ΑΙΣΩΠΟΣ - Μῦθοι (161.1-165.1)

161. ΛΥΚΟΣ ΚΑΙ ΕΡΩΔΙΟΣ [161.1] λύκος καταπιὼν ὀστοῦν περιῄει ζητῶν τὸν ἰασόμενον. περιτυχὼν δὲ ἐρωδιῷ τοῦτον παρεκάλει ἐπὶ μισθῷ τὸ ὀστοῦν ἐξελεῖν. κἀκεῖνος καθεὶς τὴν ἑαυτοῦ κεφαλὴν εἰς τὸν φάρυγγα αὐτοῦ τὸ ὀστοῦν ἐξέσπασε καὶ τὸν ὡμολογημένον μισθὸν ἀπῄτει. ὁ δὲ ὑποτυχὼν εἶπεν· «ὦ οὗτος, οὐκ ἀγαπᾷς ἐκ λύκου στόματος σῴαν τὴν κεφαλὴν ἐξενεγκών, ἀλλὰ καὶ μισθὸν ἀπαιτεῖς;»
ὁ λόγος δηλοῖ, ὅτι μεγίστη παρὰ τοῖς πονηροῖς εὐεργεσίας ἀμοιβὴ τὸ μὴ προσαδικεῖσθαι ὑπ᾽ αὐτῶν.

162. ΛΥΚΟΣ ΚΑΙ ΑΙΞ
[162.1] λύκος θεασάμενος αἶγα ἐπί τινος κρημνοῦ νεμομένην ἐπειδὴ οὐκ ἠδύνατο αὐτῆς ἐφικέσθαι, παρῄνει αὐτὴν κατωτέρω καταβῆναι, μὴ καὶ πέσῃ λαθοῦσα, λέγων, ὡς καὶ ὁ λειμὼν καὶ ἡ πόα παρ᾽ αὐτῷ φαιδροτάτη. ἡ δὲ πρὸς αὐτὸν ἔφη· «ἀλλ᾽ οὐκ ἐμὲ ἐπὶ νομὴν καλεῖς, αὐτὸς δὲ τροφῆς ἀπορεῖς».
οὕτω καὶ τῶν ἀνθρώπων οἱ πονηροί, ὅταν παρὰ τοῖς εἰδόσιν πονηρεύωνται, ἀνόνητοι τῶν τεχνασμάτων γίνονται.

163. ΛΥΚΟΣ ΚΑΙ ΓΡΑΥΣ
[163.1] λύκος λιμώττων περιῄει ζητῶν ἑαυτῷ τροφήν. ὡς δὲ ἐγένετο κατά τινα ἔπαυλιν, ἀκούσας γραὸς παιδὶ κλαίοντι ἀπειλουμένης, ἐὰν μὴ παύσηται, βαλεῖν αὐτὸν τῷ λύκῳ, προσέμενεν οἰόμενος ἀληθεύειν αὐτήν. ἑσπέρας δὲ γενομένης ὡς οὐδὲν τοῖς λόγοις ἀκόλουθον ἐγένετο, ἀπαλλαττόμενος ἔφη· «ἐν ταύτῃ τῇ ἐπαύλει οἱ ἄνθρωποι ἄλλα μὲν λέγουσιν, ἄλλα δὲ ποιοῦσιν».
οὗτος ὁ λόγος ἁρμόσειεν ἂν πρὸς ἐκείνους τοὺς ἀνθρώπους, οἳ τοῖς λόγοις ἀκόλουθα τὰ ἔργα οὐκ ἔχουσιν.

164. ΛΥΚΟΣ ΚΑΙ ΠΡΟΒΑΤΟΝ
[164.1] λύκος τροφῆς κεκορεσμένος ἐπειδὴ ἐθεάσατο πρόβατον ἐπὶ γῆς βεβλημένον, αἰσθόμενος, ὅτι διὰ τὸν ἑαυτοῦ φόβον πέπτωκε, προσελθὼν παρεθάρσυνεν αὐτὸ λέγων, ὡς, ἐὰν τρεῖς αὐτῷ λόγους ἀληθεῖς εἴπῃ, ἀπολύσει αὐτό. ‹τὸ› δὲ ἀρξάμενον ἔλεγε πρῶτον μὲν μὴ βούλεσθαι αὐτῷ περιτυχεῖν, δεύτερον δέ, εἰ ἄρα τοῦτο εἵμαρτο, τυφλῷ, τρίτον δέ· «κακοὶ κακῶς ἀπόλοισθε πάντες οἱ λύκοι, ὅτι μηδὲν παθόντες ὑφ᾽ ἡμῶν κακὸν πολεμεῖτε ἡμᾶς». καὶ ὁ λύκος ἀποδεξάμενος αὐτοῦ τὸ ἀψευδὲς ἀπέλυσεν αὐτό.
ὁ λόγος δηλοῖ, ὅτι πολλάκις ἀλήθεια καὶ παρὰ πολεμίοις ἰσχύει.

165. ΛΥΚΟΣ ΚΑΙ ΠΟΙΜΗΝ
[165.1] λύκος ἀκολουθῶν ποίμνῃ προβάτων οὐδὲν ἠδίκει. ὁ δὲ ποιμὴν κατὰ μὲν ἀρχὰς ἐφυλάττετο αὐτὸν ὡς πολέμιον καὶ δεδοικὼς παρετηρεῖτο. ἐπεὶ δὲ συνεχῶς ἐκεῖνος παρεπόμενος οὐδὲν ἁρπάζειν ἐπεχείρει, τὸ τηνικαῦτα ἐννοήσας φύλακα μᾶλλον αὐτὸν εἶναι ἢ ἐπίβουλον, ἐπειδὴ χρεία τις αὐτὸν κατέλαβεν εἰς ἄστυ παραγενέσθαι, καταλιπὼν παρ᾽ αὐτῷ τὰ πρόβατα ἀπηλλάγη. καὶ ὃς καιρὸν ἔχειν ὑπολαβὼν τὰ πλείω διέφθειρεν. ὁ δὲ ποιμὴν ἐπανελθὼν καὶ θεασάμενος τὴν ποίμνην διεφθαρμένην ἔφη· «ἀλλ᾽ ἔγωγε δίκαια πέπονθα· τί γὰρ λύκῳ πρόβατα ἐπίστευον;»
οὕτω καὶ τῶν ἀνθρώπων οἱ τοῖς φιλαργύροις τὰς παρακαταθήκας ἐγχειρίζοντες εἰκότως ἀποστεροῦνται.

***
161. Ο λύκος και ο ερωδιός.
[161.1] Ήταν μια φορά ένας λύκος που σκάλωσε στο λαρύγγι του ένα κόκαλο και γύρευε κάποιον να τον γιατρέψει. Με τα πολλά συνάντησε τον ερωδιό και τον εκλιπαρούσε να τραβήξει το κόκαλο έξω, τάζοντάς του αμοιβή. Ο ερωδιός, λοιπόν, έχωσε το κεφάλι του βαθιά μέσα στην καταπιόνα του θεριού και τελικά κατόρθωσε να ξεσφηνώσει και να βγάλει έξω το κόκαλο. Μετά από αυτό, ζητούσε φυσικά την πληρωμή που είχαν συμφωνήσει. Όμως ο λύκος τού έκοψε την όρεξη με τα εξής λόγια: «Βρε χαμένε, δεν σου αρκεί που έβαλες το κεφάλι στο στόμα του λύκου και το έβγαλες χωρίς να πάθεις το παραμικρό; Τί ζητάς και πληρωμή από πάνω;».
Το δίδαγμα του μύθου: Άμα κάνεις το καλό στους παλιανθρώπους, η πιο μεγάλη ανταμοιβή που μπορείς να περιμένεις από δαύτους είναι να μη σε βλάψουν κιόλας.

162. Ο λύκος και η κατσίκα.
[162.1] Ήταν ένας λύκος που πήρε το μάτι του μια κατσίκα να βόσκει στην άκρη του γκρεμού. Το θηρίο δεν μπορούσε βέβαια να τη φτάσει εκεί πάνω. Συνεπώς, βάλθηκε να την παροτρύνει να κατεβεί πιο χαμηλά: «Όχι τίποτε άλλο», της έλεγε, «μην τυχόν και πέσεις κατά λάθος. Ξέρεις τί ωραίο που είναι το λιβάδι και το χορτάρι του εδώ κάτω κοντά μου; Χάρμα οφθαλμών!». Όμως η κατσίκα τού αντιγύρισε: «Καλά, δεν σε ξέρω, θαρρείς; Σκοτίστηκες για τη δική μου βοσκή — εσύ δεν βρίσκεις να φας, γι᾽ αυτό με προσκαλείς».
Έτσι συμβαίνει και με τους κακούς ανθρώπους: Όσο και αν πάνε να τυλίξουν με πονηριές εκείνους που τους ξέρουν καλά, δεν βγάζουν κανένα όφελος από τις πανουργίες τους.

