ΔΡΑΜΑΤΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ: ΣΟΦΟΚΛΗΣ - Οἰδίπους Τύραννος (555-617)

555 ΟΙ. ἔπειθες, ἢ οὐκ ἔπειθες, ὡς χρείη μ᾽ ἐπὶ

τὸν σεμνόμαντιν ἄνδρα πέμψασθαί τινα;
ΚΡ. καὶ νῦν ἔθ᾽ αὑτός εἰμι τῷ βουλεύματι.
ΟΙ. πόσον τιν᾽ ἤδη δῆθ᾽ ὁ Λάιος χρόνον. . .
ΚΡ. δέδρακε ποῖον ἔργον; οὐ γὰρ ἐννοῶ.
560 ΟΙ. ἄφαντος ἔρρει θανασίμῳ χειρώματι;
ΚΡ. μακροὶ παλαιοί τ᾽ ἂν μετρηθεῖεν χρόνοι.
ΟΙ. τότ᾽ οὖν ὁ μάντις οὗτος ἦν ἐν τῇ τέχνῃ;
ΚΡ. σοφός γ᾽ ὁμοίως κἀξ ἴσου τιμώμενος.
ΟΙ. ἐμνήσατ᾽ οὖν ἐμοῦ τι τῷ τότ᾽ ἐν χρόνῳ;
565 ΚΡ. οὔκουν ἐμοῦ γ᾽ ἑστῶτος οὐδαμοῦ πέλας.
ΟΙ. ἀλλ᾽ οὐκ ἔρευναν τοῦ θανόντος ἔσχετε;
ΚΡ. παρέσχομεν, πῶς δ᾽ οὐχί; κοὐκ ἠκούσαμεν.
ΟΙ. πῶς οὖν τόθ᾽ οὗτος ὁ σοφὸς οὐκ ηὔδα τάδε;
ΚΡ. οὐκ οἶδ᾽· ἐφ᾽ οἷς γὰρ μὴ φρονῶ σιγᾶν φιλῶ.
570 ΟΙ. τοσόνδε γ᾽ οἶσθα καὶ λέγοις ἂν εὖ φρονῶν.
ΚΡ. ποῖον τόδ᾽; εἰ γὰρ οἶδά γ᾽, οὐκ ἀρνήσομαι.
ΟΙ. ὁθούνεκ᾽, εἰ μὴ σοὶ ξυνῆλθε, τὰς ἐμὰς
οὐκ ἄν ποτ᾽ εἶπε Λαΐου διαφθοράς.
ΚΡ. εἰ μὲν λέγει τάδ᾽, αὐτὸς οἶσθ᾽· ἐγὼ δέ σου
575 μαθεῖν δικαιῶ ταὔθ᾽ ἅπερ κἀμοῦ σὺ νῦν.
ΟΙ. ἐκμάνθαν᾽· οὐ γὰρ δὴ φονεὺς ἁλώσομαι.
ΚΡ. τί δῆτ᾽; ἀδελφὴν τὴν ἐμὴν γήμας ἔχεις;
ΟΙ. ἄρνησις οὐκ ἔνεστιν ὧν ἀνιστορεῖς.
ΚΡ. ἄρχεις δ᾽ ἐκείνῃ ταὐτὰ γῆς ἴσον νέμων;
580 ΟΙ. ἃν ᾖ θέλουσα πάντ᾽ ἐμοῦ κομίζεται.
ΚΡ. οὔκουν ἰσοῦμαι σφῷν ἐγὼ δυοῖν τρίτος;
ΟΙ. ἐνταῦθα γὰρ δὴ καὶ κακὸς φαίνῃ φίλος.
ΚΡ. οὔκ, εἰ διδοίης γ᾽ ὡς ἐγὼ σαυτῷ λόγον.
σκέψαι δὲ τοῦτο πρῶτον, εἴ τιν᾽ ἂν δοκεῖς
585 ἄρχειν ἑλέσθαι ξὺν φόβοισι μᾶλλον ἢ
ἄτρεστον εὕδοντ᾽, εἰ τά γ᾽ αὔθ᾽ ἕξει κράτη.
ἐγὼ μὲν οὖν οὔτ᾽ αὐτὸς ἱμείρων ἔφυν
τύραννος εἶναι μᾶλλον ἢ τύραννα δρᾶν,
οὔτ᾽ ἄλλος ὅστις σωφρονεῖν ἐπίσταται.
590 νῦν μὲν γὰρ ἐκ σοῦ πάντ᾽ ἄνευ φόβου φέρω,
εἰ δ᾽ αὐτὸς ἦρχον, πολλὰ κἂν ἄκων ἔδρων.
πῶς δῆτ᾽ ἐμοὶ τυραννὶς ἡδίων ἔχειν
ἀρχῆς ἀλύπου καὶ δυναστείας ἔφυ;
οὔπω τοσοῦτον ἠπατημένος κυρῶ
595 ὥστ᾽ ἄλλα χρῄζειν ἢ τὰ σὺν κέρδει καλά.
νῦν πᾶσι χαίρω, νῦν με πᾶς ἀσπάζεται,
νῦν οἱ σέθεν χρῄζοντες αἰκάλουσί με·
τὸ γὰρ τυχεῖν αὐτοῖσι πᾶν ἐνταῦθ᾽ ἔνι.
πῶς δῆτ᾽ ἐγὼ κεῖν᾽ ἂν λάβοιμ᾽ ἀφεὶς τάδε;
600 οὐκ ἂν γένοιτο νοῦς κακὸς καλῶς φρονῶν.
ἀλλ᾽ οὔτ᾽ ἐραστὴς τῆσδε τῆς γνώμης ἔφυν
οὔτ᾽ ἂν μετ᾽ ἄλλου δρῶντος ἂν τλαίην ποτέ.
καὶ τῶνδ᾽ ἔλεγχον τοῦτο μὲν Πυθώδ᾽ ἰὼν
πεύθου τὰ χρησθέντ᾽, εἰ σαφῶς ἤγγειλά σοι·
605 τοῦτ᾽ ἄλλ᾽, ἐάν με τῷ τερασκόπῳ λάβῃς
κοινῇ τι βουλεύσαντα, μή μ᾽ ἁπλῇ κτάνῃς
ψήφῳ, διπλῇ δὲ, τῇ τ᾽ ἐμῇ καὶ σῇ, λαβών,
γνώμῃ δ᾽ ἀδήλῳ μή με χωρὶς αἰτιῶ.
οὐ γὰρ δίκαιον οὔτε τοὺς κακοὺς μάτην
610 χρηστοὺς νομίζειν οὔτε τοὺς χρηστοὺς κακούς.
φίλον γὰρ ἐσθλὸν ἐκβαλεῖν ἴσον λέγω
καὶ τὸν παρ᾽ αὑτῷ βίοτον, ὃν πλεῖστον φιλεῖ.
ἀλλ᾽ ἐν χρόνῳ γνώσῃ τάδ᾽ ἀσφαλῶς, ἐπεὶ
χρόνος δίκαιον ἄνδρα δείκνυσιν μόνος,
615 κακὸν δὲ κἂν ἐν ἡμέρᾳ γνοίης μιᾷ.
ΧΟ. καλῶς ἔλεξεν εὐλαβουμένῳ πεσεῖν,
ἄναξ· φρονεῖν γὰρ οἱ ταχεῖς οὐκ ἀσφαλεῖς.

***

ΟΙΔ. Μ᾽ έπεισες ή δε μ᾽ έπεισες
πως είναι ανάγκη
να στείλω να φωνάξω
το μάντη το σεμνό;
ΚΡΕ. Και τώρα ακόμα
τη γνώμη μου δεν άλλαξα.
ΟΙΔ. Πόσος καιρός πέρασε
από τότε που ο Λάιος…
ΚΡΕ. Έκανε τί; Δε σε καταλαβαίνω.
560 ΟΙΔ. Άφαντος πήγε από ένα χέρι φονικό.
ΚΡΕ. Πολλά κι αμέτρητα χρόνια.
ΟΙΔ. Ασκούσε τότε ο μάντης
την μαντική του τέχνη;
ΚΡΕ. Τον περιβάλλαν με τιμή
κι ήταν σοφός, όπως και τώρα.
ΟΙΔ. Εκείνο τον καιρό
μνημόνευσε ποτέ του τ᾽ όνομά μου;
ΚΡΕ. Ποτέ, μπροστά σε μένα.
ΟΙΔ. Μα για το σκοτωμένο δεν ερευνήσατε ποτέ;
ΚΡΕ. Πώς όχι; Ψάξαμε μα δε βρήκαμε στοιχεία.
ΟΙΔ. Πώς ο σοφός δεν είπε τότε,
αυτά που τώρα λέει;
ΚΡΕ. Δεν ξέρω· όταν δεν έχω γνώμη,
μ᾽ αρέσει να σιγώ.
570 ΟΙΔ. Αν είσαι λογικός,
θα πεις τα λίγα που γνωρίζεις.
ΚΡΕ. Ποιό πράγμα; Ό, τι γνωρίζω
δεν αρνούμαι να το πω.
ΟΙΔ. Ότι, χωρίς δική σου κάλυψη,
δε θα᾽ λεγε ποτέ πως σκότωσα το Λάιο.
ΚΡΕ. Αν λέγει τέτοια πράγματα
εσύ μονάχα ξέρεις.
Όμως έχω δικαίωμα να σε ρωτήσω,
όπως με ρώτησες και συ.
ΟΙΔ. Να με ρωτήσεις.
Αλλά φονιά όσο κι αν θες
δε θα με βγάλεις.
ΚΡΕ. Λοιπόν: την αδερφή μου δεν παντρεύτηκες;
ΟΙΔ. Άρνηση δε χωρεί το ρώτημά σου.
ΚΡΕ. Την εξουσία δε μοιράζεσαι με κείνη;
580 ΟΙΔ. Το κάθε τι που θέλει
αμέσως το παραχωρώ.
ΚΡΕ. Τρίτος εγώ,
εξίσου δε μοιράζομαι την εξουσία;
ΟΙΔ. Σ᾽ αυτό κατάφερες ν᾽ αποδειχτείς
άπιστος φίλος.
ΚΡΕ. Όχι! αν έδινες όπως εγώ
στον εαυτό σου λόγο.
Στοχάσου πρώτα-πρώτα τούτο:
Θαρρείς πως προτιμά κανείς να βασιλεύει
με φόβο και βραχνά
ή να κοιμάται ξέγνοιαστος
χωρίς φοβίες
και να διαχειρίζεται την εξουσία;
Είναι στο χαρακτήρα μου να θέλω
να ᾽μαι στα λόγια μόνο βασιλιάς
παρά να κυβερνώ
με δύναμη βασιλική.
Όποιος με σωφροσύνη ζει
το ίδιο λαχταράει.
590 Τα πάντα τώρα μου προσφέρεις
και δε φοβάσαι τίποτα.
Αν κυβερνούσα,
παρά τη θέλησή μου θα ᾽κανα πολλά.
Πώς θες λοιπόν να με γλυκαίνει
πιο πολύ
κι απ᾽ την απόλαυση της εξουσίας
η άσκησή της;
Ανόητος δεν είμαι τόσο
να φορτωθώ βαριές ευθύνες,
ενώ με χόρτασαν τα κέρδη μου.
Τώρα τα πάντα χαίρομαι,
με χαιρετούν οι πάντες.
Κι όσοι χρειάζονται τη συνδρομή σου
εμένα κολακεύουν και χτυπούν την πόρτα μου.
Εναποθέτουνε την τύχη τους στα χέρια μου.
Πώς να τ᾽ αφήσω όλα αυτά
και πώς να πάρω τ᾽ άλλα;
600 Μια τέτοια σύνεση λοιπόν
δε μεταβάλλεται σε προδοσία.
Εκ φύσεως σιχαίνομαι τέτοιες ιδέες
και δεν ανέχομαι τους άλλους
που τις έχουν.
Θες έλεγχο να κάνεις;
Να πας στο πυθικό μαντείο
και να ρωτήσεις αν ανήγγειλα
αυτούσιο το χρησμό.
Αν, ύστερα, με πιάσεις
να ᾽χω συνωμοτήσει με τον μάντη
να με συλλάβεις
κι όχι με μια, με δύο ψήφους
μια τη δική σου και τη δική μου δυο,
να με σκοτώσεις.
Μη με κατηγορείς
μ᾽ αυθαίρετες και κούφιες αιτιάσεις.
Αδίκως ματαιοπονούν
όσοι βαφτίζουν
φαύλους τους συνετούς
610 και συνετούς τους φαύλους.
Αν τον καλό σου φίλο καταστρέψεις
είναι σαν να ρημάζεις τη ζωή
που λαχταράς να ζεις.
Θα ᾽ρθει καιρός να καταλάβεις
δίχως λάθη,
αφού τον άνθρωπο το δίκαιο
ο χρόνος δικαιώνει.
Αρκεί μια μέρα μόνο
και τον κακό θα ξεσκεπάσεις άνθρωπο.
ΧΟΡ. Μίλησε μετρημένα, γιατί προσέχει
να μην πέσει χαμηλά.
Οι βιαστικοί μπερδεύονται στα λάθη τους.

