους αρνητικής ενέργειας, χωρίς υποψία χαμόγελου, ή έστω υπόνοια θετικισμού; Σε παρακαλώ, μην πεις ναι. Υποτιμάς τον εαυτό σου.

Μήπως βολεύτηκες λίγο στην όλη κατάσταση που κατά τα άλλα απεχθάνεσαι – άλλωστε φροντίζεις διαρκώς να το υπερτονίζεις!- και ξέχασες την ανθρώπινη ιδιότητά σου, μα και όλες τις χαρές της ζωής; Ξέρω ξέρω, στις έκοψαν από τη ρίζα θα μου πεις… Πάλι δικαιολογίες. Βρε δεν τα ξέρω; Στο ίδιο καζάνι βράζουμε. Όλοι λίγο πολύ τις ίδιες ευθύνες ρίχνουμε, όλοι λίγο πολύ τα ίδια ζούμε. Αυτό όμως σημαίνει πως ψυχαναγκαστικά πρέπει να ενισχύουμε την όλη μαυρίλα και το μηδενισμό της ύπαρξής μας οικειοθελώς κιόλας;

Δε νομίζω… Είμαστε εκ φύσεως τόσο εγωιστές που κυριολεκτικά απορώ με εμάς. Πως μας το κάνουμε αυτό; Πως μας αντέχουμε; Δε φτάνει που έχουμε τα ήδη υπάρχοντα «προβλήματα», προσθέτουμε κι άλλα ένα σωρό.

Γκρίνια, φάγωμα, μίρλα. Ή όχι… Κάτσε να δεις πως το λένε. Μιζέρια. Ουσιαστικό άνευ ουσίας, γένους θηλυκού. Κακοντυμένη, γερασμένη, με μάτια κομμένα σου ζητιανεύει λίγο ζωή και σε εξαπατά. Τη λυπάσαι και της δίνεις απλόχερα στιγμές σου, σου ρουφάει ενέργεια και σε μπουκώνει και εκεί που δεν το καταλαβαίνεις σε περιγελά, ενώ ήδη βρίσκεσαι σε ένα πνευματικό δεύτερο υπόγειο και κλαις τη μοίρα σου. Σου υπενθυμίζει τις ασχήμιες, τα γκρίζα σημεία της καθημερινότητάς σου, προβλήματά σου απλά ή σύνθετα και τα διογκώνει, τα ενισχύει, πάνω σου πατά και σαν σωστή μάγισσα ξόρκια εμμονές μέσα σου γεννά και σε πλανεύει.

Άσχημο πράγμα η μιζέρια και δεν καταλήγει πουθενά. Ούτε λύσεις δίνει, ούτε σε βοηθάει. Πόσο μάλλον σκέψου τους ανθρώπους που έχεις δίπλα σου. Που επέλεξες να έχεις δίπλα σου δηλαδή και σε αγαπούν και αγαπάς. Όχι, δεν είσαι και η καλύτερη παρέα όταν έχεις διαρκώς μούτρα κατεβασμένα αγκαζέ με προβοσκίδα, όχι δεν είσαι ποθητός, ή ερωτεύσιμος μιλώντας μανιακά και έντονα φανατισμένα για όλα τα κοινωνικοοικονομικά δεινά που έχουν προκληθεί, όχι δεν είσαι άνθρωπος αν όλη σου η ζωή περιστρέφεται γύρω από μια έννοια που κακώς υπάρχει στο λεξιλόγιό μας.

Αναλογίσου τα παιδιά σου, το σύντροφο, την οικογένεια σου, τους φίλους σου. Δεν αισθάνεσαι ευτυχία που έχεις αληθινές σχέσεις βράχους στη ζωή σου, που είσαι υγιής και πατάς στα πόδια σου γερά; Δε νιώθεις ευγνωμοσύνη που στο πρόσωπό σου μπορεί εύκολα να σχεδιαστεί ένα γλυκό χαμόγελο, που ένα φιλί στο μέτωπο μπορεί να σου φτιάξει τη μέρα; Αν όχι, κάνε μια βόλτα από ένα νοσοκομείο σε γενική εφημερία, νιώσε τους πράσινους γεμάτους υγρασία τοίχους μέσα σου, δες τους ορούς να στάζουν αργά και βασανιστικά και πάρε από εκεί οξυγόνο. Ίσως τότε, καταλάβεις…

Το Δελφίνι στην Αρχαία Ελληνική Μυθολογία

Πολλοί υποστηρίζουν ότι όσοι περνούν το μεγαλύτερο μέρος της ζωής τους στη θάλασσα γίνονται προληπτικοί ή ότι η ίδια η θάλασσα κάνει όσους ανθρώπους βρίσκονται δίπλα της παράλογους. Τις ημέρες που δεν υπήρχαν μέσα πλοήγησης, πυξίδα ή δελτία θυελλωδών ανέμων η θάλασσα ήταν κάτι το απρόβλεπτο και το επικίνδυνο—ακόμα και σήμερα με όλη τη διαθέσιμη τεχνολογία των σόναρ και των δορυφόρων.

 

Ξεχωριστή θέση στις ζωές των ναυτικών στην αρχαιότητα, αλλά και σήμερα είναι η παρουσία δελφινιών στις θάλασσες που πολύ συχνά τα θεωρούσαν θεόσταλτα με σκοπό με μεταφέρουν ένα μήνυμα σε όσους ταξίδευαν. Είναι εκείνοι οι ναυτικοί οι οποίοι μας έδωσαν και τους πρώτους μύθους που αφορούν το δελφίνι.

 

Οι αρχαίοι Έλληνες είναι ένας από τους πρώτους θαλασσοπόρους λαούς αδιαμφισβήτητα. Δεν είναι τυχαίο ότι ήδη από τη Μινωϊκή εποχή το δελφίνι κυριαρχεί στην εικονογραφία και αργότερα σαν θέμα στην κλασσική μυθολογία. Όσοι έχουν επισκεφτεί το παλάτι στην Κνωσό της Κρήτης ίσως να θυμούνται την καταπληκτική τοιχογραφία από λεγόμενο δωμάτιο της βασίλισσας που απεικονίζει σκηνή βυθού στην οποία κυριαρχούν τα δελφίνια. Εκτός από την τέχνη σαν κύρια πηγή πληροφοριών για το δελφίνι στην αρχαιότητα αντλούμε από τους Έλληνες ποιητές και την Ελληνική μυθολογία.

 

Μία από τις πρωιμότερες ιστορίες σχετικά με το δελφίνι τη διαβάζουμε στον «Ύμνο του Απόλλωνα» στον Όμηρο όπου και περιγράφεται ο τρόπος που ο θεός ίδρυσε το ναό του στους Δελφούς μετά το ταξίδι του σε όλη την Ελλάδα, προς αναζήτηση του πιο κατάλληλου μέρους για να χτίσει το ναό του. Τελικά, επέλεξε μία μοναχική σπηλιά στους πρόποδες του Παρνασσού που φυλούσε ένας δράκοντας, ο Πύθων τον οποίο και σκότωσε με ένα βέλος από το ασημένιο του τόξο. Μετά από το περιστατικό αυτό, ο Απόλλωνας ξεκίνησε για να καταλάβει ένα Κρητικό εμπορικό πλοίο αφού πρώτα είχε μεταμορφωθεί ο ίδιος σε δελφίνι.

 

Παρουσιάζοντας τον εαυτό του μπροστά από το πλοίο με τη μορφή δελφινιού έκανε το πλήρωμα του πλοίου να τρομοκρατηθεί και να κρυφτεί στα αμπάρια του. Στο διάστημα αυτό, ο Απόλλωνας άλλαξε τους ανέμους έτσι ώστε το πλοίο να αλλάξει πορεία και να δέσει κοντά στους Δελφούς. Τότε, σύμφωνα με τον Ομητικό ύμνο, ο Απόλλωνας χάρισε τη ζωή στο πλήρωμα και τους πρόσταξε από εδώ και στο εξής να ζουν στο νέο του ναό και να τον υπηρετούν σαν ιερείς του, λέγοντας: «Και ενώ για πρώτη φορά, στον ομιχλώδη θάλασσα, ξεπήδησα πάνω στο πλοίο γρήγορα με τη μορφή ενός δελφινιού, από εδώ και στο εξής να προσεύχεστε σε μένα σαν Δέλφιο Απόλλωνα.»

 

Όπως όλοι οι μύθοι και αυτή η ιστορία έχει κωδικοποιημένα μηνύματα.Ίσως να πρόκειται για την αντικατάσταση ενός πολιτισμού, μίας λατρείας κτλ. από μία άλλη, δηλ. το πέρασμα από τη φοβερή και χθόνια θεότητα του Πύθωνα ή του Δέλφειου στο θεό του φωτός Απόλλωνα. Η εναλλαγή μίας μυστηριώδους, περίπλοκης θηλυκής θεότητας με το καθαρό, φωτεινό και κυρίως αρσενικό πνεύμα του ήλιου. Ωραία όλα αυτά, αλλά γιατί ο Απόλλωνας να μεταμορφωθεί σε δελφίνι;

 

Μία εξήγηση ενδεχομένως να συνδέεται με ξεχασμένες μνήμες. Την εποχή που καταγράφθηκε αυτή η ιστορία η περιοχή των Δελφών και ιδιαίτερα το μαντείο είχε ήδη γίνει μία αρκετά προσοδοφόρα επιχείρηση.

 

Η λεγόμενη μάντις Πυθία ήταν ένα αξιοσέβαστο πρόσωπο και αρκετός κόσμος εντός και εκτός Ελληνικού χώρου το επισκεπτόταν για να το συμβουλευστεί. Όσοι έφθαναν στις πύλες του μαντείου μετέφεραν μαζί τους αρκετά πλούσια δώρα και χρήματα.

 

Ίσως το όνομα Δελφίς που ανήκε στην προηγούμενη από τον Απόλλωνα θεότητα στην περιοχή να είχε όχι και τόσο αναμνήσεις. Η λέξη «δελφίς» υπάρχει για να περιγράψει τόσο το ζώο της θάλασσας, όσο και τη μήτρα (δελφύς). Έτσι λοιπόν αν κάθε αναφορά στην προηγούμενη θεότητα του τόπου και κατ’ επέκταση της αντίστοιχης λατρείας φαινόταν στο μυαλό των σύγχρονων τότε Ελλήνων σαν κάτι το απόκοσμο—ίσως και ξεχασμένο—τι άλλο καλύτερο από το να παρουσιαστεί ένα δελφίνι στην ιστορία με τον Απόλλωνα που θα δικαιολογούσε με τον καλύτερο τρόπο την ονοματοδοσία, τόσο του τόπου όσο και του επιθέτου.

 

Παρόλο αυτά, ανάλογες επεξηγήσεις που αφορούν αυτό το κομμάτι της πρώιμης Ελληνικής ιστορίας πρέπει να είναι αρκετά προσεκτικές χωρίς να αποκλείουν την ύπαρξη και άλλων επεξηγήσεων. Η παρουσία των δελφινιών σε εκτεταμένη χρήση στην μινωϊκή τέχνη, αλλά και γενικότερα στο χώρο του Αιγαίου μας οδηγεί στο συμπέρασμα ότι το ζώο αυτό της θάλασσα ήδη είχε μία εξέχουσα θέση σε μία ενδεχομένως προφορική παράδοση, που όμως οι μεταγενέστερες γενεές δεν γνώρισαν ποτέ, παρά μόνο μέσω της εικονογραφίας.

 

Το δελφίνι συνέχισε να παρουσιάζεται σαν εικονογραφικό στοιχείο τόσο στην τέχνη όσο και στην γλυπτική της Ελλάδας και της Εγγύς Ανατολής, αλλά και αργότερα στην αυτοκρατορία της Ρώμης. Ακόμα και στην πόλη της Πέτρα στην Ιορδανία μέσα στην έρημο υπάρχει σε γλυπτό η αναπαράσταση ενός δελφινιού.

 

Έτσι χωρίς μία λεπτομερή και γραπτή παράδοση είναι αρκετά δύσκολο να κατανοήσουμε τη σημασία του δελφινιού από τους Έλληνες. Ο γλυπτός διάκοσμος, τα ψηφιδωτά και οι άλλες απεικονίσεις του δελφινιού δείχνουν μεν τη σημασία που είχε το ζώο για τους Έλληνες αλλά δεν δίνει περισσότερα στοιχεία σχετικά με το ποιος ήταν ο λόγος. Ωστόσο υπάρχουν ορισμένα στοιχεία.

  

Σε πολλά γλυπτά από την Ανατολή, το δελφίνι συνδέεται με τη μητέρα θεά Αταγάρτη, τη θεά της βλάστησης, εκείνη που δίνει τη ζωή και δέχεται τους νεκρούς που θα αναγεννηθούν (εικονογραφικά θυμίζει αρκετά αυτό που ονομάζουμε σήμερα γοργόνα). Σε υστερότερους μύθους, ιδιαίτερα στη Ρωμαϊκή λογοτεχνία και πάλι σε παραδείγματα από την τέχνη το δελφίνι είναι αυτό που κουβαλάει της ψυχές στα Νησιά των Μακάρων.

 

Στην περιοχή γύρω από τη Νεκρά Θάλασσα βρίσκουμε το δελφίνι εικονογραφικά να απεικονίζεται στα χέρια των νεκρών, πιθανόν για να δηλώσει το ασφαλές πέρασμα στον άλλο κόσμο. Αν συγκεντρώσουμε αυτές τις αναφορές παρατηρούμε ότι υπάρχει ένας βαθύτερος σύνδεσμος μεταξύ των σταδίων της ζωής, του θανάτου και της αναγέννησης και της ικανότητας που έχει το δελφίνι να μετακινείται ενδιάμεσα από τον κόσμο των ανθρώπων που αναπνέουν αέρα με τα πνευμόνια τους στον κόσμο κάτω από τα κύμματα της θάλασσας, ο οποίος για τους αρχαίους Έλληνες μπορούσε εύκολα να είναι συνώνυμο του κόσμου των νεκρών.

 

Οποιοσδήποτε και αν είναι ο συμβολισμός είναι ξεκάθαρο ότι το δελφίνι είναι στενά συνδεδεμένο με τα βασικά στάδια της ανθρώπινης ύπαρξης.

 

Εφόσον, λοιπόν το δελφίνι συνδέεται με κάποιο τρόπο με τη διαβατήρια οδό μεταξύ αυτού του κόσμου και του επόμενου δεν αποτελεί μεγάλη έκπληξη ότι και ο θεός Διόνυσος έχει σχέση με αυτό, αφού και αυτός πεθαίνει και αναγεννάται σαν θεότητα της βλάστησης και επίσης και ο ίδιος λατρευόταν στους Δελφούς.

 

Αν και πολλοί Έλληνες συγγραφείς αναφέρονται στους Δελφούς απλά σαν τον ναό του Απόλλωνα, ο Πλούταρχος υπογραμμίζει ότι η λατρεία του Διονύσου ήταν εξίσου σημαντική στο χώρο. Ο ίδιος ο Διόνυσος αναφέρει ότι ήταν ιερέας του Απόλλωνα για πολλά χρόνια στους Δελφούς.

 

Δυστυχώς, εδώ τα πράγματα περιπλέκονται ακόμα περισσότερο αν κάποιος θέλει να ξεδιαλύνει το ρόλο του δελφινιού στους κλασσικούς μύθους που αναφέρουν το Διόνυσο μια και πρόκειται για έναν από τους πιο αινιγματικούς θεούς της αρχαίας Ελληνικής θρησκείας. Καρπός της ένωσης του Δία και της Περσεφόνης, το μωρό Διόνυσος σκοτώθηκε από τους Τιτάνες που τον καταβρόχθισαν ολόκληρο εκτός από την καρδιά του. Ανακαλύπτοντας τη δολοφονία ο Δίας σκότωσε τους Τιτάνες με τον κεραυνό του, κατάπιε την καρδιά και γέννησε τον γιο του, τον Διόνυσο.

 

Είναι πολύ πιθανόν να γινόταν αναπαράσταση αυτού του μύθου με ανάλογες τελετές που αφορούσαν τη σφαγή ζώων και σεξουαλικά δρώμενα, αν και ποτέ δεν θα είμαστε σίγουροι τόσο για τον ακριβή συμβολισμό όσο και για τι γινόταν στα συγκεκριμένα δρώμενα, αλλά και για τη σημασία της εικονογραφίας του δελφινιού. Ίσως να ήταν εκείνο το ζώο που μετέφερε τον Διόνυσο στον άλλο κόσμο, ίσως να έχει να κάνει σχέση με το γεγονός που είχαν παρατηρήσει πολύ συγγραφείς ότι τα δελφίνια εξαφανίζονταν κατά τους χειμερινούς μήνες, ίσως να σχετίζεται με το γεγονός ότι ο αστερισμός με το όνομα Δελφίνος δεν είναι ορατός από την Ελλάδα στο διάστημα μεταξύ Νοέμβρη και Μάη.

 

Η ιστορία που σώζεται και συνδέει τον Διόνυσο με τα δελφίνια δεν δίνει αρκετές πληροφορίες σχετικά με τη σημασία τους, αν και τα συνδέει πάλι με τη μετάβαση από τη ζωή προς το θάνατο. Ο Διόνυσος ταξιδεύει μεταμφιεσμένος πάνω σε ένα πειρατικό πλοίο όταν οι ναύτες αποφασίζουν πως αντί να μεταφέρουν τον επιβάτη τους με ασφάλεια στον προορισμό του να τον πουλήσουν για δούλο σε κάποιο άλλο λιμάνι. Ο Διόνυσος τους εκδικείται τρελαίνοντας τους ναύτες με παραισθήσεις οι οποίες τους οδηγούν να πέσουν στη θάλασσα. Σώζονται από βέβαιο πνιγμό μόνο αφού πάρουν πίσω το κακόβουλο σχέδιό τους και μετά ο Διόνυσος για να τους εκδικηθεί τους μεταμορφώνει σε δελφίνια.

 

Ο μύθος αυτός αναφέρεται συχνά από τους Έλληνες σε περιπτώσεις που αφορούν το θάνατο ενός δελφινιού, σαν μία αποτροπιαστική πράξη, εφόσον τα δελφίνι ήταν κάποτε άνθρωποι και διατηρούν ακόμα τα ανθρώπινα χαρακτηριστικά τους, όπως η ιδιαίτερη φροντίδα που δείχνουν για τα μικρά τους. Σύμφωνα με τους αρχαίους Έλληνες το κυνήγι των δελφινιών ήταν κάτι ανήθικο και όποιος κατάστρωνε σχέδια για την εξόντωσή τους εξαπέλυε εναντίον του την οργή των θεών και δεν μπορούσε ούτε να προσφέρει θυσία στους θεούς, αλλά ούτε και εκείνοι που μοιράζονταν τον ίδιο χώρο μαζί του.

 

Μετά την ίδρυση του μαντείου των Δελφών, πολλά από τα χαρακτηριστικά του Απόλλωνα δόθηκαν και στα δελφίνια. Σαν ο θεός που προστάτευε τους βοσκούς που έπαιζαν τη φλογέρα ή τον αυλό στο κοπάδι τους συνέδεσε το όνομά του με τη μουσική και από αυτό το δελφίνι στον Ελληνικό μύθο απέκτησε τη φήμη του ζώου που αγαπάει τη μουσική. Σύμφωνα με το έργο του Πλίνιου, «το δελφίνι μπορεί να γοητευθεί από την μουσική και την αρμονία.»

 

Μέσα στο ίδιο πλαίσιο ο Ηρόδοτος αναφέρει την ιστορία του Αρίωνα που έπαιζε λύρα και τον οποίο κάλεσε στην αυλή του ο Περίανδρος, το τύραννος της Κορίνθου. Ο Αρίωνας ήταν ένας ταλαντούχος και πρωτοπόρος μουσικός του οποίου οι μουσικές παραστάσεις που έδινε σε ολόκληρη τη Μεσόγειο τον έκαναν αρκετά πλούσιο. Επιστρέφοντας στην πατρίδα του την Κόρινθο μετά από ένα ταξίδι στην Ιταλία, το πλήρωμα στο πλοίο στράφηκε εναντίον του και τον απείλησε να τον ληστέψει και αν τον ρίξει στη θάλασσα.

 

Ο Αρίωνας προσπαθεί να διαπραγματευθεί για τη ζωή του, αλλά το πλήρωμα δεν του δίνει κανένα περιθώριο: είτε θα πέσει μόνος του είτε θα τον ρίξουν στη θάλασσα. Ο Αρίων για κάποιους λόγους που δεν αναφέρει ο Ηρόδοτος ζητάει την άδεια να τραγουδήσει ένα τελευταίο τραγούδι. Το πλήρωμα συμφωνεί και μετά από αυτό ο Αρίωνας πέφτει στη θάλασσα.

 

Το πλοίο συνεχίζει, αλλά ο Αρίων αντί να πνιγεί σώζεται από ένα κοπάδι δελφινιών που είχαν μαγευτεί από τη μουσική του και τον μεταφέρουν στην κοντινή ακτή. Επιστρέφει στην Κόρινθο και λέει το επεισόδιο στον Περίανδρο ο οποίος δεν τον πιστεύει. Τελικά ο ίδιος επιβεβαιώνεται όταν το πλοίο φθάνει και το πλήρωμα παραδέχεται ότι είχαν αφήσει τον Αρίωνα σώο και αβλαβή στην Ιταλία.

 

Εικόνες με δελφίνια να σώζουν ναυτικούς ή να μεταφέρουν ανθρώπους που σώζουν από πνιγμό είναι πολύ κοινές στην προφορική παράδοση και το μύθο. Σύμφωνα με τον Πλούταρχο, για παράδειγμα κάποιος από το νησί της Πάρου ανακάλυψε ότι κάποιοι αιχμαλώτιζαν δελφίνια και θα τα σκότωναν και διαπραγματεύθηκε την απελευθέρωσή τους. Κάποιο καιρό μετά και ενώ ταξίδευε μεταξύ Πάρου και Νάξου το πλοίο του αναποδογύρισε σε μία καταιγίδα. Από όλο το πλήρωμα σώθηκε μόνο ο ίδιος από ένα δελφίνι που τον μετέφερε στην ακτή.

 

Σε μία άλλη ιστορία που αναφέρει ο Αιλιανός ένα δελφίνι ερωτεύθηκε ένα όμορφο αγόρι και προσπάθησε να τον παρασύρει ώστε να τον κάνει φίλο. Κάθε μέρα το δελφίνι περίμενε το αγόρι να τελειώσει το μάθημά του και οι δύο μαζί ξεκινούσαν να φύγουν με το δελφίνι να μεταφέρει το αγόρι στην πλάτη του μέσα στη θάλασσα. Κάποιες φορές κολυμπούσαν πλάι πλάι, κάποιες φορές συναγωνίζονταν και το δελφίνι άφηνε το αγόρι να κερδίζει.

 

Κάποιες άλλες το δελφίνι άφηνε το αγόρι να το καβαλικεύει στην πλάτη του και τότε ήταν που ήρθε η καταστροφή. Το αγόρι γλιστράει και πέφτει κατά λάθος πάνω στο ρύγχος του δελφινιού με αποτέλεσμα να τραυματιστεί θανάσιμα. Όταν το δελφίνι αντιλήφθηκε τι είχε συμβεί κολύμπησε πίσω στην ακτή και σύρθηκε έξω φέρνοντας μαζί το σώμα του νεκρού φίλου του. Ο κόσμος συγκινημένος από την αγάπη του δελφινιού έθαψε το δελφίνι δίπλα στο αγόρι.

 

Αυτή η ιστορία προσθέτει μία επιπλέον διάσταση στα μυθολογικά χαρακτηριστικά του δελφινιού καθώς εμφανίζεται ανώτερο από όλα τα ζώα έχοντας επίσης μία αίσθηση ηθικής και τιμής.

 

Αργότερα ο χριστιανισμός όπως έκανε και με άλλα θέματα υιοθέτησε πολλούς Ελληνικούς μύθους και τους έφερε στα μέτρα του. Αρκετοί άγιοι των πρώτων χριστιανικών αιώνων σώθηκαν από πνιγμό με τη βοήθεια δελφινιών θυμίζοντας σε μεγάλο βαθμό τις αντίστοιχες ιστορίες από τον Ελληνικό μύθο.

Ειδικές αναπτυξιακές διαταραχές σχολικών ικανοτήτων

Οι μαθησιακές διαταραχές είναι από τις πιο συχνές στην παιδοψυχιατρική κλινική πράξη. Πολυάριθμα αιτήματα αφορούν παιδιά, τα οποία αντιμετωπίζουν δυσκολίες στην κατάκτηση σχολικών δεξιοτήτων. Επίσης, σε πολλά από τα παιδιά που προσέρχονται με αρχικό αίτημα προβλήματα συμπεριφοράς στο χώρο του σχολείου ή δυσκολίες σχετικές με την άσκηση των σχολικών τους καθηκόντων στο σπίτι διαγιγνώσκονται μαθησιακές διαταραχές.

 

Ο όρος ειδικές μαθησιακές διαταραχές  αναφέρεται σε μια ομάδα διαταραχών που εκδηλώνονται με σημαντικές δυσκολίες στην κατάκτηση και χρήση του λόγου, του διαβάσματος, του γραψίματος, της κρίσης ή των μαθηματικών ικανοτήτων. Αυτές οι διαταραχές είναι εγγενείς στο άτομο και αποδίδονται σε δυσλειτουργία του κεντρικού νευρικού συστήματος.

 

Στην ταξινόμηση των ψυχικών διαταραχών και διαταραχών συμπεριφοράς της Παγκόσμιας Οργάνωσης Υγείας (ICD 10, 1992) οι ειδικές αναπτυξιακές διαταραχές των σχολικών ικανοτήτων διακρίνονται σε έξη διαγνωστικές υποκατηγορίες: α) ειδική διαταραχή της ανάγνωσης, β) ειδική διαταραχή του συλλαβισμού, γ) ειδική διαταραχή των αριθμητικών ικανοτήτων, δ) μεικτή διαταραχή των σχολικών ικανοτήτων, ε) άλλες αναπτυξιακές διαταραχές των σχολικών ικανοτήτων, στ) αναπτυξιακή διαταραχή των σχολικών ικανοτήτων μη καθοριζομένη.

 

Σύμφωνα με την τελευταία έκδοση του αμερικάνικου διαγνωστικού και στατιστικού εγχειριδίου των ψυχικών διαταραχών DSM-5 οι ειδικές μαθησιακές δυσκολίες κωδικοποιούνται σε τρεις κατηγορίες ανάλογα με την εμφάνιση ελλειμμάτων α) στην αναγνωστική ικανότητα και συγκεκριμένα στην  φωνολογική ενημερότητα και απόδοση, στην άνεση και την ταχύτητα του ρυθμού με τον οποίο διαβάζει ένα παιδί καθώς και στην κατανόηση αυτού που διαβάζει β) στη γραπτή έκφραση του λόγου όπως αυτά διαπιστώνονται μέσα από λάθη στην ορθογραφία, στον τονισμό και την γραμματική  αλλά και στην οργάνωση και τη σαφήνεια του γραπτού κειμένου γ) στα μαθηματικά είτε αφορούν στην κατανόηση των μαθηματικών εννοιών και πράξεων, στην σωστή και άνετη απόδοση των μαθηματικών υπολογισμών και την μνημονική αποθήκευση των αριθμητικών παραστάσεων είτε στη μαθηματικολογική σκέψη γενικότερα όπως στη σχέση αιτίας-αιτιατού. Περαιτέρω κωδικοποίηση προσδιορίζει το βαθμό της βαρύτητας των δυσκολιών σε ήπιο, μέτριο και σοβαρό.

 

Επιδημιολογία

Η επίπτωση των ειδικών αναπτυξιακών μαθησιακών διαταραχών εξαρτάται από τις διαγνωστικές μεθόδους που χρησιμοποιούνται και κυμαίνεται μεταξύ 3-15% στο μαθητικό πληθυσμό. Οι περισσότερες μελέτες προτείνουν ποσοστό επιπολασμού 4-8% για την δυσλεξία και 6% για την δυσαριθμησία. Η διαταραχή γραπτής έκφρασης, ως μοναδικό σύμπτωμα, είναι σχετικά σπάνιο γιατί συνήθως συνυπάρχει με διαταραχή ανάγνωσης ή/και άλλες δυσκολίες μάθησης.  Τα προβλήματα γραφοκινητικού συντονισμού είναι πιο εμφανή στους γονείς και στους εκπαιδευτικούς από τις άλλες ειδικές μαθησιακές δ/χες και εμφανίζονται σε περίπου 7% των παιδιών.   Στον γενικό πληθυσμό το ποσοστό των παιδιών σχολικής ηλικίας που εμφανίζει δυσγραφία ανέρχεται στο 10-30%.  Η συχνότητα εμφάνισης μέτριων έως σοβαρών δυσκολιών στη γραφή σε τυπικά παιδιά δημοτικού σχολείου στη χώρα μας είναι ιδιαίτερα υψηλή (29% στη Β΄ δημοτικού και 28% στη Δ΄ δημοτικού).
 

Οι μαθησιακές δυσκολίες παρουσιάζονται  συχνότερα στα αγόρια απ’ ότι στα κορίτσια, σε αναλογία 4 προς 1 αν και πρόσφατες έρευνες το αμφισβητούν .  Ο λόγος που πιθανόν εξηγεί αυτή τη διαφορά είναι ότι οι δάσκαλοι παραπέμπουν για μαθησιακή εκτίμηση τα αγόρια γιατί παρουσιάζουν σε μεγαλύτερα ποσοστά διαταρακτική συμπεριφορά. Τα κορίτσια με αντίστοιχα μαθησιακά προβλήματα αλλά χωρίς προβλήματα συμπεριφοράς δεν επισύρουν την προσοχή.

 

Μαθησιακές διαταραχές  συχνά ανευρίσκονται και σε άλλα μέλη της οικογένειας ή μεταδίδονται από γενιά σε γενιά.

  

Αιτιοπαθογένεια

Οι αιτίες που οδηγούν στην εμφάνιση των ειδικών μαθησιακών διαταραχών δεν έχουν πλήρως αποσαφηνισθεί αν και έχει γίνει σημαντική πρόοδος τα τελευταία χρόνια.  Αποδίδονται σε δυσλειτουργία των γνωσιακών διαδικασιών, ιδιοσυστασιακής και νευροβιολογικής αρχής.

 

Οι μαθησιακές δυσκολίες σε πολλές περιπτώσεις μπορεί να προέρχονται από εξελικτικές - αναπτυξιακές δυσλειτουργίες σε κρίσιμους τομείς των γνωσιακών διαδικασιών, όπως ελλειμματική ικανότητα προσοχής, ελλείμματα κατά τη διαδικασία απομνημόνευσης, διαταραχές στο λόγο, διαταραχές κατά την εκτέλεση ανώτερων νοητικών λειτουργιών (π.χ. στην αφαιρετική λειτουργία ή στη διαδικασία αναζήτησης της σχέσης αιτίου-αιτιατού), είτε σε δομικές ανεπάρκειες του εγκεφάλου στην οργάνωση των γνωστικών διαδικασιών.

 

Με δεδομένη την σημαντική ετερογένεια των παιδιών με μαθησιακή δυσκολία είναι πολύ πιθανό να ευθύνονται περισσότεροι του ενός μηχανισμοί για την εμφάνιση της.

 

Με τα σημερινά ερευνητικά δεδομένα η εμφάνισή τους αποδίδεται σε γνωσιακά ελλείμματα ως προς τη φωνολογική ενημερότητα δηλ. την ικανότητα αναπαράστασης και επεξεργασίας των ήχων που συνθέτουν μια γλώσσα. Σύμφωνα με τη φωνολογική θεωρία, πρόκειται για διαταραχές που αφορούν κυρίως την ανάπτυξη του λόγου και λιγότερο άλλα γνωσιακά ελλείμματα (π.χ. στην οπτικοχωρική αντίληψη). Η μειονεκτική ανάπτυξη των γλωσσικών ικανοτήτων αποτελεί άλλωστε σημαντικό προγνωστικό παράγοντα για την μετέπειτα εμφάνιση μαθησιακών διαταραχών. Ωστόσο, ορισμένοι ερευνητές υποστηρίζουν ότι τα γνωσιακά ελλείμματα που σχετίζονται με τη φωνολογική επίγνωση οφείλονται σε πρωτογενή νευροβιολογικά ελλείμματα στην επεξεργασία ακουστικών ερεθισμάτων . Οι υποστηρικτές της θεωρίας αυτής (θεωρία του μεγαλοκυτταρικού συστήματος) επικαλούνται νευροανατομικά ευρήματα που υποδεικνύουν ότι τα άτομα με μαθησιακές διαταραχές εμφανίζουν  διαφορετικό μέγεθος των κυττάρων του μεγαλοκυτταρικού συστήματος στο ΚΝΣ συγκρινόμενα με το φυσιολογικό πληθυσμό. Το μεγαλοκυτταρικό σύστημα θεωρείται ότι εμπλέκεται στην επεξεργασία ερεθισμάτων με ταχεία χρονική διαδοχή (οπτικών και ακουστικών).

 

Από τους παράγοντες που συμβάλλουν στην εκδήλωση μαθησιακών διαταραχών υπάρχει γενική συναίνεση πως η κληρονομική προδιάθεση παίζει σημαντικό ρόλο. Ειδικά η δυσλεξία έχει έναν κληρονομικό παράγοντα ο οποίος συμβάλλει σε ποσοστό περίπου 50-80%. Εννέα περιοχές του γονιδιώματος και έξι υποψήφια γονίδια βρίσκονται αυτή τη στιγμή υπό διερεύνηση. Γενετικοί δείκτες για τη δυσλεξία έχουν ταυτοποιηθεί στα χρωμοσώματα 6, 15, 18. Μελέτες διδύμων έδειξαν ότι η επίπτωση ήταν στατιστικά σημαντικά μεγαλύτερη στους μονοζυγωτικούς από ότι στους διζυγωτικούς.  O κίνδυνος εμφάνισης δυσλεξίας σε παιδί του οποίου ένας από τους δύο γονείς είναι δυσλεκτικός είναι 35-40% αν είναι αγόρι και περίπου 20% αν είναι κορίτσι.

 

Σε νευροανατομικό επίπεδο στα παιδιά με δυσλεξία το κροταφικό πεδίο είναι ασυνήθιστα συμμετρικό, σε σχέση με τα παιδιά που δεν έχουν δυσλεξία, και έχουν βρεθεί δομικές ανωμαλίες στην κροταφική περιοχή του αριστερού ημισφαιρίου. Οι έρευνες για την δυσαριθμησία   δείχνουν ότι η μαθηματική ικανότητα εμπλέκει τρία διαφορετικά σημεία του εγκεφάλου: η έννοια του αριθμού την ενδοβρεγματική αύλακα, περιοχή η οποία σχετίζεται με τη θέση και το χώρο, τα αριθμητικά ψηφία αναγνωρίζονται στον οπτικό φλοιό και οι αριθμητικές λέξεις σε γλωσσικές περιοχές του αριστερού ημισφαιρίου.

 

Τα αποτελέσματα που έχουν συγκεντρωθεί μέχρι σήμερα, από  ηλεκτροφυσιολογικές μελέτες δείχνουν ότι υπάρχουν ποιοτικές διαφορές στα παιδιά με μαθησιακές δυσκολίες από τα φυσιολογικά. Οι διαφορές είναι μεγαλύτερες στη δραστηριότητα του αριστερού ημισφαιρίου στη βρεγματική, στη μέση κροταφική και στη πλάγια μετωπική φλοιώδη περιοχή ενώ καταδεικνύεται σχετική μείωση της μετωπιαίας δραστηριότητας που φυσιολογικά παρατηρείται κατά τη διάρκεια δραστηριοτήτων που απαιτούν προσοχή.

 

Η έρευνα των νευροβιολογικών παραγόντων που επηρεάζουν τις μαθησιακές διαδικασίες στηρίζεται στο γεγονός ότι στα περισσότερα άτομα επικρατεί το αριστερό ημισφαίριο. Εν τούτοις οι θεωρίες της «πλαγίωσης» αναγνωρίζουν ότι πολύπλοκες διαδικασίες, όπως π.χ. η ανάγνωση, απαιτούν την συνεργασία και των δύο ημισφαιρίων. Χαρακτηριστικά είναι τα ευρήματα που αφορούν την αριστεροχειρία. Βρέθηκε ότι τα δυο τρίτα των αριστερόχειρων έχουν, ως προς τις γλωσσολογικές λειτουργίες, αριστερή αντιπροσώπευση όπως και οι δεξιόχειρες. Το υπόλοιπο ένα τρίτο έχει αμφίπλευρη ή δεξιά αντιπροσώπευση. Συχνά τα δυσλεκτικά παιδιά είναι αριστερόχειρες και παρουσιάζουν διαταραχή στην οργάνωση του χώρου που αναγνωρίζεται αρκετά εύκολα στη ζωγραφική τους. 

 

Κλινική εικόνα

Οι Ειδικές Αναπτυξιακές Διαταραχές Σχολικών Ικανοτήτων κατά ICD-10 ή οι ειδικές μαθησιακές δυσκολίες κατά DSM-5 εκδηλώνονται με ειδικές και σημαντικές ελλείψεις στην εκμάθηση σχολικών δεξιοτήτων, οι οποίες δεν είναι το άμεσο επακόλουθο άλλων διαταραχών ( νοητικής υστέρησης, εκτεταμένων νευρολογικών ελλειμμάτων, οπτικών ή ακουστικών διαταραχών που δεν έχουν αποκατασταθεί ή συναισθηματικών δυσκολιών).

 

Για να τεθεί η διάγνωση απαιτείται η επίδοση σε σταθμισμένες δοκιμασίες να είναι σημαντικά χαμηλότερη από την αναμενόμενη με βάση το νοητικό δυναμικό και τη χρονολογική ηλικία του ατόμου και  οι δυσκολίες μάθησης να συμμετέχουν στην ακαδημαϊκή επίδοση και σε συνδεόμενες δραστηριότητες της καθημερινής ζωής.

 

Η δυσλεξία (ειδική διαταραχή της ανάγνωσης) είναι η συχνότερη  μαθησιακή  διαταραχή που εκφράζεται κυρίως σαν δυσκολία στην μάθηση της ανάγνωσης και της γραφής, παρότι υπάρχει καλή εκπαίδευση, φυσιολογική νοημοσύνη και καλό κοινωνικο-πολιτιστικό περιβάλλον.

 

Σύμφωνα με τον ορισμό της International Dyslexic Association (IDA) Δυσλεξία: «Χαρακτηρίζεται από δυσκολία στην ακριβή και απρόσκοπτη αναγνώριση των λέξεων και από πτωχή απόδοση στην ορθογραφία και στην αποκωδικοποίηση της έννοιας των λέξεων. Αυτές οι δυσλειτουργίες προέρχονται από τυπικό έλλειμμα στη φωνολογική συνιστώσα της γλώσσας και αξιολογούνται σε σχέση με άλλες γνωστικές ικανότητες (για την ηλικία του παιδιού) και ασφαλώς σε σχέση με την αποτελεσματική διδασκαλία μέσα στην τάξη».

 

Η ανάγνωση είναι μια εξαιρετικά πολύπλοκη κινητική, αντιληπτική, γνωσιακή και γλωσσολογική διαδικασία. Για να μπορέσει το παιδί να αποκτήσει την ικανότητα της ανάγνωσης, πρέπει αφ’ ενός να έχει κατακτημένες μια σειρά από διαφορετικές ικανότητες και αφ’ ετέρου να είναι σε θέση να τις απαρτιώσει κατά τη διαδικασία της ανάγνωσης. Οι ικανότητες αυτές είναι αδρά οι εξής : α) η ικανότητα διάκρισης των φωνημάτων, β) η επαρκής βραχεία γλωσσική μνήμη, γ) η ικανότητα διάκρισης της συντακτικής δομής των φράσεων και προτάσεων, δ) η δυνατότητα κατανόησης του συμβολικού νοήματος των λέξεων και των προτάσεων και ε) η διάκριση δεξιού-αριστερού, επάνω-κάτω.

 

Εκτός των ανωτέρω προϋποθέσεων, το παιδί πρέπει να μπορεί να μάθει, πως να μετασχηματίζει τα γράμματα σε ήχους, δηλαδή να μάθει να μετασχηματίζει την σχηματική αναπαράσταση των γραμμάτων σε φωνητική αναπαράσταση.

 

Το δυσλεκτικό παιδί διαβάζει συλλαβιστά, με άχρωμη φωνή, παρατονίζει, παραλείπει λέξεις ή και προτάσεις ολόκληρες, συγχέει παρόμοια σχηματικά γράμματα και  συλλαβές.  Στην ορθογραφία κάνει πολλά  λάθη, δεν μπορεί να εφαρμόσει τους γραμματικούς κανόνες, αντιστρέφει ή παραλείπει γράμματα και συλλαβές.  Δεν διαχωρίζει τις λέξεις και αδυνατεί να χρησιμοποιήσει τα σημεία στίξεως.  Ταυτόχρονα δυσκολεύεται να κατανοήσει το κείμενο που διάβασε και η λεκτική του έκφραση είναι φτωχή.

 

Στο ιστορικό των δυσλεκτικών παιδιών συνήθως διαπιστώνεται θετικό οικογενειακό ιστορικό, καθυστέρηση στην εξέλιξη του λόγου, δυσκολία στη διάκριση αριστερού - δεξιού, και  ελάσσονα σημεία κινητικής διαταραχής.

 

Παρότι η δυσλεξία  έχει οργανική βάση, ψυχολογικοί παράγοντες παίζουν ρόλο στην έκφρασή της και τις συνέπειες που μπορεί να έχει στη σχολική και επαγγελματική ζωή. Αν η διάγνωση δεν γίνει έγκαιρα μέχρι την ηλικία των 8 ετών, τα δυσλεκτικά παιδιά βιώνουν την αποτυχία, θεωρούνται κακοί μαθητές, κατηγορούνται για τεμπέληδες. Αντιδραστικά εκδηλώνουν αδιαφορία παραιτούνται τελείως από την προσπάθεια ή αντίθετα εξεγείρονται, γίνονται επιθετικά και παρουσιάζουν διαταραχές της συμπεριφοράς.

 

Μια άλλη ομάδα παιδιών παρουσιάζει μειονεξία των αριθμητικών ικανοτήτων. Ο όρος δυσαριθμησία χρησιμοποιείται για να αναφερθούμε σε συγκεκριμένες δυσκολίες σχετικά με τις αριθμητικές δεξιότητες. Χαρακτηρίζονται από προβλήματα στη μάθηση αριθμητικών δεδομένων και κατά συνέπεια της αριθμητικής.

 

Η ειδική αναπτυξιακή διαταραχή των αριθμητικών ικανοτήτων, παρουσιάζει σαν κύριο κλινικό χαρακτηριστικό της την μεγάλη απόκλιση ανάμεσα στην αναμενόμενη και τη πραγματική επίδοση του παιδιού στην κατανόηση και εκτέλεση των αριθμητικών πράξεων, καθώς και στην ανάπτυξη των ικανοτήτων του για την επίλυση προβλημάτων, με δεδομένη τη φυσιολογική του νοημοσύνη και την επαρκή του εκπαίδευση.

 

Τα παιδιά αυτά δυσκολεύονται στην  εκμάθηση των ονομάτων των αριθμών, στην  επανάληψη μιας αριθμητικής αλληλουχίας, στην εκμάθηση της ακριβούς έννοιας των συμβόλων των αριθμητικών πράξεων και στη χρησιμοποίηση τους, στην εκτέλεση βασικών πράξεων από μνήμης, στην κατανόηση και επίλυση προβλημάτων, στην εκτέλεση ακριβών υπολογισμών, στην  κατανόηση και απόδοση των στοιχείων με γραφικές παραστάσεις.

 

 Σε πολλές περιπτώσεις παιδιών είναι δυνατόν να συνυπάρχουν περισσότερες από μία ειδικές μαθησιακές δυσκολίες. Συχνότερα είναι μειωμένες τόσο οι ικανότητες διεξαγωγής αριθμητικών υπολογισμών όσο και οι δεξιότητες ανάγνωσης ή συλλαβισμού. Αυτές οι περιπτώσεις χαρακτηρίζονται ως μεικτή διαταραχή των σχολικών ικανοτήτων και η κλινική τους εικόνα αποτελείται από συνδυασμό των κλινικών χαρακτηριστικών της κάθε μορφής. 

 

Τα τελευταία χρόνια όλο και περισσότερα παιδιά εντοπίζονται από τους εκπαιδευτικούς και τους γονείς με δυσκολία στη γραφή, που μπορεί να οφείλονται σε γραφοκινητικές δυσκολίες και αφορούν στη δημιουργία και την εμφάνιση του γραπτού κειμένου.  Οι γραφοκινητικές δυσκολίες αναφέρονται στο τρόπο που το παιδί σχηματίζει τα γράμματα και τις λέξεις, τα τοποθετεί στη σελίδα και δημιουργεί ένα ευκρινές και ευανάγνωστο κείμενο και όχι τα νοηματικά, συντακτικά ή ορθογραφικά λάθη.

 

Η δυσγραφία εκφράζει τη δυσκολία στην εκμάθηση της αλληλουχίας των μυϊκών κινήσεων, που απαιτούνται για τη γραφή των γραμμάτων ή των αριθμών με αποτέλεσμα το παιδί να μην μπορεί να δημιουργήσει ένα ευανάγνωστο χειρόγραφο. Η δυσγραφία δεν έχει σχέση με την νοητική ικανότητα του παιδιού και αποτελεί  ένα από τα πιο κοινά χαρακτηριστικά των παιδιών με μαθησιακές δυσκολίες.

 

Δυσγραφία εμφανίζουν επίσης παιδιά με νευρολογικές διαταραχές και με νευροαναπτυξιακές διαταραχές, όπως η διαταραχή ελλειμματικής προσοχής και υπερκινητικότητα (ΔΕΠ-Υ), οι ειδικές αναπτυξιακές διαταραχές λόγου και η ειδική αναπτυξιακή διαταραχή του κινητικού συντονισμού.

 

Το παιδί με δυσγραφία λαμβάνει χαμηλότερη βαθμολογία σε γραπτές δοκιμασίες, που οφείλεται στη ποιότητα του γραφικού χαρακτήρα και όχι στο περιεχόμενο.  Το γράψιμο είναι αργό  και απαιτεί κόπο,  κατάσταση που προκαλεί δυσκολία στο κράτημα σημειώσεων στην τάξη, αδυναμία διαχείρισης μεγάλου όγκου γραπτής δουλειάς και χάσιμο του ειρμού της σκέψης του μαθητή. Το παιδί δυσανασχετεί  και βιώνει ματαίωση όταν υπάρχει μεγάλη χρονική καθυστέρηση στην ολοκλήρωση γραπτών εργασιών σε σύγκριση με τους συμμαθητές του. Σε σοβαρές περιπτώσεις παρατηρείται  άρνηση για γράψιμο και  αδυναμία ανάπτυξης του γραπτού λόγου.

Ελλήνων προμαχούντες...

Είναι απ' τις ελάχιστες φορές που ένας λαός έχει την ευκαιρία και την διαύγεια να διακρίνει πως ζει ιστορικές στιγμές, δηλαδή στιγμές που αύριο η Ιστορία θα καταγράψει ως καθοριστικές για το μέλλον της παγκόσμιας κοινότητας.

Το ωραίο είναι πως ενώ όλοι μας παίρνουμε μέρος στην διαμόρφωση αυτής της ιστορικής περιόδου,
την διαμορφώνουμε με την ακινησία μας, και όχι με την συμμετοχή μας.

Κι επειδή η ιστορία γράφεται απ' τους νικητές, κι εμείς δεν προβλέπεται να είμαστε μέσα σ' αυτούς -όχι γιατί δεν μπορούμε, αλλά γιατί δεν θέλουμε-, η θέση μας και η άποψή μας θα περιγραφούν διαστρεβλωμένες έως αγνώριστες.

Θα περιγράψει δηλαδή ο ιστορικός του μέλλοντος πως: "Επειδή οι έλληνες κατανόησαν την αναγκαιότητα παράδοσης των ηνίων και των συμφερόντων της χώρας στην συνετή φροντίδα ενωμένων διεθνών δυνάμεων, δεν προέβαλλαν καμία αντίδραση και σιωπηρά συναίνεσαν σε αυτό."

Η ιστορικότητα των στιγμών που η κατανόησή τους γίνεται άμεσα αντιληπτή και "εν τη γενέσει" τους, μπορούν να συμβούν μία ή δύο φορές στην διαδρομή ενός λαού.

Ήδη η πρώτη φορά (ιστορικά επιβεβαιωμένη) για τους έλληνες ήταν εκείνη που περιγράφει το περίφημο επίγραμμα: "Ελλήνων προμαχούντες Αθηναίοι Μαραθώνι, χρυσοφόρων Μήδων εστόρεσαν δύναμιν", όπου μ' εκείνο το "Ελλήνων προμαχούντες" οι πρόγονοί μας δείχνουν να αντιλαμβάνονται την συλλογικότητα στην οποία οι ίδιοι αποτελούσαν μέρος (πως όλοι, δηλαδή Αθηναίοι και Πλαταιείς που συμμετείχαν, Θηβαίοι και Σπαρτιάτες που απουσίαζαν, όλοι είναι έλληνες), και πως στέρησαν την δύναμη των Μήδων, την δυνατότητά τους δηλαδή να εξαπλωθούν στην όλη γνωστή τότε υφήλιο.

Όχι των τυχαίων Μήδων, των τυχαίων δηλαδή βαρβάρων, παρά των χρυσοφόρων Μήδων, των βαρβάρων δηλαδή που έχουν σαν κύριο χαρακτηριστικό τους τον πλούτο και την δύναμη του χρυσού.

Με τους ίδιους αυτούς χρυσοφόρους Μήδες βρίσκεται σήμερα για μιά δεύτερη φορά αντιμέτωπος ο έλληνικός λαός.

Η ίδια βαρβαρότητα, η ίδια επιθετικότητα, ο ίδιος κούφιος υλικός "πολιτισμός". 

Είμαστε όμως ικανοί να κατανοήσουμε όπως οι πρόγονοι, την σπουδαιότητα της θέσης μας και της αντίστασής μας προς χάρη των υπόλοιπων λαών;

Είμαστε σε θέση να ζυγίσουμε την βαρύτητα της μάχης (που δεν δίνουμε); 

Και το σπουδαιότερο: έχουμε Αθηναίους για να προμαχήσουν; Έχουμε Μιλτιάδη;

Όχι.

Έχουμε μόνον Εφιάλτες. Και καναπέδες. Και τηλεοράσεις. Και καφετέριες.

Γι αυτό θα ηττηθούμε.

Γι αυτό έχουμε ήδη ηττηθεί!..
----------------
 Υ.Γ. Η μάχη του Μαραθώνα έχει αναγνωριστεί παγκοσμίως σαν μία από τις σπουδαιότερες μάχες για την ιστορία και την εξέλιξη της ανθρωπότητας. Αυτός είναι κι ο λόγος που ένας απ' τους σύγχρονους Εφιάλτες, ο υπουργός Παιδείας, εξέδωσε εγκύκλιο όπου καλεί του καθηγητές να διδάσκουν συνοπτικά και εν τάχει τα Μηδικά, και να μην αποτελούν αυτά εξεταστέα ύλη. Ο μόνος δρόμος για την Παγκοσμιοποίηση περνάει από την λήθη της ιστορίας.

H Ιωνική Επανάσταση - Αίτια και αποτελέσματα

Συνοπτική αναφορά και κριτική στις αρχαίες ιστορικές πηγές

Πέρα από κάποιες ελάχιστες και αποσπασματικές πληροφορίες ορισμένων ιστορικών, μοναδική σωζόμενη κύρια πηγή για τα γεγονότα είναι ο Ηρόδοτος. Όμως η αφήγησή του, ιδιαίτερα για τη συγκεκριμένη περίοδο, παρουσιάζει πολλά προβλήματα. Σε αρκετά σημεία υπάρχουν ελλείψεις, ασάφειες και σχετική ανεπάρκεια κριτικής και ερμηνευτικής ικανότητας – πολύ περισσότερο δε όταν πρόκειται για ευρύτερα στρατηγικά ζητήματα. Η ακριβής χρονολόγηση διάφορων συμβάντων είναι πολύ δύσκολη έως αδύνατη. Γενικά, ο Ηρόδοτος ή/και οι πηγές του δεν διάκεινται φιλικά προς την επανάσταση, συχνά οικτίροντας και μειώνοντας τους Ίωνες. Για τη στάση αυτή έχουν δοθεί διάφορες εξηγήσεις καθώς πληθώρα ερευνητών έχει ασχοληθεί με την ανάλυση και κριτική του έργου του και των πιθανών πηγών του, καταλήγοντας βέβαια σε ποικίλες απόψεις και εκτιμήσεις τόσο για την εξιστόρηση του Ηροδότου όσο και για την ίδια την Ιωνική επανάσταση.

Ο δρόμος προς την επανάσταση, 500-499 π.Χ.

Το 500 π.Χ. ορισμένοι Νάξιοι εξόριστοι, ηγέτες της αριστοκρατικής παράταξης, απευθύνθηκαν στον τύραννο της Μιλήτου, Αρισταγόρα, ζητώντας στρατιωτική βοήθεια για να ανακτήσουν την εξουσία στην πατρίδα τους. Θέλοντας να επεκτείνει τη σφαίρα επιρροής του στις Κυκλάδες, ο Αρισταγόρας ανταποκρίθηκε στο αίτημα και έπεισε με δωροδοκία το σατράπη των Σάρδεων, Αρταφρένη (ή Αρταφέρνη), να του παραχωρήσει στρατεύματα υποσχόμενος επιπλέον την πλήρη χρηματοδότηση της εκστρατείας. Αφού έλαβε την έγκριση του βασιλιά Δαρείου, ο Αρταφρένης διέθεσε στον Αρισταγόρα ισχυρό περσικό στρατό και 200 τριήρεις από υποτελείς ιωνικές πόλεις της Μικράς Ασίας και των νησιών του Ανατολικού Αιγαίου με επικεφαλής τούς κατά τόπους τυράννους, προσβλέποντας φυσικά και αυτός στην κατάκτηση νέων εδαφών στην Ελλάδα. Την άνοιξη του 499 π.Χ. η ελληνοπερσική δύναμη απέπλευσε από τη Μίλητο. Όμως ο Αρισταγόρας ήρθε σε ρήξη με τον Πέρση συναρχηγό του, Μεγαβάτη, ενώ απέτυχε και ο σχεδιαζόμενος αιφνιδιασμός των Ναξίων οι οποίοι προειδοποιήθηκαν ή αντιλήφθηκαν έγκαιρα ότι αποτελούσαν στόχο και προετοιμάστηκαν κατάλληλα. Ύστερα από άκαρπη πολιορκία τεσσάρων μηνών οι εισβολείς αναγκάστηκαν να επιστρέψουν στη Μικρά Ασία.

Ο Αρισταγόρας δυσκολευόταν να καλύψει τα έξοδα της επιχείρησης και, φοβούμενος ότι θα έχανε τη θέση του εξαιτίας της αποτυχίας και της σύγκρουσης με το Μεγαβάτη, σκεφτόταν ως λύση την επανάσταση. Εκείνες τις μέρες αναφέρεται ότι έφτασε ένα μήνυμα από τον Ιστιαίο, πρώην τύραννο της Μιλήτου, πεθερό και ξάδελφο του Αρισταγόρα, ο οποίος βρισκόταν τα τελευταία χρόνια στην αυλή του Δαρείου τυπικά ως σύμβουλος αλλά ουσιαστικά υπό επιτήρηση. Ο Ιστιαίος προέτρεπε τον Αρισταγόρα σε εξέγερση ελπίζοντας ότι έτσι ο Πέρσης βασιλιάς θα τον άφηνε να επιστρέψει στην Ιωνία για να αποκαταστήσει την τάξη. Σε σύσκεψη που ακολούθησε, ο Αρισταγόρας και οι υποστηρικτές του αποφάσισαν να επαναστατήσουν παρά τα επιχειρήματα που πρόβαλε ο Μιλήσιος ιστορικός και γεωγράφος Εκαταίος για τη δύναμη του περσικού κράτους. Απορρίφθηκε επίσης η πρότασή του να χρησιμοποιήσουν το θησαυρό του μαντείου του Απόλλωνα στα Δίδυμα της Μιλήτου για την κατασκευή επιπλέον στόλου που θα τους έδινε αδιαμφισβήτητη θαλάσσια κυριαρχία.

Η πρώτη ενέργεια των συνωμοτών, η οποία σήμανε και την κήρυξη της επανάστασης στα τέλη καλοκαιριού/αρχές φθινοπώρου του 499 π.Χ., ήταν η σύλληψη των άλλων τυράννων που βρίσκονταν ακόμα με το στόλο στη Μυούντα. Τα πληρώματα ασπάστηκαν την επαναστατική ιδέα. Ο Αρισταγόρας παραιτήθηκε από την τυραννίδα κρατώντας το αξίωμα του στρατηγού και προχώρησε σε εγκαθίδρυση δημοκρατικού πολιτεύματος (ισονομία) στη Μίλητο. Οι συλληφθέντες τύραννοι παραδόθηκαν στις πόλεις τους, όπου τα νέα δημοκρατικά καθεστώτα άφησαν τους περισσότερους ελεύθερους, αλλά ο Κώης της Μυτιλήνης λιθοβολήθηκε μέχρι θανάτου. Οι διάφορες πόλεις εξέλεξαν στρατηγούς και προφανώς ενεργοποίησαν το Πανιώνιο, ώστε να υπάρξει ένα κέντρο λήψης αποφάσεων για την περαιτέρω οργάνωση και διεξαγωγή των επιχειρήσεων. Όπως όμως απέδειξε η εξέλιξη των γεγονότων το Πανιώνιο δε φαίνεται να λειτούργησε πολύ αποτελεσματικά στο θέμα αυτό. Περισσότερο επιτυχής ήταν η προσπάθεια ενιαίας νομισματικής πολιτικής όπως δείχνει η κοπή κοινού νομίσματος από ήλεκτρο, πιθανότατα για την πληρωμή των επαναστατικών στρατευμάτων. Για οποιαδήποτε άμεση συμμετοχή των δωρικών πόλεων στην εξέγερση δεν υπάρχει καμία αναφορά.

  Τα αίτια

Ο Ηρόδοτος αναδεικνύει τα προσωπικά κίνητρα Αρισταγόρα και Ιστιαίου ως αίτια της επανάστασης. Πιθανότατα, οι όποιες προσωπικές φιλοδοξίες έπαιξαν κάποιο ρόλο ως ένα σημείο αλλά σίγουρα δεν αρκούσαν από μόνες τους. Υπήρχαν βαθύτεροι οικονομικοί, κοινωνικοί και πολιτικοί λόγοι. Από αρχαιολογικά στοιχεία συνάγεται ότι από το β΄ μισό του 6ου αι. π.Χ. οι ιωνικές πόλεις αντιμετώπιζαν τον ισχυρό εμπορικό ανταγωνισμό Αθηναίων και Φοινίκων. Στα τέλη του αιώνα οι Ίωνες, ιδιαιτέρως οι Μιλήσιοι, φαίνεται ότι είχαν χάσει τη μάχη στην Ανατολική Μεσόγειο από τους Αθηναίους στον τομέα παραγωγής εξαγώγιμων αγαθών και από τους Φοίνικες στον τομέα ναυτιλίας και διαμετακομιστικού εμπορίου. Οι Ίωνες δεν κατάφεραν να διατηρήσουν την προηγούμενη κυρίαρχη θέση τους ή να επεκταθούν επιτυχώς σε νέες αγορές. Αν και δε θεωρείται ότι αυτή η αρχή παρακμής οφείλεται σε κάποια συγκεκριμένη οικονομική πολιτική του περσικού κράτους, υπήρχαν ωστόσο άλλου είδους επιβαρύνσεις για τις ιωνικές πόλεις, όπως η καταβολή υψηλών φόρων, η συνεισφορά στη συντήρηση του μηχανισμού εξουσίας και των δυνάμεων κατοχής καθώς και η υποχρεωτική παροχή στρατευμάτων για νέες περσικές εκστρατείες. Φυσικά, όλη αυτή η κατάσταση είχε δυσμενή αντίκτυπο και στην εικόνα των υφιστάμενων τοπικών καθεστώτων της Ιωνίας.

Ακόμη σημαντικότερα ήταν τα πολιτικά αίτια της επανάστασης. Δεν υπάρχουν λεπτομερή στοιχεία για το ακριβές είδος ισονομίας των ιωνικών πόλεων κατά το α΄ μισό του 6ου αι. π.Χ. Ίσως αυτή δεν ήταν παντού πλήρης, σίγουρα όμως ο δήμος είχε κάποια, στοιχειώδη έστω, πολιτικά δικαιώματα. Αυτή η παράδοση και η πιθανή μετεξέλιξή της διακόπηκαν από την περσική κατάκτηση. Οι τύραννοι που ακολούθησαν δεν είχαν πλέον λαϊκό έρεισμα αλλά στηρίζονταν στην εξουσία από τους Πέρσες, ενώ η μεγάλη μάζα επιθυμούσε να αποκτήσει ή και να διευρύνει τα πολιτικά δικαιώματα που είχε για χρόνια στερηθεί. Είναι σαφές ότι οι διακηρύξεις του Αρισταγόρα για δημοκρατία και ελευθερία κέρδισαν αμέσως την υποστήριξη των πληρωμάτων του στόλου. Το 499 π.Χ., ο αγώνας για πολιτειακή αλλαγή ταυτίστηκε με τον αγώνα για την αποτίναξη του περσικού ζυγού.


Η στάση της κυρίως Ελλάδας απέναντι στην επανάσταση

Το χειμώνα του 499/8 π.Χ. ο Αρισταγόρας αναχώρησε για την Ελλάδα αναζητώντας συμμάχους. Απευθύνθηκε πρώτα στη Σπάρτη επικαλούμενος την κοινή ελληνική καταγωγή, εκθέτοντας παράλληλα την υποτιθέμενη στρατιωτική κατωτερότητα και τα πλούτη του περσικού κράτους. Προσπάθησε ακόμα και να εξαγοράσει το βασιλιά Κλεομένη αλλά τελικά δεν πέτυχε τίποτα. Η Σπάρτη ήταν γενικά απρόθυμη για υπερπόντιες εκστρατείες έχοντας να αντιμετωπίσει τη διαρκή απειλή εξέγερσης των ειλώτων και την εχθρότητα του Άργους, της Αρκαδίας και της Ήλιδας. Επιπλέον, ήταν αναγκαία για μια τέτοια επιχείρηση η διάθεση στόλου από την Κόρινθο και την Αίγινα, τις κυρίως ναυτικές δυνάμεις της Πελοποννησιακής Συμμαχίας, οι οποίες όμως δεν είχαν ιδιαίτερο ενδιαφέρον να υποστηρίξουν τους Ίωνες εμπορικούς ανταγωνιστές τους διακινδυνεύοντας πληρώματα, πλοία και χρήματα, θεωρούμενα πιο χρήσιμα και αναγκαία στον τόπο τους παρά στη σχετικά απόμακρη και αμφίβολη υπόθεση απελευθέρωσης Ελλήνων στην άλλη πλευρά του Αιγαίου.

Μετά την εκδίωξή του από τη Σπάρτη ο Αρισταγόρας πήγε στην Αθήνα. Εκεί ανέπτυξε τα ίδια επιχειρήματα προσθέτοντας όμως και την ιδιαίτερη σχέση που υπήρχε με την Αθήνα, φερόμενη ως μητρόπολη της Μιλήτου. Οι Αθηναίοι δέχτηκαν να βοηθήσουν και έστειλαν 20 τριήρεις υπό το Μελάνθιο. Αυτό σήμαινε περίπου 4.000 άντρες και, αντίθετα με ό,τι συχνά –και μάλλον επιπόλαια– διατυπώνεται, η βοήθεια της Αθήνας δεν ήταν καθόλου συμβολική για τα μέτρα της πόλης, αφού όλος ο πολεμικός στόλος της την εποχή εκείνη αριθμούσε 50 πλοία. Ως πιθανά αίτια για την απόφαση των Αθηναίων μπορούν να θεωρηθούν οι τεταμένες, αν όχι ανοιχτά εχθρικές, σχέσεις με την Περσία λόγω της υποστήριξης προς τον έκπτωτο Αθηναίο τύραννο Ιππία, τα αισθήματα πατριωτικού πανελληνισμού, η ορθή διάγνωση γεωστρατηγικών πραγματικοτήτων και μελλοντικών ζητημάτων που επέβαλαν την ανάγκη για ένα προληπτικό χτύπημα ανάσχεσης στον περσικό επεκτατισμό, η επιθυμία για πολεμική λεία ή, βεβαίως, ένας συνδυασμός κάποιων από αυτά. Σε ανταπόδοση της βοήθειας που της είχε προσφέρει παλαιότερα η Μίλητος στον πόλεμο με τη Χαλκίδα, η Ερέτρια απέστειλε 5 πλοία υπό τον Ευαλκίδη.

Επιχειρήσεις κατά το 498 π.Χ. – Εξάπλωση της επανάστασης

Στις Σάρδεις, ο Αρταφρένης φαίνεται ότι αποφάσισε να αντιδράσει πλήττοντας την κύρια εστία της επανάστασης και έστειλε τον κύριο όγκο των διαθέσιμων δυνάμεών του να πολιορκήσει από την ξηρά τη Μίλητο. Παράλληλα απέπλευσε και ο κυπριακός στόλος, προφανώς με κατεύθυνση την Ιωνία, αλλά στα ανοιχτά της Παμφυλίας νικήθηκε από τους επαναστάτες και τους Ερετριείς την άνοιξη του 498 π.Χ. Στη συνέχεια, έπειτα από πρόταση του Αρισταγόρα και σε προσπάθεια να αρθεί η πολιορκία της Μιλήτου, οι Αθηναίοι, Ερετριείς και Ίωνες υπό τους Χαροπίνο και Ερμόφαντο έφυγαν με πλοία από την πόλη προς παραλιακή περιοχή της Εφέσου, όπου αποβιβάστηκαν και βάδισαν προς τις Σάρδεις. Η πόλη καταλήφθηκε χωρίς αντίσταση και ο Αρταφρένης κλείστηκε στην ακρόπολη. Όμως μετά την, τυχαία ή όχι, πυρπόληση των Σάρδεων η φρουρά πραγματοποίησε έξοδο και απώθησε τους επαναστάτες, ενώ πλησίαζε και το ισχυρό περσικό στράτευμα που αποσύρθηκε από τη Μίλητο. Οι Ίωνες και οι σύμμαχοι υποχώρησαν εσπευσμένα, αλλά καταδιώχτηκαν και ηττήθηκαν κοντά στην Έφεσο. Εκεί σκοτώθηκε και ο Ευαλκίδης. Οι επιζήσαντες διασκορπίστηκαν στις πόλεις τους και, παρά τις εκκλήσεις του Αρισταγόρα, πολύ σύντομα οι Αθηναίοι αποχώρησαν, μάλλον μαζί με τους Ερετριείς.

Ο Ναός της Άρτεμις στις Σάρδεις. Η Πόλη πυρπολήθηκε από τον στρατό των Ιώνων

Για την ενέργεια αυτή δεν παρέχεται εξήγηση. Πιθανώς οι σύμμαχοι από την κυρίως Ελλάδα σχημάτισαν την πεποίθηση ότι ήταν αδύνατη η επικράτηση, ιδίως στον τομέα των χερσαίων επιχειρήσεων, ή θεώρησαν ότι είχαν ήδη προσφέρει αρκετά. Ειδικότερα για την Αθήνα, ίσως αποδείχτηκε ισχυρότερο το μελλοντικό εμπορικό συμφέρον καθώς, μετά την αποτυχία της επανάστασης, παρατηρείται ακόμα περισσότερη ενίσχυση της θέσης της στις αγορές της Ανατολικής Μεσογείου. Αν όμως η χρονολόγηση είναι σωστή, μέσα στο 498 π.Χ. ξέσπασε πόλεμος με την Αίγινα, οπότε βέβαια η Αθήνα χρειάστηκε το εκστρατευτικό σώμα που είχε στείλει στην Ιωνία.

Οι Ίωνες δεν αποθαρρύνθηκαν αλλά ανέλαβαν νέα πρωτοβουλία και το φθινόπωρο η επανάσταση εξαπλώθηκε. Ο στόλος τους έφτασε στον Ελλήσποντο, την Προποντίδα και το Βόσπορο πειθαναγκάζοντας πόλεις της περιοχής που δεν είχαν εξεγερθεί, όπως το Βυζάντιο, να το πράξουν τώρα. Ακολούθως, οι επαναστάτες έπλευσαν νότια και μεγάλο μέρος της Καρίας συντάχθηκε μαζί τους. Επιπλέον, την ίδια περίπου εποχή εξεγέρθηκε και η Κύπρος υπό την ηγεσία του Ονήσιλου, νέου βασιλιά της Σαλαμίνας. Η μεγαλόνησος πέρασε γρήγορα στον έλεγχό του εκτός από τη φοινικική Αμαθούντα, η οποία και πολιορκήθηκε.

Οι επιτυχίες των Ιώνων βασίζονταν στη ναυτική υπεροχή τους που όμως δεν ήταν αρκετή για την εξασφάλιση της ελευθερίας των μικρασιατικών πόλεων, όπως άλλωστε είχε δείξει και η πρώτη περσική κατάκτηση επί Κύρου. Στην ξηρά η κατάσταση ήταν διαφορετική, αφού οι Πέρσες όχι μόνο δεν υπέστησαν κανένα συντριπτικό πλήγμα, αλλά μετά την απόκρουση της επίθεσης στις Σάρδεις προφανώς κυριαρχούσαν στην ενδοχώρα κρατώντας ανοιχτές τις προσβάσεις για τα επαναστατημένα παράλια. Με τον ερχομό του 497 π.Χ. είχε ολοκληρωθεί πια η κινητοποίηση τεράστιου ανθρώπινου δυναμικού της αυτοκρατορίας.

 Η περσική αντεπίθεση, 497-496 π.Χ.

Από την άνοιξη, οι Πέρσες στρατηγοί με ανασυγκροτημένες και ενισχυμένες δυνάμεις, πέρασαν στην αντεπίθεση σε όλα τα μέτωπα. Στον Ελλήσποντο, ο Δαυρίσης κατέλαβε μέσα σε πέντε μέρες τις πόλεις Δάρδανο, Άβυδο, Περκώτη, Λάμψακο και Παισό. Μαθαίνοντας όμως για την επανάσταση στην Καρία κατευθύνθηκε προς τα εκεί. Ο Υμαίης προέλασε στην Προποντίδα και κατέλαβε την Κίο. Μετά την αποχώρηση του Δαυρίση από τον Ελλήσποντο ανέλαβε δράση στην περιοχή και υπέταξε την Τρωάδα. Νοτιότερα, ο Αρταφρένης με τον Οτάνη κυρίευσαν την Κύμη και τις Κλαζομενές.

Στην Κύπρο συνεχιζόταν η πολιορκία της Αμαθούντας όταν ο Ονήσιλος πληροφορήθηκε ότι επίκειται η άφιξη στη νήσο ισχυρού περσικού στρατού από την Κιλικία. Ο Σαλαμίνιος βασιλιάς ζήτησε τη βοήθεια των Ιώνων και πράγματι το Πανιώνιο αποφάσισε αμέσως την αποστολή στόλου, γνωρίζοντας τη σπουδαιότητα της Κύπρου ως προκεχωρημένης βάσης θαλάσσιου ελέγχου και αποκλεισμού του περσικού ναυτικού. Πιθανότατα όμως τα ιωνικά πλοία δεν έφτασαν έγκαιρα για να αποτρέψουν την απόβαση του εχθρού την άνοιξη/καλοκαίρι του 497 π.Χ. Παρά ταύτα, κατατρόπωσαν στη συνέχεια το φοινικικό στόλο ενώ διεξαγόταν στην πεδιάδα της Σαλαμίνας η αποφασιστική μάχη Κυπρίων και Περσών. Οι εισβολείς κατόρθωσαν να υπερισχύσουν όταν ο βασιλιάς του Κουρίου, Στησήνωρ, και μέρος του στρατού των Σαλαμινίων λιποτάκτησαν. Ο Ονήσιλος σκοτώθηκε και σύντομα οι εξεγερμένες πόλεις πολιορκήθηκαν. Χωρίς πλέον δυνατότητα και χρησιμότητα παραμονής στην Κύπρο, ο ιωνικός στόλος αναγκάστηκε να αποχωρήσει. Μέχρι την άνοιξη του 496 π.Χ. ολόκληρη η νήσος είχε υποταχτεί.

Στο μεταξύ οι Κάρες προετοιμάστηκαν να αντιμετωπίσουν τις υπέρτερες δυνάμεις του Δαυρίση στις όχθες του ποταμού Μαρσύα. Στη μεγάλη μάχη που έγινε εκεί, ίσως το καλοκαίρι του 497 π.Χ., οι Κάρες υπέστησαν βαρύτατες απώλειες και αποσύρθηκαν στα Λάβρανδα, όπου Μιλήσιοι και άλλοι Ίωνες ήρθαν προς ενίσχυσή τους. Ακολούθησε έτσι και δεύτερη μάχη στην οποία οι επαναστάτες συνετρίβησαν και το εκστρατευτικό σώμα των Μιλησίων φέρεται να διαλύθηκε. Προς το τέλος του έτους, μετά τις απανωτές αυτές ήττες ο Αρισταγόρας απελπίστηκε και κατέφυγε μαζί με οπαδούς του στη Μύρκινο της Θράκης όπου βρήκε το θάνατο λίγο αργότερα.

Την άνοιξη του 496 π.Χ. ήρθε η τελευταία επιτυχία των επαναστατών, όταν οι Κάρες εξόντωσαν σε νυχτερινή ενέδρα το στρατό του Δαυρίση στο δρόμο προς τον Πήδασο. Ο ίδιος ο Δαυρίσης και άλλοι δύο Πέρσες στρατηγοί έχασαν εκεί τη ζωή τους. Αυτή η νίκη μάλλον οδήγησε σε προσωρινό στρατιωτικό αδιέξοδο ή τουλάχιστον σε περίοδο ανάπαυλας και ανασύνταξης των εμπολέμων, καθώς δεν υπάρχουν πληροφορίες για επιχειρήσεις σε κανένα μέτωπο για τα επόμενα δύο σχεδόν χρόνια. Θα πρέπει επίσης να απέφερε και κάποιο διαπραγματευτικό πλεονέκτημα στους Πηδασείς Κάρες, που πιθανότατα συνθηκολόγησαν σύντομα με τους Πέρσες.

Περίπου αυτή την εποχή χρονολογείται η άφιξη του Ιστιαίου στις Σάρδεις. Ο πρώην τύραννος είχε πείσει τον Δαρείο ότι η παρέμβασή του μπορούσε να δώσει τέλος στην επανάσταση. Ίσως όμως και να στάλθηκε επί τούτου με πρωτοβουλία του Πέρση βασιλιά. Ωστόσο ο Αρταφρένης τον υποπτευόταν ως υποκινητή της επανάστασης και ο Ιστιαίος δραπέτευσε στη Χίο. Από εκει προσπάθησε ανεπιτυχώς να οργανώσει συνωμοσία με Πέρσες αξιωματούχους εναντίον του Αρταφρένη. Όταν επιχείρησε στα τέλη του 496 π.Χ. να εισέλθει στη Μίλητο, εκδιώχτηκε από τους συμπατριώτες του και τελικά επιδόθηκε στην πειρατεία με την υποστήριξη των Λέσβιων στο Βόσπορο.

Στασιμότητα και καταστολή, 495-493 π.Χ.

Το 495 π.Χ. δε σημειώθηκε στρατιωτική δραστηριότητα. Την άνοιξη του 494 π.Χ., μετά τις απαραίτητες προετοιμασίες, οι Πέρσες στρατηγοί ένωσαν τις δυνάμεις τους για να χτυπήσουν από ξηρά και θάλασσα τη Μίλητο. Το νέο περσικό στόλο που τους συνόδευε αποτελούσαν 600 πλοία από τη Φοινίκη, Αίγυπτο, Κιλικία και Κύπρο. Το Πανιώνιο ορθά αποφάσισε να διεξαχθεί στη θάλασσα ο αγώνας που θα έκρινε την τύχη της πόλης και της επανάστασης, δεδομένου ότι ήταν η μόνη επιλογή που έδινε σοβαρές ελπίδες επιτυχίας. Πρόθυμες και ικανές να συνεχίσουν την αντίσταση ήταν πλέον μόνο οι Λέσβος, Χίος, Σάμος, Μίλητος, Πριήνη, Τέως, Μυούς, Ερυθρές και Φώκαια, οι οποίες συγκέντρωσαν 353 πλοία στη νησίδα Λάδη, ανοιχτά της Μιλήτου. Το φθινόπωρο, στη ναυμαχία της Λάδης οι επαναστάτες νικήθηκαν ολοκληρωτικά καθώς οι Σάμιοι ήρθαν τελικά σε συνεννόηση με τους Πέρσες και λιποτάκτησαν λίγο πριν από την εμπλοκή. Η Μίλητος αποκλείστηκε εντελώς και υπέκυψε στην πολιορκία προς το τέλος του έτους. Ακολούθησε σφαγή των υπερασπιστών, αιχμαλωσία των αμάχων, λεηλασία και καταστροφή της πόλης.

Η αρχαία Μίλητος

Μετά την άλωση της Μιλήτου ο Ιστιαίος έφυγε από το Βόσπορο και έκανε μια σειρά δυσεξήγητων ενεργειών, όπως η εκστρατεία εναντίον της Χίου και της Θάσου, μάλλον άσχετων με την υπόθεση της επανάστασης και προς εξυπηρέτηση τόσο προσωπικών όσο και τοπικών συμφερόντων της Λέσβου. Γενικά, ο αινιγματικός ρόλος του έχει ερμηνευτεί ποικιλότροπα από τους ερευνητές ως πατριωτικός και επαναστατικός, τυχοδιωκτικός, ή και προδοτικός.

Λίγο νωρίτερα είχε ξεκινήσει και η τελευταία φάση της καταστολής, ουσιαστικά εκκαθαριστικές επιχειρήσεις μικρής διάρκειας εναντίον αποδυναμωμένων πλέον πόλεων. Ολόκληρη η Καρία τέθηκε υπό έλεγχο ενώ ο περσικός στόλος απέπλευσε από τη Μίλητο και υπέταξε εύκολα Χίο, Λέσβο και Τένεδο. Την ίδια τύχη είχαν και οι ελάχιστες μικρασιατικές πόλεις που ήταν ακόμη ελεύθερες. Ακολούθως ο στόλος κατευθύνθηκε στον Ελλήσποντο και την Προποντίδα όπου κατέλαβε τη θρακική Χερσόνησο, Πέρινθο, Σηλυμβρία (σημ. Silbri), Bυζάντιο, Χαλκηδόνα (σημ. Kadiköy), Προκόννησο (σημ. Marmara Adasi), και Αρτάκη. Η Κύζικος πρόλαβε να συνθηκολογήσει και απέφυγε έτσι τα σκληρά αντίποινα των Περσών που σημειώθηκαν σε άλλες πόλεις και τα οποία περιλάμβαναν, κατά τον Ηρόδοτο, λεηλασία, καταστροφή και αιχμαλωσία των ομορφότερων αγοριών και κοριτσιών.Φυσικά, από τα αντίποινα εξαιρέθηκε και η Σάμος, λόγω της προδοσίας της στη ναυμαχία της Λάδης και απλώς ο τύραννος Αιάκης ανέκτησε την εξουσία του.

Τα επακόλουθα, 493-492 π.Χ.

Μέσα στο 493 π.Χ. φαίνεται ότι είχαν αποκατασταθεί και όλοι οι υπόλοιποι τύραννοι. Κατόπιν εντολών του Αρταφρένη οι ιωνικές πόλεις έκαναν συνθήκες που απαγόρευαν τους μεταξύ τους τοπικούς πολέμους και οι διαφορές θα επιλύονταν με διαιτησία υπό την αιγίδα του Πέρση σατράπη. Έγινε επίσης καταμέτρηση της γης που κατείχαν οι πόλεις η οποία χρησιμοποιήθηκε ως βάση για δίκαιο υπολογισμό των φόρων που θα καταβάλλονταν στο περσικό κράτος. Αναφέρεται ότι για την επάνοδο στην ομαλότητα και την υιοθέτηση αυτών των μέτρων έπαιξε ρόλο και ο Εκαταίος με προσφυγή του στον Αρταφρένη. Την άνοιξη του 492 π.Χ. έφτασε στην Ιωνία ο Μαρδόνιος, γαμπρός του Δαρείου και ανώτατος διοικητής στην επικείμενη εισβολή στην Ελλάδα, ο οποίος απομάκρυνε τους τυράννους και επανέφερε τα δημοκρατικά καθεστώτα. Ήταν μια κίνηση που αποσκοπούσε στην ικανοποίηση του λαϊκού αισθήματος. Παραμένει άγνωστο σε ποια έκταση συνέβη αυτό και τι είδους δημοκρατίες εγκατέστησε ο Πέρσης στρατηγός.

  Αίτια και αποτελέσματα

Η αποτυχία της Ιωνικής επανάστασης οφείλεται προφανώς σε ένα συνδυασμό παραγόντων που σε διαφορετικό βαθμό επέδρασαν στη διαμόρφωση του αποτελέσματος. Η Περσική Αυτοκρατορία ήταν ασύγκριτα υπέρτερη σε ανθρώπινους, φυσικούς και χρηματικούς πόρους. Οι επαναστάτες δεν μπορούσαν να αντέξουν σε παρατεταμένο πόλεμο. Η ίδια η γεωγραφική θέση των περισσότερων πόλεων αποτελούσε σχετικό μειονέκτημα καθώς ήταν διάσπαρτες στα μικρασιατικά παράλια, χωρίς ιδιαίτερο βάθος ενδοχώρας και με τη μορφολογία του εδάφους να διευκολύνει περισσότερο τις μετακινήσεις από ανατολή προς δύση παρά από βορρά προς νότο. Επιπλέον, το έδαφος ευνοούσε συνήθως την ανάπτυξη του πολυάριθμου περσικού ιππικού το οποίο οι ελληνικοί στρατοί δεν είχαν ακόμα τη ικανότητα να αντιμετωπίσουν υπό τέτοιες συνθήκες. Υπήρξε επίσης κατά περιστάσεις έλλειψη ικανής ηγεσίας. Σημαντικός λόγος για την αποτυχία ήταν και η απουσία ουσιαστικής βοήθειας από την Ελλάδα. Η νεότερη έρευνα ωστόσο αποδίδει μεγάλη σημασία στην απουσία κοινής συνείδησης και στόχου, σε βαθμό που να συνενώνει τις ελληνικές πόλεις αλλά και να τις κρατά ενωμένες μέχρι την επίτευξη του αντικειμενικού σκοπού. Στον πολυδιασπασμένο ελληνικό κόσμο στενά τοπικά συμφέροντα, παλιές έχθρες, πιθανότατα παράλληλα με ταξικές-πολιτικές διαφορές στα εσωτερικά των πόλεων, κυριάρχησαν και απέτρεψαν την ομοψυχία σε κρίσιμες στιγμές. Η προδοσία έγειρε την πλάστιγγα υπέρ των Περσών στην πεζομαχία της Κύπρου και τη ναυμαχία της Λάδης.

Η αποτυχία της επανάστασης ανέκοψε την ακμή των ιωνικών πόλεων. Είναι προφανές ότι οι απώλειες σε ζωές, οι εκτοπίσεις, οι αιχμαλωσίες και η φυγή αρκετών από τους επιζώντες σε συνδυασμό με τις καταστροφές πόλεων και στόλων είχαν ολέθριες επιπτώσεις σε δημογραφικό, οικονομικό, πολιτικό και πολιτιστικό επίπεδο. Μόνο κατά την περίοδο της ρωμαιοκρατίας επανήλθε σε τόσο μεγάλο βαθμό η οικονομική και πολιτιστική άνθηση, αλλά γενικά η Ιωνία δεν ανέκτησε ποτέ την προηγούμενη κυρίαρχη θέση και την αίγλη της, που χάθηκαν στο τέλος της Αρχαϊκής περιόδου με την καταστολή της επανάστασης.

Μπορούμε να γίνουμε πιο έξυπνοι;

Αν ρωτούσατε τον εγκέφαλό σας, αν αρκεί μόνο το ταλέντο για να πετύχετε στους στόχους σας θα σας απαντούσε με ένα νέτο ῾όχι῾! Η ίδια η εμπειρία της ζωής μας δείχνει πως η συνταγή της επιτυχίας περιέχει ένα μέρος ταλέντο και πολλά μέρη ενασχόλησης με τον επιδιωκόμενο στόχο. Ο διάσημος καλλιτέχνης, ο επιτυχημένος επιχειρηματίας και εκείνος που έχει κατακτήσει την εσωτερική γαλήνη συνδέονται μεταξύ τους με κάτι κοινό: πολύ χρόνο αφιερωμένο στο ειδικό τους ενδιαφέρον. Κατ᾽αυτήν την έννοια δεν διαφέρουν καθόλου από τον πρωταθλητή που έχει αφιερώσει ατέλειωτες ώρες στην προπόνηση πριν κατακτήσει τις κορυφαίες διακρίσεις του.

Τροφή τους οι νέες εμπειρίες Αιτία για όλα αυτά είναι η δομή και η ειδική λειτουργία του εγκεφάλου. Μέσα στο κεντρικό νευρικό μας σύστημα τρισεκατομμύρια νευρώνες, κύτταρα του κεντρικού νευρικού συστήματος, επεξεργάζονται συνεχώς ένα πλήθος πληροφοριών. Η τροφή τους είναι η πληροφορία. Αν την στερηθούν πεθαίνουν! Με λίγα λόγια έχει διαπιστωθεί ότι οι νευρώνες μπορούν να πεθαίνουν σ᾽εκείνες τις εγκεφαλικές περιοχές που χρησιμοποιούνται λιγότερο από τον άνθρωπο. Αντίθετα όταν κάνουμε μια συγκεκριμένη δραστηριότητα ξανά και ξανά, οι νευρώνες που αντιστοιχούν στη ανάλογη εγκεφαλική περιοχή ενεργοποιούνται και διακλαδίζονται δημιουργώντας δενδρίτες, δηλαδή όλο και περισσότερες συνδέσεις μεταξύ τους καλώντας κι άλλα νευρικά κύτταρα να συμμετέχουν για ένα βέλτιστο αποτέλεσμα. Ο δενδρίτης είναι μια διακλάδωση του νευρώνα η οποία λαμβάνει πληροφορίες από άλλους νευρώνες. Η εμφάνιση και ο πολλαπλασιασμός των δενδριτών οφείλεται στην διαδικασία της σκέψης ως αποτέλεσμα εμπειρίας κι εκπαίδευσης.

Πόσο… εγκέφαλο χρησιμοποιείτε;
Καθώς ο εγκέφαλος εργάζεται σε ποικίλα πεδία πολυπλοκότητας, ενεργοποιεί μόνο τις εξειδικευμένες περιοχές που συνδέονται ευθέως με την ειδική εργασία που κάνει.
Συχνά αναφέρεται ότι οι περισσότεροι άνθρωποι χρησιμοποιούν μέχρι το 10% του εγκεφάλου τους αλλά αυτό το συμπέρασμα δεν είναι αληθές.

Ωστόσο, είναι προφανές ότι οι άνθρωποι δεν χρησιμοποιούν όλες τις ικανότητες του εγκεφάλου τους. Για την πλήρη λειτουργία του είναι απαραίτητο να ενεργοποιηθούν όλα τα εγκεφαλικά κέντρα. Τι σημαίνει αυτό για μας; Σημαίνει ότι μπορούμε να γίνουμε πιο έξυπνοι, ενεργοποιώντας μεγαλύτερο μέρος του εγκεφάλου μας. Κάθε είδος μη-συνήθους δραστηριότητας ενεργοποιεί μια νέα εγκεφαλική περιοχή, πράγμα που οδηγεί στην επέκταση της αντίληψης του ατόμου.

Ανοίξτε τις πύλες του νου
Ο ανθρώπινος εγκέφαλος προστατεύεται από μηχανικές βλάβες και διαχωρίζεται από τον έξω κόσμο με μερικές στρώσεις-στοιβάδες. Μπορούμε να περάσουμε από όλα αυτά τα στρώματα και να γνωρίσουμε τι συμβαίνει στον εγκέφαλο, για παράδειγμα, μέσω ηλεκτροεγκεφαλογραφήματος ή μαγνητικής τομογραφίας. Μέσα από αυτές τις διαγνωστικές μεθόδους διαπιστώθηκε κλινικά πως το περιβάλλον μπορεί να ενεργοποιήσει τα εγκεφαλικά κύτταρα, όπως στην περίπτωση των ηλεκτρομαγνητικών κυμάτων (ηλεκτρομαγνητική διέγερση). Αυτό σημαίνει ότι ο ανθρώπινος εγκέφαλος μπορεί να αντιληφθεί ένα μεγάλο φάσμα κυμάτων διαφορετικών συχνοτήτων. Ανάμεσά τους οι ηχητικές συχνότητες μας δίνουν την δυνατότητα να απευθυνθούμε στον εγκέφαλο και να επιδιώξουμε συγκεκριμένα αποτελέσματα όπως η βαθειά χαλάρωση, η διαχείριση του άγχους και το άνοιγμα του καναλιού της διαίσθησης, η οποία δεν είναι παρά μια απέραντη δεξαμενή πληροφοριών στην οποία αποκτούμε πρόσβαση κάτω από ειδικές συνθήκες.

Θεός και Πίστη

Αυτό που είναι σημαντικό δεν είναι τι πιστεύεις,

* Αλλά μόνο γιατί το πιστεύεις.

Τα γεγονότα δεν επηρεάζονται από την πίστη ή την μη πίστη.

Ποια είναι η βάση της πίστης στον αέναα μεταβαλλόμενο κόσμο;

* Είναι ο φόβος του αγνώστου.

* Είναι η αβεβαιότητα της ζωής.

* Είναι η έλλειψη ασφάλειας.

* Είναι η ανασφάλεια των σχέσεων.

Υπάρχει η χριστιανική πίστη,

* Η ινδουιστική πίστη,

* Η μουσουλμανική πίστη.

* Και άλλες αμέτρητες θρησκείες και αιρετικές πεποιθήσεις.

Όλες είναι σε πόλεμο μεταξύ τους,

* Προσπαθώντας να επιβληθούν και να προσηλυτίσουν η μια την άλλη.

Η πίστη διαιρεί τους ανθρώπους,

* Τους κάνει σκληρούς,

* Τους κάνει να μισούν ο ένας τον άλλο,

* Και καλλιεργεί τον πόλεμο.

Μια πίστη ενεργεί σαν χρωματιστά γυαλιά,

* Μέσα από τα οποία κοιτάζεις τον εαυτό σου.

Ο προσηλυτισμός είναι μια αλλαγή από τη μία πίστη στην άλλη,

* Από το ένα δόγμα στο άλλο.

Αυτό που προσφέρεται είναι ένα,

* (Υποτίθεται), καλύτερο κλουβί.

Η πίστη σου δίνει παρηγοριά,

* Όταν βρίσκεσαι σε κατάσταση απελπισίας, θλίψης, φόβου, αγωνίας κλπ.

Η πίστη σου δίνει δύναμη, (λειτουργεί σαν στήριγμα),

* Για να ξεπεράσεις επώδυνες καταστάσεις.

Είναι δυνατό να ζήσεις χωρίς πίστεις;

 Αυτό μπορείς να το ανακαλύψεις,

* Αν μελετήσεις τον εαυτό σου σε σχέση με κάποια πίστη.

Όχι να αλλάξεις πίστη, ή να αντικαταστήσεις τη μια πίστη με μια άλλη.

Αλλά να είσαι εντελώς ελεύθερος από κάθε πίστη,

* Ώστε να αντιμετωπίζεις τη ζωή χωρίς «στηρίγματα».

Με την εμπειρία ελπίζεις να επαληθεύσεις την πίστη σου.

Όμως δεν είναι η εμπειρία που αποδεικνύει την πίστη,

* Αλλά είναι η πίστη, που δημιουργεί την εμπειρία.

Έτσι η πίστη σου στο Θεό,

* Σου προσφέρει την εμπειρία αυτού που ονομάζεις Θεό.

Τα θρησκευτικά βιβλία περιγράφουν πολύ προσεχτικά,

* Τι να κάνεις, ποιος είναι ο σκοπός σου,

* Πώς να πετύχεις το σκοπό σου και τι είναι ο Θεός.

Τα μαθαίνεις αυτά απ’ έξω και τα ακολουθείς.

Από την αρχαιότητα διάφοροι δάσκαλοι, ιερείς και λεγόμενοι σωτήρες,

* Περιέγραψαν τον Θεό, σύμφωνα με τις πεποιθήσεις τους.

Ο νους μπορεί να φανταστεί τον Θεό,

* Σύμφωνα μ’ αυτές τις πεποιθήσεις, (των δασκάλων, ιερέων κλπ).

Αλλά αυτή είναι μόνο μια εικόνα, δεν είναι ο Θεός.

Ο νους έχει την ικανότητα να δημιουργεί την εικόνα που εκείνος θέλει.

Ο νους μπορεί να φανταστεί το θεό με μια γενειάδα, ή με ένα μάτι κλπ.

Είναι αυτό η πραγματικότητα,

Ή είναι η προβολή των δικών σου γνώσεων;

Όταν ζητάς κάτι,

* Λαμβάνεις αυτό που εσύ ο ίδιος προβάλλεις, (από αυτά που έχεις μάθει).

Είναι δυνατό να έχεις θαυμάσιες εμπειρίες,

* Του Χριστού, του Βούδα, ή όποιου άλλου πιστεύεις.

Ο κομμουνιστής αν έχει οράματα θα δει το τέλειο κράτος.

Όσο πιο δυνατά πιστεύεις,

* Τόσο πιο δυνατά θα είναι τα οράματα σου,

* Και οι προβολές των δικών σου επιθυμιών και ορμών.

Όσο πραγματικά και να σου φαίνονται τα οράματα,

* Βρίσκεσαι σε πλάνη γιατί,

* Τα οράματα και οι οπτασίες είναι μια προβολή των δικών σου επιθυμιών και ορμών,

* Και επομένως δεν έχουν καμία αξία.

Οι περισσότεροι πνευματικοί αναζητητές,

* Πιάνονται στο δίχτυ των δικών τους σκέψεων και επιθυμιών.

Ακόμα και μερικοί από τους μεγαλύτερους ερμηνευτές της αλήθειας,

* Έχοντας το χάρισμα του λόγου και την δύναμη να θεραπεύουν,

* Γίνονται αιχμάλωτοι των ικανοτήτων και των βιωμάτων τους.

Είναι δυνατό να ξεχωρίσεις την πραγματικότητα,

* Από τα οράματα-εμπειρίες, που προέρχονται από σκέψεις-επιθυμίες;

Είναι δυνατό να το κάνεις αυτό τώρα, όχι αύριο και

* Να μην ξεγελιέσαι από τον μηχανισμό της φαντασίας και της προβολής;

Ο άνθρωπος δέχεται πολύ εύκολα το μονοπάτι,

* Που είναι το πιο βολικό και το πιο ευχάριστο.

Έτσι η «αυθεντία», (ο πολιτικός, ο παπάς, ο γκουρού, ο διδάσκαλος),

* Θεσμοθετεί ή/και σου υπαγορεύει ένα πολιτικό, θρησκευτικό, ψυχολογικό σύστημα,

* Που θα σου προσφέρει την μέθοδο, (όπως σου λένε), για να είσαι ασφαλής.

Ο άνθρωπος εκπαιδεύεται να ζει με υποδείγματα, (ιδανικά, πίστεις κλπ).

Όταν συμμορφώνεσαι σ’ ένα υπόδειγμα δεν είσαι ποτέ ελεύθερος.

Δεν υπάρχει κανένα σύστημα ιδεολογικό, θρησκευτικό, φιλοσοφικό,

* Που να μπορεί να προσφέρει οποιοδήποτε είδος ασφάλειας.

Δεν μπορείς να ξεφύγεις από τα υποδείγματα,

* Με το να δοκιμάσεις να αλλάξεις υπόδειγμα.

Όταν καταλάβεις ότι η αλλαγή τοποθετεί αυτόματα μια νέα αυθεντία,

Τότε θα ξεφύγεις από την παγίδα της αυθεντίας για πάντα.

Όταν αντιληφθείς ότι,

* Δεν μπορείς άλλο να στηρίζεσαι σε καμιά παράδοση και,

* Δεν χρειάζεσαι κάποιον να σε βοηθήσει, (ένα δάσκαλο, μια πίστη, ή ένα σύστημα),

Τότε είσαι ήδη ελεύθερος να ανακαλύψεις.

Όντας ελεύθερος, έχεις μείνει μόνος με τον εαυτό σου.

Αυτή είναι η πραγματική κατάσταση ζωής του ανθρώπου.

Όταν υπάρχει ελευθερία, υπάρχει ενέργεια και εκλείπει ο φόβος.

Μια ψυχή που δε φοβάται είναι γεμάτη αγάπη.

Ότι ξέρομε για τον Θεό είναι:

* Οι ιδέες, οι σκέψεις, οι εμπειρίες των άλλων,

* Ή και κάποιες στιγμές μιας μάλλον αόριστης δικιάς μας εμπειρίας.

Ο Θεός, δεν είναι κάτι του οποίου μπορείς να έχεις πείρα.

Ο Θεός είναι ένα βίωμα,

* Που δεν βασίζεται σε καμία πίστη, σε κανένα δόγμα και σε καμία προηγούμενη πείρα/εμπειρία.

Για να γνωρίσομε αυτό που είναι απροσμέτρητο, που είναι άχρονο,

* Ο νους πρέπει να είναι ελεύθερος από το χρόνο,

* Δηλαδή να απελευθερωθεί απ’ όλες τις ιδέες και σκέψεις περί Θεού.

Ο Θεός δεν είναι ένα πράγμα του νου,

* Δεν γεννιέται δια της αυτοπροβολής.

Ο νους που πιστεύει ότι υπάρχει θεός, ή ότι δεν υπάρχει,

 * Είναι εξίσου ένας οριοθετημένος, προκατειλημμένος νους.

Αν η σκέψη μπορεί να σκεφθεί το Θεό,

* Την αλήθεια, την πραγματικότητα,

Αυτή η σκέψη δεν μπορεί να είναι η πραγματικότητα.

Για να μάθεις αν υπάρχει μια πραγματικότητα πέρα από τα μέτρα του νου σου,

* Πρέπει να βάλεις στην άκρη κάθε πιστεύω,

* Και ν’ αρνηθείς κάθε μορφή ελπίδας,

* Γιατί η ελπίδα γεννιέται από το πιστεύω.

Για να το πετύχεις αυτό απαιτείται πολύ ενέργεια.

Η αλήθεια δεν βρίσκεται σε κανένα ναό, σε κανένα τζαμί, σε καμιά εκκλησία,

* Που είναι ίσως σύμβολα, αλλά τα σύμβολα δεν είναι η πραγματικότητα.

Λατρεύοντας ένα σύμβολο χάνεις το πραγματικό, την αλήθεια, τον Θεό.

Δυστυχώς στο σύμβολο έχει δοθεί μεγαλύτερη σημασία από την αλήθεια.

Η αλήθεια είναι ένας τόπος που δεν υπάρχει μονοπάτι για να πας,

* Αλλά μπορεί να έλθει εκείνη,

* Όταν υπάρχει απόλυτη ελευθερία από τη διαμόρφωση.

Λέγεται, ότι όλα τα μονοπάτια οδηγούν στην αλήθεια,

* Το μονοπάτι του χριστιανού, του μουσουλμάνου του ινδουιστή.

Αυτό είναι τόσο φανερά παράλογο!

Δεν υπάρχει δρόμος για την αλήθεια,

* Άλλος από την ίδια την αλήθεια.

Η αλήθεια δεν έχει μονοπάτι

* Κι αυτή είναι η ομορφιά της αλήθειας.

Για να βρεις την αλήθεια,

* Πρέπει να είσαι ελεύθερος από κάθε είδους προπαγάνδα.

Αυτό σημαίνει να ατενίζεις τα πάντα,

* Ανεξάρτητα από πίστεις, θεωρίες και απόψεις.

Οι ιδέες δεν είναι η αλήθεια.

Η αλήθεια είναι κάτι που πρέπει να ζήσεις άμεσα, την κάθε στιγμή.

Δεν είναι μια πείρα που θέλεις,

* Γιατί τότε θα ήταν μόνο μια αντίληψη (των αισθήσεων).

Υπάρχει η θεωρία από την αρχαιότητα,

* Ότι ο θεός κατεβαίνει στον άνθρωπο

* Και τον βοηθά να ωριμάσει, να εξελιχθεί

* Και να ζήσει ανώτερα (πνευματικά).

Αυτή η θεωρία υπάρχει (με διαφορετική μορφή)

* Σε όλες τις παραδόσεις των χωρών της ανατολής και της δύσης.

Η πίστη σε θεωρίες (θεοτήτων) φέρνει μεγάλη παρηγοριά.

Έχεις το συναίσθημα ότι είσαι ασφαλής,

* Ότι υπάρχει κάποιος που φροντίζει εσένα και τον κόσμο.

Αυτή η θεωρία δίδει ένα είδος ελπίδας σε μια ουτοπία στο μέλλον.

Το υπέρτατο δεν έχει καμιά σχέση με τη δικιά σου,

* Ή οποιουδήποτε άλλου πίστη, γνώμη, ή άποψη.

Πως είναι δυνατό το απροσμέτρητο, το άρρητο,

* Να ασχολείται με τις στενοχώριες, την αθλιότητα και την σύγχυση,

* Που εμείς οι ίδιοι δημιουργούμε;

Ζητάμε προστασία από θεούς που εμείς οι ίδιοι δημιουργήσαμε.

Ο Διαχωρισμός μεταξύ του Θεού, (της πραγματικότητας) και του εαυτού σου,

* Δημιουργείται από εσένα, από το νου σου.

Ο νους γαντζώνεται από το γνωστό,

* Από την «βεβαιότητα», από την «εξασφάλιση».

Είναι βλασφημία να λέει κάποιος,

* Ότι ξέρει τον θεό, ή ότι δεν υπάρχει θεός.

Χωρίς αυτογνωσία, ο θεός που αναζητάς είναι ο θεός της πλάνης.

Η αυτογνωσία δεν είναι ο τελικός σκοπός,

* Είναι ο δρόμος προς το απροσμέτρητο.

Ο Θεός υπάρχει, όταν δεν υπάρχεις εσύ, (το εγώ σου).

Όταν υπάρχει το εγώ σου, ο Θεός δεν υπάρχει.

Οι ιεροτελεστίες, οι επαναλήψεις ψαλμών, φράσεων κλπ,

* Αποκοιμίζουν τον νου και αποκτάται η εμπειρία ορισμένων πραγμάτων, (οράματα κλπ),

* Τα οποία όμως είναι προβολές αυτών που έχεις μάθει, που έχεις διδαχθεί και κατηχηθεί.

Όλες αυτές οι εμπειρίες είναι ψευδαισθήσεις.

Η πείρα της πραγματικότητας,

* Δεν αποκτάται με την εξάσκηση και την επανάληψη.

Αυτό που απαντά όταν προσεύχεσαι,

* Eίναι το υποσυνείδητο σου.

Η αλήθεια εμφανίζεται,

* Όταν επέρχεται πλήρες σταμάτημα της σκέψης.

Η σκέψη παύει μόνο όταν ο εαυτός απουσιάζει.

Όταν ο νους πάψει να δημιουργεί, μένει μόνος,

* Δηλαδή, όταν δεν είναι σκλαβωμένος από τις δικιές του τις επιδιώξεις.

Για να είσαι μόνος πρέπει να πεθάνεις ως προς το παρελθόν.

Εάν ψυχολογικά δε φοβόσουν καθόλου,

* Αν δεν είχες κανένα φόβο,

* Τότε δεν θα είχες θεούς,

* Δεν θα είχες σύμβολα να λατρεύεις, ούτε προσωπικότητες να θαυμάζεις,

* Και τότε θα ήσουνα ψυχολογικά ελεύθερος.

Ένας άνθρωπος που ζητά ειρήνη,

* Και θέλει να δημιουργήσει ένα καινούργιο ευτυχισμένο κόσμο,

* Ασφαλώς δεν μπορεί να απομονώνει τον εαυτό του,

* Με οποιαδήποτε μορφή πίστεως, ή πεποιθήσεως.

Ένας ελεύθερος άνθρωπος δεν μπορεί ποτέ να νοιώσει,

* Ότι ανήκει σε κάποια χώρα, τάξη, θρησκεία, ή ιδεολογία και τρόπο σκέψης.

Ελευθερία σημαίνει ελευθερία σε όλα τα επίπεδα,

* Χωρίς ψυχολογικές συγκρούσεις.

Η μεγάλη δύναμη δεν έρχεται μέσα από την προσευχή,

* Την πίστη, τα οράματα και την ψευδαίσθηση.

Η μεγάλη δύναμη έρχεται μέσα από τη διαύγεια,

* Μέσα από το νου που μπορεί να δει ξεκάθαρα.

Αν είσαι πλήρως ελεύθερος από κάθε προσκόλληση,

* Αποκτάς την δύναμη της αγάπης.

* Η αγάπη αυτή κάνει πολύ περισσότερα απ’ όλες τις προσευχές.

Όταν υπάρχει αγάπη, που είναι η ίδια η αιωνιότης,

* Τότε δεν υπάρχει αναζήτηση για το Θεό,

* Γιατί η αγάπη είναι ο Θεός.