163. Ο λύκος και η γριά.
[163.1] Ήταν κάποιος λύκος που τον έκοψε άγρια πείνα και τριγυρνούσε γυρεύοντας τροφή να φάει. Σε κάποια στιγμή, που λέτε, πέρασε απ᾽ έξω από ένα αγρόκτημα. Εκεί άκουσε ένα παιδάκι να κλαίει, ενώ μια γριά το απειλούσε: «Βγάλε τον σκασμό πια, να μη σε πετάξω στον λύκο!». Ο λύκος, λοιπόν, νόμισε πως η γυναίκα το εννοούσε στα αλήθεια, γι᾽ αυτό κάθισε με τις ώρες και περίμενε. Έφτασε όμως το βράδυ και δεν είχε ακόμη γίνει τίποτε ανάλογο με όσα φώναζε η γριά. Έτσι ο λύκος σηκώθηκε με βαριά καρδιά να φύγει, και μουρμούριζε: «Μωρέ αγροτόσπιτο να σου πετύχει! Εδώ πέρα, μου φαίνεται, άλλα λένε οι άνθρωποι και άλλα κάνουν».
Ο μύθος ταιριάζει για εκείνους τους ανθρώπους που τα έργα τους δεν είναι σύμφωνα με τα λεγόμενά τους.

164. Ο λύκος και το πρόβατο.
[164.1] Μια φορά ο λύκος είχε χορτάσει καλά από φαΐ. Όταν λοιπόν είδε ένα πρόβατο πεσμένο φαρδύ πλατύ καταγής, κατάλαβε πως το ζωντανό είχε πάρει αυτή τη στάση από φόβο για τον ίδιον. Γι᾽ αυτό πλησίασε κοντά του και βάλθηκε να του δίνει κουράγιο: «Μη φοβάσαι», του υποσχέθηκε, «αν μου πεις τρεις αλήθειες, θα σε αφήσω ελεύθερο». Τότε το πρόβατο ξεκίνησε και δεν έβαζε γλώσσα μέσα του: «Λοιπόν, η πρώτη αλήθεια είναι ότι θα ήθελα να μην σε έχω συναντήσει ποτέ στον δρόμο μου. Η δεύτερη: Άμα ήταν της μοίρας μου να σε συναντήσω, τουλάχιστον εύχομαι να ήσουνα τυφλός. Θες να σου πω και την τρίτη; Μακάρι να σας πάρει ο διάβολος όλους εσάς τους λύκους, που μας πολεμάτε συνέχεια δίχως να έχετε πάθει το παραμικρό κακό από εμάς». Ο λύκος τότε αναγνώρισε ότι το πρόβατο έλεγε την καθαρή αλήθεια και το άφησε να φύγει.
Το δίδαγμα του μύθου: Πολλές φορές η αλήθεια μετράει ακόμη και για τους εχθρούς μας.

165. Ο λύκος και ο βοσκός.
[165.1] Ήταν ένας λύκος που ακολουθούσε απλώς κάποιο κοπάδι πρόβατα, χωρίς να τους κάνει κανένα κακό. Ο βοσκός, βέβαια, είχε τον νου στην αρχή και φυλαγόταν από το θεριό, ξέροντας τις εχθρικές διαθέσεις του· κάθε τόσο, λοιπόν, του έριχνε ματιές γεμάτες φόβο. Όμως ο λύκος απλώς τους είχε πάρει στο κατόπι, χωρίς να κάνει καμία προσπάθεια για να αρπάξει το παραμικρό. Έτσι, μετά από λίγο ο βοσκός σχημάτισε την εντύπωση ότι το ζώο αυτό είναι μάλλον κάτι σαν φύλακας του κοπαδιού, και όχι ύπουλος εχθρός. Γι᾽ αυτό, όταν σε κάποια στιγμή παρουσιάστηκε ανάγκη να μεταβεί ο τσοπάνος στην πόλη, άφησε τα ζωντανά του στη φύλαξη του λύκου και έφυγε ξέγνοιαστος. Τότε ο λύκος βρήκε την πολυπόθητη ευκαιρία και κατασπάραξε τα πιο πολλά πρόβατα. Όταν αργότερα γύρισε ο άνθρωπος και είδε το κοπάδι του λιανισμένο, έβαλε τις φωνές: «Μωρέ καλά να πάθω! Τί με έπιασε και εμπιστεύτηκα τα πρόβατά μου στον λύκο;».
Έτσι συμβαίνει και με τους ανθρώπους: Όποιος παραδώσει τις οικονομίες του στη φύλαξη κανενός τσιγκούνη, φυσικό είναι να τις χάσει.

Η σημασία της συγγνώμης στην οικογένεια

Η «συγγνώμη» είναι μια λέξη μαγική που κρύβει μέσα της βάθος και έντονα συναισθήματα. Είναι μια λέξη που γεφυρώνει τους ανθρώπους, συνειδήσεις και ενδυναμώνει σχέσεις.

Ειδικό βάρος αποκτά όταν την λέμε στα παιδιά μας καθώς μέσα από αυτήν παραδεχόμαστε τα λάθη μας, τις παραλείψεις μας, αλλά και τις αδυναμίες μας. Είναι ένα ισχυρό παιδαγωγικό εργαλείο καθώς μαθαίνουμε στα παιδιά την ανάληψη της ευθύνης για την πράξη τους και τα βοηθάμε να επεξεργαστούν τα συναισθήματα που απορρέουν από την πράξη ή συμπεριφορά, την αξία και την παραδοχή του λάθους και τις έννοιες της συγχώρεσης και της ειλικρίνειας.

Διευρύνουμε τον ορίζοντα της σκέψης τους καθώς τα παιδιά μιμούνται τους γονείς τους και μαθαίνουν να παραδέχονται τα λάθη τους και ταυτόχρονα να αποδέχονται τα λάθη των άλλων κατά τη διάρκεια της ζωή τους. Παράλληλα ενισχύουμε την ενσυναίσθησή τους, αφού τους βοηθάμε να αναγνωρίσουν και τη θέση του άλλου που είναι ο δέκτης μιας μη θεμιτής πράξης ή συμπεριφοράς.

«Η συγγνώμη» νικά το ψέμα

Είναι λογικό και κοινά αποδεκτό πως τα παιδιά με τη φαντασία τους για να καλύψουν κάποια αταξία τους θα πλάσουν μια ιστορία που πολύ πιθανό το ψέμα να είναι το κύριο συστατικό της. Αν όμως τα παιδιά έχουν διδαχθεί να είναι πομποί και δέκτες μιας «συγγνώμης» τότε θα τη ζητήσουν και το όποιο θέμα έχει προκύψει θα είναι διαχειρίσιμο. Και στο κάτω-κάτω, οι γονείς πρέπει να ξέρουν ακριβώς τι συμβαίνει στη ζωή του παιδιού τους για να μπορούν να το καθοδηγήσουν με τρόπο ορθό και να μην βρεθούν να αντιμετωπίζουν κινδύνους πολύ μεγαλύτερους στη συνέχεια.

Η «συγγνώμη» που ζητάμε από τα παιδιά μας κρύβει και τη δική μας αυτογνωσία.

Μην αφήσετε στιγμή να πάει χαμένη

Το πότε και πως πρέπει να λέμε συγγνώμη, την καθορίζουν οι στιγμές της καθημερινότητας. Εκεί όπου «χτίζεται» η δομή του χαρακτήρα του παιδιού. Δεν είναι μια λέξη που πρέπει να χρησιμοποιείται επιπόλαια, μόνο έπειτα από αρκετή σκέψη. Το να ζητάμε συγνώμη είναι μια πράξη ωριμότητας και θάρρους και υποδηλώνει ότι έχουμε κατανοήσει το λάθος μας και δεν σκοπεύουμε να το επαναλάβουμε.

Χωρίς δισταγμό

Μη διστάσετε καθόλου να ζητάτε κι εσείς συγγνώμη από το παιδί σας, όταν ακόμη και εν αγνοία σας κάνετε κάτι εις βάρος του.

Πάρτε λίγο χρόνο και εξηγήστε του σε τι αναφέρεστε, πως νιώσατε και γιατί ζητάτε συγνώμη. Μέσω αυτής της διαδικασίας του δείχνετε ότι το σέβεστε, ότι η γνώμη του μετράει για εσάς και ενδιαφέρεστε για τα συναισθήματά του. Δεν χάνετε το κύρος σας ως γονείς, αντίθετα, δείχνετε γενναιότητα και με αυτόν τον τρόπο λειτουργείτε ως παράδειγμα για το παιδί σας για την ειλικρίνεια, την αξία της συγχώρεσης και την απελευθέρωση των αρνητικών συναισθημάτων που μπορεί να επηρεάζουν τη σχέση σας.

Το μέτρο της δυνατής ευτυχίας του καθενός είναι καθορισμένο εκ των προτέρων

Επάνω στη σκηνή κάποιος παίζει τον πρίγκιπα, ένας άλλος τον συμβουλάτορα, ένας τρίτος τον υπηρέτη ή τον στρατιώτη ή τον στρατηγό κ.λπ. Αλλά αυτές οι διαφορές υπάρχουν μόνο εξωτερικά, από μέσα, σαν πυρήνας μιας τέτοιας εμφάνισης, βρίσκεται σε όλους το ίδιο: ένας φτωχός θεατρίνος με τα βάσανά του και τις ανάγκες του. Στη ζωή είναι επίσης έτσι· οι διαφορές της κοινωνικής θέσης και του πλούτου δίνουν σε καθέναν τον ρόλο που θα παίξει, αλλά αυτός δεν αντιστοιχεί διόλου σε μια εσωτερική διαφορά της ευτυχίας και του ευάρεστου συναισθήματος, παρά και εδώ μέσα σε καθέναν βρίσκεται ο ίδιος φτωχός φουκαρατζίκος με τα βάσανά του και τις ανάγκες του, οι οποίες βέβαια στη σύνθεσή τους μπορεί να είναι διαφορετικές στον καθέναν, αλλά στη μορφή τους, στη βασική τους ουσία, είναι σε όλους αρκετά ίδιες, αν και με διαφορές στον βαθμό, οι οποίες όμως δεν εξαρτώνται καθόλου από την κοινωνική θέση και τα πλούτη, δηλαδή από τον ρόλο. Γιατί όλα όσα για τον άνθρωπο υπάρχουν και συμβαίνουν στο παρόν, υπάρχουν και συμβαίνουν άμεσα πάντα μόνο στη συνείδησή του.

