ΟΜΗΡΟΣ: Ἰλιάς (22.437-22.515)

Ὣς ἔφατο κλαίουσ᾽, ἄλοχος δ᾽ οὔ πώ τι πέπυστο
Ἕκτορος· οὐ γάρ οἵ τις ἐτήτυμος ἄγγελος ἐλθὼν
ἤγγειλ᾽ ὅττι ῥά οἱ πόσις ἔκτοθι μίμνε πυλάων,
440 ἀλλ᾽ ἥ γ᾽ ἱστὸν ὕφαινε μυχῷ δόμου ὑψηλοῖο
δίπλακα πορφυρέην, ἐν δὲ θρόνα ποικίλ᾽ ἔπασσε.
κέκλετο δ᾽ ἀμφιπόλοισιν ἐϋπλοκάμοις κατὰ δῶμα
ἀμφὶ πυρὶ στῆσαι τρίποδα μέγαν, ὄφρα πέλοιτο
Ἕκτορι θερμὰ λοετρὰ μάχης ἐκ νοστήσαντι,
445 νηπίη, οὐδ᾽ ἐνόησεν ὅ μιν μάλα τῆλε λοετρῶν
χερσὶν Ἀχιλλῆος δάμασε γλαυκῶπις Ἀθήνη.
κωκυτοῦ δ᾽ ἤκουσε καὶ οἰμωγῆς ἀπὸ πύργου·
τῆς δ᾽ ἐλελίχθη γυῖα, χαμαὶ δέ οἱ ἔκπεσε κερκίς·
ἡ δ᾽ αὖτις δμῳῇσιν ἐϋπλοκάμοισι μετηύδα·
450 «δεῦτε, δύω μοι ἕπεσθον, ἴδωμ᾽ ὅτιν᾽ ἔργα τέτυκται.
αἰδοίης ἑκυρῆς ὀπὸς ἔκλυον, ἐν δ᾽ ἐμοὶ αὐτῇ
στήθεσι πάλλεται ἦτορ ἀνὰ στόμα, νέρθε δὲ γοῦνα
πήγνυται· ἐγγὺς δή τι κακὸν Πριάμοιο τέκεσσιν.
αἲ γὰρ ἀπ᾽ οὔατος εἴη ἐμεῦ ἔπος· ἀλλὰ μάλ᾽ αἰνῶς
455 δείδω μὴ δή μοι θρασὺν Ἕκτορα δῖος Ἀχιλλεὺς
μοῦνον ἀποτμήξας πόλιος πεδίονδε δίηται,
καὶ δή μιν καταπαύσῃ ἀγηνορίης ἀλεγεινῆς,
ἥ μιν ἔχεσκ᾽, ἐπεὶ οὔ ποτ᾽ ἐνὶ πληθυῖ μένεν ἀνδρῶν,
ἀλλὰ πολὺ προθέεσκε, τὸ ὃν μένος οὐδενὶ εἴκων.»
460 Ὣς φαμένη μεγάροιο διέσσυτο μαινάδι ἴση,
παλλομένη κραδίην· ἅμα δ᾽ ἀμφίπολοι κίον αὐτῇ.
αὐτὰρ ἐπεὶ πύργον τε καὶ ἀνδρῶν ἷξεν ὅμιλον,
ἔστη παπτήνασ᾽ ἐπὶ τείχεϊ, τὸν δὲ νόησεν
ἑλκόμενον πρόσθεν πόλιος· ταχέες δέ μιν ἵπποι
465 ἕλκον ἀκηδέστως κοίλας ἐπὶ νῆας Ἀχαιῶν.
τὴν δὲ κατ᾽ ὀφθαλμῶν ἐρεβεννὴ νὺξ ἐκάλυψεν,
ἤριπε δ᾽ ἐξοπίσω, ἀπὸ δὲ ψυχὴν ἐκάπυσσε.
τῆλε δ᾽ ἀπὸ κρατὸς βάλε δέσματα σιγαλόεντα,
ἄμπυκα κεκρύφαλόν τε ἰδὲ πλεκτὴν ἀναδέσμην
470 κρήδεμνόν θ᾽, ὅ ῥά οἱ δῶκε χρυσέη Ἀφροδίτη
ἤματι τῷ ὅτε μιν κορυθαίολος ἠγάγεθ᾽ Ἕκτωρ
ἐκ δόμου Ἠετίωνος, ἐπεὶ πόρε μυρία ἕδνα.
ἀμφὶ δέ μιν γαλόῳ τε καὶ εἰνατέρες ἅλις ἔσταν,
αἵ ἑ μετὰ σφίσιν εἶχον ἀτυζομένην ἀπολέσθαι.
475 ἡ δ᾽ ἐπεὶ οὖν ἔμπνυτο καὶ ἐς φρένα θυμὸς ἀγέρθη,
ἀμβλήδην γοόωσα μετὰ Τρῳῇσιν ἔειπεν·
«Ἕκτορ, ἐγὼ δύστηνος· ἰῇ ἄρα γεινόμεθ᾽ αἴσῃ
ἀμφότεροι, σὺ μὲν ἐν Τροίῃ Πριάμου κατὰ δῶμα,
αὐτὰρ ἐγὼ Θήβῃσιν ὑπὸ Πλάκῳ ὑληέσσῃ
480 ἐν δόμῳ Ἠετίωνος, ὅ μ᾽ ἔτρεφε τυτθὸν ἐοῦσαν,
δύσμορος αἰνόμορον· ὡς μὴ ὤφελλε τεκέσθαι.
νῦν δὲ σὺ μὲν Ἀΐδαο δόμους ὑπὸ κεύθεσι γαίης
ἔρχεαι, αὐτὰρ ἐμὲ στυγερῷ ἐνὶ πένθεϊ λείπεις
χήρην ἐν μεγάροισι· πάϊς δ᾽ ἔτι νήπιος αὔτως,
485 ὃν τέκομεν σύ τ᾽ ἐγώ τε δυσάμμοροι· οὔτε σὺ τούτῳ
ἔσσεαι, Ἕκτορ, ὄνειαρ, ἐπεὶ θάνες, οὔτε σοὶ οὗτος.
ἤν περ γὰρ πόλεμόν γε φύγῃ πολύδακρυν Ἀχαιῶν,
αἰεί τοι τούτῳ γε πόνος καὶ κήδε᾽ ὀπίσσω
ἔσσοντ᾽· ἄλλοι γάρ οἱ ἀπουρίσσουσιν ἀρούρας.
490 ἦμαρ δ᾽ ὀρφανικὸν παναφήλικα παῖδα τίθησι·
πάντα δ᾽ ὑπεμνήμυκε, δεδάκρυνται δὲ παρειαί,
δευόμενος δέ τ᾽ ἄνεισι πάϊς ἐς πατρὸς ἑταίρους,
ἄλλον μὲν χλαίνης ἐρύων, ἄλλον δὲ χιτῶνος·
τῶν δ᾽ ἐλεησάντων κοτύλην τις τυτθὸν ἐπέσχε,
495 χείλεα μέν τ᾽ ἐδίην᾽, ὑπερῴην δ᾽ οὐκ ἐδίηνε.
τὸν δὲ καὶ ἀμφιθαλὴς ἐκ δαιτύος ἐστυφέλιξε,
χερσὶν πεπληγὼς καὶ ὀνειδείοισιν ἐνίσσων·
“ἔρρ᾽ οὕτως· οὐ σός γε πατὴρ μεταδαίνυται ἡμῖν.”
δακρυόεις δέ τ᾽ ἄνεισι πάϊς ἐς μητέρα χήρην,
500 Ἀστυάναξ, ὃς πρὶν μὲν ἑοῦ ἐπὶ γούνασι πατρὸς
μυελὸν οἶον ἔδεσκε καὶ οἰῶν πίονα δημόν·
αὐτὰρ ὅθ᾽ ὕπνος ἕλοι, παύσαιτό τε νηπιαχεύων,
εὕδεσκ᾽ ἐν λέκτροισιν, ἐν ἀγκαλίδεσσι τιθήνης,
εὐνῇ ἔνι μαλακῇ, θαλέων ἐμπλησάμενος κῆρ·
505 νῦν δ᾽ ἂν πολλὰ πάθῃσι, φίλου ἀπὸ πατρὸς ἁμαρτών,
Ἀστυάναξ, ὃν Τρῶες ἐπίκλησιν καλέουσιν·
οἶος γάρ σφιν ἔρυσο πύλας καὶ τείχεα μακρά.
νῦν δὲ σὲ μὲν παρὰ νηυσὶ κορωνίσι νόσφι τοκήων
αἰόλαι εὐλαὶ ἔδονται, ἐπεί κε κύνες κορέσωνται,
510 γυμνόν· ἀτάρ τοι εἵματ᾽ ἐνὶ μεγάροισι κέονται
λεπτά τε καὶ χαρίεντα, τετυγμένα χερσὶ γυναικῶν.
ἀλλ᾽ ἤτοι τάδε πάντα καταφλέξω πυρὶ κηλέῳ,
οὐδὲν σοί γ᾽ ὄφελος, ἐπεὶ οὐκ ἐγκείσεαι αὐτοῖς,
ἀλλὰ πρὸς Τρώων καὶ Τρωϊάδων κλέος εἶναι.»
515 Ὣς ἔφατο κλαίουσ᾽, ἐπὶ δὲ στενάχοντο γυναῖκες.

***

Κι είδησιν για τον Έκτορα δεν είχε λάβει ακόμα
η σύντροφός του ότι κανείς να της ειπεί δεν ήλθε,
πως έμενεν ο άνδρας της από τες πύλες έξω.
440 Αλλά μες στα δωμάτια της είχε στο χέρ᾽ υφάδι
διπλό, πορφύρεο, και πολλά πλουμίδια τού κεντούσε·
και εις τες καλές θεράπαινες είπε στην στια να στήσουν
τρίποδα μέγαν, έτοιμα θερμά λουτρά να γίνουν
του Έκτορος που έμελλε να γύρει από την μάχην·
445 και πού να ξεύρει ότι μακράν από λουτρά τον είχε
ήδ᾽ υποτάξ᾽ η Αθηνά στην λόγχην του Αχιλλέως·
και ως άκουσε ξεφωνητά και κλάματ᾽ απ᾽ τον πύργον,
εσείσθηκαν τα μέλη της, της έπεσε η περόνη
κι είπε προς τες θεράπαινες: «Μαζί μου ελάτε δύο,
450 το τι συμβαίνει θενά ιδώ· της σεβαστής μου Εκάβης
την φωνήν άκουσα· η καρδιά στο στήθος μου σπαράζει
κατά το στόμα· επέτρωσαν τα γόνατά μου κάτω·
κάτι κακόν είναι κοντά στα τέκνα του Πριάμου.
Πολύ φοβούμαι — και άμποτε τ᾽ αυτιά μου μη τ᾽ ακούσουν —
455 τον Έκτορα τον τολμηρόν μη μόχει απομονώσει
ο Αχιλλεύς κατάποδα μακράν από τα τείχη,
και την πικρήν του ανδραγαθιά για πάντοτ᾽ έχει σβήσει.
Ότι ποτέ δεν έμενε στο πλήθος και στην τάξιν,
αλλά προέτρεχε πολύ με ατρόμητον ανδρείαν».
460 Είπε και από το μέγαρο πετάχθη φρενιασμένη
με κτυποκάρδι τρομερό, και οπίσω της οι κόρες.
Και όταν στον πύργον έφθασε μες στων ανδρών το πλήθος,
ορθή στο τείχος κοίταξε, κι εμπρός στην πόλιν κάτω
τον είδε αυτού συρόμενον, και τα γοργά πουλάρια
465 αφρόντιστα στων Αχαιών τες πρύμνες τον τραβούσαν.
Μαύρο σκοτάδι εσκέπασε το φως των οφθαλμών της
κι έπεσε οπίσω ανάσκελα με την ψυχήν στο στόμα.
Μακράν της τα γιαδέματα πετάχθηκαν τα ωραία,
το διάδημα, με την λαμπρήν μαντίλα και το δίκτυ
470 και το μαγνάδι οπού η χρυσή της χάρισε Αφροδίτη,
όταν του Ηετίωνος την πήρε από το σπίτι
νύμφην ο Έκτωρ με πολλά που ᾽χε της δώσει δώρα.
Κι οι ανδράδελφες δεν έλειπαν αυτού και οι συννυφάδες
που την βαστούσαν έτοιμην εκεί να ξεψυχήσει.
475 Και άμα επήρε αναπνοήν εξέσπασε στην κλάψαν,
κι έλεγε με τες Τρώισσες: «Έκτωρ! οϊμέ την έρμην!
με μίαν γεννηθήκαμε μοίραν εμείς οι δύο·
στην Τροίαν είδες συ το φως στο δώμα του Πριάμου,
εγώ στες Θήβες κάτωθεν της δενδρωμένης Πλάκου,
480 στο δώμα του Ηετίωνος, που ανάτρεφέ με βρέφος
άμοιρος την βαριόμοιρην, να μη μ᾽ είχε γεννήσει·
συ τώρα κάτω από την γην στον Άδην κατεβαίνεις,
κι εμέ χήραν περίλυπην στο έρμο σπίτι αφήνεις,
κι είναι παιδάκι τρυφερό το αγόρι που εγεννήθη
485 από εμάς τους δυστυχείς· και μήτε συ βοηθός του
θα είσαι, αφού απέθανες, μήτε βοηθός σου εκείνος.
Και αν απ᾽ τον πολυδάκρυτον των Αχαιών αγώνα
ξεφύγει, λύπες πάντοτε πικρές τον περιμένουν·
και ξένοι τα χωράφια του θα του ξετερμονίσουν.
490 Πάντερμο κάνει το παιδί της ορφανιάς η μέρα·
κορμί γέρνει και πρόσωπο με μάτια δακρυσμένα.
Τον φέρν᾽ η χρεία ν᾽ ανεβεί στους φίλους του πατρός του,
τραβά του ενός το φόρεμα, του άλλου τον χιτώνα·
και αν κάποιος τον ψυχοπονεί, καυκί μικρό του δίδει,
495 δροσιά στα χείλη και ποτέ στην άκρην τ᾽ ουρανίσκου.
Και κάποτε κτυπώντας τον αγόρι ευτυχισμένο
τον διώχνει από την τράπεζαν, σκληρά τον ονειδίζει:
«Γκρεμίσου, και ο πατέρας σου στον δείπνον μας δεν είναι».
Κλαμένο πάει το παιδί στην χήραν του μητέρα
500 ο Αστυάναξ, οπού πριν στο γόνα του πατρός του
μεδούλι μόνον έτρωγε και από θρεφτάρια πάχος·
και αφού στα παιδιαρίσματα τον έπιανεν ο ύπνος
εις κλίνην μαλακότατην, στον κόλπον της βυζάστρας
κοιμόνταν από ζηλευτές τροφές θεραπεμένος.
505 Τώρα που του ᾽λειψε ο γονιός κακά πολλά θα πάθει
ο Αστυάναξ μ᾽ όνομα που το ᾽βγαλαν οι Τρώες·
ότι συ μόνος έσωζες την πυργωμένην πόλιν.
Τώρα μακράν απ᾽ τους γονείς στες πρύμνες σε θα φάγουν
πυκνά σκουλήκια, αφού σκυλιά στο σώμα σου χορτάσουν
510 γυμνόν, και όμως στα μέγαρα υπάρχουν τόσα ωραία
ενδύματα λεπτότατα των γυναικών υφάδια.
Αλλά στες φλόγες όλα εγώ θενά τα καταλύσω,
όχι όφελός σου, αφού για σε νεκροστολή δεν είναι
αλλά με αυτό να δοξασθείς εις τον λαόν της Τροίας».
515 Τα ᾽λεγε κλαίοντας και ομού στενάζαν οι γυναίκες.

