ΔΡΑΜΑΤΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ: ΕΥΡΙΠΙΔΗΣ - Βάκχαι (1263-1301)

ΑΓ. τί δ᾽ οὐ καλῶς τῶνδ᾽ ἢ τί λυπηρῶς ἔχει;
ΚΑ. πρῶτον μὲν ἐς τόνδ᾽ αἰθέρ᾽ ὄμμα σὸν μέθες.
1265 ΑΓ. ἰδού· τί μοι τόνδ᾽ ἐξυπεῖπας εἰσορᾶν;
ΚΑ. ἔθ᾽ αὑτὸς ἤ σοι μεταβολὰς ἔχειν δοκεῖ;
ΑΓ. λαμπρότερος ἢ πρὶν καὶ διειπετέστερος.
ΚΑ. τὸ δὲ πτοηθὲν τόδ᾽ ἔτι σῆι ψυχῆι πάρα;
ΑΓ. οὐκ οἶδα τοὔπος τοῦτο· γίγνομαι δέ πως
1270 ἔννους, μετασταθεῖσα τῶν πάρος φρενῶν.
ΚΑ. κλύοις ἂν οὖν τι κἀποκρίναι᾽ ἂν σαφῶς;
ΑΓ. ὡς ἐκλέλησμαί γ᾽ ἃ πάρος εἴπομεν, πάτερ.
ΚΑ. ἐς ποῖον ἦλθες οἶκον ὑμεναίων μέτα;
ΑΓ. Σπαρτῶι μ᾽ ἔδωκας, ὡς λέγουσ᾽, Ἐχίονι.
1275 ΚΑ. τίς οὖν ἐν οἴκοις παῖς ἐγένετο σῶι πόσει;
ΑΓ. Πενθεύς, ἐμῆι τε καὶ πατρὸς κοινωνίαι.
ΚΑ. τίνος πρόσωπον δῆτ᾽ ἐν ἀγκάλαις ἔχεις;
ΑΓ. λέγοντος, ὥ γ᾽ ἔφασκον αἱ θηρώμεναι.
ΚΑ. σκέψαι νυν ὀρθῶς· βραχὺς ὁ μόχθος εἰσιδεῖν.
1280 ΑΓ. ἔα, τί λεύσσω; τί φέρομαι τόδ᾽ ἐν χεροῖν;
ΚΑ. ἄθρησον αὐτὸ καὶ σαφέστερον μάθε.
ΑΓ. ὁρῶ μέγιστον ἄλγος ἡ τάλαιν᾽ ἐγώ.
ΚΑ. μῶν σοι λέοντι φαίνεται προσεικέναι;
ΑΓ. οὔκ, ἀλλὰ Πενθέως ἡ τάλαιν᾽ ἔχω κάρα.
1285 ΚΑ. ὠιμωγμένον γε πρόσθεν ἢ σὲ γνωρίσαι.
ΑΓ. τίς ἔκτανέν νιν; πῶς ἐμὰς ἦλθ᾽ ἐς χέρας;
ΚΑ. δύστην᾽ ἀλήθει᾽, ὡς ἐν οὐ καιρῶι πάρει.
ΑΓ. λέγ᾽, ὡς τὸ μέλλον καρδία πήδημ᾽ ἔχει.
ΚΑ. σύ νιν κατέκτας καὶ κασίγνηται σέθεν.
1290 ΑΓ. ποῦ δ᾽ ὤλετ᾽; ἦ κατ᾽ οἶκον, ἢ ποίοις τόποις;
ΚΑ. οὗπερ πρὶν Ἀκταίωνα διέλαχον κύνες.
ΑΓ. τί δ᾽ ἐς Κιθαιρῶν᾽ ἦλθε δυσδαίμων ὅδε;
ΚΑ. ἐκερτόμει θεὸν σάς τε βακχείας μολών.
ΑΓ. ἡμεῖς δ᾽ ἐκεῖσε τίνι τρόπωι κατήραμεν;
1295 ΚΑ. ἐμάνητε, πᾶσά τ᾽ ἐξεβακχεύθη πόλις.
ΑΓ. Διόνυσος ἡμᾶς ὤλεσ᾽, ἄρτι μανθάνω.
ΚΑ. ὕβριν ‹γ᾽› ὑβρισθείς· θεὸν γὰρ οὐχ ἡγεῖσθέ νιν.
ΑΓ. τὸ φίλτατον δὲ σῶμα ποῦ παιδός, πάτερ;
ΚΑ. ἐγὼ μόλις νιν ἐξερευνήσας φέρω.
1300 ΑΓ. ἦ πᾶν ἐν ἄρθροις συγκεκληιμένον καλῶς;
‹ΚΑ. . . . ›
ΑΓ. Πενθεῖ δὲ τί μέρος ἀφροσύνης προσῆκ᾽ ἐμῆς;

