ΔΡΑΜΑΤΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ: ΕΥΡΙΠΙΔΗΣ - Ἀνδρομάχη (1-55)

ΑΝΔΡΟΜΑΧΗ
Ἀσιάτιδος γῆς σχῆμα, Θηβαία πόλις,
ὅθεν ποθ᾽ ἕδνων σὺν πολυχρύσωι χλιδῇ
Πριάμου τύραννον ἑστίαν ἀφικόμην
δάμαρ δοθεῖσα παιδοποιὸς Ἕκτορι,
5 ζηλωτὸς ἔν γε τῷ πρὶν Ἀνδρομάχη χρόνῳ,
νῦν δ᾽, εἴ τις ἄλλη, δυστυχεστάτη γυνή
[ἐμοῦ πέφυκεν ἢ γενήσεταί ποτε]·
ἥτις πόσιν μὲν Ἕκτορ᾽ ἐξ Ἀχιλλέως
θανόντ᾽ ἐσεῖδον, παῖδά θ᾽ ὃν τίκτω πόσει
10 ῥιφθέντα πύργων Ἀστυάνακτ᾽ ἀπ᾽ ὀρθίων,
ἐπεὶ τὸ Τροίας εἷλον Ἕλληνες πέδον·
αὐτὴ δὲ δούλη τῶν ἐλευθερωτάτων
οἴκων νομισθεῖσ᾽ Ἑλλάδ᾽ εἰσαφικόμην
τῷ νησιώτῃ Νεοπτολέμῳ δορὸς γέρας
15 δοθεῖσα λείας Τρωϊκῆς ἐξαίρετον.
Φθίας δὲ τῆσδε καὶ πόλεως Φαρσαλίας
σύγχορτα ναίω πεδί᾽, ἵν᾽ ἡ θαλασσία
Πηλεῖ ξυνῴκει χωρὶς ἀνθρώπων Θέτις
φεύγουσ᾽ ὅμιλον· Θεσσαλὸς δέ νιν λεὼς
20 Θετίδειον αὐδᾷ θεᾶς χάριν νυμφευμάτων.
ἔνθ᾽ οἶκον ἔσχε τόνδε παῖς Ἀχιλλέως,
Πηλέα δ᾽ ἀνάσσειν γῆς ἐᾷ Φαρσαλίας,
ζῶντος γέροντος σκῆπτρον οὐ θέλων λαβεῖν.
κἀγὼ δόμοις τοῖσδ᾽ ἄρσεν᾽ ἐντίκτω κόρον,
25 πλαθεῖσ᾽ Ἀχιλλέως παιδί, δεσπότῃ δ᾽ ἐμῷ.
καὶ πρὶν μὲν ἐν κακοῖσι κειμένην ὅμως
ἐλπίς μ᾽ ἀεὶ προῆγε σωθέντος τέκνου
ἀλκήν τιν᾽ εὑρεῖν κἀπικούρησιν κακῶν·
ἐπεὶ δὲ τὴν Λάκαιναν Ἑρμιόνην γαμεῖ
30 τοὐμὸν παρώσας δεσπότης δοῦλον λέχος,
κακοῖς πρὸς αὐτῆς σχετλίοις ἐλαύνομαι.
λέγει γὰρ ὥς νιν φαρμάκοις κεκρυμμένοις
τίθημ᾽ ἄπαιδα καὶ πόσει μισουμένην,
αὐτὴ δὲ ναίειν οἶκον ἀντ᾽ αὐτῆς θέλω
35 τόνδ᾽, ἐκβαλοῦσα λέκτρα τἀκείνης βίᾳ·
ἁγὼ τὸ πρῶτον οὐχ ἑκοῦσ᾽ ἐδεξάμην,
νῦν δ᾽ ἐκλέλοιπα· Ζεὺς τάδ᾽ εἰδείη μέγας,
ὡς οὐχ ἑκοῦσα τῷδ᾽ ἐκοινώθην λέχει.
ἀλλ᾽ οὔ σφε πείθω, βούλεται δέ με κτανεῖν,
40 πατήρ τε θυγατρὶ Μενέλεως συνδρᾷ τάδε.
καὶ νῦν κατ᾽ οἴκους ἔστ᾽, ἀπὸ Σπάρτης μολὼν
ἐπ᾽ αὐτὸ τοῦτο· δειματουμένη δ᾽ ἐγὼ
δόμων πάροικον Θέτιδος εἰς ἀνάκτορον
θάσσω τόδ᾽ ἐλθοῦσ᾽, ἤν με κωλύσῃ θανεῖν.
45 Πηλεύς τε γάρ νιν ἔκγονοί τε Πηλέως
σέβουσιν, ἑρμήνευμα Νηρῇδος γάμων.
ὃς δ᾽ ἔστι παῖς μοι μόνος, ὑπεκπέμπω λάθρᾳ
ἄλλους ἐς οἴκους, μὴ θάνῃ φοβουμένη.
ὁ γὰρ φυτεύσας αὐτὸν οὔτ᾽ ἐμοὶ πάρα
50 προσωφελῆσαι, παιδί τ᾽ οὐδέν ἐστ᾽, ἀπὼν
Δελφῶν κατ᾽ αἶαν, ἔνθα Λοξίᾳ δίκην
δίδωσι μανίας, ἥν ποτ᾽ ἐς Πυθὼ μολὼν
ᾔτησε Φοῖβον πατρὸς οὗ κτείνει δίκην,
εἴ πως τὰ πρόσθε σφάλματ᾽ ἐξαιτούμενος
55 θεὸν παράσχοιτ᾽ ἐς τὸ λοιπὸν εὐμενῆ.