Έτσι, η υφή της ίδιας της συνείδησης είναι προφανώς το καταρχήν ουσιαστικό, και στις περισσότερες περιπτώσεις η υφή αυτή μετράει πιο πολύ απ’ ό,τι οι μορφές που παριστάνονται εκεί. Όλες οι λαμπρότητες και οι απολαύσεις αντικατοπτρισμένες στην αμβλυμένη συνείδηση ενός ανόητου, είναι πολύ φτωχές απέναντι στη συνείδηση του Θερβάντες, όταν σε μιαν άβολη φυλακή έγραφε τον Δον Κιχώτη του. – Το αντικειμενικό μισό του παρόντος και της πραγματικότητας βρίσκεται στα χέρια της μοίρας και επομένως μπορεί να είναι μεταβλητό’ το υποκειμενικό είμαστε εμείς οι ίδιοι, γι’ αυτό στην ουσία του είναι αμετάβλητο. Έτσι η ζωή κάθε ανθρώπου, παρ’ όλες τις έξωθεν εναλλαγές, διατηρεί συνέχεια τον ίδιο χαρακτήρα και μπορεί να παρομοιαστεί με μια σειρά παραλλαγές επάνω σε ένα μουσικό θέμα. Έξω από την ατομικότητά του δεν μπορεί να βγει κανένας. Και όπως το ζώο σε όποιο περιβάλλον κι αν το βάλεις μένει πάντα μέσα στον στενό κύκλο που αμετάκλητα έχει χαράξει η φύση για το είδος του – κάτι που εξηγεί, για παράδειγμα, το ότι οι προσπάθειές μας να χαροποιήσουμε ένα αγαπημένο ζώο, εξαιτίας εκείνων των ορίων της συνείδησής του, παραμένουν πάντοτε περιορισμένες σε στενά πλαίσια – , έτσι συμβαίνει και με τον άνθρωπο: μέσα από την ατομικότητά του, το μέτρο της δυνατής ευτυχίας του είναι καθορισμένο εκ των προτέρων. Ιδιαίτερα τα όρια των πνευματικών του δυνάμεων έχουν μια για πάντα καθορίσει την ικανότητά του για υψηλού επιπέδου απόλαυση.

Εάν είναι στενά, όλες οι προσπάθειες απ’ έξω, όλα όσα κι αν κάνουν οι άνθρωποι και η μοίρα γι’ αυτόν, δεν θα μπορέσουν να τον οδηγήσουν πιο πέρα από το μέτρο μιας συνηθισμένης μισο-ζωώδους ανθρώπινης ευτυχίας και ευαρέσκειας: απόλαυση των αισθήσεων, σπιτική ατμόσφαιρα και χαρές της οικογενειακής ζωής, κατώτερη συντροφικότητα και ανούσιες ασχολίες για να περνάει την ώρα του. Ακόμα και η μόρφωση, αν και μπορεί να προσφέρει κάτι για τη διεύρυνση εκείνων των ορίων, πολλά δεν μπορεί. Γιατί οι πιο μεγάλες και πολυποίκιλες και διαρκέστερες απολαύσεις είναι οι πνευματικές, όσο κι αν ξεγελιόμαστε σχετικά στη νεότητά μας. Αυτές όμως εξαρτώνται από την έμφυτη δύναμη του πνεύματος. Έτσι λοιπόν γίνεται φανερό το πόσο πολύ η ευτυχία μας εξαρτάται από το τι είμαστε, από την ατομικότητά μας, ενώ συνήθως σημασία δίνεται μόνο σε όσα σχετίζονται με τη μοίρα μας, στο τι έχουμε και στο πώς φαντάζουμε στους άλλους. Η μοίρα μας όμως μπορεί να καλυτερέψει, και επιπλέον, όταν υπάρχει εσωτερικός πλούτος, δεν ζητάει κανένας πολλά από αυτή. Αντίθετα, ένας ανόητος θα μείνει ανόητος, ένας αναίσθητος χοντράνθρωπος αναίσθητος χοντράνθρωπος μέχρι το τέλος του, κι ας ήταν να ‘ναι στον παράδεισο και περιτριγυρισμένος από ωραίες κόρες.

ARTHUR SCHOPENHAUER, Το ασήμαντο αιώνια επαινούν

Η διαφορά της ελευθερίας με την αυθαιρεσία

Από την ώρα που οι αρχές και οι κανόνες, τα παραγγέλματα και οι εντολές μας έρχονται απ’ έξω και οι κυρώσεις, θετικές ή αρνητικές, έπαινος ή ψόγος, αμοιβή ή ποινή επιβάλλονται πάλι απ’ έξω, από την ώρα που δεν κρίναμε εμείς και δεν αναδεχτήκαμε εμείς ολόκληρο το βάρος της εκλογής και της πράξης μας, δεν επήραμε μόνοι και ακέραια την απόφασή μας, η ευθύνη μας είναι περιορισμένη.

Άλλο αν είναι και για το θετό Δίκαιο η ευθύνη μας στην περίπτωση αυτή πλήρης ή όχι. Εγώ μιλώ για την ηθική ευθύνη. Πλήρης είναι η ευθύνη μόνο στις πράξεις της αυτόνομης βούλησης. Πλήρως υπεύθυνος είμαι κατά το μέτρο που η πράξη είναι δ ι κ ή μου, κατά το μέτρο που η πράξη απέρρευσε από μένα τον ίδιο. Όσο δεν είναι δική μου με το νόημα αυτό, άλλο τόσο δεν υπέχω κι εγώ την πλήρη ευθύνη για τη σύλληψη και την εκτέλεσή της.

Ελευθερία όμως ηθική δεν θα πει αυθαιρεσία. Να μια παρεξήγηση που πρέπει να την αποφύγουμε. Άλλο ελευθερία και άλλο αναρχία. Επομένως και η ηθική αυτονομία αντιδιαστέλλεται ριζικά και σαφώς προς την αυθαιρεσία. Αυθαίρετη είναι η αναρχούμενη, όχι η ελεύθερη βούληση. Αυτονομούμενη είναι η βούληση που προστάζεται από το δικό της νόμο, όχι εκείνη που δεν αναγνωρίζει κανένα νόμο. Τέτοια είναι η αυθαίρετη, η αναρχούμενη βούληση. Η αυτονομούμενη βούληση ενεργεί σύμφωνα με τη δική της αξιοθεσία, με τη δική της ιεράρχηση των αξιών, πέρα από κάθε δέσμευση. Ενεργεί πέρα από κάθε δέσμευση, εκτός από μία. Όλες τις άλλες δεσμεύσεις μπορεί να τις αγνοήσει. Να τις καταλύσει. Μιαν όμως δέσμευση δεν μπορεί η αυτονομούμενη βούληση να την αρνηθεί ή να την αναιρέσει: τον  αυτοσεβασμό.  Να η διαφορά μεταξύ της αυθαίρετης και της ελεύθερης βούλησης. Η αυθαίρετη βούληση δεν πειθαρχεί πουθενά, δεν σέβεται κανένα νόμο, και κατά τούτο ακριβώς είναι αυθαίρετη ότι δεν πειθαρχεί στον εαυτό της. Δεν έχει καμιά δυσκολία να δικαιολογήσει τα αδικαιολόγητα. Ή να μη σας δώσει κανένα λόγο. «Έκανα άλλοτε έτσι, αυτό τώρα το κάνω αλλιώς». Γιατί; «Γιατί έτσι θέλω». Ούτε αυτοσεβασμός, ούτε αυτοπειθαρχία. Ελευθερία όμως δεν θα πει να ενεργείς από καπρίτσιο ή ελεύθερα. Ελευθερία θα πει να ενεργείς από σεβασμό προς ένα νόμο που έχεις δώσει ο ίδιος στον εαυτό σου και να αισθάνεσαι την υποχρέωση πρώτος εσύ να τον τηρήσεις. Όχι κατά σύμπτωση. Όχι κατ’ εξαίρεση. Αλλά ως σταθερό και αμετακίνητο κανόνα βίου. Γι’ αυτό λέμε : ελεύθερη βούληση είναι εκείνη που δεν δεσμεύεται από τίποτα εκτός από τον ίδιο τον εαυτό της. Να σέβεται τον εαυτό της και να πειθαρχεί σ’ αυτόν είναι η αρχή της.

Ο σοφός ο άνθρωπος ποτέ του δε γίνεται υπερόπτης

Ο Θαλής όμως δεν έλεγε να σηκωθεί από εκεί όπου καθόταν, στη μεγάλη πέτρα κάτω από ίσκιο του γεροπλάτανου. Ήταν βυθισμένος στους συλλογισμούς του. Σκεφτόταν όσα είχαν συμβεί τη μέρα που πέρασε, σκεφτόταν τι έπρεπε να κάνει με τον τρίποδα.

Τα άστρα ήταν οι καλύτεροι φίλοι του Θαλή. Από τότε που έμαθε να διαβάζει τα μυστικά τους, τα αστέρια τον ένιωθαν σαν να ήταν κι εκείνος ένα άστρο ανάμεσα τους. Σαν να ήταν δικός τους. Κάτω από το νυχτερινό στερέωμα πήρε ο Θαλής την απόφασή του. Είχε κι εκείνος γνωρίσει στη ζωή του πολλούς σοφούς ανθρώπους εκτός από τον εαυτό του. Εύκολο δεν ήταν να κρίνει ποιος ήταν ανάμεσά τους ο σοφότερος.

Θυμήθηκε όμως τότε ένα λόγο που είχε ακούσει από έναν από τους σοφούς ανθρώπους τους οποίους είχε τύχει να συναντήσει στο παρελθόν. Ήταν αυτός εδώ ο λόγος που είχε ακούσει ο Θαλής από το Βίαντα, που ζούσε στην Πριήνη:

«Ο σοφός ο άνθρωπος ποτέ του δε γίνεται υπερόπτης. Η σοφία, κι ας μην είναι υλικό αγαθό, είναι το πιο σημαντικό εφόδιο για το πιο σημαντικό ταξίδι: για το ταξίδι του ανθρώπου από τη νεότητα ως τα γηρατειά».

Τι σημαίνει πολυτέλεια;

Πολυτέλεια πιθανόν είναι η δυνατότητα να απολαμβάνει κανείς όσα επιθυμεί. Αρκεί να είναι ιδιαίτερα προσεκτικός κατά την επιλογή εκείνων που επιθυμεί…

«Η πολυτέλεια είναι μια νοητική κατάσταση. Είναι το πώς διάγεις τη ζωή σου και πώς εκπληρώνεις τις επιθυμίες των άλλων αλλά και τις δικές σου».

Η άποψή μου επικεντρώνεται στο θέμα της πολυτέλειας μέσα από την οπτική του εαυτού αλλά και των άλλων. Ένας άνθρωπος δεν επιλέγει αποκλειστικά για τον εαυτό του να καταναλώσει πολυτελή προϊόντα αλλά πρόκειται περισσότερο για μια συμπεριφορά με κοινωνικό προσανατολισμό. Για παράδειγμα, γιατί κάποιος φοράει το καλό του κοστούμι (ή φόρεμα) όταν πρόκειται να πάει σε μια σημαντική συνάντηση ή σε μια συνέντευξη; Γιατί βεβαιωνόμαστε ότι δεν θα φορέσουμε κάποιο φθηνό άρωμα όταν πρόκειται να πάμε σε ένα ραντεβού; Όταν μιλάμε για πολυτέλεια, βλέπουμε ότι το κομμάτι της προσωπικής απόλαυσης είναι συνυφασμένο με κοινωνικά κίνητρα.

Ωστόσο, οι ερωτήσεις που μου έκαναν, με έκαναν πραγματικά να σκεφτώ τον ορισμό της πολυτέλειας.

Η έννοια της πολυτέλειας είναι παρούσα από την αρχή του πολιτισμού σε διάφορες μορφές. Ο ρόλος της ήταν τόσο σημαντικός στις αρχαίες δυτικές κι ανατολικές αυτοκρατορίες όσο και στις μοντέρνες κοινωνίες. Με τον ξεκάθαρο διαχωρισμό των κοινωνικών τάξεων στους προγενέστερους πολιτισμούς, η κατανάλωση πολυτελών αγαθών ήταν περιορισμένη στην ελίτ. Αυτό σημαίνει ότι η έννοια της πολυτέλειας ήταν ξεκάθαρη. Πολυτέλεια θεωρείτο οτιδήποτε μπορούσαν να έχουν μόνο οι πλούσιοι και όχι οι φτωχοί .

Με τον σταδιακό εκδημοκρατισμό, πολλές νέες κατηγορίες προϊόντων έκαναν την εμφάνισή τους μέσα στο κομμάτι της αγοράς που εύστοχα ονομάστηκε – προσβάσιμη πολυτέλεια ή πολυτελής μάζα. Αυτοί οι τύποι πολυτέλειας στοχεύουν ειδικά τη μεσαία τάξη ( που μερικές φορές αποκαλείται και επίδοξη-φιλόδοξη τάξη). Καθώς η πολυτέλεια εισχωρούσε στις μάζες, η έννοιά της έγινε ακόμα πιο δύσκολο να ορισθεί.

Στο σύγχρονο μάρκετινγκ ο καθηγητής Bernard Dubois ορίζει το «πολυτελές» ως την προσφορά μιας συγκεκριμένης (δηλαδή με υψηλότερη τιμή) σειράς για μία κατηγορία οποιουδήποτε προϊόντος ή υπηρεσίας. Εντούτοις, παρά τη σημαντική γνώση που έχει συσσωρευθεί κατά τη διάρκεια των προηγούμενων δεκαετιών, οι ερευνητές δεν έχουν ακόμη καταφέρει να συμφωνήσουν σε ένα κοινό ορισμό της έννοιας του πολυτελούς.

Αν και η λέξη πολυτελές χρησιμοποιείται στην καθημερινότητα για να αποδώσει έναν συγκεκριμένο τρόπο ζωής, ο υποκείμενος ορισμός συσχετίζεται με τον συγκεκριμένο καταναλωτή και κατάσταση. Αν κερδίζεις λιγότερο από ένα δολάριο τη μέρα, ένα παγωτό θα είναι μια μεγάλη πολυτέλεια για σένα. Από την άλλη μεριά, αν πηγαίνεις σε ένα πάρτι μαζί με κάποιους κοινωνικά μεγαλόσχημους, ένα αυτοκίνητο 100,000 δολαρίων μπορεί να μην είναι πολυτέλεια. Η λέξη luxury (πολυτέλεια στα αγγλικά) προέρχεται από τη λατινική λέξη “luxus” που σημαίνει « απαλός ή υπερβολικός τρόπος ζωής, απόλαυση, πλούτος ή χλιδή». Ωστόσο, το πολυτελές είναι μία έννοια αρκετά περίπλοκη να ορισθεί λόγω της έντονης συμμετοχής του ανθρώπινου στοιχείου και της υποκειμενικής αξιακής της αναγνώρισης.

Πολλές ακόμη απόπειρες έχουν γίνει για να ορισθεί η πολυτέλεια με βάση την τιμή και την ποιότητα, θεωρώντας τα προϊόντα που έχουν υψηλότερη τιμή ως πολυτελή. Με τον ίδιο τρόπο, ερευνητές χρησιμοποίησαν ως βάση ορισμού την μοναδικότητα. Όμως με την αυξανόμενη καλυτέρευση της ποιότητας των προϊόντων των συμβατικών μαρκών της αγοράς και λόγω της μαζικής παραγωγής πολυτελών προϊόντων, είναι ακόμα πιο δύσκολο να χρησιμοποιήσουμε οποιαδήποτε από τις παραπάνω διαστάσεις για να την ορίσουμε.

Ο καθηγητής Jean–Noel Kapferer κάνει μια βιωματική προσέγγιση και ορίζει ως πολυτελή τα αντικείμενα τα οποία προσδίδουν μεγαλύτερη απόλαυση με το να ευχαριστούν όλες τις αισθήσεις ταυτόχρονα. Πολλοί άλλοι ερευνητές επικεντρώνονται στη διάσταση της αποκλειστικότητας και ισχυρίζονται ότι η πολυτέλεια προκαλεί μία αίσθηση του ανήκειν σε μια ελίτ. Ωστόσο, κρατώντας μια τσάντα Louis Vuitton σε κεντρικές περιοχές μιας οποιασδήποτε μεγάλης πόλης του κόσμου δεν θα σε κάνει να νιώσεις έτσι. Σε ένα από τα παλαιότερα άρθρα μου έκανα την εξής ερώτηση σε κάποιους καταναλωτές: Αν πολλοί άνθρωποι μπορούν να έχουν κάτι πολυτελές, αυτό εξακολουθεί να είναι πολυτελές; Εκείνοι απάντησαν ξεκάθαρα ότι οι μάρκες Louis Vuitton και Gucci έχουν αρχίσει να χάνουν τη «λάμψη» τους στο μυαλό τους.

Αυτή η συζήτηση επισημαίνει την ακραία υποκειμενικότητα και την πολυδιάστατη φύση της έννοιας της πολυτέλειας. Οι προσπάθειες ορίζουν ως διαστάσεις της πολυτέλειας την υψηλή τιμή, την υψηλή ποιότητα, την μοναδικότητα, την αποκλειστικότητα κλπ.

Όμως, ακόμα δεν είναι ξεκάθαρο «τι είναι πολυτέλεια»

Λοιπόν εσείς τι πιστεύετε ότι η πολυτέλεια;

Αγάπη - Έλξη - Εμπιστοσύνη

“Στενή σχέση” λέμε μια συναισθηματική σχέση που ξεφεύγει από την πεπατημένη γιατί ξεκινάει από μια σιωπηρή συμφωνία: ακυρώνουμε μέσα μας το φόβο μήπως εκτεθούμε και δεσμευόμαστε να είμαστε αυτοί που είμαστε. Μια σχέση γίνεται δεσμός ανάλογα με το πόσο σέβομαι όσα έχουμε πει και με το πόσο ξέρω, εκ των προτέρων, ότι μπορώ να υπολογίζω σε σένα. Η στενή σχέση μου επιτρέπει, όπως καμία άλλη, την απόλυτη έκφραση αυθεντικότητας.