***
ΑΓΑΥΗ
Τί το κακό σε αυτά;
Πού βλέπεις λόγο για να είμαι λυπημένη;
ΚΑΔΜΟΣ
Στρέψε πρώτα το βλέμμα σου στον ουρανό.
ΑΓΑΥΗ
1265 Ιδού! Γιατί μου υποδεικνύεις να τον κοιτάζω;
ΚΑΔΜΟΣ
Είναι όπως ήταν ή σου φαίνεται πως άλλαξε;
ΑΓΑΥΗ
Ποτέ δεν έλαμπε όπως λάμπει.
Ποτέ δεν ήταν τόσο διαυγής.
ΚΑΔΜΟΣ
Αυτό που συγκλόνισε την ψυχή σου το νιώθεις ακόμη;
ΑΓΑΥΗ
Δεν καταλαβαίνω τί με ρωτάς.
Όμως —χωρίς να ξέρω πώς— αρχίζω να συνέρχομαι.
1270 Τώρα δε σκέφτομαι όπως πριν.
ΚΑΔΜΟΣ
Μπορείς, λοιπόν, να με ακούσεις και να μου απαντήσεις καθαρά;
ΑΓΑΥΗ
Μπορώ, πατέρα, γιατί ξέχασα ήδη όσα είπαμε πριν.
ΚΑΔΜΟΣ
Σε ποιό σπίτι επήγες με τραγούδια του γάμου;
ΑΓΑΥΗ
Με έδωσες στον Σπαρτό Εχίονα,
που φύτρωσε, όπως λένε, από τη γης.
ΚΑΔΜΟΣ
1275 Και ποιός ήταν ο γιος που του γέννησες μέσα στο σπίτι;
ΑΓΑΥΗ
Ο Πενθέας, καρπός δικός μου και του Εχίονος.
ΚΑΔΜΟΣ
Τίνος κεφάλι κρατάς στην αγκαλιά σου;
ΑΓΑΥΗ
Λιονταριού
—τουλάχιστον έτσι έλεγαν οι συντρόφισσές μου στο κυνήγι.
ΚΑΔΜΟΣ
Κοίτα όπως πρέπει. Μικρός ο κόπος για να δεις.
ΑΓΑΥΗ
1280 Α! Τί βλέπω; Τί είναι αυτό που κρατώ στα χέρια μου;
ΚΑΔΜΟΣ
Κοίταξέ το με προσοχή και με προσήλωση·
να καταλάβεις πιο καθαρά.
ΑΓΑΥΗ
Βλέπω, η άμοιρη, την πιο μεγάλη οδύνη.
ΚΑΔΜΟΣ
Σου φαίνεται να μοιάζει με λιοντάρι;
ΑΓΑΥΗ
Όχι! Το κεφάλι του Πενθέα κρατάω η άμοιρη.
ΚΑΔΜΟΣ
1285 Εσύ τον αναγνωρίζεις τώρα. Άλλοι τον έκλαψαν ήδη.
ΑΓΑΥΗ
Ποιός τον σκότωσε; Πώς βρέθηκε στα χέρια μου;
ΚΑΔΜΟΣ
Δυστυχισμένη αλήθεια, πόσο άργησες να φθάσεις!
ΑΓΑΥΗ
Λέγε. Η καρδιά μου τρέμει — γι᾽ αυτό που έρχεται.
ΚΑΔΜΟΣ
Εσύ τον σκότωσες — και οι αδελφές σου.
ΑΓΑΥΗ
1290 Και πού τον βρήκε το κακό; Εδώ στο σπίτι; Πού;
ΚΑΔΜΟΣ
Εκεί όπου κάποτε οι σκύλες μοιράστηκαν τις σάρκες του Ακτέωνος.
ΑΓΑΥΗ
Και ο Πενθέας ο δύσμοιρος, τί γύρευε στον Κιθαιρώνα;
ΚΑΔΜΟΣ
Επήγε να χλευάσει τον θεό και τις βακχείες σας.
ΑΓΑΥΗ
Κι εμείς, πώς φτάσαμε ως εκεί;
ΚΑΔΜΟΣ
1295 Μανία σας χτύπησε. Η πόλη ολόκληρη
παραδόθηκε στην έκσταση του Βάκχου.
ΑΓΑΥΗ
Ο Διόνυσος μας εξόντωσε. Τώρα καταλαβαίνω.
ΚΑΔΜΟΣ
Του προσφέρατε την ύβρη σας. Δεν πιστέψατε ότι είναι θεός.
ΑΓΑΥΗ
Το αγαπημένο σώμα του γιου μου που είναι, πατέρα;
ΚΑΔΜΟΣ
Το έφερα. Είδα κι έπαθα να το βρω.
ΑΓΑΥΗ
1300 Είναι ολόκληρο το κορμί του;
Ταιριάξατε το ένα με τ᾽ άλλο τα μέλη του όπως πρέπει;
‹ΚΑΔΜΟΣ
Είναι όπως είναι.›
ΑΓΑΥΗ
Και ο Πενθέας ποιό μερίδιο είχε στη δική μου αφροσύνη;