***
ΑΝΔΡΟΜΑΧΗ
Από τη Θήβη —ω πόλη της Ασίας στολίδι—
έφτασα κάποτε φορτωμένη με πλούτη
στου Πριάμου το παλάτι, όταν με δώσανε
στον Έκτορα, να γίνω των παιδιών του η μάνα·
η ζηλεμένη εκείνο τον καιρό Ανδρομάχη,
μα τώρα η πιο δυστυχισμένη απ᾽ τις γυναίκες.
Αφού τον άντρα μου τον Έκτορα είδα να πεθαίνει
και το παιδί που απόχτησα μαζί του, τον Αστυάνακτα,
10 τον είδα να γκρεμίζεται απ᾽ τα καστροπύργια
όταν οι Έλληνες κυρίεψαν της Τροίας τη χώρα.
Σκλάβα έχω φτάσει στην Ελλάδα, εγώ
η αρχοντοκόρη μιας γενιάς από τις λίγες,
αφού όταν μοίρασαν τα λάφυρα, με δώσανε
στον νησιώτη Νεοπτόλεμο,
βραβείο ξεχωριστό της αντρειοσύνης του.
Τώρα κατοικώ εδώ στον κάμπο
που συνορεύει με τη Φθία και με τα Φάρσαλα.
Εδώ, μακριά από των ανθρώπων την οχλαλοή,
ζούσε με τον Πηλέα η θαλασσινή
Θέτις κι από τον γάμο της θεάς
θετίδειο κράζει ετούτο εδώ τον τόπο
20 ο λαός της Θεσσαλίας. Κι έχει εδώ
την κατοικία του ο γιος του Αχιλλέα
κι αφήνει τον Πηλέα να βασιλεύει
στην πόλη των Φαρσάλων, μη θέλοντας
να πάρει το σκήπτρο όσο ο γέροντας ζει.
Κι εγώ, σ᾽ αυτό το σπίτι απόχτησα παιδί, αγόρι,
πλαγιάζοντας με τον αφέντη μου, του Αχιλλέα τον γιο.
Έτσι, κι ας ήμουν βουτηγμένη
στις συμφορές,
μια ελπίδα πάντα με κρατούσε,
πως αν εζούσε το παιδί μου θα ᾽βρισκα
κάποια δύναμη, κάποια παρηγόρια.
Όμως αφότου ο αφέντης μου, καταφρονώντας
το κρεβάτι της σκλάβας,
30 τη Σπαρτιάτισσα Ερμιόνη έκαμε ταίρι του,
με κατηγόριες η γυναίκα αυτή με κατατρέχει.
Λέει ότι, τάχα, με βοτάνια μαγικά
δεν την αφήνω ν᾽ αποχτήσει τέκνο
κι εξαιτίας μου εκείνος τη μισεί
και πως έχω σκοπό να κατοικήσω
σ᾽ αυτό το σπίτι αφού πετάξω με τη βία
το νυφικό κρεβάτι. Ωστόσο, εγώ,
πρώτα πρώτα, χωρίς να το θέλω
μαζί του πλάγιασα,
και τώρα, μάρτυς μου ο θεός, αποτραβήχτηκα.
Όμως αυτή δεν με πιστεύει, θέλει
40 τον θάνατό μου, κι ο γονιός Μενέλαος συμφωνεί.
Ήρθε απ᾽ τη Σπάρτη με σκοπό
τέτοιον και τώρα βρίσκεται στο σπίτι. Κι εγώ
πρόστρεξα, φοβισμένη ικέτισσα, στον ναό της Θέτιδας,
που βρίσκεται πλάι στο παλάτι,
μήπως γλιτώσω τον αφανισμό μου.
Γιατί ο Πηλέας και του Πηλέα οι συγγενείς
τιμούν ετούτον τον ναό, που τους θυμίζει
της Νεραϊδοκυράς τον γάμο. Όσο για το μονάκριβό μου,
από τον φόβο μη μου το σκοτώσουν,
σ᾽ άλλο σπίτι, κρυφά, το έχω στείλει.
Γιατί ο πατέρας του ούτ᾽ εμένα να βοηθήσει
50 μπορεί, ούτε και το παιδί του, καθώς λείπει
στους Δελφούς, όπου πήγε να γυρέψει
συγνώμη απ᾽ τον Απόλλωνα, για την παλιά του αφροσύνη
όταν εσήκωσε κεφάλι στον Λοξία
ζητώντας λόγο για τον φόνο του πατρός του.
Τώρα, με παρακάλια στον Απόλλωνα, ζητάει
να ξεχαστεί το παλιό σφάλμα του και να ᾽χει
την εύνοια του θεού από δω και πέρα.

Μορφές και Θέματα της Αρχαίας Ελληνικής Μυθολογίας: ΜΕΤΑΜΟΡΦΩΣΕΙΣ - ΠΕΡΙΚΛΥΜΕΝΟΣ

ΠΕΡΙΚΛΥΜΕΝΟΣ

(λιοντάρι, φίδι, μυρμήγκι, αετός, μύγα, μέλισσα, σμήνος μελισσών)

 

Ο Περικλύμενος ήταν ο μεγαλύτερος γιος του Νηλέα και της Χλωρίδας, κόρης του Αμφίονα του Θηβαίου, που του χάρισε μια κόρη, την Πηρώ, και τρία αγόρια, τον Νέστορα, τον Χρόμιο, τον Περικλύμενο (Όμ., Οδ. λ. 285-287)· ή δώδεκα αγόρια, τον Ταύρο, τον Αστέριο, τον Πηλάονα, τον Δηίμαχο, τον Ευρύβιο, τον Επίλαο, τον Φράσιο, τον Ευρυμένη, τον Ευαγόρα, τον Αλάστορα, τον Νέστορα, τον Περικλύμενο (Απολλόδ. 1.93). Σε αυτόν τον τελευταίο ο παππούς του Ποσειδώνας, πατέρας του Νηλέα, έδωσε το χάρισμα να αλλάζει μορφές.

 

Όταν ο Ηρακλής προσπαθούσε να κυριεύσει την Πύλο, ο Περικλύμενος, υπερασπιζόμενος την πατρίδα του, μεταμορφωνόταν άλλοτε σε λιοντάρι, άλλοτε σε φίδι, άλλοτε πάλι σε μέλισσα. Σαν μέλισσα κάθισε στον ζυγό του άρματος του Ηρακλή και περίμενε την κατάλληλη στιγμή για την επίθεσή του, οπότε και θα έπαιρνε ξανά την ανθρώπινη μορφή του. Όμως ο Ηρακλής τον αναγνώρισε έγκαιρα χάρη στην προστάτισσά του Αθηνά που, θυμωμένη για τα κατορθώματα του Περικλύμενου, έδωσε στον Ηρακλή ένα τόξο, του έδειξε τη μέλισσα και του αποκάλυψε την πραγματική του ταυτότητα· προτού ο Περικλύμενος προλάβει να ξαναμεταμορφωθεί, ο Ηρακλής διαπέρασε τη μέλισσα με ένα βέλος του. Μάλιστα λέγεται ότι η ίδια η Αθηνά ενέβαλε στον Περικλύμενο τη σκέψη να μεταμορφωθεί σε μέλισσα, ώστε να αναγκαστεί να πλησιάσει πολύ τον Ηρακλή και εκείνος να τον σκοτώσει.

 

Άλλοι λένε ότι ο Ηρακλής δεν τον σκότωσε με βέλος αλλά τον συνέθλιψε ανάμεσα στα δυο του δάχτυλα· ή ότι τον σκότωσε με βέλος, όταν είχε πάρει τη μορφή αετού· ή με το ρόπαλό του όταν μεταμορφώθηκε σε μύγα και κάθισε στο καμουτσίκι του Ηρακλή. Όπως και να είναι, απαλλαγμένος από τον Νηλείδη Περικλύμενο, εξαιτίας του οποίου κινδύνεψε η εκστρατεία με αποτυχία, ο Ηρακλής σκότωσε και τα άλλα παιδιά του Νηλέα, εκτός από τον Νέστορα που εκείνη την περίοδο έλειπε στη χώρα των Γερηνίων στη Λακωνία.

 

Είναι το δικό μου “θέλω” ή κάποιου άλλου;

Υπάρχουν στιγμές στη ζωή μας που μας σημαδεύουν. Υπάρχουν στιγμές στη ζωή μας που πρέπει συνειδητά ή μη να κάνουμε μια επιλογή. Μια επιλογή που θα καθορίσει τη ζωή μας, που θα καθορίσει το ποιοι είμαστε. Αυτή η στιγμή μπορεί να κάνει θόρυβο, να μας εντυπωσιάσει, να μας δυσκολέψει, αλλά μπορεί και να μην την καταλάβουμε μέχρι πολύ καιρό αργότερα που θα θερίσουμε τους καρπούς της επιλογής μας αυτής.

Δεν υπάρχουν καλές και κακές επιλογές. Υπάρχουν επιλογές που κάνουμε για εμάς, και επιλογές που μοιάζει να κάνουμε για εμάς. Το περιβάλλον μας πολλές φορές παίζει σοβαρό ρόλο ή και καθορίζει τις αποφάσεις μας, πόσοι και πόσοι από εμάς μεγαλώνοντας δεν άκουσαν το «τι θα πει η κοινωνία» , «τι θα πει ο κόσμος», «εμείς ή εγώ είχα άλλα όνειρα για σένα» και άλλες τέτοιες εκφράσεις που όταν βρεθήκαμε μπροστά σε ένα σταυροδρόμι επιλογών τις ακούσαμε είτε από τους γύρω μας, που ένιωθαν την ανάγκη να μας συμβουλέψουν (ή και να μας καθοδηγήσουν γιατί αυτοί ξέρουν), είτε τη δουλειά έκανε το μυαλό μας από μόνο του που μας τις σιγοψιθύριζε στο αυτί.

Και τότε παύουμε να είμαστε ο εαυτός μας. Αναλαμβάνουμε έναν ρόλο και σύμφωνα με αυτόν πορευόμαστε και προσπαθούμε να ανταποκριθούμε στις προσδοκίες κάποιου άλλου, σαν ηθοποιοί που προσπαθούν να δώσουν στο κοινό αυτό που ο σκηνοθέτης έχει στο μυαλό του.

Τι συμβαίνει όμως όταν κλείνουν τα φώτα της παράστασης ή όταν οι κριτικές μας σαν ηθοποιοί δεν είναι καλές; Όταν κοιταζόμαστε στον καθρέπτη ένα πρωί και αυτός που αντικρίζουμε δεν μας αρέσει ή ακόμα χειρότερα δεν τον αναγνωρίζουμε; Είναι ίσως εκείνη η στιγμή που γυρνάμε πίσω και αναρωτιόμαστε, και αν τότε είχα ακολουθήσει τον άλλο δρόμο, που ίσως ήταν και αυτός που πραγματικά ήθελα;

Μακάρι να είχα ακολουθήσει την καρδία μου, τα όνειρά μου, όλα θα ήταν διαφορετικά. Αλλά ακόμα και να μην ήταν, όταν θα κοιταζόμασταν στο καθρέπτη, η αντανάκλασή μας δεν θα μας ήταν αποκρουστική ή άγνωστη. Θα ήταν σκυθρωπή, ίσως απογοητευμένη, αλλά περήφανη για όσα κατάφερε, για την παράσταση που έδωσε, για όσα πάλεψε, για τη διαδρομή που ακολούθησε και ας πάτησε αγκάθια ή βρήκε εμπόδια.

Το βιβλίο της ζωής μας γράφεται λέξη-λέξη, κάθε στιγμή, με κάθε μας επιλογή, και είναι πολύ σημαντικό, κάθε φορά που θα κάνουμε μια στάση και θα διαβάζουμε τις σελίδες που έχουμε γράψει να βρίσκουμε μέσα σε αυτές , εμάς τους ίδιους και όχι αυτούς που άλλοι αναγνώστες θα ήθελαν να διαβάζουν.

Ποτέ δεν ξέρεις πότε μια επιλογή που θα χρειαστεί να κάνεις, είναι αυτή που θα αλλάξει όλη σου τη ζωή. Οπότε κάθε φορά που θα έρθει η ώρα να αποφασίσεις για κάτι, τις στιγμές που θα υπολογίζεις τα θετικά και τα αρνητικά, τα πρέπει και δεν πρέπει, τις προσδοκίες, τις υποσχέσεις, τη σιγουριά ή την ανασφάλειά σου, πάρε μια βαθιά αναπνοή και ρώτα τον εαυτό σου:

Είναι δικό μου θέλω αυτό ή κάποιου άλλου; Αν κρινόταν η ζωή μου ολόκληρη τι θα επέλεγα; Θα ήθελα να διηγούμαι την ιστορία αυτή στα εγγόνια μου; Και έπειτα ετοιμάσου γιατί ένα νέο κεφάλαιο γράφεται στο βιβλίο της ζωής σου και πού ξέρεις, ίσως είναι και αυτό που θα το κάνει best seller.

Την ευτυχία την αναζητάμε με την καρδιά, όχι με το νου

Υπάρχουν πολλές πρόσφατες έρευνες και βιβλία που γράφτηκαν για την ευτυχία. Καταλαβαίνω ότι είναι δύσκολο να μην αισθανόμαστε ότι η ευτυχία προέρχεται από εξωγενείς παράγοντες-ανθρώπους, μέρη και πράγματα. Εγώ ξεκίνησα μια ατελείωτη αναζήτηση προκειμένου να βρω εσωτερική ηρεμία και την πιο προχωρημένη ευτυχία, μέχρι που συνειδητοποίησα ότι ο νους μου αναζητούσε κάτι που η καρδιά μου ήταν πιο κατάλληλη για να μου το προσφέρει.

Ο νους είναι θαυμάσιος· όταν όμως πρόκειται για τη βαθιά εκείνη κατάδυση που θα μας βοηθήσει να βρούμε αυτό που θα μας κάνει πραγματικά ευτυχισμένους, τότε η πιο έξυπνη κίνηση είναι να ασχοληθούμε με τη νοημοσύνη και τη σοφία της ψυχής μας. Ο νους και τα συναισθήματα μπορεί να τσινίσουν λίγο όταν ζητάμε από τη διάκριση της καρδιάς μας να παίξει πρωταγωνιστικό ρόλο, αλλά τελικά ο νους μας θα απολαύσει την ιδέα της ύπαρξης μιας τέτοιας συνεργασίας, όπως είναι αυτή με τη νοήμονα καρδιά.

Μερικές φορές οι άνθρωποι μπορεί να βιώσουν μεγάλα κενά διαστήματα μεταξύ ευτυχίας και επιβίωσης. Αν ανοίξουμε περισσότερο την καρδιά μας στις αλληλεπιδράσεις μας με τους άλλους, αυτό θα μας βοηθάει να γεμίσουμε αυτούς τους κενούς χώρους με φροντίδα και βαθύτερες συνδέσεις. Πρόκειται για μια πρακτική υψηλότερης δόνησης και ένα θεμελιώδες βήμα προς την προσωπική ευτυχία και ολοκλήρωση.

Καθώς εξασκούμαστε στην ανύψωση της δόνησης της αγάπης και παύουμε να αναζητούμε την ευτυχία μέσα από τους ανθρώπους, το κάθε είδους ερέθισμα και τα πράγματα (ακόμα και αν είναι ωραία πράγματα), θα διαπιστώσουμε ότι η αυξημένη ευτυχία είναι ένα φυσικό φαινόμενο που εμφανίζεται όταν αξιολογούμε τη ζωή μας μέσα από την καρδιά μας. Η ευτυχία είναι μια υψηλότερη δόνηση, την οποία όμως αναζητούμε συχνά μέσα από μια χαμηλότερη δονητική συμπεριφορά – κι έτσι, δεν είναι εύκολο να την κατακτήσουμε.

Οι ευτυχισμένες περίοδοι μπορούν να διευρυνθούν ή να κατακερματιστούν, ανάλογα με το πόση ενέργεια χαμηλότερης συχνότητας επεξεργαζόμαστε ή αποθηκεύουμε (όπως ο φόβος, η ανασφάλεια, οι προκλήσεις του φαίνεσθαι, οι πληγές, οι πικρίες κ.λπ.). Αυτές οι ενέργειες δημιουργούν προβλέψιμες δυσλειτουργίες στη φυσική ροή της ευτυχίας. Στη συνέχεια, προσπαθούμε να αναπληρώσουμε το κενό με συμπεριφορές που ναι μεν μας κάνουν να νιώθουμε ωραία, έχουν όμως σύντομη και δαπανηρή διάρκεια ζωής.

Όταν επιτύχουμε την ευτυχία που δεν χρειάζεται να λειτουργεί ως δόλωμα ή υπό όρους, τότε όλα τα άλλα λειτουργούν ως προσθήκες – όχι ως εξαρτήσεις (το οποίο αποτελεί τη μεγαλύτερη απογοήτευση). Για παράδειγμα, η αληθινή ευτυχία δεν εξαρτάται από το πόσο καλά θα πάει μια εκδήλωση. Η αληθινή ευτυχία είναι εκεί, ακόμη κι αν ακυρωθεί η εκδήλωση ή εξελιχθεί αδιάφορα.

Είναι αντιπαραγωγικό να επιζητούμε την αέναη ευτυχία αν δεν απομακρύνουμε τις δονητικά χαμηλότερες στάσεις, με τις οποίες η ευτυχία δεν μπορεί να μοιραστεί τον ίδιο χώρο. Η ευτυχία είναι μια εσωτερική υπόθεση – κι αυτό αλλάζει τα πάντα, όταν το ανακαλύψουμε. Ας δούμε την ευτυχία σαν ένα πανάκριβο πνευματικό προνόμιο υψηλού επιπέδου που μαθαίνουμε να απελευθερώνουμε από μέσα μας κι ας μην κάνουμε τη ζωή ένα ατέλειωτο ιερό ταξίδι στην προσπάθειά μας να τη βρούμε.

Ας διατηρήσουμε τη συμπόνια στις καρδιές μας για τα εκατομμύρια των ανθρώπων που δεν έχουν την πολυτέλεια να ανησυχούν για την ευτυχία, αφού είναι βαθύτατα πιεσμένοι, βιώνοντας μια κατάσταση συνεχούς προσπάθειας για την επιβίωση από τους πολέμους, τις φυσικές καταστροφές, την πείνα, την κακομεταχείριση κ.λπ. Αυτή την κατάσταση δεν μπορούμε να την αλλάξουμε από τη μια μέρα στην άλλη, αλλά η αγάπη και η συμπόνια μας μπορούν να βοηθήσουν με τρόπους που δεν μπορούμε να διακρίνουμε.

Καμία αυθεντική αγάπη δεν πάει χαμένη, ακόμα κι αν δεν μπορούμε πάντα να παρακολουθήσουμε και να ανακαλύψουμε τους αόρατους μηχανισμούς της. Έρχονται καλύτεροι καιροί για το σύνολο της ανθρωπότητας – και εμείς είμαστε οι μηχανικοί αυτής της μεταμόρφωσης.

Τα συναισθηματικά σώματα των ανθρώπων είναι πιο άρρωστα από τα φυσικά τους σώματα

Οι άνθρωποι νομίζουν ότι μόνο τα σώματά τους είναι άρρωστα. Ίσως σε μερικά χρόνια, θα δείτε νοσοκομεία για τα συναισθηματικά σώματα.

Τα συναισθηματικά σώματα των ανθρώπων είναι πιο άρρωστα από τα φυσικά τους σώματα.

Το μίσος, ο θυμός, ο φόβος, η εκδίκηση, η προδοσία, η συκοφαντία και η ζήλια είναι οι κύριες καρκινικές ασθένειες του συναισθηματικού σώματος, αλλά οι άνθρωποι δεν το συνειδητοποιούν.

Αναφέρθηκε πρόσφατα ότι γιατροί ανακάλυψαν ότι ο φόβος και ο θυμός δημιουργούν καρκίνο. Είναι ενδιαφέρον ότι αυτό έχει αναφερθεί πριν από χιλιάδες χρόνια. Γιατί περιμέναμε τόσο να το ανακαλύψουμε; Είμαι ευγνώμων που η επιστήμη βρήκε επιτέλους την απόδειξη ότι υπάρχει ένα στοιχείο θυμού στο αίμα. Αυτό το στοιχείο δημιουργεί διέγερση στα νευρικά κανάλια και σε άλλα μέρη του σώματός μας, δημιουργώντας τελικά καρκίνο, όγκους, καρδιακές προσβολές και εγκεφαλικά επεισόδια.

Όταν αρχίσετε να απελευθερώνετε τον δικό σας Πυρήνα, αυτή η θειότητα, αυτή η μεγάλη ομορφιά και λαμπρότητα μέσα σας, θα ξεπλύνουν τη συναισθηματική σας ασθένεια.

Φιλοσοφία και ατρωσία

Στην περιοχή της Ελλάδας, όταν άρχιζε ο 5ος π.Χ. αιώνας, εμφανίστηκαν ορισμένοι άνθρωποι, πολλοί από αυτούς γενειοφόροι, οι οποίοι ξεχώριζαν επειδή δε βαρύνονταν από το άγχος του γοήτρου που ταλάνιζε τους σύγχρονούς τους. Αυτοί οι φιλόσοφοι όχι μόνο παρέμεναν ανεπηρέαστοι από τις ψυχικές ή τις υλικές επιπτώσεις της φτώχειας, αλλά και διατηρούσαν την ψυχραιμία τους όταν δέχονταν προσβολές ή διαπόμπευση. Λέγεται ότι ο Σωκράτης είδε κάποτε να περιφέρεται στους δρόμους της Αθήνας ένας σωρός από χρυσάφι και κοσμήματα και αναφώνησε: «Για κοίτα πόσα πράγματα υπάρχουν που δεν τα θέλω!». Σε μια άλλη περίσταση ένας περαστικός που τον είδε να δέχεται προσβολές στην αγορά τον ρώτησε: «Δε σε πειράζει που σε βρίζουν;». Κι αυτός απάντησε: «Για ποιο λόγο; Εσύ θα το έπαιρνες προσωπικά αν σε κλοτσούσε ένας γάιδαρος;». Παρόμοια ήταν και η στάση ενός νεότερου, του Αντισθένη· όταν τον πληροφόρησαν ότι πολύς κόσμος στην Αθήνα είχε αρχίσει να τον εγκωμιάζει, ρώτησε: «Γιατί; Έκανα τίποτα κακό;». Παρά την ατυχή κατάληξη ορισμένων, φαίνεται πως το ρεύμα αυτό είχε έρεισμα, γιατί εκατό και πλέον χρόνια αργότερα, όταν ο Μέγας Αλέξανδρος πέρασε από την Κόρινθο κι επισκέφτηκε το φιλόσοφο Διογένη, τον βρήκε να κάθεται κάτω από ένα δέντρο, ρακένδυτος αλλά αμετάπειστος. Ο πανίσχυρος Αλέξανδρος τον ρώτησε πώς μπορούσε να τον βοηθήσει. «Αρκεί να κάνεις λίγο στο πλάι» αποκρίθηκε ο φιλόσοφος «γιατί μου κρύβεις τον ήλιο». Οι στρατιώτες του Αλέξανδρου τρομοκρατήθηκαν, περιμένοντας ότι θα ξεσπούσε ο διαβόητος θυμός του ηγέτη τους. Εκείνος όμως απλώς γέλασε και είπε πως αν δεν ήταν ο Αλέξανδρος, θα ήθελε το δίχως άλλο να είναι ο Διογένης.