Αρχαϊκή Επική Ποίηση: Από την Ιλιάδα στην Οδύσσεια, 11. Έννοιες και αρχές

11.16. Το μέτρο και το άμετρο

Με βάση όσα αναφέρθηκαν στις προηγούμενες ενότητες, καταλήγουμε στο συμπέρασμα ότι είναι ίσως δύσκολο να εντοπίσουμε στα ομηρικά έπη ένα οργανωμένο σύστημα αξιών, παρόμοιο με αυτό των σύγχρονων κοινωνιών, και ότι δεν μπορούμε να απαντήσουμε τελεσίδικα και με μονοσήμαντο τρόπο στο ερώτημα πώς διακρίνεται στα ομηρικά έπη το σωστό από το λάθος. Από την άλλη μεριά, όμως, διαπιστώθηκε ότι ο κόσμος που αναπαριστάνεται στα δύο ομηρικά έπη δεν είναι χαοτικός και ότι, παρά τη σύγχυση που προκαλούν αντιθετικές και επικαλυπτόμενες συχνά μεταξύ τους έννοιες, συντηρείται σε γενικές γραμμές ένας ηθικός κώδικας ο οποίος αποκτά το νόημά του ανάλογα με τις εκάστοτε προϋποθέσεις.

Αναγνωρίστηκε έτσι ότι στα δύο ομηρικά έπη γίνεται η διάκριση ανάμεσα στην ευταξία και στην αταξία (κατὰ κόσμον και οὐ κατὰ κόσμον) στο δίκαιο και στο άδικο (θέμις και οὐ θέμις), στο ταιριαστό και πρέπον και στο αταίριαστο και άπρεπο (κατὰ μοῖραν και οὐ κατὰ μοῖραν). Στις αντιθετικές αυτές σχέσεις ο πρώτος όρος, ο θετικός, επιδοκιμάζει πράξεις και καταστάσεις ως κανονικές και αποδεκτές, ενώ ο άλλος, ο αρνητικός, τις αποδοκιμάζει ως αντικανονικές και απαράδεκτες είτε προς την κατεύθυνση της έλλειψης είτε προς την οδό της υπερβολής. Λόγου χάρη, ο Δίας χαρακτηρίζει "άπρεπη" (οὐ κατὰ κόσμον, Ρ 205) την ενέργεια του Έκτορα να πάρει από τον σκοτωμένο Πάτροκλο τα όπλα του, ενώ ο Οδυσσέας θεωρεί πως με την ανθρωποφαγία του ο Πολύφημος ξεπέρασε το κάθε μέτρο (οὐ κατὰ μοῖραν, ι 352).

Επισημάνθηκε επίσης ότι στα δύο ομηρικά έπη δεν υπάρχει ένας αντικειμενικός κριτής που να ορίζει, αποφασίζοντας τελεσίδικα, το δίκαιο και το άδικο, το ορθό και το εσφαλμένο. Οι ήρωες, συχνά και οι θεοί, διατηρούν ο καθένας για τον εαυτό του το δικαίωμα να αξιολογήσουν πράξεις και καταστάσεις, δικές τους ή των άλλων. Από την άλλη μεριά, όμως, διαπιστώθηκε πως μέσα από τον υποκειμενισμό ξεπροβάλλει συχνά η κρίση της κοινής γνώμης, η οποία εγκρίνει ή απορρίπτει πρόσωπα, συμπεριφορές και καταστάσεις ανάλογα με το πώς της φαίνονται. Η «αισθητική» κρίση της κοινής γνώμης εκφράζεται επιδοκιμαστικά με το τριτοπρόσωπο απρόσωπο ρήμα ἔοικε «φαίνεται, ταιριάζει, πρέπει» και αποδοκιμαστικά με τις αρνήσεις οὐκ ἔοικε «δεν φαίνεται, είναι αταίριαστο, άπρεπο». Με τις εκφράσεις αυτές δηλώνεται ουσιαστικά κάτι που για λόγους παραδοσιακής πρακτικής θεωρείται από την κοινωνία ή από έναν κάποιο ανώνυμο παρατηρητή αποδεκτό ή απαράδεκτο να υπάρχει. Έτσι, αν οι ήρωες και οι ηρωίδες ενδιαφέρονται να συντηρήσουν την υπόληψη και την τιμή τους, είναι αταίριαστο για έναν πολεμιστή να δείχνει δειλία σαν κακός (οὔ σε ἔοικε, Β 190), ενώ η Πηνελόπη, καθώς είναι πλούσια κόρη, ταιριάζει, όταν έρθει η στιγμή του γάμου της, να πάρει μαζί της πλούσια προίκα (ὅσσα ἔοικε, α 278).

Επιπρόσθετες περιπτώσεις σχετικά με την παρουσία ή την απουσία της αἰδοῦς και της νεμέσεως αλλά και με τη διάκριση ανάμεσα στο «όμορφο» και στο «άσχημο» δείχνουν πως κυκλοφορεί στα έπη μια δημόσια μορφή συνείδησης που διακρίνει την έμμετρη από την άμετρη συμπεριφορά. Τόσο η παραβίαση μιας πολεμικής αξίας όσο και η καταστρατήγηση μιας ειρηνικής υποδηλώνουν έλλειψη της αἰδοῦς και παρουσία της ὕβρεως, προκαλώντας την αποδοκιμασία ή και τη νέμεσιν των άλλων. Με άλλα λόγια, αναγνωρίζεται σε κάθε πράξη η παρουσία της δημόσιας αρχής της καταλληλότητας, που αξιολογεί αρνητικά τόσο την έλλειψη όσο και την υπερβολή. Η κατάλληλη ενέργεια σημαίνει, για παράδειγμα, γενναιότητα και ανωτερότητα στη μάχη και όχι δειλία· σεβασμό της τιμής του αντιπάλου και όχι ευτελισμό του· σεβασμό και ἔλεον στον ξένο και στον ικέτη και όχι αφαίρεση της τιμής τους.

Η ισχυρή παρουσία της αρχής της καταλληλότητας στα δύο ομηρικά έπη, καθώς υποδεικνύει το μέτρο και το άμετρο εξωτερικά, όπως φαίνονται, δεν συνεπάγεται ότι τα ομηρικά πρόσωπα δεν έχουν εσωτερικό κόσμο ή ατομική συνείδηση, εφόσον για να αντιληφθεί κάποιος αυτό που του υποδεικνύεται ως κατάλληλο σημαίνει ότι αναγνωρίζει και συναισθάνεται αυτή την αντίληψη. Επομένως, ατομική και δημόσια συνείδηση συγκλίνουν (άλλοτε θετικά και άλλοτε αρνητικά), και αυτή ακριβώς η σύγκλιση δραματοποιείται στην Ιλιάδα και στην Οδύσσεια.

Η Ψυχολογία της Αβεβαιότητας

Πόσες φορές στη καθημερινότητα μας, ερχόμαστε αντιμέτωποι με το άγνωστο, το απρόβλεπτο, το αβέβαιο; Η απάντηση είναι μια και ίδια για τους περισσότερους ανθρώπους. Πολλές και σε καθημερινή βάση, για μια πληθώρα πραγμάτων. Πόσο όμως επηρεαζόμαστε από αυτή την αβεβαιότητα;

Απλά καθημερινά γεγονότα μπορεί να αποκτήσουν γιγάντιες διαστάσεις, καθώς ο φόβος και η αγωνία για το άγνωστο μπορεί να μας κατακλύσουν, είτε στο πως θα ενεργήσουμε παίρνοντας αποφάσεις, είτε στην αναμονή κάποιου αποτελέσματος.

Τι είναι η Αβεβαιότητα;

Αβεβαιότητα ορίζεται ως η κατάσταση (state) ενός οργανισμού κατά την οποία δεν διαθέτει βασικές πληροφορίες για τον τρόπο, το χρόνο, την αιτία και το εάν ένα γεγονός έχει συμβεί ή θα συμβεί. Με απλά λόγια αβεβαιότητα είναι η κατάσταση που κάτι δεν είναι σωστά ή ολοκληρωμένα γνωστό.

Είναι αξιοσημείωτο το γεγονός ότι η αβεβαιότητα περιλαμβάνει δύο βασικές πτυχές. Η μία είναι η έλλειψη πληροφοριών και η δεύτερη η αίσθηση της άγνοιας για το τι πρόκειται να συμβεί.

Η ανατομία της Αβεβαιότητας

Η αβεβαιότητα έχει συνδεθεί με την έννοια της περιπέτειας. Ενέχει κινδύνους και ρίσκο. Στην ανθρώπινη εμπειρία υπάρχει ένα ιδανικό επίπεδο αβεβαιότητας, κατά το οποίο το άτομο μπορεί να εξελιχθεί, να καλλιεργήσει τη γόνιμη περιέργεια του και ν’ ανακαλύψει το περιβάλλον γύρω του.

Οι άνθρωποι χρειάζονται κάποιες βασικές πληροφορίες για να δράσουν και να λάβουν αποφάσεις. Με αυτό τον τρόπο μπορούν να προβλέψουν καθώς και να επηρεάσουν το περιβάλλον γύρω τους.

Σύμφωνα με επιστημονικές μελέτες του πανεπιστημίου του Harvard, η μείωση της αβεβαιότητας μέσω της αναζήτησης και της λήψης περισσότερων πληροφοριών, βοηθά το άτομο να προσαρμόζεται στις εκάστοτε συνθήκες πιο ομαλά. Αντίθετα, η έλλειψη αυτών των πληροφοριών συνήθως βιώνεται από το άτομο ως δυσφορική.

Πόσο επηρεάζει τη ζωή μας η Αβεβαιότητα;

Το γεγονός και μόνο ότι κάτι είναι αβέβαιο ή απρόβλεπτο προκαλεί τη περιέργεια και προσοχή του ατόμου σε σημείο που θα λέγαμε ότι μονοπωλεί το ενδιαφέρον του. Ειδικά εάν πρόκειται για κάποιο θέμα ή γεγονός που το άτομο αξιολογεί ως πολύ σημαντικό.

Για παράδειγμα όταν το επίπεδο της αβεβαιότητας είναι υψηλό σε διάφορους τομείς της καθημερινότητας (οικονομικά, επαγγελματικά, προσωπικά, κ.α.) το άτομο υποφέρει και νιώθει μετέωρο. Σε αυτή την περίπτωση, θα αισθανθεί αγωνία και φόβο λόγω της άμεσης σύγκρουσης του με το άγνωστο.

Πολλές φορές αδρανοποιείται ή δρα παρορμητικά. Και οι δύο αυτές αντιδράσεις δεν ευνοούν τη ψυχική ισορροπία του ατόμου, καθώς ορίζεται από αισθήματα φόβου, θυμού και ανεπάρκειας.

Αντιμετώπιση της Αβεβαιότητας

Φανταστείτε μια ημέρα που όλα θα κυλούσαν με μηχανική ακρίβεια, προβλέψιμα και προκαθορισμένα. Τι περιθώριο εξέλιξης θα υπήρχε;

Η αβεβαιότητα είναι αναπόσπαστο κομμάτι της ανθρώπινης ύπαρξης, κανείς δεν μπορεί να την αποφύγει.