Η ικανότητα της Αυτεπίγνωσης

H αυτεπίγνωση αφορά στην ικανότητα να αναγνωρίζουμε τις σκέψεις και τα συναισθήματά μας, καθώς και τις δυνατότητες και αδυναμίες μας. Επίσης η ενσυνειδητότητα αφορά σε μια συγκεκριμένη ποιότητα επίγνωσης του εαυτού μας και του χώρου που μας περιβάλλει, καθώς εστιάζουμε στην παρούσα στιγμή με διάθεση περιέργειας και αποδοχής, χωρίς επίκριση.

Η Καλλιέργεια της αυτεπίγνωσης

Η καλλιέργεια της αυτεπίγνωσης είναι πολύ σημαντική, επειδή μας βοηθάει να αναπτύξουμε την ικανότητα της αυτορρύθμισης, δηλαδή τη διαχείριση της εσωτερικής μας διάθεσης και των δυσάρεστων συναισθημάτων μας.

Έτσι όσο πιο ανεπτυγμένη αυτεπίγνωση έχουμε, τόσο καλύτερη αυτορρύθμιση επιτυγχάνουμε. Δηλαδή μπορούμε να διαχειριζόμαστε τα συναισθήματά μας και να ρυθμίζουμε τις αντιδράσεις μας. Αυτό μας οδηγεί σε καλύτερη επαφή με τον εαυτό μας και αίσθηση αυτοελέγχου, αποφεύγοντας να γίνουμε έρμαιο συναισθημάτων που μας κατακλύζουν και τα βιώνουμε με δυσφορία.

Η αύξηση της αυτεπίγνωσης μπορεί επιπλέον να μας βοηθήσει να αξιολογήσουμε την κατάσταση της ψυχικής μας υγείας και τη γενικότερη αίσθηση ικανοποίησης από τον τρόπο ζωής μας και να εντοπίσουμε πιθανές δυσκολίες στον εαυτό μας που μας εμποδίζουν σε διάφορους τομείς ( σχέσεις, εργασία, αυτοπεποίθηση, κλπ). Αυτή η διαδικασία μπορεί να μας κινητοποιήσει στο να θέσουμε νέους στόχους και να προχωρήσουμε σε νέες, καλύτερες επιλογές που να ταιριάζουν με τις συναισθηματικές μας ανάγκες και τον τρόπο ζωής που επιθυμούμε.

Αυεπίγνωση, συναισθηματικές ανάγκες και το νόημα που αποδίδουμε στις εμπειρίες μας

Γενικότερα η αυτεπίγνωση συνδέεται με την αναγνώριση των συναισθηματικών αναγκών και την αναζήτηση του προσωπικού νοήματος που αποδίδουμε στις εμπειρίες μας.

Κάθε άνθρωπος αντιλαμβάνεται και ερμηνεύει τα βιώματά του με το δικό του τρόπο, γι’ αυτό και θεωρείται ότι δεν υπάρχει μία και μόνο αντικειμενική πραγματικότητα. Επίσης συνδέεται με την έννοια της ανάληψης ευθύνης για τις πράξεις και τις επιλογές μας.

Η αύξηση της επίγνωσης των εμπειριών μας, οδηγεί σε μια πιο ξεκάθαρη θέαση για αυτό που νιώθουμε, σκεφτόμαστε και πράττουμε.

Έτσι αναλαμβάνουμε την ευθύνη του εαυτού μας και νιώθουμε αυτόνομοι και έτοιμοι να κάνουμε επιλογές, αντί να νιώθουμε εξαρτημένοι από τους άλλους και τις διαθέσεις τους, άρα αδύναμοι να αντιδράσουμε.

Με αυτή τη νέα θέαση του εαυτού, οι σχέσεις με τους άλλους επαναπροσδιορίζονται και αρχίζουν να γίνονται αντιληπτές υπό μια άλλη οπτική, όπου μπορεί κάποιος να νιώθει καλά όταν είναι μόνος, ενώ συγχρόνως μπορεί να συνυπάρχει και να αντλεί ευχαρίστηση από τις διαπροσωπικές σχέσεις. Μπορεί να νιώθει ελεύθερος να αποτελεί μέλος μιας σχέσης ή μιας ομάδας χωρίς να χάνει την ατομικότητά του μέσα σε αυτήν και χωρίς να ακολουθεί πράγματα που δεν τον εκφράζουν.

Η ανάληψη της ευθύνης του εαυτού δίνει νόημα στην ύπαρξη μας.

Όταν αντιμετωπίζουμε δυσκολίες, είναι πολύ βοηθητικό να κατανοήσουμε ότι αν και δεν μπορούμε να ελέγξουμε όλες τις υπάρχουσες συνθήκες, μπορούμε να επιλέξουμε το δικό μας δρόμο για το πώς θα αυτοπροσδιοριζόμαστε και πώς θα κινηθούμε μέσα στα διάφορα πλαίσια και καταστάσεις.

Όταν κάποιος παίρνει την ευθύνη των επιλογών του, τότε μόνο μπορεί να μάθει για τις συνέπειες των πράξεων του, για τις δυνατότητες του και τα όρια του.

Χρειάζεται να αναγνωρίσουμε ότι είμαστε συγχρόνως “δημιουργοί” και “δημιουργήματα” των καταστάσεων που αντιμετωπίζουμε και έτσι κάθε κατάσταση απαιτεί την ανταπόκρισή μας σε αυτό που συμβαίνει.

Αν κατηγορούμε συνέχεια τους άλλους ως υπαίτιους και παίρνουμε το ρόλο του θύματος, τότε θα συνεχίσουμε να παραμένουμε εξαρτημένοι, να νιώθουμε σύγχυση και να παραμένουμε σε καταστάσεις που δεν μας εκφράζουν. Όταν αναγνωρίσουμε τα παραπάνω, τότε θα καταλάβουμε ότι έχουμε τη δυνατότητα να αντιδράσουμε, ότι μπορούμε να πάρουμε αποφάσεις και να κάνουμε κάτι διαφορετικό.

• Πώς βιώνω τον εαυτό μου; (νοητικά, συναισθηματικά, σωματικά )
• Με ποιους τρόπους χρειάζομαι να δρω και να σχετίζομαι με τους άλλους για να νιώθω καλά;
• Πώς μπορώ να ζήσω μια ζωή που να έχει νόημα για μένα;

Για να βρούμε τις δικές μας απαντήσεις σε αυτά τα ερωτήματα μπορούμε να αντλήσουμε έμπνευση από τα εξής:

Ο εαυτός είναι προϊόν των επιλογών μας. Οποιαδήποτε επιλογή αποτελεί πράξη αυτο-έκφρασης.

Οι δυσκολίες δεν μπορούν να ξεπεραστούν με το να τις αποφεύγει κάποιος.

Ο άνθρωπος μπορεί να αλλάζει συνεχώς και να ξεπερνά τις δυσκολίες με το να μαθαίνει μέσα από τις εμπειρίες της ζωής

Η καλλιέργεια της αυτεπίγνωσης και η διαμόρφωση του νοήματος της ζωής μας είναι μια συνεχής εξελικτική διαδικασία.

Έτσι σε διαφορετικές φάσεις της ζωής μας μπορεί να αποδίδουμε διαφορετικό νόημα στα πράγματα, να έχουμε διαφορετικές ανάγκες και οι επιλογές μας να είναι διαφορετικές

Μια ζωή με νόημα αναφέρεται στις επιθυμίες, στους στόχους, στα όνειρα για το μέλλον και στην κάλυψη των βαθύτερων συναισθηματικών αναγκών

Η επίγνωση των εμπειριών μας οδηγεί σε μεγαλύτερη επίγνωση του εαυτού μας και βοηθά να ωριμάσουμε ψυχολογικά και να εξελιχθούμε. Με το να αναζητήσουμε και να κάνουμε τις δικές μας επιλογές και να είμαστε υπεύθυνοι για αυτές, μπορούμε να έχουμε ενεργό ρόλο στο σχεδιασμό της ζωής μας.

Τα μυστικά που κρύβονται πίσω από τα ψέματα

Μία μέρα τον χρόνο είναι η μοναδική μας ευκαιρία να πούμε όποιο ψέμα λαχταράει η ψυχή μας, να ξεγελάσουμε τους φίλους, τους γνωστούς και την οικογένειά μας, να τους τρομάξουμε, να τους φέρουμε αντιμέτωπους με μια αξιολόγηση ή μια οδυνηρή αλήθεια, χωρίς να υπάρχει καμία ολέθρια συνέπεια! Παρόλα αυτά, μικρά ή μεγάλα ψέματα λέμε σε καθημερινή βάση!

Για ποιους λόγους λέμε ψέματα;

Είμαστε το μοναδικό ον στο ζωικό βασίλειο που έχει την ικανότητα να ξεγελά τους ομοίους του. Ήδη από μικρή ηλικία κοινωνικοποιούμαστε ώστε να λέμε ψέματα. Ακόμα και τα μικρά, αθώα ψεματάκια, ή τα «κατά συνθήκη ψεύδη» που λέμε για να μη φέρουμε κάποιον άλλο σε δύσκολη θέση ή για να δικαιολογηθούμε, εξακολουθούν να ανήκουν στην κατηγορία «ψέματα». Υπάρχουν όμως και άλλες κατηγορίες ψεμάτων, λιγότερο αποδεκτών.

Ψέματα...αυτοπεποίθησης

Συχνά ένας άνθρωπος επιλέγει να πει ψέματα κινούμενος από μια βαθύτερη αίσθηση ανασφάλειας και έλλειψης αυτοπεποίθησης. Προκειμένου να τονώσει το «εγώ» του και να παρουσιάσει τον εαυτό του με λαμπερότερα χρώματα σε μια βελτιωμένη εκδοχή του, καταφεύγει σε μικρότερα ή μεγαλύτερα ψέματα. Πρόκειται για προσπάθεια ανύψωσης και βελτίωσης της αυτοεικόνας ή κατάστασης που τον αφορά τόσο απέναντι στον εαυτό του όσο και απέναντι στους άλλους. Δυστυχώς όμως, η τακτική αυτή μπορεί να είναι πρόσκαιρα ανακουφιστική, στην πραγματικότητα δε λύνει βέβαια το πρόβλημα, αφού το άτομο που λέει το ψέμα εξακολουθεί να αισθάνεται άσχημα μέσα του και να έχει χαμηλή αυτοπεποίθηση.

Ψέματα ωραιοποίησης

Άλλοτε πάλι, οι άνθρωποι χρησιμοποιούν την τεχνική του ψέματος για να ωραιοποιήσουν κάποια κατάσταση και να προβάλουν με θετικό τρόπο ορισμένα χαρακτηριστικά της προς τα έξω. Έτσι, επιλέγουν να πουν ότι στις διακοπές έμειναν σε πολύ καλό ξενοδοχείο (ενώ έμειναν σε ενοικιαζόμενα δωμάτια), ότι έφαγαν σε ένα πολύ γκουρμέ εστιατόρια (ενώ πήγαν στην ταβέρνα της γειτονιάς), ότι αγόρασαν κάτι ακριβό (το οποίο κόστισε όμως λίγο), ότι πέρασαν ένα μοναδικό τριήμερο (ενώ δεν έβλεπαν την ώρα να επιστρέψουν). Αυτή η ανάγκη μερικών ανθρώπων υπαγορεύεται από μια αίσθηση κατωτερότητας ή αίσθηση ότι οι άλλοι είναι καλύτεροι και σημαντικότεροι. Προσπαθούν λοιπόν να αντισταθμίσουν τη δική τους ζωή προσπαθώντας να την κάνουν να φανεί καλύτερη και να κάνει καλύτερη εντύπωση σε τρίτους. Αυτά τα ψέματα μπορεί εύκολα να αποκαλυφθούν και να αφήσουν το άτομο που τα λέει εκτεθειμένο και στην κοροϊδία των άλλων.

Ψέματα ως ανακατασκευή του εαυτού

Σε άλλες περιπτώσεις το ψέμα αποτελεί τη μοναδική εναλλακτική λύση για κάποιον που θέλει να παρουσιάσει τον εαυτό του τελείως διαφορετικό από ότι είναι. Η εύκολη λύση για να γίνει ο δειλός γενναίος, ο άπειρος έμπειρος, ο αθώος πονηρός είναι να βρει ένα ψέμα και να παρουσιάσει τον εαυτό του με ανάλογο τρόπο, αποκρύπτοντας τα πραγματικά στοιχεία του χαρακτήρα του. Το μεγάλο μειονέκτημα αυτής της μεθόδου βέβαια είναι ότι οι μάσκες πέφτουν εύκολα και τότε το άτομο εκτίθεται και νιώθει απογυμνωνμένο....

Ψέματα για να κερδίσουμε ή να αποφύγουμε κάτι

Πολλές φορές καταφεύγει κανείς στο ψέμα προκειμένου να δημιουργήσει τις κατάλληλες ψυχολογικές συνθήκες στον αποδέκτη του ψέματος για να λυπηθεί ή να συμμεριστεί τις ανάγκες αυτού που λέει ψέματα. Με αυτή την τεχνική μπορεί κανείς να κερδίσει κάτι ή να αποφύγει κάποια κατάσταση. Ξανά βέβαια, το πρόβλημα είναι ότι ισχύει η παροιμία «μια του κλέφτη, δυο του κλέφτη, τρεις και τον επιάσαμε», αφού η απάτη κάποτε ξεσκεπάζεται.

Ψέματα αυτοπροστασίας

Υπάρχουν και τα ψέματα που λέει κανείς για να προστατέψει τον εαυτό του από αρνητικές συνέπειες της συμπεριφοράς του: το παιδί που λέει στη δασκάλα ότι ο σκύλος έφαγε το τετράδιο εργασιών, η έφηβη που λέει ότι είναι για καφέ με τη φίλη της και βρίσκεται σε ένα μπαρ με τον σύντροφό της, ο υπάλληλος που σκαρφίζεται απίθανες δικαιολογίες για να απολογηθεί που άργησε για πολλοστή φορά στη δουλειά του, το άτομο που βρίσκει ένα ψέμα για να μη πει στον σύντροφό του κάποια οδυνηρή αλήθεια, και η λίστα συνεχίζεται....Μπορεί αυτά τα ψέματα να προσφέρουν πρόσκαιρη κάλυψη, αλλά συνήθως αποκαλύπτονται –και μάλιστα γρήγορα- ενώ έχουν πολύ αρνητικές συνέπειες, αφού ο αποδέκτης τους νιώθει ότι αυτός που του είπε ψέματα τον έχει προδώσει και απογοητεύσει. Το αποτέλεσμα είναι ότι χάνεται η εμπιστοσύνη και πολλές φορές κλονίζεται η σχέση.