Η ευθύτητα, η ειλικρίνεια και η εμπιστοσύνη είναι πραγματικά εξαιρετικά σημαντικά για να τα χαρίσει κανείς στον πρώτο τυχόντα. Το δίχως άλλο, η στενή σχέση ΕΙΝΑΙ εξ ορισμού ευάλωτη και συνεπώς αναπόφευκτα επικίνδυνη. Με την καρδιά μου ορθάνοιχτη, το κακό που μπορεί να μου κάνει αυτός που είναι δίπλα μου και έχω μαζί του μεγάλη οικειότητα, είναι πολύ μεγαλύτερο απ' ότι σε οποιαδήποτε άλλη σχέση. Η αφοσίωση συνεπάγεται ότι βγάζω την πανοπλία και μένω εκτεθειμένος, ευαίσθητος και απροστάτευτος.

Έχω στενή σχέση με κάποιον, σημαίνει ότι του δίνω τα εργαλεία και το κλειδί για να μπορέσει να με βλάψει, είμαι όμως βέβαιος πως δεν πρόκειται να το κάνει. Γι' αυτό η στενή σχέση είναι κάτι που δεν παραχωρείται γρήγορα, αλλά πλάθεται μέσα σε μια συνεχή διαδικασία εξέλιξης και αλλαγής.

Παίρνουμε όλα τα ρίσκα στη σειρά, γινόμαστε αφοσιωμένοι, και όσο περισσότερο μας αποδέχονται, τόσο αποκαλύπτουμε τα μυστικά μας και κάνουμε εκμυστηρεύσεις.

Μια στενή σχέση θα προκύψει μόνο αν σταθώ ικανός να παρακάμπτω τις δυσκολίες, να χαίρομαι και να στηρίζομαι στις ομοιότητες και τα κοινά μας σημεία, ενώ δέχομαι και σέβομαι τις διαφορές μας.

Οι ομοιότητες μας φέρνουν κοντά.

Οι διαφορές μας επιτρέπουν να επωφελούμαστε από την σχέση μας.

Το θέμα είναι: μπορώ να έχω μια στενή σχέση με κάποιον που δεν μου αρέσει;

Η απάντηση σ’ αυτό το ερώτημα είναι: ΟΧΙ

Για να δημιουργηθεί μια στενή σχέση υπάρχουν κάποια πράγματα που ΠΡΕΠΕΙ να συμβαίνουν.

Είναι οι τρεις πλευρές του ανθρώπινου δεσμού στο οποίο στηρίζονται όλα όσα αποτελούν μια στενή σχέση:

Αγάπη
Έλξη
Εμπιστοσύνη

Έτσι λένε ότι θα μοιάζουν οι άνθρωποι το 3000

Η τεχνολογία θα αλλάξει άρδην τόσο εξωτερικά όσο και εσωτερικά τη φυσιολογία των ανθρώπων. Δείτε πώς θα είναι οι άνθρωποι σε μία χιλιετία από τώρα...

Έχετε αναρωτηθεί ποτέ πώς θα μοιάζουν οι άνθρωποι σε μία ολόκληρη χιλιετία; Το παρακάτω βίντεο σάς λύνει την απορία…

Σύμφωνα με την έρευνα «Annals of Human Biology», στο μέλλον τα μπλε μάτια θα είναι εξαιρετικά σπάνια. Ακόμη, οι άνθρωποι θα μπορούν να παράγουν κολλαγόνο καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής τους, κάνοντας τους να φαίνονται πάντα νέοι.

Παράλληλα, η τεχνολογία που φοριέται, με άλλα λόγια τα wearables, θα αναπτυχθούν στο μέλλον, δίνοντας σαφή εικόνα της υγείας μας και όχι μόνο. Σύμφωνα με άλλες έρευνες, οι άνθρωποι όσο περνούν τα χρόνια θα είναι ψηλότεροι, πιο δυνατοί και πιο γρήγοροι. Θα μπορούμε μάλιστα να διαλέγουμε τα χαρακτηριστικά που θέλουμε εφόσον θα γίνεται η επιλογή των κατάλληλων γονιδίων.

Ο Έλον Μασκ έχει δηλώσει ότι στο μέλλον οι άνθρωποι θα «πάνε» μαζί με την τεχνολογία. Τα gadgets θα είναι ενσωματωμένα στο σώμα μας. Δεν είναι απίθανο μάλιστα σε πολλά χρόνια από τώρα οι άνθρωποι να επιλέγουν να ζουν με προσθετικά μέλη εξελιγμένης τεχνολογίας αντί των δικών τους προκειμένου να ξεπερνούν την ανθρώπινη φύση και να λειτουργούν χωρίς ψεγάδια και ατέλειες.

Άλλη μία πρόβλεψη άφησε με το στόμα ανοιχτό το κοινό που άκουσε τον Juan Enriquez σε TED talk το 2016. «Κάποιοι άνθρωποι θα πρέπει να μεταφερθούν στο Διάστημα. Τα σώματα μας θα μάθουν να προσαρμόζονται ώστε να μπορούν να ζουν εκεί. Για παράδειγμα, ενδέχεται να μάθουμε να αναπνέουμε μέσω του αίματος και όχι μέσω των πνευμόνων», δήλωσε χαρακτηριστικά.

Δείτε το βίντεο:

Ερευνητές κάνουν τα πειράματα της νευροεπιστήμης ευκολότερο να μοιραστούν και να αναπαραχθούν

Κατά τα τελευταία, οι επιστήμονες αντιμετωπίζουν ένα πρόβλημα: Συχνά δεν μπορούν να αναπαραγάγουν τα αποτελέσματα των πειραμάτων που έγιναν από τους ίδιους ή τους συναδέλφους τους.

Αυτή η «κρίση αναπαραγωγής» μαστίζει πεδία από την ιατρική μέχρι τη φυσική και πιθανά έχει πολλές αιτίες. Μια όμως, αναμφίβολα είναι η δυσκολία της διανομής των τεράστιων ποσοτήτων δεδομένων που συλλέγονται και οι αναλύσεις που πραγματοποιούνται στις αποκαλούμενες μελέτες «μεγάλων δεδομένων». Ο όγκος και η πολυπλοκότητα της πληροφορίας επίσης μπορεί να κάνει αυτές τις επιστημονικές προσπάθειες άβολες όταν για τους ερευνητές ερχόταν η ώρα να μοιραστούν τα δεδομένα και τα ευρήματά τους με τους συναδέλφους τους και το ευρύτερο κοινό.

Ερευνητές στο Πανεπιστήμιο της Washington (UW) ανέπτυξαν ένα σύνολο εργαλείων για να κάνουν μια, αποφασιστικής σημασίας, περιοχή έρευνας μεγάλων δεδομένων – αυτή του κεντρικού νευρικού μας συστήματος – ευκολότερο να διανεμηθεί. Σε μελέτη που δημοσιεύθηκε στις 5 Μαρτίου στο online Nature Communications, η ομάδα του UW περιγράφει ένα πρόγραμμα περιήγησης (έναν browser) ελεύθερης πρόσβασης που ανέπτυξαν για να εμφανίζουν, αναλύουν και διανέμουν νευρολογικά δεδομένα που συλλέχθηκαν μέσω ενός τύπου μελέτης απεικόνισης μαγνητικού συντονισμού γνωστό ως απεικόνιση σταθμισμένης διάχυσης (diffusion-weighted MRI).

«Υπήρξαν πολλές συζητήσεις μεταξύ των ερευνητών σχετικά με την κρίση αναπαραγωγής», ανέφερε ο επικεφαλής συγγραφέας Jason Yeatman. «Όμως αναζητούσαμε ένα εργαλείο – άμεσο, ευρέως διαθέσιμο και εύκολο στη χρήση – που θα βοηθούσε πραγματικά να παλέψει την κρίση αναπαραγωγής». Ο Yeatman – ο οποίος είναι επίκουρος καθηγητής στο τμήμα Επιστημών Λόγου και Ακουστικής του UW και στο Ινστιτούτο για τις Επιστήμες Μάθησης και Εγκεφάλου (I-LABS) – περιγράφει τον AFQ-Browser. Αυτό το εργαλείο, ελεύθερα διαθέσιμο Online, είναι μια πλατφόρμα για «ανέβασμα», παρακολούθηση, ανάλυση και διανομή δεδομένων διάχυσης MRI σε μια φόρμα που είναι δημόσια προσβάσιμη, βελτιώνει τις μεθόδους διαφάνειας και διανομής δεδομένων για νευρολογικές μελέτες. Επιπροσθέτως, καθώς «τρέχει» στο πρόγραμμα περιήγησης, ο AFQ-Browser που είναι ευέλικτος – δεν απαιτεί επιπρόσθετο πακέτο λογισμικού ή εξοπλισμό πέρα από έναν υπολογιστή και μια σύνδεση στο Internet.

«Ένα κύριο εμπόδιο για τη διαφάνεια δεδομένων στη νευροεπιστήμη είναι ότι η τόσο μεγάλη συλλογή δεδομένων, η αποθήκευση και η ανάλυση συμβαίνουν σε τοπικούς υπολογιστές με ειδικά πακέτα λογισμικού», είπε ο Ariel Rokem, κύριος επιστήμονας δεδομένων στο Ινστιτούτο eScience του UW. «Όμως χρησιμοποιώντας τον AFQ-Browser, εξαλείφουμε αυτές τις απαιτήσεις και κάνουμε το «ανέβασμα», το μοίρασμα και την ανάλυση δεδομένων σταθμισμένης διάχυσης MRI μια απλή, καθαρή διαδικασία».