Το πρώτο κλειδί για την αντιμετώπιση της αβεβαιότητας είναι η αποδοχή. Στη συνέχεια, η απόλυτη συγκέντρωση στο παρόν ως η μοναδική πηγή βεβαιότητας. Καθώς και η καλλιέργεια μιας προοπτικής που θα την βλέπει ως μια πρόκληση για εξέλιξη και ανακάλυψη νέων δυνατοτήτων.

Ωδή στην Αβεβαιότητα

“Αγκάλιασε την αβεβαιότητα σαν να ήταν σύντροφος σου, σαν συνοδοιπόρος σου. Δεν υπάρχει αντίδοτο στην αβεβαιότητα, να είσαι τολμηρός μαζί της και να την αγκαλιάσεις… Ο καιρός θα περάσει και η αβεβαιότητα θα δώσει τη θέση της στην βεβαιότητα. Κι άλλος καιρός θα περάσει και αυτή, η αβεβαιότητα θα επιστρέψει… Να είσαι τολμηρός μαζί της και να την αγκαλιάσεις. Έρχεται και φεύγει. Κατά κάποιο τρόπο ο στροβιλισμός της είναι αιτιοκρατικός (προκαθορισμένος). Μην είσαι ανόητος, να είσαι τολμηρός και να την αγκαλιάσεις.”

Το δούναι και λαβείν

Αν όλο σου το δόσιμο έχει στόχο να «πάρεις», σκέψου πόσο φοβισμένος άνθρωπος θα καταντήσεις.

Πολύ σύντομα, θα αρχίσεις να αναρωτιέσαι: «Παίρνω αρκετά σαν αντάλλαγμα;» Αυτός ο τρόπος σκέψης αναπτύσσει την ανάγκη σου να ελέγχεις τους άλλους, ώστε να μη βρεθείς «χασμένος» από τη συναλλαγή, γεγονός που καταστρέφει την ηρεμία του νου σου και γεννά μέσα σου θυμό και πίκρα.

Γιατί να είναι άραγε το ειλικρινές δόσιμο τόσο δύσκολο;

Η θεωρία μου έχει δύο σκέλη. Πρώτον, ότι για να δώσεις χρειάζεται να έχεις ωριμάσει ως ενήλικας, πράγμα που για τους περισσότερους από εμάς δεν μπορεί να ισχύσει, αφού ποτέ δεν μεγαλώνουμε πραγματικά. Δεύτερον, ότι το δόσιμο είναι μια επίκτητη ικανότητα την οποία πολύ λίγοι από εμάς έχουμε αποκτήσει. Αυτά τα δύο συστατικά είναι στενά δεμένα μεταξύ τους και χρειάζονται μακρόχρονη εξάσκηση για να επιτευχθούν.

Ο λόγος που οι περισσότεροι από εμάς δεν έχουμε εξασκηθεί σε αυτές τις ικανότητες είναι απλός: ποτέ δεν είμαστε ώριμοι ή ότι δεν ξέρουμε να δίνουμε. Ασυνείδητα, έχουμε ξεγελάσει τον εαυτό μας. Και είναι κατανοητό. Φαινόμαστε σαν ενήλικες και συμπεριφερόμαστε σαν να προσφέρουμε. Αυτό όμως που κατά βάθος συμβαίνει διαψεύδει τα φαινόμενα.

Ο τρόπος του δοσίματος είναι ένα από τα πιο σημαντικά μαθήματα ζωής και εκεί μέσα κρύβεται και μια απάντηση στο φόβο.

Εξάρτηση και ανεξαρτησία

Σαν μωρά, αντιπροσωπεύουμε την απόλυτη ανημπόρια. Ερχόμαστε στον κόσμο απόλυτα εξαρτημένοι από τους άλλους. Αν δεν μας δώσουν -φαγητό, προστασία, θαλπωρή, οτιδήποτε- θα πεθάνουμε. Η επιβίωσή μας εξαρτάται από τους γύρω μας και η δική μας προσφορά σε αντάλλαγμα είναι πολύ μικρή. Δεν μας νοιάζει τι ώρα είναι ή αν θα ξυπνήσουμε με τους γονείς μας όταν πεινάμε, ούτε πόσο δυνατά τσιρίζουμε ή αν θα ξεσηκώσουμε τη γειτονιά όταν θέλουμε να μας πάρουν αγκαλιά.

Είναι αλήθεια πως οι γονείς, σχεδόν πάντα, νιώθουν ευτυχισμένοι από ένα άγγιγμα ή από ένα χαμόγελο του παιδιού τους και αυτό είναι το δόσιμο του μωρού. Δεν πιστεύω όμως ότι το μωρό αγρυπνά τη νύχτα με υπολογισμούς του τύπου: «Η ζωή μου είναι τόσο πλούσια! Χρωστάω τόσα πολλά στους γονείς μου! Λέω, αύριο το πρωί, να τους ανταμείψω με ένα μεγάλο, γενναιόδωρο χαμόγελο». Όχι, δεν είναι έτσι.

Η «προσφορά» τους βρίσκεται μάλλον σε ένα πρωτόγονο ή αντανακλαστικό επίπεδο. Για να πούμε την αλήθεια, μια άδεια κοιλίτσα το πρωί προκαλεί μόνο δυνατές στριγκλιές και ανυπομονησία.

Όσο περνούν τα χρόνια, λειτουργούμε όλο και περισσότερο σαν ανεξάρτητες οντότητες, ικανές να φροντίσουν τον εαυτό τους -ή τουλάχιστον δίνουμε αυτή την εικόνα. Ντυνόμαστε μόνοι μας, τρώμε μόνοι μας, κερδίζουμε χρήματα μόνοι μας.

Κι όμως, υπάρχει ένα κομμάτι του εαυτού μας που ποτέ δεν φαίνεται να ξεκόβει από τη βρεφική μας κατάσταση. Μεταφορικά, εξακολουθούμε να φοβόμαστε ότι κανείς δεν θα έρθει να ικανοποιήσει την πείνα μας -για φαγητό, για χρήματα, για αγάπη, για αναγνώριση και τόσα άλλα. Και η ικανοποίηση της όποιας πείνας μας είναι μόνο προσωρινή. Ξέρουμε πως θα ξαναπεινάσουμε σύντομα.

Φαντάσου λοιπόν τι μας κάνει καθημερινά αυτό το δίλημμα. Δεν μπορούμε να δώσουμε. Δεν μπορούμε να αγαπήσουμε. Αφού αφορά στην επιβίωσή μας, συνείδητα ή ασυνείδητα γινόμαστε εκμεταλλευτές. Δεν είμαστε σε θέση να υποστηρίξουμε την ευημερία των άλλων, όταν αυτή έρχεται σε κάποια αντίθεση με τη δική μας.

Όμως, όσο λειτουργούμε από το επίπεδο της βρεφικής μας κατάστασης, ποια είναι τα συναισθήματα που μας προκαλούνται; Νιώθουμε αβοήθητοι, παγιδευμένοι, θυμωμένοι, απογοητεύμενοι, ανικανοποίητοι, κενοί και, το κυριότερο απ' όλα, φοβισμένοι.

Τι μπορεί να είναι πιο τρομακτικό από το να εξαρτάται η επιβίωση ενός ανθρώπου από κάποιον άλλο;

Φόβος και αίσθηση ανεπάρκειας

Ως φοβισμένοι ενήλικες ανησυχούμε για τα ίδια πράγματα που μας προβλημάτιζαν και τότε που ήμαστε παιδιά: Κι αν φύγει; Λες να πάψει να με αγαπάει; Κι αν σταματήσει να με φροντίζει; Λες να αρρωστήσει... να πεθάνει; Ενήλικες πια, συνεχίζουμε να κάνουμε αυτές τις ερωτήσεις για τους συντρόφους μας, ακόμα και για τους φίλους, τους εργοδότες, τους γονείς και τα παιδιά μας.

Οι άνθρωποι που φοβούνται δεν μπορούν να αγαπήσουν ειλικρινά. Τους έχει διαποτίσει μια πολύ βαθιά αίσθηση ανεπάρκειας για τον κόσμο, σαν να μην είναι τίποτα αρκετό. Σαν να μην υπάρχει αρκετή αγάπη, αρκετά χρήματα, αρκετή αναγνώριση, ούτε αρκετή προσοχή - με δυο λόγια σα να μη φτάνουν για όλους.

Ο φόβος για κάποιο τομέα της ζωής μας συνήθως γενικεύεται και μας κάνει να αποκλείουμε τον εαυτό μας, για να τον προστατέψουμε, από πολλούς άλλους τομείς.

Τους φοβισμένους ανθρώπους μπορούμε να τους φανταστούμε γονατιστούς και καμπουριασμένους, να αγκαλιάζουν τον εαυτό τους για να τον προστατέψουν κρύβοντάς τον. Παρ' όλο που αυτή η εικόνα αντιπροσωπεύει την εσωτερική κατάσταση όλων των φοβισμένων ανθρώπων, η εξωτερική εικόνα που εμφανίζεται μπορεί να πάρει πολλές, και διαφορετικές μορφές:

• Επιτυχημένους επαγγελματίες, που έχουν ανάγκη την αποδοχή του εργοδότη τους.
• Νοικοκυρές, που κατηγορούν τον άνδρα ή τα παιδιά τους ότι τις εμπόδισαν να ζήσουν τη ζωή τους.
• Επιτυχημένες γυναίκες καριέρας, που απαιτούν τόσα πολλά από τους άνδρες γύρω τους, ώστε τελικά μένουν μόνες τους.
• Άντρες που δεν μπορούν να αντέξουν την ανεξαρτησία των συζύγων τους.
• Στελέχη επιχειρήσεων που παίρνουν αποφάσεις επιζήμιες και ανεύθυνες.

Όλα τα παραπάνω, το καθένα με το δικό του τρόπο, συμβαίνουν εξαιτίας του φόβου τους για την επιβίωσή τους. Ουσιαστικά όλοι τους είναι γονατισμένοι, καμπουριασμένοι και δεμένοι χειροπόδαρα μέσα τους.

Αν στην περιγραφή αυτή αναγνωρίζεις τον εαυτό σου, τότε... καλωσήρθες στην παρέα μας. Υπάρχουν ελάχιστοι στην κοινωνία μας που έχουν διδαχθεί τα μυστικά της ανθρώπινης ανάπτυξης και του δοσίματος. Μας έχουν μάθει να προσέχουμε για τη σωματική μας ασφάλεια, μας έχουν επίσης μάθει να μην επιτρέπουμε σε κανέναν να μας κοροϊδεύει ή να μας εκμεταλλεύεται.

Το αποτέλεσμα είναι να νιώθουμε ότι μας χρησιμοποίησαν κάθε φορά που δεν παίρνουμε κάποιο αντάλλαγμα για κάτι που κάνουμε.

Αν είμαστε συνέχεια στην αναμονή, θα περάσουμε το πιο μεγαλο μέρος της ζωής μας απογοητευμένοι, επειδή ο κόσμος δεν μας φέρθηκε σωστά.

Ανησυχία ή Άγχος

«Ανησυχείς περισσότερο απ’ όσο θα έπρεπε». Πόσες φορές έχετε ακούσει να σας το λένε αυτό; Αν ανήκετε στο μεγαλύτερο ποσοστό των Ελλήνων που εμφανίζει έντονο άγχος, το πιθανότερο είναι πως το ακούτε από όλους και πολύ συχνά.

Αν και η ανησυχία αποτελεί μέρος του άγχους, το σίγουρο είναι πως δεν πρόκειται για το ίδιο πράγμα. Συγχέοντας αυτά τα δύο, προσθέτετε ένα επιπλέον άγχος. Οι παρακάτω επτά τρόποι θα σας βοηθήσουν να ξεχωρίσετε το άγχος από την ανησυχία και το αντίθετο.