Μπορούμε να μη λέμε ψέματα;

Αυτό είναι πράγματι ένα καυτό ζήτημα. Από τη μία μεριά, το να μη λέμε κανένα ψέμα ίσως δεν είναι εφικτό, με την έννοια ότι χρειαζόμαστε κάποιο μηχανισμό δικής μας προστασίας (πχ, συναντάμε κάποιον γνωστό στο δρόμο μας ρωτάει πώς είμαστε κι εμείς απαντάμε «καλά», ενώ στην πραγματικότητα είμαστε στις μαύρες μας) ή κάποιον μηχανισμό προστασίας των αγαπημένων μας προσώπων (μας ρωτάει η κολλητή μας που έχει πάρει πολλά κιλά αν της πάει ένα συγκεκριμένο ρούχο κι εμείς αποφεύγουμε να απαντήσουμε κατηγορηματικά «όχι» και της προτείνουμε ότι κάτι άλλο πράγματι της ταιριάζει περισσότερο).

Από την άλλη, όταν καταφεύγουμε στο ψέμα ως τρόπο ζωής εκεί μπορεί να μπλέξουμε στ' αλήθεια, με την έννοια ότι δε λύνουμε τελικά τα προβλήματά μας (μάλλον δημιουργούμε περισσότερα) ούτε και διευκολύνουμε τις διαπροσωπικές μας σχέσεις.

Όταν κάποιος συνειδητοποιήσει ότι καταφεύγει στο ψέμα πολύ συχνά και στη συνέχεια υφίσταται τις αρνητικές του συνέπειες, θα πρέπει να εξετάσει για ποιο λόγο λέει ψέματα και να προσπαθήσει να βρει τους λόγους που τον εμποδίζουν να πει την αλήθεια. Μόνο έτσι θα απελευθερωθεί και θα έχει καλύτερες σχέσεις με τον εαυτό του και τους άλλους.

Ανεκπλήρωτος 'Eρωτας

«Ο έρωτας είναι η υψηλότερη αφορμή για έναν άνθρωπο να αποκτήσει οντότητα, να γίνει ο κόσμος»

Και να ερωτευόμαστε είναι καλό: διότι ο έρωτας είναι δύσκολος. Ο έρωτας ανάμεσα σε δύο ανθρώπους: είναι ίσως η δυσκολότερη αποστολή μας, η ύστατη, η τελευταία δοκιμή και δοκιμασία, το έργο για το οποίο όλα τα άλλα έργα είναι μόνο προετοιμασία. Γι’ αυτό οι νέοι που είναι σε όλα αρχάριοι δεν γνωρίζουν ακόμη τον έρωτα και πρέπει να τον μάθουν.

Με όλο τους το είναι, με όλες τις δυνάμεις συγκεντρωμένες γύρω από τη μοναχική, φοβισμένη καρδιά τους που χτυπάει εκστατικά, πρέπει να μάθουν να αγαπούν.

Ο χρόνος της μάθησης όμως είναι πάντα μακρύς και μοναχικός, κι έτσι ο έρωτας είναι για τον ερωτευμένο, για πολύ μεγάλο διάστημα και ως τα βάθη της ζωής του, μοναξιά, απομόνωση όλο και πιο έντονη, όλο και πιο βαθιά. Ο έρωτας, από την αρχή, δεν είναι κάτι που σημαίνει ανοίγω, παραδίνομαι και ενώνομαι με έναν άλλο (τι θα ήταν μια ένωση δύο αβέβαιων, ανέτοιμων και ακόμα απροσανατόλιστων όντων;), αλλά μία υψηλότερη αφορμή για έναν άνθρωπο να ωριμάσει, να αποκτήσει οντότητα, να γίνει ο κόσμος, να γίνει ο ίδιος ένας κόσμος για χάρη ενός άλλου ανθρώπου. Είναι μεγάλη και φιλόδοξη αυτή η απαίτηση που κάνει όποιον αγαπά έναν εκλεκτό και τον καλεί στο άπειρο.

Μόνο με αυτό το πνεύμα, με την αποστολή να επεξεργάζονται τον εαυτό τους («να αφουγκράζονται και να σφυρηλατούν μέρα και νύχτα»), μπορούν οι νέοι να κάνουν χρήση του έρωτα όταν τον συναντούν. Όμως η προσφορά και η παράδοση σε κάθε είδος ένωση δεν είναι γι’ αυτούς (που πρέπει για πολύ ακόμα να κάνουν οικονομία και να αποταμιεύουν): είναι το τέλος της αποστολής, είναι ίσως εκείνο για το οποίο μια ανθρώπινη ζωή δεν είναι ακόμη αρκετή.

Εδώ όμως οι νέοι (που είναι στη φύση τους να είναι ανυπόμονοι) κάνουν πολύ συχνά ένα σοβαρό σφάλμα: παραδίνονται ο ένας στον άλλον, όταν τους κυριέψει ο έρωτας, και ξοδεύονται γιατί είναι ακόμα μέσα στην ταραχή, στην αταξία, στη σύγχυση… Και ύστερα; Τι μπορεί να κάνει η ζωή μ’ έναν τέτοιο σωρό από μισοκατεστραμμένα πράγματα, που εκείνοι τα θεωρούν ένωση και που πολύ θα ήθελαν να τα αποκαλέσουν ευτυχία τους, αν μπορούσαν; Και το μέλλον τους; Εκεί ο καθένας χάνεται για χάρη του άλλου, χάνει τον άλλο και όλους τους άλλους που θα μπορούσαν ακόμα να έρθουν. Και χάνει το άπειρο και τις δυνατότητες να το ανακαλύψει, ανταλλάσσει την επικοινωνία με πράγματα σιωπηλά, γεμάτα υποσχέσεις, με μιαν άγονη αβεβαιότητα που τίποτα πια δεν μπορεί να του προσφέρει∙ μόνο λίγη αηδία, απογοήτευση, μιζέρια και τη σωτηρία σε μία από τις πολλές συμβατικότητες που αφθονούν σαν καταφύγια σ’ αυτόν τον τόσο δύσκολο δρόμο.

Κανένα μέρος της ανθρώπινης ζωής δεν είναι τόσο πλούσιο σε συμβάσεις όσο αυτός ο δρόμος: βρίσκεις εκεί ζώνες ασφαλείας κάθε τύπου, βάρκες και σωσίβια. Η κοινωνική αντίληψη φρόντισε να δημιουργήσει καταφύγια κάθε είδους, διότι έχοντας την τάση να βλέπει την ερωτική ζωή σαν μία ευχαρίστηση, έπρεπε και να τη διαμορφώσει εύκολα, φθηνά, ακίνδυνα, με κάθε ασφάλεια, ανάλογα με τα δημόσια κέντρα ψυχαγωγίας.

Πολλοί νέοι βέβαια που ερωτεύονται με λάθος τρόπο, δηλαδή παραδίδονται απλώς και εγκαταλείπουν τη μοναξιά τους (ο μέσος όρος πάντα θα το κάνει), αισθάνονται το βάρος του σφάλματος και επιχειρούν, πάλι με τον δικό τους τρόπο, να κάνουν γόνιμη και βιώσιμη την κατάσταση στην οποία έχουν περιπέσει, διότι η φύση τους τους λέει ότι τα προβλήματα του έρωτα δεν μπορούν να λυθούν δημόσια ή σύμφωνα με τη μία ή την άλλη σύμβαση∙ ότι είναι προβλήματα λεπτά, προβλήματα που αφορούν δύο ανθρώπους και που σε κάθε περίπτωση απαιτούν μια ιδιαίτερη, τελείως προσωπική λύση.

Πως θα μπορούσαν όμως εκείνοι που ενώθηκαν βιαστικά και πρόχειρα και δεν ξεχωρίζουν ούτε διαφέρουν ο ένας από τον άλλον και συνεπώς δεν έχουν πια τίποτα προσωπικό, να βρουν μια διέξοδο από τον εαυτό τους, από το βάθος της ήδη θαμμένης μοναξιάς τους;

Με τον καιρό οι άνθρωποι θα καταλάβουν ότι σ’ αυτό οφείλεται η μεγάλη σύγχρονη συμφορά μας, κι όχι στον κοινωνικό ή στον οικονομικό τομέα: σ’ αυτή την εξοστράκιση της ερωτικής πράξης στο περιθώριο. Η ενέργεια ενός διορατικού ανθρώπου εξαντλείται τώρα στην προσπάθεια να την επαναφέρει τουλάχιστον στο κέντρο του δικού του κόσμου (εφόσον δεν βρίσκεται ήδη στο κέντρο ολόκληρου του κόσμου, πράγμα που θα είχε ως άμεση συνέπεια να ξαναρχίσουν οι θεότητες να τροφοδοτούν τους ανθρώπους με το αίμα τους)∙ ο άνθρωπος αντιθέτως που ζει τυφλά, απολαμβάνει κατά κάποιον τρόπο την περιθωριακή και προσιτή φύση της «ηδονής» και, καθώς τη βρίσκει (με ενστικτώδη οξυδέρκεια) ακόμα κι έτσι απογοητευτική, την εκδικείται περιφρονώντας την και συνάμα επιδιώκοντάς την.

Η επιφανειακή άρνηση δεν είναι πρόοδος και δεν έχει κανένα νόημα να κουράζει κανείς τη «βούληση» (που άλλωστε είναι μια πολύ νεαρή και καινούρια δύναμη σε σύγκριση με τα αρχέγονα δικαιώματα του ενστίκτου).

Η άρνηση του έρωτα ή της εκπλήρωσης του έρωτα είναι και τα δύο θαυμάσια και ασύγκριτα, μόνο όταν επιτρέπουμε σε ολόκληρη την ερωτική εμπειρία, με όλες τις ελάχιστα διαφοροποιημένες εκστάσεις της (τόσο εναλλασσόμενες μεταξύ τους που δεν ξεχωρίζεις την πνευματική από τη σαρκική) να κατέχει μια κεντρική θέση∙ αλλά κι εκεί (στην έκσταση λίγων εραστών ή αγίων απ’ όλες τις εποχές και τις θρησκείες) η άρνηση και η εκπλήρωση ταυτίζονται.

Όταν το άπειρο εισδύει ολοκληρωτικά (είτε με θετικό είτε με αρνητικό πρόσημο) στο σημείο, αυτό το το -τόσο ανθρώπινο- σημείο χάνεται, όπως και ο δρόμος τον οποίο έχουμε διανύσει, και αυτό που μένει είναι ο κατ’ αρχήν στόχος, η ύπαρξη!

Ιδού, αγαπητέ φίλε, ό,τι μπορεί κανείς, λίγο πολύ, να σου αποκαλύψει (προσωρινά), αν ερωτηθεί, για το μεγαλύτερο και πιο βαθύ μυστικό μας.

Την τύχη μας τη δημιουργούμε και το νόημα το εφευρίσκουμε

Η ζωή είναι μια ακροβασία ανάμεσα στον φόβο και την ελπίδα. Ασφαλώς μπορούμε να αρνηθούμε να την περπατήσουμε. Είναι αναφαίρετο δικαίωμά μας να παραμείνουμε στα παρασκήνια, γιατί ίσως το ύψος να μας ζαλίζει και το ρίσκο κάθε βήματος να φαντάζει ανυπολόγιστο. Κανείς, άλλωστε, δεν μας εγγυάται πως το σχοινί δε θα σπάσει, η θέα δε θα μας κόψει την ανάσα και οι υπόλοιποι ακροβάτες δε θα υπονομεύσουν την αποστολή μας.

Όμως στο τέλος της ημέρας το μόνο που έχει σημασία είναι πόσο έτοιμοι δηλώνουμε να αναλάβουμε την ευθύνη του πεπρωμένου μας. Πόση ελευθερία αντέχουμε και με ποιες ψευδαισθήσεις αναμετριόμαστε προκειμένου να την κατακτήσουμε; Ουδέποτε υπήρξαμε θύματα των περιστάσεων. Εάν η ζωή ισοδυναμεί με μια ταινία, εμείς επιλέξαμε τη διανομή των ρόλων. Εκείνη η δυσλειτουργική σχέση γεννήθηκε με τη συγκατάθεσή μας και η επαγγελματική μας σταδιοδρομία βάλτωσε επειδή κουράγιο δε βρήκαμε να αναμετρηθούμε με την αβεβαιότητα μιας αλλαγής.

Μπορούμε λοιπόν τώρα αμέσως να σταματήσουμε να κατηγορούμε την άδικη την τύχη για τα κακώς μας κείμενα, δημιουργώντας από την αρχή το πεπρωμένο μας. Δικά μας τα λάθη, δικές μας και οι μελλοντικές υπερβάσεις τους. Έφτασε η στιγμή να μετατοπιστούμε πνευματικά, βαδίζοντας το σκοινί με περισσότερη περηφάνια. Εάν επιθυμούμε υγιείς σχέσεις να τις διεκδικήσουμε, σταματώντας να υποτιμάμε τις αληθινές μας ανάγκες.

Όποιος αρκείται σε ψίχουλα ουδέποτε απολαμβάνει πλουσιοπάροχα γεύματα και εκείνος που υποκύπτει σε συνεχείς συμβιβασμούς αποκτά ξένους διαχειριστές της ευτυχίας του. Ποτέ κανείς δεν μας εξαπατά, αφού οι γύρω μας αφουγκράζονται απλώς τα δικά μας σήματα. Όταν εκπέμπουμε ανασφάλεια και μιζέρια, προσελκύουμε κοντά μας παρόμοιες ενεργειακές συχνότητες.

Στην ουσία, η ζωή μας γίνεται τόσο φωτεινή και ξεκάθαρη όσο εμείς είμαστε. Μπορούμε να κλείσουμε τα μάτια στις σκιές μα μονάχα μια γενναία αναμέτρηση μαζί τους θα μας λυτρώσει από τη δυναστεία τους. Ας σκεφτούμε τι πραγματικά λαχταράμε: έναν αυτάρκη σύντροφο που μας εξελίσσει ή μια εξαρτητική οντότητα που μας εφησυχάζει αλλά παράλληλα μας καθηλώνει; Ένα ήσυχο οικογενειακό δείπνο με ανομολόγητα μυστικά πίσω από τα επιτηδευμένα χαμόγελα ή τραπέζια που αναποδογυρίζουν, αποκαθιστώντας την αλήθεια;

Διαθέτουμε το θάρρος να έρθουμε αντιμέτωποι με τις δικές μας περιοριστικές πεποιθήσεις, να μονομαχήσουμε με θεούς και δαίμονες προκειμένου να υφάνουμε την τύχη μας; Εάν όχι, ας σταματήσουμε επιτέλους να μεμψιμοιρούμε. Αν ουδόλως μας ενδιαφέρει η ειλικρίνεια, απλώς ας σωπάσουμε, πιστεύοντας ένα όμορφο ψέμα. Να χτίσουμε το κάστρο μας πάνω του μα καθόλου να μην κλάψουμε όταν αυτό με το πρώτο κύμα διαλυθεί. Τα κάστρα των ψευδαισθήσεων ανέκαθεν δεν άντεχαν τους ανέμους.

Εάν αγαπήσουμε την ελευθερία, ο δρόμος μας θα αποδειχθεί ακόμη πιο δύσκολος. Θα κληθούμε να υπερασπιστούμε το όνειρο, βροντοφωνάζοντάς το ακόμη και όταν ο όχλος επιμένει να το προδώσουμε. Θα αναλάβουμε ολοκληρωτικά την ευθύνη μας, θα αρνηθούμε να πουλήσουμε την αυθεντική μας φύση, θα περιφρονήσουμε τις μισές αγκαλιές, τις δειλές εξηγήσεις και τις χλιαρές φιλίες. Θα επιμείνουμε στη δικαιοσύνη, θα κάνουμε εχθρούς απλώς και μόνο επειδή έχουμε το θάρρος της άποψής μας, θα βάψουμε με χρώμα τους γκρίζους τοίχους πληρώνοντας το αντίστοιχο πρόστιμο.

Θα αρνηθούμε το κάλεσμα για δημόσιες σχέσεις προκειμένου να φιλοσοφήσουμε στην παραλία με όσους χίπηδες αγαπήσαμε. Θα πάψουμε να μετράμε την επιτυχία βάσει των υλικών επιτευγμάτων και των ακριβοθώρητων επαγγελματικών τίτλων και θα αρχίσουμε να αφουγκραζόμαστε περισσότερο το τραγούδι της ψυχής, μέχρι που κουράγιο θα βρούμε ακόμη και να το χορέψουμε. Θα συγχωρέσουμε εκείνους που τρέμουν να ορθώσουν το ανάστημά τους αλλά δε θα χάνουμε πια εκατοστό από το ύψος μας για να τους φτάσουμε.

Και ως ακροβάτες θα συνεχίζουμε να περπατάμε τη ζωή, να αναμετριόμαστε με τέρατα και να σωζόμαστε από νεράιδες. Και ο φόβος θα εξακολουθεί να συνοδεύει το βήμα μας, υπενθυμίζοντας μας πως γινόμαστε κυρίαρχοι του κάθε φορά που τον αψηφούμε. Και όταν το σχοινί κάποτε σπάσει δεν θα χαθούμε στο απόλυτο χάος γιατί θα έχουμε αφήσει πίσω μας μια ιστορία που αξίζει τον κόπο. Η ζωή άλλωστε είναι απλώς ένα συνονθύλευμα από ιστορίες και οι ακροβάτες που αντέχουν τους κραδασμούς της σφραγίζουν τον κόσμο με το αποτύπωμα του ονείρου.

Γιατί να ακούμε πραγματικά κάποιον με τον οποίο δεν συμφωνούμε

Η ακρόαση μπορεί να μην είναι το πιο συναρπαστικό μέρος της συζήτησης, αλλά είναι απαραίτητο αν θέλετε να έχετε μια ουσιαστική αλληλεπίδραση με έναν άλλο άνθρωπο. Θυμηθείτε μια φορά που νιώσατε ότι παρερμηνευτήκατε από κάποιον.

Υπερασπιστήκατε τον εαυτό σας; Τον διορθώσατε; Ή απλώς αποχωρήσατε από την κουβέντα; Ασχέτως της απόκρισής σας, το βέβαιο είναι ότι δεν νιώσατε άνετα μαζί του.

Τώρα σκεφτείτε πώς νιώθετε όταν γίνεστε πραγματικά κατανοητοί – μπορείτε να χαλαρώσετε, να ανοιχτείτε, να νιώσετε εμπιστοσύνη. Όταν ακούτε με έναν τρόπο που κάνει το άλλο άτομο να νιώσει ότι πράγματι εισακούστηκε, είναι πολύ πιο πιθανό να μοιραστεί πληροφορίες με εσάς. Και όταν ακούτε ενεργητικά, είναι και πιο πιθανό να κατανοήσετε τη θέση του.

Η πρώτη δεξιότητα ακρόασης είναι η μη λεκτική παρακολούθηση

Η μη λεκτική παρακολούθηση σημαίνει ότι δίνετε σε κάποιον την πλήρη προσοχή σας χωρίς να μιλάτε. Η στάση του σώματος έχει σημασία για τον άλλο, ο καλύτερος τρόπος είναι το σώμα να βρίσκεται σε χαλαρή στάση ίσως και να γέρνει λίγο προς τα εμπρός. Διατηρήστε μέτρια επίπεδα βλεμματικής επαφής. Χρησιμοποιήστε απλές χειρονομίες για να επικοινωνήσετε στο άλλο άτομο ότι ακούτε και ότι τον ενθαρρύνετε να συνεχίσει, όπως το κούνημα του κεφαλιού.

Η δεύτερη δεξιότητα είναι το καθρέφτισμα

Το καθρέφτισμα σε μια απλή συζήτηση σημαίνει την επανάληψη ή την αναδιατύπωση του βασικού περιεχομένου ή του νοήματος όσων ειπώθηκαν από τον συνομιλητή. Δείχνει ότι ακούσατε τα όσα είπε και αν έχετε καταλάβει κάτι λάθος, δίνει τον χώρο να σας διορθώσει. Ο βασικός ρόλος όμως αυτής της δεξιότητας είναι να βοηθήσετε τους άλλους να νιώσουν ότι ακούστηκαν και να βεβαιωθείτε ότι τους έχετε κατανοήσει.

Η τρίτη δεξιότητα είναι οι ανοιχτές ερωτήσεις

Όσο ακούτε, διάφορες ερωτήσεις αναδύονται στο νου σας και θα θέλετε απαντήσεις. Αν και θέλετε εκείνη τη στιγμή την απάντηση, θα διακόπτετε συνεχώς τη σκέψη του συνομιλητή και θα μπερδεύετε τη συζήτηση, ίσως να χάσει και την ουσία της. Χρειάζεται πάντα να παρακολουθείτε προσεκτικά και να σκέφτεστε καλά πριν κάνετε την ερώτηση.

Επίσης, είναι σημαντικό να αφήσετε τον συνομιλητή να θέσει τουλάχιστον τη βάση της κουβέντας και ύστερα να δοθεί χώρος για ερωτήσεις. Προτιμήστε εκείνες που προωθούν τον διάλογο και δεν απαντώνται μόνο με ένα ναι ή όχι.

Ανταίος ηττημένος

Ο Ανταίος ήταν γίγαντας, ή ίσως ημι-γίγαντας, γιος της θεάς Γαίας, της Μητέρας Γης, και του Ποσειδώνα, του θεού της θάλασσας. Ο Ανταίος είχε μια περίεργη ενασχόληση ανάγκαζε όποιον περνούσε από τη χώρα του, τη Λιβύη, να παλέψει μαζί του- ουσιαστικά ακινητοποιούσε τα θύματά του στο έδαφος και μετά τα συνέθλιβε. Αυτή η αποτρόπαιη συνήθεια ήταν προφανώς έκφραση αφοσίωσης προς τον πατέρα του- ο Ανταίος σκόπευε να κατασκευάσει έναν ναό προς τιμήν του πατέρα του, Ποσειδώνα, χρησιμοποιώντας ως πρώτη ύλη τα κρανία των θυμάτων του.

Ο Ανταίος θεωρούνταν αήττητος, αλλά υπήρχε κόλπο. Η δύναμή του πήγαζε από την επαφή με τη μητέρα του, τη Γη. Όταν δεν άγγιζε κυριολεκτικά τη Γη, έχανε όλες τις δυνάμεις του. Ο Ηρακλής, στο πλαίσιο των δώδεκα άθλων του (σε μια παραλλαγή της ιστορίας), ανέλαβε να νικήσει τον Ανταίο. Ο Ηρακλής κατάφερε να τον σηκώσει από το έδαφος και τον αποτελείωσε συνθλίβοντάς τον, ενώ κρατούσε τα πόδια του μακριά από τη μάνα του.

Αυτό που κρατάμε από αυτή την ιστορία είναι ότι, όπως ο Ανταίος, ούτε εμείς μπορούμε να αποκόψουμε από την επαφή με τη βάση του. Και η επαφή με τον πραγματικό κόσμο πραγματοποιείται μέσω του προσωπικού διακυβεύματος -όταν εκτιθέμεθα στον πραγματικό κόσμο και πληρώνουμε το τίμημα για τις συνέπειες, καλές ή κακές. Τα σημάδια που αφήνουν οι συνέπειες μας καθοδηγούν να μάθουμε και να ανακαλύψουμε περισσότερα , σαν μηχανισμός φυσικής σηματοδότησης, παθήματα μαθήματα όπως έλεγαν οι Έλληνες (”η μάθηση καθοδηγείται μέσω πόνου”, κάτι που οι μητέρες μικρών παιδιών γνωρίζουν αρκετά καλά).

Τα στερημένα από αγάπη παιδικά χρόνια

Η αγάπη ανάμεσα στους δυο γονείς γεννάει την αγάπη προς τα παιδιά. Ακούει κανείς καμιά φορά ιστορίες για γονείς που η μεγάλη αγάπη που νιώθουν ο ένας για τον άλλον καταναλώνει όλα τα αποθέματα της οικογένειας, μη αφήνοντας για τα παιδιά παρά μερικά ψίχουλα. Αλλά αυτό το οικονομικό μοντέλο αγάπης που δίνει άθροισμα μηδέν, δεν είναι και πολύ λογικό. Το αντίθετο φαίνεται πως ισχύει: Όσο περισσότερο αγαπάς, τόσο περισσότερο ανταποκρίνεσαι στα παιδιά σου, και σε όλους, με αγάπη.

Τα στερημένα από αγάπη παιδικά χρόνια έχουν σοβαρές επιπτώσεις. Τα παιδιά που έχουν στερηθεί τον σύνδεσμο με τη μητέρα, δεν μπορούν ν’ αναπτύξουν τη βασική εμπιστοσύνη που χρειάζονται για να αγαπούν τον εαυτό τους, για να πιστεύουν ότι οι άλλοι θα τους αγαπήσουν ή για να αγαπούν τη ζωή. Όταν ενηλικιωθούν αποξενώνονται, αποτραβιούνται στον εαυτό τους και συχνά ζουν σε σχέση αντιπαλότητας με τους άλλους.

NICCOLO MACHIAVELLI: Με ποιον τρόπο οι ηγεμόνες πρέπει να κρατούν τον λόγο τους

1. Όλοι καταλαβαίνουν πόσο αξιέπαινο είναι ένας ηγεμόνας να κρατάει τον λόγο που έχει δώσει και να ζει με ακεραιότητα και όχι με πανουργία. Παρ όλα αυτά, βλέπουμε από πρόσφατα παραδείγματα ότι κατάφεραν σπουδαία πράγματα εκείνοι οι ηγεμόνες οι οποίοι έδωσαν λίγη σημασία στη συνέπεια τους και κατάφεραν με την πανουργία τους να γυρίσουν τα μυαλό των ανθρώπων. Και στο τέλος ξεπέρασαν εκείνους που στηρίχτηκαν στη συνέπεια τους.

2. Πρέπει λοιπόν να ξέρετε πως υπάρχουν δύο τρόποι για να πολεμάς: ο ένας είναι με τους νόμους και ο άλλος με τη βία. Ο πρώτος είναι ίδιον του ανθρώπου, ο δεύτερος των ζώων. Όμως, επειδή ο πρώτος τρόπος πολλές φορές δεν επαρκεί, πρέπει να καταφύγεις στο δεύτερο. Έτσι, ο ηγεμόνας πρέπει να ξέρει να χρησιμοποιεί καλά και το ζώο και τον άνθρωπο. Αυτή την αρχή δίδαξαν συγκαλυμμένα στους ηγεμόνες οι αρχαίοι συγγραφείς με τους μύθους, γράφοντας πως ο Αχιλλέας και πολλοί άλλοι αρχαίοι ηγεμόνες ανατράφηκαν από τον Κένταυρο Χείρωνα για να τους διαπαιδαγωγήσει σύμφωνα με τις αρχές του. Το να έχεις για παιδαγωγό ένα πλάσμα που είναι μισό ζώο και μισό άνθρωπος σημαίνει πως ο ηγεμόνας πρέπει να χρησιμοποιεί τόσο τη μία όσο και την άλλη φύση, καθώς η μία δε μπορεί να έχει διάρκεια χωρίς την άλλη.

3. Ένας ηγεμόνας λοιπόν, εφόσον πρέπει να ξέρει να χρησιμοποιεί καλά τη φύση του ζώου, οφείλει να παίρνει ως παράδειγμα την αλεπού και το λιοντάρι, γιατί το λιοντάρι δεν ξέρει να προφυλάγεται από τις παγίδες και η αλεπού δεν μπορεί να προφυλαχτεί από τους λύκους. Πρέπει λοιπόν να είναι κανείς αλεπού για να αναγνωρίζει τις παγίδες και λιοντάρι για να τρομάζει τους λύκους. Εκείνοι που ακολουθούν μόνο την πρακτική του λιονταριού δεν καταλαβαίνουν από πολιτική. Επομένως, ένας συνετός ηγεμόνας δεν μπορεί ούτε πρέπει να τηρεί τον λόγο του, όταν η τήρηση αυτή αποδεικνύεται πως είναι σε βάρος του και όταν έχουν πάψει να υπάρχουν οι αιτίες που τον έκαναν να υποσχεθεί κάτι. Και αν οι άνθρωποι ήταν όλοι καλοί, αυτή η αρχή δεν θα ήταν σωστή. Όμως επειδή είναι κακοί και δεν θα τηρούσαν τον λόγο τους απέναντί σου, δεν πρέπει κι εσύ να τον τηρείς απέναντί τους. Ούτε έλειψαν ποτέ από έναν ηγεμόνα τα νόμιμα αίτια για να δικαιολογήσει αυτή την αθέτηση, Θα μπορούσαμε να δώσουμε άπειρα σύγχρονα σχετικά παραδείγματα και να αποδείξουμε πόσες συνθήκες ειρήνης και πόσες υποσχέσεις αποδείχτηκαν μάταιες και άχρηστες, γιατί οι ηγεμόνες δεν τήρησαν το λόγο που είχαν δώσει. Και όποιος ήξερε να χρησιμοποιεί καλύτερα την τακτική της αλεπούς πέτυχε καλύτερα αποτελέσματα. Είναι όμως απαραίτητο να ξέρει να κρύβει καλά αυτή τη φύση του και να είναι καλός ψεύτης και υποκριτής. Οι άνθρωποι είναι τόσοι αφελείς και υπακούουν τόσο πολύ στην ανάγκη της στιγμής, ώστε εκείνος που τους εξαπατά θα βρίσκει πάντα κάποιον πρόθυμο να εξαπατηθεί.

4. Μεταξύ των πρόσφατων παραδειγμάτων θέλω να παραθέσω ετούτο: ο πάπας Αλέξανδρος ΣΤ’ δεν έκανε ποτέ τίποτ’ άλλο και δεν σκέφτηκε ποτέ τίποτε άλλο παρά πώς να εξαπατά τους άλλους· και πάντα έβρισκε κάποιους που μπορούσε να τους εξαπατήσει. Κανένας ποτέ δεν είχε μεγαλύτερη πειθώ από αυτόν και κανένας ποτέ δεν έδωσε μεγαλύτερες υποσχέσεις, τις οποίες στη συνέχεια δεν τήρησε. Παρ’ όλα αυτά, πάντα οι απάτες του γνώριζαν επιτυχία, γιατί ήξερε καλά αυτή την πλευρά της ανθρώπινης φύσης.

5. Ο ηγεμόνας λοιπόν δεν πρέπει απαραίτητα να έχει πραγματικά όλες τις ικανότητες που ανέφερα, θα τολμήσω όμως να πω ότι πρέπει να δείχνει πως τις έχει. Θα πω και κάτι άλλο: αν τις έχει και τις εφαρμόζει πάντα, είναι βλαβερές· αν όμως φαίνεται πως τις έχει, είναι χρήσιμες. Πρέπει να εμφανίζεται ευσπλαχνικός, νομιμόφρων, ανθρώπινος, ειλικρινής, ευσεβής και πρέπει να είναι. Πάντως, όταν πρέπει να μην είναι, οφείλει να γνωρίζει πώς θα αλλάζει στο αντίθετό τους. Πρέπει να καταλάβουμε πως ένας ηγεμόνας, κυρίως ένας νέος ηγεμόνας, δεν μπορεί να εφαρμόσει όλα αυτό τα πράγματα για τα οποία οι άνθρωποι θεωρούνται καλοί, επειδή συχνά, προκειμένου να διατηρήσει την εξουσία, είναι απαραίτητο να ενεργήσει ενάντια στον λόγο που έχει δώσει, ενάντια στην ευσπλαχνία, ενάντια στην ανθρωπιά, ενάντια στη θρησκεία. Οπότε, χρειάζεται να αλλάζει ανάλογα με το πώς φυσάει ο άνεμος της τύχης και όπως επιβάλλουν οι καταστάσεις. Και όπως είπα προηγουμένως, δεν πρέπει να απομακρύνεται από το καλό, αν μπορεί να το κάνει· πρέπει όμως να ξέρει να χρησιμοποιεί και το κακό, αν τον αναγκάσουν οι συνθήκες.

6. Επομένως, ένας ηγεμόνας πρέπει να προσέχει και να μην ξεστομίζει ποτέ κάτι που να μην περιέχει τις παραπάνω πέντε ιδιότητες· να φαίνεται, ακούγοντας τον και βλέποντας τον, όλος συμπόνια, όλος νομιμοφροσύνη, όλος ειλικρίνεια, όλος ανθρωπιά, όλος θρησκευτική πίστη. Και δεν υπάρχει πιο απαραίτητο πράγμα από το να δείχνεις ότι διαθέτεις αυτή την τελευταία ιδιότητα. Οι άνθρωποι γενικά κρίνουν περισσότερο με βάση όσα βλέπουν παρά με όσα αγγίζουν· όλοι βλέπουν την εξωτερική πλευρά των πραγμάτων, λίγοι όμως καταλαβαίνουν τι υπάρχει από πίσω. Ο καθένας βλέπει πώς φαίνεσαι, λίγοι όμως καταλαβαίνουν ποιος είσαι. Κι αυτοί οι λίγοι δεν τολμούν να αντιταχθούν στη γνώμη των πολλών, οι οποίοι διαθέτουν την εξουσία του κράτους που τους προστατεύει. Οι πράξεις όλων των ανθρώπων, αλλά κυρίως των ηγεμόνων, καθώς δεν υπάρχει ένα δικαστήριο όπου μπορείς να στραφείς, κρίνονται από το αποτέλεσμα. Επομένως, ένας ηγεμόνας οφείλει να φροντίζει αποκλειστικά πώς να νικήσει και πώς να διατηρήσει την εξουσία: τα μέσα θα κριθούν πάντα έντιμα και θα επαινεθούν απ’ όλους, επειδή ο όχλος παρασύρεται μόνο από τα φαινόμενα και όχι από την πραγματικότητα. Και στον κόσμο δεν υπάρχει παρά μόνο όχλος και οι λίγοι δεν έχουν θέση, ενώ οι πολλοί έχουν πού να στηριχτούν. Ένας ηγεμόνας της εποχής μας, τον οποίο δεν είναι καλό να ονομάσω, δεν κηρύσσει ποτέ τίποτ’ άλλο παρά ειρήνη και νομιμοφροσύνη, ενώ είναι φανατικός εχθρός και των δύο. Κι αν εφάρμοζε αυτό τα δύο, θα είχε χάσει πολλές φορές τόσο τη φήμη του όσο και την εξουσία.

ΝΙΚΟΛΟ ΜΑΚΙΑΒΕΛΙ, Ο ΗΓΕΜΟΝΑΣ

Το μόνο πράγμα που μετράει, είναι το πώς έπαιξες το παιχνίδι

Ο νικητής σπέρνει μίσος, επειδή ο ηττημένος υποφέρει.

Άφησε τις νίκες και τις ήττες και βρες τη χαρά.

Πώς να βρεις τη χαρά; Άφησε τη φιλοδοξία σου να εξαφανιστεί. Η φιλοδοξία είναι το εμπόδιο. Φιλοδοξία σημαίνει να μπαίνεις στην εγωιστική διαδικασία “θέλω αυτό, θέλω εκείνο, θέλω περισσότερα χρήματα, θέλω περισσότερο κύρος”.

Να θυμάσαι όμως, ο νικητής σπέρνει μίσος, επειδή ο ηττημένος υποφέρει.

Άφησε τις νίκες και τις ήττες και βρες τη χαρά. Αν θέλεις να βρεις τη χαρά, ξέχνα τις νίκες και τις ήττες. Η ζωή είναι ένα παιχνίδι. Παίξε το όμορφα και ξέχνα όλες τις νίκες και τις ήττες.

Το πραγματικά αθλητικό πνεύμα δεν είναι η νίκη, είναι η απόλαυση του παιχνιδιού.

Αν παίζεις για να κερδίσεις, παίζεις με ένταση, με αγωνία. Δεν ασχολείσαι με το ίδιο το παιχνίδι, αλλά με το αποτέλεσμα.

Δεν είναι αυτός ο σωστός τρόπος για να ζεις μέσα στον κόσμο.

Ζήσε μέσα στον κόσμο, χωρίς να έχεις ιδέα για το τι πρόκειται να συμβεί.

Είτε είσαι νικητής είτε είσαι ηττημένος, αυτό δεν έχει καμία σημασία. Το μόνο πράγμα που μετράει – και αυτό συνέβαινε πάντοτε – είναι το πώς έπαιξες το παιχνίδι.

Το ευχαριστήθηκες; – το παιχνίδι αυτό καθαυτό;

Τότε, κάθε στιγμή είναι στιγμή χαράς.

JEAN JACQUES ROUSSEAU: Η υπομονή είναι μια ρίζα πικρή, αλλά οι καρποί της είναι γλυκύτατοι

Ο Γάλλος φιλόσοφος Ρουσσό δήλωνε ότι «Ο άνθρωπος είναι καλός εκ φύσεως». Τότε, γιατί πράττουμε άσχημα; Κατά τον Ζαν-Ζακ Ρουσσό, η κοινωνία είναι αυτή που μας διαφθείρει και μας κάνει να πράττουμε άσχημα. Την τόλμη του να υποστηρίξει μια τέτοια θεωρία στο απόγειο της εποχής του Διαφωτισμού την πλήρωσε με πολλούς εχθρούς και πολλές πικρίες. Η εποχή του υποστήριζε την πρόοδο κι εκείνος τη θεωρούσε αιτία όλων των δεινών.

Μπορεί η καταγωγή του και η ταραγμένη του ζωή να τον είχαν επηρεάσει στη διαμόρφωση της θεωρίας του.

Γιος ενός ωρολογοποιού και ορφανός από μητέρα, μεγάλωσε χωρίς να λάβει εκπαίδευση. Από πολύ μικρός, άρχισε να δουλεύει ως μαθητευόμενος ενός συμβολαιογράφου κι έπειτα ενός χαράκτη, ο οποίος του φερόταν κτηνωδώς. Εγκατέλειψε τη Γενεύη και κατέφυγε στην προστασία κάποιας βαρόνης η οποία, εκτός του ότι τον έκανε εραστή της, τον έπεισε να προσηλυτιστεί και στον καλβινισμό. Κι έτσι άρχισε μια εποχή αυτομόρφωσης.

Κατέληξε να παντρευτεί μια υπηρέτρια εντελώς αναλφάβητη με την οποία απέκτησε πέντε παιδιά. Αυτό δεν τον εμπόδισε να συνεχίσει να έχει ερωμένες και ν’ αλλάζει χώρες, διαμονή και θρησκεία, καταλαμβανόμενος, με το πέρασμα των χρόνων, από μανία καταδίωξης. Στην Πραγματεία περί της καταγωγής και των θεμελίων της ανισότητας ανάμεσα στους ανθρώπους, ο Ρουσσό συγκρούεται με την ιδέα του Διαφωτισμού περί προόδου, θεωρώντας ότι οι άνθρωποι σε φυσική κατάσταση είναι εξ ορισμού αθώοι κι ευτυχισμένοι κι ότι ο πολιτισμός και η κουλτούρα είναι αυτά που τους επιβάλλουν τη μεταξύ τους ανισότητα, ιδιαίτερα μετά την καθιέρωση του θεσμού της ιδιοκτησίας, κι έτσι τους φέρνουν τη δυστυχία.

Για να ξανακερδίσουμε τον χαμένο παράδεισο, ιδού κάποιες προτάσεις του μεγάλου αυτού ουμανιστή:

• Να μην απομονώνεσαι μπρος στις ωμότητες του κόσμου, αλλά να μοιράζεσαι τα αισθήματά σου με τους ομοίους σου.
• Είναι καλύτερα να αντιμετωπίσεις έναν έντονο πόνο παρά μια μακρά θλίψη.
• Τα πάθη είναι καλά όσο είμαστε κυρίαρχοί τους και δε μας κάνουν σκλάβους τους.
• Η χαμένη ελευθερία σπανίως ανακτάται.

Γιατί ο Θησέας εγκατέλειψε την Αριάδνη

Σύμφωνα με την επικρατέστερη εκδοχή του μύθου, η Αριάδνη ερωτεύεται τον Θησέα, που φτάνει στην Κρήτη για να σκοτώσει τον Μινώταυρο, ο οποίος κατασπάραζε 7 νέους και 7 νέες από την Αθήνα…

Γίνεται συνεργός του και του έδωσε λοιπόν ένα κουβάρι κλωστή (ο περίφημος και ως έκφραση της νεοελληνικής γλώσσας «Μίτος της Αριάδνης»), ώστε όταν θα έμπαινε στον Λαβύρινθο να το ξετυλίγει για να μπορέσει έπειτα, αφού σκοτώσει το Μινώταυρο, να βρει την έξοδο.

Η Αριάδνη τον έβαλε να υποσχεθεί ότι θα την έπαιρνε στην πατρίδα του και θα την παντρευόταν.

Ο Θησέας πράγματι σκότωσε το τέρας και χρησιμοποιώντας το Μίτο της Αριάδνης που θα τον οδηγούσε με ασφάλεια πάλι στο φως του ήλιου, κατάφερε να βγει από το Λαβύρινθο. Εκμεταλλευόμενοι το σκοτάδι της νύχτας, ο Θησέας, η Αριάδνη και οι υπόλοιποι νέοι δραπέτευσαν στο λιμάνι και πήραν με το πλοίο τους το ταξίδι της επιστροφής. Η Αριάδνη αποφάσισε να φύγει μαζί του και με τους συντρόφους του άνοιξαν τα πανιά για την Αθήνα.

Ο ήρωας πήρε μαζί του την Αριάδνη και την αδερφή της Φαίδρα, αχρήστευσε τα μινωικά πλοία για να γλιτώσει την καταδίωξη και απέπλευσε. Ο Θησέας επιστρέφοντας από την Κρήτη στην Αθήνα, κάνει μια στάση στο νησί της Νάξου, που τότε ονομαζόταν Δία.

Ο σκοπός της στάσης αυτής έχει μείνει στη σκοτεινή πλευρά του μύθου, ίσως γιατί θεωρήθηκε κατά έναν παράξενο τρόπο αυτονόητος. Ίσως να θεωρήθηκε ότι έτσι θα εκπληρωνόταν το πεπρωμένο της Αριάδνης.

Ο Θησέας ήταν σ’ αυτό το νησί ένας απλός περαστικός, ένα εμπόδιο στο σχέδιο του θεού. Πολλές αγγειογραφίες απεικονίζουν τον Θησέα να εγκαταλείπει το νησί διωγμένος από τη θεά Αθηνά, ενώ ο Διόνυσος απομακρύνεται με την Αριάδνη.

Εκεί, στο όνειρο του Θησέα εμφανίστηκε ο θεός Διόνυσος και του είπε ότι έπρεπε να φύγουν από το νησί χωρίς την Αριάδνη, αφού ήταν γραφτό να μείνει εκεί και να γίνει γυναίκα του. Την εγκαταλείπει ενώ κοιμόταν. Η κοιμισμένη (μήπως νεκρή) Αριάδνη ανήκε δικαιωματικά στον θεό και ο θνητός ήρωας δεν είχε άλλη επιλογή από την αποχώρηση. Η Κυρά του Λαβυρίνθου έμεινε για τον Θησέα στη σφαίρα του ανέφικτου.

Ο ήρωας όμως τελικά το μόνο που κατάφερε να κρατήσει από την θεία θηλυκή παρουσία που οδήγησε τα βήματά του πίσω στο φως ήταν το είδωλό της. Ο Θησέας κράτησε το ξόανο της Αφροδίτης το οποίο η Αριάδνη κουβαλούσε από τη στιγμή που άφησαν την Κρήτη. Σαν ζωντανή ανάμνηση κράτησε την Φαίδρα η οποία σχετίζεται με την φωτεινή και προσιτή στον άνθρωπο όψη της Αριάδνης.

Εκεί ο Διόνυσος, άρχοντας της Νάξου την ερωτεύεται και την κάνει ουράνια σύζυγό του. Αποκτήσανε τέσσερις γιους, τον Ευανθή, το Στάφυλλο τον Πεπάρηθο και τον Οινοπίωνα, αναφέρονται όμως και ως παιδιά της από τον Θησέα.

Την οδηγεί στον Όλυμπο, όπου ο Δίας της χαρίζει την αθανασία. Λέγεται ακόμη πως ο Διόνυσος (ή η Αφροδίτη ή οι Ώρες) της χάρισε ένα χρυσό στέμμα με πολύτιμους λίθους, έργο του Ήφαιστου. Ήταν το περίφημο στεφάνι με το όνομα της με το οποίο οι θεοί έκαναν καδένα από αστέρια στον ουρανό. Η Αριάδνη έμεινε στη Νάξο και παντρεύτηκε τον θεό Διόνυσο κι έτσι αναπτύχθηκε και η λατρεία της σαν θεότητα στο νησί. Η θνητή Αριάδνη έφθασε έτσι να γίνει αθάνατη σύζυγος θεού.

Αυτός είναι ο βασικός κορμός του μύθου, ο οποίος όμως έχει αρκετές παραλλαγές.

Ρομπότ οι μεταλλαγμένοι οι στρατιώτες του μέλλοντος

Οι μεγάλες πυρηνικές δυνάμεις του κόσμου (οι ΗΠΑ, η Ρωσία, η Κίνα, αλλά και η Γαλλία) ανασυγκροτούν τα στρατεύματά τους στη βάση: στην ανθρώπινη μονάδα.

Έτσι σχεδιάζουν τον πολεμιστή του μέλλοντος απροσμάχητο, πειραματιζόμενες στα όρια της ηθικής, πιθανώς και της λογικής. Από τι «υλικό» μπορεί να συντίθεται ο μελλοντικός «σούπερ στρατιώτης» που ονειρεύονται οι μεγάλες δυνάμεις; Ποια είναι η έννοιά του, τουλάχιστον. Η καταστρεπτική ισχύς των όπλων του θα είναι αρκετή στους επιτελείς; Το χαλύβδινο φρόνημά του; Το ακμαίο ηθικό του; Η απρόσβλητη από συμβατικά πυρά στολή του; Ο πατριωτισμός του; Όχι, ασφαλώς.

Διότι η συζήτηση δεν αφορά τον παραδοσιακό κληρωτό με την δεδομένη φιλοπατρία, ούτε καν τον επαγγελματία στρατιωτικό, αλλά εκφεύγει του μέτρου του ανθρώπου: εδώ μιλάμε για ρομπότ φτιαγμένα να έχουν ακαταμάχητες πολεμικές δεξιότητες και, ακόμη χειρότερα, για γενετικά «πειραγμένα» ανθρώπινα έμβρυα από τα οποία θα προκύπτουν αυτοί οι «σούπερ μαχητές». Είτε τα ρομπότ είτε οι μεταλλαγμένοι είτε ο συνδυασμός τους θα είναι εξαιρετικά δύσπεπτες τροφές για τα κανόνια του αύριο, τα οποία –ασφαλέστατα– θα είναι και αυτά πρωτόφαντες στην Ιστορία του πολέμου φαγάνες.

Το πρωτοπόρο Χόλιγουντ, όπως βλέπετε, εμπνέει τους στρατηγούς, όπως και οι ασυγκρότητοι ή ψυχασθενείς γενετιστές που παίζουν τον Θεό και εμπαίζουν τον άνθρωπο. Και δεν εμπνέονται μόνο οι στρατηγοί των ΗΠΑ από την τεχνολογική φρενίτιδα και τις επιστημονικές ακροβασίες πάνω από την άβυσσο. Μπορεί ο Μπαράκ Ομπάμα το 2014 να δήλωσε στους συμπατριώτες του δημοσιογράφους ότι οι ΗΠΑ «χτίζουν τον Iron Man», όμως και οι Κινέζοι το ίδιο θέλουν να κάνουν, όπως λένε οι Αμερικανοί βέβαια, ωστόσο υπάρχουν και άλλοι στο παιχνίδι – οι «αιώνιοι» Ρώσοι.

Ο Βλαντιμίρ Πούτιν αυτοπροσώπως, το 2017, μιλώντας σε φοιτητές στο Σότσι, είπε ότι κάποτε η ανθρωπότητα θα δημιουργήσει κάτι που θα είναι «χειρότερο από την πυρηνική βόμβα».

Το πρόγραμμα TALOS (Tactical Assault Light Operator Suit) στο οποίο αναφέρθηκε ο Ομπάμα εξέπνευσε το 2019 αδόξως, εκτός του πεδίου της τιμής, ως «μη υλοποιήσιμο», ωστόσο αφορούσε αλεξίσφαιρο περίβλημα μαχητή, εφοδιασμένο με αισθητήρες και ικανό να πολλαπλασιάζει τις δυνάμεις όποιου το φοράει. Ηταν ένα πειραματικό «κοστούμι πολέμου», μία «έξυπνη» πανοπλία του 21ου αιώνα, προϊόν της συνεργασίας του Πενταγώνου με εταιρείες βιοτεχνολογίας και με όνομα που φιλοδοξούσε να παραπέμψει στον μυθολογικό Τάλω, εκείνη την θεόρατη, χάλκινη και ανθρωπόμορφη πολεμική μηχανή που υποτίθεται ότι ήταν έργο του Ηφαίστου.

Το πρότζεκτ TALOS κρίθηκε από το Πεντάγωνο ανεφάρμοστο (Facebook).

Η ιδέα των «ευφυών περιβλημάτων» για πολεμιστές δεν πέθανε μαζί με τον Iron Man – TALOS. Πρόκειται για πολλά υποσχόμενη τεχνολογία, η οποία μπορεί στο μέλλον να δώσει νέα έννοια στην λέξη στρατιώτης. Από αμερικανικής πλευράς μάλιστα ελέχθη ότι η Κίνα, χωρίς να δεσμεύεται από ηθικούς φραγμούς, έχει ήδη πραγματοποιήσει βιολογικές δοκιμές σε στρατιωτικούς της, με σκοπό να αναπτύξει τις φυσικές δυνάμεις τους.

Φυσικά, το Πεκίνο έχει διαψεύσει κατηγορηματικά αυτές τις καταγγελίες. Είπε ότι δεν ασχολείται με την επεξεργασία γονιδίων για πολεμικούς σκοπούς, ούτε με cyborg πειράματα που στοχεύουν στην «συνεργασία» ανθρώπου και μηχανής. Εξάλλου δεν είναι λίγοι και οι Αμερικανοί ειδικοί που αμφισβητούν την τεχνολογική επάρκεια της Κίνας για τέτοιου μεγέθους πρότζεκτ.

Γονιδιακός Φρανκενστάιν

'Αλλοι, πάλι, όταν αναφέρονται στον «βιολογικά εκπαιδευμένο» στρατιώτη, δεν διστάζουν να μιλούν για προγράμματα τροποποίησης του ανθρώπινου DNA από την κατάσταση του εμβρύου ακόμη. Το BBC, σε σχετικό με τους «σούπερ στρατιώτες» δημοσίευμά του, θύμισε ότι το 2018 ο Κινέζος Χε Τζιανκούι έκανε την «εκπληκτική ανακοίνωση» ότι είχε αλλάξει με επιτυχία το DNA δύο εμβρύων (δίδυμα κορίτσια). Τότε τα συγχαρητήρια στον γενετιστή ακολούθησαν οι κατάρες και κατόπιν το μπλοκάρισμα της δράσης του από το κινεζικό κράτος. Ο Τζιανκούι είχε χρησιμοποιήσει την τεχνολογία CRISPR που εξασφαλίζει προσθαφαίρεση χαρακτηριστικών στο άτομο. Το BBC αναλογίστηκε τι είδους εφαρμογή θα μπορούσε να έχει σε ένα πρόγραμμα «βιολογικής εκπαίδευσης» του εμβρύου ώστε να γίνει κάποτε «σούπερ στρατιώτης».

Οι τρεις μεγάλες δυνάμεις που προαναφέραμε δεν είναι μόνες τους στο κυνήγι του στρατηγικού πλεονεκτήματος που συνιστούν η γονιδιακή μετατροπή του ανθρώπου σε πολεμική μηχανή ή η κατασκευή σε γραμμή παραγωγής αυτοκινούμενων πολεμικών μηχανών με μια κάποια «ευφυΐα».

Η Γαλλία ορέγεται και αυτή την «ενίσχυση του στρατιώτη», ωστόσο την έγκριση για τα σχετικά πειράματα συνοδεύει έκθεση που καθορίζει το ηθικό πλαίσιο με τα απαράβατα όρια. Η ίδια η υπουργός Άμυνας στην κυβέρνηση Μακρόν, η Φλοράνς Παρλί, δήλωσε ότι η Γαλλία πρέπει να είναι προετοιμασμένη για τις επικείμενες αλλαγές, όπως θυμάται το BBC. O λεγόμενος «δημοκρατικός έλεγχος» που μπορεί να ασκηθεί από τους αρμόδιους φορείς ενός κράτους σταματάει στον στρατό, παρά το γεγονός ότι και αυτός μέρος του κράτους είναι.

Η εγγενής μυστικότητα του στρατεύματος και η πρόταξη του εθνικού συμφέροντος ορθώνουν τους φραγμούς τους, έτσι η εξακρίβωση τυχόν υπερβολών, νομικών υπερβάσεων ή καταπατήσεων των ηθικών κωδίκων της κοινωνίας είναι δύσκολη έως αδύνατη. Δεδομένο πάντως είναι ένα: τα πρότζεκτ για στρατιωτικές βελτιώσεις στην ανθρώπινη μονάδα, δηλαδή στον μαχητή στρατιώτη, προϋποθέτουν οπωσδήποτε τον πειραματισμό.

Μακρόν: μετά την νίκη φέρνει τους… Robocop στρατιώτες

Μετά τις εκλογές οι Γάλλοι είναι έτοιμοι να αλλάξουν τα δεδομένα στις ένοπλες δυνάμεις, αφού ολοκληρώνεται η έρευνα σχετικά με την ανάπτυξη… ενισχυμένων στρατιωτών!

Έκθεση του Γαλλικού Υπουργείου Άμυνας αποκάλυψε τα πάντα και κυρίως τις προθέσεις των Γάλλων για την δημιουργία cyborg στρατιωτών. Μάλιστα καθορίζει και τις προϋποθέσεις υπό τις οποίες θα πρέπει να διεξαχθούν αυτές οι εργασίες με εμφυτεύματα και άλλες τεχνολογίες, που έχουν σχεδιαστεί για την βελτίωση της απόδοσης στο πεδίο της μάχης.

Σε παλαιότερες δηλώσεις του ο Υπουργός Άμυνας Florence Parly είχε διευκρινίσει ότι η Γαλλία δεν είχε άμεσα σχέδια να αναπτύξει «επεμβατική» τεχνολογία για στρατιώτες. Η έκθεση όμως τονίζει ότι άλλα έθνη διερευνούν τέτοιες δυνατότητες, και ότι η Γαλλία καλείται να μη χάσει το «τρένο» στην δημιουργία υπερστρατιωτών.

«Αλλά πρέπει να αντιμετωπίσουμε τα γεγονότα» συμπλήρωσε. «Δεν μοιράζονται όλοι τις αρχές μας, και πρέπει να είμαστε προετοιμασμένοι για ό,τι μας περιμένει στο μέλλον».

Είπε ότι «πρέπει να διερευνηθούν τρόποι για να διατηρήσουμε την επιχειρησιακή υπεροχή μας χωρίς να στρέψουμε τα νώτα μας στις αξίες μας». «Τα ανθρώπινα όντα έχουν εδώ και πολύ καιρό έχουν αναζητήσει τρόπους να ενισχύσουν τις φυσικές ή γνωστικές τους ικανότητες για να πολεμήσουν. Πιθανές εξελίξεις θα μπορούσαν τελικά να οδηγήσουν στην αύξηση των ικανοτήτων στα σώματα των στρατιωτών».

Η έκθεση ανέφερε έρευνα για τα εμφυτεύματα που θα μπορούσαν να «βελτιώσουν την νοητική ικανότητα» ή να βοηθήσουν τους στρατιώτες να διακρίνουν τον εχθρό από τον σύμμαχο. Θα μπορούσαν επίσης να επιτρέψουν στους διοικητές να τους εντοπίσουν ή να γνωρίζουν τα ζωτικά τους σημεία από απόσταση. Θέτοντας σαφείς ηθικές γραμμές, το έγγραφο σημείωνε ότι οι ευγονικές ή γενετικές πρακτικές πρέπει να απαγορευτούν, καθώς και οτιδήποτε «που θα μπορούσε να θέσει σε κίνδυνο την ένταξη του στρατιώτη στην κοινωνία ή την επιστροφή του στην ζωή του ως πολίτης».

Στην ομιλία της, η κα Parly σημείωσε ότι στον ιδιωτικό τομέα, η εργασία για νευρικά εμφυτεύματα για τον άνθρωπο προχωράει με ταχύτητα. Φέτος, ο ιδρυτής της Tesla Elon Musk παρουσίασε ένα χοίρο με το όνομα «Γερτρούδη» με ένα τσιπ υπολογιστή σε μέγεθος νομίσματος στον εγκέφαλό της, για να δείξει τα φιλόδοξά του σχέδια για την δημιουργία μιας λειτουργικής διεπαφής εγκεφάλου-μηχανής.

Stephen Hawking: Tι είναι μία επιστημονική θεωρία;

Για να μιλήσει κανείς για τη φύση του Σύμπαντος και να εξετάσει ερωτήματα όπως το αν υπήρξε μία αρχή ή αν θα υπάρξει ένα τέλος, είναι απαραίτητο να διασαφηνίσει πρώτα τι είναι μία επιστημονική θεωρία.

Θα εξετάσουμε την αρκετά απλή και διαδεδομένη άποψη ότι μία θεωρία είναι ακριβώς ένα μοντέλο για το Σύμπαν (ή για κάποιο τμήμα του Σύμπαντος), μαζί με ένα σύνολο κανόνων που συσχετίζουν τις θεωρητικές ποσότητες αυτού του μοντέλου με τα δεδομένα των παρατηρήσεων. Κάθε θεωρία υπάρχει μέσα στο μυαλό μας και μόνο· δεν έχει καμία άλλη «πραγματική» ύπαρξη.

Για να είναι καλή πρέπει να ικανοποιεί δύο απαιτήσεις: να περιγράφει με ακρίβεια ένα μεγάλο σύνολο παρατηρήσεων, χρησιμοποιώντας ένα μοντέλο που να περιέχει λίγα αυθαίρετα στοιχεία· επίσης, να προτείνει συγκεκριμένες προβλέψεις για τα αποτελέσματα μελλοντικών παρατηρήσεων.