Η σταθμισμένης διάχυσης MRI μετράει την κίνηση του ρευστού στον εγκέφαλο και στο νωτιαίο μυελό, αποκαλύπτοντας τη δομή και λειτουργία των περιοχών της λευκής ύλης. Αυτά είναι οι συνδέσεις του κεντρικού νευρικού συστήματος, ιστός που αποτελείται πρωτίστως από νευροάξονες που μεταφέρουν σήματα μεγάλης απόστασης μεταξύ νευρικών κυκλωμάτων. Η έρευνα διάχυσης MRI στην συνδεσιμότητα εγκεφάλου έχει θεμελιωδώς αλλάξει τον τρόπο που οι νευροεπιστήμονες κατανοούν τη λειτουργία του ανθρώπινου εγκεφάλου: Η κατάσταση, η οργάνωση και η διάταξη των περιοχών λευκής ύλης είναι ο πυρήνας των γνωστικών λειτουργών όπως η μνήμη, η μάθηση και άλλες ικανότητες. Δεδομένα που συλλέχθηκαν χρησιμοποιώντας σταθμισμένης διάχυσης απεικόνιση μπορούν να χρησιμοποιηθούν για τη διάγνωση σύνθετων νευρολογικών παθήσεων όπως η πολλαπλή σκλήρυνση (MS) και η πλευρική αμυοτροφική σκλήρυνση (ALS). Οι ερευνητές επίσης χρησιμοποιούν δεδομένα από την απεικόνιση σταθμισμένης διάχυσης για τη μελέτη των νευρολογικών υποβάθρων παθήσεων όπως η δυσλεξία και οι μαθησιακές δυσκολίες.

«Είναι μια ευρέως χρησιμοποιούμενη τεχνική στην έρευνα στη νευροεπιστήμη και είναι ιδιαίτερα ευαίσθητη στα οφέλη που μπορούν να αλιεύονται από τα μεγάλα δεδομένα, έτσι γίνεται ένα λογικό σημείο αρχής για την ανάπτυξη προγράμματος, ελεύθερης πρόσβασης για το πεδίο», είπε ο Yeatman. Ο AFQ-Browser [AFQ: Automated Fiber-tract Quantification] μπορεί να λάβει δεδομένα απεικόνισης σταθμισμένης διάχυσης και εκτελεί ανάλυση για κάθε ένα μεμονωμένο υποκείμενο. Οι αναλύσεις γίνονται μέσω ενός απομακρυσμένου σέρβερ, πάλι εξαλείφοντας τεχνικά και οικονομικά εμπόδια για τους ερευνητές. Ο AFQ-Browser επίσης περιέχει διαδραστικά εργαλεία για να παρουσιάσει δεδομένα από πολλαπλά υποκείμενα – επιτρέποντας ένα ερευνητή να οπτικοποιήσει εύκολα πώς οι περιοχές λευκής ύλης μπορεί να είναι όμοιες ή διαφορετικές μεταξύ των υποκειμένων, αναγνωρίζοντας τάσεις στα δεδομένα και δημιουργώντας υποθέσεις για μελλοντικά πειράματα.

Οι ερευνητές επίσης μπορούν να εισάγουν επιπλέον κώδικα για να αναλύσουν τα δεδομένα, όπως να σώσουν, να ανεβάσουν και να μοιράσουν δεδομένα άμεσα με συναδέλφους τους ερευνητές. «Θέλαμε αυτό το εργαλείο να είναι όσο το δυνατό πιο γενικευμένο, ανεξάρτητα από τους στόχους της έρευνας», είπε ο Rokem. «Επιπροσθέτως, η μορφή είναι εύκολη για επιστήμονες από ποικίλα υπόβαθρα χρήσης και κατανόησης – έτσι ώστε νευροεπιστήμονες, στατιστικολόγοι και άλλοι ερευνητές μπορούν να συνεργάζονται, να βλέπουν δεδομένα και να μοιράζονται μεθόδους προς την κατεύθυνση μιας μεγαλύτερης αναπαραγωγικότητας».

Πώς έγινε η εξάπλωση του Homo Sapiens στην Γη

Υπάρχουν πραγματικά φυλές; Ο σύγχρονος άνθρωπος εκτόπισε τα άλλα είδη του ανθρώπινου γένους ή είναι το αποτέλεσμα της διασταύρωσης ειδών, όπως οι άνθρωποι του Νεάντερνταλ και οι Homo erectus;  Οι έρευνες της γενετικής παρακολουθούν την πορεία των αρχαίων μεταναστεύσεων, εξετάζοντας γενετικά γνωρίσματα των χρωμοσωμάτων Y ανθρώπων από όλο τον κόσμο. Τέτοια γνωρίσματα, όπως το M168 ή το M89, προσδιορίζουν τη σειρά απογόνων. Οικοδομώντας ένα εξελικτικό δέντρο βασισμένο στα γενετικά γνωρίσματα πολλών εν ζωή ανθρώπων, οι ερευνητές προσδιορίζουν την ηλικία κάθε σειράς απογόνων.

 

Πριν από πενήντα έως εξήντα χιλιάδες χρόνια, μια μικρή ομάδα Αφρικανών – μερικές εκατοντάδες έως μερικές χιλιάδες – διέσχισε τη στενή θαλάσσια λωρίδα που χωρίζει την Αφρική με την αραβική χερσόνησο χρησιμοποιώντας μικρές πρωτόγονες βάρκες, κάνοντας ένα ταξίδι δίχως γυρισμό. Ο λόγος που εγκατέλειψαν τη γη όπου γεννήθηκαν δεν είναι γνωστός. Ίσως να άλλαξε το κλίμα, ίσως η τροφή να μην έφτανε. Εκείνο που είναι γνωστό με βεβαιότητα είναι ότι αυτοί οι πρώτοι ταξιδευτές που βγήκαν από την Αφρική κουβάλησαν μαζί τους τα φυσικά χαρακτηριστικά και τις ικανότητες που διέθεταν και βρίσκονται στη βάση των χαρακτηριστικών των σύγχρονων ανθρώπων, δηλαδή μεγάλους εγκεφάλους και δυνατότητα για ανάπτυξη γλώσσας. 

 

Ξεκινώντας από τον πρόχειρο καταυλισμό τους στην ασιατική ήπειρο, στην περιοχή που σήμερα βρίσκεται η Υεμένη, ξεκίνησαν ένα ταξίδι διάρκειας δεκάδων χιλιάδων ετών, στο τέλος του οποίου οι απόγονοί τους είχαν επεκταθεί σε ολόκληρη την Ασία και την Ευρώπη και μέσω φυσικών γεφυρών που σχηματίζονται το χειμώνα είχαν περάσει στην Αμερική, φτάνοντας ως το νοτιότερο άκρο της, τη Γη του Πυρός.

 

Ανιχνεύοντας το παρελθόν

Οι επιστήμονες ανακαλύπτουν και μελετούν τις διαδρομές αυτές μέσα από τα ευρήματα με μορφή απολιθωμένων οστών, πέτρινων αιχμών δοράτων κτλ. Ομως, τα ευρήματα αυτά είναι σχετικά σπάνια και δε βοηθούν να σχηματιστεί μια πλήρης και λεπτομερής εικόνα. Γι’ αυτό, τις δύο τελευταίες δεκαετίες, η Βιολογία ήρθε σε βοήθεια της Παλαιοανθρωπολογίας, γεμίζοντας τα κενά και δίνοντας απαντήσεις σε ερωτήματα γύρω από τις πρώτες μεταναστεύσεις του σύγχρονου ανθρώπου.

Περίπου όλο το DNA μας (99,9% των 3 δισεκατομμυρίων νουκλεοτιδίων που απαρτίζουν το ανθρώπινο γονιδίωμα) είναι πανομοιότυπο μεταξύ όλων των ανθρώπων. Είναι όμως εκείνο το 0,1% που μπορεί να διηγηθεί την ιστορική προέλευση κάθε ανθρώπου και ανθρώπινου πληθυσμού πάνω στη Γη. Μια σύγκριση του γονιδιώματος των Ανατολικοαφρικάνων και των Ινδιάνων ιθαγενών της Αμερικής μπορεί να δώσει κρίσιμα στοιχεία για τη γενεαλογία του ανθρώπου και την πορεία εξάπλωσής του σε όλες τις ηπείρους. Μέχρι πριν από μερικά χρόνια, το DNA που μεταφέρεται από τη μητέρα στα παιδιά της μέσω των μιτοχονδρίων, ή από τον πατέρα στον γιο μέσω του χρωμοσώματος Y, λειτουργούσε για τους γενετιστές ως το αντίστοιχο των απολιθωμένων βημάτων. Στις τελευταίες ερευνητικές τους προσπάθειες, αξιοποιώντας τις δυνατότητες που προσφέρει η τεχνολογική εξέλιξη, οι επιστήμονες διεύρυναν τον ορίζοντά τους, πέρα από τις απομονωμένες λωρίδες DNA, στον έλεγχο χιλιάδων νουκλεοτιδίων διασπαρμένων σε ολόκληρο το ανθρώπινο γονιδίωμα.

 

Η εξάπλωση του ανθρώπου από την Αφρική

 

Η ρίζα στην Αφρική

Αυτός ο ευρύς έλεγχος ομοιοτήτων και διαφορών επέτρεψε το σχηματισμό ενός παγκόσμιου χάρτη μεταναστεύσεων με πρωτοφανείς λεπτομέρειες. Οι τελευταίες έρευνες επιβεβαιώνουν τη θεωρία ότι ο σύγχρονος άνθρωπος εμφανίστηκε στην Αφρική και δείχνουν πώς αυτή η ήπειρος λειτούργησε ως δεξαμενή γενετικής ποικιλότητας, που διέρρευσε λίγο λίγο στον υπόλοιπο κόσμο. Το οικογενειακό γενετικό δέντρο του σύγχρονου ανθρώπου ξεκινά με τη φυλή Σαν της Αφρικής στη ρίζα του και καταλήγει με τους Ινδιάνους της Νότιας Αμερικής και τους Πολυνήσιους του Ειρηνικού Ωκεανού στα νεότερα κλαδιά του.

 

Η μελέτη της ανθρώπινης γενετικής ποικιλότητας άρχισε την περίοδο του Α` Παγκοσμίου Πολέμου, όταν δύο γιατροί που εργάζονταν στη Θεσσαλονίκη διαπίστωσαν ότι οι ομάδες αίματος των στρατιωτών από διάφορες εθνότητες που στρατοπέδευαν τότε στην πόλη είχαν διαφορετικές αναλογίες, που εξαρτιόνταν από την εθνικότητά τους. Ξεκινώντας τη δεκαετία του 1950, ο Luigi Luca Cavalli-Sforza έβαλε τις βάσεις της μελέτης των γενετικών διαφορών μεταξύ των πληθυσμών, εξετάζοντας τις πρωτεΐνες των διαφορετικών ομάδων αίματος. Οι διαφορές στις πρωτεΐνες αντανακλούν διαφορές στα γονίδια που τις κωδικοποιούν.

 

Το 1987, οι Rebecca Louise Cann και Allan Charles Wilson δημοσίευσαν μια έρευνα – ορόσημο βασισμένη στο DNA των μιτοχονδρίων (που παράγουν ενέργεια μέσα στο κύτταρο) και τα οποία κληρονομούνται στη μητρική γραμμή. Διαπίστωσαν ότι άνθρωποι από διαφορετικούς πληθυσμούς του πλανήτη φαίνονταν να κατάγονται όλοι από μιαν Αφρικανή γυναίκα που έζησε πριν από 200.000 χρόνια. Αυτό δε σημαίνει βέβαια ότι η γυναίκα αυτή ήταν η πρώτη γυναίκα του σύγχρονου ανθρώπινου είδους, αλλά απλώς ότι μόνο οι απόγονοί της έτυχε να επιβιώσουν στο πέρασμα των αιώνων.

 

Ο σχετικά γρήγορος και προβλέψιμος ρυθμός «ουδέτερων» (που δεν είναι ούτε ωφέλιμες, ούτε βλαβερές) μιτοχονδριακών μεταλλάξεων κάνουν τα μιτοχόνδρια αυτά να λειτουργούν σαν μοριακά ρολόγια. Μετρώντας τις διαφορές στον αριθμό των μεταλλάξεων (τους χτύπους του ρολογιού) μεταξύ δύο ομάδων, ή δύο σειρών απογόνων, οι ερευνητές μπορούν να κατασκευάσουν το γενετικό δέντρο που δείχνει τον κοινό πρόγονο. Η σύγκριση του μήκους κάθε σειράς απογόνων, που προέρχονται από διαφορετικές περιοχές του πλανήτη, επιτρέπει την οικοδόμηση της χρονικής ακολουθίας των ανθρώπινων μεταναστεύσεων.

 

Συγκλίνοντα ευρήματα

Από το 1987 και μετά, η τράπεζα πληροφοριών της ανθρώπινης ποικιλότητας ενσωμάτωσε τις μεταλλάξεις που εμφανίζονται στο χρωμόσωμα Y, εκείνο, δηλαδή, που κληρονομείται στην πατρική γραμμή. Το χρωμόσωμα αυτό περιέχει δεκάδες εκατομμύρια νουκλεοτίδια, σε σχέση με τα 16.000 νουκλεοτίδια του DNA των μιτοχονδρίων, με αποτέλεσμα να πολλαπλασιαστεί η ικανότητα των ερευνητών να διακρίνουν τις διαφορές ανάμεσα στους ανθρώπινους πληθυσμούς. Έρευνες που δημοσιεύτηκαν τα τελευταία χρόνια διεύρυναν ακόμα περισσότερο το πεδίο μελέτης, αξιοποιώντας ολόκληρο το ανθρώπινο γονιδίωμα.

 

Τα νέα ευρήματα από την πλευρά της Γενετικής φαίνεται να επιβεβαιώνουν προηγούμενες ανθρωπολογικές, αρχαιολογικές, γλωσσολογικές και βιολογικές έρευνες, σύμφωνα με τις οποίες ο Homo Sapiens» («άνθρωπος ο έμφρων»), δηλαδή ο σύγχρονος άνθρωπος, εμφανίστηκε στην Αφρική. Από κει μια μικρή ομάδα του νέου είδους πέρασε στην Ασία, αυξήθηκε σε μέγεθος μέχρι που ένα τμήμα αυτού του πληθυσμού να αποσπαστεί και να μετακινηθεί μακρύτερα, μια διαδικασία που επαναλήφθηκε πάλι και πάλι, ωσότου αποικίστηκε ολόκληρος ο πλανήτης. Αυτοί οι οδοιπόροι οδήγησαν σταδιακά στην εξαφάνιση τα πιο αρχαϊκά είδη του γένους χόμο (άνθρωπος), όπως ο άνθρωπος του Νεάντερνταλ και ο Homo Errectus («άνθρωπος ο όρθιος»), χωρίς να γίνει παρά ελάχιστη διασταύρωση μεταξύ των πληθυσμών.

 

Η αντίπαλη θεωρία, γνωστή ως υπόθεση των πολλών περιοχών, ισχυριζόταν ότι οι ανθρώπινοι πληθυσμοί που προέρχονταν από τον Homo Errectus εξελίχτηκαν στο πέρασμα 1,8 εκατομμυρίων ετών στην Αφρική, στην Ευρώπη και την Ασία και σταδιακά σχημάτισαν τον Homo Sapiens. Περιστασιακές διασταυρώσεις μεταξύ των διαφόρων σειρών απογόνων εξασφάλισαν ότι οι ανθρώπινοι πληθυσμοί δεν απέκλιναν, ώστε να σχηματίσουν διαφορετικά βιολογικά είδη. Αν και λίγοι υποστηρίζουν τη θεωρία αυτή στην αρχική της μορφή, παραμένουν επιστήμονες που υποστηρίζουν ορισμένες παραλλαγές της.

 

Οριστική απάντηση στο ζήτημα αναμένεται να δοθεί μέσα στην επόμενη χρονιά, με την ολοκλήρωση του Σχεδίου Γονιδιώματος του Νεάντερνταλ, που χρησιμοποιεί βιολογικά υπολείμματα αυτού του ξαδέρφου του σύγχρονου ανθρώπου, για να καταγράψει τον πλήρη γενετικό του κώδικα. Πάντως, τα προκαταρκτικά αποτελέσματα φαίνεται επίσης να υποστηρίζουν τη θεωρία της εξόδου από την Αφρική και όχι την υπόθεση πολλών περιοχών.

 

Διαφορές που αναδεικνύουν την ομοιότητα

Η μελέτη του παγκόσμιου ανθρώπινου γονιδιακού χάρτη, που δείχνει τη μεγαλύτερη ποικιλότητα στην Αφρική και σταδιακή μείωσή της όσο απομακρυνόμαστε, χωρίς να υπάρχει κάποια οξεία γενετική διαφορά ακόμα και ανάμεσα σε πληθυσμούς με σημαντικές διαφορές στην εμφάνιση (χρώμα, χαρακτηριστικά προσώπου κτλ.), αδυνατίζει την έννοια της φυλής και αναδεικνύει τους βιολογικούς δεσμούς των ανθρώπων όπου Γης. Πρόσφατη μελέτη συμπεραίνει, άλλωστε, ότι σε εξέλιξη βρίσκεται ακόμα η διαδικασία της φυσικής επιλογής για την προσαρμογή των ανθρώπων στις νέες περιοχές κατοικίας μακριά από την Αφρική (π.χ. Ευρώπη), με αναπροσαρμογή του χρώματος του δέρματος, των θυλακίων των τριχών (που παράγουν τον ιδρώτα) και της αντίστασης σε ασθένειες, έτσι ώστε να αντιστοιχηθούν καλύτερα στη διαφορετική ηλιοφάνεια, στα τρόφιμα και τα παθογόνα της περιοχής.

N. Machiavelli: Πολιτική και Εξουσία

Nicolò Machiavelli: 1469-1527

Από την αυτο-κυβέρνηση της ελληνικής αρχαιότητας στη νεωτερική δημοκρατία και εξουσία

§1. Η σκέψη ‒και δη η πολιτική‒ της νεωτερικής εποχής, σε αισθητή διαφορά με τη συμπεριφορά των ανθρώπων κατά τον Μεσαίωνα, έχει ως παραδειγματική πηγή έμπνευσης, κατά κανόνα, την αρχαία ελληνική σκέψη γύρω από το Πολιτικό και τη δημοκρατία, καθώς επίσης και την αθηναϊκή δημοκρατία καθ’ όλο το φάσμα της ανάπτυξής της. Η τελευταία αποτέλεσε πράγματι μια γιγάντια ιστορική κατάκτηση για τα πολιτικά ιδεώδη του ανθρώπου: ισότητα των πολιτών, σεβασμός του νόμου και της δικαιοσύνης, ουσιαστική συμμετοχή του λαού στη λήψη των αποφάσεων, άμεση καθαίρεση ή και εξοστρακισμός των πολιτικών που εξαπατούσαν το δήμο με φρούδες υποσχέσεις, ελευθερία κ.α.

Ακριβώς επειδή η αθηναϊκή δημοκρατία θεωρήθηκε ως ένα ιδεώδες πολίτευμα, με όλες βέβαια τις μεγάλες παραλείψεις ή στρεβλώσεις, αποτέλεσε για μεγάλους θεωρητικούς της αρχαιότητας, αλλά και της νεωτερικής εποχής διαρκές αντικείμενο κριτικής αναφοράς ή πρόσληψης. Ο Machiavelli, ως ένας από τους πρώτους θεωρητικούς του νεωτερικού κράτους, γυρίζει πίσω στην αρχαία δημοκρατία για να κοιτάξει μπροστά. Επιχειρεί να διατυπώσει μια θεώρηση του νεωτερικού κράτους, λαμβάνοντας δυναμικά υπόψη την ακμή και την παρακμή της αρχαίας αθηναϊκής δημοκρατίας. Σε κάθε περίπτωση, βέβαια, ανάμεσα στην αρχαία Πόλη-Κράτος και το νεωτερικό κράτος υπάρχουν σαφείς διαφοροποιήσεις και διακρίσεις. Οι τελευταίες άρχισαν να γίνονται ουσιωδώς εμφανείς με τον Machiavelli, αλλά και τον Hobbes.

§2. Στην πρώτη, κυρίαρχο στοιχείο ήταν η φιλοσοφία της δημόσιας αρετής: ο πολίτης αρνούνταν να είναι ιδιώτης, παθητικός υπήκοος του κάθε τυραννίσκου· απεναντίας εννοούσε να δραστηριοποιείται ως ενεργό και συνειδητοποιημένο ον, ως μέλος της κοινότητας, που υλοποιούσε τη διεργασία μιας αποδεκτής από όλους μορφής αυτο-κυβέρνησης: η αρετή του ατόμου αποτελούσε ένα ενιαίο όλο με την αρετή του πολίτη, δηλαδή με την πολιτική αρετή. Πολίτης και πολιτεία συγκροτούσαν τη Μια πολιτική κοινότητα η οποία λογιζόταν το υπαρκτικό Είναι του ανθρώπου εν γένει. Όπως μας λέει στον Περικλέους Επιτάφιο ο Θουκυδίδης, ο ιδιώτης, αυτός που δε συμμετείχε στα κοινά, θεωρούνταν άχρηστος. Ο Machiavelli, από την πλευρά του, ενδιαφέρεται να διερευνήσει, συντονισμένος και με την ψυχολογία των καιρών του, την πιο κατάλληλη μορφή κυριαρχίας στο πλαίσιο της νεωτερικής πολιτικής ιστορίας. Για τον συγκεκριμένο διανοητή υπάρχει μια πληθώρα διαφορετικών αντιλήψεων για τις μορφές κρατικής εξουσίας, που δείχνουν να έχουν ισχυρή αποδεικτική ισχύ. Σίγουρα ωστόσο, υποστηρίζει, καμιά μορφή δεν μπορεί να ισχύει αιωνίως. Μέσα στην ιστορία, η μια μορφή διακυβέρνησης διαδέχεται την άλλη. Ένας ορισμένος κύκλος ανόδου και πτώσης των διαφόρων καθεστώτων λειτουργεί με κανονικότητα φυσικού νόμου. Συμβαίνει πραγματικά μια ασταμάτητη σχεδόν εναλλαγή από την τάξη στην αταξία κι από κει ξαναγυρίζουν στην τάξη.

§3. Μια τέτοια πτώση και άνοδος δείχνει να αποτελεί μια τροχιά αναγκαιότητας, κατά την οποία ένα κράτος ξεπέφτει τόσο, ώστε να μην μπορεί να ξεπέσει άλλο και να επιχειρεί την ανύψωσή του ή να διαλύεται και να παίρνει τη θέση του άλλη κρατική δομή και μορφή εξουσίας. Το νεωτερικό κράτος, που απασχολεί τον Machiavelli, διακρίνεται για την κάθετη σχέση κυβέρνησης και «λαού»: στα πάνω δώματα οι αξιωματούχοι του καθεστώτος, στα κάτω οι πολίτες, ως κατ’ εξοχήν ιδιώτες: όχι με το νόημα του αρχαίου ιδιώτη ή πολίτη, αλλά με αυτό του αστού· του κατόχου ατομικής ιδιοκτησίας και άκρως ανταγωνιστικού στοιχείου εντός της αστικής-πολιτικής κοινωνίας. Ακριβώς αυτό το στοιχείο, με τις αντίστοιχες αντιθέσεις, αποτελεί την κινητήρια δύναμη της σύγχρονης κοινωνίας, ενώ το κράτος καλείται να αποτελέσει την πολιτική κοινότητα, την πολιτεία, κατά τον Χέγκελ, που συμφιλιώνει τις εν λόγω αντιθέσεις. Ο Machiavelli, με τα δυο πιο σημαντικά έργα του: Ηγεμόνας και Διατριβές πάνω στην πρώτη δεκάδα του Τίτου Λίβιου επιχειρεί να θεμελιώσει την αναγκαία, αλλά και πιο ταιριαστή ισορροπία μεταξύ κρατικής εξουσίας και εξουσίας, με την προαναφερθείσα αστική έννοια, του πολίτη.

§4. Στο έργο του Διατριβές πάνω στη δεκάδα του Τίτου Λίβιου, περνώντας μέσα από σχετικές θεωρήσεις του Πλάτωνος και του Αριστοτέλη περί του Πολιτικού, κατακεραυνώνει κάθε φαντασιακή οντογένεση της σύγχρονης πολιτικής δημοκρατίας και θέτει ρητά ως το μόνο αληθινά νόμιμο αξιολογικό κριτήριο για την πολιτική ισορροπία μεταξύ λαού και εξουσίας το συμφέρον της πατρίδας, την ελεύθερη ζωή της:

«Τούτο πρέπει να το σημειώσει καλά και να το μιμηθεί όποιος πολίτης έρχεται να δώσει συμβουλή στην πατρίδα του: γιατί όπου είναι να παρθεί απόφαση για την ύστατη σωτηρία της πατρίδας, δεν πρέπει να σκέφτεσαι ούτε το δίκαιο ούτε το άδικο, ούτε τον οίκτο ούτε τη σκληρότητα, ούτε το αξιέπαινο ούτε και το άτιμο· μονάχα πρέπει να παραμερίζεις κάθε άλλη σκέψη και ν’ ακολουθείς την απόφαση που θα γλυτώσει τη ζωή της πατρίδας σου και θα σώσει τη λευτεριά της».

Οποιοδήποτε πολιτικό σύστημα με την αντίστοιχη πολιτική του ηθική, δεν κρίνεται ως προς την αντικειμενική του ισχύ από τα ιδεολογικά, πολιτικά, εξουσιαστικά πλέγματα των κυρίαρχων πολιτικών δυνάμεων, αλλά από την ένταξή του στο οντολογικό σύστημα, που συνάπτεται με τη σωτηρία της πατρίδας. Από εκεί και πέρα, η εναρμόνιση αξιακού και οντολογικού συστήματος εξαρτάται από την ικανότητα, την παιδεία, την ποιότητα γενικώς του πολιτικού υποκειμένου που λέγεται κυβέρνηση και την αντίστοιχη ποιότητα του άλλου κοινωνικού υποκειμένου που λέγεται λαός.

§5. Η αναντιστοιχία ανάμεσα σε αυτές τις δυο πτυχές της νεωτερικής υποκειμενικότητας και συναφώς προς την αντικειμενικότητα οδηγεί με ταχύτητα φωτός στο επέκεινα των φαντασιακών οντογενέσεων, των παραπλανητικών ερμηνειών του κόσμου, για να καταστήσει εν τέλει αναγκαία την κατάρρευση της πολιτικής δημοκρατίας. Σύμφωνα με τον Χάιντεγκερ, κάθε μορφή εξουσίας, καπιταλιστική – σοσιαλιστική –κομμουνιστική, καταδικάζει τον άνθρωπο να εργάζεται για τη συγκάλυψη του Είναι του και έτσι να συσκοτίζεται η μετατροπή του σε αγελαίο ον από τους εξουσιαστές:

«Κάθε εξουσιαστής γνωρίζει για την εν λόγω μωρία του “λαού”, αλλά δεν επιτρέπεται να μιλάει γι’ αυτή. Απεναντίας πρέπει να τη συγκαλύπτει διακηρύσσοντας πως όλα προέρχονται από το “λαό” και πως αποτελούν “έκφραση της ψυχής του”».

Περίτρανο παράδειγμα, για τον Machiavelli, τέτοιας εικόνας με φυσιολογική στο μεταξύ κατάρρευση είναι η αθηναϊκή δημοκρατία. Αιτίες της παρακμής της: από τη μια, η αλαζονεία της ανώτερης τάξης στο όνομα πάντοτε του «λαού» και από την άλλη το αντίστοιχο αντίκτυπό της, η ακολασία του λαού. Το συμφέρον της πατρίδας θυσιάζεται στο βωμό του ανηλεούς πολεμικού παιγνιδιού εξουσίας: ό,τι ακριβώς συμβαίνει και με το τωρινό αμοραλιστικό παιχνίδι εξουσίας της ελεεινής και τρισάθλιας φεουδαρχικο-νεοφασιστικής αριστεράς. Με μια διαφορά: ο Μακιαβέλι φιλοσοφούσε μέσα από την αναζήτηση των πιο ικανών κυβερνητών, ενώ οι δικοί μας αριστερο-καθεστωτικοί είναι οι πιο ανίκανοι στην ιστορία του Ελληνικού κράτους.