Όλα αυτά δε σημαίνουν ότι οι φιλόσοφοι εκείνοι δεν αντιλαμβάνονταν τη διαφορά ανάμεσα στο να είσαι καλός και στο να γίνεσαι γελοίος, ανάμεσα στην επιτυχία και στην αποτυχία. Απλώς είχαν κατασταλάξει σ’ έναν ιδιαίτερο τρόπο για να αντιμετωπίζουν τη δυσάρεστη πλευρά της εξίσωσης, σε μιαν απόκριση πολύ διαφορετική από τον παραδοσιακό κώδικα τιμής που υπονοεί ότι η γνώμη των άλλων για εμάς πρέπει να καθορίζει πώς επιτρέπεται να βλέπουμε τον εαυτό μας ή ότι κάθε προσβολή επιβάλλεται να μας θίγει, ασχέτως αν είναι ορθή ή αβάσιμη.

         ΣΧΕΣΕΙΣ  ΤΙΜΗΣ

ΓΝΩΜΗ ΤΩΝ ΑΛΛΩΝ                           ΑΥΤΟΘΕΩΡΗΣΗ
Είσαι ανυπόληπτος     —————>   Είμαι ανυπόληπτος

Η φιλοσοφία εισήγαγε ένα νέο στοιχείο στη σχέση μας με τη γνώμη των άλλων. Μπορούμε να το φανταστούμε σαν ένα κουτάκι, μέσα στο οποίο θα έπρεπε να τοποθετούμε κάθε ξένη εκτίμηση, αρνητική ή θετική, ώστε να την αποτιμούμε ψυχρά. Τότε θα μπορούσαμε να τη διοχετεύουμε προς τον εαυτό μας ενισχυμένη αν ήταν αληθής ή να την αποβάλλουμε ανώδυνα στην ατμόσφαιρα αν ήταν εσφαλμένη, χαμογελώντας ή ανασηκώνοντας τους ώμους. Οι φιλόσοφοι ονόμασαν αυτό το κουτάκι «λογική».

                     

                                     ΝΟΗΤΙΚΗ ΣΥΝΕΙΔΗΣΗ

 

ΓΝΩΜΗ ΤΩΝ ΑΛΛΩΝ                                                  ΑΥΤΟΘΕΩΡΗΣΗ

                                                                   ——> αν ευσταθεί : Είμαι ανυπόληπτος                                                        

   Είσαι ανυπόληπτος   —-   ΛΟΓΙΚΗ

                                                                   ——> αν καταρρίπτεται : Είμαι μια χαρά, παρά την εικόνα μου

Σύμφωνα με τους νόμους της λογικής, το συμπέρασμά μας πρέπει να θεωρείται αληθές αν, και μόνο αν, προκύπτει από μια λογική επαγωγή σκέψεων που βασίζονται σε ακριβείς συλλογισμούς.

Οι φιλόσοφοι θεωρούσαν τα μαθηματικά υπόδειγμα ορθής σκέψης και βάλθηκαν να βρουν τρόπους για να μεταφέρουν και στο ήθος μια αντίστοιχη αντικειμενική βεβαιότητα. Με τη βοήθεια της λογικής, υποστήριξαν, μπορούσε κανείς να αποτιμά το γόητρό του μέσω της νόησής του, αντί να είναι έρμαιο αγοραίων αισθημάτων και καπρίτσιων. Αν λοιπόν η λογική προσέγγιση αποκάλυπτε ότι η κοινότητα μας αδικεί, οι φιλόσοφοι συνιστούσαν να αδιαφορούμε για τη στάση της, κατά τον ίδιο τρόπο που παραμένουμε ψύχραιμοι όταν μας πλησιάζει κάποιος παραπλανημένος και θέλει με το ζόρι να αποδείξει ότι δύο και δύο κάνει πέντε.

Τα καταφέρνω μόνος μου;

Το να αρχίσουμε τις προσπάθειες για να πάψουμε να νιώθουμε τις ίδιες μας τις ανάγκες είναι μια στρατηγική για να ανακουφίσουμε τον πόνο της απογοήτευσης.

Θα εξασκήσουμε για χρόνια αυτό το σχέδιο επιβίωσης: να προσπαθούμε να μην καταγράφουμε τις ανάγκες μας. Και ίσως μια μέρα να φτάσουμε να ταυτιστούμε με αυτόν τον τρόπο ύπαρξης. Τότε πια δεν θα πρόκειται για στρατηγική, αλλά για την προσωπικότητά μας. Εγώ δεν χρειάζομαι τίποτα· τα καταφέρνω μόνος μου. Θα μείνουμε κολλημένοι σ’ αυτήν τη σκέψη και θα ξεχάσουμε αυτό που πραγματικά είμαστε, αυτό που μας προκαλεί πραγματική χαρά, γαλήνη και απόλαυση.

Εκείνη τη στιγμή θα φανεί ίσως αυτό που ο Έριχ Φρομ εξηγεί στο βιβλίο του Να έχεις ή να είσαι: θα πιστέψουμε πως ένα καινούργιο αυτοκίνητο, ένα ακριβότερο σπίτι, το τελευταίο αποσμητικό ή ένας λογαριασμός με αρκετά λεφτά θα μας κάνουν ευτυχισμένους.

Η κοινωνία της κατανάλωσης μας πουλάει την ιδέα πως η ιδιοκτησία είναι η πόρτα· τα κλειδιά είναι να αγοράζουμε, να ξοδεύουμε και να αλλάζουμε. Όταν αυτές οι έννοιες γίνουν τμήμα των πεποιθήσεών μας, η χειραγώγηση της συμπεριφοράς μας θα είναι εύκολη υπόθεση. Ωστόσο, μόλις αποκτήσουμε αυτό που επιθυμούμε, θα συνειδητοποιήσουμε πως «αυτό» δεν μας αρκεί, και γρήγορα οι διαφημίσεις θα μας υποδείξουν κάτι άλλο, ώστε να συνεχίσουμε την προσπάθεια από λάθος δρόμο.

Θα έπρεπε να έρθει κάποτε η μέρα που θα μπορέσουμε να σταματήσουμε και να καταλάβουμε πως δεν είναι αυτός ο σωστός δρόμος. Είναι ώρα να ψάξουμε μέσα μας- να ακούσουμε ξανά τους εαυτούς μας. Αλλά δεν είναι τόσο εύκολο.

Έχουμε ξεχάσει πώς γίνεται, και πολλές φορές θα πρέπει να ζητήσουμε από κάποιον άλλον να μας βοηθήσει να μάθουμε ξανά ποιοι είμαστε και να μας παρακινήσει να επανακτήσουμε τη σοφία που είχαμε παιδιά, τότε που μπορούσαμε να γελάμε και να παίζουμε ασταμάτητα.

Ας μιλήσουμε για την πρόκληση να μάθουμε να ακούμε τον εαυτό μας, να τον λαμβάνουμε υπόψη, να τον δούμε όπως οι γονείς μας δεν ήξεραν να τον βλέπουν, στο πλάι του αγαπημένου μας προσώπου.

Είναι πολύ οδυνηρό να έχεις ανάγκη και να μην παίρνεις αυτό που χρειάζεσαι, κι αυτό είναι το βασικό πρόβλημα. Κανείς δε θέλει να νιώσει τον πόνο τού να χρειάζεται κάτι και να μην το έχει.
Αλλά αυτός ο πόνος είναι η μόνη διέξοδος για να μπορέσω να ανακαλύψω τις αληθινές μου ανάγκες και, μόνο αν τις ανακαλύψω, θα μπορέσω μετά (μετά!) να τις ικανοποιήσω. Γιατί, αν αντιστεκόμαστε στο να νιώσουμε ευάλωτοι, κάθε φορά θα σκληραίνουμε όλο και περισσότερο και θα απομακρυνόμαστε από την πιθανότητα να διαπιστώσουμε τι χρειαζόμαστε.

Και, επίσης, με αυτόν τον τρόπο μειώνουμε και τη δεκτική μας ικανότητα.

Πρέπει να λάβουμε υπόψη πως, πιθανότατα, αυτή η στρατηγική τού να μην νιώθουμε, μας φάνηκε χρήσιμη κατά την παιδική ηλικία. Ίσως να ήταν ιδιαιτέρως έξυπνο να γίνουμε αναίσθητοι απέναντι σε μια ανάγκη μας που δεν μπορούσαμε να ικανοποιήσουμε.

Αλλά, ως ενήλικες, μπορούμε να δώσουμε σ’ εμάς τους ίδιους αυτό που χρειαζόμαστε, ή να βρούμε τα κατάλληλα πρόσωπα για να τους το ζητήσουμε. Δεν είμαστε πια εξαρτημένοι από τους γονείς μας.

Υπάρχουν αποφάσεις που έχουν πολύ μεγάλη σημασία για τη ζωή μας και για τη ζωή των άλλων

Στις εύπορες κοινωνίες, όντως βομβαρδιζόμαστε αδιάκοπα από εκατοντάδες επιλογών σχετικά με το τι θα φάμε, τι θα φορέσουμε, τι θα αγοράσουμε και τι θα παρακολουθήσουμε στην τηλεόραση. Αυτές οι επιλογές απαιτούν ελάχιστη σκέψη γιατί οι συνέπειές τους είναι εφήμερες. Αλλά υπάρχουν αποφάσεις που έχουν πολύ μεγάλη σημασία για τη ζωή μας, και μερικές φορές για τη ζωή των άλλων, και αξίζουν μια σοβαρή επένδυση χρόνου και ενεργητικής σκέψης.

Τέτοιες αποφάσεις είναι, για παράδειγμα, το πότε θα συζήσουμε με έναν συγκεκριμένο άντρα ή γυναίκα, αν θα παντρευτούμε, αν και πότε θα κάνουμε παιδιά, πού θα ζήσουμε, αν θα συνάψουμε εξωσυζυγική σχέση ή αν θα πάρουμε διαζύγιο ή σε ποιον θα αφήσουμε χρήματα σε μια διαθήκη. Οι αποφάσεις μας μπορεί να σχετίζονται με ανθρώπους για τους οποίους έχουμε ευθύνη. Χρειάζεται να αποφασίσουμε τι όνομα θα δώσουμε στα παιδιά μας, τι όρια συμπεριφοράς θα θέσουμε, τι πρέπει να ρυθμίσουμε για τη φροντίδα τους και σε τι σχολείο θα πρέπει να τα στείλουμε. Κάποια επαγγέλματα έχουν ενσωματωμένες στη δομή τους αλλεπάλληλες λήψεις αποφάσεων: γιατροί, δικαστές, πολιτικοί, ακόμη και χρηματιστές, πρέπει σε καθημερινή βάση να κάνουν επιλογές με εξαιρετικά σημαντικές συνέπειες, και έχουν τα εφόδια να το κάνουν αυτό μέσα από μια εκπαίδευση στις διαδικασίες λήψης αποφάσεων σε ό,τι αφορά τον εκάστοτε τομέα των αρμοδιοτήτων τους. Αλλά οι περισσότεροι άνθρωποι δεν είναι καθόλου καταρτισμένοι σε βασικές τεχνικές λήψης αποφάσεων.

Μία από τις πιο σημαντικές αποφάσεις στη ζωή του Αριστοτέλη λήφθηκε όταν ήταν έφηβος. Μετά τον θάνατο των γονιών του τον υιοθέτησε ο γαμπρός του, Πρόξενος, και μεταξύ τους αποφάσισαν ότι ο ιδανικός τόπος για αυτόν τον εξαιρετικά ευφυή νεαρό ήταν η καλύτερη σχολή στον κόσμο – η Ακαδημία του Πλάτωνα στην Αθήνα. Ως ο πιο ευφυής μαθητής στον οποίο δίδαξε ποτέ ο Πλάτων, ο Αριστοτέλης μπόρεσε να καταπιαστεί με κάθε είδους κλάδο μελέτης, μεταξύ αυτών και με κάποιους για τους οποίους ελάχιστα ενδιαφερόταν ο Πλάτων – τις φυσικές επιστήμες. Ο Αριστοτέλης εξελίχθηκε στον πρώτο φιλόσοφο που περιέγραψε με πρακτικούς όρους τον καλύτερο τρόπο λήψης μιας απόφασης, γράφοντας με ζωντανό, πρακτικό τρόπο και χωρίς σύνθετες και ακατανόητες εκφράσεις. Η μέθοδος απαιτεί να εξετάζουμε επαρκώς όλες τις εναλλακτικές συμπεριφορές που ενδέχεται ή όχι να μας οδηγήσουν στην επίτευξη των στόχων μας, προσπαθώντας να προβλέψουμε τις συνέπειες κάθε συμπεριφοράς, κι έπειτα να επιλέγουμε μία από αυτές και να μένουμε προσκολλημένοι σε αυτή.

Η αρχαιοελληνική λέξη για την όλη διαδικασία της ικανοποιητικής εξέτασης και λήψης αποφάσεων είναι η ευβουλία: το ρήμα «εξετάζω», βουλεύεσθαι, σχετίζεται με λατινογενείς λέξεις όπως «volition» (βούληση) και με το αγγλικό ρήμα «to will» (βούλομαι). Η ευβουλία δηλώνει την ικανότητα κάποιου να εξετάζει από μόνος του και να μπορεί να αναγνωρίζει την καλή βούληση και τις λογικές αποφάσεις των άλλων. Συνεπώς, περιλαμβάνει το να ζητάμε συμβουλές από προσεκτικά επιλεγμένους συμβούλους. Η αρχαιοελληνική έννοια της βούλησης ήταν εγγενώς συνδεδεμένη με μια εκλεπτυσμένη κατανόηση της διακυβέρνησης: αν ακόμα και οι πιο απλοί άνθρωποι πρέπει να ασκούν καλά την εξουσία, χρειάζεται να «βουλεύονται». Άρα ο αρχαιοελληνικός όρος βουλεύεσθαι έχει την ίδια ρίζα με τη λέξη που περιγράφει τη Βουλή της δημοκρατικής Αθήνας.

Οι ικανότητες του βουλεύεσθαι απαιτούν χρόνο για να βελτιωθούν· αρχίζουν ως αυτο-συνείδητα εφαρμοσμένη κοινή λογική αλλά ανθούν σε αυτό που ο Αριστοτέλης αποκαλεί «πρακτική σοφία» (φρόνησις), αν εφαρμόζονται καθημερινά σε πραγματικές καταστάσεις. Είναι σημαντικό το γεγονός ότι το ιστορικό πρόσωπο τον οποίον τη φρόνησιν επαινεί ο Αριστοτέλης είναι ο Περικλής, ο περίφημος Αθηναίος πολιτικός που είχε κυβερνήσει την Αθήνα επί πολλές δεκαετίες στα μέσα του 5ου αιώνα π.Χ., καθώς εκλεγόταν στο ίδιο αξίωμα επανειλημμένα. Ο Περικλής τηρούσε την καλή λήψη αποφάσεων με εξαιρετική συνέπεια και οι Αθηναίοι ευημερούσαν αποκτώντας την ικανότητα να δημιουργήσουν σπουδαία έργα τέχνης, συμπεριλαμβανομένων των κτιρίων της Ακρόπολης και των τραγωδιών του Σοφοκλή και του Ευριπίδη. Η εξέλιξη του Περικλή ως πολιτικού δεν παρουσίαζε σημάδια κάμψης, καθώς ο ίδιος βελτιωνόταν στην πρακτική σοφία: η σταδιοδρομία του αναχαιτίστηκε μόνο με τον θάνατό του από τον λοιμό, ένα κλασικό παράδειγμα της κακής τύχης ενάντια στην οποία ο Αριστοτέλης ήξερε πολύ καλά ότι το βουλεύεσθαι μπορεί να αποδειχτεί πλήρως ανίσχυρο.

Η εκπαίδευση στις διαδικασίες της ηθικής λήψης αποφάσεων δημιουργεί έναν καλύτερο κόσμο για όλους μας.

Οι νέοι έχουν άμεση ανάγκη από εκπαίδευση, όπως προειδοποιεί ο Αριστοτέλης, γιατί το βουλεύεσθαι μπορεί να αποβεί τρομερά δύσκολο. Υπάρχουν εύκολες περιπτώσεις διάκρισης μεταξύ σωστού και λάθους· ο θεμελιωδώς τίμιος άνθρωπος θα γνωρίζει από ένστικτο έναν σωστό τρόπο κατανομής χρημάτων ή τροφής σε ομάδες ανθρώπων. Αλλά, όπως λέει ο Αριστοτέλης, ο ακριβής τρόπος για την πραγματοποίηση αυτής της σωστής πράξης είναι κάτι «πολύ δυσκολότερο από το να γνωρίζει κάποιος τι ωφελεί την υγεία». Η ηθική είναι πολύ πιο ρευστή και πολύπλοκη ακόμα και από τηv ανθρώπινη φυσιολογία. Γιος γιατρού, ο Αριστοτέλης προσθέτει ότι ακόμα και στην ιατρική, η πρακτική εφαρμογή της θεραπείας είναι πολύ πιο δύσκολη από την απλή γνώση σχετικά με «το μέλι, το κρασί και τον ελλέβορο, τον καυτηριασμό και τη χειρουργική».

Ωστόσο, πρέπει προηγουμένως να ορίσουμε το βουλεύεσθαι. Για τον Αριστοτέλη, το βουλεύεσθαι έχει μια πολύ συγκεκριμένη έννοια. Δεν αφορά τους τελικούς στόχους μας – ένας γιατρός δεν βουλεύεται σχετικά με την πρόθεσή του, που είναι προφανώς να εξασφαλίσει την υγεία του ασθενή του. Αφορά την επιλογή του καλύτερου μέσου για την επίτευξη των στόχων μας. Ο γιατρός βουλεύεται σχετικά με την πορεία των ενεργειών και τη θεραπεία που θα αποκαταστήσει την υγεία του ασθενή. Κατ’ αναλογία, γνωρίζουμε ότι η ευτυχία είναι ο στόχος μας, αλλά βουλευόμαστε σχετικά με το μέσο επίτευξής της – την πορεία των ενεργειών που είναι πιθανότερο να εξασφαλίσουν την ευτυχία για εμάς τους ίδιους, τους αγαπημένους μας και τους συμπολίτες μας.

Ο Αριστοτέλης αναγνωρίζει ότι μερικοί άνθρωποι είναι πολύ αδύναμοι ώστε να μπορούν να αναλάβουν πλήρη ευθύνη για τα πράγματα που απαραίτητα εναπόκεινται σε αυτούς. Δεν είναι πιθανόν να μπορούν να μάθουν να βουλεύονται καλά ή να εφαρμόζουν πολιτικές που προκύπτουν μετά το βουλεύεσθαι. Αλλά η ουσία της υπόθεσης είναι η εξής: αν θέλεις να κατακτήσεις την ευτυχία, πρέπει να αναλάβεις την ευθύνη των πράξεων σου αλλά και των αποτυχιών σου ώστε να δράσεις. «Για ό,τι εξαρτάται από κάποιον να κάνει ή να μην κάνει, ο ίδιος είναι η αιτία και όλα αυτά των οποίων την αιτία αποτελεί εξαρτώνται από τον ίδιο», γράφει ο Αριστοτέλης, διακηρύττοντας ότι όλοι έχουμε την ελεύθερη βούληση να ενεργούμε ως καλοί ή ως κακοί άνθρωποι. Το ίδιο πρόσωπο «σαφώς διαπράττει εκούσια όλες τις ενέργειες που διαπράττει σκόπιμα.

Είναι σαφές, λοιπόν, ότι τόσο η καλοσύνη όσο και η κακία είναι εκούσιες». Αυτό είναι θεμελιώδες για την ηθική μας: ο Αριστοτέλης μάλιστα, καταλήγει να πει ότι «κρίνουμε τον χαρακτήρα ενός ανθρώπου με βάση τη σκόπιμη επιλογή του – δηλαδή, με κριτήριο όχι τι κάνει αλλά για ποιο λόγο το κάνει». Ο Αριστοτέλης δηλώνει εντυπωσιασμένος από ένα παράδειγμα σε μια τραγωδία όπου ο Πελίας δολοφονείται από τις κόρες του. Αυτός ο μυθικός Έλληνας βασιλιάς ήταν γέρος και ανήμπορος. Η μάγισσα Μήδεια έπεισε τις αδελφές ότι το υγρό στον λέβητά της είχε την ιδιότητα να τον κάνει να ξανανιώσει. Μάλιστα, αυτό το απέδειξε εμπειρικά μέσω ενός πειράματος με ένα κριάρι. Οι Πελιάδες βουλεύτηκαν και αποφάσισαν ως καλές κόρες, μετά την προφανή επιστημονική απόδειξη, να κόψουν σε κομμάτια τον Πελία και να τα βάλουν μέσα στον λέβητα. Ο ίδιος δεν επιβίωσε. Αλλά με το βουλεύεσθαι οι κόρες τον Πελία θα είχαν λάβει υπόψη ποιο προσωπικό κίνητρο θα μπορούσε να είχε οδηγήσει τη Μήδεια (ήθελε τον θρόνο του Πελία για τον σύζυγό της) και σίγουρα δεν θα δέχονταν ποτέ συμβουλές από εκείνη.

Ο Αριστοτέλης συστήνει να θέτουμε τους στόχους μας, που θα πρέπει να είναι αυστηροί αλλά εφικτοί και ανάλογοι των ικανοτήτων και των πόρων μας, με καλές προθέσεις. Να βουλευόμαστε συστηματικά σχετικά με την ακριβή πορεία δράσης μας που θα τους κατακτήσει. Να συγκρίνουμε διαφορετικές πορείες δράσης κι έπειτα να επιλέγουμε μία (ο όρος του Αριστοτέλη γι’ αυτόν τον τύπο επιλογής είναι η λέξη προαίρεσις). Έπειτα, πολύ προσεκτικά, να πραγματοποιούμε αυτές τις πράξεις. Με αυτόν τον τρόπο περιγράφεται η ιδέα του Αριστοτέλη για την αληθινή, βαθιά, ικανοποιητική και διαρκή ευτυχία. Επειδή είναι αυτοδημιούργητη, δεν μπορεί να αφαιρεθεί παρά μόνο με συμπτωματική κακοτυχία, όπως με τον λοιμό της Αθήνας. Ακόμα και τότε, τα επιτεύγματά μας πριν μολυνθούμε από τον λοιμό πιθανότατα θα αναγνωριστούν και επίσης αυτό σημαίνει ότι θα πεθάνουμε πιο ευτυχείς απ’ ό,τι αν είχαμε ζήσει μια ζωή χωρίς σκοπό και χωρίς βουλεύεσθαι.

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ: Ἠθικὰ Νικομάχεια (1179a-1179b)

[IX] Ἆρ᾽ οὖν εἰ περί τε τούτων καὶ τῶν ἀρετῶν, ἔτι δὲ καὶ φιλίας καὶ ἡδονῆς, ἱκανῶς εἴρηται τοῖς τύποις, τέλος ἔχειν οἰητέον τὴν προαίρεσιν; ἢ καθάπερ λέγεται, οὐκ ἔστιν ἐν τοῖς

[1179b] πρακτοῖς τέλος τὸ θεωρῆσαι ἕκαστα καὶ γνῶναι, ἀλλὰ μᾶλλον τὸ πράττειν αὐτά· οὐδὲ δὴ περὶ ἀρετῆς ἱκανὸν τὸ εἰδέναι, ἀλλ᾽ ἔχειν καὶ χρῆσθαι πειρατέον, ἢ εἴ πως ἄλλως ἀγαθοὶ γινόμεθα; εἰ μὲν οὖν ἦσαν οἱ λόγοι αὐτάρκεις πρὸς τὸ ποιῆσαι ἐπιεικεῖς, πολλοὺς ἂν μισθοὺς καὶ μεγάλους δικαίως ἔφερον κατὰ τὸν Θέογνιν, καὶ ἔδει ἂν τούτους πορίσασθαι· νῦν δὲ φαίνονται προτρέψασθαι μὲν καὶ παρορμῆσαι τῶν νέων τοὺς ἐλευθερίους ἰσχύειν, ἦθός τ᾽ εὐγενὲς καὶ ὡς ἀληθῶς φιλόκαλον ποιῆσαι ἂν κατοκώχιμον ἐκ τῆς ἀρετῆς, τοὺς δὲ πολλοὺς ἀδυνατεῖν πρὸς καλοκαγαθίαν προτρέψασθαι· οὐ γὰρ πεφύκασιν αἰδοῖ πειθαρχεῖν ἀλλὰ φόβῳ, οὐδ᾽ ἀπέχεσθαι τῶν φαύλων διὰ τὸ αἰσχρὸν ἀλλὰ διὰ τὰς τιμωρίας· πάθει γὰρ ζῶντες τὰς οἰκείας ἡδονὰς διώκουσι καὶ δι᾽ ὧν αὗται ἔσονται, φεύγουσι δὲ τὰς ἀντικειμένας λύπας, τοῦ δὲ καλοῦ καὶ ὡς ἀληθῶς ἡδέος οὐδ᾽ ἔννοιαν ἔχουσιν, ἄγευστοι ὄντες. τοὺς δὴ τοιούτους τίς ἂν λόγος μεταρρυθμίσαι; οὐ γὰρ οἷόν τε ἢ οὐ ῥᾴδιον τὰ ἐκ παλαιοῦ τοῖς ἤθεσι κατειλημμένα λόγῳ μεταστῆσαι· ἀγαπητὸν δ᾽ ἴσως ἐστὶν εἰ πάντων ὑπαρχόντων δι᾽ ὧν ἐπιεικεῖς δοκοῦμεν γίνεσθαι, μεταλάβοιμεν τῆς ἀρετῆς.

***
[9] Αν λοιπόν ο μέχρι τώρα λόγος μας —σε γενικές γραμμές— για τα θέματα αυτά και για τις αρετές, και ακόμη για τη φιλία και για την ηδονή, έχει ολοκληρωθεί με τρόπο ικανοποιητικό, μπορούμε τάχα να θεωρήσουμε ότι το αρχικό μας πρόγραμμα έφτασε πια στο τέλος του; Μάλλον πρέπει να θεωρήσουμε σωστό αυτό που λέγεται,

[1179b] ότι στην περιοχή των πράξεων το πραγματικό τέλος δεν είναι η λεπτομερής θεωρητική ανάλυση και γνώση, αλλά πολύ περισσότερο η πραγματοποίησή τους — άρα και για την αρετή δεν είναι αρκετό το να ξέρουμε τί είναι, αλλά πρέπει να προσπαθούμε να την αποκτήσουμε και να την ασκούμε, ή, τελοσπάντων, να χρησιμοποιούμε όποιον άλλο τρόπο υπάρχει προκειμένου να γίνουμε ενάρετοι άνθρωποι. Αν λοιπόν οι θεωρητικοί λόγοι ήταν από μόνοι τους αρκετοί για να κάνουν ενάρετους τους ανθρώπους, δικαιολογημένα θα κέρδιζαν, κατά τον Θέογνη, πολλές και μεγάλες αμοιβές, και οι άνθρωποι θα έπρεπε οπωσδήποτε να τους εξασφαλίζουν. Η αλήθεια όμως είναι ότι οι λόγοι αυτοί μπορεί να έχουν τη δύναμη να προτρέψουν και να παρακινήσουν νέους ανθρώπους που έχουν ελευθέριο πνεύμα· μπορεί να έχουν τη δύναμη να κάνουν έναν ευγενή χαρακτήρα που είναι αληθινά ερωτευμένος με την ομορφιά να αλωθεί από την αρετή, είναι, πάντως, φανερό ότι δεν έχουν τη δύναμη να προτρέψουν στην ομορφιά και στην αρετή τα μεγάλα πλήθη των ανθρώπων· γιατί οι άνθρωποι αυτοί είναι καμωμένοι από τη φύση να υποτάσσονται όχι στην αιδώ και την τιμή, αλλά στον φόβο, και να μένουν μακριά από τα τιποτένια πράγματα όχι γιατί αυτά φέρνουν ντροπή, αλλά γιατί επισύρουν τιμωρίες· ζώντας κατά τις επιταγές του πάθους κυνηγούν τις ηδονές που ταιριάζουν στη φύση τους και τα μέσα με τα οποία θα τις εξασφαλίσουν, και αποφεύγουν τις αντίθετες λύπες· δεν έχουν ιδέα τί είναι το ωραίο και τί το αληθινά ευχάριστο, μια και αυτά δεν τα γεύτηκαν ποτέ. Τέτοιας λογής λοιπόν ανθρώπους ποιοί θεωρητικοί λόγοι θα μπορούσαν να τους αλλάξουν και να τους διορθώσουν; Γιατί δεν είναι δυνατό, ή έστω δεν είναι εύκολο, με λόγους και διδασκαλίες να απομακρύνει κανείς χαρακτηριστικά που έχουν από παλιά ριζώσει στον χαρακτήρα ενός ανθρώπου· ίσως θα πρέπει να είμαστε ευχαριστημένοι αν, με παρόντα όλα αυτά που θεωρούνται προϋποθέσεις για να γίνουμε ενάρετοι άνθρωποι, καταφέρουμε να εξασφαλίσουμε ένα μερίδιο αρετής.