Για παράδειγμα, η θεωρία του Αριστοτέλη ότι όλα τα πράγματα αποτελούνται από τέσσερα στοιχεία, τη γη, τον αέρα, τη φωτιά και το νερό, αν και απλή από την άποψη των αυθαίρετων στοιχείων που περιέχει, δεν προτείνει κάποιες συγκεκριμένες προβλέψεις.

Η θεωρία του Νεύτωνα βασίζεται σε ένα απλούστερο μοντέλο: τα σώματα έλκονται με δύναμη ανάλογη μίας ποσότητας τους που ονομάζεται μάζα και αντιστρόφως ανάλογη του τετραγώνου της μεταξύ τους απόστασης. Αν και η εν λόγω θεωρία περιέχει λίγα μόνο αυθαίρετα στοιχεία, προβλέπει με μεγάλη ακρίβεια τις κινήσεις του Ήλιου, της Σελήνης και των πλανητών.

Κάθε φυσική θεωρία είναι πάντα μία υπόθεση προσωρινή, με την έννοια ότι δεν μπορούμε ποτέ να αποδείξουμε οριστικά πως είναι σωστή. Όσες φορές και αν συμφωνήσουν τα αποτελέσματα των πειραμάτων με τις προβλέψεις της, ποτέ δεν μπορούμε να είμαστε απολύτως βέβαιοι ότι την επόμενη φορά το νέο αποτέλεσμα θα συνεχίσει να συμφωνεί μαζί της.

Αντίθετα, για να αποδείξουμε ότι μια θεωρία δεν είναι σωστή αρκεί μία και μόνο φορά ένα και μόνον αποτέλεσμα να μη συμφωνεί με τις προβλέψεις της.

Όπως τόνισε ο φιλόσοφος της επιστήμης Karl Popper, μια καλή θεωρία χαρακτηρίζεται από το ότι προτείνει έναν αριθμό προβλέψεων που μπορεί κάποτε να μη συμφωνήσουν με τα αποτελέσματα των πειραμάτων δηλαδή, μία καλή θεωρία είναι μία θεωρία διαψεύσιμη.

Κάθε φορά που γίνονται νέα πειράματα και βρίσκεται ότι συμφωνούν με τις προβλέψεις της, η θεωρία επιβιώνει και η εμπιστοσύνη μας σε αυτήν παραμένει· αν όμως κάποτε γίνει ένα νέο πείραμα που δεν συμφωνεί με τις προβλέψεις, είμαστε υποχρεωμένοι ή να εγκαταλείψουμε τη θεωρία ή να την τροποποιήσουμε ανάλογα. Έτσι τουλάχιστον υποτίθεται ότι συμβαίνει· γιατί βέβαια μπορεί κανείς να αμφισβητήσει την αξιοπιστία κάποιου πειράματος και να την αποδώσει σε αθέμιτο επιστημονικό ανταγωνισμό.

Στην πραγματικότητα, αυτό που συνήθως συμβαίνει είναι ότι δημιουργείται μια νέα θεωρία που περιέχει την προηγούμενη αλλά συμφωνεί και με τα αποτελέσματα των νέων πειραμάτων ή τα δεδομένα των νέων παρατηρήσεων.

Ας πάρουμε για παράδειγμα τη θεωρία του Νεύτωνα για τη βαρύτητα. Κάποιες ακριβέστατες παρατηρήσεις του πλανήτη Ερμή αποκάλυψαν μια μικρή ασυμφωνία της κίνησης του με τις προβλέψεις της νευτώνειας θεωρίας. Η γενική θεωρία της σχετικότητας του Αϊνστάιν προέβλεπε μία κίνηση λίγο διαφορετική από τη θεωρία του Νεύτωνα. Το γεγονός ότι οι προβλέψεις του Αϊνστάιν συμφωνούσαν με τις νέες παρατηρήσεις, ενώ του Νεύτωνα όχι, συνέβαλε αποφασιστικά στην επιβεβαίωση της νέας θεωρίας.

Εντούτοις χρησιμοποιούμε ακόμη τη θεωρία του Νεύτωνα επειδή στις καταστάσεις που συνήθως αντιμετωπίζουμε, η διαφορά των προβλέψεων της από τις προβλέψεις της γενικής θεωρίας της σχετικότητας είναι πολύ μικρή. (Η θεωρία του Νεύτωνα έχει επίσης το μεγάλο πλεονέκτημα ότι είναι πολύ πιο εύχρηστη από τη θεωρία του Αϊνστάιν!)

Hawking Stephen, Το χρονικό του χρόνου

Η Αρχαία Ελληνική Τέχνη και η Ακτινοβολία της

10. Μανιερισμός και αρχαία τέχνη

Μετά τις πρώτες δεκαετίες του 16ου αιώνα, γύρω στο 1530, την ηρωική και γεμάτη αυτοπεποίθηση αντιμετώπιση του κόσμου τη διαδέχεται ο μανιερισμός (< maniera "τρόπος, ύφος"), που η διάρκειά του κατά περιοχή ποικίλλει έως το 1560/1580. Τα όρια ανάμεσα στην Αναγέννηση και τον μανιερισμό δεν είναι σαφή. Συμβατική τομή ανάμεσα στις δύο εποχές θεωρείται το περίφημο Sacco di Roma, η τρομερή λεηλασία της Ρώμης το 1527, στην οποία οδήγησαν οι προσπάθειες του πάπα Κλήμη Ζ' να διώξει τους Γάλλους και Ισπανούς από την πόλη.

Ο μανιερισμός χαρακτηρίζεται από μια τάση που επιδιώκει την ψευδαίσθηση, το τεχνητό, το εξεζητημένο και το παράδοξο. Προτιμά την αλληγορία, τον υπαινιγμό και τον συμβολισμό. Οι καλλιτέχνες εφαρμόζουν και αξιοποιούν τα διδάγματα της Αναγέννησης. Απομακρύνονται από το κλασικό ιδεώδες της ισορροπημένης αρμονίας και στρέφονται σε τεχνητά συστήματα νόμων και λειτουργιών (π.χ. μελετούν την έλλειψη βάρους, ισορροπίας κτλ.). 

Οι μυθολογικές σκηνές κυριαρχούν σε σχέση με τα θρησκευτικά και κοσμικά θέματα, και γίνεται της μόδας η αρχαιολογική τοπιογραφία. Οι δημιουργοί στη Βενετία, ο Τιτσιάνο, ο Βερονέζε, ο Τιντορέτο, θα επιμείνουν στο χρώμα, ενώ στη Ρώμη στο σχέδιο. Τον συμβιβασμό ανάμεσα στο συναίσθημα και τη λογική θα γεφυρώσει ο Γκρέκο με καταβολές από το Βυζάντιο (Κρήτη), τον μανιερισμό της Βενετίας και τον μυστικισμό της Ισπανίας. 

Την εποχή αυτή τα ταξίδια στην Ελλάδα δεν είναι εύκολα. Η Αθήνα είναι άγνωστη (Σετίνες, επί Φράγκων). Οι ουμανιστικές σπουδές γνωρίζουν άνθηση στην ελισαβετιανή Αγγλία και προς τα τέλη του 16ου αιώνα αρχίζουν στην Ελλάδα οι συστηματικές αρπαγές αρχαιοτήτων.

Ανθολόγιο Αττικής Πεζογραφίας

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ, ΗΘΙΚΑ ΝΙΚΟΜΑΧΕΙΑ

ΑΡΙΣΤ ΗΝικ 1168a28–1169b2

(ΑΡΙΣΤ ΗΝικ 1168a28–1172a15: Απορίες σχετικά με τη φιλία) 

Πρέπει κανείς να αγαπά τον εαυτό του περισσότερο από τους άλλους;

Λίγο πριν ολοκληρώσει το Ι´ βιβλίο και την πραγμάτευσή του σχετικά με τη φιλία (βλ. σχετικά και ΑΡΙΣΤ ΗΝικ 1155a3–1156a5), ο Αριστοτέλης εξετάζει κάποιες ακόμη πτυχές του θέματος, απαντώντας σε ορισμένες καίριες απορίες που θα μπορούσαν να τεθούν.

Ἀπορεῖται δὲ καὶ πότερον δεῖ φιλεῖν ἑαυτὸν μάλιστα
ἢ ἄλλον τινά. ἐπιτιμῶσι γὰρ τοῖς ἑαυτοὺς μάλιστ’ ἀγα-
(30) πῶσι, καὶ ὡς ἐν αἰσχρῷ φιλαύτους ἀποκαλοῦσι, δοκεῖ τε
ὁ μὲν φαῦλος ἑαυτοῦ χάριν πάντα πράττειν, καὶ ὅσῳ ἂν
μοχθηρότερος ᾖ, τοσούτῳ μᾶλλον —ἐγκαλοῦσι δὴ αὐτῷ οἷον
ὅτι οὐδὲν ἀφ’ ἑαυτοῦ πράττει— ὁ δ’ ἐπιεικὴς διὰ τὸ καλόν, καὶ
ὅσῳ ἂν βελτίων ᾖ, μᾶλλον διὰ τὸ καλόν, καὶ φίλου ἕνεκα,
(35) τὸ δ’ αὑτοῦ παρίησιν. τοῖς λόγοις δὲ τούτοις τὰ ἔργα δια-
[1168b] φωνεῖ, οὐκ ἀλόγως. φασὶ γὰρ δεῖν φιλεῖν μάλιστα τὸν
μάλιστα φίλον, φίλος δὲ μάλιστα ὁ βουλόμενος ᾧ βούλεται
τἀγαθὰ ἐκείνου ἕνεκα, καὶ εἰ μηδεὶς εἴσεται· ταῦτα δ’
ὑπάρχει μάλιστ’ αὐτῷ πρὸς αὑτόν, καὶ τὰ λοιπὰ δὴ πάνθ’
(5) οἷς ὁ φίλος ὁρίζεται· εἴρηται γὰρ ὅτι ἀπ’ αὐτοῦ πάντα τὰ
φιλικὰ καὶ πρὸς τοὺς ἄλλους διήκει. καὶ αἱ παροιμίαι δὲ
πᾶσαι ὁμογνωμονοῦσιν, οἷον τὸ «μία ψυχή» καὶ «κοινὰ
τὰ φίλων» καὶ «ἰσότης φιλότης» καὶ «γόνυ κνήμης ἔγγιον»·
πάντα γὰρ ταῦτα πρὸς αὑτὸν μάλιστ’ ἂν ὑπάρχοι· μάλιστα
(10) γὰρ φίλος αὑτῷ· καὶ φιλητέον δὴ μάλισθ’ ἑαυτόν. ἀπο-
ρεῖται δὴ εἰκότως ποτέροις χρεὼν ἕπεσθαι, ἀμφοῖν ἐχόντοιν
τὸ πιστόν. ἴσως οὖν τοὺς τοιούτους δεῖ τῶν λόγων διαιρεῖν
καὶ διορίζειν ἐφ’ ὅσον ἑκάτεροι καὶ πῇ ἀληθεύουσιν. εἰ δὴ
λάβοιμεν τὸ φίλαυτον πῶς ἑκάτεροι λέγουσιν, τάχ’ ἂν γένοιτο
(15) δῆλον. οἱ μὲν οὖν εἰς ὄνειδος ἄγοντες αὐτὸ φιλαύτους καλοῦσι
τοὺς ἑαυτοῖς ἀπονέμοντας τὸ πλεῖον ἐν χρήμασι καὶ τιμαῖς
καὶ ἡδοναῖς ταῖς σωματικαῖς· τούτων γὰρ οἱ πολλοὶ ὀρέ-
γονται, καὶ ἐσπουδάκασι περὶ αὐτὰ ὡς ἄριστα ὄντα, διὸ καὶ
περιμάχητά ἐστιν. οἱ δὴ περὶ ταῦτα πλεονέκται χαρίζονται
(20) ταῖς ἐπιθυμίαις καὶ ὅλως τοῖς πάθεσι καὶ τῷ ἀλόγῳ τῆς
ψυχῆς· τοιοῦτοι δ’ εἰσὶν οἱ πολλοί· διὸ καὶ ἡ προσηγορία
γεγένηται ἀπὸ τοῦ πολλοῦ φαύλου ὄντος· δικαίως δὴ τοῖς
οὕτω φιλαύτοις ὀνειδίζεται. ὅτι δὲ τοὺς τὰ τοιαῦθ’ αὑτοῖς
ἀπονέμοντας εἰώθασι λέγειν οἱ πολλοὶ φιλαύτους, οὐκ ἄδη-
(25) λον· εἰ γάρ τις ἀεὶ σπουδάζοι τὰ δίκαια πράττειν αὐτὸς
μάλιστα πάντων ἢ τὰ σώφρονα ἢ ὁποιαοῦν ἄλλα τῶν κατὰ
τὰς ἀρετάς, καὶ ὅλως ἀεὶ τὸ καλὸν ἑαυτῷ περιποιοῖτο, οὐδεὶς
ἐρεῖ τοῦτον φίλαυτον οὐδὲ ψέξει. δόξειε δ’ ἂν ὁ τοιοῦτος
μᾶλλον εἶναι φίλαυτος· ἀπονέμει γοῦν ἑαυτῷ τὰ κάλλιστα
(30) καὶ μάλιστ’ ἀγαθά, καὶ χαρίζεται ἑαυτοῦ τῷ κυριωτάτῳ,
καὶ πάντα τούτῳ πείθεται· ὥσπερ δὲ καὶ πόλις τὸ κυριώ-
τατον μάλιστ’ εἶναι δοκεῖ καὶ πᾶν ἄλλο σύστημα, οὕτω καὶ
ἄνθρωπος· καὶ φίλαυτος δὴ μάλιστα ὁ τοῦτο ἀγαπῶν καὶ
τούτῳ χαριζόμενος. καὶ ἐγκρατὴς δὲ καὶ ἀκρατὴς λέγεται
(35) τῷ κρατεῖν τὸν νοῦν ἢ μή, ὡς τούτου ἑκάστου ὄντος· καὶ πε-
[1169a] πραγέναι δοκοῦσιν αὐτοὶ καὶ ἑκουσίως τὰ μετὰ λόγου μάλιστα.
ὅτι μὲν οὖν τοῦθ’ ἕκαστός ἐστιν ἢ μάλιστα, οὐκ ἄδηλον, καὶ
ὅτι ὁ ἐπιεικὴς μάλιστα τοῦτ’ ἀγαπᾷ. διὸ φίλαυτος μάλιστ’
ἂν εἴη, καθ’ ἕτερον εἶδος τοῦ ὀνειδιζομένου, καὶ διαφέρων
(5) τοσοῦτον ὅσον τὸ κατὰ λόγον ζῆν τοῦ κατὰ πάθος, καὶ ὀρέ-
γεσθαι ἢ τοῦ καλοῦ ἢ τοῦ δοκοῦντος συμφέρειν. τοὺς μὲν οὖν
περὶ τὰς καλὰς πράξεις διαφερόντως σπουδάζοντας πάντες
ἀποδέχονται καὶ ἐπαινοῦσιν· πάντων δὲ ἁμιλλωμένων πρὸς
τὸ καλὸν καὶ διατεινομένων τὰ κάλλιστα πράττειν κοινῇ τ’
(10) ἂν πάντ’ εἴη τὰ δέοντα καὶ ἰδίᾳ ἑκάστῳ τὰ μέγιστα τῶν
ἀγαθῶν, εἴπερ ἡ ἀρετὴ τοιοῦτόν ἐστιν. ὥστε τὸν μὲν ἀγαθὸν
δεῖ φίλαυτον εἶναι (καὶ γὰρ αὐτὸς ὀνήσεται τὰ καλὰ πράτ-
των καὶ τοὺς ἄλλους ὠφελήσει), τὸν δὲ μοχθηρὸν οὐ δεῖ·
βλάψει γὰρ καὶ ἑαυτὸν καὶ τοὺς πέλας, φαύλοις πάθεσιν
(15) ἑπόμενος. τῷ μοχθηρῷ μὲν οὖν διαφωνεῖ ἃ δεῖ πράττειν
καὶ ἃ πράττει· ὁ δ’ ἐπιεικής, ἃ δεῖ, ταῦτα καὶ πράττει·
πᾶς γὰρ νοῦς αἱρεῖται τὸ βέλτιστον ἑαυτῷ, ὁ δ’ ἐπιεικὴς
πειθαρχεῖ τῷ νῷ. ἀληθὲς δὲ περὶ τοῦ σπουδαίου καὶ τὸ τῶν
φίλων ἕνεκα πολλὰ πράττειν καὶ τῆς πατρίδος, κἂν δέῃ
(20) ὑπεραποθνῄσκειν· προήσεται γὰρ καὶ χρήματα καὶ τιμὰς
καὶ ὅλως τὰ περιμάχητα ἀγαθά, περιποιούμενος ἑαυτῷ τὸ
καλόν· ὀλίγον γὰρ χρόνον ἡσθῆναι σφόδρα μᾶλλον ἕλοιτ’
ἂν ἢ πολὺν ἠρέμα, καὶ βιῶσαι καλῶς ἐνιαυτὸν ἢ πόλλ’ ἔτη
τυχόντως, καὶ μίαν πρᾶξιν καλὴν καὶ μεγάλην ἢ πολλὰς
(25) καὶ μικράς. τοῖς δ’ ὑπεραποθνῄσκουσι τοῦτ’ ἴσως συμβαίνει·
αἱροῦνται δὴ μέγα καλὸν ἑαυτοῖς. καὶ χρήματα προοῖντ’
ἂν ἐφ’ ᾧ πλείονα λήψονται οἱ φίλοι· γίνεται γὰρ τῷ
μὲν φίλῳ χρήματα, αὐτῷ δὲ τὸ καλόν· τὸ δὴ μεῖζον
ἀγαθὸν ἑαυτῷ ἀπονέμει. καὶ περὶ τιμὰς δὲ καὶ ἀρχὰς ὁ
(30) αὐτὸς τρόπος· πάντα γὰρ τῷ φίλῳ ταῦτα προήσεται· κα-
λὸν γὰρ αὐτῷ τοῦτο καὶ ἐπαινετόν. εἰκότως δὴ δοκεῖ σπου-
δαῖος εἶναι, ἀντὶ πάντων αἱρούμενος τὸ καλόν. ἐνδέχεται
δὲ καὶ πράξεις τῷ φίλῳ προΐεσθαι, καὶ εἶναι κάλλιον τοῦ
αὐτὸν πρᾶξαι τὸ αἴτιον τῷ φίλῳ γενέσθαι. ἐν πᾶσι δὴ τοῖς
(35) ἐπαινετοῖς ὁ σπουδαῖος φαίνεται ἑαυτῷ τοῦ καλοῦ πλέον
[1169b] νέμων. οὕτω μὲν οὖν φίλαυτον εἶναι δεῖ, καθάπερ εἴρηται·
ὡς δ’ οἱ πολλοί, οὐ χρή.

***

Αμφισβητείται και το εάν τις πρέπει ν' αγαπά τον εαυτόν του περισσότερον παρά τους άλλους. Κατακρίνουν τους αγαπώντας τον εαυτόν των (30) και τους αποκαλούν εγωιστάς, ως κακώς συμπεριφερομένους. Προφανώς ο μεν φαύλος πράττει τα πάντα χάριν εαυτού και όσω φαυλότερος είναι τόσω περισσότερον (κατηγορείται δε ότι δεν πράττει παρά μόνον ό,τι παρέχει εις αυτόν ωφέλειαν). Ο δε χρηστός άνθρωπος δεν ενεργεί παρά μόνον διά το καλόν και μάλιστα τόσω περισσότερον, όσω είναι ευγενέστερος, ως και διά το συμφέρον του φίλου του, (35) παραμελεί δε το ιδικόν του. Οπωσδήποτε όμως, τα γεγονότα δεν συμφωνούν με τον ισχυρισμόν τούτον [1168b] και μάλιστα ουχί άνευ λόγου. Λέγεται, ότι πρέπει ν' αγαπά τις πάρα πολύ εκείνον, όστις είναι πάρα πολύ φίλος του, φίλος δε είναι εκείνος, όστις επιθυμεί διά τον φίλον αυτού την απόκτησιν των αγαθών, τα οποία του εύχεται, και αν ακόμη ουδείς πρόκειται να το μάθη. Τα γνωρίσματα δε ταύτα φέρει ο άνθρωπος εν εαυτώ έναντι του εαυτού του, καθώς και όλα τα λοιπά στοιχεία, (5) άτινα χαρακτηρίζουν την φιλίαν. Διότι, ως προελέχθη, τα δείγματα της φιλίας προέρχονται εξ αυτού τούτου του ατόμου και επεκτείνονται εις τα λοιπά άτομα. Και αι παροιμίαι συμφωνούν: «μία ψυχή», «κοινά τα των φίλων», «ισότης είναι αγάπη», «το γόνυ είναι πλησιέστερον παρά η κνήμη». Διότι όλα αυτά ισχύουν διά την σχέσιν του ατόμου προς τον εαυτόν του. Ο καθείς είναι ο κάλλιστος των φίλων δι' εαυτόν, (10) διό και πρέπει κανείς ν' αγαπά προ παντός τον εαυτόν του. Υπάρχει όμως ευλόγως αμφιβολία περί του ποίαν εκ των δύο γνωμών οφείλομεν να δεχθώμεν, δοθέντος ότι και αι δύο έχουν την βάσιν των.

Διά τούτο ίσως θα πρέπει να διακρίνωμεν και να εξακριβώσωμεν πόσον και πώς οι λόγοι ούτοι ανταποκρίνονται προς την αλήθειαν. Εάν λάβωμεν υπ' όψιν μας τον τρόπον, κατά τον οποίον τα δύο μέρη αντιλαμβάνονται τον εγωισμόν, το ζήτημα διασαφηνίζεται ταχέως. (15) Οι μεν ονομάζουν, μετά τινος μομφής, εγωιστάς εκείνους, οίτινες παρέχουν εις εαυτούς τόσον υπό την έποψιν χρημάτων, όσον και υπό την έποψιν τιμών και σωματικών ηδονών, την μεγαλυτέραν μερίδα. Διότι ταύτα ορέγονται και διά την απόκτησίν των μοχθούν ως αρίστων, διά τούτο δε και συνάπτεται περί ταύτα αγών. Οι δε ως προς τα πράγματα ταύτα πλεονέκται παραδίδονται (20) εις τας αισθησιακάς απολαύσεις και εις τα πάθη των, ως και εις το άλογον μέρος της ψυχής καθ' ολοκληρίαν. Οι τοιούτοι αποτελούν το μεγαλύτερον μέρος της ανθρωπότητος, δεδομένου δε ότι η ανθρωπότης αύτη είναι διεστραμμένη, η λέξις εγωισμός εχρησιμοποιήθη υπό την κακήν του έννοιαν. Οι εν λόγω εγωισταί κατακρίνονται δικαίως. Το ότι αποκαλούνται εγωισταί εκείνοι, οίτινες παρέχουν εις τους εαυτούς των τα ανωτέρω μνημονευθέντα αγαθά, είναι αυτονόητον. (25) Ουδείς θα εκάλει εγωιστάς και θα τους εμέμφετο ως τοιούτους εκείνους, οίτινες προσπαθούν ν' ασκούν την δικαιοσύνην ή να ενεργούν μετά σωφροσύνης ή να συμμορφούνται προς τας διαφόρους αρετάς, εν συντόμω εκείνους οι οποίοι πράττουν δι' εαυτούς το καλόν. Εν τούτοις οι τοιούτοι δυνατόν να φαίνωνται ιδιαζόντως εγωισταί, διότι παρέχουν εις εαυτούς τα καλύτερα (30) και μεγαλύτερα αγαθά, εξυπηρετούν με χαράν το κυριώτερον μέρος της ψυχής των και υπακούουν εις αυτό ως προς πάντα. Λοιπόν, καθώς ακριβώς η πολιτεία ως και παν άλλο ωργανωμένον σύστημα φαίνονται εκ του ευγενεστέρου μέρους αυτών, ούτω και ο άνθρωπος. Επομένως ο εγωιστικώτερος των ανθρώπων είναι ο αγαπών πάρα πολύ το μέρος τούτο και ο συμμορφούμενος προς αυτό. Εγκρατής δε και ακρατής καλείται τις, (35) εφ' όσον κυριαρχεί ή δεν κυριαρχεί εις αυτόν ο νους, ως εάν ούτος απετέλει την πραγματικήν ουσίαν του. Επίσης φαίνεται, [1169a] ότι αι πράξεις μας είναι τοσούτω μάλλον προσωπικαί και εθελούσιαι, καθ' όσον συμφωνούν προς τον λόγον. Το ότι τούτο, δηλαδή ο λόγος, είναι, τουλάχιστον ως επί το πλείστον, αυτός ούτος ο άνθρωπος και ότι ο ενάρετος τον αγαπά ιδιαζόντως, είναι φανερόν. Διά τούτο εκείνος, όστις χαρακτηρίζεται ως εγωιστής κατά την ακριβή σημασίαν της λέξεως, δεν είναι διόλου όμοιος προς εκείνον, όστις, ως είδομεν, κατακρίνεται, (5) διαφέρει δε τόσον, όσον το ζην συμφώνως προς τας επιταγάς του λόγου από το ζην υπό το κράτος των παθών, καθ' όσον διαφέρει η προσπάθεια προς επίτευξιν του αγαθού από την προσπάθειαν προς απόκτησιν εκείνου, το οποίον φαίνεται συμφέρον.

Τους ανθρώπους λοιπόν εκείνους, που καταβάλλουν κάθε δυνατήν προσπάθειαν προς εκτέλεσιν πράξεων ηθικώς ωραίων, πάντες επιδοκιμάζουν και επαινούν. Εάν όλοι συνηγωνίζοντο χάριν του καλού και προσεπάθουν εντατικώς να το πραγματοποιήσουν, η κοινωνική ομάς θ' απεκόμιζε τα εκ της τοιαύτης δράσεως πλεονεκτήματα (10) και ο καθείς θ' απελάμβανε τα μέγιστα των αγαθών, δεδομένου ότι η αρετή συνίσταται εις το σημείον τούτο. Ώστε ο μεν αγαθός πρέπει ν' αγαπά τον ίδιον τον εαυτόν του (διότι πράττων το καλόν, ωφελεί και τον εαυτόν και τους άλλους). Τουναντίον ο κακός δεν πρέπει ν' αγαπά τον εαυτόν του (διότι πράττων τούτο, βλάπτει και εαυτόν και τους συνανθρώπους του). (15) Εις τον κακόν υπάρχει διαφωνία μεταξύ εκείνου που πράττει και εκείνου που δεν πρέπει να πράττη, τουναντίον ο αγαθός πράττει ό,τι οφείλει να πράττη. Πράγματι εκάστη διάνοια εκλέγει δι' εαυτήν το καλύτερον, ο δε ενάρετος πειθαρχεί εις την διάνοιάν του. Είναι αληθές, ότι ο χρηστός άνθρωπος πράττει πολλά υπέρ των φίλων του και της πατρίδος, και αν ακόμη πρόκειται ν' αποθάνη υπέρ αυτών. (20) Επίσης θα προτιμήση ν' απαρνηθή και χρήματα και τιμάς και εν γένει όλα τα τόσον περιπόθητα αγαθά, όπως αποκτήση αντ' αυτών ό,τι είναι πράγματι καλόν και ωραίον, και θα προκρίνη ν' απολαύση υπερτάτην ικανοποίησιν επ' ολίγον χρόνον παρά μετρίαν τοιαύτην επί χρόνον μακρόν. Θα προτιμήση έν έτος πλήρες ωραίων πράξεων, παρά πολλά έτη και όπως τύχη. Μία δε ωραία και μεγαλειώδης πράξις θα του φανή προτιμοτέρα παρά πράξεις πολλαί και ασήμαντοι. (25) Τούτο συμβαίνει προφανώς εις τους υπέρ των φίλων και της πατρίδος αυτών αποθνήσκοντας, διότι εκλέγουν δι' εαυτούς αντικείμενον υψίστου ηθικού κάλλους. Ακόμη και χρήματα προθυμοποιούνται να θυσιάσουν οι χρηστοί άνθρωποι, διά ν' αποκτήσουν οι φίλοι αυτών περισσότερα. Οι φίλοι θα κερδίσουν χρήματα και αυτοί το ηθικώς ωραίον. Τοιουτοτρόπως οι χρηστοί άνθρωποι παρέχουν εις εαυτούς το μεγαλύτερον αγαθόν. Ως προς τας τιμάς και τα αξιώματα συμβαίνει το αυτό. (30) Θα παραχωρήσουν όλα αυτά εις τους φίλους των, διότι τούτο είναι δι' αυτούς ωραίον και άξιον επαίνου. Ευλόγως δε οι τοιούτοι φαίνεται ότι είναι χρηστοί άνθρωποι, διότι προτιμούν το αγαθόν από κάθε άλλο. Επίσης αφίνουν τους φίλους των να ενεργούν αντ' αυτών, διά τον λόγον ότι είναι ωραιότερον να παρέχη κανείς την δυνατότητα εις τον φίλον του να προβαίνη εις την εκτέλεσιν μιας πράξεως παρά να την εκτελή αυτός ο ίδιος. Εις όλας λοιπόν τας πράξεις, διά τας οποίας δύναταί τις ν' αποκομίζη έπαινον, (35) ο χρηστός άνθρωπος επιδιώκει δι' εαυτόν το μεγαλύτερον [1169b] αγαθόν. Κατά το πνεύμα τούτο πρέπει να κρίνωμεν τον αγαπώντα τον εαυτόν του, ως είπομεν, και όχι όπως αντιλαμβάνεται αυτόν ο όχλος.