ΔΡΑΜΑΤΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ: ΣΟΦΟΚΛΗΣ - Ἠλέκτρα (871-919)

ΧΡ. ὑφ᾽ ἡδονῆς τοι, φιλτάτη, διώκομαι
τὸ κόσμιον μεθεῖσα σὺν τάχει μολεῖν.
φέρω γὰρ ἡδονάς τε κἀνάπαυλαν ὧν
πάροιθεν εἶχες καὶ κατέστενες κακῶν.
875 ΗΛ. πόθεν δ᾽ ἂν εὕροις τῶν ἐμῶν σὺ πημάτων
ἄρηξιν, οἷς ἴασιν οὐκ ἔνεστ᾽ ἔτι;
ΧΡ. πάρεστ᾽ Ὀρέστης ἡμίν, ἴσθι τοῦτ᾽ ἐμοῦ
κλύουσ᾽, ἐναργῶς, ὥσπερ εἰσορᾷς ἐμέ.
ΗΛ. ἀλλ᾽ ἦ μέμηνας, ὦ τάλαινα, κἀπὶ τοῖς
880 σαυτῆς κακοῖσι κἀπὶ τοῖς ἐμοῖς γελᾷς;
ΧΡ. μὰ τὴν πατρῴαν ἑστίαν, ἀλλ᾽ οὐχ ὕβρει
λέγω τάδ᾽, ἀλλ᾽ ἐκεῖνον ὡς παρόντα νῷν.
ΗΛ. οἴμοι τάλαινα· καὶ τίνος βροτῶν λόγον
τόνδ᾽ εἰσακούσασ᾽ ὧδε πιστεύεις ἄγαν;
885 ΧΡ. ἐγὼ μὲν ἐξ ἐμοῦ τε κοὐκ ἄλλης σαφῆ
σημεῖ᾽ ἰδοῦσα τῷδε πιστεύω λόγῳ.
ΗΛ. τίν᾽, ὦ τάλαιν᾽, ἰδοῦσα πίστιν; ἐς τί μοι
βλέψασα θάλπῃ τῷδ᾽ ἀνηκέστῳ πυρί;
ΧΡ. πρός νυν θεῶν ἄκουσον, ὡς μαθοῦσά μου
890 τὸ λοιπὸν ἢ φρονοῦσαν ἢ μώραν λέγῃς.
ΗΛ. σὺ δ᾽ οὖν λέγ᾽, εἴ σοι τῷ λόγῳ τις ἡδονή.
ΧΡ. καὶ δὴ λέγω σοι πᾶν ὅσον κατειδόμην.
ἐπεὶ γὰρ ἦλθον πατρὸς ἀρχαῖον τάφον,
ὁρῶ κολώνης ἐξ ἄκρας νεορρύτους
895 πηγὰς γάλακτος καὶ περιστεφῆ κύκλῳ
πάντων ὅσ᾽ ἔστιν ἀνθέων θήκην πατρός.
ἰδοῦσα δ᾽ ἔσχον θαῦμα, καὶ περισκοπῶ
μή πού τις ἡμῖν ἐγγὺς ἐγχρίμπτει βροτῶν.
ὡς δ᾽ ἐν γαλήνῃ πάντ᾽ ἐδερκόμην τόπον,
900 τύμβου προσεῖρπον ἆσσον· ἐσχάτης δ᾽ ὁρῶ
πυρᾶς νεώρη βόστρυχον τετμημένον·
κεὐθὺς τάλαιν᾽ ὡς εἶδον, ἐμπαίει τί μοι
ψυχῇ σύνηθες ὄμμα, φιλτάτου βροτῶν
πάντων Ὀρέστου τοῦθ᾽ ὁρᾶν τεκμήριον·
905 καὶ χερσὶ βαστάσασα δυσφημῶ μὲν οὔ,
χαρᾷ δὲ πίμπλημ᾽ εὐθὺς ὄμμα δακρύων.
καὶ νῦν θ᾽ ὁμοίως καὶ τότ᾽ ἐξεπίσταμαι
μή του τόδ᾽ ἀγλάισμα πλὴν κείνου μολεῖν.
τῷ γὰρ προσήκει πλήν γ᾽ ἐμοῦ καὶ σοῦ τόδε;
910 κἀγὼ μὲν οὐκ ἔδρασα, τοῦτ᾽ ἐπίσταμαι,
οὐδ᾽ αὖ σύ· πῶς γάρ; ᾗ γε μηδὲ πρὸς θεοὺς
ἔξεστ᾽ ἀκλαύτῳ τῆσδ᾽ ἀποστῆναι στέγης.
ἄλλ᾽ οὐδὲ μὲν δὴ μητρὸς οὔθ᾽ ὁ νοῦς φιλεῖ
τοιαῦτα πράσσειν οὔτε δρῶσ᾽ ἐλάνθανεν·
915 ἀλλ᾽ ἔστ᾽ Ὀρέστου ταῦτα τἀπιτύμβια.
ἀλλ᾽, ὦ φίλη, θάρσυνε. τοῖς αὐτοῖσί τοι
οὐχ αὑτὸς αἰεὶ δαιμόνων παραστατεῖ.
νῷν δ᾽ ἦν τὰ πρόσθε στυγνός· ἡ δὲ νῦν ἴσως
πολλῶν ὑπάρξει κῦρος ἡμέρα καλῶν.

***

ΧΡΥ. Φτερά η χαρά μου μού ᾽δωσε, αδερφή μου,
και τίποτα δεν κοίταξα, για νά ᾽ρθω
μιαν ώρ᾽ αρχύτερα· γιατί σου φέρνω
την ευτυχία και το τέλος σ᾽ όλα
τα κακά που ᾽χες πριν και τα θρηνούσες.
ΗΛΕ. Κι από πού θα ᾽βρισκες εσύ βοήθεια
στις συφορές μου, που γιατρειά δεν ξέρουν;
ΧΡΥ. Μας ήρθ᾽ ο Ορέστης, άκου που σου λέγω
και πίστεψέ με· ο ίδιος, ως με βλέπεις.
ΗΛΕ. Δυστυχισμένη, τα ᾽χασες και παίζεις
880 με τα δικά σου και δικά μου πάθη;
ΧΡΥ. Μά την εστία την πατρική, καθόλου
δε σε κάνω περίγελο· μα εδώ είναι.
ΗΛΕ. Οϊμένα· κι από ποιόν τον άκουσες
το λόγο αυτό, που τόσο τον πιστεύεις;
ΧΡΥ. Εγώ από μόνη κι όχι απ᾽ άλλο, που είδα
σημάδια φανερά και πίστεψα έτσι.
ΗΛΕ. Ποιά απόδειξη είδες, άμοιρη, τί πράμα
την τρελή αυτή φωτιά σού άναψε εντός σου;
ΧΡΥ. Για όνομα των θεών, άκου με πρώτα
890 κι ύστερα ή γνωστικιά ή τρελή με παίρνεις.
ΗΛΕ. Λέγε λοιπόν, αφού σ᾽ ευχαριστεί…
ΧΡΥ. Σου τα λέγω, λοιπόν, όλα όσα είδα.
Καθώς φθάνω στον αρχαίο τον τάφο
του πατέρα μας, βλέπω εκεί από πάνω
απ᾽ το σωρό να ρέει χύμα γάλα
νεοράντιστο κι ολόγυρα το μνήμα
μ᾽ όσ᾽ άνθη βγάζ᾽ η γη στεφανωμένο.
Ξαφνίστηκα που τα είδα, κι ένα γύρο
στρέφω τα μάτια, μη τυχόν προβάλει
κανείς εκεί κοντά, και καθώς έβλεπα όλο
γύρω τον τόπον ήσυχο, πλησιάζω
900 στον τύμβο πιο κοντά και βλέπω επάνω
στην κορφή του μια νιόκοπη πλεξίδα·
κι άμα η ταλαίπωρη την είδα, αμέσως
μου χτυπά μια γνωστή από πάντα εικόνα
στην ψυχή μου, πως του πιο αγαπητού μου
απ᾽ τους ανθρώπους βλέπω εμπρός, του Ορέστη,
σημεία της παρουσίας του· την παίρνω
στα χέρια και χωρίς ανίερα
να ξεφωνίσω, χαράς δάκρυα χύνω.
Κι είμαι βέβαιη, και τώρα όπως και τότε,
πως αυτή η προσφορά κανενός άλλου
δεν είναι, παρά εκείνου, γιατί ποιού
ταιριάζει αυτό το χρέος, έξω από μένα
κι από σένα; μα εγώ δεν το ᾽χω κάμει,
910 αυτό το ξέρω, κι ούτε συ άλλο τόσο·
και πώς; αφού δε θα μπορούσες ούτε
καν για ναό ατιμώρητ᾽ απ᾽ τη στέγη
να μακρύνεις αυτή; μα πάλιν ούτε
και της μητέρας, ουδέ η διάθεσή της
τέτοια αγαπά να κάνει, ουδέ κρυφά μας
θα το ᾽κανε· λοιπόν μόνο του Ορέστη
αυτά ᾽ναι τα τιμητικά τα δώρα·
και πάρε θάρρος, αδερφή· στους ίδιους
ο ίδιος θεός δεν παραστέκει πάντα·
για μας άγριος εχθρός δείχτηκε ως τώρα·
μα η μέρα η σημερνή το δίχως άλλο
αρχή μεγάλων αγαθών θα γίνει.

Αρχαία Ελληνική Γραμματολογία: 5. Ελληνορωμαϊκή εποχή (31 π.Χ.-330 μ.Χ.)

5.7. …και η συνέχεια

Η μεταφορά της πρωτεύουσας από τη Ρώμη στην Κωνσταντινούπολη ήταν βέβαια αποφασιστική για τις τύχες της αυτοκρατορίας, και σωστά το 330 μ.Χ. ορίστηκε να αποτελεί το συμβατικό όριο ανάμεσα στον αρχαίο και το μεσαιωνικό κόσμο. Αυτό δε σημαίνει βέβαια ότι τα αρχαιοελληνικά πνευματικά φαινόμενα αντικαταστάθηκαν ξαφνικά από άλλα διαφορετικά. Όχι· οι εκφραστικοί τρόποι, τα λογοτεχνικά είδη, η φιλοσοφία, η θρησκεία - όλα συνέχισαν τη φυσική τους ροή, ώσπου με τον καιρό να παραμεριστούν ή, καλύτερα, να αφομοιωθούν από τα νέα ρεύματα.

Παραδείγματα από την ποίηση

- ο Παλλαδάς, δάσκαλος από την Αλεξάνδρεια (4ος μ.Χ. αι.) έγραψε πλήθος επιγράμματα, όπου παραπονιέται για την κοινωνική αδικία, για το αχάριστο επάγγελμά του και για τη συμπεριφορά της γυναίκας του·

- στον 4ο μ.Χ. αιώνα ανήκουν και τα ψευδεπίγραφα Λιθικά, που κυκλοφόρησαν με το όνομα του Ορφέα·

- ο νεοπλατωνικός φιλόσοφος Πρόκλος από την Κωνσταντινούπολη (412-485 μ.Χ.) έγραψε ύμνους στον Ήλιο, την Αφροδίτη, τις Μούσες κλπ.·

- ο Χριστόδωρος από την Κοπτό της Αιγύπτου (5ος/6ος μ.Χ. αι.) έγραψε ιστορικό έπος, τα Ἰσαυρικά, και μια σειρά από διδακτικά έπη, τα Πάτρια, «Ιστορίες πόλεων», όπως η Κωνσταντινούπολη, η Θεσσαλονίκη κ.ά.·

- μυθολογικά θέματα διάλεξαν να παρουσιάσουν ο Νόννος (5ος μ.Χ. αι.) στο έπος Διονυσιακά,[1] ο σύγχρονός του Τριφιόδωρος στο επύλλιο Ἰλίου ἅλωσις, και ο Κόλλουθος (5ος/6ος μ.Χ. αι.) στο επύλλιο Ἑλένης ἁρπαγή - όλοι από την Αίγυπτο·

- τον επικό στίχο χρησιμοποίησε και ο Μουσαίος (5ος μ.Χ. αι.) για να διηγηθεί Τὰ καθ᾽ Ἡρὼ καὶ Λέανδρον, τη ρομαντική μυθιστορία δύο εραστών που κατοικούσαν εκείνος στη Σηστό και εκείνη απέναντι, στην Άβυδο. Περνούσε ο Λέανδρος κολυμπώντας κάθε βράδυ τον Ελλήσποντο να τη συναντήσει, ώσπου κακή μοίρα το θέλησε μια νύχτα με φουρτούνα να πνιγεί - και η Ηρώ να αυτοκτονήσει.

Παραδείγματα από την πεζογραφία

- τη δεύτερη σοφιστική συνέχισαν ρήτορες και φιλόσοφοι όπως ο Λιβάνιος από την Αντιόχεια, αττικιστής και δάσκαλος των τριών Ιεραρχών, ο Ιμέριος από τη Βιθυνία, που οι επιδεικτικοί λόγοι του έχουν έντονο ποιητικό χρώμα, ο Θεμίστιος από την Παφλαγονία, που με τη ρητορική του μεσολαβούσε συμφιλιωτικά ανάμεσα στους χριστιανούς και τους εθνικούς, ως ένα σημείο και ο ίδιος ο αυτοκράτορας Ιουλιανός ο Παραβάτης με τις επιστολές και τις ομιλίες του - όλοι τον 4ο μ.Χ. αιώνα·

- πολυσυλλεκτικό έργο πρόσφερε ο Ορειβάσιος (4ος μ.Χ. αι.), γιατρός του Ιουλιανού, που διάλεξε και δημοσίευσε με τον τίτλο Ἰατρικαὶ συναγωγαί τα καιριώτατα από την καταγραμμένη ιατρική γνώση των προκατόχων του·

- από τους πολλούς ιστορικούς ξεχωρίζουμε τον εθνικό Ευνάπιο από τις Σάρδεις (περ. 345-420 μ.Χ.), που με τα Ἱστορικὰ ὑπομνήματα συνέχισε το έργο του Δεξίππου,[2] και τον ιστορικό του Ιουστινιανού Προκόπιο από την Καισαρεία (6ος μ.Χ. αι.), που μιμήθηκε τον Ηρόδοτο και τον Θουκυδίδη·

- την έντεχνη επιστολογραφία καλλιέργησαν συγγραφείς όπως ο Αρισταίνετος (5ος μ.Χ. αι.), που έγραψε δύο βιβλία με πλαστές ερωτικές επιστολές, και ο Πατέρας της Εκκλησίας Γρηγόριος από τη Ναζιανζό της Καππαδοκίας, που σε συμβουλευτικό του γράμμα όρισε ότι οι επιστολές πρέπει να διακρίνονται από συντομίαν, σαφήνειαν και χάριν (Επιστολή 51)·

- στους συνεχιστές της νεοπλατωνικής φιλοσοφίας ανήκουν, η Υπατία από την Αλεξάνδρεια (370-415 μ.Χ.), που δολοφονήθηκε από τους χριστιανούς (!), και ο αφοσιωμένος μαθητής της Συνέσιος από την Κυρήνη (4ος/5ος μ.Χ. αι.), που όμως στα σαράντα του χρόνια έγινε χριστιανός, αργότερα και επίσκοπος· σημαντικοί νεοπλατωνικοί φιλόσοφοι ήταν αργότερα ο Πρόκλος από την Κωνσταντινούπολη, σχολάρχης της Ακαδημίας στην Αθήνα, και ο μαθητής και διάδοχός του Μαρίνος από τη Σαμάρεια (5ος/6ος μ.Χ. αι.), που ήταν Ιουδαίος αλλά τὰ τῶν Ἑλλήνων ἠγάπησεν·

- δοξογραφικό ήταν το έργο του Στοβαίου από τους Στοβούς της Μακεδονίας (5ος μ.Χ. αι.), που για χάρη του γιου του συγκέντρωσε σε Ἀνθολόγιον γνώμες, αποφθέγματα, υποθήκες κλπ. από πεντακόσιους και παραπάνω σοφούς: ποιητές, φιλόσοφους, ιστορικούς, ρήτορες και γιατρούς· το τεράστιο και για μας πολύτιμο υλικό αφορά θέματα φυσικής, μεταφυσικής, ηθικής, πολιτικής και οικονομίας·

- τέλος, στους λεξικογράφους ανήκει ο Ησύχιος από την Αλεξάνδρεια (5ος/6ος μ.Χ. αι.), που χρησιμοποίησε το σήμερα χαμένο λεξικό του Διογενιανού για να συνθέσει την εξαιρετικά πολύτιμη για μας Συναγωγὴ πασῶν λέξεων κατὰ στοιχεῖον.
--------------------------
1. Το τεράστιο έπος αφηγείται τη γέννηση και τη ζωή του θεού Διονύσου, αρχίζοντας από τους προγόνους του και καταλήγοντας στη νίκη του εναντίον των Ινδών - μυθολογικό πρόδρομο της εκστρατείας του Μεγαλέξανδρου. Η σύνθεση χαρακτηρίζεται από χαλαρή δόμηση, επαναλήψεις, ασύμμετρες παρεκβάσεις, αφηγηματικά άλματα και ασυνέπειες, αλλά και από μεγάλη θεματική ποικιλία, όπου ομηρικές μάχες συνυπάρχουν με βουκολικά, ερωτικά, αστρονομικά, ιστορικά κ.ά. στοιχεία. Ο Νόννος έγραψε και μια παράφραση του κατά Ιωάννη Ευαγγελίου, σε επικό μέτρο και γλώσσα, έτσι που να αναρωτιόμαστε αν κάποια στιγμή έγινε χριστιανός, ή αν ήταν πάντα «ολίγον εθνικός και ολίγον χριστιανίζων», όπως και πολλοί άλλοι στην εποχή του.

2. Ο Ευνάπιος εντάσσεται και στη βιογραφική παράδοση με το έργο του Βίοι σοφιστῶν, όπου συνειδητά συνέχισε το ομώνυμο έργο του Φλάβιου Φιλόστρατου.

Μην αφήνετε την τεχνολογία να παρεμποδίζει την ευτυχία σας

Είναι γεγονός πω η τεχνολογία μπορεί να μας κάνει ευτυχισμένους.

Παρ’ όλα αυτά, η τεχνολογία μπορεί να προκαλέσει και άγχος, πίεση και σύγχυση. Αυτό μας φαίνεται εξίσου αυτονόητο και μας κάνει να αισθανόμαστε αβοήθητοι. Αποδεχόμαστε ως γεγονός το ότι η σχέση μας με την τεχνολογία θα είναι πάντα αμφίθυμη, καθώς χρειάζεται να αποδεχτούμε εξίσου τα μειονεκτήματα και τα πλεονεκτήματα της χρήσης της.

Σύμφωνα με την Amy Blankson, συγγραφέα του νέου βιβλίου «Το μέλλον της ευτυχίας: 5 σύγχρονες στρατηγικές για την εξισορρόπηση της παραγωγικότητας και της ευεξίας στην ψηφιακή εποχή (The Future of Happiness: 5 Modern Strategies for Balancing Productivity and Well-Being in the Digital Era), αυτή μας η στάση είναι προβληματική.

«Καθώς η τεχνολογία εξελίσσεται και εμείς αποδεχόμαστε τις αλλαγές που φέρνει χωρίς δεύτερη σκέψη, αναρωτιέμαι μήπως η ευτυχία μας περνάει σε δεύτερη μοίρα», γράφει η Blankson και εξηγεί ότι είναι σημαντικό να διεκδικήσουμε ξανά τα διαλείμματα ώστε να έχουμε περισσότερη συνειδητότητα και να θέτουμε συγκεκριμένους στόχους και όρια στη συνδιαλλαγή μας με την τεχνολογία. Με αυτό τον τρόπο μπορούμε να καλλιεργήσουμε περισσότερο την επαφή μας με τους άλλους ανθρώπους και να αυξήσουμε την παραγωγικότητά μας χωρίς το άγχος και τη μοναξιά που συνοδεύουν την ψηφιακή ζωή.

Η αναζήτηση της ευτυχίας στον ψηφιακό κόσμο

Κανένα βιβλίο με θέμα την τεχνολογία δεν θα ήταν πλήρες αν δεν παρέθετε μερικά ανησυχητικά στατιστικά στοιχεία: Οι νέοι άνθρωποι περνούν έξι ή περισσότερες ώρες καθημερινά στο κινητό τους για παράδειγμα και το 50% των εφήβων αισθάνονται εξαρτημένοι από αυτές τις συσκευές. Το 6% των εργαζομένων στις Η.Π.Α ελέγχει το λογαριασμό του ηλεκτρονικού του ταχυδρομείου ακόμα και όταν η σύζυγός του είναι στην αίθουσα τοκετού!

Ο μέσος Αμερικανός χρήστης ανοίγει τη συσκευή του κινητού του τηλεφώνου 46 φορές την ημέρα, αλλά λίγες από αυτές τις φορές είναι για να κάνει κάτι χρήσιμο, όπως να ψάξει την τοποθεσία ενός εστιατορίου. Τις υπόλοιπες το ανοίγει επειδή ήρθε κάποια ειδοποίηση ή επειδή νομίζει ότι άκουσε έναν ήχο ειδοποίησης. Αυτές οι μικρές διακοπές κοστίζουν.

Οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι όταν η προσοχή μας αποσπάται από κάποια δραστηριότητα όπως για παράδειγμα από την εργασία μας, ακόμα και για ένα λεπτό, ενδέχεται να διακόψει την ομαλή λειτουργία της βραχυπρόθεσμης μας μνήμης, με αποτέλεσμα να ξεχνάμε τις ιδέες ή τις προθέσεις που είχαμε. Ακόμα και μετά από διακοπή μόλις 2,8 δευτερολέπτων (όσο διαρκεί η ανάγνωση ενός μηνύματος), έχει παρατηρηθεί ότι διπλασιάζονται τα λάθη που κάνουμε, ειδικά αν εκτελούμε κάποια πολύπλοκη δραστηριότητα και στην περίπτωση που υπάρξει διακοπή διάρκειας 4,4 δευτερολέπτων, τα λάθη μας τριπλασιάζονται.

Ωστόσο η Blankson επιθυμεί να διερευνήσει και την άλλη όψη του νομίσματος. «Προτείνω να αποφύγουμε τη δαιμονοποίηση της τεχνολογίας, γιατί δεν υπάρχει τρόπος να αποφύγουμε ολοκληρωτικά τη χρήση της και ίσως κάτι τέτοιο να μην είναι απαραίτητο για να βρούμε την ευτυχία», γράφει.

Για παράδειγμα, οι περισσότεροι χρήστες του διαδικτύου δηλώνουν ότι έχει βελτιώσει τη σχέση τους με την οικογένειά τους (55%) και τους φίλους τους (66%). Οι μισοί έχουν κάνει κάποια γνωριμία μέσω διαδικτύου, το 22% παντρεύτηκαν, αρραβωνιάστηκαν ή συγκατοικούν με κάποιον με τον οποίο συνομίλησαν αρχικά μέσω διαδικτύου (και μάλιστα αυτές οι σχέσεις δεν είναι λιγότερο σταθερές από εκείνες που ξεκίνησαν στον «πραγματικό» κόσμο).

Σύμφωνα με μια έρευνα του 2020, οι υπάλληλοι που χρησιμοποιούσαν φορητές συσκευές, αύξησαν την παραγωγικότητά τους σε ποσοστό 8,5% και δήλωναν περισσότερο ικανοποιημένοι από τη δουλειά τους σε ποσοστό 3,5%, ίσως επειδή είχαν τη δυνατότητα να κινούνται πιο άνετα, να βελτιώνουν τη στάση του σώματός τους και να συγκεντρώνονται. «Η τεχνολογία δεν είναι δηλητήριο που χρειάζεται να αποβάλλουμε από τον οργανισμό μας», συμπληρώνει η Blankson, «είναι ένα εργαλείο που απλώς χρειάζεται να μάθουμε να χρησιμοποιούμε πιο αποτελεσματικά».

Πώς να χρησιμοποιούμε την τεχνολογία ενσυνείδητα

Το βιβλίο της Blankson περιέχει πλήθος συμβουλών για την βελτίωση της σχέσης μας με την τεχνολογία και την ελαχιστοποίηση των μειονεκτημάτων που προκύπτουν από τη χρήση της, περιλαμβάνει μάλιστα και προσωπικές αφηγήσεις θριάμβων και πανωλεθριών. Το κεντρικό σημείο ενδιαφέροντος είναι η εμπρόθετη χρήση της τεχνολογίας που περιλαμβάνει μεταξύ άλλων, μια σειρά αποφάσεων σε σχέση με το πότε, το πώς και το γιατί να χρησιμοποιεί κάποιος την τεχνολογία.

Κατά τη διάρκεια μιας μελέτης, οι ερευνητές ζήτησαν από τους συμμετέχοντες, είτε να διατηρήσουν ή να αποκλείσουν τις ειδοποιήσεις των ενημερώσεων από τις εφαρμογές των smartphones τους για μια ολόκληρη εβδομάδα. Εκείνοι που δεν απενεργοποίησαν τις ενημερώσεις δήλωσαν ότι ένιωθαν περισσότερο υπερκινητικοί και αφηρημένοι, χαρακτηριστικά που όπως είδαμε, αποτελούν παράγοντες πρόβλεψης μείωσης της παραγωγικότητας και του αισθήματος της ευεξίας.

Συμπέρασμα; Αποκλείστε όλες τις ειδοποιήσεις εκτός από τις απολύτως απαραίτητες, προτρέπει η Blankson. (Εγώ χρησιμοποιώ την αθόρυβη λειτουργία για τις περισσότερες από τις ειδοποιήσεις που μου έρχονται εδώ και πολύ καιρό, κι έτσι έχω βρει την ησυχία μου).

Επίσης, η Blankson προτείνει να «μπαίνουμε» στις ιστοσελίδες του ηλεκτρονικού μας ταχυδρομείου, κοινωνικής δικτύωσης, ενημέρωσης και ψυχαγωγίας τρεις φορές την ημέρα. Κάνει παραπομπές σε έρευνες των οποίων τα ευρήματα δείχνουν ότι οι άνθρωποι που δεν ελέγχουν διαρκώς τα emails τους δηλώνουν λιγότερο αγχωμένοι και επομένως έχουν καλύτερη ποιότητα ύπνου, πιο ποιοτικές κοινωνικές σχέσεις και βρίσκουν περισσότερο νόημα στη ζωή τους.

Αν η ιδέα της «αποσύνδεσης», σας κάνει να αισθάνεστε νευρικότητα, αναρωτηθείτε για ποιο λόγο, μας συμβουλεύει η Blankson. Ίσως σας τρομάζουν οι συνέπειες μιας τέτοιας απόφασης, τον τρόπο που μπορεί να επηρεαστεί η προσωπική και επαγγελματική σας ζωή. Ή ενδεχομένως, η παράλληλη ενασχόληση με πολλές δραστηριότητες σας κάνει να αισθάνεστε πολυάσχολοι και απαραίτητοι. «Οι διακοπές μας κάνουν να αισθανόμαστε επιθυμητοί και χρήσιμοι και αυτό μπορεί να μας προκαλέσει εξάρτηση», γράφει.

Στην πραγματικότητα, πολλές από τις διακοπές που προκύπτουν από τη χρήση της τεχνολογίας προέρχονται από άλλους ανθρώπους, οι οποίοι αποσπούν την προσοχή μας επειδή επιθυμούμε την επαφή και την επικοινωνία. Η επιθυμία για ανθρώπινη επαφή είναι μια καλή πυξίδα: χρειάζεται να αποδεχόμαστε την χρήση της τεχνολογίας όταν μας συνδέει με άλλους ανθρώπους, αλλά να αλλάζουμε τη στάση μας απέναντί της, όταν διαπιστώνουμε ότι συμβαίνει το αντίθετο.

Αυτό σημαίνει ότι χρειάζεται να βάζουμε στην άκρη τις τηλεφωνικές συσκευές και τα laptops κάποιες φορές, για παράδειγμα όταν έχουμε μια συνομιλία στη δουλειά, αλλά να τα χρησιμοποιούμε υπό άλλες συνθήκες. Για παράδειγμα, η Blankson ενθαρρύνει τα μέλη μιας οικογένειας να μοιράζονται στιγμές που ένιωσαν ευγνωμοσύνη στο Facebook ή στο Instagram, και προτείνει δεκάδες εφαρμογές που μας βοηθούν να ενισχύσουμε το αίσθημα της αλληλεγγύης και της συμπόνοιας.

Πέρα από την εμπρόθετη χρήση της τεχνολογίας σε σχέση με το χρόνο, χρειάζεται να διακρίνουμε και το είδος της τεχνολογίας που μας ωφελεί να χρησιμοποιούμε. Σύμφωνα με την Blankson, οι χρήστες της τεχνολογίας μπορούν να διακριθούν σε τρεις κατηγορίες: τους θιασώτες που επιθυμούν να είναι στην «πρωτη γραμμή» της καινοτομίας, τους συναινούντες που απλώς ακολουθούν τις κυρίαρχες τάσεις και τους διαφωνούντες που αρνούνται να υιοθετήσουν κάποιες από τις δυνατότητες χρήσης της τεχνολογίας.

Αναγνωρίζοντας σε ποια κατηγορία ανήκετε μπορεί να σας διευκολύνει να αποφασίσετε αν είναι ανάγκη να αποκτήσετε ένα iPad, να «κατεβάσετε» το πιο σύγχρονο πρόγραμμα ή αν θα αποφασίσετε να χρησιμοποιήσετε την πρόσφατη εφαρμογή ελέγχου της αθλητικής δραστηριότητας. Η ερώτηση-κλειδί είναι η εξής: «Μπορεί αυτή η τεχνολογία να με κάνει πιο χαρούμενο ή και πιο παραγωγικό;». Είναι μια μάλλον απλοϊκή ερώτηση βεβαίως, αλλά δεν αναρωτιόμαστε πάντα γι’ αυτό.

Εν κατακλείδι, η Blankson απηχεί την κοινή παραδοχή ότι χρειαζόμαστε χρόνο offline. Η απομάκρυνση από τις συσκευές μπορεί να βελτιώσει την δυνατότητα συγκέντρωσης, συνεργασίας, μάθησης, και δημιουργίας κοινωνικών σχέσεων. Κατά τη διάρκεια ενός πειράματος, Κορεάτες εργαζόμενοι που έκαναν διάλειμμα χωρίς τα κινητά τους τηλέφωνα, δήλωσαν ότι ένιωθαν πιο δραστήριοι και λιγότερο συναισθηματικά καταβεβλημένοι σε σύγκριση με εκείνους που έφεραν τα τηλεφωνά τους, ακόμα και αν δεν τα χρησιμοποιούσαν.

Τα ευρήματα πρόσφατων ερευνών δείχνουν ότι τα σύγχρονα παιδιά χρειάζεται να αποσυνδέονται συχνά, προκειμένου να μην συγχέουν τον πραγματικό με τον εικονικό κόσμο. Το βιβλίο της Blankson δεν είναι βεβαίως το πρώτο που υποδεικνύει τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματα που μπορεί να προκύψουν από τη χρήση της τεχνολογίας. Όμως εισάγει στη συζήτηση τη σημασία της επιδίωξης της ευεξίας.

«Μικρές αποφάσεις που μας φαίνονται ασύνδετες και αδιάφορες μπορεί να είναι καθοριστικές για την παραγωγικότητα και τελικά την ευτυχία μας», γράφει. Η ζωή με την τεχνολογία είναι γεμάτη από αποφάσεις – να σχολιάσω ή όχι, να το ανοίξω ή όχι, να επικοινωνήσω ή να σιωπήσω. Όλοι, μέσω των καθημερινών μας συνηθειών και επιλογών καθορίζουμε αν ο τεχνολογικός μας πολιτισμός συμβάλλει στην ευτυχία μας.

Ποιοι είναι οι λόγοι που κάποιοι άνθρωποι αποφεύγουν να ζητήσουν συγγνώμη

Για να είμαστε ξεκάθαροι, ακόμη και οι πιο ευσυνείδητοι ανάμεσά μας αποτυγχάνουν κατά καιρούς να ζητήσουν συγγνώμη. Αυτό συνήθως συμβαίνει για έναν από τους δύο λόγους: 

1) Δεν νοιαζόμαστε αρκετά για το άλλο άτομο ή τη σχέση ώστε να «μπούμε στην ταλαιπωρία» να παραδεχτούμε το λάθος μας και να ζητήσουμε συγγνώμη γι’ αυτό ή 

2) πιστεύουμε ότι η συγγνώμη μας δεν θα έχει σημασία.

Για παράδειγμα, ας πούμε ότι ξεσπάσατε σε έναν συνάδελφο που σας διέκοψε ενώ τρέχατε να προλάβετε μια σύντομη προθεσμία. Αν πιστεύετε ότι ο συνάδελφος κρατά ήδη κακία εναντίον σας για ένα προηγούμενο περιστατικό, μπορεί να παραλείψετε να ζητήσετε συγγνώμη, αφού πιστεύετε ότι δεν θα βοηθήσει πραγματικά τη σχέση σας μαζί του.

Αλλά τι γίνεται με τους ανθρώπους που δεν μπορούν ποτέ να παραδεχτούν ότι έκαναν λάθος, όποια κι αν είναι η περίσταση; Τι τους κάνει ανίκανους να ζητήσουν συγγνώμη ακόμα κι όταν προφανώς έχουν κάνει λάθος; Γι’ αυτούς τους ανθρώπους, το να παραδεχτούν το λάθος και να ζητήσουν συγγνώμη είναι πολύ απειλητικό από ψυχολογικής άποψης. Η προσφορά μιας συγγνώμης υπονοεί ότι έχουν βλάψει με κάποιο τρόπο ένα άλλο άτομο, γεγονός που μπορεί να προκαλέσει αισθήματα ντροπής.

Οι άνθρωποι που δεν μπορούν να ζητήσουν συγγνώμη συχνά έχουν τόσο χαμηλή αυτοεκτίμηση που ο εύθραυστος εγωισμός τους δεν μπορεί να απορροφήσει το πλήγμα της παραδοχής ότι έκαναν λάθος. Έτσι, οι αμυντικοί τους μηχανισμοί τίθενται σε λειτουργία – κυρίως ασυνείδητα- και μπορεί να μεταφέρουν αλλού κάθε ευθύνη και να αμφισβητήσουν ακόμη και βασικά γεγονότα για να αποτρέψουν την απειλή ότι θα πρέπει να μειώσουν τον εαυτό τους προσφέροντας μια συγγνώμη. Όταν επιδεινώνουν τη θέση τους κατηγορώντας τις περιστάσεις, αρνούμενοι τα γεγονότα ή επιτιθέμενοι στο άλλο πρόσωπο ή στους άλλους εμπλεκόμενους, οι μη απολογούμενοι μπορεί να αισθάνονται ενδυναμωμένοι.

Δυστυχώς, πολλοί από εμάς ερμηνεύουν λανθασμένα την αμυντική συμπεριφορά αυτών των ανθρώπων που οφείλεται στην ευθραυστότητα ως ένδειξη ψυχολογικής δύναμης. Αυτό συμβαίνει επειδή εξωτερικά εμφανίζονται ως σκληρά άτομα που αρνούνται να υποχωρήσουν. Όμως, αυτό δεν το κάνουν επειδή είναι δυνατοί, αλλά επειδή είναι αδύναμοι.

Από ψυχολογική άποψη, η παραδοχή ότι κάνουμε λάθος είναι συναισθηματικά δυσάρεστη και επώδυνη. Για να αναλάβουμε την ευθύνη και να ζητήσουμε συγγνώμη, η αυτοεκτίμησή μας χρειάζεται να είναι αρκετά ισχυρή ώστε να μπορέσουμε να απορροφήσουμε αυτή τη δυσφορία. Πράγματι, αν η αυτοεκτίμησή μας είναι υψηλότερη και σταθερή, μπορούμε να ανεχτούμε το προσωρινό χτύπημα που συνεπάγεται μια τέτοια παραδοχή – χωρίς να καταρρεύσουν τα τείχη γύρω από το εγώ μας.

Εντούτοις, αν η αυτοεκτίμησή μας είναι φαινομενικά υψηλή αλλά στην πραγματικότητα εύθραυστη, αυτό το «συγγνώμη» μπορεί να διαπεράσει τα αμυντικά μας τείχη και να καταφέρει ένα άμεσο χτύπημα στο εγώ μας. Πράγματι, ως ψυχολογικός κανόνας, όσο πιο άκαμπτοι είναι οι αμυντικοί μηχανισμοί κάποιου, τόσο πιο εύθραυστο είναι το εγώ που προστατεύουν.

Το λάθος που συχνά κάνουμε όταν ερχόμαστε αντιμέτωποι με κάποιον που αδυνατεί να ζητήσει συγγνώμη είναι να εκνευριστούμε (δικαιολογημένα) και να προσπαθήσουμε να κερδίσουμε στη διαφωνία μας μαζί του (επειδή έχουμε δίκιο). Όμως, η θλιβερή και απογοητευτική πραγματικότητα είναι ότι δεν μπορούμε ποτέ να κερδίσουμε. Ακόμα κι αν αποδείξουμε ότι έκαναν λάθος με τρανταχτά, αδιαμφισβήτητα γεγονότα, εκείνοι είτε θα αρνηθούν αυτά τα αδιαμφισβήτητα γεγονότα είτε θα στραφούν σε μια προσωπική επίθεση λέγοντας κάτι σαν «Γιατί πάντα κάνεις τα πράγματα δύσκολα και δυσάρεστα;».

Σε αυτές τις καταστάσεις, το καλύτερο που μπορούμε να κάνουμε είναι να διατυπώνουμε τα επιχειρήματά μας όσο πιο ήρεμα και πειστικά μπορούμε και στη συνέχεια να αποχωρούμε από τη διαφωνία όταν αυτή γίνεται αντιπαραγωγική – όπως όταν αμφισβητούν τα γεγονότα, επινοούν γελοίες δικαιολογίες ή στρέφονται σε μικροπρεπείς παρατηρήσεις. Μόλις ηρεμήσουν και όταν δεν νιώθουμε επιθετικότητα από εκείνη την πλευρά, μπορούμε στη συνέχεια να αναζητήσουμε σημάδια μεταμέλειας. Είναι ιδιαίτερα ευγενικοί ή δοτικοί απέναντί μας; Αυτός είναι ο τρόπος με τον οποίο προσπαθούν ασυνείδητα να διορθώσουν τη σχέση μας με τρόπους που δεν απειλούν την αίσθηση του εαυτού τους. Κάνοντας αυτό το επιπλέον βήμα μετά το λάθος τους, μπορούν να νιώσουν καλά για τον εαυτό τους.

Η κακία σου δε με αγγίζει

Το πήρα απόφαση. Δε θα αφήσω ξανά την κακία σου να κυριαρχήσει σε εμένα, δε θα σου επιτρέψω ξανά τη διάθεσή μου να ορίζεις.

Και ποιος είσαι εσύ θαρρείς, μικρέ άνθρωπε, και ποθείς τη διάθεσή μου να ορίσεις;

Το αποφάσισα. Οι κακίες σου δεν αφορούν εμένα, εσένα αφορούν. Το να μη με αγαπάς δεν αφορά εμένα, εσένα αφορά. Δικό σου πρόβλημα αν δεν μπορείς να δεις, δικό σου πρόβλημα αν δεν μπορείς να εκτιμήσεις. Για ποιο λόγο τη δική μου να καρδιά να πληγώνω διαρκώς;

Αποφάσισα να μην αφήσω ξανά τα λόγια σου να σπείρουν μέσα μου τους σπόρους της αυτοαμφισβήτησης και της ανασφάλειας. Αποφασίζω να κολυμπήσω στη δική μου ακύμαντη και ήρεμη θάλασσα, να μην ταράζομαι από τη δική σου εσωτερική ανεπάρκεια η οποία σε ωθεί να βγάζεις κακία και να υποβιβάζεις τον άλλο. Όχι, δεν είναι δικό μου πρόβλημα. Είναι καθαρά δικό σου, αποκλειστικά δικό σου.

Όχι, δε θα πληγωθώ ξανά από εσένα. Θα με προστατεύσω, δε θα σε ξανακούσω, η κακία σου μέσα μου ξανά δε θα φυτρώσει. Θα με αγκαλιάσω ακόμα πιο σφιχτά, θα με αγαπήσω ακόμα περισσότερο. Όχι, δε με πληγώσω ξανά για εσένα. Δε θα ανοίξω ακόμα μία άλλη πληγή.

Το αποφάσισα, πες ό,τι θέλεις. Δε με αφορά πια η κακία σου, δε με αγγίζει.

Την απόρριψη μην τη φοβάσαι

Η απόρριψη είναι μία λέξη η οποία φοβίζει λίγο πολύ όλους μας, όσο και αν αρνούμαστε να το παραδεχτούμε.

Ένας από τους λόγους που την τρέμουμε όλοι τόσο πολύ είναι η πεποίθησή μας ότι αυτό υποδηλώνει ότι δεν ήμασταν αρκετά καλοί και ότι αν ήμασταν διαφορετικοί και πιο άξιοι ο άλλος άνθρωπος δε θα μας απέρριπτε. Σύμφωνα με αυτή την αντίληψη λοιπόν, ο άνθρωπος που απορρίπτεται είναι πάντα ο λίγος και ο λάθος, ενώ αυτός που απορρίπτει είναι ανώτερος και σωστός.

Ισχύει όμως αυτό; Ο άνθρωπος που μας απορρίπτει είναι πάντα σωστός; Δεν υπάρχει δηλαδή περίπτωση να έχει κάνει λάθος εκτίμηση ή να με απορρίπτει εξαιτίας της δικής του κακίας, προκατάληψης, άγνοιας;

Όλοι γνωρίζουμε ότι ο κόσμος μας έχει αρκετή παράνοια και πολλές φορές οι περισσότεροι καθοδηγούμαστε από λανθασμένες εκτιμήσεις ή από δικά μας πρόσκαιρα και κατώτερα συναισθήματα. Άρα, με βάση αυτή την αλήθεια, τότε πώς μπορείς να είσαι σίγουρος ότι ο άνθρωπος που σε απορρίπτει είναι πάντα σωστός και δίκαιος;

Η απόρριψη μας πληγώνει όταν τρέφουμε αισθήματα για τον άνθρωπο που μας αρνείται. Αν ο άνθρωπος που μας απέρριπτε μας ήταν αδιάφορος, δε θα μας ενδιέφερε καθόλου.

Ωστόσο, και πάλι δεν πρέπει να τη φοβόμαστε, διότι περιγράφει περισσότερο τα γούστα και το χαρακτήρα του άλλου, παρά τη δική μας αξία. Είναι σαν κάποιος να σου λέει ότι ακούει όλα τα είδη Μουσικής, εκτός από την κλασική. Θα συμπεράνεις περισσότερα για την αξία του συγκεκριμένου είδους μουσικής ή για τα γούστα και τις προτιμήσεις του;

Πρέπει να σταματήσεις να φοβάσαι την απόρριψη. Είναι δύσκολο και εμένα με έχει φοβίσει ( και με έχει πληγώσει κιόλας και μάλιστα πολύ όταν προήλθε από έναν άνθρωπο που αγαπούσα πολύ).

Αλλά αν το σκεφτείς πιο βαθιά και το φιλοσοφήσεις, τότε θα αντιληφθείς ότι εσύ έμαθες περισσότερα πράγματα για το χαρακτήρα του ανθρώπου που σε απέρριψε , παρά για σένα. Και θα αντιληφθείς τότε ότι μεγαλύτερος χαμένος ήταν ο άνθρωπος που σε είχε κοντά του και προτίμησε να σε αφήσει να φύγεις.

Μάθε να μην τη φοβάσαι, αλλά ακόμα και αυτή να την αγαπάς. Πολλές φορές μας ανοίγει πόρτες στη ζωή που δε θα μπορούσαμε να το φανταστούμε καν..

Είμαστε συχνά πιο ανόητοι απ’ ό,τι πιστεύουμε και γινόμαστε, έτσι, εύκολα άδικοι με τον ίδιο μας τον εαυτό μας

Στον βίο είναι όπως στο σκάκι: εμείς καταστρώνουμε κάποιο σχέδιο, η εκτέλεσή του, όμως, εξαρτάται από το τι αποφασίζει να πράξει στο μεν σκάκι ο αντίπαλος, στον δε βίο η μοίρα. Οι τροποποιήσεις στις οποίες υποβάλλεται το αρχικό μας σχέδιο είναι συνήθως τόσο μεγάλες που, κατά την εκτέλεσή του, μόλις και μετά βίας αναγνωρίζεται χάρη σε μερικές βασικές κινήσεις.

Εξάλλου, υπάρχει στην διαδρομή της ζωής μας και κάτι πέρα απ’ όλα αυτά. Πρόκειται για μία αλήθεια τετριμμένη και πάμπολλες φορές πιστοποιημένη, πως δηλαδή είμαστε συχνά πιο ανόητοι απ’ ό,τι πιστεύουμε, ενώ, αντίθετα, το ότι είμαστε συχνά φρονιμότεροι απ’ ό,τι πιστεύουμε είναι μία ανακάλυψη που κλίνουν μόνον όσοι έχουν βρεθεί σ’ αυτήν την κατάσταση, και μάλιστα δεν την κάνουν παρά μόνον αργότερα. 

Στις κύριες γραμμές, τις βασικές καμπές της πορείας του βίου μας, δεν ενεργούμε τόσο βάσει σαφούς γνώσεως του ορθού όσο σύμφωνα με μια εσωτερική παρόρμηση μ’ ένα –θα ‘λεγε κανείς- ένστικτο προερχόμενο από τα βάθη της οντότητας μας και, κατόπιν, κατακρίνουμε σχολαστικά τις πράξεις μας με γνώμονα έννοιες σαφείς, όμως ανεπαρκείς, έννοιες επίκτητες ή, μάλλον, δανεισμένες , και γινόμαστε έτσι, εύκολα άδικοι με τον ίδιο μας τον εαυτό μας. Ωστόσο, στο τέλος γίνεται φανερό ποιος είχε δίκιο, μόνο δε το γήρας- όταν αισίως φθάσουμε σ ‘αυτό- μας παρέχει την δυνατότητα, υποκειμενικά και αντικειμενικά, να κρίνουμε το ζήτημα.

Σκοπός του Επικουρισμού ήταν να προσφέρει βοήθεια στα ανθρώπινα δεινά

“Κούφια είναι τα λόγια του φιλόσοφου που προσφέρει θεραπεία χωρίς ανθρώπινα δεινά”. Αυτά είπε ο φιλόσοφος Επίκουρος, ο οποίος γεννήθηκε και μεγάλωσε στο νησί της Σάμου γύρω στα μέσα του τέταρτου αιώνα π.Χ. Για τη φιλοσοφία εκδήλωσε αρχικά ενδιαφέρον ως έφηβος, όταν, καθώς λέγεται, απογοητεύτηκε από την αδυναμία του δασκάλου του στο σχολείο να εξηγήσει τα κύρια θέματα της ποίησης του Ησιόδου. Οι γονείς του είχαν καταγωγή από την Αθήνα, κι έτσι ο Επίκουρος κληρονόμησε την υπηκοότητά τους. Όταν έκλεισε τα δεκαοχτώ, ταξίδεψε στη γενέτειρα της οικογένειάς του, ίσως για να υπηρετήσει τη στρατιωτική του θητεία, όπως απαιτούνταν από τους Αθηναίους πολίτες. Περίπου την εποχή που επρόκειτο να επιστρέψει, η οικογένειά του, μαζί με άλλους Αθηναίους αποίκους, εκδιώχθηκαν από τη Σάμο και ο Επίκουρος βρέθηκε να περιπλανιέται από τόπο σε τόπο για μερικά χρόνια. Για λίγο καιρό έζησε στη Μυτιλήνη, στο νησί της Λέσβου, όπου άρχισε να διδάσκει φιλοσοφία και όπου γνώρισε τον Έρμαρχο, ο οποίος έμελλε να γίνει φίλος του για όλη την υπόλοιπη ζωή του. Οι ντόπιοι δεν καλωσόρισαν τον αθηναϊκό τρόπο της δημόσιας φιλοσοφίας του, κι έτσι ο Επίκουρος, ο Έρμαρχος και ίσως μερικοί άλλοι μεταφέρθηκαν στη Λάμψακο, στην ηπειρωτική χώρα της Μικράς Ασίας, στα περίχωρα της αρχαίας Τροίας. Εκεί, μετά από αρκετά χρόνια, ο Επίκουρος δημιούργησε μια σχολή πιστών ακολούθων, αν και αυτή τη φορά παρέμειναν απομονωμένοι, έχοντας διδαχτεί από την εμπειρία στη Μυτιλήνη. Τελικά, αυτή η κοινότητα ομοϊδεατών στοχαστών αποφάσισε να μετακινηθεί στην Αθήνα, όπου ο Επίκουρος αγόρασε ένα κομμάτι γης λίγο έξω από τα τείχη της πόλης. Αυτό έγινε γνωστό με την απλή ονομασία «Κήπος» και εκεί ο Επίκουρος, οι φίλοι του και οι νέοι θαυμαστές του ζούσαν μαζί ακολουθώντας μια απλή ζωή αυτάρκειας. Ο Κήπος άνθισε ως φιλοσοφική κοινότητα για περισσότερα από διακόσια χρόνια. Μπορεί να έπαψε να υφίσταται όταν καταστράφηκε κατά τη διάρκεια μιας εκτεταμένης πολιορκίας της πόλης από τον Ρωμαίο στρατηγό Σύλλα στις αρχές του πρώτου αιώνα π.Χ., εντούτοις οι Επικούρειοι εξακολούθησαν να ζουν στην Αθήνα.

Ο Επίκουρος ηγήθηκε της κοινότητας των φιλοσόφων του για περίπτου σαράντα χρόνια. Μαζί μοιράστηκαν μια απλή, συμβιωτική ζωή. Αν και άλλοι αρχαίοι φιλόσοφοι είχαν υποστηρίξει ότι οι φίλοι έπρεπε να μοιράζονται την ιδιοκτησία από κοινού, ο Επικούρειος Κήπος δεν ήταν κοινόβιο και κάθε άτομο διατηρούσε τη δική του ατομική περιουσία. Όπως θα δούμε στη συνέχεια, αυτό ήταν σημαντικό για την ιδιαίτερη αντίληψη που είχε ο Επίκουρος περί φιλίας. Όταν πέθανε, ο Επίκουρος κληροδότησε τόσο τον Κήπο όσο και τη βιβλιοθήκη με τα βιβλία του στον Έρμαρχο, τον παλαιότερο φίλο του, ο οποίος ανέλαβε ως επικεφαλής της κοινότητας. Τα γενέθλια του Επίκουρου έγιναν μια τακτική μέρα γιορτής και αγάλματα στήθηκαν προς τιμήν του. Αναπτύχθηκε ένα είδος λατρείας του Επίκουρου, όπως συνέβη με τον Βούδα στην Ινδία. Ο Πλίνιος ο Πρεσβύτερος αναφέρει ότι αυτό συνεχίστηκε και από τους Ρωμαίους θαυμαστές του Επίκουρου, οι οποίοι πρόσφεραν θυσίες στα γενέθλιά του και περιέφεραν μικρές προσωπογραφίες του. Αυτό μπορεί να δίνει την εντύπωση ότι ο Επικουρισμός προσομοίαζε μάλλον με θρησκευτικό κίνημα και όχι με μια φιλοσοφία που βασίζεται στη νηφάλια λογική. Ωστόσο, τόσο στην περίπτωση του Επίκουρου όσο και σε αυτή του Βούδα, επρόκειτο απλώς για πράξεις θαυμασμού προς κοινούς θνητούς που δίνουν συμβουλές για το πώς να ξεπεράσει κανείς τα ανθρώπινα δεινά.

Η αφοσίωση των ακολούθων του Επίκουρου μπορεί να ήταν ακραία μερικές φορές. Περίπου πεντακόσια χρόνια αφότου ο Επίκουρος ήρθε για πρώτη φορά στην Αθήνα, ένας ηλικιωμένος θαυμαστής του σε μια μικρή πόλη της Λυκίας (στη σημερινή νοτιοδυτική Τουρκία) ύψωσε έναν τεράστιο τοίχο με μια κιονοστοιχία στην κορυφή του, όπου έγραψε τα λόγια του φιλόσοφου για να είναι προσιτά σε όλους. Το όνομά του ήταν Διογένης. Ο τοίχος δεν σώζεται, αλλά πολλοί από τους λιθόπλινθους που κάποτε τον αποτελούσαν κείτονται διάσπαρτοι γύρω από τα ερείπια της πόλης των Οινοάνδων- και τμήματα της αρχικής επιγραφής έχουν αποκατασταθεί. Υπολογίζεται ότι είχε μήκος πάνω από σαράντα μέτρα. Ο Διογένης είχε χαράξει στον τοίχο του και τις δικές του αναφορές στην επικούρεια φιλοσοφία, μαζί με τα λεγόμενα του ίδιου του Επίκουρου. Γιατί το έκανε αυτό; Το κόστος πρέπει να ήταν τεράστιο. Ευτυχώς, ο Διογένης μάς δίνει μόνος του την απάντηση στην αρχή περίπου της επιγραφής: το έκανε για να βοηθήσει τους συμπολίτες του, καθώς πίστευε ότι μπορεί να τους φαινόταν χρήσιμη κάποια επικούρεια θεραπεία. Οι περισσότεροι άνθρωποι, έγραψε, «πάσχουν από μια κοινή ασθένεια, με τις εσφαλμένες αντιλήψεις τους για τα πράγματα». Αυτή η σύγχυση εξαπλώνεται αέναα, συνέχισε ο Διογένης, γιατί οι άνθρωποι μολύνουν ο ένας τον άλλο σαν άρρωστα πρόβατα. Η επιγραφή του προορίζεται να παράσχει θεραπείες” είναι ένα φάρμακο που οδηγεί στη σωτηρία από τις εσφαλμένες πεποιθήσεις. Ο Διογένης ήταν πεπεισμένος ότι είχε τα σωστά φάρμακα, επειδή τόσο ο ίδιος όσο και άλλοι Επικούρειοι τα είχαν ήδη δοκιμάσει:

Έχουμε εξαλείψει τους φόβους που αναίτια μας κυριεύουν και, όσον αφορά τους πόνους, από αυτούς που είναι αβάσιμοι έχουμε αποκοπεί εντελώς, ενώ αυτούς που είναι φυσικοί τους έχουμε μειώσει στο απόλυτα δυνατό.

Οι αναφορές του Διογένη στις ιδέες της επικούρειας φιλοσοφίας καταγράφηκαν με τη μορφή επιστολών, συμπεριλαμβανομένων μιας επιστολής για τη φυσική και μιας για την ηθική. Ως προς αυτό, ακολουθούσε το παράδειγμα του ίδιου του Επίκουρου, ο οποίος έγραψε επίσης επιστολές σε φίλους, συνοψίζοντας τις βασικές ιδέες τις φιλοσοφίας του. Τρεις επιστολές σώζονται σήμερα: μια επιστολή προς τον Ηρόδοτο (όχι τον διάσημο ιστορικό), όπου περιγράφεται μια θεωρία περί φυσικής, μια επιστολή προς τον Πυθοκλή για τη μετεωρολογία και μια επιστολή προς τον Μενοικέα, που αφορά την ηθική και, γενικότερα, το πώς να ζει κανείς μια καλή, ευτυχισμένη ζωή. Αυτές οι επιστολές είναι από τις πιο σημαντικές πηγές για τις ιδέες του Επίκουρου.

Καμιά υπόθεση των ανθρώπων δεν αξίζει το ακραίο άγχος

Ένα από τα μεγαλύτερα προβλήματα που συναντάμε σήμερα είναι ότι δεν ξέρουμε να κατεβάζουμε το επίπεδο του στρες και της υπερδραστηριότητας που βιώνουμε. Και, αν καταφέρουμε να έχουμε στη διάθεσή μας μια στιγμή παύσης για μας τους ίδιους, δεν ξέρουμε τι να την κάνουμε, γιατί δεν είμαστε συνηθισμένοι να έχουμε μια στιγμή χαλάρωσης.

Οι μελέτες αποδεικνύουν ότι το υπερβολικό στρες επηρεάζει βαθιά το σώμα, μια και τροφοδοτεί σοβαρές ασθένειες και μειώνει το προσδόκιμο της ζωής.

Γι’ αυτό έφτασε η στιγμή να σταματήσουμε για λίγο, ώστε να ξεκουράσουμε όχι μόνο το σώμα αλλά και το μυαλό.

Πρέπει να μάθουμε ν’ αφήνουμε για λίγο τα προβλήματα και το άγχος, έστω και για μια στιγμή καθημερινά, και να έχουμε έτσι χρόνο για μας τους ίδιους και για τα πρόσωπα που μας ενδιαφέρουν αληθινά.

Και πώς θα το πετύχω; Πώς θα αποσυνδεθώ όταν έχω τόσα πράγματα να κάνω; Και τόσο δύσκολα που είναι όλα;

Ναι, είναι εύκολο να πέσεις στην παγίδα του άγχους.

Κοίτα μακροπρόθεσμα. Κι έπειτα κοίτα πίσω. Συνειδητοποίησε ότι, όσο κι αν μπορείς να προβλέψεις το μέλλον, στο τέλος πάντα συμβαίνουν πράγματα ανέλπιστα, που δεν είσαι σε θέση να ελέγξεις.

Και, παρ’ όλα αυτά, καταφέρνεις να τα ξεπερνάς.

Γι’ αυτό μην ανησυχείς τόσο πολύ για το μέλλον και ζήσε το παρόν, για το οποίο έχεις τη δυνατότητα να αποφασίζεις.

Απόλαυσε τον κόσμο. Παρατήρησε τα μικρά πράγματα, όπως η ηλιαχτίδα που μπαίνει από το παράθυρο, η ριπή του ανέμου που σου ανακατεύει τα μαλλιά αλλά σε κάνει να νιώθεις λίγο πιο ζωντανός.

Συνειδητοποίησε ότι είμαστε μικρές υπάρξεις σ’ έναν πολύ μεγάλο κόσμο.

Και θα δεις πως τα προβλήματά σου, συγκρινόμενα με το αχανές του σύμπαντος, φαίνονται πιο ασήμαντα.

Όπως έγραψε ο ποιητής Ραλφ Ουάλντο Έμερσον στην κοπέλα που αγωνιούσε για την φοίτησή της στο πανεπιστήμιο:

«Τελείωνε την κάθε μέρα δίχως να την τριβελίζεις άλλο.
Για να ζεις σοφά, το να θυμάσαι είναι ελάττωμα. Κάποιες αστοχίες και παραλογισμοί σίγουρα θα έχουν τρυπώσει στη μέρα σου.
Αλλά ξέχνα τα όσο πιο γρήγορα μπορείς, γιατί αύριο είναι μια καινούργια μέρα.
Ξεκίνα την καλά και γαλήνια, με το πνεύμα ανεβασμένο τόσο που να μην το επηρεάζουν οι παλιές σου ανοησίες».

ARTHUR SCHOPENHAUER: Δεν πρέπει να χτίζει κανείς την ευτυχία του επάνω σε πλατιά θεμέλια

Αν ο άνθρωπος δε θέλει να είναι πολύ δυστυχισμένος, ο πιο σίγουρος τρόπος για να το πετύχει είναι να μην απαιτεί να είναι πολύ ευτυχισμένος, δηλαδή να βάζει όρια στην απόλαυση, στην απόκτηση των αγαθών, στα αξιώματα, στις τιμές κοκ., γιατί συγκεκριμένα αυτός ο αγώνας και η προσπάθεια να είναι κανείς ευτυχισμένος, είναι που φέρνει τη μεγαλύτερη δυστυχία. 

Είναι λοιπόν συνετό και σοφό να περιορίζει ο άνθρωπος τις απαιτήσεις του, αν μη τι άλλο γιατί είναι πολύ εύκολο να δυστυχήσει, ενώ το να είναι κάποιος πολύ ευτυχισμένος δεν είναι μόνο δύσκολο, αλλά απολύτως αδύνατο. Και πιο συγκεκριμένα, δεν πρέπει να χτίζει κανείς την ευτυχία του επάνω σε πλατιά θεμέλια -δεν πρέπει να απαιτεί πολλά πράγματα για να γίνει ευτυχισμένος. 

Γιατί η ευτυχία που χτίζεται πάνω σε τέτοια θεμέλια υπονομεύεται πιο εύκολα, κι αυτό γιατί το οικοδόμημα της ευτυχίας συμπεριφέρεται αντίθετα από όλα τα άλλα οικοδομήματα, όπου όσο πιο πλατιά είναι τα θεμέλια τόσο ασφαλέστερο είναι το κτίσμα. Άρα ο πιο σίγουρος τρόπος για ν’ αποφύγουμε την ακραία δυστυχία είναι, να περιορίζουμε τις απαιτήσεις μας στον κατώτατο δυνατό βαθμό σε σύγκριση με τα μέσα που διαθέτουμε, γιατί η ευτυχία είναι μια χίμαιρα, ενώ ο πόνος είναι απολύτως πραγματικός.

[«Η μέση οδός είναι η καλύτερη, ούτε να υφίστασαι την αθλιότητα μιας τρώγλης, ούτε να γίνεσαι αντικείμενο φθόνου. Το ψηλό πεύκο το δέρνει ο άνεμος πιο σκληρά, οι μεγαλόπρεποι πύργοι καταρρέουν με δύναμη, των βουνών τις κορυφές τις χτυπούν οι κεραυνοί». Οράτιος, Carmina, II, 10, στ. 5-12.]

ARTHUR SCHOPENHAUER, Η ΤΕΧΝΗ ΝΑ ΕΙΣΑΙ ΕΥΤΥΧΙΣΜΕΝΟΣ

Άγιοι καταστροφείς: Ο άγιος Βλαδίμηρος

Άγιοι της χριστιανοσύνης που φέρονται ως καταστροφείς του αρχαίου Ελληνικού πολιτισμού ή των αντιπάλων τους ή και δολοφόνοι!

Ένας από τους γνωστούς ισχυρισμούς των χριστιανών απολογητών είναι ότι: "Οι χριστιανοί δεν έκαναν καταστροφές, ο Ελληνικός πολιτισμός κατέπεσε από μόνος του και αν έγιναν κάποιες ελάχιστες καταστροφές από κάποιους φανατικούς· αυτό έγινε λόγω των διωγμών που υπέστησαν από τους εθνικούς". Θα δούμε αν ευσταθεί αυτός ο πολύ συχνός ισχυρισμός τους, με βάση τα δικά τους κείμενα που είναι τα συναξάρια των αγίων, από τα οποία θα δούμε αποσπάσματα καταστροφών, όπως και από την ιστορία, τι αναφέρει για όσους από αυτούς τους αγίους, έχουμε ιστορικά στοιχεία.

Τα Συναξάρια είναι οι βιογραφίες των αγίων του Χριστιανισμού, άσχετα αν περιλαμβάνουν πλήθος μυθικών και υπερφυσικών στοιχείων, ή πολλές από αυτές είναι δημιουργήματα μεταγενέστερης ανάγκης για ύπαρξη πληθώρας μαρτύρων. 

Τα σχετικά με καταστροφές αποσπάσματα που ακολουθούν, είναι κυρίως από την συλλογή του Άγιου Νικόδημου του Αγιορείτη. Ακολουθεί ο "σύνδεσμος 1" στο πρωτότυπο. Ο δεύτερος "σύνδεσμος 2", είναι ένα διαδομένο συναξάρι στο Διαδίκτυο, που έχει μεταφρασμένα τα κείμενα, και ίσως πληροφορίες και από άλλα συναξάρια, αλλά όπως θα διαπιστώσετε και αρκετά αλλοιωμένα. Όταν ο δεύτερος σύνδεσμος είναι σε παρένθεση, υπάρχει αλλοίωση που συνήθως σημειώνεται δίπλα του σε παρένθεση. Για τα ιστορικά πρόσωπα χρησιμοποιήθηκαν άλλες πηγές.

Άγιοι πολεμοχαρείς και δολοφόνοι! για να καταλάβουμε τι σημαίνει άγιος για την Εκκλησία.

Ο άγιος Βλαδίμηρος (εορτάζει για την Εκκλησία στις 15 Ιουλίου).

Ο Βλαδίμηρος Α΄ ο Μέγας υπήρξε Μέγας Πρίγκηψ του Κιέβου, δηλαδή αρχηγός του κράτους των Ρως, από το 980 έως το 1015 και ήταν εγγονός της Αγίας Όλγας.

Αν και βασιλιάς τότε ήταν ο αδερφός του ο Γιάροπολκ, αν και αυτός ο Βλαδίμηρος ήταν νόθος γιος του πατέρα τους Σβιάτοσλαβ A΄ του Κιέβου, αυτός προσπάθησε να πάρει την εξουσία. Αφού έχασε στην μάχη, πήγε στην Σκανδιναβία, μάζεψε νέο στρατό από Βαράγγους και ξαναεπιτέθηκε στον αδερφό του και ενώ υποτίθεται βρέθηκαν να τα πουν σε διαπραγμάτευση, τον σκότωσε ύπουλα.

Για να ενώσει το τεράστιο κράτος του, προσπάθησε να επιβάλλει μόνο μία παγανιστική θεώρηση, αλλά απέτυχε και μετά θεώρησε καλύτερο να επιβάλει μια μονοθεϊστική θρησκεία. Τα συναξάρια λένε ότι τον βοήθησε σε αυτό η θρησκεία της γιαγιάς του που ήταν χριστιανή· το θέμα είναι ότι όπως λέει το χρονικό της εποχής, έστειλε απεσταλμένους τόσο στην Ρώμη, το Βυζάντιο, στο Ισλάμ και στους Εβραίους για να αποφασίσει και αυτοί εντυπωσιάστηκαν από την επίσκεψη στην πιο πλούσια πόλη της εποχής την Κωνσταντινούπολη. Σίγουρα αυτό που μέτρησε, ήταν τα πολιτικά οφέλη από την θρησκευτικά ταύτιση με το Βυζάντιο. Έτσι, επέβαλε τον ορθόδοξο Χριστιανισμό και παντρεύτηκε την Άννα, αδερφή του Βασιλείου Β’ του Βουλγαροκτόνου το 988, και βαπτίζεται ο ίδιος ανοίγοντας πολιτικούς δρόμους προς το Βυζάντιο, αλλά να σημειωθεί ότι είχε ήδη τουλάχιστον 10 συζύγους και 800 παλλακίδες. Ταυτόχρονα έστειλε βοήθεια στον Βασίλειο Β’ για να καταστείλει δύο σοβαρές εξεγέρσεις στο Βυζάντιο. Επεξέτεινε την επικράτειά του σε νέες θέσεις στην Πολωνία, στην Βαλτική, στην Λευκορωσία, στην Ουκρανία, στην Βουλγαρία και αργότερα στην Κριμαία.

Αν και βάφτισε με το ζόρι μαζικά τους Ρώσους του Κιέβου, υπήρξαν μεγάλες αντιδράσεις και ο όχλος σκότωσε δύο παπάδες, τον Θεόδωρο και τον Ιωάννη που θεωρούνται οι πρώτοι μάρτυρες στην Ρωσία.

Παρά τον εκχριστιανισμό, συνέχισε την επεκτατική πολιτική εκστρατεύοντας κατά των Κροατών. Μετά τον θάνατο της Άννας ξαναπαντρεύτηκε την κόρη του Όθωνα Α’ βασιλιά της Γερμανίας, που προφανώς θα ήταν καθολική, φυσικά πάλι για πολιτικούς λόγους. Πέθανε το 1014 εκστρατεύοντας κατά του γιου του Γιαροσλάβου Α' του Σοφού που συνέχισε την θρησκευτική πολιτική του πατέρα του και επετέθη στο Βυζάντιο αργότερα το 1043.

Η εκστρατεία του Βλαδίμηρου έγινε γιατί ο γιος του δεν ήταν συνεπής στους φόρους που έπρεπε να στέλνει. Να σημειώσουμε, ότι έβαλε τους δεκάδες γιους που είχε, σαν ηγεμόνες σε διάφορες περιοχές, τόσο για να μην έχουν προστριβές μαζί του όσο και μεταξύ τους, αλλά φυσικά οι φόροι είναι φόροι και άμα είναι πολλοί φέρνουν τελικά προστριβές.

Σαν συμπέρασμα από αυτά που είδαμε, μπορούμε να πούμε ότι η πολιτική εκχριστιανισμού του Βυζαντίου, μόνο πρόσκαιρα οφέλη έφερε στο κράτος, σε αντίθεση με την Εκκλησία. Επίσης είναι πλέον κατανοητό ότι οι δύο αυτές αγιοποιήσεις, δεν είχαν κανένα ουσιαστικό ηθικό έρεισμα, πέραν της συμβολικότητάς τους για την Εκκλησία, να βάλει δηλαδή πόδι σε ένα τεράστιο κράτος και να επεκταθεί απρόσκοπτα εκεί με την επίσημη βούλα, αγιοποιώντας δύο αγροίκους ηγεμόνες που η πονηριά, το κυνήγι, η διεύρυνση της εξουσίας, αλλά και οι φόνοι των αντιπάλων ακόμα και συγγενών τους, ήταν στο Είναι τους.

Τέλος, έχουμε άλλη μια περίπτωση που ο εκχριστιανισμός πλήθους λαού, δεν έγινε από ελεύθερη επιλογή αλλά από την πολιτική απόφαση για πρόσκαιρα οφέλη κάποιων ηγεμόνων και ο χριστιανισμός αυξήθηκε με προσηλυτισμό καθαρά για πολιτικούς, οικονομικούς και γεωπολιτικούς λόγους και όχι φυσικά για την ποιότητα ή αλήθεια του μηνύματός του.

Η αλήθεια είναι ότι τα συναξάρια είναι σε απίστευτο βαθμό μυθολογήματα και εφόσον δεν μπορούμε να δεχτούμε ως αληθή τα εξόφθαλμα θαύματα που περιέχουν, άλλο τόσο και τις ιστορίες τους. Αυτά όμως μαζί και με τις πράξεις των ιστορικών αγίων, αλλά και ότι έχουμε δει ήδη για το πως επικράτησε ο Χριστιανισμός, δείχνουν την ιδεολογία των χριστιανών διαχρονικά στο πως έβλεπαν τις άλλες θρησκείες και το μίσος τους για τις θεωρήσεις των άλλων που δεν άντεχαν, κυρίως των αρχαίων Ελλήνων που τους θεωρούσαν "μιαρούς", και "διεφθαρμένους". Αντικατοπτρίζουν τελικά το ποιοι κατέστρεφαν τα αρχαία ιερά, επίσης αντικατοπτρίζει τον πραγματικό λόγο που έγιναν οι σχετικά λίγοι διωγμοί των χριστιανών: Έγιναν εξαιτίας της επιθετικής τους δράσης κατά της αρχαίας θρησκείας, αφού εκείνη την εποχή και μέχρι να επικρατήσουν, υπήρχε πραγματική ανεξιθρησκεία.

Βλέπετε, για τους χριστιανούς τότε δεν εθεωρείτο κακό να καταστρέψεις τον ναό μιας άλλης θρησκείας ή τα αγάλματα της, υπήρχαν άλλωστε και οι κανόνες του Δευτερονομίου που δεν φαίνεται κανείς στον Χριστιανισμό να τους θεωρεί ως άκυρους, το αντίθετο. Υπάρχουν επίσης και οι εντολές του ίδιου του Ιησού, που είπε: ότι όποιος δεν είναι μαζί του είναι εναντίον του, ότι θα φέρει διχόνοια και ότι όποιος είναι έξω από την διδασκαλία του, πρέπει να αποβληθεί και να ριφθεί στην φωτιά. Έτσι δεν μας κάνουν εντύπωση τα κατορθώματα και οι καταστροφές αγίων χριστιανών, αφού συμφωνούν και με την θεωρία του. Μια θεωρία που η σύγχρονη Εκκλησία θέλει να ξεχάσει ή να συμβολοποιήσει.

Η μελέτη αυτή μπήκε για να ξεκαθαρίσουμε άλλη μια φορά, ότι ο Χριστιανισμός στην ουσία του και συχνά με την πράξη του, δεν έχει καμιά σχέση με την αγάπη και την ειρήνη που δήθεν θέλει να μας πει, ειδικά στον τρόπο που εξαπλώθηκε. Ήταν φονταμενταλιστικός, δηλαδή επικροτούσε και εφάρμοσε την βία στους άλλους όπως κάνουν τώρα οι μουσουλμάνοι, το προβάλει αυτό σαν επίτευγμα στα κείμενα αλλά και σε εικόνες του. Έτσι εξαπλώθηκε και δυστυχώς δεν υπάρχει καμιά διασφάλιση ότι δεν μπορεί να ξαναγίνει κάποια στιγμή το ίδιο.

ΔΕΣ: Άγιοι καταστροφείς

Η επικούρεια θεραπεία

Ο αρχαίος Έλληνας φιλόσοφος Επίκουρος (341-270 π. Χ) υποστήριζε ότι ο φόβος του θανάτου είναι χάσιμο χρόνου και βασίζεται σε κακή λογική. Είναι μια ψυχική διάθεση την οποία πρέπει να ξεπεράσουμε.

Ο Επίκουρος γεννήθηκε στη Σάμο. Πέρασε τον περισσότερο χρόνο της ζωής του στην Αθήνα, όπου έγινε μια θρυλική μορφή προσελκύοντας πολλούς μαθητές οι οποίοι ζούσαν μαζί του σε μια κοινότητα. Αυτή περιλάμβανε επίσης γυναίκες και σκλάβους –κάτι σπάνιο για την αρχαία Αθήνα. Διεύθυνε τη φιλοσοφική του σχολή σε ένα σπίτι με κήπο, γι' αυτό και έμεινε γνωστό ως ο κήπος. Ήταν σημαντικό για όσους τον ακολουθούσαν να εφαρμόζουν στην πράξη τη φιλοσοφία του, όχι απλώς να τη μαθαίνουν.

Για τον Επίκουρο, το μυστικό της ζωής, είναι να καταλάβουμε ότι αναζητούμε ηδονή και, ακόμα πιο σημαντικό, ότι αποφεύγουμε την οδύνη όποτε μπορούμε. Αυτά μας παρακινούν. Ο καλύτερος τρόπος να ζείτε, συνεπώς, είναι ο εξής: να έχετε έναν απλούστατο τρόπο ζωής, να είστε καλοί με τους γύρω σας και να περιστοιχίζεστε από φίλους. Με αυτόν τον τρόπο θα μπορείτε να ικανοποιείτε τις περισσότερες επιθυμίες σας. Δε θα θέλετε κάτι που δε θα μπορείτε να το αποκτήσετε. Είναι πολύ καλύτερο να ζείτε απλά. Αν οι επιθυμίες σας είναι απλές, ικανοποιούνται εύκολα, συνεπώς έχετε τον χρόνο και την ενέργεια να απολαμβάνεται τα πράγματα που έχουν σημασία. Αυτή ήταν η συνταγή του Επίκουρου για την ευτυχία και έχει πολύ νόημα.

Αυτή η διδασκαλία ήταν μια μορφή θεραπείας. Στόχος του Επίκουρου ήταν να θεραπεύσει τους μαθητές του από την ψυχική οδύνη και να τους δείξει πως ο σωματικός πόνος γίνεται ανεκτός όταν θυμόμαστε περασμένες ηδονές. Επισήμαινε πως οι ηδονές είναι ευχάριστες την εκάστοτε στιγμή, αλλά είναι επίσης ευχάριστες όταν τις θυμόμαστε μετά, συνεπώς μας ωφελούν και μακροπρόθεσμα. Καθώς πέθαινε και βρισκόταν σε επώδυνη κατάσταση έγραψε σε ένα φίλο του για το πώς κατόρθωσε να αποστασιοποιηθεί από την αρρώστια του ενθυμούμενος τη χαρά από τις παλαιότερες συζητήσεις τους.

Όλα αυτά διαφέρουν από τη σημερινή σημασία της λέξης «επικούρειος». Σημαίνει σχεδόν το αντίθετο. Ένας «επικούρειος» άνθρωπος αρέσκεται σε καλό φαγητό, ενδίδει στην πολυτέλεια και την αισθησιακή ηδονή. Τα γούστα του Επίκουρου ήταν πολύ πιο απλά. Δίδασκε την ανάγκη να είναι κανείς μετριοπαθής: όποιος παραδίδεται σε άπληστες ορέξεις απλώς δημιουργεί όλο και περισσότερες επιθυμίες, οπότε στο τέλος προκαλεί την ψυχική αγωνία του ανεκπλήρωτου πόθου. Μια τέτοια ζωή αέναης επιθυμίας πρέπει να αποφεύγεται. Αυτός και οι οπαδοί του ζούσαν με ψωμί και νερό. Παρά ταύτα, οι εχθροί του υποστήριζαν ότι στην κοινότητα του Κήπου οι Επικούρειοι έτρωγαν, έπιναν, και έκαναν σεξ σε ένα ατελείωτο όργιο. Έτσι προέκυψε η νεότερη σημασία της λέξης «επικούρειος».

Σύμφωνα με μαρτυρίες, ο Επίκουρος, έγραψε κάπου τριακόσια βιβλία σε πάπυρο αν και κανένα δεν έχει σωθεί. Ότι γνωρίζουμε για αυτόν προέρχεται κυρίως από σημειώσεις των οπαδών του. Μια άλλη σημαντική πηγή πληροφοριών για τη διδασκαλία του Επίκουρου είναι το μακροσκελές ποίημα Για τη φύση των πραγμάτων του Ρωμαίου φιλόσοφου-ποιητή Λουκρήτιου. Αυτό το ποίημα, που το συνέθεσε ο Λουκρήτιος πάνω από διακόσια χρόνια μετά το θάνατο του Επίκουρου, συνοψίζει τις βασικές διδασκαλίες της σχολής του.

Ας επανέλθουμε λοιπόν στο ερώτημα του Επίκουρου: γιατί δεν πρέπει να φοβάστε τον θάνατο; Ένας λόγος είναι ότι δεν τον βιώνετε. Ο θάνατος σας δεν θα είναι κάτι που θα συμβεί σ’ εσάς. Όταν συμβεί δε θα είστε εκεί. Ο φιλόσοφος του 20ου αιώνα Λούντβιχ Βιτγκενστάιν έγραψε κάτι παρόμοιο στο Tractatus Logico-Philosophicus: «Ο θάνατος δεν είναι ένα γεγονός στη ζωή». Σύμφωνα με αυτή την ιδέα, τα γεγονότα είναι πράγματα που βιώνουμε, αλλά ο ίδιος ο θάνατός μας είναι μια αφαίρεση της πιθανότητας της εμπειρίας, όχι κάτι επιπλέον το οποίο θα μπορούσαμε να συνειδητοποιήσουμε και κάπως να βιώσουμε.

Όταν φανταζόμαστε τον ίδιο μας τον θάνατο, υποστήριζε ο Επίκουρος, οι περισσότεροι κάνουμε το λάθος να σκεφτόμαστε πως θα έχει απομείνει κάτι από μας το οποίο θα νιώθει ότι θα έχει συμβεί στο νεκρό σώμα. Αλλά έτσι παρανοούμε αυτό που είμαστε. Είμαστε δεμένοι στο συγκεκριμένο σώμα μας, τη σάρκα και τα οστά μας. Σύμφωνα με τον Επίκουρο, αποτελούμαστε από άτομα (αν και με αυτό τον όρο εννοούσε κάτι διαφορετικό απ’ ότι εννοούν οι νεότεροι επιστήμονες). Μόλις αυτά τα άτομα διαλυθούν με τον θάνατο, δεν υπάρχουνε πια ως πρόσωπο με τη δυνατότητα της συνείδησης. Ακόμα και αν κάποιος κατόρθωνε να επανασυνδέσει όλα τα κομμάτια αργότερα και να εμφυσήσει ζωή στο ανασυγκροτημένο σώμα, αυτό δε θα είχε καμιά σχέση μ’ εμένα. Το νέο έμβιο σώμα δεν θα ήμουν εγώ, παρ’ ότι θα έμοιαζε μ’ εμένα. Δε θα ένιωθα τους πόνους του, επειδή, μόλις το σώμα πάψει να λειτουργεί, τίποτα δεν μπορεί να το επαναφέρει στη ζωή. Η αλυσίδα της ταυτότητας θα έχει σπάσει.

Ο Επίκουρος πίστευε πως μπορούσε να θεραπεύσει τους οπαδούς του από το φόβο του θανάτου και με το να επισημαίνει τη διαφορά ανάμεσα σε όσα νιώθουμε για το μέλλον και με όσα νιώθουμε για το παρελθόν. Νοιαζόμαστε για το ένα μα όχι για το άλλο. Σκεφτείτε το χρόνο προτού γεννηθείτε, όλο αυτό το χρόνο όπου δεν υπήρχατε. Όχι μόνο τις εβδομάδες που βρισκόμασταν στη μήτρα της μητέρας σας και θα μπορούσατε να είχατε γεννηθεί πρόωρα, ή ακόμα το σημείο προτού οι γονείς σας σας συλλάβουν και ήσασταν απλώς μια πιθανότητα για αυτούς, αλλά τα δισεκατομμύρια χρόνια προτού γεννηθείτε. Συνήθως δεν ανησυχούμε επειδή δεν υπήρχαμε όλες αυτές τις χιλιετίες πριν από τη γέννησή μας. Γιατί να νοιάζεται κάποιος για όλο αυτό το χρόνο όπου δεν υπήρχε; Αν όμως αυτό ισχύει, γιατί να νοιαζόμαστε τόσο πολύ για όλους τους αιώνες της μη ύπαρξης μας μετά θάνατον; Η σκέψη μας είναι ασύμμετρη. Έχουμε την προκατάληψη να ανησυχούμε για το χρόνο μετά το θάνατό μας παρά για το χρόνο πριν από τη γέννησή μας. Ο Επίκουρος το θεωρούσε λάθος. Μόλις το καταλάβετε, θα αρχίσετε να σκέφτεστε τον χρόνο μετά το θάνατό σας όπως σκέπτεστε τον πρότερο χρόνο. Τότε δε θα νοιάζεστε τόσο πολύ.

Κάποιοι άνθρωποι ανησυχούν πολύ πως θα τιμωρηθούν, μετά θάνατον. Ο Επίκουρος απέρριπτε και αυτή την ανησυχία. Οι θεοί δεν ενδιαφέρονται πραγματικά για τη δημιουργία τους, έλεγε με σιγουριά στους οπαδούς του. Υπάρχουν ανεξάρτητα από μας και δεν εμπλέκονται σε όσα γίνονται στον κόσμο. Έτσι θα είστε μια χαρά. Αυτή είναι η θεραπεία του, ο συνδυασμός αυτός των επιχειρημάτων. Ο Επίκουρος συνόψισε τη φιλοσοφία του στην επιτύμβια επιγραφή του:

«Δεν ήμουν. Ήμουν. Δε με νοιάζει».

ΑΡΡΙΑΝΟΣ - Ἀλεξάνδρου Ἀνάβασις (3.10.1-3.11.7)

[3.10.1] Ταῦτα καὶ τοιαῦτα ἄλλα οὐ πολλὰ παρακαλέσας τε καὶ ἀντιπαρακληθεὶς πρὸς τῶν ἡγεμόνων θαρρεῖν ἐπὶ σφίσι, δειπνοποιεῖσθαί τε καὶ ἀναπαύεσθαι ἐκέλευσε τὸν στρατόν. Παρμενίων δὲ λέγουσιν ὅτι ἀφικόμενος παρ᾽ αὐτὸν ἐπὶ τὴν σκηνήν, νύκτωρ παρῄνει ἐπιθέσθαι τοῖς Πέρσαις· ἀπροσδοκήτοις τε γὰρ καὶ ἀνατεταραγμένοις καὶ ἅμα ἐν νυκτὶ φοβερωτέροις ἐπιθήσεσθαι. [3.10.2] ὁ δὲ ἐκείνῳ μὲν ἀποκρίνεται, ὅτι καὶ ἄλλοι κατήκουον τῶν λόγων, αἰσχρὸν εἶναι κλέψαι τὴν νίκην, ἀλλὰ φανερῶς καὶ ἄνευ σοφίσματος χρῆναι νικῆσαι Ἀλέξανδρον. καὶ τὸ μεγαλήγορον αὐτοῦ τοῦτο οὐχ ὑπέρογκον μᾶλλόν τι ἢ εὐθαρσὲς ἐν τοῖς κινδύνοις ἐφαίνετο· δοκεῖν δ᾽ ἔμοιγε, καὶ λογισμῷ ἀκριβεῖ ἐχρήσατο ἐν τῷ τοιῷδε· [3.10.3] ἐν νυκτὶ γὰρ τοῖς τε ἀποχρώντως καὶ τοῖς ἐνδεῶς πρὸς τὰς μάχας παρεσκευασμένοις πολλὰ ἐκ τοῦ παραλόγου ξυμβάντα τοὺς μὲν ἔσφηλε, τοὺς κρείσσονας, τοῖς χείροσι δὲ παρὰ τὰ ἐξ ἀμφοῖν ἐλπισθέντα τὴν νίκην παρέδωκεν. αὐτῷ τε κινδυνεύοντι τὸ πολὺ ἐν ταῖς μάχαις σφαλερὰ ἡ νὺξ κατεφαίνετο, καὶ ἅμα ἡσσηθέντι τε αὖθις Δαρείῳ τὴν ξυγχώρησιν τοῦ χείρονι ὄντι χειρόνων ἡγεῖσθαι ἡ λαθραία τε καὶ νυκτερινὴ ἐκ σφῶν ἐπίθεσις ἀφῃρεῖτο, [3.10.4] εἴ τέ τι ἐκ τοῦ παραλόγου πταῖσμα σφίσι ξυμπέσοι, τοῖς μὲν πολεμίοις τὰ κύκλῳ φίλια καὶ αὐτοὶ τῆς χώρας ἔμπειροι, σφεῖς δὲ ἄπειροι ἐν πολεμίοις τοῖς πᾶσιν, ὧν οὐ μικρὰ μοῖρα οἱ αἰχμάλωτοι ἦσαν, ξυνεπιθησόμενοι ἐν νυκτὶ μὴ ὅτι πταίσασιν, ἀλλὰ καὶ εἰ μὴ παρὰ πολὺ νικῶντες φαίνοιντο. τούτων τε τῶν λογισμῶν ἕνεκα ἐπαινῶ Ἀλέξανδρον καὶ τοῦ ἐς τὸ φανερὸν ὑπερόγκου οὐ μεῖον.

[3.11.1] Δαρεῖος δὲ καὶ ὁ ξὺν Δαρείῳ στρατὸς οὕτως ὅπως τὴν ἀρχὴν ἐτάξαντο ἔμειναν τῆς νυκτὸς ξυντεταγμένοι, ὅτι οὔτε στρατόπεδον αὐτοῖς περιεβέβλητο ἀκριβὲς καὶ ἅμα ἐφοβοῦντο μή σφισι νύκτωρ ἐπιθοῖντο οἱ πολέμιοι. [3.11.2] καὶ εἴπερ τι ἄλλο, καὶ τοῦτο ἐκάκωσε τοῖς Πέρσαις ἐν τῷ τότε τὰ πράγματα, ἡ στάσις ἡ πολλὴ ἡ ξὺν τοῖς ὅπλοις καὶ τὸ δέος, ὅ τι περ φιλεῖ πρὸ τῶν μεγάλων κινδύνων γίγνεσθαι, οὐκ ἐκ τοῦ παραυτίκα σχεδιασθέν, ἀλλ᾽ ἐν πολλῷ χρόνῳ μελετηθέν τε καὶ τὰς γνώμας αὐτοῖς δουλωσάμενον.
[3.11.3] Ἐτάχθη δὲ αὐτῷ ἡ στρατιὰ ὧδε· ἑάλω γὰρ ὕστερον ἡ τάξις, ἥντινα ἔταξε Δαρεῖος, γεγραμμένη, ὡς λέγει Ἀριστόβουλος. τὸ μὲν εὐώνυμον αὐτῷ κέρας οἵ τε Βάκτριοι ἱππεῖς εἶχον καὶ ξὺν τούτοις Δάαι καὶ Ἀραχωτοί· ἐπὶ δὲ τούτοις Πέρσαι ἐτετάχατο, ἱππεῖς τε ὁμοῦ καὶ πεζοὶ ἀναμεμιγμένοι, καὶ Σούσιοι ἐπὶ Πέρσαις, ἐπὶ δὲ Σουσίοις Καδούσιοι· [3.11.4] αὕτη μὲν ἡ τοῦ εὐωνύμου κέρως ἔστε ἐπὶ τὸ μέσον τῆς πάσης φάλαγγος τάξις ἦν· κατὰ δὲ τὸ δεξιὸν οἵ τε ἐκ Κοίλης Συρίας καὶ οἱ ἐκ τῆς μέσης τῶν ποταμῶν ἐτετάχατο, καὶ Μῆδοι ἔτι κατὰ τὸ δεξιόν, ἐπὶ δὲ Παρθυαῖοι καὶ Σάκαι, ἐπὶ δὲ Τόπειροι καὶ Ὑρκάνιοι, ἐπὶ δὲ Ἀλβανοὶ καὶ Σακεσ[ε]ῖναι, οὗτοι μὲν ἔστε ἐπὶ τὸ μέσον τῆς πάσης φάλαγγος. [3.11.5] κατὰ τὸ μέσον δέ, ἵνα ἦν βασιλεὺς Δαρεῖος, οἵ τε συγγενεῖς οἱ βασιλέως ἐτετάχατο καὶ οἱ μηλοφόροι Πέρσαι καὶ Ἰνδοὶ καὶ Κᾶρες οἱ ἀνάσπαστοι καλούμενοι καὶ οἱ Μάρδοι τοξόται· Οὔξιοι δὲ καὶ Βαβυλώνιοι καὶ οἱ πρὸς τῇ ἐρυθρᾷ θαλάσσῃ καὶ Σιττακηνοὶ εἰς βάθος ἐπιτεταγμένοι ἦσαν. [3.11.6] προετετάχατο δὲ ἐπὶ μὲν τοῦ εὐωνύμου κατὰ τὸ δεξιὸν τοῦ Ἀλεξάνδρου οἵ τε Σκύθαι ἱππεῖς καὶ τῶν Βακτριανῶν ἐς χιλίους καὶ ἅρματα δρεπανηφόρα ἑκατόν. οἱ δὲ ἐλέφαντες ἔστησαν κατὰ τὴν Δαρείου ἴλην τὴν βασιλικὴν καὶ ἅρματα ἐς πεντήκοντα. [3.11.7] τοῦ δὲ δεξιοῦ οἵ τε Ἀρμενίων καὶ Καππαδοκῶν ἱππεῖς προετετάχατο καὶ ἅρματα δρεπανηφόρα πεντήκοντα. οἱ δὲ Ἕλληνες οἱ μισθοφόροι παρὰ Δαρεῖόν τε αὐτὸν ἑκατέρωθεν καὶ τοὺς ἅμα αὐτῷ Πέρσας κατὰ τὴν φάλαγγα αὐτὴν τῶν Μακεδόνων ὡς μόνοι δὴ ἀντίρροποι τῇ φάλαγγι ἐτάχθησαν.

***

[3.10.1] Με αυτές και με άλλες παρόμοιες άλλα σύντομες προτροπές ο Αλέξανδρος, αφού ενθάρρυνε και συγχρόνως παρακινήθηκε και ο ίδιος από τους αρχηγούς του στρατού να βασίζεται σε αυτούς, διέταξε τον στρατό να δειπνήσει και να αναπαυθεί. Λένε ότι ο Παρμενίων πήγε και τον βρήκε στη σκηνή του και τον προέτρεψε να επιτεθεί στους Πέρσες τη νύχτα· γιατί θα επιχειρούσε επίθεση τη στιγμή που δεν θα τον περίμεναν, θα βρίσκονταν σε σύγχυση και θα ήταν μέσα στη νύχτα πολύ φοβισμένοι. [3.10.2] Εκείνος όμως του αποκρίθηκε —ενώ και άλλοι άκουαν τους λόγους του— ότι είναι ντροπή να κλέψει τη νίκη, αλλά έπρεπε ο Αλέξανδρος φανερά και χωρίς πανουργία να την κερδίσει. Και φάνηκε ότι οι μεγάλοι αυτοί λόγοι του Αλεξάνδρου προέρχονταν μάλλον από το θάρρος του κατά την ώρα του κινδύνου παρά από αλαζονεία. Νομίζω μάλιστα ότι σε αυτήν την περίσταση σκέφτηκε πολύ σωστά. [3.10.3] Γιατί μέσα στη νύχτα συμβαίνουν πολλά και αναπάντεχα πράγματα και σε κείνους που έχουν αρκετά καλά προετοιμαστεί για τη μάχη και σε κείνους που δεν έχουν, με αποτέλεσμα να χάνουν οι δυνατότεροι και να νικούν οι ασθενέστεροι, αντίθετα από ό,τι περίμεναν και οι δυο τους. Μολονότι συνήθιζε ο Αλέξανδρος να ριψοκινδυνεύει στις μάχες, η νύχτα τού φαινόταν επικίνδυνη· επιπλέον αν έχανε και πάλι τη μάχη ο Δαρείος, η μυστική και νυχτερινή τους επίθεση θα του επέτρεπε να μην παραδεχθεί την κατωτερότητά του και την κατωτερότητα του στρατού του· [3.10.4] αν πάλι συνέβαινε καμιά απροσδόκητη ατυχία στους Μακεδόνες, οι εχθροί θα είχαν τριγύρω τους φιλική χώρα που θα την γνώριζαν καλά, ενώ αυτοί θα βρίσκονταν σε άγνωστη χώρα γεμάτη από εχθρούς, από τους οποίους ένα μεγάλο μέρος ήταν οι αιχμάλωτοι, που θα επιχειρούσαν επίθεση εναντίον τους μαζί με τους άλλους, όχι μόνον αν πάθαιναν κάποια ατυχία, αλλά και αν ακόμη δεν κέρδιζαν σαφή και ολοκληρωτική νίκη. Κάνοντας αυτούς τους συλλογισμούς επαινώ τον Αλέξανδρο, και όχι λιγότερο για την φανερή υπεροψία του.
[3.11.1] Ο Δαρείος και ο στρατός του παρέμειναν παραταγμένοι τη νύχτα, όπως ακριβώς είχαν συνταχθεί από την αρχή, επειδή ούτε κατάλληλο στρατόπεδο που να τους περιβάλλει είχαν και επιπλέον φοβούνταν μήπως τους επιτεθεί ο εχθρός κατά τη νύχτα. [3.11.2] Περισσότερο από καθετί άλλο σε εκείνη την περίσταση έβλαψε τους Πέρσες η για πολλή ώρα ένοπλη επιφυλακή τους και ο φόβος που εμφανίζεται συνήθως πριν από τους μεγάλους κινδύνους, όχι εκείνος που προκαλείται ξαφνικά, αλλά εκείνος που τους απασχολούσε από πολύ χρόνο και κυριαρχούσε στην ψυχή τους.
[3.11.3] Ο στρατός του Δαρείου παρατάχθηκε κατά τον ακόλουθο τρόπο (γιατί, όπως αναφέρει ο Αριστόβουλος, έπεσε αργότερα στα χέρια των Μακεδόνων το σχέδιο παρατάξεως που είχε συντάξει ο ίδιος ο Δαρείος). Την αριστερή του πτέρυγα κατείχαν οι Βακτριανοί ιππείς και μαζί με αυτούς ήταν οι Δάες και οι Αραχωτοί· κοντά σε αυτούς είχαν παραταχθεί οι Πέρσες, ανάμικτοι ιππείς και πεζοί, μετά τους Πέρσες οι Σουσιανοί και μετά τους Σουσιανούς οι Καδούσιοι. [3.11.4] Αυτή ήταν η διάταξη της αριστερής πτέρυγας ως το μέσον της όλης παρατάξεως. Στη δεξιά πτέρυγα είχαν παραταχθεί οι στρατιώτες της Κοίλης Συρίας και της Μεσοποταμίας, και πιο δεξιά οι Μήδοι, μετά οι Παρθυαίοι και οι Σάκες, κατόπιν οι Τόπειροι και οι Υρκάνιοι και μετά οι Αλβανοί και οι Σακεσίνες, που έφθαναν ως το μέσον όλης της παρατάξεως. [3.11.5] Στο μέσον, όπου ήταν ο βασιλιάς Δαρείος, είχαν τοποθετηθεί οι συγγενείς του βασιλιά και οι μηλοφόροι Πέρσες και οι Ινδοί και οι «μετοικισμένοι» Κάρες, όπως τους έλεγαν, καθώς και οι Μάρδοι τοξότες. Πίσω από αυτούς είχαν παραταχθεί σε σχηματισμό βάθους οι Ούξιοι, οι Βαβυλώνιοι, οι φυλές της Ερυθράς θάλασσας και οι Σιττακηνοί. [3.11.6] Μπροστά από την αριστερή πτέρυγα, απέναντι δηλαδή στη δεξιά του Αλεξάνδρου, είχαν ταχθεί οι Σκύθες ιππείς και χίλιοι περίπου Βακτριανοί, καθώς και εκατό δρεπανηφόρα άρματα. Οι ελέφαντες τοποθετήθηκαν μπροστά από τη βασιλική ίλη του Δαρείου, καθώς και πενήντα περίπου άρματα. [3.11.7] Μπροστά από τη δεξιά πτέρυγα παρατάχθηκαν οι ιππείς των Αρμενίων και των Καππαδοκών και πενήντα δρεπανηφόρα άρματα. Οι Έλληνες μισθοφόροι τοποθετήθηκαν κοντά στον Δαρείο και τους Πέρσες στρατιώτες που ήταν μαζί του, αριστερά και δεξιά τους, απέναντι ακριβώς από τη φάλαγγα των Μακεδόνων, ως οι μόνοι ικανοί να αντιταχθούν στη μακεδονική φάλαγγα.