Μακεδονία εν μύθοις φθεγγομένη: Μύθοι τοπικοί - Αλμωπία

Μία σειρά από περιοχές και πόλεις (Αλμωπία, Δίκαια ή Δικαία, Τορώνη, Ποτίδαια) σχετίζονται άμεσα ή έμμεσα με τον Ποσειδώνα, ως υπόμνηση της δράσης του θεού στην περιοχή, με τη ναυτική του ιδιότητα ως θεού της θάλασσας και προστάτη τον ναυτικών, ή ως χθόνιου θεού, υπεύθυνου για μια σειρά από γεωλογικά φαινόμενα, όπως η διαμόρφωση της γήινης επιφάνειας με βουνά, κοιλάδες, νησιά, πορθμούς, ισθμούς κτλ.

Η Αλμωπία ονομάστηκε από τον γιο του Ποσειδώνα, τον γίγαντα Άλμωπο (Στ. Βυζ.).

Andrei Tarkovsky: Τυλίγουμε τα αισθήματά μας σε λέξεις

Πόσες λέξεις ξέρει ένας άνθρωπος; ρωτά ρητορικά η νεαρή κοπέλα τη μητέρα της.

 

Πόσες χρησιμοποιεί στο καθημερινό του λεξιλόγιο;

 

Εκατό, διακόσιες, τριακόσιες;

 

Τυλίγουμε τα αισθήματά μας σε λέξεις, προσπαθούμε να εκφράσουμε με λέξεις τη χαρά, τη λύπη και κάθε μας συγκίνηση, δηλαδή όλα όσα στην πραγματικότητα μένουν ανέκφραστα.

 

Ο Ρωμαίος είπε όμορφα λόγια στην Ιουλιέτα, λέξεις ζωντανές, εκφραστικές, που σίγουρα όμως δεν έλεγαν ούτε τα μισά από όσα έκαναν την καρδιά του να χτυπά δυνατά, του έκοβαν την ανάσα κι έκαναν την Ιουλιέτα να ξεχνά τα πάντα, πέρα από την αγάπη της.

 

Υπάρχει κι άλλο είδος γλώσσας, κι άλλη μορφή επικοινωνίας με τα αισθήματα και τις εικόνες.

Μ' αυτή την επικοινωνία οι άνθρωποι παύουν να είναι χωρισμένοι ο ένας από τον άλλον, οι φραγμοί καταργούνται.

 

Θέληση, συναίσθημα και συγκίνηση μετακινούν τα εμπόδια ανάμεσα στους ανθρώπους, που στέκονται από τις δύο όψεις ενός καθρέφτη, από τις δύο πλευρές μιας πόρτας.

 

Andrei Tarkovsky, Σμιλεύοντας το χρόνο

Τα επτά "εγχειρίδια" ευτυχίας τριών Ελλήνων φιλοσόφων

Κάθε λογικός άνθρωπος, θα μας συμβούλευε πως για να φτάσουμε στον επιθυμητό προορισμό- εφόσον δεν είμαστε βέβαιοι για τη διαδρομή- θα πρέπει να χρησιμοποιήσουμε, τις αναλυτικές οδηγίες κάποιου γνώστη. Σε διαφορετική περίπτωση κινδυνεύουμε να περιφερόμαστε άσκοπα και επί μακρόν, με αμφίβολο αποτέλεσμα.

 

Ποια όμως θα μπορούσαν να είναι τα εργαλεία για να ικανοποιήσουμε την κοινή για όλους τους ανθρώπους επιθυμία που δεν είναι άλλη από το να οδηγηθούμε στην ευτυχία;

Οι μεγάλοι Έλληνες φιλόσοφοι προσέφεραν, μια ευρεία γκάμα απαντήσεων και παρείχαν όλα τα εργαλεία, ανάλογα με τη προσέγγισή του καθενός εξ αυτών, στο μείζον ερώτημα «τι συνιστά την ευτυχία και πως επιτυγχάνεται».

Έννοιες όπως γνώση και αυτογνωσία, αυτοβελτίωση, ηθική αρετή, καλοσύνη και καλή συμπεριφορά, αρμονία, αποδοχή της φυσικής τάξης πραγμάτων, ελευθερία αλλά και αυτοέλεγχος, αποτέλεσαν μέρος των δικών τους απαντήσεων στο μεγάλο ερώτημα που θέτουμε όλοι στους εαυτούς μας.

Φιλόσοφοι όπως ο Επίκτητος, ο Επίκουρος και ο Αριστοτέλης μας έχουν παράσχει όλα τα εργαλεία για την πραγμάτωση του σκοπού μας και η φύση μας έχει προίκισε με τη Λογική. Στα σωζόμενα έργα των μεγάλων αυτών φιλοσόφων, ο καθένας από εμάς μπορεί να βρει έναν οδικό χάρτη για την ευτυχία.

Ο οδηγός επιβίωσης του Επίκτητου (Εγχειρίδιο)

Ο Επίκτητος (55μΧ-135μΧ) θα μπορούσε να μπορούσε να είναι ο "πατέρας" της ρήσης που χρησιμοποιείται ευρέως στα προγράμματα των 12 βημάτων: "Θεέ μου δώσε μου τη δύναμη να αλλάξω αυτά που μπορώ, την υπομονή να αντέξω αυτά που δεν μπορώ, και την σοφία για να γνωρίζω την διαφορά μεταξύ τους".

«Όρισε στον εαυτό σου ένα χαρακτήρα και έναν τρόπο ζωής που θα τον κρατάς είτε είσαι μόνος σου είτε με άλλους».

Ο φιλόσοφος προτρέπει τον άνθρωπο να κατανοήσει τη διαφορά ανάμεσα στα πράγματα που μπορεί να εξουσιάσει και σε όσα αδυνατεί. Μόλις συνειδητοποιήσει ότι μια σειρά καταστάσεων είναι πέρα από τον έλεγχό του, θα πρέπει να εκπαιδεύσει και το μυαλό του να μην αναλώνεται σε αυτά, αλλά να αποδεχθεί τη φυσική τάξη πραγμάτων.

Εξάλλου ο Επίκτητος πίστευε με πάθος πως οι σκέψεις μας εξαρτώνται απόλυτα από εμάς και οι στοχασμοί του αποτελούν ένας είδος πρακτικών συμβουλών για το πως θα πρέπει να αντιμετωπίζει κανείς την οδύνη.

Ένας από τους πιο γνωστούς μάλιστα «μαθητές» του, φαίνεται πως ήταν ο παρασημοφορημένος με μετάλλιο Ανδρείας, Αμερικανός πιλότος, Τζέιμς Στόκντέιλ. Όπως έχει αποκαλύψει, κατάφερε να επιβιώσει σωματικά και πνευματικά της τετραετούς αιχμαλωσίας του στο Β.Βιετνάμ εφαρμόζοντας τη διδασκαλία του Επίκτητου.

«Κανείς δεν μπορεί να είναι ελεύθερος, αν δεν είναι κύριος του εαυτού του».

«Φρόντιζε να τιμωρείς τα ελαττώματα σου, για να μην τιμωρείσαι από αυτά».

«Οι άνθρωποι ταράζονται όχι από αυτά που συμβαίνουν αλλά από την άποψή τους για αυτά που συμβαίνουν».

Ουσιαστικά, ο όψιμος στωικός "επιβάλλει" τη φιλοσοφία στην ψυχολογία, συμβουλεύοντας όσους δοκιμάζονται από αρνητικά συναισθήματα σε δύσκολες καταστάσεις: "Φιλοσόφησέ το!". Μια συμβουλή που κατάφερε να επιβιώσει στην Ελλάδα χιλιάδες χρόνια..

.

Σε αυτό το πλαίσιο επιτυγχάνεται κατά τον Επίκτητο η γαλήνη και η αταραξία της ψυχής που για τον ίδιο αποτελούσε προϋπόθεση αρετής και ευτυχίας ενώ η αυτοβελτίωση και η αυτογνωσία αποτελούν σημαντικό μέρος της της φιλοσοφίας του.

Ο Κήπος του Επίκουρου (Άπαντα- συλλογή σωζόμενων αποσπασμάτων των συγγραμμάτων του και Για τη Φύση των Πραγμάτων του Ρωμαίου φιλοσόφου και ποιητή Λουκρήτιου)

Ο Επίκουρος (341π.Χ.-270π.Χ.) έχει χαρακτηριστεί ως ο «φιλόσοφος της ηδονής» κυρίως εξαιτίας της διάδοσης φημών από σύγχρονούς του περί οργίων στον περίφημο Κήπο, όπου στέγαζε τη σχολή του. Εξ ου και η σημερινή αλλοιωμένη χρήση του χαρακτηρισμού «επικούρειος».

"Είναι αδύνατον να ζεις ευχάριστα χωρίς να ζεις σοφά, έντιμα και δίκαια και είναι αδύνατον να ζεις σοφά έντιμα και δίκαια χωρίς να ζεις ευχάριστα".

Στην πραγματικότητα όμως ο φιλόσοφος εστίαζε στην ψυχική-πνευματική ηδονή η οποία οδηγεί στον απώτερο στόχο: την ευτυχία. Απλά σε αντίθεση με άλλους φιλοσόφους δεν απέρριπτε πλήρως τα υλικά αγαθά. Την ευτυχία την αντιλαμβανόταν ως ένα ανεξάντλητο "κεφάλαιο" που ξοδεύεται μόνο σε στιγμές ευτυχίες, αφού η αναπόληση αυτών συνιστά θεραπεία για τις δύσκολες ή επώδυνες στιγμές που θα έρθουν. Από τους πλέον μάλιστα επιφανείς «οπαδούς» του ήταν ο πρόεδρος των ΗΠΑ, Τόμας Τζέφερσον ο οποίος σε προσωπική του επιστολή χαρακτηρίζει εαυτόν «επικούρειο», με την πραγματική έννοια όμως του όρου.

Προς επίτευξη της ευτυχίας πρότεινε έναν απλό τρόπο ζωής, που διακρίνεται για την καλοσύνη στον συνάνθρωπο ενώ απαραίτητα συστατικά στοιχεία είναι η φιλία, η ελευθερία και η σκέψη.

«Θα πρέπει να βρούμε με ποιον θα φάμε και θα πιούμε, πριν βρούμε τι θα φάμε και θα πιούμε».

«Μια φορά υπάρχουμε, δεν υπάρχει τρόπος να υπάρξουμε δυο φορές και μάλλον δεν θα υπάρξουμε ξανά ποτέ. Κι εσύ που δεν εξουσιάζεις το αύριο, αναβάλλεις τη χαρά. Και η ζωή πάει χαμένη με τις αναβολές και ο καθένας πεθαίνει απασχολημένος».

«Αν θέλεις να κάνεις κάποιον πλούσιο, μην του προσθέτεις χρήματα, να του αφαιρείς επιθυμίες».

Για τους φίλους υποστήριζε πως από όσα προσφέρει η σοφία, για την ευτυχία της ζωής συνολικά, το σημαντικότερο είναι η απόκτηση φίλων και χωρίς αυτούς ακόμη και ο πιο πλούσιος άνθρωπος δεν θα μπορούσε να ευτυχήσει. Επέμενε στο ιδανικό της ατομικής ελευθερίας και ο Κήπος του δεν ήταν παρά ένα κοινόβιο της εποχής στο οποίο ζούσε με τους μαθητές του, με ένα λιτό τρόπο, χωρίς πολλά αγαθά αλλά απελευθερωμένοι από τα «δεσμά» μορφών εργασίας που δεν τους ικανοποιούσαν.

Τέλος η σκέψη αποτελούσε γι' αυτόν την υπέρτατη θεραπεία για μια σειρά επιβαρυντικών συναισθημάτων ενώ ο στοχασμός, κατά μόνας ή σε μορφή διαλόγου με φίλους ήταν κατά τον Επίκουρο, η ενδεδειγμένη μέθοδος για την κατανόηση του κάθε προβλήματος και την απελευθέρωση από τα "δεσμά" του.

Η «ευδαιμονία» του Αριστοτέλη (Ηθικά Νικομάχεια, Ηθικά Ευδήμεια, Μεγάλα Ηθικά, Πολιτικά)

Ο Αριστοτέλης (384π.Χ.-322π.Χ.) προέτρεπε στην αναζήτηση τη ευτυχίας αν και η λέξη που χρησιμοποιούσε ήταν "ευδαιμονία" και υπερβαίνει τα συγκεκριμένα συναισθήματα ή αισθήματα που βιώνει ο άνθρωπος σε συγκεκριμένες στιγμές. Γι' αυτό και η λέξη μεταφράζεται συχνά ως «ευδοκίμηση» ή «ευημερία».

"Η ευδαιμονία είναι μια ευχάριστη ψυχική κατάσταση που προκύπτει από τη δραστηριότητα της ψυχής, εφόσον αυτή η δραστηριότητα είναι σύμφωνη με την τέλεια αρετή"

Όπως και στη θεώρησή του για τη φύση, εκτιμούσε ότι κάθε άνθρωπος έχει μια συγκεκριμένη λειτουργία αλλά και έναν σκοπό ενώ για όλους υπάρχει ένα συγκεκριμένο μοντέλο ζωής που ταιριάζει καλύτερα στη φύση του.

Όπως υπερθεμάτιζε, οφείλουμε να υποβάλλουμε τον εαυτό μας σε μια διαδικασία αυτοβελτίωσης αλλά δεν θα πρέπει να εστιάζουμε μόνο σε ατομικό επίπεδο καθώς η ευτυχία επιτυγχάνεται μέσα από την αλληλεπίδραση στο πλαίσιο ενός καλά οργανωμένου πολιτεύματος. Γι' αυτό και οι στοχασμοί του περί ευδαιμονίας δεν θα πρέπει να ερμηνευθούν αποκομμένοι από τις θέσεις του για την κοινωνία, το κράτος και τη δημόσια ζωή.

Η σωστή συμπεριφορά, απασχολεί επίσης τον Αριστοτέλη και προτρέπει στην ανάπτυξη καλών προτύπων συμπεριφοράς αλλά και στην καλλιέργεια των σωστών συναισθημάτων την κατάλληλη στιγμή. Η ηθική αρετή έχει κεντρικό ρόλο στη φιλοσοφία του ενώ και ο ίδιος ήταν οπαδός της ρήσης του Κλεόβουλου «μέτρον άριστον».

«Η ευτυχία είναι το νόημα και ο σκοπός της ζωής»

«Καμμιά ηθική αρετή δεν την έχουμε έμφυτη, δοσμένη από τη φύση, αλλά διαμορφώνεται στον άνθρωπο με τη συνήθεια, με την επανάληψη τέτοιας συμπεριφοράς».

«Αρετή του ανθρώπου μπορεί να είναι η επαναλαμβανόμενη καλή συνήθεια με την οποία ο άνθρωπος γίνεται αγαθός, ενάρετος».

«Ουκ εν τω πολλώ το ευ, αλλ' εν τω ευ το πολύ».

Εστιάζει όμως ιδιαίτερα και στη χρήση της λογικής, ως ένα επιπλέον εργαλείο που οδηγεί στην ευτυχία η οποία εν τέλει για τον ίδιο δεν αποτελεί παρά το σύνολο των επιτευγμάτων μας, αποδίδοντας όμως πάντα σημαντικό ρόλο στον παράγοντα τύχη.

Ο παράγοντας “τύχη” δεν υπάρχει. Η ζωή είναι δημιουργία και όχι τυχαία γεγονότα

Οι περισσότεροι από εμάς μαθαίνουμε από νωρίς ότι είμαστε “άτυχοι” δίνοντας τεράστια σημασία σε αυτά που μας λένε οι άλλοι, αρχής γενομένης των γονέων μας.

Μας προτρέπουν να μην ακούμε την εσωτερική μας φωνή αλλά να ζούμε σύμφωνα με τις ανάγκες τις προσδοκίες και τις επιθυμίες των άλλων. Και συνήθως στην παιδική και εφηβική ηλικία αυτό προκαλεί συγκρούσεις και έντονες αντιπαραθέσεις με το περιβάλλον μας διότι τα παιδιά διαισθητικά γνωρίζουν ότι όλα αυτά είναι λάθος.

Επιπλέον αργότερα στην κοινωνία για να ενταχθούμε πρέπει να είμαστε σαν κι αυτούς, να πιστεύουμε αυτό που πιστεύουν και να κάνουμε αυτό που “πρέπει”. Και φυσικά να πιστεύουμε ότι δεν έχουμε καμία “τύχη”. Η ανασφάλεια μας να είναι τόση ώστε να μην τολμήσουμε ποτέ να βγάλουμε το κεφάλι από τη σακούλα και να δούμε γύρω μας.

Μας φαίνεται πιο φυσιολογικό να είμαστε άτυχοι παρά τυχεροί.

Μια φράση που χρησιμοποιούμε όλοι πολύ συχνά είναι το “ποιός έχασε την τύχη του για να την βρω εγώ”.

Όπως πολύ συχνά βλέπουμε κάποιους ανθρώπους και σκεφτόμαστε ότι έχουν όλη την τύχη με το μέρος τους.

Ο παράγοντας “τύχη” δεν υπάρχει. Η ζωή είναι δημιουργία και όχι τυχαία γεγονότα.

Ο όρος “τύχη” δημιουργήθηκε για να εκφράσει τη μη αντίληψη μας ότι όλα είναι δικά μας δημιουργήματα. