Νέδα, Αγνώ και Θεισόα: Οι νύμφες που ανέθρεψαν τον Δία

 

Είναι φυσικό για τον αρχηγό του Ολύμπου πολλές περιοχές να ερίζουν και να προβάλλονται ως γενέθλιοι τόποι του. Έτσι εκτός από τους θεογονικούς μύθους υπάρχει και πλήθος παραλλαγών που σχετίζονται με τη γέννηση του. Διασώζονται μύθοι που είναι ευρύτερα διαδεδομένοι και άλλοι που είναι τοπικοί.

Υπάρχει παρ' όλα αυτά ένας κεντρικός άξονας, γύρω από τον οποίο εξελίσσονται όλες οι παραλλαγές. Στον πυρήνα βρίσκεται ο Κρόνος, βασιλιάς των αθανάτων, ο οποίος έχοντας πληροφορηθεί από τους γονείς του, τον Oυρανό και τη Γαία, ότι θα εκθρονιζόταν από το ίδιο του το παιδί, κατάπινε κάθε παιδί που γεννούσε η σύζυγός του Pέα...

Όταν ήρθε η στιγμή να γεννηθεί ο Δίας, η Pέα αποφάσισε να γεννήσει κρυφά και να δώσει στονΚρόνο να καταπιεί, αντί του Διός, ένα σπαργανωμένο λίθο, με σκοπό να τον ξεγελάσει.
Από το σημείο αυτό ο ενιαίος κορμός του μύθου διασπάται και δημιουργούνται οι τοπικές παραδόσεις.

O Καλλίμαχος σε μια άλλη εκδοχή αναφέρει ότι ο Δίας γεννήθηκε στο Παρράσιο όρος της Aρκαδίας και μετά τη γέννησή του, η Pέα τον παρέδωσε στη νύμφη Νέδα για να τον κρύψει στηνΚρήτη. Aυτή τον μετέφερε στην Κνωσσό και τον έκρυψε στο σπήλαιο του όρους Ίδα, όπου τον φρόντισαν οι Δικταίες Μελλίες, που ήταν σύντροφοι των Κορυβάντων. Ανατράφηκε πίνοντας το γάλα της γίδας Aμάλθειας και τρώγοντας μέλι. .

O Παυσανίας αναφέρει ότι ο Δίας ανατράφηκε στο Λυκαίο όρος της Aρκαδίας, που ονομάζεται αλλιώς Όλυμπος ή Iερά κορυφή. Πάνω στο Λύκαιο υπάρχει και περιοχή που ονομάζεταιΚρητέα. Oι Aρκάδες ισχυρίζονταν πως η Κρήτη, που αναφέρεται στις παραδόσεις των Κρητών σαν ο τόπος που ανατράφηκε ο Δίας, ήταν αυτή η περιοχή και όχι το νησί. Κατά την ίδια παράδοση οι Νύμφες που ανέθρεψαν το Δία ήταν η Θεισόα, η Νέδα και η Aγνώ.

Στην ελληνική μυθολογία οι Νύμφες Θεισόα Αγνώ και Νέδα ήταν αυτές που ανέθρεψαν τον Δίαόταν αυτός ήταν βρέφος. Κατά την αρκαδική μυθολογική παράδοση, η Ρέα παρέδωσε τον Δία στις τρεις Νύμφες. 

Αυτές τον μεγάλωσαν μέσα σε ένα σπήλαιο του όρους Λυκαίου. Η κυρίαρχη πάντως παράδοση αναφέρει ότι ο Δίας ανατράφηκε στο Ιδαίο Άντρο, στην Κρήτη, από τους Κουρήτες και τηνΑμάλθεια.
Σύμφωνα με την Μυθολογία, στο όρος Λύκαιο η Ρέα γέννησε το Δία στη θέση "Κρητέα" του βουνού, κοντά στο μετέπειτα άλσος του Παρρασίου ή Πυθίου Απόλλωνα, και εμπιστεύτηκε την ανατροφή του στις νύμφες Νέδα, Θεισόα και Αγνώ (μερικοί μύθοι αναφέρουν και τη νύμφηΙθώμη)

Οι νύμφες κράτησαν και ανέθρεψαν το θεϊκό βρέφος και το γλύτωσαν από το μένος του πατέρα του Κρόνου. Κατόπιν το βρέφος το πήραν οι Κούρητες για να το διασώσουν από τις ορέξεις τουΚρόνου.
Φαίνεται να έχουν σχέση με τα νερά των βροχών που έρχονται από τον ουρανό, πέφτουν στην γή και αναβλύζουν από τις πηγές στην επιφάνεια. 

Υπάρχει μια θρησκευτική συνήθεια στο βουνό Λύκιο στην Αρκαδία την οποία περιγράφει οΠαυσανίας.

 

Σύμφωνα με το μύθο, επειδή εκείνη την εποχή η Αρκαδία ήταν άνυδρη κι η Ρέα δεν έβρισκε νερό, Έτσι χτύπησε με ένα ραβδί τη γη και έτσι δημιουργήθηκε το ποτάμι που ονομάστηκε Νέδα από τη νύμφη, ενός από τα δύο ελληνικά ποτάμια με γυναικείο όνομα (το άλλο ποτάμι είναι η Αραπίτσα στην Νάουσα).

Νύμφη Νέδα

Στο μαγευτικό κόσμο της ελληνικής μυθολογίας η Νέδα ήταν νύμφη, θεότητα των νερών.

 

Σύμφωνα με το μύθο, όταν η Ρέα γέννησε το Δία, τον έδωσε στη νύμφη Νέδα, θεότητα των νερών, για να τον προστατέψει από τον άνδρα της Κρόνο. Εκείνη θήλασε το βρέφος μαζί με τις νύμφεςΘεισόα και Αγνώ, το έλουσε και το έπλυνε στο κεφαλάρι στοΛύκαιο, που αργότερα έγινε το θρυλικό ποτάμι που πήρε το όνομά της.
Επίσης, σύμφωνα με η μυθολογία, με τη Νέδα συνδέονται ηΔήμητρα, η Περσεφόνη και ο Πλούτωνας. (Σήμερα, στα μικρά χωριουδάκια της περιοχής βλέπουμε τα ονόματα αυτά.)

Ο Παυσανίας το 2ο αι. μ.Χ. περιέγραψε το ναό της Δήμητραςστις όχθες της Νέδας, ενώ, όπως υποστήριζε, η Νέδα ήταν η πρώτη σε «μαιάνδρους» μετά τον Μαίανδρο ποταμό. 

Σημαντικοί είναι και οι αρχαιολογικοί χώροι που υπάρχουν εκεί. Κοντά στις πηγές βρίσκεται ο Επικούρειος Aπόλλων, δημιούργημα του Ικτίνου, που κατασκευάστηκε την ίδια εποχή με τον Παρθενώνα, καθώς και ο ναός του Πανός. Στην κορυφή τουΛυκαίου, λατρεύονταν ο Δίας, ενώ εκεί βρίσκεται και η Λυκόσουρα, την οποία ο Ησίοδοςθεωρούσε «την πρώτη πόλη της ανθρωπότητας».

Νύμφη Αγνώ:

 

Μια από τις τροφούς του Δία. Σύμφωνα με την Ελληνική Μυθολογία η Αγνώ ήταν Νύμφη και τοπική αρκαδική ελάσσων θεότητα, η οποία σύμφωνα με τον Παυσανία έδωσε το όνομά της σε μία πηγή του Λυκαίου όρους (Παυσ. Η΄ 38,4).

Ιδιαίτερα όμως η νύμφη Αγνώ συνδεόταν ως αρχαία μετεωρολογική θεότητα με την βροχή και ειδικότερα με τη τεχνητή βροχή. 

Η σχέση της δε αυτή πιστοποιείται ακόμα με μια θρησκευτική συνήθεια, που ο Παυσανίας βρήκε να ισχύει στην Αρκαδία, στους πρόποδες του όρους, στην ομώνυμη πηγή που παρείχε ίδια ποσότητα νερού ανεξάρτητα εποχής.

Αναφέρεται ότι όταν επικρατούσε ξηρασία ένας ιερέας πήγαινε στην πηγή, που της είχαν δώσει το όνομά της και κτυπούσε το έδαφος με ένα κλαρί από Δρύ.

Στις εποχές της ξηρασίας ο ιερέας του Λυκαίου Διός πήγαινε μπρος στην πηγή Αγνώ και εξευμένιζε την τιμώμενη νύμφη με θυσίες και προσευχές. Στη συνέχεια έριχνε ένα κλαδί βελανιδιάς στην επιφάνεια της πηγής. Μετά από λίγο το νερό της πηγής παρουσίαζε ένα κοχλασμό, σαν να έβραζε. 

 

Οι ατμοί που δημιουργούνταν σχημάτιζαν ένα σύννεφο το οποίο κατευθυνόμενο στον ουρανό έλκυε κι άλλα σύννεφα. Έτσι η βροχή ερχόταν για να ξεδιψάσει την διψασμένη Αρκαδική γη.

Νύμφη Θεισόα:

Μια από τις τροφούς του Δία, από την οποία ονομάσθηκε η αρκαδική πόλη Θεισόα, κοντά στο Λυκαίον όρος

Το όνομά της πρέπει να προέρχεται από το επικό ρήμα«θάω» (αόρ. «θήσαι») που αντιστοιχεί στο «θηλάζω», και συνδέεται με την παράδοση πως ο Δίαςανατράφηκε στο βουνό αυτό από την ίδια, τη Νέδα και την Αγνώ. 

Ο Παυσανίας αναφέρει (8.38.9) πως η ΝύμφηΘεισόα δεχόταν ιδιαίτερες τιμές από τους κατοίκους της Θεισοαίας, της περιοχής βόρεια του Λυκαίου όρους, που είχε ως πρωτεύουσα την πόλη Θεισόα

Ξανθές ή μελαχρινές: Τι ψηφίζουν οι άνδρες στο κρεβάτι;

 Στη σημερινή εποχή της μεταβατικότητας, του μαζικού πολιτισμού και της υπερπληροφόρησης είναι ίσως επίκαιρο το ερώτημα που απηύθυνε στους ποιητές ο S. Freud «για το τι θέλουν οι γυναίκες», παράλληλα με το ερώτημα τι θέλουν οι άνδρες.

Την εποχή της σεξουαλικής στέρησης των Ελλήνων ανδρών του συνοικεσίου και του γάμου ως μοναδικής λύσης του σεξουαλικού κενού, οι βόρειες αμαζόνες με την απελευθερωμένη για την εποχή σεξουαλικότητα είχαν δημιουργήσει εσωτερικό μετανάστευσης στα νησιά του Αιγαίου, τουλάχιστον το καλοκαίρι, με μοναδικό σκοπό την ερωτική πανδαισία που υπόσχονταν οι ξανθές θεές του Βορρά σε ωραίους και μελαχρινούς, έτοιμους από καιρό για αυτή την εισβολή, άρα εκείνη την εποχή αναμφίβολα οι άνδρες προτιμούσαν οπωσδήποτε τις ξανθές, που συμβόλιζαν ελεύθερο και άφθονο σεξ χωρίς δεσμεύσεις.

Σήμερα, στην εποχή της δημοκρατίας των Μ.Μ.Ε. είναι σαφές πως απέναντι σε προϊόν επιθυμίας με χρώμα ξανθό πρέπει να υπάρχει και το μελαχρινό αντίτυπο, γιατί η κουλτούρα των μέσων είναι ευφυής και μελετημένη. Απέναντι στη Μονρόε είχε τη Σοφία Λόρεν, σήμερα η Ναόμι συναγωνίζεται τις φαντασιώσεις των ανδρών με αντίστοιχες ξανθές καλλονές, άρα το μοίρασμα είναι περίπου τίμιο.

Μυθολογική ερμηνεία: ίσως να είναι χρήσιμη για το ερώτημα αυτό, γιατί η μυθολογία πρέπει να είναι και επιστημονική για να είναι πιστευτή, αλλά και η επιστήμη γίνεται πιο ελκυστική, όταν περιέχει τους δικούς της μύθους.

Μια πρώτη αμφισβήτηση: «η γνώση είναι η ικανότητα αλλαγής ενός τύπου πραγματικότητας-στερεότυπων- σε κάτι άλλο», χωρίς αυτό να είναι όμως η αλήθεια, γιατί η αληθής πραγματικότητα δεν είναι αυτό που φαίνεται ότι έλεγε ο L. Strauss αλλά και ο δικός μας Ηράκλειτος «αρμονίη αφανής φανερης κρείττω» με λίγα λόγια ό,τι γυαλίζει δεν είναι χρυσός, αλλά επίσης και η αλήθεια των στερεοτύπων δεν είναι παρά το αποτέλεσμα άγνοιας και μισαλλοδοξίας, δηλαδή είναι η συλλογική φαντασίωση των ανδρών κατασκευασμένη έτσι, που μπορεί να καταργήσει τον πολύπλοκο μηχανισμό της προσωπικότητας και των ψυχικών παραστάσεων, που το ατομικό ασυνείδητο δομεί και αποδομεί στη διάρκεια μιας ζωής από τη παιδική μέχρι την ενήλικη ζωή, μέχρι να καταλήξει σε ένα ανορίοτο «θέλω» για κάποιον άγνωστο, σε μια τυχαία στιγμή και σε έναν χρόνο που κανείς δεν μπορεί να προβλέψει. 

Γιατί η επιθυμία τότε δεν θα ήταν, όπως σοφά την περιγράφει ο μύθος (μια Ευρυδίκη που κατεβαίνει στον Άδη, μόλις την ακουμπήσεις), αλλά μια κατασκευασμένη από άλλους εντολή, σε ένα άγραφο από μνήμες εγκέφαλο. Η λοβοτομή σαν θεραπεία της παράλογης συμπεριφοράς έχει μπει στα λάθη της επιστήμης και, ευτυχώς, οι άνθρωποι θα αντιδρούν στα πάθη τους, με μια μοναδικότητα που κανείς δεν μπορεί να προδιαγράψει και να καθοδηγήσει, εκτός και αν διαγράψει αυτό το μοναδικό αρχείο που η μνήμη των ανθρώπων έχει κληρονομήσει από τους προσωπικούς τους μύθους.

Στο ανθρωπολογικό μοντέλο, η παρατήρηση, ότι οι άνθρωποι έλκονται σεξουαλικά από το νέο, το υγιές και το όμορφο, ίσως να μπορεί να ερμηνεύσει τις αυταπάτες των ανδρών πως μια ξανθή συμβολίζει υγιή σεξουαλικότητα πολύ περισσότερο από μια μελαχρινή. 

Λέει, όμως, ο φιλόσοφος πως ο κινητήρας της επιθυμίας είναι το έλλειμμα και το υπονοούμενο που έρχεται να πληρώσει ένα κενό και που δεν σχετίζεται με τη ματαιοδοξία, αλλά με κάτι βαθύτερο και αρχαϊκό που βρίσκεται στο σκοτάδι της ανθρώπινης μοίρας και όχι στον νόμο της υγιούς αναπαραγωγής.

Είναι η εικόνα της ξανθιάς σέξι μια αυθεντική επιθυμία για τον ανδρικό πληθυσμό ή μια συλλογική νεύρωση, όπου οι άνδρες δηλώνουν απλώς μια διαμεσολαβημένη φαντασίωση, όπου το ξανθό συνδέθηκε με το εύκολο, το παθητικό που υποτάσσεται στην ανδρική κυριαρχία χωρίς αντίσταση.

Είναι, όμως, το ξανθό πρότυπο ωραίο;

Το ωραίο, όπως δηλώνει ο Baudelaire, κρύβει μέσα του ένα παράδοξο απλοϊκό και όχι τεχνητό και υποκριτικό και αυτό ακριβώς το παράδοξο είναι που κάνει το ωραίο, γιατί διαφορετικά θα ήταν αντίθετο με τη ζωή και θα ήταν ένα τέρας.

Στο ωραίο που αποδομώ εγώ με το βλέμμα μου αποκλείονται οι ματιές και οι επιθυμίες των τρίτων, άρα και στο συλλογικό συμβολισμό της ξανθιάς των άλλων, εγώ πρέπει να ξαναγεννηθώ σε μία ιδιαίτερη σχέση με αυτό που εγώ επιλέγω και όχι αυτό που οι άλλοι υποδεικνύουν.

Είναι η νεύρωση της επιτυχίας και της επίδειξης του ξανθού συντρόφου στους άλλους άνδρες προϋπόθεση επιθυμίας, ασφαλώς και όχι, γιατί η ζωή μας θα ήταν μια κόλαση, αν όλες οι «μπάρμπι» σύμβολα της αθωότητας και του παραμυθιού ξυπνούσαν πρωτόγονες και πρωτεϊκές επιθυμίες.

Βιολογική προσέγγιση: Αν το ωραίο αντιπροσωπεύει το υγιές και το ξανθό, τότε ίσως ο ανθρώπινος εγκέφαλος να έλκεται για αναπαραγωγικούς και μόνο λόγους, αλλά στο ανθρώπινο μυαλό η εξέλιξη της σεξουαλικότητας και των πρακτικών της έχει να κάνει περισσότερο με την ακόλαστη πλευρά των σωμάτων που δεν σχετίζεται ούτε με το ωραίο ούτε με το ξανθό, ιδίως αν αυτά συμβολίζουν τον καθωσπρεπισμό και τη μόδα που σήμερα επιβάλλει σε μαζικό επίπεδο η βιομηχανία.

Στο σκοτεινό κομμάτι του εγκεφάλου μας, το υγιές και το τέλειο μεταφράζεται σαν λογικό και καταπιεστικό, άρα κατασταλτικό για τη βιαιότητα που κρύβει η παράλογη επιθυμία για σεξ με κάποιον άλλον.

Η ομορφιά δεν είναι κίνητρο επιθυμίας αλλά θαυμασμού η αρτιότητα και η αναλογία ποτέ δεν άνοιξαν τους ασκούς του παράλογου σωματικού θανάτου, που είναι επακόλουθο του εναγκαλισμού με τον πόθο και την ορμή της πρωτόγονης φύσης μας.

«Το ωραίο από το άσχημο και το άσχημο από το ωραίο», Macbeth.

Ορμόνες: Είμαι Εγώ ή οι Ορμόνες μου;

Ορμόνες: Είμαι Εγώ ή οι Ορμόνες μου; Η ζωή θεωρείται πως, στο πρωταρχικό της σημείο, είναι μια λειτουργία φυσικής και βιοχημικής δομής. Σ’ αυτό το πρωτογενές επίπεδο ο ρόλος που παίζουν οι ορμόνες για την διατήρηση της ανθρώπινης υγείας και ευεξίας είναι τεράστιος, παρόλο που οι ποσότητες που παράγονται από τους ενδοκρινείς αδένες είναι ελάχιστες. Παντού η πρωτογένεια, αν αφεθεί να κυριαρχήσει μόνη της, συνθέτει και αποσυνθέτει, οικοδομεί και ξηλώνει, ιδρύει και καταλύει. Με άλλα λόγια, οι ορμόνες στην πρωτογένειά τους προετοιμάζουν πάντα το σώμα για δράση! Οποιαδήποτε δράση!

Η δε άποψη για την υγεία είναι ότι αποτελεί το ανεμπόδιστο της ζωής και της αρμονικής ευεξίας, ψυχής και σώματος, για την εξέλιξη του είδους ενάντια σ’ αυτή την πρωτογένεια. Και η άμυνα, είναι αυτή που διασφαλίζει το ανεμπόδιστο, ή καλύτερα το ξεπέρασμα των εμποδίων. Η υγεία, επίσης, σαν γνωσιολογικό θέμα, όπως και η άμυνά της, είναι πρώτης προτεραιότητας για τον άνθρωπο και καθοριστικό για τις δεοντολογικές του κρίσεις και επιλογές.

Διότι κάθε μέρα βλέπουμε ανθρώπους που εμφανίζουν νοητικές ή συναισθηματικές μεταπτώσεις οι οποίες, αρκετές φορές, αποδίδονται στην έξαρση ή στην ανεπάρκεια της ορμονικής τους ισορροπίας όπως π.χ. η πιθανή επιθετικότητα ή ίσως η διαταραγμένη σκέψη ενός διαβητικού που αντιμετωπίζει μια κρίση υπογλυκαιμίας, οι αλλαγές διάθεσης κατά τον κύκλο της εμμηνόρροιας, ακόμη-ακόμη, μια χαρακτηριστική κατάθλιψη, που φτάνει στα όρια της τάσης για αυτοκτονία των ερωτευμένων, μα και εν αντιθέσει, των ατόμων που πάσχουν από τον θυρεοειδή τους αδένα, καθώς και άλλα πολλά.

Παρ’ όλα, λοιπόν, τα επιστημονικά επιτεύγματα, υπάρχουν αρκετά «κατηγορώ» για τον τρόπο συμπεριφοράς απέναντι σ’ αυτή καθ’ εαυτή τη ζωή μας και για το πώς χρησιμοποιούμε αυτό το θείο δώρο της υγείας μυαλού και σώματος, ειδικά σε χώρες όπου έχουμε την πολυτέλεια του ανεπτυγμένου βιοτικού επιπέδου. Οι περισσότερες ορμόνες, όπως τα οιστρογόνα, η προγεστερόνη, η τεστοστερόνη, η αδρεναλίνη, η ινσουλίνη, θυροξίνη, η μελατονίνη, η ντοπαμίνη κ.ά. παράγονται σε ποσοστά του δισεκατομμυρίου ή του τρισεκατομμυρίου, μα η φυσιολογική δομή του οργανισμού μπορεί να υποστεί μεγάλες αλλαγές ακόμα και λόγω πολύ μικρών ορμονικών διακυμάνσεων. Είμαστε, λοιπόν, έρμαια των ορμονών μας ή υπάρχει ένας ολιστικός εαυτός σε μια συνεχή δράση προς την ζωή;

Σε όλες τις εκδηλώσεις και τις ψυχικές διαθέσεις του ανθρώπου πρωταγωνιστικό ρόλο παίζουν οι ορμόνες. Και με την ψυχική διάθεση σχετίζονται τα πάντα: από τις κοινωνικές επιτυχίες έως τον πόνο στο μικρό μας δακτυλάκι! Επειδή, όμως, η επίδραση των ορμονών στη διάθεση έχει και την αντίθετη κατεύθυνση, είναι πολύ δύσκολο να συμπεράνει κανείς με ασφάλεια πότε οι ορμονικές μεταβολές είναι το αίτιο και πότε το αποτέλεσμα των μεταβολών της διάθεσης.

Σε κρίσιμες περιόδους της ανάπτυξης, όπως π.χ. της εφηβείας, της μητρότητας ή της κλιμακτηρίου και των δυο φύλων, οι ορμόνες έχουν σημαντικό ρόλο για τη μετέπειτα δομή του οργανισμού και παίζουν σημαντικό ρόλο στη συμπεριφορά μας επιδρώντας σε διεργασίες που καθιστούν τον οργανισμό ικανό να πραγματοποιήσει μια συγκεκριμένη δραστηριότητα. Και ο ρόλος τους είναι μέρος ενός εξαιρετικά πολύπλοκου μηχανισμού που ως φαίνεται, συνήθως μπορεί να λειτουργήσει με περισσότερους από έναν τρόπους….

«Ήθελα να Προλάβω Μα… Κοκάλωσα από τον Φόβο μου» Σύμφωνα με μια πρόσφατη έρευνα βρέθηκε πως, τα τελευταία χρόνια, λόγω των πολύ γρήγορων ρυθμών και απαιτήσεων που έχουμε, νευριάζουμε πολύ ευκολότερα και οι ερευνητές λένε πως χάνουμε την ψυχραιμία μας τουλάχιστον δυο φορές την ημέρα! Η δρ. ClaudiaBernat, ειδική σύμβουλος ψυχικής υγείας του PrioryHospital στο Λονδίνο, υποστηρίζει πως, από την μια ο περιβάλλον χώρος μας με τις αυξομειώσεις των απαιτήσεων, καθώς και το φυσικό περιβάλλον που έπαψε να ‘ναι τόσο φυσικό, και από την άλλη, οι προσωπικές μας απαιτήσεις για αυτοπαραδοχή και αναγνώριση από τους γύρω, μας οδηγόυν σε ορμονικές διαταραχές.

Ο οργανισμός «συνεχώς τρέχει για να προλάβει» και οτιδήποτε μπει μπροστά του, που ο ίδιος θα θεωρήσει εμπόδιο, τον θυμώνει, τον πικραίνει, τον καταθλίβει ή τον νευριάζει. Αυτές οι λέξεις με τις έννοιες και την εκδήλωσή τους, τις πιο πολλές φορές, κρύβουν πίσω τους ορμονικές διαταραχές. Και πίσω από αυτές, βρίσκουμε συμπεριφορές, όπως αυτής της ενδοοικογενειακής βίας, όπου ο ένας από τους δυο συντρόφους ή τυχόν και οι δυο να γίνονται κακοποιά στοιχεία ο ένας για τον άλλο, μα και για τα παιδιά τους. Ακόμη, η εφηβική παραβατικότητα και η εγκληματικότητα.

«Κοκάλωσα και δεν μπόρεσα να κάνω τίποτα» ή «κατουρήθηκα και τα έκανα πάνω μου από την τρομάρα που πήρα» λέμε όταν κάτι μας έχει τρομάξει πολύ. Αυτό συμβαίνει γιατί απλά η αδρεναλίνη που υπερπαράχθηκε στα επινεφρίδια τοξίνωσε τους νευροδιαβιβαστές και δεν μπόρεσε το σώμα να πάρει τις κατάλληλες εντολές για να ενεργήσει. Εκεί, πάλι, π.χ. που είμαστε πολύ θυμωμένοι και κάποιος προσπαθεί να μας ηρεμήσει, σε κλάσματα δευτερολέπτου, αν ειπωθεί κάτι που θα το εκλάβουμε σαν αστείο, θα αρχίσουμε να γελάμε. Αυτό συμβαίνει γιατί πυροδοτήθηκαν λόγω της αύξησης της αδρεναλίνης και της ντοπαμίνης και οι ενδορφίνες –που ευθύνονται για την ευεξία– και έτσι νιώθουμε λίγο καλύτερα από πρότερα, μιας και η ευεξία χαλάρωσε το σφίξιμο που νιώθαμε όταν ήμασταν θυμωμένοι.

Η δραστηριότητα, τέλος, στην οποία εμπλέκεται ένα άτομο καθορίζει την ποιότητα και την ποσότητα των ορμονικών εκκρίσεων. Έχει βρεθεί ότι, οι ορμόνες του στρες επιδρούν με τα κέντρα της επιθετικότητας στον εγκέφαλο αρουραίων με τρόπο φαυλοκυκλικό, ενισχυτικής δηλαδή ανάδρασης. Αν κανείς αναλογιστεί πόσο επιθετικότεροι γινόμαστε εμείς όταν είμαστε αγχωμένοι, φαίνεται εύλογο να υποθέσουμε πως το παραπάνω εύρημα δεν περιορίζεται μόνο στους αρουραίους!

Τι σημαίνει πρακτικά για μας αυτό και τι μπορούμε να κάνουμε; Η απάντηση είναι πως, μπορούμε όταν είμαστε αγχωμένοι να θυμόμαστε ότι είναι πιθανό να νιώσουμε μεγαλύτερο εκνευρισμό και επιθετικότητα, και να έχουμε εκ των προτέρων σκεφτεί πως η αίσθηση ότι ο απέναντι μας που τον αισθανόμαστε ως απαράδεκτο, απειλητικό, τρομερό, είναι πιθανώς υπερβολική.

Η εκ των προτέρων τέτοιου είδους γνώση, μπορεί να μας βοηθήσει να μην εμπλακούμε σε έναν επιζήμιο καυγά όταν είμαστε αγχωμένοι είτε βρισκόμαστε στο σπίτι με τους οικείους μας είτε στην δουλειά. Εξ άλλου το λέμε πια και σαν έκφραση: «Μου ανέβασε την αδρεναλίνη στα ύψη»! Από μας, όμως, εξαρτάται αν θα επιτρέψουμε την συμπεριφορά μας να γίνει ένα δυσάρεστο γεγονός. Γιατί, υπάρχουν πολλά στοιχεία που δείχνουν πως οι ορμόνες πράγματι επηρεάζουν τη συμπεριφορά ποικιλοτρόπως, μα υπάρχει και το γνωστικό μέρος με την μνήμη των πρότερων εμπειριών και των επιστημονικών ερευνών που μας γίνονται γνωστές, ούτως ώστε να μην αφηνόμαστε έρμαια των έσω εκκρίσεών μας, αλλά να βάζουμε σε χρήση και την λογική μας!

«Θέλω να Χάνω το Μέτρο» «Η πολλή δουλειά τρώει τον αφέντη», λένε όσοι είναι συνηθισμένοι σε ένα τυπικό, δημοσιοϋπαλληλικής τάξης ωράριο και βιάζονται να επιστρέψουν στο σπίτι, να βάλουν τις παντόφλες και να στρωθούν σε μια αναπαυτική πολυθρόνα. Το ρητό αυτό δεν ισχύει για όλους.

Υπάρχουν άνθρωποι που όχι μόνο είναι ικανοί να δουλεύουν είκοσι ώρες το εικοσιτετράωρο, αλλά και αγωνίζονται να εξοικονομήσουν χρόνο για να επιδοθούν σε επιπλέον δραστηριότητες, που ανταποκρίνονται στο δυναμικό ταμπεραμέντο τους και την ισχυρή τους θέληση για ζωή. Πρόκειται στην κυριολεξία για «άλογα κούρσας», που θυσιάζουν πρόθυμα την ασφάλεια και την υγεία στον βωμό του υψηλού κινδύνου.

Η μεγάλη ποσότητα τεστοστερόνης και αδρεναλίνης που εκκρίνει ο οργανισμός αυτών των ατσαλωμένων αρσενικών αναζητεί επίμονα διέξοδο στο «ζειν επικινδύνως» και, τις περισσότερες φορές, τη βρίσκει. «Το ρίσκο είναι η δεύτερη ζωή μας» δηλώνουν οι fan των extreme-sport, τα «golden-boys» των χρηματιστηρίων, οι υπερ-μάνατζερς και μπίζνεσμεν. Όλοι αυτοί ανήκουν στην κατηγορία των πολεμοχαρών ρισκ-μεν.

Και αυτό δεν είναι καθόλου περίεργο, αν σκεφτούμε ότι η οικονομική ζωή δεν είναι παρά το πεδίο ενός διαφοροποιημένου πολέμου, με νικητές και νικημένους, με μαχητές που κρατάνε περίεργα όπλα (ένα λάπτοπ, ένα στυλό, μια στατιστική ανάλυση ή τα πλάνα ενός καινούργιου υπερόπλου –ενός προϊόντος που θα κατακτήσει την αγορά), με στρατηγικά πλάνα βασισμένα πάνω στο μάρκετινγκ. Για τον «οικονομάνθρωπο», οι δυσκολίες που παρουσιάζονται ξαφνικά και για οποιοδήποτε λόγο, είναι επίσης, ό,τι για τον ορειβάτη μια δύσκολη ανάβαση.

Η σύνδεση του ανθρώπου με το στρες και με τον κίνδυνο είναι μια πολύ παλιά υπόθεση, που ξεκινάει από τα χρόνια της προϊστορίας και έχει να κάνει με την ανθρώπινη βιολογία. Οι «ήρωες της αδρεναλίνης και της τεστοστερόνης» ακόμη και σήμερα δεν θα παραιτηθούν ποτέ από την επιθυμία τους να φθάνουν στα άκρα(!). Πολλοί μάλιστα θεωρούν ότι η υποβολή στη δοκιμασία του υψηλού κινδύνου είναι ευεργετική για την απόδοσή τους στην δουλειά και την επιτυχία. Το μόνο που δεν λογαριάζουν είναι το κόστος της υγείας τους.

Οι σύγχρονες μελέτες έχουν αποδείξει ότι, όταν ο άνθρωπος βρίσκεται αντιμέτωπος με κάποιο κίνδυνο, το σύστημά του δεν πλημμυρίζει μόνο από αδρεναλίνη, αλλά και από στρες-ορμόνες, καθοριστικές της διάθεσής του, όπως η ενδορφίνη και η εγκεφαλίνη. Το αποτέλεσμα που έχει η κυκλοφορία των στρες-ορμονών στο ανθρώπινο σύστημα είναι παρόμοιο μ’ αυτό που δίνει η μορφίνη, δηλαδή συναισθήματα ψυχικής και σωματικής ευφορίας και ανάτασης.

Και ο βραβευμένος με το Νόμπελ δρ. Ντάνιελ Κάνεμαν στην «οικονομία της συμπεριφοράς» παρατήρησε ότι η διάθεση για κέρδος, είτε μέσα από επιχειρήσεις είτε από τυχερά παιγνίδια, πυροδοτούσε την ίδια δραστηριότητα με εκείνη που προκαλούσε μια ευχάριστη γεύση ή μια εθιστική ουσία, καθώς και την έκκριση σεξουαλικών ορμών. Όσο δε για το «άρωμα του χρήματος» φημίζεται για την «ελκτική» του δύναμη. Ωστόσο οι επιστήμονες που απομόνωσαν την μυρωδιά του λένε πως δεν είναι τίποτα περισσότερο πέρα από τη δυσοσμία του υλικού που έρχεται σε επαφή με το ιδρωμένο δέρμα.

Στα χρόνια της προϊστορίας ο άνθρωπος κυνηγώντας στα δάση για την τροφή του, δεν είχε να εκτελέσει μόνο μια επίπονη σωματική άσκηση, αλλά έπρεπε και να λειτουργεί με την αίσθηση των κινδύνων που παραμόνευαν σε κάθε του βήμα. Από τότε το ανθρώπινο σύστημα προσαρμόστηκε να λειτουργεί με αυτή την αναζήτηση του κινδύνου που χαρίζει ευφορία και αυτό το μήνυμα είναι γραμμένο στο συλλογικό ασυνείδητο, που μας διαπερνά όλους. Είναι η κυτταρική μνήμη του εγκεφάλου μας.

Και αν θέλει κανείς να αναζητήσει τις αιτίες για τα φαινόμενα της βίας και των πολέμων που ταλαιπωρούν έως και σήμερα τον κόσμο, δεν έχει παρά να ψάξει στις αρχέγονες αιτίες της λυτρωτικής αναζήτησης του κινδύνου. Για τον πολιτισμένο άνθρωπο, τα μεν αρχέγονα σχήματα παραμένουν, έχουν όμως ανατραπεί οι όροι του παιγνιδιού. Η ανάγκη για την επίπονη σωματική άσκηση γίνεται σπορ και η ανάγκη για την αναζήτηση του κινδύνου παίρνει το όνομα «μπίζνες». Η δε αναζήτηση της τροφής δεν γίνεται πια στην ζούγκλα, αλλά στην κοινωνία. Και η τίγρη με τα κοφτερά δόντια δεν είναι άλλη παρά η αντίπαλη επιχείρηση ή ο συνάδελφος στο διπλανό γραφείο που μπορεί να μας πάρει την θέση.

Για τους ανθρώπους που ασχολούνται με τις επιχειρήσεις, δεν είναι μόνο το κέρδος που μετράει, είναι και η πρόκληση. Να αναμετρηθείς με το θηρίο και να το νικήσεις! Είναι η αίσθηση του προϊστορικού κυνηγού που ξυπνάει, η αίσθηση του πειρατή που κυριεύει το πλοίο με τα λάφυρα! Για πολλούς, το κυνήγι του στρες και της έντασης ξεπερνάει τα όρια της απλής αναζήτησης και γίνεται κάτι περισσότερο: ένας τρόπος ζωής. Και όπως ήδη αναφέρθηκε, οι μπίζνες είναι πόλεμος.

Στόχος, λοιπόν, της επιχειρηματικής αναζήτησης δεν είναι μόνο το κέρδος, αλλά και ο κίνδυνος για το τυχόν χάσιμο αυτής της ίδιας της ζωής. Έτσι οι πόλεμοι συνεχίζουν είτε στα πραγματικά πεδία των μαχών, είτε μέσα στην απλή καθημερινότητα. Και οι έρευνες έρχονται να προσθέσουν πως το 95% της βίας και της εγκληματικότητας οφείλεται… στην υψηλή τεστοστερόνη(!).

Δεν είναι, όμως, πλέον μόνο οι άνδρες, που η υπερέκκριση της τεστοστερόνης τους οδηγεί σε υψηλά ρίσκα, ανταγωνιστικότητα, επιθετικότητα, βία κα πολέμους. Σήμερα, αρκετές γυναίκες παίρνουν σκευάσματα με τεστοστερόνη για περισσότερη ενέργεια. Αυτό έγινε πια μόδα, και οι γυναίκες αποτελειώνουμε έτσι την όποια θηλυκότητα θα μπορούσε να μας έχει απομείνει. Αρσενικοποιούμαστε, δυστυχώς, όλο και πιο πολύ. Και όλα αυτά για μια ανταγωνιστικότητα στο όνομα της «ισότητας», της επιτυχίας, του πλούτου και της αναγνώρισης(!).

Η τεστοστερόνη μπορεί ναι μεν να κάνει την γυναίκα πολύ ενεργητική και την πιο πετυχημένη στην δουλειά της, μα συγχρόνως την κάνει πιο απερίσκεπτη, επιθετική, βίαιη και απότομη, μέχρι που μπορεί να οδηγηθεί στα ναρκωτικά και την εγκληματικότητα. Η τεστοστερόνη δεν είναι η μόνη ορμόνη που σχετίζεται με την επιθετικότητα. Βρέθηκε πως και τα οιστρογόνα –είτε λόγω δυσλειτουργίας, είτε λόγω λήψης σκευασμάτων– αυξάνουν, επίσης, την επιθετικότητα. Και οι νικητές ξεχωρίζουν από το πλήθος, επειδή ακόμη και στις πιο δύσκολες περιπτώσεις παίρνουν γρήγορα αποφάσεις. Αλλά η επιτυχία έχει κι ένα ακριβό τίμημα: όλο και περισσότεροι, άνδρες ή γυναίκες, το πληρώνουν με την υγεία.

Έρωτας και Ορμόνες: Ο σύγχρονος τρόπος της ζωής μας είναι γεμάτος με φόβους και νευρώσεις, φουλ στο στρες και την τοξικότητα, με διατροφή επίσης κακής ποιότητας και περιορισμένο ύπνο. Ας μην μιλήσω για τα αντικαταθλιπτικά σκευάσματα που έχουν γίνει καραμέλες, καθώς και την συνεχή ηλεκτρομαγνητική ακτινοβολία στην οποία υποβαλλόμαστε! Όλα αυτά εκθέτουν σε πολλούς κινδύνους την καλή λειτουργία του ενδοκρινικού μας συστήματος, μιας και όλα αυτά διαταράσσουν την λειτουργία των ορμονών.

Καθώς, όμως, ο υδράργυρος ανεβαίνει, παρασύρει μαζί του από την μια την ευερεθιστικότητά μας, αλλά συγχρόνως, και την ερωτική μας διάθεση η οποία «χτυπάει» κόκκινο. Οι ορμόνες στο αίμα μας παρουσιάζουν αξιοσημείωτες αλλαγές: Στους ερωτευμένους άνδρες η ορμόνη τεστοστερόνη, που μεταξύ άλλων αυξάνει την επιθετικότητα και τη σεξουαλική ορμή, μειώνεται. Αντίθετα στις γυναίκες, η τεστοστερόνη, που συνήθως βρίσκεται σε χαμηλά επίπεδα και είναι υπεύθυνη για τη σεξουαλική ορμή των γυναικών, αυξάνεται. Και στα δύο φύλα αυξάνεται σημαντικά η κορτιζόνη που είναι η κατ΄ εξοχήν ορμόνη του στρες. Και το ότι η τεστοστερόνη μειώνεται στους άνδρες ενώ αυξάνεται στις γυναίκες, ερμηνεύεται από τους ερευνητές ως μια προσπάθεια της φύσης να μειώσει τις διαφορές μεταξύ των δύο!

Η δε μείωση των διαφορών, που προνοεί η φύση για τους ερωτευμένους, συμβάλλει στη σύναψη πιο στενών και ισχυρών σχέσεων μεταξύ τους. Και σε έρευνες με ερωτευμένους φάνηκε ότι υπάρχει αδρανοποίηση των κυκλωμάτων εκείνων που σχετίζονται με την άσκηση κριτικής προς τους άλλους ανθρώπους και την κοινωνία γενικότερα. Οι ορμονικές, λοιπόν, αλλαγές και η απενεργοποίηση της κριτικής διάθεσης του εγκεφάλου, βοηθούν στη διαμόρφωση καλύτερων και πιο στενών σχέσεων στο ερωτευμένο ζευγάρι.

Εξ άλλου ήδη είναι γνωστό ότι οι ερωτευμένοι τυφλώνονται από την αγάπη τους και δεν βλέπουν τα λάθη ή τις ατέλειες του αγαπημένου ή της αγαπημένης τους. Βιώνουν μια κατάσταση που θα μπορούσε να χαρακτηριστεί και ως «στρεσογόνος». Ακριβώς, δηλαδή, όπως συμβαίνει σε περιόδους έντονου άγχους, ο οργανισμός απελευθερώνει κατεχολαμίνες, αυξάνονται τα επίπεδα της αδρεναλίνης και επομένως παρουσιάζεται ταχυκαρδία. Ως αποτέλεσμα, το ερωτευμένο άτομο συνήθως ιδρώνει, ανατριχιάζει και κοκκινίζει το πρόσωπό του. «Κόμπος» επίσης και το στομάχι, γιατί όταν είμαστε ερωτευμένοι, δεν έχουμε όρεξη να φάμε. Δεν είναι τυχαίο ότι η σεροτονίνη, που είναι υπεύθυνη για τη ρύθμιση του συναισθήματος, παίζει σημαντικό ρόλο και στις διεργασίες πρόσληψης της τροφής!

Τον πρώτο καιρόως ερωτευμένοι είμαστε έρμαια των σεξουαλικών ορμονών μας. Έπειτα από μερικούς μήνες, οπότε και θεωρείται ότι ξεκινάει το πραγματικό πάθος, τότε ο οργανισμός ενεργοποιεί το σύστημα παραγωγής ντοπαμίνης, ουσία η οποία κάνει κάθε άτομο να ποθεί το ταίρι του. Ταυτόχρονα, στον εγκέφαλο μειώνεται η συγκέντρωση σεροτονίνης, με αποτέλεσμα η έλλειψή της να δημιουργεί έμμονες σκέψεις. O ερωτευμένος σκέφτεται μόνο το άτομο που ποθεί.Γι’ αυτό και συχνά χρησιμοποιείται η έκφραση «τρελός από έρωτα». Oι επιστήμονες εξηγούν αυτό το φαινόμενο παρομοιάζοντας τους ερωτευμένους με τους καταθλιπτικούς, που εξαιτίας των χαμηλών επιπέδων σεροτονίνης σε ορισμένες περιοχές του εγκεφάλου τους, παρουσιάζουν διάφορες εμμονές.

Σε αυτή την περίοδο, τα τμήματα του εγκεφάλου που σχετίζονται με τη σωστή κρίση υπολειτουργούν, με αποτέλεσμα ο άνθρωπος που επιθυμούμε να φαίνεται ιδανικός και χωρίς κανένα ελάττωμα. Η κατάσταση αυτή δεν διαρκεί για μεγάλο χρονικό διάστημα, γιατί δημιουργεί ένταση και πίεση. Όταν, λοιπόν, τα επίπεδα της υδροκορτιζόνης (ορμόνης που συνδέεται άμεσα με το στρες) αυξάνονται, έχει φτάσει η στιγμή να εδραιωθεί η σχέση. Τον ρόλο τότε αναλαμβάνουν η οξυτοκίνη και η βαζοπρεσίνη, που σχετίζονται με το συναίσθημα της οικειότητας και της τρυφερότητας.

Εργαστηριακές μελέτες δείχνουν ότι οι ευτυχισμένοι άνθρωποι, όπως είναι οι ερωτευμένοι, κινδυνεύουν λιγότερο από καρδιακή προσβολή και Διαβήτη Τύπου 2, ενώ παρουσιάζουν σπανιότερα υψηλή πίεση στη ζωή τους (και όχι στα πρώτα στάδια του έρωτα, που η πίεση ανεβαίνει λόγω αδρεναλίνης). Σύμφωνα μάλιστα με αμερικανικές έρευνες, τα ανοσοκύτταρα των ευτυχισμένων είναι περισσότερα από ό,τι των υπολοίπων ανθρώπων, με αποτέλεσμα να παρουσιάζουν καλύτερο ανοσοποιητικό, ενώ η χωρητικότητα των πνευμόνων τους είναι μεγαλύτερη.

Όταν η απόσταση με το αντικείμενο του πόθου μας μειώνεται, τα ηνία αναλαμβάνει… η μύτη! Συνηθίζουμε να λέμε: «Μήπως μας ‘’σέρνουν’’ από τη μύτη»; Σύμφωνα, λοιπόν, με επιστημονικά στοιχεία, η όσφρηση φαίνεται να έχει τον τελευταίο λόγο στην επιλογή της σχέσης.O κάθε άνθρωπος έχει μια μυρωδιά που αναδίδει το σώμα του, η οποία είναι μοναδική, όπως τα δαχτυλικά του αποτυπώματα. Αυτή ακριβώς η οσμή μπορεί να προκαλέσει ερωτική επιθυμία σε κάποιον ή να απωθήσει έναν άλλον. Μάλιστα, η οσμή συνδέεται άμεσα με την περιοχή του εγκεφάλου που ελέγχει τη συναισθηματική συμπεριφορά.

Υπεύθυνες για όλη αυτή τη διαδικασία είναι οι φερομόνες, ουσίες που παράγει το σώμα από αδένες που βρίσκονται στο στόμα, τις μασχάλες, το στήθος και τα γεννητικά όργανα. Παράγονται κατά την περίοδο της εφηβείας και σχετίζονται άμεσα με τη σεξουαλική διέγερση. Σύμφωνα μάλιστα με ερευνητές, η παραγωγή φερομονών σχετίζεται και με το ανοσοποιητικό σύστημα. Θεωρείται ότι πρόκειται για μια προσπάθεια του οργανισμού να επιλέξει –βάσει της μυρωδιάς– τον ιδανικό σύντροφο, ώστε να υπάρχει η μεγαλύτερη δυνατή συμβατότητα των ανοσοποιητικών συστημάτων των δύο ατόμων, με απώτερο σκοπό να αποκτήσουν γερά παιδιά. Αυτή είναι η φύση! Βάζει σε χρήση όλους τους πιθανούς συνδυασμούς των λειτουργιών κάθε έμβιου όντος, όπως και του ανθρώπου, και κάνει ό,τι το δυνατόν καλύτερο για την διαιώνισή τους!

Από μια «τεχνολογική» βιολογική άποψη, ο άνθρωπος, όπως είδαμε, είναι «ρυθμισμένος» να αισθάνεται ευτυχής όταν αναλαμβάνει δύσκολες ψυχικές ή σωματικές αποστολές. Αυτό που λείπει σήμερα, είναι ένα σκίρτημα καρδιάς. Συνειδητοποιώντας την αξία της ζωής και της υγείας, είναι καλύτερα να αναζητήσουμε αυτό το σκίρτημα μέσα από τον έρωτα και την αγάπη, παρά μέσα από το «τρεχαλητό του Βέγγου» και τους πολέμους. Και μήπως ήρθε η ώρα να ξαναθυμηθούμε εκείνο το…«Κάντε έρωτα, όχι πόλεμο»;

Γνωρίζοντας ότι οι ορμόνες επηρεάζουν όλη την ψυχοσύνθεση, καθώς επίσης και την υγεία του σώματος, επεκτείνεται η κατανόηση της ανθρώπινης συμπεριφοράς του εαυτού μας μα και των άλλων. Το παν, λοιπόν, είναι η σωστή διαχείριση των «θέλω» μας. Και αν αυτό υιοθετηθεί ως τρόπος ζωής, είναι η υγεία μας, καθώς και η αντίσταση στις μόδες και τις αρρώστιες του καιρού μας γιατί… αγαπάμε τη Ζωή!!!

Μάνα, μαγεία και ανιμισμός στην αρχαία Ρώμη

Στις αρχαίες ρωμαϊκές ημέρες ο Titus Manlius, σκοτώνοντας ένα γίγαντα Γαλάτη του έκοψε το κεφάλι, «άρπαξε το περιδέραιό του και το τοποθέτησε αιματοβαμμένο γύρω από το λαιμό του». Από τότε εκείνος και οι απόγονοί του έφεραν το επωνύμιο Τorquatus (torques=αλυσίδα ή περιδέραιο) [1]. Η οικογένεια του Torquatus είχε το περιδέραιο ως έμβλημα ως τις μέρες του αυτοκράτορα Καλιγούλα, που απαγόρευσε τη χρήση του [2].

Η περίεργη συστροφή της σκέψης που οδήγησε σε τούτη την ενέργεια ήταν χαρακτηριστική για τη συγκεκριμένη περίοδο της μαγείας. Δεν περιορίστηκε, ωστόσο, σε εκείνη τη θεωρητική πλέον για εμάς εποχή, ούτε καν στους πρωτόγονους, αλλά απαντάται και στην αποκαλούμενη «σύγχρονη» εποχή μας, ακόμα και σε ενήλικες, που υποθετικά έχουν πέσει στα δίκτυα του ορθολογισμού. Πρόκειται για έναν πρωτόγονο τύπο λογικής που έχει επιβιώσει θαμμένος καλά στο συλλογικό ασυνείδητο της ανθρωπότητας. Σύμφωνα με αυτόν τον τύπο, όταν κάτι έλθει σε επαφή με μια ανθρώπινη ύπαρξη εμψυχώνεται και φέρει τη χαρακτηριστική του ποιότητα ακόμα και αν αφαιρεθεί από πάνω του. Πρόκειται ουσιαστικά για τη χαρακτηριστική ανιμιστική αρχή της επαφής.

Στο Αττικές Νύχτες του Γέλιου [3] διαβάζουμε πως, αν επρόκειτο να επιλυθεί κάποια διαφωνία σχετική με ιδιοκτησιακό καθεστώς, οι αντίδικοι, μαζί με το δικαστή, αναγκάζονταν να πάνε στη γη και «να θέσουν τα χέρια τους» πάνω στην ιδιοκτησία. Με την ανάπτυξη της ρωμαϊκής επικράτειας, όμως, οι δικαστές το έβρισκαν ενοχλητικό να φεύγουν από τη Ρώμη για «να θέσουν τα χέρια τους» στην πραγματική ιδιοκτησία. Έτσι οι αντίδικοι επισκέπτονταν τη γη, επέστρεφαν με ένα σβόλο γης που τον έπαιρναν από το κτήμα τους και έκαναν στη Ρώμη την «επίθεση» των χειρών ως να ήταν παρόντες στη γη τους.

Οι Ρωμαίοι οι ίδιοι είχαν γνώση των αρχών που περιλαμβάνονταν σε τέτοιες ιστορίες. Ο Κικέρων, για παράδειγμα, αναφέρει [4]: “Γιατί, εφόσον τα σώματα έπεσαν και καλύφθηκαν με τη γη… οι άνθρωποι θα μπορούσαν να σκέπτονται ότι το υπόλοιπο της ζωής των νεκρών περνά κάτω από τη γη». Ο Λουκρήτιος, περιγράφοντας τους αγώνες του πρωτόγονου ανθρώπου, λέγει [5]:

«Αλλά σε εκείνες τις εποχές το ανθρώπινο γένος ήταν πολύ πιο σκληραγωγημένο στα χωράφια, όπως ήταν πρέπον, επειδή η γη που τους γέννησε ήταν σκληρή»

Σύμφωνα με τον Οβίδιο[6] ο λόγος για τον οποίο οι Ρωμαίοι έδιναν δώρα σε καθορισμένες ημερομηνίες, σύκα και μέλι την ημέρα του νέου έτους ήταν

«για να συνεχίσει ο χρόνος με τη γλυκύτητα που ξεκίνησε».

Ο Απουλήιος στην απολογία του ενάντια στην κατηγορία ότι χρησιμοποίησε ένα συγκεκριμένο ψάρι για μαγικούς σκοπούς εξαιτίας του ονόματος και του περίεργου σχήματός του, απάντησε [7]: «Πείτε μου, υπάρχει τίποτα πιο ανόητο από το να συμπεραίνει κανείς ότι εξαιτίας της ομοιότητας των ονομάτων των πραγμάτων η δύναμή τους είναι ταυτόσημη;» Από τη μεριά του ο Σέρβιος τονίζει[8]: «Στις θυσίες, γίνονται αποδεκτά τα ομοιώματα ως πραγματικότητες. Για αυτό όταν πρέπει να θυσιαστούν ζώα που είναι δύσκολο να βρεθούν, φτιάχνονται τα ομοιώματά τους από ψωμί ή κερί και γίνονται αποδεκτά ως αληθινά θύματα».

Η χρήση των ομοίων στις παραπάνω περιπτώσεις αποκαλύπτει την ουσία της συστροφής της σκέψης για την οποία μιλήσαμε πιο πάνω. Οι Ρωμαίοι, όπως και οι Έλληνες πριν από αυτούς, οι λαοί της Εγγύος και της Μέσης Ανατολής πριν από αυτούς, οι Αιγύπτιοι και άλλες πιο πρωτόγονες κοινότητες ως τη μακρινή παλαιολιθική χρησιμοποιούσαν συνειδητά τα ομοιώματα και την εμψύχωση δια της επίθεσης των χειρών ή τη χρήση φυλακτηρίων για μαγικο-θρησκευτικούς σκοπούς. Μια ματιά στις παρυφές των σύγχρονων ηθών και εθίμων αρκεί για να πειστεί και ο πλέον δύσπιστος ορθολογιστής πως αυτές οι πρακτικές επιβιώνουν με τον ένα ή τον άλλον τρόπο, ακόμη και αν δεν είμαστε συνειδητά ενήμεροι για το σκοπό και το πραγματικό τους νόημα.

Θετικό και αρνητικό mana: Αποκύημα της πανάρχαιας μαγικής πρακτικής η θρησκεία -όπως και ο νόμος- διαμορφώθηκε εξαιτίας της ανάγκης του ανθρώπου να υπερβεί τα εμπόδια που βάζει η φύση στο δρόμο του και να επιβιώσει[9]. Η βροχή, η ξηρασία, το χαλάζι καταστρέφει τις συγκομιδές του. Η αστραπή χτυπά το σπίτι του. Ο λοιμός σκοτώνει τους αγαπημένους του και τα ζωντανά του. Από αυτά τα κακά, για τα οποία τίποτα δε γνωρίζει επί της ουσίας, πρέπει να προστατευθεί. Με κάποιο τρόπο, λοιπόν, οφείλει να εξασφαλίσει την αγαθοεργή επίδρασή τους.

Σε αυτό ακριβώς το σημείο περνά πέρα από τα σύνορα της επικράτειας της λογικής. Ο τρόπος της σκέψης και της δράσης του διαφοροποιείται, παρόλο που στις περισσότερες περιπτώσεις δεν υπάρχει συνειδητή πρόθεση. Άλλωστε, πολλές από τις δεισιδαιμονίες ή τις θρησκευτικές παρερμηνείες καλλιεργήθηκαν εξαιτίας της ατελούς μας κατανόησης των γεγονότων του κόσμου.

Οι αρχαίοι φιλόσοφοι, όπως και οι σύγχρονοι ανθρωπολόγοι, γνώριζαν τις δυσκολίες που συναντούσαν οι πρωτόγονοι στην προσπάθειά τους να επιζήσουν. Παρόλο που δεν μπορούσαν να μελετήσουν αυτά τα προβλήματα με τη σύγχρονη επιστημονκή μεθοδολογία, σε πολλές περιπτώσεις ανακαλύπτουμε ότι ορισμένοι από αυτούς -οι έλληνες φυσιολόγοι για παράδειγμα, ο ρωμαίος Λουκρήτιος ή ο Κικέρων- στράφηκαν σε αρχές και ζητήματα με τα οποία ασχολείται σήμερα η σύγχρονη ανθρωπολογική έρευνα. Ο Λουκρήτιος, για παράδειγμα, ο ρωμαίος υπέρμαχος του Επικουρειανισμού, προσδόκησε πολλά σύγχρονα προβλήματα των φυσικών και κοινωνικών επιστημών και μας άφησε μια ζωντανή αφήγηση αυτών των πρώιμων προσπαθειών του ανθρώπου[10]:

«Δεν ήξεραν πώς να χρησιμοποιούν το πυρ, ούτε πώς να χρησιμοποιούν τα δέρματα των άγριων ζώων για να ντύνονται, αλλά συνήθιζαν να ζουν στα δάση και τα ορεινά σπήλαια των βουνών και να κρύβουν τις άγριες μορφές τους ανάμεσα στους θάμνους, για να αποφύγουν τους ανέμους και τις βροχές που τους μαστίγωναν [...] Τους προκαλούσε αγωνία το γεγονός ότι άγρια πλάσματα έκαναν τον ύπνο τους μοιραίο. Διωγμένοι από το πλησίασμα του άγριου κάπρου και του ισχυρού λέοντα, εύρισκαν δύσκολα το καταφύγιο τους…».

Ο Κικέρων έγραψε κάποτε[11]:

«Δεν είναι εντελώς ξεκάθαρο ότι το δέος που ένιωσε ο πρωτόγονος άνθρωπος από τον τρόμο του για την αστραπή και τη βροντή τον οδήγησε να πιστεύει ότι ο Δίας, ισχυρός σε όλα τα πράγματα, προκαλούσε επίσης αυτά τα φαινόμενα;»

Οσο ο άνθρωπος δεν κατέχει την απαραίτητη γνώση για τον εαυτό του και τον κόσμο που τον περιβάλλει, αισθάνεται πως οτιδήποτε διαφορετικό είναι δυνητικά επικίνδυνο. Κατέχει δηλαδή μια μυστηριώδη δύναμη που μπορεί να τον βλάψει.

Χρειάζεται, λοιπόν, είτε να το αποτρέψει από τις αρνητικές επιδράσεις που έχει πάνω του ή να το ωθήσει σε μια αγαθοεργό επιρροή. Αν δεν είναι δυνατόν να κάνει κάτι από τα δύο και θεωρεί την επίδραση μολυσματική, τότε προχωρεί στον εξαγνισμό, συνήθως με τη χρήση του νερού ή της φωτιάς. Η αποτροπή, η επίκληση και ο εξαγνισμός είναι στοιχεία που αρθρώνουν το θεωρητικό και πρακτικό έργο της συμπαθητικής μαγείας στους πρωτόγονους λαούς και της θρησκείας στους λαούς των πολιτισμένων χρόνων.

Σε αυτή τη μυστηριώδη δύναμη, επιβλαβή ή αγαθοεργή, έχει δοθεί το όνομα mana[12]. Το επιβλαβές mana αποκαλείται συνήθως taboo ή αρνητικό mana [13], ενώ το αγαθοεργό απαντάται απλώς ως mana. Στην περίπτωση του αρνητικού mana η βιωματική εμπειρία έχει δείξει ότι ο κίνδυνος δεν είναι δυνητικός μόνον αλλά πραγματικός. Στην περίπτωση του θετικού mana το δυνητικό καλό ωθείται στη δράση μέσω της μαγικής πράξης. Σε ό,τι αφορά στο αρνητικό mana ή taboo ο πιθανός κίνδυνος είναι βιωματικά πραγματικός, και έτσι η αποτροπή είναι απαραίτητη, ή, εάν αυτό είναι αδύνατο, πρέπει τελεστούν ιεροτελεστίες καθαρμού, για να απελευθερωθεί κανείς από το κακό της μεταδοτικής ασθένειας.

Ο ξένος κατέχει για τον πρωτόγονο νου την ιδιαίτερη ποιότητα που ονομάσαμε γενικά mana. Έρχεται από το ανεξερεύνητο δάσος και μπορεί να είναι εχθρικός ή φιλικός. Όταν ο ξένος επιτεθεί στον πρωτόγονο, εκείνος συνειδητοποιεί ότι ο ξένος κατέχει μια βλαπτική δύναμη, δηλαδή αρνητικό mana. Όταν προβάλλει ένας δεύτερος ξένος από τα δάση, ο πρωτόγονος νους τον συνδέει με τη ζημιά που προκάλεσε ο πρώτος ξένος παράγοντας ουσιαστικά ένα taboo.

Ως εκ τούτου έχει ένα παράξενο συναίσθημα στη θέα όχι μόνο του ξένου αλλά και όσων βρίσκονται σε επαφή μαζί του, ή στην πραγματικότητα οποιουδήποτε έμψυχου ή άψυχου προέρχεται από τον ίδιο τόπο με τον ξένο. Εάν δεν μπορεί να τον αποφύγει τον και έρχεται σε επαφή μαζί του ή με ό,τι του ανήκει, πρέπει να προστατευθεί από τα κακά αποτελέσματα της μεταδοτικής ασθένειας με μια εξαγνιστική ιεροτελεστία. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο οι ρωμαίοι στρατηγοί, οι στρατιώτες και ο εξοπλισμός τους έπρεπε να καθαριστούν πριν εισέλθουν στην πόλη μετά από μια εκστρατεία, καθώς είχαν έλθει αναπόφευκτα σε επαφή με τους εχθρούς τους.

Μαγεία: Στα πρωτόγονα στάδια διαμόρφωσης της μαγικής του συνείδησης ο άνθρωπος θεωρούσε ότι εκτελώντας κάποια μυστηριακή πράξη, συνήθως μιμούμενος την επιθυμητή δράση και συχνά βοηθούμενος από κάποια επίκληση ή ξόρκι -και κάποιο αποτροπαϊκό φυλακτήριο- μπορούσε να εξαναγκάσει το επιθυμητό αποτέλεσμα.

Όταν το άτομο μιμείται αυτό που προσπαθεί να επηρεάσει, οι ανθρωπολόγοι μιλούν για ομοιοπαθητική μαγεία. Όταν χρησιμοποιεί κάποιο αντικείμενο, όπως ενδύματα, τρίχες, νύχια, η ό,τι βρισκόταν σε επαφή με το άτομο, χρησιμοποιείται ο όρος μεταδοτική μαγεία. Ο γενικός όρος «συμπαθητική μαγεία» περιλαμβάνει και τους δύο τύπους, γιατί υποτίθεται ότι εγκαθιδρύεται μια μυστηριώδης συμπάθεια μεταξύ του αντικειμένου που πρόκειται να επηρεαστεί και του ομοίου του φυσικού προσώπου. Συχνά η ίδια ιεροτελεστική πράξη είναι και μεταδοτική και ομοιοπαθητική.

Η βοσκοπούλα στην όγδοη Εκλογή του Βιργίλιου -που ακολουθεί πιστά το δεύτερο ειδύλλιο του Θεόκριτου- προσπαθεί ως άλλη Σιμαίθα να φέρει πίσω τον Δάφνι, εκτελώντας περίπλοκες τελετουργίες, συνοδευόμενες από μια επίκληση. Σε αυτές τις μαγικές ιεροτελεστίες χρησιμοποιείται εξαγνιστικό ύδωρ, ιεροί κλώνοι και λιβάνι. Το ομοιοπαθητικό στοιχείο εμφανίζεται όταν η γητεύτρα ανεμίζει μπρος την εικόνα του Δάφνι τρία νήματα διαφορετικών χρωμάτων, σε κάθε ένα από τα οποία υπάρχει ένας κόμπος. Δένοντας την εικόνα του Δάφνι, ελπίζει να δέσει τον ίδιο τον νέο με τη βοήθεια μιας επίκλησης που επαναλαμβάνεται εννέα φορές κατά τη διάρκεια των ιεροτελεστιών:

«Οδηγήστε τον Δάφνι σπίτι από την πόλη, γητειές μου, οδηγήστε τον Δάφνι σπίτι»

Η γοητεία απαιτούσε δύο ομοιώματα του Δάφνι, ένα πήλινο που συμβόλιζε τη στάση του προς τις άλλες γυναίκες, προς τις οποίες θα σκλήραινε όπως σκληραίνει ο πηλός όταν ψήνεται και ένα κέρινο, που έλιωνε στη φωτιά κι έκανε τον Δάφνι να λιώνει από αγάπη για την αγαπημένη του:

«Όπως σκληραίνει τούτος ο πηλός, όπως λειώνει αυτό το κερί στην ίδια φωτιά, έτσι να λειώσει ο Δάφνις με την αγάπη μου»

Σε αυτή την ιεροτελεστία, μερικά προσωπικά αντικείμενα που έχει αφήσει πίσω του ο Δάφνις, θάβονται από τη μάγισσα στη γη, κάτω από το κατώφλι. Καθώς τα θάβει, απευθύνεται στη γη:

«Αυτά τα λείψανα, Ω Γη, Σου εμπιστεύομαι. Αυτές οι εγγυήσεις της αγάπης είναι υποχρεωμένες να μου δώσουν τον Δάφνι».

Αυτό το στοιχείο στις ιεροτελεστίες είναι «μεταδοτικό», αφού τα αντικείμενα ήταν κάποτε σε επαφή με τον Δάφνι.

Ανιμισμός: Ας έλθουμε τώρα σε ένα άλλο θέμα, τον ανιμισμό[14] ο οποίος, όπως η μαγεία και το taboo, θεωρείται συχνά διακριτή περίοδος ανάπτυξης της θρησκείας[15]. Και εδώ, όμως, τα φαινόμενα που σχετίζονται με τον ανιμισμό δεν ανήκουν σε κάποια ιδιαίτερη εποχή ή συγκεκριμένους λαούς. Οι ψυχολόγοι μας λένε ότι ανθρώπινα όντα στην ανάπτυξή τους από την παιδική ηλικία στην ωριμότητα περνούν μέσω της συλλογικής εμπειρίας της φυλής στην ατομική τους εξέλιξη.

Διαχρονικά το παιδί θα μιλήσει στο παιχνίδι του ως να ήταν ζωντανή ύπαρξη και αν προσπαθήσει κανείς να του πει ότι το παιχνίδι δεν καταλαβαίνει, το παιδί ενστικτωδώς θα εναντιωθεί. Τούτο θα συμβεί γιατί περνά από το ατομικό του ανιμιστικό στάδιο, αντλώντας τη σχετική εμπειρία από τη δεξαμενή του συλλογικού ασυνείδητου.

Ο E. B. Tylor στο κλασικό έργο του για τον πρωτόγονο πολιτισμό[16], υποδεικνύει ότι ο πρωτόγονος θεωρεί πως κατέχει όχι μόνο το σώμα του, αλλά και ένα σκιώδες είδωλό του, το οποίο στα όνειρα και τις εκστατικές καταστάσεις μπορεί να περιφέρεται γοργά από τόπο σε τόπο, εκτελώντας τις περισσότερες από τις ενέργειες του πραγματικού σώματος. Αυτή η πεποίθηση είναι διαδεδομένη ακόμα και σήμερα μεταξύ των πρωτόγονων φυλών. Τα όνειρα, λοιπόν, είναι μια πηγή της ανθρώπινης πίστης στα πνεύματα, και για τον πρωτόγονο νου η εμπειρία του ονείρου είναι τόσο πραγματική όσο εκείνη της αφυπνισμένης συνείδησης.

Ο Frazer, για παράδειγμα, καταγράφει μια περίπτωση, σύμφωνα με την οποία κάποιος ιθαγενής είχε ένα όνειρο, στο οποίο ο κύριός του τον ανάγκασε για κουβαλήσει ένα κανό σε μεγάλη απόσταση. Το επόμενο πρωί ο ιθαγενής επέπληξε θυμωμένα τον κύριό του γιατί του ανέθεσε τόσο κοπιαστικό έργο. Θεώρησε ότι η ψυχή του είχε αφήσει το σώμα του κατά τη διάρκεια της νύχτας[17].

Αυτός είναι κυρίως ο λόγος για τον οποίο ο πρωτόγονος δε θα ξυπνήσει εκείνον που κοιμάται, γιατί εάν αυτό γίνει ξαφνικά, το πνεύμα ίσως δε θα έχει το χρόνο να επιστρέψει στο σώμα του. Ο Carveth Wells, ποιος πέρασε έξι χρόνια ανάμεσα στους Μαλαίσιους, γράφει [18]: «Δε θυμάμαι ποτέ πραγματικά να με ξύπνησε κάποιος Μαλαίσιος. Το θεωρούν επικίνδυνο να ξυπνήσουν κάποιον που κοιμάται, επειδή θεωρούν ότι κατά τη διάρκεια του ύπνου το σώμα και η ψυχή είναι χωρισμένα και ότι η προσπάθεια να ξυπνήσεις κάποιον ξαφνικά μπορεί να τον οδηγήσει σε στιγμιαίο θάνατο. Περιμένουν, λοιπόν, υπομονετικά έως ότου γίνεται αισθητή η παρουσία τους βαθμιαία και ο κοιμώμενος αφυπνιστεί από μόνος του».

Σε όλα αυτά να προσθέσουμε ότι ο πρωτόγονος νους εμψύχωσε και τα αντικείμενα που τον περιέβαλαν. Στα μακρινά του ταξίδια ο ναυτικός, ο κυνηγός, έβλεπε πνεύματα να εμψυχώνουν τα εργαλεία, τα όπλα και τα προσωπικά του αντικείμενα. Οι σκιές, η ηχώ της φωνής του, το είδωλό του στα νερά της λίμνης -όλα δημιουργούσαν μέσα του τις προϋποθέσεις της πνευματοποίσης. Επιπλέον, η παρατήρηση ότι το πτώμα ήταν διαφορετικό από το ζωντανό σώμα, ειδικά στην έλλειψη της κίνησής του, τον οδήγησε να θεωρήσει πιθανώς ότι κάτι είχε εξαφανιστεί από μέσα του –κάποιο πνεύμα ίσως. Στα όνειρα το σώμα ήταν κατά τον ίδιο τρόπο αδρανές και έτσι θεωρούσε πως στα όνειρα η ψυχή του αναχωρούσε.

Αυτή η περιπλάνηση της ψυχής στα όνειρα βρίσκει την έκφρασή της στον Λουκρήτιο[19]:

«Πάλι, όταν ο ύπνος δένει τα άκρα στη γλυκιά ανάπαυση και ολόκληρο το σώμα κείται βυθισμένο στον βαθύτερο ύπνο, τότε, παρόλα αυτά, μας φαίνεται πως είμαστε ξυπνητοί και κινούμε τα άκρα μας. Και μέσα στα μαύρα σκοτάδια της νύχτας νομίζουμε πως βλέπουμε τον ήλιο και το ηλιόφως. Και παρόλο που βρισκόμαστε σε χώρο περιορισμένο, περιδιαβαίνουμε τον ουρανό, τη θάλασσα, τα ποτάμια, τα βουνά, διασχίζουμε πεζοί πεδιάδες κι ακούμε ήχους, παρόλη τη σιγαλιά της νύχτας. Νομίζουμε πως μιλάμε, αν και στην πραγματικότητα είμαστε αμίλητοι».

Και πάλι στον Πλίνιο τον Πρεσβύτερο[20] διαβάζουμε για τα ταξίδια μιας ψυχής, ενώ το σώμα ήταν σε ένα καταληπτική κατάσταση. Η ψυχή του Ερμότιμου από τις Κλαζομενές συνήθιζε να αφήνει το σώμα και να επισκέπτεται μακρινούς τόπους, ενώ το σώμα ήταν φαινομενικά άψυχο[21]. Οι εχθροί του έκαψαν το σώμα του κατά τη διάρκεια μιας από αυτές τις καταληψίες και έτσι «στέρησαν από την ψυχή τη δυνατότητα επιστροφής στο θηκάρι της -εάν μπορεί κανείς να χρησιμοποιήσει αυτόν τον όρο».

Το ανιμιστικό στάδιο στην ανάπτυξη της θρησκείας αποδόθηκε ενίοτε -λανθασμένα κατά την άποψή μας- στην αποτυχία της μαγείας. Είναι ορθότερο να πούμε πως οφείλεται μάλλον στην αυξανόμενη αυτοσυνείδηση του πρωτόγονου ανθρώπου, η οποία είχε ως αποτέλεσμα μια καθοριστική αλλαγή της στάσης του απέναντι στα αντικείμενα ή τις καταστάσεις που προσπαθούσε να επηρεάσει. Αυτή η μετατόπιση φαίνεται στον άμεσο τρόπο με τον οποίο απευθύνεται καταρχήν ο πρωτόγονος άνθρωπος στα αντικείμενα (νατουραλισμός) και κατόπιν -στην ανιμιστική περίοδο- στα πνεύματα που τα εμψυχώνουν.

Το στάδιο μετάβασης ανάμεσα στη μαγεία και τον ανιμισμό φαίνεται πιθανώς καλύτερα στην αφήγηση του Οβίδιου στη γιορτή του Πάλη[22], όπου ο αγρότης επικαλείται τον Πάλη «να κατευνάσει τις πηγές και τα πνεύματα των πηγών». Εδώ, ο αγρότης απευθύνεται πρώτα στις πηγές και κατόπιν στα πνεύματα που τις εμψυχώνουν.

Έχουμε δει ήδη πως σε αυτό το μαγικό στάδιο ο άνθρωπος συνειδητοποιεί -όταν βιώσει ορισμένες καταστάσεις που θεωρούσε πριν επικίνδυνες- πως σε ορισμένες περιπτώσεις οι επιδράσεις τους είναι αγαθοεργές, προσφέρουν δηλαδή θετικό mana. Αυτή την αγαθοεργή επίδραση προσπαθεί να αντλήσει μέσω της μαγικής πράξης την οποία συνοδεύει συνήθως με επικλήσεις ή ξόρκια. Η συνοδευτική μαγική διαδικασία είναι καθαρώς μηχανική. Το πρόσωπο που εκτελεί την τελετουργία γνωρίζει ότι ακολουθεί μια ορισμένη επίδραση, εάν η μαγική πράξη και η επίκληση γίνονται με τον πρέποντα τρόπο.

Η επιθυμία βρίσκεται στο ίδιο το άτομο. Η τάση του εξελισσόμενου νου ήταν πλέον να αποδίδει κάποιο πνεύμα στο αντικείμενο που εξέταζε κάθε φορά -να το εμψυχώνει με άλλα λόγια- ενώ παράλληλα άλλαξε και το χαρακτήρα των επικλήσεών του. Αλλά η ουσιαστική διαφορά ανάμεσα στο ξόρκι της μαγικής περιόδου και της προσευχής της ανιμιστικής περιόδου δε βρίσκεται σε εξωτερικές αλλαγές αλλά στη μετατόπιση της νοητικής θεώρησης των πραγμάτων, η οποία με τη σειρά της έφερε και τις συνεπακόλουθες αλλαγές στον τόνο, το ύφος και της ποιότητα της επίκλησης[23].

Η μαγεία, το mana και ο ανιμισμός, έτσι όπως μας παραδίδονται από τις ρωμαϊκές τουλάχιστον πηγές τους υποδεικνύουν όχι μόνο την πεποίθηση του αρχαίου κόσμου πως ο περιβάλλων κόσμος ήταν εμψυχωμένος και συνεπώς άξιος σεβασμού, αλλά καταγράφουν και τα σημαντικά εξελικτικά στάδια της ανθρώπινης αντίληψης και συνείδησης από την αγελαία της κατάσταση στην εξατομικευμένη αυτοσυνείδηση.

Από αυτή την άποψη θα μπορούσαμε να πούμε πως άσχετα με τις σύγχρονες πεποιθήσεις περί δεισιδαιμονίας και της ανάγκης εξορθολογισμού των περισσοτέρων στοιχείων της μικρής ζωής μας, η μελέτη των μαγικών ιεροτελεστικών πρακτικών του παρελθόντος αναδεικνύει τον σκληρό αγώνα της ύπαρξης να κατανοήσει τον εαυτό της και το περιβάλλον.

Ίσως χρειαστεί λοιπόν να πάμε βαθύτερα στο παρελθόν, στην αρχαία Ελλάδα, να περιδιαβούμε τη θεσσαλική γη κι ακόμα πιο πίσω στην Εποχή του Χαλκού, να προσμετρήσουμε τις συνέπειες που είχαν αυτού του είδους οι πεποιθήσεις όχι μόνο στη διαμόρφωση της θρησκείας, αλλά και στη διαμόρφωση κανόνων κοινωνικής συμμόρφωσης και συμπεριφοράς.

***

Βιβλιογραφία
Burriss, E. Ed., Taboo, Magic, Spirits: a study of primitive elements in roman religion, (New York 1931)
Burriss, E. Ed., «The Magic Elements in Roman Prayers», στο Classical Philology, XXV (1930)
Clodd, Ed., Animism: Religions, Ancient and Modern, Constable & Co, (London 1921)
Eliade M., Πραγματεία επί της Ιστορίας των Θρησκειών, Χατζηνικολή, (Αθήνα 1981)
Frazer J. G., Taboo and the Perils of the Soul, (London 1955c)
Fowler W. W., The Religious Experience of the Roman People, MacMillan & Co., (London 1911)
Gilmore G.W., Animism, Boston Marshall Jones Co, (Boston 1919)
Jevons F. B., The Idea of God, Cambridge University Press, (Cambridge 1910)
Rohde E., Η Ψυχή, Τομ. Β΄, Ιάμβλιχος, (Αθήνα 2004)
Tylor E. B., Primitive Culture, Vol. 1, Murray, (London, 1904d)
Wells, C., Six Years in The Malay Jungle, Garden City, (New York 1925)

Πηγές
Aulus Gellius, Noctes Atticae
Suetonius, Caligula
Cicero, Tusculanae Disputationes
Lucretius, De Rerum Natura
Cicero, De Divinatione
Apuleius, Metamorphoses
Plinius, Naturalis Historia
Petronius, Satyricon
Ovid, Fasti

Παραπομπές – σημειώσεις

[1] Άουλος Γέλιος, Αττικαί Νύκται, IX, 13:6-19
[2] Σουητόνιος, Καλιγούλας, XXXV, 1
[3] Αττικαί Νύκται, XX. 10, 8-9
[4] Συζητήσεις στο Τούσκουλο, I. 36
[5] Περί της φύσης των πραγμάτων, V. 925-926
[6] Εορταί, I. 185-188
[7] Απολογία, XXXIV [8] Σέρβιος στο Βιργιλίου Αινειάς, II. 116 [9] Fowler W. W., The Religious Experience of the Roman People, MacMillan & Co., (London 1911): 3 [10] Περί της φύσηoς των πραγμάτων, V. 953-957. 982-998, 1007-1008 [11] Περί μαντικής, II. 18, 42
[12] Marett, R. R., On the Threshold of Religion, 137.
[13] Fowler W. W., ό.π: 42 «Στην περίπτωση του taboo η μυστική ουσία δεν πρέπει να προσεγγίζεται με ελαφρότητα, (αρνητική όψη), ενώ το mana, είναι ένστικτο με μυστική δύναμη, (θετική όψη).»
[14] Περισσότερα για τον ανιμισμό βλ. Clodd, Ed., Animism: Religions, Ancient and Modern. Constable & Co, (London 1921). Επίσης, Gilmore G.W., Animism, Boston Marshall Jones Co, (Boston 1919) και Jevons F. B., The Idea of God, Cambridge University press, (Cambridge 1910): 15-18. [15] Βλ. Eliade M., Πραγματεία επί της Ιστορίας των Θρησκειών, Χατζηνικολή, (Αθήνα 1981): 66-73 [16] Tylor E. B., Primitive Culture, Vol. 1, Chapter XI, Murray, (London, 1904d) [17] Frazer J. G., Taboo and the Perils of the Soul, (London 1955c): 36-37 [18] Carveth Wells, Six Years in The Malay Jungle, Garden City, (New York 1925): 73-74. [19] Περί της φύσεως των πραγμάτων, IV. 453-461.
[20] Φυσική ιστορία, VII. 52, 174.
[21] Περισσότερα βλ. Rohde E., Η Ψυχή, Τομ. Β΄ Ιάμβλιχος, (Αθήνα 2004): 56 κ.ε.
[22] Εορταί, IV. 759-760.
[23] Burriss, E. Ed., «The Magic Elements in Roman Prayers», στο Classical Philology, XXV (1930): 47-55.

Η ΥΠΟΓΡΑΦΗ ΤΗΣ ΤΕΛΕΥΤΑΙΑΣ ΕΛΛΗΝΙΔΑΣ ΦΑΡΑΩ!

¨Η τελευταία ελληνίδα Φαραώ της Αιγύπτου, Κλεοπάτρα η Ζ' φιλοπάτωρ

Στην τελευταία δεκαετία του 19ου αιώνα ο Γερμανός αρχαιολόγος Otto Rubensohn ανακάλυψε έναν πανάρχαιο τύμβο τριακόσια χιλιόμετρα από την Αλεξάνδρεια. Η περιοχή ονομαζότανε Αμπουσίρ ελ Μελέκ και ο αρχαίος τάφος έκρυβε πλούσιους αρχαιολογικούς θησαυρούς.

Μεταξύ των ευρημάτων υπήρχαν και μούμιες αδιευκρίνιστης χρονολόγησης.
Τότε υπήρχε η «συνήθεια» ό,τι έβρισκαν οι αρχαιολόγοι να το κουβαλούν στην πατρίδα τους.

Έτσι το 1904, μία μούμια έγινε πακέτο από τους εντόπιους με εντολή του αρχαιολόγου και στάλθηκε στο Αιγυπτιακό Μουσείο Βερολίνου (Berliner Ägyptischen Museum).

Ο τότε διευθυντής του γερμανικού μουσείου Dietrich Wildung παρατήρησε πως στο σκληρό χάρτινο περιτύλιγμα της μούμιας ήταν κολλημένο και ένα ασυνήθιστο σκληρό χαρτόνι.

Ως ειδικός στην παπυρολογία, η αρχική έκπληξή του μετατράπηκε σε ενθουσιασμό. Το σκληρό χαρτόνι ήταν πάπυρος. Οι Αιγύπτιοι κατά την περιτύλιξη της μούμιας κόλλησαν και ένακομμάτι αρχαίου παπύρου διαστάσεων 20 Χ 30 εκατοστών. Η αποκόλληση από τη συσκευασία έγινε από τον ειδικό του μουσείου Jürgen Hofmann. Επρόκειτο για ένα βασιλικό πάπυρο του 1ου αιώνα π.Χ γραμμένο στην ελληνική γλώσσα!

Επί έναν περίπου αιώνα μόνον εξειδικευμένοι επιστήμονες είχαν πρόσβαση στους παπύρους που διαφυλάσσονταν στο μουσείο του Βερολίνου (Ägyptisches Museum und Papyrussammlung ).

Ευτυχώς, για όλους εμάς, που δεν έχουμε τη δυνατότητα έρευνας τόσων σημαντικών αρχαίων εγγράφων, που βρίσκονται στα ευρωπαϊκά μουσεία, πραγματοποιήθηκε, πριν μερικά χρόνια, μια ειδική έκθεση για τον πάπυρο αυτόν από το αναφερόμενο μουσείο. Τον πάπυρο, που χαρακτηρίζεται ως ιδιωτικός από την Ελληνίδα παπυρολόγο Παναγιώτα Σαρισούλη, υπογράφει η Κλεοπάτρα η Ζ’ Φιλοπάτωρ. Πρόκειται για την τελευταία Ελληνίδα Φαραώ, που βασίλευσε από τον Οκτώβριο του 69 έως τις 12 Αυγούστου του 30 π.Χ.


Ο βερολινέζικος πάπυρος (Berliner papyrus)

Τι γράφει στον Πάπυρο
Το ελληνικό κείμενο του αρχαίου εγγράφου αντιγράφηκε και μεταφράστηκε από τον Peter van Minnen του πανεπιστημίου του Γκρόνινγκεν. Ο Δανός παπυρολόγος υποστήριξε πως η τελευταία λέξη του βερολινέζικου παπύρου (Berliner Papyrus ) που αντιστοιχεί σε εντολή, είναι προσωπική γραφή της Ελληνίδας Φαραώ.

Αρχίζει με την ημερομηνία: έτος 19=4, Μεχείρ 26, που στις σύγχρονη ημερομηνία εκφράζεται ως 23 Φεβρουαρίου του έτους 33 π.Χ.
Πρόκειται για μια εντολή φοροαπαλλαγής για τον Publius Canidius Crassus που ήταν έμπιστος του Μάρκου Αντώνιου.

Εικάζεται πως η φοροαπαλλαγή αυτή αποτελεί μια εύνοια της Κλεοπάτρα προς τον γνωστό ρωμαίο αξιωματικό που ετοιμαζότανε να συγκρουστεί με τον Οκτάβιο. Η επίμαχη βασιλική λέξη είναι η ‘γενέσθω’ =να γίνει, να υλοποιηθεί, που λέμε σήμερα. Στην αγγλική το μεταφέρουν ως «make it so!”, ενώ στη γερμανική «So soll es sein».

Στη μεταφορά του κειμένου του παπύρου ο Peter van Minnen είχε γράψει τη λεξη ως ‘γενέσθωι’ με το ιώτα στο τέλος. Για το θέμα αυτό είχε επικριθεί από την εφημερίδα Die Welt , αλλά όπως ο ίδιος υποστήριξε, δεν είναι η μοναδική λέξη στο κείμενο που έχει ιώτα στο τέλος και πρόκειται μάλλον για λάθος της γραφής του αρχαίου κειμένου.



Φωτο: Η γραφή της τελευταίας ελληνίδας Φαραώ στον πάπυρο: 'γενέσθω'

Ο προσωπικός γολγοθάς και η μαζοχιστική (αυτοηττώμενη) προσωπικότητα

Σε αυτό το άρθρο θα ασχοληθούμε με ένα ίσως από τα πιο ιδιαίτερα και ενδιαφέροντα στοιχεία που μπορεί κανείς να συναντήσει ως διαβάθμιση και ιδιαιτερότητα της ανθρώπινης φύσης: την τάση ενός ανθρώπου να υποφέρει και να επιδιώκει τον «πόνο» και την οδύνη στη ζωή του. Να επιλέγει καταστάσεις και πορείες που οδηγούν σε αρνητικές συνέπειες για τον ίδιο. Σε επιλογές καταστροφικές και αυτοηττώμενες. Σίγουρα, δεν υπάρχει κάτι πιο παράξενο αλλά και αντιφατικό για τον ερευνητή της ανθρώπινης ψυχολογίας από έναν άνθρωπο που φαίνεται να είναι ο ίδιος εχθρός του εαυτού του.

Ο όρος μαζοχισμός είναι γνωστός και μας παραπέμπει αρχικά στη σεξουαλική έκφραση και δραστηριότητα φέρνοντας στο μυαλό μας την έννοια της σεξουαλικής διέγερσης που προκαλείται από τη βίωση του πόνου. Η έννοια αυτή είχε ήδη πάρει το όνομά της από τον Sacher-Masoch (1). Με τον όρο μαζοχιστική (αυτοηττώμενη) προσωπικότητα (self-defeating personality disorder) όμως δεν αναφερόμαστε στη σεξουαλική συμπεριφορά του ατόμου αλλά στη γενικότερη συμπεριφορά και προσωπικότητα που φαίνεται, συνειδητά ή ασυνείδητα, να επιδιώκει τη βίωση της «ήττας» και της οδύνης προκειμένου να δημιουργήσει ή να επιτύχει κάτι στη ζωή. Εξάλλου, ένα άτομο με μαζοχιστικά στοιχεία προσωπικότητας μπορεί και να μην εμφανίζει μαζοχιστικά στοιχεία στη σεξουαλική του συμπεριφορά. Σημαντικός αριθμός ατόμων με μαζοχιστική (αυτοηττώμενη) προσωπικότητα περιγράφει μια ομαλή σεξουαλική συμπεριφορά και δραστηριότητα.


Ο Λεοπόλδος ιππότης φον Ζάχερ-Μάζοχ (Leopold Ritter von Sacher-Masoch, 27 Ιανουαρίου 1836-9 Μαρτίου 1895) αυστριακός συγγραφέας και δημοσιογράφος

Ο Σίγκμουντ Φρόιντ, ο οποίος ήταν ο πρώτος που απέδωσε μεγάλη σημασία στη σεξουαλική αιτιολογία του μεγαλύτερου τμήματος της ανθρώπινης συμπεριφοράς, έχει ασχοληθεί με τη χαρακτηρολογική μελέτη του μαζοχισμού. Ο ίδιος επινόησε την έννοια του ηθικού μαζοχισμού (2) θέλοντας να επισημάνει τη διαφοροποίηση μεταξύ της σεξουαλικής διέγερσης που προκαλείται από τη βίωση του πόνου και του χαρακτήρα ή της προσωπικότητας που διαμορφώνεται από μια τέτοια ψυχική ανάγκη.

Σύμφωνα λοιπόν με την έννοια του ηθικού μαζοχισμού, η μαζοχιστική προσωπικότητα χαρακτηρίζεται «από πρότυπα οδύνης, διαμαρτυρίας, στάσεις αυτοκαταστροφικότητας και αυτοϋποτίμησης, καθώς και από μια ασυνείδητη επιθυμία να βασανίζει τους άλλους μέσω του προσωπικού πόνου» (3). Το άτομο νιώθει ανάξιο, ένοχο και απορριπτέο και ότι του αξίζει να τιμωρηθεί. Ωστόσο, είναι σημαντικό να επισημάνουμε ότι για έναν μαζοχιστή δεν είναι η θλίψη και η οδύνη τα βασικά στοιχεία που συνοδεύουν τις επιλογές και τη συμπεριφορά του… Απλά ο ίδιος θεωρεί, σε συνειδητό ή ασυνείδητο επίπεδο, ότι υπομένοντας όλο αυτόν τον πόνο θα μπορέσει να επιτύχει ένα σημαντικότερο όφελος για τον ίδιο. Υπάρχει ένας ανώτερος σκοπός, ένα μεγαλύτερο καλό για το οποίο αγωνίζεται. Η ύπαρξη ενός ανώτερου σκοπού αλλά και η έννοια της καρτερικότητας αποτελούν τα βασικά χαρακτηριστικά και τη βάση της αυτοεκτίμησής του. Όσα πιο πολλά υπομένει τόσο αυξάνεται η αυτοεκτίμησή του γι’ αυτό και, όταν απαιτείται να πάρει την κατάσταση στα χέρια του, το μεταφράζει αυτό ως «εγωιστικό» ή «συγκαταβατικό» ως προς τον εαυτό του και το αποφεύγει συστηματικά.

Διαβαθμίσεις & αποχρώσεις
Είναι γεγονός ότι μπορούμε να εντοπίσουμε πολλές συμπεριφορές μέσα στην καθημερινότητα των ανθρώπων που θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν μαζοχιστικές καθώς συνοδεύονται από αυτοηττώμενες επιλογές και …πολλή ταλαιπωρία αν μη τι άλλο. Ένα άτομο, για παράδειγμα, που κάνει διαρκώς γκάφες που προκαλούν διάφορες αντιδράσεις στους άλλους και αποφέρουν έλλειψη σεβασμού και εκτίμησης στον ίδιο, μπορεί να χαρακτηριστεί ως αυτοηττώμενη προσωπικότητα; Όπως και συμπεριφορές αλτρουϊσμού, αυτοθυσίας και αυταπάρνησης για ιδεώδη και αξίες που έχουν μείνει γνωστές στην Ιστορία, μπορούν να εμπεριέχουν μαζοχιστικά στοιχεία προσωπικότητας;

Η Nancy Mc Williams αναφέρει χαρακτηριστικά ότι «η συμπεριφορά που διέπεται από ηθικό μαζοχισμό δεν είναι απαραίτητα παθολογική, ακόμη και στην περίπτωση που, με τη στενότερη έννοια, είναι μια συμπεριφορά αυταπάρνησης. Μερικές φορές η ηθική επιβάλλει να υποφέρουμε για κάτι που έχει μεγαλύτερη αξία από την πρόσκαιρη προσωπική μας ανακούφιση. Σύμφωνα με αυτό το πνεύμα, η Helena Deutch (1944) υποστήριξε ότι η μητρότητα είναι έμφυτα μαζοχιστική. Στην πραγματικότητα τα περισσότερα θηλαστικά θέτουν το καλό των απογόνων τους πάνω από την προσωπική τους επιβίωση. Αυτή η συμπεριφορά μπορεί να είναι «αυτοηττώμενη» για το ζώο που την εφαρμόζει, όχι όμως και για τα νεογνά του και για την επιβίωση του είδους. Τα πιο αξιέπαινα παραδείγματα μαζοχισμού συναντώνται όταν τα άτομα διακινδυνεύουν τη ζωή, την υγεία και την ασφάλειά τους στην υπηρεσία ενός ανώτερου κοινωνικού αγαθού, όπως είναι η επιβίωση του πολιτισμού ή των αξιών τους. Υπάρχουν άνθρωποι, όπως η Mahatma Gandhi και η Μαρία Τερέζα, για τους οποίους θα μπορούσε να υποτεθεί ότι διέθεταν προσωπικότητα με έντονες μαζοχιστικές τάσεις, καθώς έδειξαν αφοσίωση ήρωα ή και αγίου σε σκοπούς που υπερέβαιναν τα όρια του εαυτού τους».

Πέρα όμως από τις παραπάνω περιπτώσεις ο όρος μαζοχισμός αναφέρεται και σε μη ηθικοποιημένα πρότυπα αυτοκαταστροφικότητας, όπως, για παράδειγμα, είναι οι περιπτώσεις των ατόμων που είναι επιρρεπή στα ατυχήματα, ή τα άτομα που ακρωτηριάζουν ή τραυματίζουν τον εαυτό τους χωρίς όμως να χαρακτηρίζονται από αυτοκτονική πρόθεση (3). Σε αυτές τις περιπτώσεις, πίσω από την αυτοκαταστροφική διάθεση υπάρχει ένας απώτερος σκοπός μπροστά στον οποίο ο σωματικός πόνος δεν είναι και τόσο σημαντικός. Για παράδειγμα, τα άτομα που αυτοτραυματίζονται περιγράφουν χαρακτηριστικά ότι αυτό που κάνουν στο σώμα τους και η αίσθηση του πόνου που βιώνουν τους κάνει και νιώθουν ότι είναι ακόμη ζωντανοί. Αυτό το αίσθημα είναι τόσο σημαντικό που δεν συγκρίνεται με τη «μικρή» ταλαιπωρία του σωματικού πόνου (3).

Όπως παρατηρούμε, λοιπόν, η έννοια της μαζοχιστικής προσωπικότητας παρουσιάζει σημαντικές διαβαθμίσεις και αποχρώσεις. Μαζοχισμός εντοπίζεται σε πολλές πράξεις που κάνουν κακό στον εαυτό μας αλλά και σε πολλά κλινικά περιστατικά που αν μη τι άλλο αναζητούν ψυχοθεραπευτική βοήθεια για να μπορέσουν να αρχίσουν να συμπεριφέρονται καλύτερα στον εαυτό τους. Είναι γεγονός ότι σε όλες τις ψυχιατρικές διαγνώσεις συναντούμε συμπεριφορές επιβλαβείς για τον εαυτό και αυτοκαταστροφικές. Η Nancy Mc Williams καταλήγει ότι «κάθε άτομο συμπεριφέρεται μαζοχιστικά κάτω από συγκεκριμένες συνθήκες, συχνά μάλιστα μια τέτοια ενέργεια επιφέρει θετικό αποτέλεσμα. Τα παιδιά μαθαίνουν από μόνα τους ότι ένας τρόπος για να τραβήξουν την προσοχή των ατόμων που τα φροντίζουν είναι να προκαλούν διάφορα προβλήματα στον εαυτό τους… Ένας συνάδελφός μου μού ανέφερε κάποτε ότι άρχισε να κατανοεί τη δυναμική του φυσιολογικού μαζοχισμού, όταν η επτάχρονη κόρη του, που είχε θυμώσει μαζί του επειδή δεν της αφιέρωνε καθόλου χρόνο, του ανακοίνωσε την πρόθεσή της να ανέβει στο δωμάτιό της και να καταστρέψει όλα της τα παιχνίδια»

Επίσημα διαγνωστικά κριτήρια
Η διάγνωση της αυτοηττώμενης προσωπικότητας αναφέρεται στο επίσημο διαγνωστικό εγχειρίδιο της Αμερικανικής Ψυχιατρικής Εταιρείας, DSM-III-R (1987), στην κατηγορία των διαταραχών προσωπικότητας που δεν κατατάσσονται σε άλλη διαγνωστική κατηγορία (personality disorder not otherwise specified). Δεν έχει γίνει όμως επίσημα αποδεκτή και στη συνέχεια δεν συμπεριελήφθη στην έκδοση DSM-IV του 1994. Το πρόβλημα της επίσημης ένταξης και εξαίρεσης αφορά το γεγονός ότι ιστορικά η έννοια του μαζοχισμού έχει συνδεθεί με τη γυναικεία υποταγή και παθητικότητα. Η διαταραχή αυτή κατέστη πολιτικά αμφιλεγόμενη όταν συνδέθηκε με την έννοια της ενδο-οικογενειακής βίας η οποία θεωρείτο ότι προκαλείτο κατά κύριο λόγο από άντρες. Παρόλα αυτά, ορισμένος αριθμός ερευνητικών μελετών υποδεικνύει ότι η διαταραχή είναι κοινή και, παρά την εξαίρεσή της από το DSM-IV το 1994, εξακολουθεί να χρησιμοποιείται ευρέως από την κλινική κοινότητα ως μια έννοια που εξηγεί ευρέως πολλές πλευρές της ανθρώπινης συμπεριφοράς (4). (Η διαγνωστική κατηγορία του σεξουαλικού μαζοχισμού «που επιφέρει, σε κλινικό επίπεδο, σημαντική δυσφορία και επιβλαβή επίδραση στην κοινωνική, επαγγελματική ή άλλη σημαντική περιοχή λειτουργικότητας του ατόμου» παραμένει στο DSM-IV) (7).

Τα διαγνωστικά κριτήρια που είχαν προταθεί για την αυτοηττώμενη προσωπικότητα είναι τα εξής :

Α) Εκδήλωση κατ’ επανάληψη και σε σταθερή βάση αυτοηττώμενης συμπεριφοράς, που ξεκινά κατά την ενηλικίωση του ατόμου και είναι παρούσα σε μια ποικιλία πλαισίων λειτουργικότητας του ατόμου. Το άτομο μπορεί συχνά να αποφεύγει ή να υποτιμά ευχάριστες εμπειρίες, να έλκεται ή να επιλέγει καταστάσεις ή σχέσεις στις οποίες θα υποφέρει με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, και να εμποδίζει τους άλλους να τον βοηθήσουν, όπως φαίνεται σε τουλάχιστον πέντε από τα παρακάτω:

-Επιλέγει άτομα και καταστάσεις που επιφέρουν στον ίδιο αίσθημα απογοήτευσης, αποτυχίας ή και κακομεταχείριση ακόμη και όταν υφίστανται ξεκάθαρα καλύτερες διαθέσιμες επιλογές.

-Απορρίπτει ή καθιστά αναποτελεσματικές τις προσπάθειες των άλλων να τον βοηθήσουν.

-Όταν συμβεί κάποιο θετικό γεγονός στην προσωπική του ζωή (για παράδειγμα, μια επιτυχία στη δουλειά κλπ.) αντιδρά και ανταποκρίνεται με κατάθλιψη, ενοχή ή, γενικότερα, με συμπεριφορά που επιφέρει οδύνη (για παράδειγμα, με ένα ατύχημα).

-Υποκινεί αντιδράσεις θυμού και απόρριψης στους άλλους και στη συνέχει νιώθει πληγωμένος/η, ηττημένος/η ή ντροπιασμένος/η (για παράδειγμα, κοροϊδεύει τον/η σύντροφό του σε ένα δημόσιο χώρο προκαλώντας αντίδραση θυμού και στη συνέχεια νιώθει πληγωμένος/η και συντετριμμένος/η από την αντίδρασή του/ης.

-Απορρίπτει ευκαιρίες στις οποίες θα μπορούσε να νιώσει ευχαρίστηση ή διστάζει να συνειδητοποιήσει ή να αναγνωρίσει ότι περνά καλά και διασκεδάζει πραγματικά σε μια συγκεκριμένη περίσταση (παρά το γεγονός ότι διαθέτει κοινωνικές δεξιότητες και την ικανότητα να βιώνει ευχαρίστηση).

-Δεν καταφέρνει να ολοκληρώσει εργασίες που είναι σημαντικές κατά τα κριτήρια και τους στόχους που έχει θέσει παρά την ικανότητά του για να το κάνει αυτό. Για παράδειγμα, μπορεί να βοηθά τους συμφοιτητές του να γράψουν τις εργασίες τους, αλλά δεν καταφέρνει να γράψει τη δική του.

-Δεν ενδιαφέρεται ή απορρίπτει ανθρώπους που του συμπεριφέρονται καλά. Για παράδειγμα, δεν τον έλκουν και δεν επιλέγει ερωτικούς συντρόφους που τον φροντίζουν και του φέρονται καλά.

-Εμπλέκεται σε διάφορες επιλογές υπέρμετρης αυτοθυσίας που δεν του έχουν ζητηθεί ή επιβληθεί με κάποιο τρόπο από τους αποδέκτες της.

B) Είναι σημαντικό να τονιστεί ότι οι συμπεριφορές που προαναφέρθηκαν δεν αναφέρονται σε καταστάσεις που αφορούν αντίδραση ή προσμονή σωματικής, σεξουαλικής ή ψυχολογικής κακοποίησης.

Γ) Οι συμπεριφορές που προαναφέρθηκαν δεν εκδηλώνονται μόνο όταν το άτομο είναι σε κατάθλιψη (4).

Αίτια
Πώς λοιπόν διαμορφώνεται η αυτοηττώμενη προσωπικότητα και τα συνακόλουθα χαρακτηριστικά της. Είναι ενδιαφέρον να παρατηρήσουμε πώς ένα άτομο αρχίζει να «στρέφεται» προς την ήττα και την ταπείνωση και, ουσιαστικά, σε μια πορεία αντιφατική από το βασικό ένστικτο της ζωής…

Κατά την ψυχαναλυτική θεωρία, ασυνείδητο αίσθημα ενοχής ωθεί το άτομο στην τάση «να υποφέρει» και να έχει ανάγκη την τιμωρία στη ζωή του. Οι ενοχές ωθούν το άτομο στην επιλογή προσώπων και καταστάσεων αρνητικών για τον ίδιο προκειμένου να τιμωρήσει τον εαυτό του. Η αυτοτιμωρία συντελεί στη μείωση του αισθήματος ενοχής.

Εύλογα όμως τίθεται το ερώτημα: πώς ένα μικρό παιδί που μεγαλώνει αρχίζει να νιώθει ενοχή; Οι θεωρητικές έννοιες θα ήταν εδώ μακροσκελείς και δυσνόητες, μπορούμε όμως εύκολα να θυμηθούμε την παιδική ηλικία και το πόσο εύκολα μπορεί κανείς, σε αυτή την ηλικία, να νιώσει ότι έκανε κάτι «κακό», ή ότι ο ίδιος είναι ένα «κακό παιδί». Επίσης, τα παιδιά μπορεί να νιώσουν ενοχή για τις επιθυμίες τους που συνοδεύονται από έντονα συναισθήματα που δεν μπορούν εύκολα να διαχειριστούν. Και, κυρίως, στις περισσότερες περιπτώσεις, τα παιδιά προτιμούν να πιστεύουν ότι φταίνε τα ίδια και ότι είναι κακά παιδιά, παρά το ότι οι άλλοι δεν τα αγαπούν.

Πολλά παιδιά μεγαλώνουν σε ένα οικογενειακό περιβάλλον όπου με κάποιο τρόπο μαθαίνουν ότι μόνο μέσα από την οδύνη και τη στέρηση μπορούν να λάβουν την προσοχή και την αγάπη που επιθυμούν πραγματικά. Για παράδειγμα, ένα παιδί μεγαλώνει σε ένα οικογενειακό περιβάλλον στο οποίο του λείπει η προσοχή και η αγάπη και το γεγονός αυτό το βιώνει βέβαια τραυματικά. Παρόλα αυτά όμως δεν έχει χάσει τελείως την ελπίδα του ότι οι γονείς του το αγαπούν. Όμως, με αυτό τον τρόπο μαθαίνει ότι πρέπει πάντα να προσπαθεί σκληρά, να θυσιάζει τις προσωπικές του επιθυμίες και απολαύσεις και να μην χαίρεται αυτά που θέλει, αλλά αυτά που θέλουν οι άλλοι, προκειμένου να διατηρήσει αυτή την αγάπη που τόσο δύσκολα κερδίζεται. Γιατί έτσι έχει παρατηρήσει ότι οι γονείς του κινητοποιούνται και τον προσέχουν: όταν είναι πια …χάλια και υποφέρει κυριολεκτικά… Πράγματι, σε ορισμένες περιπτώσεις, οι γονείς μπορεί να μην μπορούν να καλύψουν συναισθηματικά τα παιδιά τους αλλά, όταν τους συμβεί κάτι σοβαρό, κινητοποιούνται με κάποιο τρόπο και τα στηρίζουν. Το παιδί βέβαια, μέχρι να συμβεί αυτό, έχει ήδη πάρει το μήνυμα ότι πρέπει να ταλαιπωρηθεί αρκετά και να προσπαθήσει με αυτοθυσία προκειμένου να κερδίσει την προσοχή και την αγάπη.

Ένα συναφές δυναμικό αφορά και την περίπτωση στην οποία η προσοχή των σημαντικών άλλων προσώπων εκφράζεται μόνο μέσα από την τιμωρία. Έτσι, το παιδί μαθαίνει ότι οι μόνες στιγμές αλληλεπίδρασης και επαφής/ σχέσης με τα σημαντικά πρόσωπα της ζωής του είναι μέσα από την τιμωρία. Σε πολλές περιπτώσεις κακοποίησης γυναικών αναφέρεται η έννοια της «σκληρής αγάπης» που υπομένουν και ζουν με αυτή. Άλλωστε, για ένα παιδί είναι σαφώς πιο σημαντική η επικοινωνία και η σχέση, από την επιθυμία για σωματική ασφάλεια (3).

Τέλος, εμπειρίες επίκρισης, κακοποίησης ή κακομεταχείρισης γενικότερα συμβάλλουν ουσιαστικά στην ανάπτυξη χαμηλής αυτοεκτίμησης. Έτσι, το παιδί που μεγαλώνει λαμβάνει μήνυμα απαξίωσης και, κυρίως, ότι δεν αξίζει το σεβασμό και την καλή μεταχείριση από τους άλλους. Αν οι σημαντικοί άλλοι στη ζωή του τού συμπεριφέρονται με αυτό τον τρόπο γιατί να μην περιμένει αυτή τη συμπεριφορά και από τους άλλους; Γιατί οι άλλοι να τον αγαπούν και να τον σέβονται;

Ο φόβος της χαράς και της επιτυχίας
Οι συνθήκες που προαναφέρθηκαν οδηγούν το άτομο σταδιακά στο να αρχίσει να παραγκωνίζει τις προσωπικές του επιθυμίες και να φοβάται την επιτυχία, τη χαρά και την απόλαυση γιατί πιστεύει ότι, τότε, οι άλλοι θα σταματήσουν να τον αγαπούν και θα τον εγκαταλείψουν. Έτσι η αδυναμία και η υποταγή καθίστανται οι βασικές συνθήκες βάσει των οποίων διαμορφώνονται οι σχέσεις με τους άλλους και η ικανοποίηση των προσωπικών αναγκών. Σε αυτή την περίπτωση, μόλις το άτομο νιώσει ότι τα πράγματα πηγαίνουν καλά, ή ότι θα επιτύχει κάτι που επιδιώκει από καιρό, αμέσως αυτό συνδέεται με αρνητικά συναισθήματα επίκρισης αλλά και εγκατάλειψης από τους άλλους. Και, τότε, θα κάνει πάντα πίσω για να σαμποτάρει την προσωπική του επιτυχία. Η προσμονή της επιτυχίας του δημιουργεί ουσιαστικά αίσθημα αγωνίας και εκνευρισμού που δεν μπορεί να αντέξει. Αισθάνεται ότι «ενοχλεί» τους άλλους και ότι γίνεται αντιπαθής με την επιτυχία του.

Ένα παράδειγμα σε αυτή την περίπτωση θα μπορούσε να είναι η μαθήτρια που διακρίνεται για την επίδοσή της και την πορεία της στα μαθήματα και, ξαφνικά, έχει μια ανεπιθύμητη εγκυμοσύνη που την αναγκάζει να κάνει πίσω στα όνειρά της. Το μέλλον της διαγραφόταν λαμπρό με τις επιδόσεις της και είναι προφανές ότι σύντομα θα περνούσε και στο πανεπιστήμιο και θα άρχιζε να οδεύει στη δική της πορεία εκπαίδευσης και επιτυχίας. Για εκείνη όμως φαίνεται ότι το φορτίο της επιτυχίας ήταν πολύ βαρύ και η ίδια αισθανόταν ότι αυτό θα την απομάκρυνε από τη ζεστασιά της οικογένειας.

Οι άνθρωποι μπορούν πραγματικά «να εφεύρουν» πολλά λάθη και κακές επιλογές αν δεν αντέχουν το βάρος της επιτυχίας και των προσδοκιών των άλλων και θέλουν να βαδίσουν σε δρόμους που μπορούν πιο εύκολα να οδηγήσουν και να ελέγξουν.

Μαζοχιστική επανάληψη τραύματος
Ο όρος αυτός αναφέρεται στις περιπτώσεις εκείνες στις οποίες το άτομο ασυνείδητα κάνει επιλογές που αναδημιουργούν μια τραυματική εμπειρία που έχει ζήσει στο παρελθόν. Έτσι, ο ίδιος ξαναζεί την τραυματική εμπειρία βιώνοντας και πάλι πόνο και οδύνη.
Η δυναμική αυτή χαρακτηρίζει αρκετά τη συμπεριφορά της αυτοηττώμενης προσωπικότητας. Ένα παράδειγμα εδώ μπορεί να αποτελεί η σχέση ενός ζευγαριού που τα πηγαίνει πολύ καλά αλλά, πάντα, εκεί που όλα είναι πολύ καλά, δημιουργείται μια κατάσταση που επιφέρει σύγκρουση και αναστάτωση στη σχέση τους. Πολλοί άνθρωποι που έχουν βιώσει μεγάλες εντάσεις και τσακωμούς στο οικογενειακό περιβάλλον περιγράφουν το πόσο δύσκολα μπορούν τελικά να αντέξουν το «να πηγαίνουν όλα καλά» και πρέπει πάντα, ασυνείδητα, να κάνουν κάτι για να προκαλέσουν ένταση και τσακωμό. Η ανάγκη να προκαλεί κανείς ξανά και ξανά τις τραυματικές καταστάσεις που έχει βιώσει ώστε να μπορέσει να κυριαρχήσει ψυχολογικά πάνω τους είναι εμφανής αλλά και τραγική.

Θεραπευτική αντιμετώπιση
Στην ψυχοθεραπεία ατόμων με μαζοχιστική (αυτοηττώμενη) προσωπικότητα είναι σημαντικό καταρχήν να συνειδητοποιηθούν και να συζητηθούν διεξοδικά τα επαναλαμβανόμενα μοντέλα μαζοχιστικών πεποιθήσεων και πρακτικών. Για παράδειγμα, «ότι πρέπει κανείς πάντα να απολογείται για τις πράξεις του», ή «ότι δεν πρέπει να διεκδικεί» κ.ά. Αυτές οι πεποιθήσεις και συμπεριφορές προφανώς εκδηλώνονται και στη θεραπεία αλλά και στη σχέση με τον ίδιο το θεραπευτή. Για παράδειγμα, ο θεραπευόμενος μπορεί να είναι συνέχεια απολογητικός, να μην συμφωνεί με διάφορα θέματα αλλά να μην το εκφράζει, ή, επίσης, να προκαλεί ασυνείδητα ένταση και θυμό στο θεραπευτή για να έχει μια έκρηξη θυμού που θα ξεσπάσει στον ίδιο.

Το πιο σημαντικό μέρος της ψυχοθεραπείας όμως είναι να μάθει ότι ο θυμός αποτελεί μια φυσική αντίδραση και ότι μπορεί κανείς να εκφράζει τη δυσαρέσκεια και το θυμό του χωρίς να φοβάται ότι θα επέλθει «τιμωρία» με διάφορους τρόπους (π.χ. εγκατάλειψη, κριτική κ.ά.).

Είναι σημαντικό το άτομο να μην πάρει ενίσχυση για την αυτοθυσία και την καρτερικότητά του σε βάσανα και κακουχίες. Πολλές φορές αυτή η προσωπικότητα έχει δημιουργηθεί επειδή οι ίδιοι οι γονείς ήταν μαζοχιστικοί ή ενίσχυαν τέτοιες συμπεριφορές. Για παράδειγμα, όταν ένα παιδί φροντίζει τον άρρωστο γονιό ή τους παππούδες του και θυσιάζει τις χαρές της ηλικίας του γι’ αυτό… Εάν οι σημαντικοί άλλοι γύρω του αρχίσουν να τον θαυμάζουν γι’ αυτό και για το πόσο καλό παιδί είναι που υπομένει τα βάσανά του με γενναιότητα, τότε αυτός είναι και ένας τρόπος ενίσχυσης της αυτοηττώμενης προσωπικότητας.

Στην ψυχοθεραπεία με άτομα με μαζοχιστική προσωπικότητα είναι σημαντικό και ο ίδιος ο ψυχοθεραπευτής να μην εμπίπτει σε παγίδες μαζοχιστικής συμπεριφοράς και να δείχνει με τον τρόπο του ότι φοβάται να διεκδικήσει. Να μην μπαίνει στο ρόλο του σωτήρα και ότι υποφέρει για να σώσει τους άλλους. Μια στάση θεραπευτικής συγχώρεσης και αυτοθυσίας δεν βοηθά. Αντίθετα, με αυτό τον τρόπο, οι θεραπευόμενοι αισθάνονται ένοχοι και ανάξιοι για βελτίωση (3).

Τέλος, είναι πολύ σημαντικό να μην χρησιμοποιούνται εκφράσεις συμπόνιας με τους μαζοχιστικούς ασθενείς. Έχει μεγάλη σημασία για το άτομο με μαζοχιστικά στοιχεία προσωπικότητας να μάθει να εκφράζει το θυμό του και να μην φοβάται να ζητήσει ικανοποίηση των επιθυμιών του χωρίς να νιώθει ότι πρέπει να προκαλέσει συμπόνια και αυτολύπηση για να το καταφέρει αυτό. Είναι πολύ σημαντικό να μάθει ότι υπάρχουν και άλλοι τρόποι με τους οποίους μπορεί να λάβει χαρά και ευχαρίστηση στη ζωή του και ότι μπορεί να φροντίζει τον εαυτό του χωρίς να νιώθει ενοχές.

Βιβλιογραφία
1. Krafft-Ebing R. (1900). Psychopathia sexualis (F. J. Rebman, Trans). New York: Physiacians and Surgeons Book Company, 1935.
2. Freud S. (1924). The economic problem in masochism. Standard Edition, 19, 159-170.
3. Nancy Mc Williams (2000), Ψυχαναλυτική Διάγνωση, εκδ. Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα.
4. http://en.wikipedia.org/wiki/Self-defeating_personality_disorder
5. Saltzman L. (1960). Masochism and psychopathy as adaptive behavior. Journal of Individual Psychology, 16, 182-188.
6. Baumeister R. F. (1989). Masochism and the self. Hillsdale, NJ: Lawrence Erlbaum.
7. DSM-IV (1994). Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders. The American Psychiatric Association, Washington, DC.
8. Yoel Inbar (Tilburg University), David A. Pizarro & Thomas Gilovich (Cornell University), Dan Ariely (Duke University) (2013). Moral Masochism: On the Connection Between Guilt and Self-Punishment. Emotion (American Psychological Association), vol. 13, No. 1, 14–18.
9. Katz Anita W. (1990). Paradoxes of masochism. Psychoanalytic Psychology, vol 7(2), 225-241.

Λουλούδια και σκουπίδια είναι απόλυτα συνδεδεμένα

Φυσικά και δεν έχουν σχέση τα λουλούδια με τα σκουπίδια! Ή μήπως έχουν και δεν το βλέπουμε;
«Μολυσμένο ή άσπιλο. Βρόμικο ή καθαρό. Αυτές είναι έννοιες που διατυπώνουμε στο μυαλό μας. Ένα όμορφο τριαντάφυλλο που μόλις κόψαμε και βάλαμε στο βάζο μας είναι αγνό. Μυρίζει τόσο όμορφα, τόσο φρέσκα. Ένας τενεκές σκουπιδιών είναι το αντίθετο. Μυρίζει απαίσια και είναι γεμάτος με σάπια πράγματα. Αλλά αυτό είναι μόνο όταν κοιτάμε την επιφάνεια. Εάν κοιτάξουμε πιο βαθιά, θα δούμε ότι μόλις σε πέντε ή έξι μέρες το τριαντάφυλλο θα γίνει μέρος των σκουπιδιών. Δε χρειάζεται να περιμένουμε πέντε μέρες για να το δούμε. Εάν απλώς κοιτάξουμε το τριαντάφυλλο, και κοιτάξουμε βαθιά, θα μπορούμε να το δούμε τώρα. Κι αν κοιτάξουμε μέσα στον τενεκέ σκουπιδιών, μπορούμε να δούμε ότι σε λίγους μήνες τα περιεχόμενα του θα μεταμορφωθούν σε όμορφα λαχανικά ή ακόμα και τριαντάφυλλα.

Εάν είσαι ένας καλός βιολογικός κηπουρός, κοιτάζοντας το τριαντάφυλλο μπορείς να δεις σκουπίδια και κοιτάζοντας τα σκουπίδια μπορείς να δεις ένα τριαντάφυλλο. Τα τριαντάφυλλα και τα σκουπίδια είναι συνδεδεμένα και υπάρχουν το ένα μέσα από το άλλο. Χωρίς τριαντάφυλλο δεν μπορείς να έχεις σκουπίδια και χωρίς σκουπίδια δεν μπορείς να έχεις τριαντάφυλλο».

Με έναν απόλυτα ποιητικό τρόπο ο Thich Nhat Hanh μας εξηγεί τη διασύνδεση που υπάρχει κάτω από δύο επιφανειακά αντίθετα αντικείμενα: τα σκουπίδια και τα τριαντάφυλλα. Μας μιλάει για τα στερεότυπα που έχουμε στο μυαλό μας και για το πώς μας αποτρέπουν να δούμε όχι μόνο την ομοιότητα ανάμεσα σε πράγματα αλλά και πώς αυτά είναι εξαρτώμενα το ένα από το άλλο.
Συχνά με τον ίδιο τρόπο απομακρυνόμαστε και από τους άλλους ανθρώπους γύρω μας. Αδυνατούμε να δούμε τη διασύνδεση πέρα από την επιφανειακή αποσύνδεση.
Σύμφωνα με άρθρο στο Psychology Today, η έλλειψη κοινωνικής σύνδεσης μπορεί να επιφέρει μεγαλύτερη βλάβη στην υγεία από την παχυσαρκία, το κάπνισμα και την υπέρταση. Αντίθετα, ισχυροί κοινωνικοί δεσμοί οδηγούν σε αύξηση της πιθανότητας για μακροζωία κατά 50%. Επίσης, άνθρωποι που αισθάνονται πιο συνδεδεμένοι με τους άλλους, έχουν χαμηλότερα επίπεδα άγχους και κατάθλιψης, υψηλότερη αυτοεκτίμηση και σωματική -ψυχολογική ευεξία.
Εάν αισθάνεσαι αποσύνδεση και μοναξιά, αυτό ίσως συμβαίνει επειδή:
Διστάζεις να προσεγγίσεις τους άλλους από φόβο μήπως απορριφθείς. Ίσως γεγονότα του παρελθόντος να συμβάλλουν στους δισταγμούς σου, ειδικά εάν έχεις βιώσει απογοήτευση και απόρριψη στις σχέσεις σου.
Ένιωθες πάντα ψυχολογικά διαφορετικός/η από τους άλλους και το θεωρείς δύσκολο να βρεις άτομο που να εκπέμπετε στο ίδιο μήκος κύματος.
Οι υποχρεώσεις της καθημερινότητας επιτρέπουν λίγο χρόνο για γνωριμίες και φιλικές επαφ.
Επικεντρώνεσαι στις διαφορές (πολιτικές, θρησκευτικές, πολιτισμικές, εθνικές και άλλες προτιμήσεις).Πράγματι, ως άνθρωποι συχνά επιδιώκουμε να ανήκουμε σε ομάδες, γιατί αυτό μας δίνει μία αίσθηση ταυτότητας. Αλλά το να επιτείνουμε τις διαφορές με τους άλλους, δε θα μας δώσει ποτέ την αίσθηση της πραγματικής διασύνδεσης. Η πραγματική εσωτερική σύνδεση με τους άλλους προκύπτει όταν παραμένουμε ενωμένοι μέσα στη διαφορετικότητα μας, όταν ανακαλύπτουμε πως οι διαφορές μας δεν είναι παρά επιφανειακές στρώσεις που καλύπτουν τη βαθύτερη ομοιότητά μας.
Για να ενισχύσεις την εσωτερική σου σύνδεση με τους άλλους, θυμήσου ότι:
Μέσα στον καθένα από εμάς υπάρχει το λουλούδι και το σκουπίδι, το όμορφο και το άσχημο, το φωτεινό και το σκοτεινό και όλα εναλλάσσονται διαρκώς, μεγαλώνουν και αποσυντίθενται , μεταμορφώνονται και αναγεννιούνται. Γι΄ αυτό, κάθε φορά που πιάνεις τον εαυτό σου έτοιμο να κρίνει, μην ξεχνάς να κοιτάξεις για λίγο πέρα από την επιφάνεια του άλλου, πέρα από αυτό που φαίνεται ότι μπορεί να είναι.
Αντί λοιπόν για κριτική, δοκίμασε να προσφέρεις αγάπη και ζεστασιά στους άλλους. Εάν φοβάσαι την απόρριψη, έχε υπόψη σου ότι με μια ζεστή συμπεριφορά έχεις περισσότερες πιθανότητες να τους κάνεις να νιώσουν ότι τους συμπαθείς και τελικά να σε συμπαθήσουν κι εκείνοι.
Εάν θεωρείς ότι δεν έχεις χρόνο – λόγω υποχρεώσεων – να απλώσεις το χέρι προς τους άλλους, θυμήσου πως κάθε μέρα παρουσιάζονται έστω και μικρές ευκαιρίες να νιώσεις συνδεδεμένος: με τον άνθρωπο που περιμένετε μαζί το λεωφορείο, με τον ταμία του σούπερ-μάρκετ, με τον πελάτη στη δουλειά σου. Δεν χρειάζεται κάτι μεγάλο: κάποιες φορές ένα χαμόγελο ή μια ερώτηση γνήσιου ενδιαφέροντος αρκούν.
Αντί να επικεντρώνεσαι σε αυτά που σε χωρίζουν από τους άλλους, τις διαφορές σας, προσπάθησε να καταλάβεις τι είναι αυτό που σας ενώνει. Προσπάθησε να καταλάβεις τις βαθύτερες ανάγκες σου που ίσως εξυπηρετεί η συμπεριφορά αποσύνδεσης. Νιώθεις ότι είναι ένας τρόπος να αισθάνεσαι σημαντικός; Να προστατεύεσαι; Από πού μπορεί να προκύπτουν αυτές οι ανάγκες;
Άνοιξε την καρδιά σου στην αγάπη τόσο προς τον εαυτό σου όσο και προς τους άλλους. Η αγάπη μπορεί να έχει εκατοντάδες μορφές: Μπορεί να είναι αποδοχή, ένα γνήσιο κομπλιμέντο, μια πράξη ευγένειας, βαθιά κατανόηση, ένα ζεστό χαμόγελο, ένα χέρι βοήθειας. Είναι εξίσου σημαντικό να τη δίνεις στον εαυτό σου όσο και στους άλλους. Το ταξίδι προς τη βαθιά σύνδεση με τους άλλους προϋποθέτει ότι ξεκινάς όντας συνδεδεμένος με τον εαυτό σου και τις ανάγκες σου.

Τα μυαλά σου και μια λίρα και του μπογιατζή ο κόπανος

Την εποχή της Τουρκοκρατίας υπήρχε στην Αθήνα ένας απαίσιος Αλβανός, που γύριζε στα διάφορα σπίτια των Χριστιανών και μάζευε τον καθιερωμένο κεφαλικό φόρο. Ονομαζόταν Κιουλάκ Βογιατζή.
Ήταν δύο μέτρα περίπου ψηλός και το άγριο πρόσωπο του ήταν κατάμαυρο και βλογιοκομμένο. Οι Έλληνες, μόνο που τον έβλεπαν, τους κοβόταν η ανάσα. Ο λόρδος Βύρωνας που τον γνώρισε από κοντά, γράφει ότι έμοιαζε σαν δαίμονας, που ξεπήδησε από την κόλαση κι ότι τα παιδιά πάθαιναν ίλιγγο τρόμου, όταν τον αντίκριζαν, ξαφνικά μπροστά τους.

Ο Κιουλάκ Βογιατζή κρατούσε πάντοτε στα χέρια του ένα κοντόχοντρο κόπανο και με αυτόν απειλούσε τους Χριστιανούς. Έλεγε, δηλαδή ότι θα τους σπάσει το κεφάλι, αν δεν του έδιναν μια χρυσή λίρα ή δύο φλουριά, όπως απαιτούσε ο κεφαλικός φόρος κάθε έξι μήνες.
Ο Αλβανός, όμως αυτός ήταν τόσο κουτός, ώστε δεν μπορούσε να ξεχωρίσει τα διάφορα νομίσματα της εποχής εκείνης. Έτσι,, πολλοί Έλληνες που δεν είχαν να πληρώσουν, του έδιναν μερικές μπρούτζινες δεκάρες, που τις γυάλιζαν προηγούμενα, για να φαίνονται χρυσές και τον ξαπόστελναν. Από τότε, λοιπόν, έμεινε η φράση που τη λέμε, συνήθως για τους ελαφρόμυαλους. Μπογιατζής δεν ήταν άλλος από το Κιουλάκ Βογιατζή με τον κόπανο του.

Ποια τα συμπτώματα των εγκεφαλικών βλαβών;

Τα συμπτώματα των εγκεφαλικών βλαβών, εξαρτώνται από το ποιά περιοχή του εγκεφάλου έχει υποστεί την βλάβη. Σε μερικές ασθένειες, μπορεί να συμμετέχουν μεγάλες περιοχές του εγκεφάλου, όμως τα συμπτώματα να είναι σχετικώς λίγα.

Αντιστρόφως, πολύ μικρές βλάβες, εάν συμβούν σε κρίσιμες περιοχές του εγκεφάλου, μπορεί να έχουν καταστροφικά αποτελέσματα. Για παράδειγμα, ο δικτυωτός σχηματισμός, είναι μία μικροσκοπική περιοχή που ευρίσκεται στο στέλεχος του εγκεφάλου και η οποία ουσιαστικά, είναι ο γενικός διακόπτης του εγκεφάλου, εάν συμβεί στην περιοχή αυτή ένα αγγειακό επεισόδιο, το αποτέλεσμα είναι, μόνιμο κώμα.
Ένας ασθενής, για να είναι ξυπνητός, χρειάζεται οπωσδήποτε να έχει εν λειτουργία τον δικτυωτό σχηματισμό και ένα τουλάχιστον εγκεφαλικό ημισφαίριο. Εάν ο ασθενής έχει πλήρη απώλεια συνειδήσεως, τότε είτε δεν λειτουργεί ο δικτυωτός σχηματισμός, είτε υπάρχει σημαντική βλάβη σε αμφότερα τα εγκεφαλικά ημισφαίρια.

Συχνά, τα αρχικά σημεία και συμπτώματα μιας εγκεφαλικής βλάβης, μπορεί να είναι μη ειδικά και να περιλαμβάνουν:

• Κεφαλαλγία

• Ναυτία

• Πυρετό (εάν υπάρχει κάποια λοίμωξη)

• Πόνο και δυσκαμψία στον αυχένα (εάν υπάρχει φλεγμονή των μηνίγγων)

• Προβλήματα στην όραση (εάν υπάρχει βλάβη στην πορεία του οπτικού νεύρου)


• Προβλήματα στο λόγο (εάν υπάρχει βλάβη στο κέντρο ομιλίας-περιοχή του Broca)

• Προβλήματα στην άρθρωση των λέξεων (λόγω αδυναμίας των μυών που ελέγχουν το στόμα)

• Αδυναμία ή παράλυση της μίας πλευράς του σώματος

• Σπασμούς

• Απώλεια της μνήμης και διανοητική σύγχυση

• Αλλαγές στην προσωπικότητα, απώλεια της αυτοσυγκέντρωσης, επιθετικότητα και απώλεια του αυτοελέγχου

• Εξαιρετικά έντονη κεφαλαλγία
Εάν εμφανισθεί αιφνιδιαστικά, οποιοδήποτε από τα παραπάνω συμπτώματα, τότε το άτομο που το παρουσίασε, θα πρέπει άμεσα να εξετασθεί, συνήθως σε πλήρως εξοπλισμένο (αξονικός και μαγνητικός τομογράφος), τμήμα επειγόντων περιστατικών, με εύκολη πρόσβαση σε νευρολόγους και νευροχειρουργούς.
Πως γίνεται η διάγνωση των εγκεφαλικών βλαβών;
Το προηγούμενο ιστορικό του ασθενούς και η διερεύνηση των σημείων και συμπτωμάτων του αρρώστου, μπορεί να βοηθήσουν στην διάγνωση. Πλήρης νευρολογική εξέταση, αλλά και πλήρης έλεγχος των υπολοίπων συστημάτων, θα βοηθήσει στην ακριβή αξιολόγηση της καταστάσεως του αρρώστου. Για παράδειγμα, τα άτομα που πάσχουν από ανωμαλίες του καρδιακού ρυθμού (κολπική μαρμαρυγή), έχουν μεγαλύτερη πιθανότητα για αγγειακό εγκεφαλικό επεισόδιο.
Τον ίδιο κίνδυνο επίσης διατρέχουν, οι ασθενείς που εμφανίζουν στένωση της καρωτίδας. Στην τελευταία αυτή περίπτωση, ο ειδικός ιατρός θα μπορεί να ακούσει ένα φύσημα (παθολογικό ήχο, που προκαλείται καθώς το αίμα διέρχεται μέσω εστενωμένης καρωτίδας αρτηρία, στη περιοχή του λαιμού).
Τέλος, ανάλογα με την κλινική κατάσταση του αρρώστου, θα γίνουν οι κατάλληλες απεικονιστικές εξετάσεις (αξονική τομογραφία, μαγνητική τομογραφία, αγγειογραφικές εξετάσεις, κ.λ.π.). Επίσης, μπορεί να γίνει οσφυονωτιαία παρακέντηση, για έλεγχο του εγκεφαλονωτιαίου υγρού (για πιθανή ύπαρξη αίματος, λοίμωξης ή παθολογικών πρωτεϊνών).