7 βασικές διαφορές ανάμεσα στο άγχος και την ανησυχία

1. Ανησυχία σημαίνει ότι ελέγχεις την ένταση και τη διάρκεια της ανησυχίας σου. Το άγχος δεν μπορείς εύκολα να το χειριστείς

Όλοι ανησυχούμε έως ένα σημείο και οι περισσότεροι ανησυχούμε καθημερινά. Όσοι ανησυχούν, δηλαδή σχεδόν όλοι, μπορούν να ελέγξουν την ένταση και τη διάρκεια των σκέψεων αυτών. Για παράδειγμα, αν ανησυχείτε, μπορείτε να στρέψετε την προσοχή σας σε μια άλλη εργασία ώστε να εστιάσετε εκεί και να ξεχάσετε αυτό το συναίσθημα. Αλλά στο άγχος τα πράγματα είναι πολύ, πολύ δυσκολότερα.

2. Η ανησυχία προκαλεί ήπια (και προσωρινή) σωματική ένταση. Το άγχος προκαλεί περισσότερες έντονες σωματικές αντιδράσεις

Όταν ανησυχείτε, τείνετε να βιώνετε μια γενικευμένη σωματική ένταση. Είναι όμως σχετικά σύντομης διάρκειας σε σύγκριση με τις επιδράσεις του άγχους. Κάποιος με άγχος τείνει να βιώνει ένα σημαντικά υψηλότερο αριθμό σωματικών συμπτωμάτων, όπως πονοκέφαλο, γενικευμένη ένταση, δυσκολία στην αναπνοή και τρέμουλο.

3. Η ανησυχία οδηγεί σε σκέψεις που έχουν θετικό και αρνητικό σενάριο. Το άγχος μας κάνει να σκεφτούμε το χειρότερο δυνατό σενάριο

Ο καθορισμός της διαφοράς δεν έχει να κάνει με ρεαλιστικές vs μη ρεαλιστικές σκέψεις, επειδή, γενικά, όσοι ανησυχούν ή αγχώνονται μπορούν να εναλλάσσονται ανάμεσα στο ένα και στο άλλο είδος. Η καθοριστική διαφορά είναι ότι οι αγχώδεις άνθρωποι ξεφεύγουν συχνότερα προς τις μη ρεαλιστικές σκέψεις που μάλιστα περιέχουν και τα χειρότερα πιθανά σενάρια. Επιπλέον, όταν τα σκεφτούν, είναι δυσκολότερο να στρέψουν αλλού την προσοχή τους.

4. Τα πραγματικά γεγονότα προκαλούν ανησυχία. Ο νους όμως είναι εκείνος που δημιουργεί άγχος

Όταν ανησυχείτε, συνήθως σκέφτεστε ένα πραγματικό γεγονός που έλαβε χώρα ή πρόκειται να γίνει. Αλλά όταν αντιμετωπίζετε άγχος, τείνετε να υπεραναλύετε γεγονότα ή ιδέες που ο νους σας δημιουργεί.

5. Η ανησυχία έρχεται και φεύγει. Το άγχος επιμένει και επηρεάζει την ποιότητα της ζωής σας

Για πολλούς ανθρώπους, η ανησυχία πηγαινοέρχεται και τα αποτελέσματα δεν επηρεάζουν την καθημερινότητά σας. Αλλά το άγχος προκαλεί ένα άβολο συναίσθημα, αρκετά έντονο ώστε να επηρεάσει την ποιότητα ζωής σας.

6. Η ανησυχία μπορεί να είναι παραγωγική. Το άγχος εξουθενώνει και αδρανοποιεί

Η ανησυχία μπορεί να γίνει παραγωγική, αν παράγει λύσει σε πραγματικά προβλήματα. Οι ψυχολόγοι λένε ότι μάλιστα ένα φυσιολογικό ποσοστό είναι απολύτως απαραίτητο και μας προστατεύει. Ωστόσο, η υπερβολική ανησυχία που συνοδεύει το άγχος μπορεί να αποβεί πραγματικά καταστροφικό, καθώς μας εμποδίζει να δράσουμε.

7. Η ανησυχία δεν χρειάζεται να αντιμετωπιστεί. Αλλά το άγχος χρειάζεται επαγγελματική βοήθεια και προσωπική προσπάθεια

Καθώς η ανησυχία είναι μέρος της καθημερινής μας ζωής, είναι ένα συναίσθημα που μπορούμε να ελέγξουμε χωρίς την αναζήτηση επαγγελματικής βοήθειας. Αλλά η διαχείριση του άγχους που επιμένει συχνά απαιτεί τη βοήθεια ενός επαγγελματία ψυχικής βοήθειας.

Γιατί νιώθουμε ενσυναίσθηση;

Οι άνθρωποι έχουν την τάση να προσαρμόζονται και να μιμούνται τις δραστηριότητες και τις συμπεριφορές των άλλων στην κοινωνική τους ομάδα, αλλά γιατί συμβαίνει αυτό; Έχετε αναρωτηθεί; Τα αποτελέσματα μιας ενδιαφέρουσας έρευνας μπορεί να αλλάξουν τον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε την ενσυναίσθηση και τα φαινόμενα συναισθηματικής και συμπεριφορικής μετάδοσης.

Η ενσυναίσθηση αποτελεί ένα σύνθετο φαινόμενο που οι ερευνητές συνήθως ορίζουν ως «την αίσθηση ενδιαφέροντος για τους άλλους και το να μοιραζόμαστε και να κατανοούμε τα συναισθήματα, δημιουργώντας τα κίνητρα που μας ωθούν στο να τους βοηθήσουμε».

Αν και η ενσυναίσθηση δεν γεννιέται πάντα φυσικά, συνδέεται με άλλα φαινόμενα που συμβαίνουν μηχανικά και περιλαμβάνουν και τη μίμηση της συμπεριφορά και των συναισθημάτων των άλλων.

Ένα τέτοιο παράδειγμα είναι το χασμουρητό, που είναι γνωστό πως εύκολα μεταδίδεται σε μια παρέα ή η ηχολαλιά. Οι υπάρχουσες έρευνες έχουν εστιάσει κυρίως στις διάφορες μιμητικές συμπεριφορές ως ένα κοινωνικό εργαλείο μάθησης, εξετάζοντας καταστάσεις στις οποίες οι άνθρωποι υιοθετούν τη μίμηση σε ένα κοινωνικό πλαίσιο ως μια στρατηγική συνεργασίας. Τέτοιες μελέτες δείχνουν πώς οι μιμητικές συμπεριφορές είναι χρήσιμες σε πλαίσια στα οποία ζητείται η συνεργασία.

Σε μια πρόσφατη όμως έρευνα που βρίσκεται δημοσιευμένη στο επιστημονικό περιοδικό Scientific Reports,, δύο ερευνητές, ο Fabrizio Mafessoni και Michael Lachmann, προτείνουν μια νέα προσέγγιση στη μελέτη μιμητικών στρατηγικών που επιτρέπου μια διαφορετική εξήγηση ως προς το γιατί αυτές οι στρατηγικές έχουν εξελιχθεί στο ανθρώπινο είδος.

Η ενσυναίσθηση δεν έχει απλά στόχο τη συνεργασία

Στη μελέτη τους, οι ερευνητές αποφάσισαν να δουν αν η ενσυναίσθηση και άλλοι παρόμοιοι μηχανισμοί θα μπορούσαν να αναπτυχθούν απουσία ενός κοινωνικού πλαισίου που απαιτεί συνεργασία.

Οι Mafessoni και Lachmann ονομάζουν τέτοιους μηχανισμούς «στρατηγικές ανάγνωσης του νου» και εξηγούν το στόχο της τρέχουσας έρευνας: τη σύγκριση διάφορων στρατηγικών «ανάγνωσης του νου» και την απόδειξη ότι σε σύνθετα κοινωνικά πλαίσια, όπου μπορεί να υπάρχουν ανεπαρκείς κοινωνικές πληροφορίες που να μας βοηθούν να συμπεράνουμε τη συμπεριφορά των άλλων, θα αναπτυχθούν μιμητικές στρατηγικές για να μπορέσουμε να συμπεράνουμε (προβλέψουμε τις πράξεις των άλλων».

Οι δύο ερευνητές υποστηρίζουν ότι οι άνθρωποι, όπως και άλλα κοινωνικά ζώα, εμπλέκονται σε στρατηγικές «ανάγνωσης του νου» σε αυθόρμητη βάση, μπαίνοντας συνέχεια στη διαδικασία να υποθέσουμε τι σκέφτονται οι άλλοι, ώστε να μπορέσουμε να ενισχύσουμε τη συνεργασία.

Για να στηρίξουν αυτό τον ισχυρισμό, αναφέρουν την ύπαρξη των «κατοπτρικών νευρώνων» ως μια σειρά εγκεφαλικών κυττάρων που ενεργοποιούνται σε δύο πλαίσια: όταν ένα άτομο, για παράδειγμα, σηκώνει το χέρι του και όταν παρατηρεί κάποιον άλλο να σηκώνει το χέρι του.

Κατά την εφαρμογή ενός ειδικού ανεπτυγμένου μοντέλου, οι ερευνητές παρατήρησαν ότι ένα άτομο μπορεί να συγχρονιστεί (μιμηθεί) κάποιον άλλο, ακόμα κι όταν δεν έχει κάποιο όφελος από αυτό.

Εν συντομία, οι ερευνητές πιστεύουν ότι η ενσυναίσθηση και παρόμοιοι μηχανισμοί έχουν εξελιχθεί απλά ως ένα εργαλείο πρόβλεψης του τι σκέφτονται και νιώθουν οι άλλοι. Ο Manfessoni, συγκεκριμένα πιστεύει ότι οι απαρχές της ενσυναίσθησης μπορεί να βρίσκονται στην ανάγκη απλά να καταλάβουμε τους άλλους ανθρώπους. Ο Lachmann πιστεύει ότι το μοντέλο τους αλλάζει εντελώς το πώς εξηγούμε τη συναισθηματική αυτή συμπεριφορά.

Ένα από τα χαρακτηριστικά του αληθινού φίλου είναι ότι μπορούμε να βασιζόμαστε σε αυτόν σε ώρα ανάγκης

Η ζωή δεν είναι απλώς θέμα ικανοποίησης των σωματικών αναγκών μας. Οι περισσότεροι από εμάς το γνωρίζουμε ήδη. Αυτό που έχει μεγαλύτερη σημασία για τη συντριπτική πλειονότητα των ανθρώπων είναι οι σχέσεις τους με τους άλλους, είτε πρόκειται για φίλους είτε για την οικογένεια ή για συνεργάτες. Συχνά οι άλλοι άνθρωποι καταλαμβάνουν κεντρική θέση στην εικόνα που έχουμε σχετικά με το πώς είναι μια ευτυχισμένη ζωή.

Από την αρχή ο Επίκουρος βίωσε τη φιλοσοφία του μαζί με άλλους. Δημιούργησε την κοινότητα του Κήπου στην Αθήνα με τους φίλους του ως ένα πείραμα στην κοινοβιακή ζωή. Πολλοί από τους φίλους εκείνους είχαν έρθει μαζί του από τη Λάμψακο και τη Μυτιλήνη και τα τρία αδέλφια του προσχώρησαν επίσης στην κοινότητα. Αν και ο ίδιος υποστήριξε ότι δεν χρειαζόμαστε πολλά πράγματα για να απολαύσουμε μια ευτυχισμένη ζωή, ο Επίκουρος φαίνεται να είχε πάρει τον ρόλο που έπαιζαν οι άλλοι άνθρωποι πολύ σοβαρά. Πράγματι, συνέταξε μια συναρπαστική πραγματεία περί φιλίας, που εξηγεί όχι μόνο την ενίοτε εύθραυστη φύση της, αλλά και για ποιο λόγο είναι τόσο σημαντική για εμάς.

Κατ’ αρχάς, μπορούμε να στοχαστούμε σχετικά με το τι πιστεύουμε πως είναι ένας φίλος, όπως και σχετικά με το τι διακρίνει έναν φίλο από μια απλή γνωριμία ή έναν ξένο. Σύμφωνα με τον Επίκουρο, ένα από τα καθοριστικά χαρακτηριστικά του αληθινού φίλου είναι ότι μπορούμε να βασιζόμαστε σε αυτόν σε ώρα ανάγκης. Αντιστρόφως, εάν εμείς είμαστε αληθινοί φίλοι, τότε οι άλλοι θα μπορούν να βασίζονται σε εμάς. Οι φίλοι νοιάζονται ο ένας για τον άλλο με τρόπο που συνήθως δεν συμβαίνει στις εφήμερες γνωριμίες.

Επομένως, φίλος είναι κάποιος στον οποίο μπορούμε να βασιστούμε όταν χρειαζόμαστε βοήθεια. Ελπίζουμε ότι δεν θα χρειαστεί να εξαρτιόμαστε πολύ συχνά από αυτόν, αλλά τουλάχιστον γνωρίζουμε ότι είναι εκεί. Πράγματι, ο Επίκουρος πίστευε ότι αυτό ήταν εξίσου σημαντικό, αν όχι πιο σημαντικό, από την άμεση πρακτική βοήθεια.

Επίκουρος

Σκεπτικοί και Σκεπτικισμός

Ο Σκεπτικισμός αποτελεί κριτική στάση απέναντι στη δυνατότητα κατάκτησης βέβαιης γνώσης του κόσμου. Οι Σκεπτικοί υποστηρίζουν ότι οι αισθήσεις και η νόηση παριστάνουν τα πράγματα όχι όπως είναι πραγματικά, αλλά όπως φαίνονται. Η γνώση δεν είναι βέβαιη και το ίδιο ισχύει και στην περιοχή της ηθικής, όπου το «καλό» και το «κακό» είναι «θέσει» και όχι «φύσει».

Ο Σκεπτικισμός συνδέεται με τη διδασκαλία του Πύρρωνα (360-270 πΧ) από την ‘Ηλιδα, που ήταν σύγχρονος του Αριστοτέλη. Για να επιτευχθεί η ευτυχία, σύμφωνα με αυτόν, δεν πρέπει να έχουμε πεποιθήσεις, γνώμες, κλίσεις, αλλά να τηρούμε την «εποχή», δηλαδή να μην εκφέρουμε κρίση.

Στον 3ο και τον 2ο αιώνα πΧ ο Σκεπτικισμός υιοθετείται και μεταφέρεται στην πλατωνική Ακαδημία από τον Αρκεσίλαο (316-242 πΧ) και τον Καρνεάδη (214-129 πΧ). Αναζωπύρωση στον Σκεπτικισμό δίνει στους πρώτους χριστιανικούς χρόνους ο Αινησίδημος (1ος αι πΧ) ο οποίος προβάλλει το πρότυπο του σοφού, που ζει ευτυχισμένος, κατανοώντας πως ούτε από τις αισθήσεις ούτε από τον νου μπορούμε να έχουμε βέβαιη γνώση. Ο Σέξτος ο Εμπειρικός στο έργο του Πυρρώνειαι Υποτυπώσεις διασώζει τα επιχειρήματα των προηγούμενων Σκεπτικών, κυρίως τη διδασκαλία του Πύρρωνα.

Οι σκεπτικοί φιλόσοφοι αμφισβητούν τη δυνατότητα βέβαιης γνώσης και ορθής πράξης. Συνιστούν την εποχή, δηλ. την αναστολή της κρίσης, ως στάση ζωής, που είναι ανάλογη την απραξία των Επικουρείων και την απάθεια των Στωικών. Ο Σκεπτικισμός υπήρξε μια γόνιμη φιλοσοφική κίνηση που πρότεινε την αμφιβολία ως θεραπευτική αγωγή των ανθρώπων, όταν βρίσκονται σε αμηχανία μπροστά στα δύσκολα προβλήματα της ζωής. Πολέμησε τον δογματισμό, δηλ την τάση των ανθρώπων, να δέχονται χωρίς συζήτηση ιδέες και θεωρίες, και προώθησε την κριτική σκέψη.

Η ιατρική θεραπεύει τις ασθένειες του σώματος, η σοφία εξαλείφει τις ασθένειες της ψυχής

Από τους πρώτους φιλοσόφους της «ατομικής θεωρίας», μαζί με τον δάσκαλό του τον Λεύκιππο, λέγεται ότι ο Δημόκριτος έζησε ως εκατόν εννιά χρονών κι ότι είχε έναν χαρακτήρα εκκεντρικό.

Αφοσιώθηκε κυρίως στην προσπάθειά του να καταλάβει τι δομεί την ύλη, ωστόσο έχουν διασωθεί και δικές του αξιόλογες απόψεις για την τέχνη του ζην, όπως η ακόλουθη: Όποιος επιζητεί την ηρεμία του πνεύματος οφείλει να ασχολείται με ελάχιστα θέματα, τόσο σε προσωπικό επίπεδο όσο και ως πολίτης- δεν πρέπει να καταπιάνεται με τίποτα που υπερβαίνει τις δυνάμεις του και τη φύση του- πρέπει να παραμένει σε επαγρύπνηση με σκοπό να αγνοεί τη μοίρα, ακόμα κι όταν του είναι εχθρική και φαίνεται να τον παρασύρει χωρίς αντίσταση· τέλος, δεν πρέπει να δένεται παρά με ό,τι δεν υπερβαίνει τις δυνάμεις του- το φορτίο που σηκώνουν οι πλάτες μας είναι καλύτερα να μην είναι πολύ βαρύ, ώστε να μεταφέρεται εύκολα.

Αυτό που προτείνει ο Δημόκριτος βρίσκεται στη γραμμή της σημερινής «ενσυνειδητότητας», της τεχνικής να επικεντρώνουμε την προσοχή μας σε μία μόνο δραστηριότητα ώστε να ρέουμε μαζί της και να πετυχαίνουμε το εξαιρετικό. Αντί να διασκορπίζουμε την προσοχή μας προς όλες τις κατευθύνσεις, ασχολούμαστε μόνο με ένα πράγμα και το κάνουμε καλά. Για παράδειγμα, ζούμε.

Σεισμογράφος ανίχνευσε σεισμό μιάμισης ώρας στον πλανήτη Άρη

O σεισμογράφος του στατικού ρομποτικού γεωλογικού εργαστηρίου InSight της Αμερικανικής Διαστημικής Υπηρεσίας (NASA) ανίχνευσε τους τρεις μεγαλύτερους έως τώρα σεισμούς στον Άρη, από τους οποίους ο ένας είχε, μάλιστα, διάρκεια μιάμισης ώρας.

Οι πρώτοι δύο σεισμοί είχαν ισχύ 4,1 και 4,2 βαθμούς, ενώ ο τρίτος -που σημειώθηκε στις 18 Σεπτεμβρίου κατά την 1.000 ή αρειανή μέρα του InSight- ήταν 4,2 βαθμών και διήρκεσε σχεδόν 90 λεπτά. Υπολογίστηκε ότι συνέβη σε μεγάλη απόσταση 8.500 χιλιομέτρων από το InSight, πράγμα που τον καθιστά επίσης τον πιο μακρινό σεισμό που έχει εντοπιστεί έως τώρα, όπως ανακοίνωσε η NASA. Το προηγούμενο ρεκόρ κατείχε ένας αρειανός σεισμός 3,7 βαθμών από το 2019.

Στόχος να μάθουμε περισσότερα για το εσωτερικό του Άρη

Το InSight (Interior Exploration using Seismic Investigations, Geodesy and Heat Transport) έφθασε κοντά στον ισημερινό του Άρη τον Νοέμβριο του 2018 και έκτοτε μελετά το εσωτερικό τού γειτονικού πλανήτη με τα όργανά του, μεταξύ των οποίων ένας σεισμογράφος. Οι επιστήμονες χρησιμοποιούν τα σεισμικά κύματα, καθώς αυτά ταξιδεύουν διαμέσου του φλοιού, του μανδύα και του πυρήνα του πλανήτη, για να μάθουν περισσότερα πράγματα για το εσωτερικό του Άρη.

Εν τω μεταξύ, οι επιστήμονες της NASA προβληματίζονται επειδή αρειανή σκόνη έχει αρχίσει να συσσωρεύεται πάνω στους ηλιακούς συλλέκτες του InSight, μειώνοντας έτσι την τροφοδοσία του σε ενέργεια, με συνέπεια να καθίσταται αναγκαία κατά περιόδους η διακοπή λειτουργίας ορισμένων οργάνων του, αλλά -τουλάχιστον προς το παρόν- όχι του σεισμογράφου.

Πανεπιστήμιο της Γλασκώβης: Δημιουργούμε ολογράμματα που μπορούμε να αγγίξουμε και να νιώσουμε επαφή

Η τηλεοπτική εκπομπή Star Trek: The Next Generation εισήγαγε εκατομμύρια ανθρώπους στην ιδέα του ολογραφικού συστήματος: μια καθηλωτική, ρεαλιστική τρισδιάστατη ολογραφική προβολή ενός πλήρους περιβάλλοντος με το οποίο θα μπορούσαμε τόσο να αλληλοεπιδρούμε όσο και να το αγγίζουμε.

Στον 21ο αιώνα, τα ολογράμματα χρησιμοποιούνται ήδη με ποικίλους τρόπους, όπως στα ιατρικά συστήματα, στην εκπαίδευση, στη τέχνη, στην ασφάλεια και στην άμυνα. Οι επιστήμονες εξακολουθούν να αναπτύσσουν τρόπους χρήσης λέιζερ, σύγχρονων ψηφιακών επεξεργαστών και τεχνολογιών ανίχνευσης κίνησης για τη δημιουργία πολλών διαφορετικών τύπων ολογραμμάτων που θα μπορούσαν να αλλάξουν τον τρόπο με τον οποίο αλληλοεπιδρούμε.

Ερευνητές από το Πανεπιστήμιο της Γλασκόβης αναπτύσσουν ένα σύστημα ολογραμμάτων ανθρώπων με τη χρήση της «αεροαπτικής», δημιουργώντας την αίσθηση της αφής με πίδακες αέρα. Αυτοί οι πίδακες αέρα παρέχουν μια αίσθηση αφής στα δάχτυλα, τα χέρια και τους καρπούς των ανθρώπων.

Με την πάροδο του χρόνου, αυτό θα μπορούσε να εξελιχθεί ώστε να μας επιτρέπει να συναντάμε ένα εικονικό είδωλο ενός συναδέλφου μας στην άλλη άκρη του κόσμου και να αισθανόμαστε πραγματικά τη χειραψία του. Θα μπορούσε ακόμη και να είναι τα πρώτα βήματα προς την κατασκευή κάτι που μοιάζει με εικονικό χώρο εργασίας.

Για να δημιουργήσουμε αυτή την αίσθηση αφής χρησιμοποιούμε οικονομικά, εμπορικά διαθέσιμα εξαρτήματα για να συνδυάσουμε γραφικά που δημιουργούνται από υπολογιστή με προσεκτικά κατευθυνόμενους και ελεγχόμενους πίδακες αέρα.

Κατά κάποιο τρόπο, είναι ένα βήμα πέρα από την τρέχουσα γενιά εικονικής πραγματικότητας, η οποία συνήθως απαιτεί ένα σετ γυαλιών και ακουστικών για να παρέχει τρισδιάστατα γραφικά και έξυπνα γάντια ή φορητά χειριστήρια για να παρέχει απτική ανατροφοδότηση, μια διέγερση που μοιάζει με την αφή. Οι περισσότερες από τις προσεγγίσεις που βασίζονται σε φορητά gadgets περιορίζονται στον έλεγχο του εικονικού αντικειμένου που προβάλλεται.

Ο έλεγχος ενός εικονικού αντικειμένου δεν δίνει την αίσθηση που θα βιώναμε όταν δύο άνθρωποι αγγίζονται. Η προσθήκη μιας τεχνητής αίσθησης αφής μπορεί να προσφέρει την πρόσθετη διάσταση χωρίς να χρειάζεται να φοράμε γάντια για να αισθανόμαστε τα αντικείμενα και έτσι η εμπειρία είναι πιο φυσική.

Χρήση γυαλιού και καθρεφτών

Οι ερευνητές από το Πανεπιστήμιο της Γλασκόβης χρησιμοποιούν γραφικά που παρέχουν την ψευδαίσθηση μιας τρισδιάστατης εικονικής εικόνας. Πρόκειται για μια σύγχρονη παραλλαγή μιας τεχνικής ψευδαίσθησης του 19ου αιώνα, γνωστής ως Pepper’s Ghost, η οποία ενθουσίαζε τους θεατρόφιλους της Βικτωριανής εποχής με οράματα του υπερφυσικού επί σκηνής.

Τα συστήματα χρησιμοποιούν γυαλί και καθρέφτες για να κάνουν μια δισδιάστατη εικόνα να φαίνεται να αιωρείται στο χώρο χωρίς να χρειάζεται πρόσθετος εξοπλισμός. Και η απτική αίσθηση δημιουργείται μόνο με αέρα.

Οι καθρέφτες που απαρτίζουν το σύστημα είναι τοποθετημένοι σε σχήμα πυραμίδας με μία ανοιχτή πλευρά. Οι χρήστες βάζουν τα χέρια τους μέσα από την ανοιχτή πλευρά και αλληλεπιδρούν με αντικείμενα που δημιουργούνται από υπολογιστή και τα οποία φαίνεται να αιωρούνται στον ελεύθερο χώρο μέσα στην πυραμίδα. Τα αντικείμενα είναι γραφικά που δημιουργούνται και ελέγχονται από ένα πρόγραμμα λογισμικού που ονομάζεται Unity Game Engine, το οποίο χρησιμοποιείται συχνά για τη δημιουργία τρισδιάστατων αντικειμένων και κόσμων σε βιντεοπαιχνίδια.

Ακριβώς κάτω από την πυραμίδα βρίσκεται ένας αισθητήρας που παρακολουθεί τις κινήσεις των χεριών και των δακτύλων των χρηστών, καθώς και ένα ενιαίο ακροφύσιο αέρα, το οποίο κατευθύνει πίδακες αέρα προς αυτούς για να δημιουργήσει σύνθετες αισθήσεις αφής. Το συνολικό σύστημα κατευθύνεται από ηλεκτρονικό υλικό προγραμματισμένο να ελέγχει τις κινήσεις των ακροφυσίων. Οι επιστήμονες ανέπτυξαν έναν αλγόριθμο που επιτρέπει στο ακροφύσιο αέρα να ανταποκρίνεται στις κινήσεις των χεριών των χρηστών με κατάλληλους συνδυασμούς κατεύθυνσης και δύναμης.

Ένας από τους τρόπους με τους οποίους δοκίμασαν τις δυνατότητες του «αεροαπτικού» συστήματος είναι με μια διαδραστική προβολή μιας μπάλας μπάσκετ, η οποία μπορεί να αγγιχτεί, να κυλήσει και να αναπηδήσει πειστικά. Η ανατροφοδότηση της αφής από τους πίδακες αέρα του συστήματος διαμορφώνεται επίσης με βάση την εικονική επιφάνεια της μπάλας μπάσκετ, επιτρέποντας στους χρήστες να αισθάνονται το στρογγυλεμένο σχήμα της μπάλας καθώς κυλά από τις άκρες των δακτύλων τους όταν την χτυπούν στο πάτωμα.

Οι χρήστες μπορούν ακόμη και να σπρώξουν την εικονική μπάλα με διαφορετική δύναμη και να αισθανθούν την προκύπτουσα διαφορά στο πώς γίνεται αισθητή στην παλάμη τους μια σκληρή ή μια μαλακή αναπήδηση. Ακόμα και για κάτι τόσο φαινομενικά απλό όσο το να χτυπάμε μια μπάλα μπάσκετ, απαιτήθηκε σκληρή δουλειά για να μοντελοποιήσουν τη φυσική της ενέργεια και κίνηση.

Καθώς το σύστημα επεκτείνεται και αναπτύσσεται, οι επιστήμονες προσδοκούν να μπορέσει να βρει χρήση σε ένα ευρύ φάσμα τομέων. Η παροχή πιο συναρπαστικών εμπειριών βιντεοπαιχνιδιών χωρίς να χρειάζεται να φορά κανείς δυσκίνητο εξοπλισμό είναι προφανής, αλλά θα μπορούσε επίσης να επιτρέψει πιο πειστικές τηλεδιασκέψεις. Θα μπορούσε επίσης να βοηθήσει τους κλινικούς γιατρούς να συνεργάζονται για τις θεραπείες των ασθενών.

Η κριτική του Πλάτωνα στη Δημοκρατία

Η ισότητα του δικαιώματος συμμετοχής των πολιτών στην εκκλησία του δήμου, να εισακούονται από αυτήν και να κατέχουν δημόσια αξιώματα, παρόλο που ασφαλώς δεν οδηγούσε στην πλήρη εξασφάλιση ίσης εξουσίας για όλους τους πολίτες, ήταν αρκετή για να ανησυχήσει τους πιο γνωστούς επικριτές της αθηναϊκής δημοκρατίας, ένας από τους οποίους ήταν και ο Πλάτωνας.

Η δημοκρατία, κατά τον Πλάτωνα, παρουσιάζει μια σειρά ελλείψεις που συνδέονται η μία με την άλλη. Αυτές αναπτύσσονται σε αρκετά σημεία του πλατωνικού έργου, και ειδικότερα στις δύο περίφημες παραβολές της Πολιτείας για τον κυβερνήτη του πλοίου (408a) και το φύλακα ενός «μεγάλου δυνατού και καλοτρεφούμενου ζώου» (493a). Αξίζει να αρχίσουμε με την παραβολή του καραβοκύρη:

«Φαντάσου λοιπόν ο καραβοκύρης πρώτα να είναι πιο σωματώδης και πιο δυνατός απ’ όλους που είναι μες στο καράβι, μα να είναι μαζί και κάπως κουφός, να μη βλέπει και πολύ καλά και να μην καταλαβαίνει και πάρα πολλά πράματα από τη ναυτική τέχνη· οι ναύτες να μαλώνουν μεταξύ τους για την κυβέρνηση του πλοίου και να έχει ο καθένας την αξίωση να την πάρει αυτός απάνω του, χωρίς ποτέ του να έχει μάθει την τέχνη κι ούτε να μπορεί να μη πει μήτε με ποιον δάσκαλο μήτε ποιον καιρό την έμαθε, αλλά, μάλιστα και να υποστηρίζει πως αυτή δεν είναι πράγμα που διδάσκεται, κι αν κανείς λέει το εναντίον, να είναι έτοιμος να τον κομματιάσουν· φαντάσου τους ακόμα να κρέμονται όλοι τους απάνω στον καραβοκύρη και να τον παρακαλούν και να κάνουν το παν για να τους δώσει στο χέρι το τιμόνι, κι αν δεν το επιτύχουν και προτιμηθούν άλλοι, να τους σκοτώσουν και να τους ρίχνουν στη θάλασσα, έπειτα να μεθύσουν τον καλό τους καραβοκύρη ή να τον ποτίσουν με κανένα ναρκωτικό, ή να τον ξεφορτωθούν με όποιον άλλο τρόπο, και τότε να γίνουν αυτοί κύριοι του καραβιού, να ριχτούν στις προμήθειες και να το στρώσουν στο φαγοπότι και στο γλέντι, ενώ το καράβι θα πηγαίνει όπως φαντάζεται πια κανείς πως θα πηγαίνει· κι εκτός απ’ αυτά, να επαινούν και να ονομάζουν άξιο ναυτικό και κυβερνήτη και έμπειρο σ’ όλα τα ζητήματα της τέχνης εκείνον που τα καταφέρνει μια χαρά να τους βοηθήσει να πάρουν με το καλό ή με το κακό τη διοίκηση από τα χέρια του καραβοκύρη, ενώ κάθε άλλον που δεν είναι τέτοιος, τον κατηγορούν γι’ άχρηστο, χωρίς να είναι σε θέση να καταλαβαίνουν πως ο αληθινός κυβερνήτης πρέπει να το έχει δουλειά του να ξέρει τα γυρίσματα της χρονιάς, τις ώρες και τις εποχές, τον ουρανό, τ’ άστρα, τους ανέμους και ότι άλλο σχετίζεται με την τέχνη, αν πρόκειται να είναι στ’ αλήθεια κυβερνήτης του καραβιού· πως όμως θα το κυβερνήσει, είτε θέλουν είτε δεν θέλουν μερικοί από το πλήρωμα, αυτό νομίζουν πως δεν χρειάζεται καμιά ιδιαίτερη μάθηση ή τέχνη που να μπορεί να την αποκτήσει κανείς εκτός από την καθαυτό κυβερνητική· σε ένα λοιπόν καράβι που συμβαίνουν όλ’ αυτά, και βρίσκονται σ’ αυτή την κατάσταση τα πληρώματα, ποιαν ιδέα νομίζεις πως θα είχαν οι ναύτες για έναν αληθινό κυβερνήτη; Δε θα τον ονόμαζαν πραγματικά μωρολόγο άνθρωπο και μετεωροσκόπο και άχρηστο γι’ αυτούς;» (Πλάτωνα, Πολιτεία, 488a-489a).

Λέγοντας «αληθινός κυβερνήτης», ο Πλάτωνας εννοεί τη μειοψηφία που, με τις ικανότητες και την εμπειρία της, έχει το ισχυρότερο νόμιμο δικαίωμα να κυβερνήσει το σκάφος. Και τούτο επειδή ο λαός (οι ναύτες) χειρίζεται τις υποθέσεις του με βάση τις παρορμήσεις, τα συναισθήματα και τις προκαταλήψεις του. Ο λαός δεν έχει ούτε την εμπειρία ούτε τις γνώσεις γι’ ασφαλή ναυσιπλοΐα, δηλαδή δεν διαθέτει πολιτική κρίση. Επιπλέον, ο μόνος άρχοντας που θαυμάζει ο λαός είναι ο συκοφάντης, «αυτός που διακηρύττει ότι είναι φίλος και προστάτης των συμφερόντων του λαού» (Πολιτεία, 558b, 558c). Όλοι αυτοί που «συναγελάζονται με το πλήθος και θέλουν να είναι αρεστοί απ’ αυτό» μπορούν άμεσα «να συγκριθούν με τους ναύτες» (489c). Σε μια δημοκρατία δεν μπορεί να υπάρξει σωστή ηγεσία· οι ηγέτες εξαρτώνται από τη λαϊκή επιδοκιμασία και επομένως συμπεριφέρονται με τέτοιο τρόπο ώστε να διατηρούν τη δημοτικότητα τους και το αξίωμά τους. Η πολιτική ηγεσία εξασθενεί εξαιτίας των υποχωρήσεων προς τις λαϊκές απαιτήσεις και επειδή η πολιτική στρατηγική βασίζεται σε ότι μπορεί να «πουληθεί». Η συνετή κρίση, οι δύσκολες αποφάσεις, οι σκληρές επιλογές, οι δυσάρεστες αλήθειες αναγκαστικά θα αποφεύγονται. Η δημοκρατία περιθωριοποιεί τους σώφρονες.

Επιπλέον, το δικαίωμα της ελευθερίας και της ισότητας είναι ασυμβίβαστο με τη διατήρηση της εξουσίας, της τάξης και της σταθερότητας. Όταν τα άτομα είναι ελεύθερα να κάνουν ότι θέλουν και απαιτούν ίσα δικαιώματα, ανεξάρτητα από τις ικανότητες και τη συνεισφορά τους, βραχυπρόθεσμα το αποτέλεσμα θα είναι η δημιουργία μιας φαινομενικά όμορφης κοινωνίας με «κάθε λογής ήθη και χαρακτήρες». Ωστόσο, μακροπρόθεσμα το αποτέλεσμα θα είναι η ενδοτικότητα και η ανοχή απέναντι στις «πονηρές» επιθυμίες, γεγονός που υπονομεύει το σεβασμό στις πολιτικές και ηθικές αρχές. Οι νέοι παύουν να φοβούνται και να σέβονται τους δασκάλους τους· διαρκώς προκαλούν τους μεγαλύτερους και οι τελευταίοι «μιμούνται τους νέους» (Πολιτεία, 563b). Κοντολογίς, «η ψυχή των πολιτών γίνεται τόσο ευπαθής, ώστε και στην ελάχιστη υποψία καταναγκασμού αγανακτούν και εξεγείρονται. Στο τέλος καταντούν να μη λογαριάζουν καθόλου τους νόμους για να μην έχουν κανέναν απολύτως κύριο» (Πολιτεία, 563b). Η «ύβρις» αποκαλείται «καλή ανατροφή, η αναρχία ελευθερία, η ακολασία μεγαλοπρέπεια και η αναίδεια ανδρεία» (560e). Η ψευδής «ισότητα στις ηδονές» οδηγεί «το δημοκρατικό άνθρωπο» να περνάει τη ζωή του «από μέρα σε μέρα». Αντίστοιχα, η κοινωνική συνοχή απειλείται, η πολιτική ζωή γίνεται όλο και πιο αποσπασματική και η πολιτική φορτίζεται με τις έριδες των φατριών. Αναπόφευκτα ξεσπούν σφοδρές συγκρούσεις ανάμεσα στα επιμέρους συμφέροντα, καθώς κάθε φατρία πιέζει για το δικό της συμφέρον και όχι για το συμφέρον του κράτους ως σύνολον. Η συνειδητή αφοσίωση στο καλό της κοινότητας και στην κοινωνική δικαιοσύνη καθίσταται αδύνατη.

Αυτή η κατάσταση αναπόφευκτα οδηγεί σε ατελείωτες μηχανορραφίες, ελιγμούς και πολιτική αστάθεια: πολιτική κυριαρχείται από αχαλίνωτες επιθυμίες και φιλοδοξίες. Όλοι ισχυρίζονται ότι εκπροσωπούν τα συμφέροντα της κοινότητας, αλλά στην πραγματικότητα ο καθένας εκπροσωπεί τον εαυτό του και την εγωιστική δίψα για εξουσία. Αυτοί που έχουν κάποιους πόρους, είτε από πλούτο είτε από μια θέση κύρους, σύμφωνα με τον Πλάτωνα, αναπόφευκτα θα βρεθούν κατηγορούμενοι· και η σύγκρουση ανάμεσα στους πλούσιους και στους πτωχούς θα πάρει οξύτατες διαστάσεις. Στις συνθήκες αυτές, η αποσύνθεση της δημοκρατίας είναι, υποστηρίζει ο Πλάτων, πολύ πιθανή. «Η υπερβολή σε κάθε πράγμα φέρνει τη μετάπτωση στην αντίθετη υπερβολή» και η «υπερβολική ελευθερία οδηγεί στην υποδούλωση» (Πολιτεία, 563a, 564a). Καθώς η δημοκρατία παρασύρεται στη δίνει των διαφωνιών και των συγκρούσεων, φαίνεται ότι οι δημοφιλείς ήρωες προσφέρουν καθαρή άποψη, καθαρή καθοδήγηση και την υπόσχεση να καταπνίξουν την αντιπολίτευση. Έτσι μπαίνει κανείς στον πειρασμό να υποστηρίζει τον τύραννο της επιλογής του. Αλλά φυσικά, από τη στιγμή που θα καταλάβουν την κρατική εξουσία, οι τύραννοι τείνουν να τη χρησιμοποιήσουν αποκλειστικά προς όφελός τους.

Ο Πλάτωνας δεν πίστευε ότι η τυραννία καθεαυτή αποτελούσε βιώσιμη λύση στο πρόβλημα της δημοκρατίας. Οι τύραννοι σπάνια είναι «αληθινοί καραβοκύρηδες». Στη δεύτερη περίφημη παραβολή με το «μεγάλο και πανίσχυρο ζώο» (τη μάζα του λαού), ο Πλάτωνας καθιστά σαφές ότι δεν αρκεί να ξέρει ο φύλακας πώς να ελέγχει το ζώο μέσω της μελέτης των διαθέσεων, των αναγκών και των συνηθειών του. Για τη σωστή φροντίδα και εκπαίδευση του ζώου απαιτείται να ξέρει κανείς ποιες από τις προτιμήσεις και τις επιθυμίες αυτού του πλάσματος είναι «καλές ή κακές, ωραίες ή άσχημες, δίκαιες ή άδικες» (Πολιτεία, 5933b,c). Με λίγα λόγια, η θέση του Πλάτωνα είναι ότι τα προβλήματα του κόσμου δεν μπορούν να επιλυθούν παρά μόνο αν κυβερνήσουν οι φιλόσοφοι, επειδή μόνο αυτοί, όταν είναι ολόπλευρα μορφωμένοι και εκπαιδευμένοι, έχουν την ικανότητα να εναρμονίσουν όλα τα στοιχεία της ανθρώπινης ζωής υπό «την κυριαρχία της σοφίας». Ακολουθώντας τον Σωκράτη, ο Πλάτωνας πίστευε ότι «η γνώση είναι αρετή», δηλαδή ότι η «καλή ζωή», τόσο για τα άτομα όσο και για τις ομάδες, είναι ένα αντικειμενικό φαινόμενο: υπάρχει ανεξάρτητα από τις παρούσες, άμεσες καταστάσεις και μπορεί να κατακτηθεί μέσα από τη συστηματική σπουδή. Η γνώση του φιλοσόφου, που έχει κατακτηθεί με προσπάθεια είναι αυτό που δικαιώνει την καταλληλότητα του να κυβερνήσει. Η ικανότητά του να ρυθμίζει τα πράγματα με τον πιο πλεονεκτικό τρόπο δείχνει ότι η αρχή του πολιτεύματος πρέπει να είναι η αρχή της πεφωτισμένης δεσποτείας.

Αρχίζοντας από μια αντίληψη ενός φυσικού καταμερισμού της εργασίας, όπου οι τάξεις των ατόμων βρίσκουν τον κατάλληλο ρόλο τους (σε γενικές γραμμές, ως ηγέτες, στρατιώτες ή εργάτες) καθήκον του φιλοσόφου είναι η διερεύνηση αυτού του καταμερισμού, προκειμένου: (α) να ενθαρρύνονται οι ιδιαίτερες αρετές που απαιτούνται για κάθε είδος εργασίας (σοφία, θάρρος, εγκράτεια) και (β) να εξασφαλίζεται ότι τα άτομα εκτελούν τις σωστές λειτουργίες τους. Τα άτομα και τα κράτη αντιμετωπίζονται ως οργανικές ολότητες όπου, όταν το όλον είναι υγιές, οι άνθρωποι μπορούν να επιτελέσουν τις λειτουργίες τους, να ικανοποιούν τις ανάγκες τους, να ολοκληρώνουν τον εαυτό τους και, επομένως, να ζουν σε ένα σωστό, ασφαλές και δυνατό κράτος. Κάτω από αυτές τις συνθήκες, μπορεί να θριαμβεύσει η δικαιοσύνη και να επιτευχθεί η καλή ζωή.

Πρέπει να επισημανθεί ότι στην αντίληψη του Πλάτωνα, και γενικότερα στην αρχαία ελληνική σκέψη, η ελευθερία, την οποία διασφαλίζει το κράτος, δεν περιορίζεται τόσο για το άτομο καθεαυτό όσο για την ικανότητα του να εκπληρώσει το ρόλο του στο σύμπαν.

Η θέση που ανέπτυξε ο Πλάτωνας στην Πολιτεία τροποποιήθηκε ως ένα βαθμό στα μετέπειτα έργα του, κυρίως στον Πολιτικό και τους Νόμους. Στα έργα αυτά γίνεται η παραδοχή ότι στο πραγματικό, σε αντιδιαστολή με το ιδεατό, κράτος, η εξουσία δεν μπορεί να διατηρηθεί χωρίς κάποια μορφή λαϊκής συναίνεσης και συμμετοχής. Επίσης εδώ επιβεβαιώνεται η σημασία της κυριαρχίας του νόμου ως τρόπου οριοθέτησης της νόμιμης δράσης αυτών που ασκούν «δημόσια» εξουσία – δηλαδή των φιλόσοφων-βασιλέων. Είναι επίσης σημαντικό ότι εισάγεται η θεωρία ενός «μικτού κράτους», που συνδυάζει στοιχεία μοναρχίας και δημοκρατίας, προαναγγέλλοντας κάποιες θέσεις που αναπτύχθηκαν αργότερα από τον Αριστοτέλη και (με μια χαλαρή έννοια από τον Montesquieu. Ο Πλάτων μάλιστα συνέλαβε και ένα σύστημα πολλαπλής ψήφου, του οποίου κάτι αντίστοιχο εμφανίστηκε αργότερα, στα κείμενα διακεκριμένων θεωρητικών, όπως του John Stuart Mill. Αλλά οι ιδέες αυτές στο σύνολό τους δεν αναπτύχθηκαν συστηματικά και η απόπειρα του Πλάτωνα να εμπλουτίσει την αντίληψή του περί ενός επιθυμητού συστήματος εξουσίας με κάποια δημοκρατικά στοιχεία, δεν κατέληξε σε ένα νέο δημοκρατικό μοντέλο.

ΑΡΡΙΑΝΟΣ - Ἀλεξάνδρου Ἀνάβασις (6.11.1-6.11.8)

[6.11.1] Ἐν τούτῳ δὲ οἱ μὲν ἔκτεινον τοὺς Ἰνδούς, καὶ ἀπέκτεινάν γε πάντας οὐδὲ γυναῖκα ἢ παῖδα ὑπελείποντο, οἱ δὲ ἐξέφερον τὸν βασιλέα ἐπὶ τῆς ἀσπίδος κακῶς ἔχοντα, οὔπω γιγνώσκοντες βιώσιμον ὄντα. τὸ δὲ βέλος ἐξελκύσαι ἐκ τοῦ τραύματος ἐπιτεμόντα τὴν πληγὴν οἱ μὲν Κριτόδημον ἀνέγραψαν, ἰατρὸν Κῶον, τὸ γένος τῶν Ἀσκληπιαδῶν, οἱ δὲ Περδίκκαν τὸν σωματοφύλακα, οὐ παρόντος ἐν τῷ δεινῷ ἰατροῦ, ἐγκελευσαμένου Ἀλεξάνδρου τῷ ξίφει ἐπιτεμεῖν τὴν πληγὴν καὶ κομίσασθαι τὸ βέλος. [6.11.2] ἐν δὲ τῇ κομιδῇ φορὰ αἵματος πολλοῦ γίγνεται, ὥστε λειποψυχῆσαι αὖθις Ἀλέξανδρον καὶ οὕτω σχεθῆναι αὐτῷ τὸ αἷμα ὑπὸ τῇ λειποψυχίᾳ. πολλὰ δὲ καὶ ἄλλα ἀναγέγραπται τοῖς ξυγγραφεῦσιν ὑπὲρ τοῦ παθήματος, καὶ ἡ φήμη παραδεξαμένη αὐτὰ κατὰ τοὺς πρώτους ψευσαμένους ἔτι καὶ εἰς ἡμᾶς διασώζει, οὐδὲ ἀφήσει παραδιδοῦσα καὶ ἐφεξῆς ἄλλοις τὰ ψευδῆ, εἰ μὴ ὑπὸ τῆσδε τῆς ξυγγραφῆς παύσεται.

[6.11.3] Αὐτίκα ἐν Ὀξυδράκαις τὸ πάθημα τοῦτο γενέσθαι Ἀλεξάνδρῳ ὁ πᾶς λόγος κατέχει· τὸ δὲ ἐν Μαλλοῖς ἔθνει αὐτονόμῳ Ἰνδικῷ ξυνέβη, καὶ ἥ τε πόλις Μαλλῶν ἦν καὶ οἱ βαλόντες Ἀλέξανδρον Μαλλοί, οἳ δὴ ἐγνώκεσαν μὲν ξυμμίξαντες τοῖς Ὀξυδράκαις οὕτω διαγωνίζεσθαι, ἔφθη δὲ διὰ τῆς ἀνύδρου ἐπ᾽ αὐτοὺς ἐλάσας πρίν τινα ὠφέλειαν αὐτοῖς παρὰ τῶν Ὀξυδρακῶν γενέσθαι ἢ αὐτοὺς ἐκείνοις τι ἐπωφελῆσαι. [6.11.4] ἐπεὶ καὶ τὴν τελευταίαν μάχην τὴν πρὸς Δαρεῖον γενομένην, καθ᾽ ἥντινα ἔφυγε Δαρεῖος οὐδὲ πρόσθεν ἔληξε τῆς φυγῆς πρὶν ξυλληφθῆναι ὑπὸ τῶν ἀμφὶ Βῆσσον καὶ προσάγοντος ἤδη Ἀλεξάνδρου ἀποθανεῖν, πρὸς Ἀρβήλοις γενέσθαι ὁ πᾶς λόγος κατέχει, καθάπερ οὖν καὶ τὴν πρὸ ταύτης ἐν Ἰσσῷ καὶ τὴν πρώτην ἱππομαχίαν πρὸς Γρανίκῳ. [6.11.5] ἀλλὰ πρὸς Γρανίκῳ μὲν ξυνέβη ‹ἡ› μάχη ἡ ἱππικὴ καὶ πρὸς Ἰσσῷ ἡ αὖθις πρὸς Δαρεῖον μάχη, Ἄρβηλα δὲ τοῦ χώρου, ἐν ᾧ τὴν ἐσχάτην μάχην Δαρεῖός τε καὶ Ἀλέξανδρος ἐμαχέσαντο, οἱ μὲν τὰ πλεῖστα ξυγγράψαντες λέγουσιν ὅτι ἑξακοσίους σταδίους ἀπέχει, οἱ δὲ τὰ ἐλάχιστα, ὅτι ἐς πεντακοσίους. ἀλλὰ ἐν Γαυγαμήλοις γὰρ γενέσθαι τὴν μάχην πρὸς ποταμῷ Βουμήλῳ λέγει Πτολεμαῖος καὶ Ἀριστόβουλος. [6.11.6] πόλις δὲ οὐκ ἦν τὰ Γαυγάμηλα, ἀλλὰ κώμη μεγάλη, οὐδὲ ὀνομαστὸς ὁ χῶρος οὐδὲ ἐς ἀκοὴν ἡδὺ τὸ ὄνομα· ἔνθεν δή μοι δοκεῖ πόλις οὖσα τὰ Ἄρβηλα ἀπηνέγκατο τὴν δόξαν τῆς μεγάλης μάχης. εἰ δὲ πρὸς Ἀρβήλοις χρὴ οἴεσθαι γενέσθαι τὸ ἔργον ἐκεῖνο ἐς τοσόνδε Ἀρβήλων ἀπέχον, καὶ τὴν ἐν Σαλαμῖνι γενομένην ναυμαχίαν πρὸς ἰσθμῷ τῷ Κορινθίων ἔξεστι λέγειν ὅτι ἐγένετο, καὶ τὴν ἐπ᾽ Ἀρτεμισίῳ τῆς Εὐβοίας πρὸς Αἰγίνῃ ἢ Σουνίῳ.
[6.11.7] Καὶ μὴν ὑπὲρ τῶν ὑπερασπισάντων ἐν τῷ κινδύνῳ Ἀλεξάνδρου, Πευκέσταν μὲν γενέσθαι ξύμπαντες ὁμολογοῦσιν, ὑπὲρ Λεοννάτου δὲ οὐκέτι ξυμφέρονται οὐδὲ ὑπὲρ Ἀβρέου τοῦ διμοιρίτου. καὶ οἱ μὲν ξύλῳ πληγέντα κατὰ τοῦ κράνους Ἀλέξανδρον καὶ ἰλιγγιάσαντα πεσεῖν, αὖθις δὲ ἀναστάντα βληθῆναι βέλει διὰ τοῦ θώρακος ἐς τὸ στῆθος· Πτολεμαῖος δὲ ὁ Λάγου ταύτην μόνην τὴν πληγὴν πληγῆναι λέγει τὴν ἐς τὸ στῆθος. [6.11.8] τὸ δὲ δὴ μέγιστον πλημμέλημα τῶν ξυγγραψάντων τὰ ἀμφὶ Ἀλέξανδρον ἐκεῖνο τίθεμαι ἔγωγε. Πτολεμαῖον γὰρ τὸν Λάγου ἔστιν οἳ ἀνέγραψαν ξυναναβῆναί τε Ἀλεξάνδρῳ κατὰ τὴν κλίμακα ὁμοῦ Πευκέστᾳ καὶ ὑπερασπίσαι κειμένου, καὶ ἐπὶ τῷδε Σωτῆρα ἐπικληθῆναι τὸν Πτολεμαῖον· καίτοι αὐτὸς Πτολεμαῖος ἀναγέγραφεν οὐδὲ παραγενέσθαι τούτῳ τῷ ἔργῳ, ἀλλὰ στρατιᾶς γὰρ αὐτὸς ἡγούμενος ἄλλας μάχεσθαι μάχας καὶ πρὸς ἄλλους βαρβάρους. ταῦτα μὲν δὴ ἐν ἐκβολῇ τοῦ λόγου ἀναγεγράφθω μοι, ὡς μὴ ἀταλαίπωρον γίγνεσθαι τοῖς ἔπειτα ἀνθρώποις τὴν ὑπὲρ τῶν τηλικούτων ἔργων τε καὶ παθημάτων ἀφήγησιν.

***

[6.11.1] Στο μεταξύ άλλοι σκότωναν τους Ινδούς —και τους σκότωσαν όλους χωρίς να αφήσουν ούτε γυναίκα ούτε παιδί— και άλλοι μετέφεραν έξω τον βασιλιά επάνω στην ασπίδα σε κακή κατάσταση μη γνωρίζοντας ακόμη αν θα ζούσε. Άλλοι ιστορικοί ανέγραψαν ότι ο Κριτόδημος, ένας γιατρός από την Κω, που ανήκε στο γένος των Ασκληπιαδών, έβγαλε το βέλος από το τραύμα, αφού άνοιξε την πληγή. Άλλοι όμως λένε ότι ο σωματοφύλακας Περδίκκας, κατά διαταγή του Αλεξάνδρου άνοιξε με το ξίφος την πληγή και έβγαλε το βέλος, επειδή δεν ήταν παρών γιατρός κατά την κρίσιμη ώρα. [6.11.2] Κατά την εξαγωγή του βέλους τόσο μεγάλη ήταν η ροή του αίματος, ώστε λιποθύμησε και πάλι ο Αλέξανδρος και έτσι η λιποθυμία του σταμάτησε την αιμορραγία. Για το πάθημα του Αλεξάνδρου οι συγγραφείς έχουν γράψει και πολλά άλλα πράγματα. Αυτά τα ψεύδη τα παρέλαβε η παράδοση από εκείνους που πρώτοι τα έγραψαν και τα διασώζει ακόμη και ως τις μέρες μας, και θα συνεχίσει να μεταδίδει και στο μέλλον σε άλλους τα αναληθή αυτά πράγματα, εκτός και αν τα σταματήσει αυτό εδώ το έργο.
[6.11.3] Έτσι, ομόφωνα σχεδόν η παράδοση αναφέρει ότι αυτό το πάθημα συνέβη στον Αλέξανδρο στη χώρα των Οξυδρακών. Στην πραγματικότητα όμως συνέβη στη χώρα των Μαλλών, που είναι ένας ανεξάρτητος ινδικός λαός, και η πόλη ήταν των Μαλλών και Μαλλοί ήταν εκείνοι που χτύπησαν με βέλος τον Αλέξανδρο. Οι Μαλλοί είχαν βέβαια αποφασίσει, αφού ενωθούν με τους Οξυδράκες, να αγωνισθούν έτσι ενωμένοι, αλλά πρόλαβε ο Αλέξανδρος να προχωρήσει εναντίον τους μέσα από την άνυδρη χώρα, πριν αυτοί λάβουν κάποια βοήθεια από τους Οξυδράκες ή πριν οι Μαλλοί βοηθήσουν εκείνους. [6.11.4] Κατά τον ίδιο τρόπο, ομόφωνα σχεδόν η παράδοση αναφέρει ότι και η τελευταία μάχη που έγινε με τον Δαρείο, κατά την οποία τράπηκε σε φυγή ο Δαρείος και δεν σταμάτησε να φεύγει πριν συλληφθεί από τους άνδρες του Βήσσου και εκτελεσθεί, όταν πλέον πλησίαζε ο Αλέξανδρος, έγινε κοντά στα Άρβηλα, όπως ακριβώς η πριν από αυτήν μάχη στην Ισσό και η πρώτη ιππομαχία κοντά στον Γρανικό. [6.11.5] Η μάχη όμως με το ιππικό έγινε κοντά στον Γρανικό και η δεύτερη εναντίον του Δαρείου κοντά στην Ισσό· τα Άρβηλα σύμφωνα με αυτούς που αναφέρουν τη μεγαλύτερη απόσταση απέχουν εξακόσιους σταδίους από τον χώρο όπου ο Αλέξανδρος και ο Δαρείος έδωσαν την τελευταία τους μάχη, ενώ σύμφωνα με αυτούς που αναφέρουν την μικρότερη, πεντακόσιους περίπου σταδίους. Αλλά ο Πτολεμαίος και ο Αριστόβουλος αναφέρουν ότι η μάχη στην πραγματικότητα έγινε στα Γαυγάμηλα, κοντά στον ποταμό Βούμηλο. [6.11.6] Τα Γαυγάμηλα όμως δεν ήταν πόλη, αλλά μεγάλη κώμη, ούτε ονομαστός τόπος ήταν ούτε το όνομά του ακουγόταν ευχάριστα. Γι᾽ αυτό νομίζω ότι τα Άρβηλα, που ήταν πόλη, απέκτησαν τη δόξα της μεγάλης μάχης. Αν όμως πρέπει να δεχθούμε ότι η μάχη εκείνη έγινε κοντά στα Άρβηλα, που τόσο απέχουν από τον χώρο της μάχης, τότε μας επιτρέπεται να υποστηρίζομε ότι και η ναυμαχία της Σαλαμίνας έγινε κοντά στον ισθμό της Κορίνθου και η ναυμαχία στο Αρτεμίσιο της Εύβοιας έγινε κοντά στην Αίγινα ή στο Σούνιο.
[6.11.7] Σχετικά πάλι με εκείνους που προστάτευσαν με τις ασπίδες τους τον Αλέξανδρο κατά την ώρα του κινδύνου, όλοι συμφωνούν ότι παρών ήταν ο Πευκέστας, δεν συμφωνούν όμως για τον Λεοννάτο ούτε για τον διμοιρίτη Αβρέα. Άλλοι συγγραφείς αναφέρουν ότι ο Αλέξανδρος χτυπήθηκε με ρόπαλο στο κράνος και ότι ζαλίσθηκε και έπεσε κάτω, αλλά σηκώθηκε και ξαναχτυπήθηκε στο στήθος με βέλος, που διαπέρασε τον θώρακά του. Ο Πτολεμαίος όμως, ο γιος του Λάγου, αναφέρει ότι δέχθηκε μονάχα εκείνο το τραύμα στο στήθος. [6.11.8] Εγώ τουλάχιστον θεωρώ ότι το σοβαρότερο λάθος όσων έγραψαν για τον Αλέξανδρο είναι το εξής: μερικοί έγραψαν ότι ο Πτολεμαίος, ο γιος του Λάγου, ανέβηκε τη σκάλα μαζί με τον Αλέξανδρο συγχρόνως με τον Πευκέστα και ότι τον κάλυψε με την ασπίδα του, όσο ήταν πεσμένος κάτω, και ότι γι᾽ αυτό ο Πτολεμαίος ονομάσθηκε Σωτήρας. Και όμως ο ίδιος ο Πτολεμαίος έχει γράψει ότι ούτε ήταν καν παρών σε εκείνη την επιχείρηση, γιατί αυτός επικεφαλής στρατού πολεμούσε σε άλλες μάχες εναντίον άλλων βαρβάρων. Ας μου επιτραπεί, λοιπόν, να γράψω αυτά ως παρέκβαση, ώστε οι μεταγενέστεροι να μη δέχονται αβασάνιστα την αφήγηση για τόσο σημαντικά κατορθώματα και παθήματα.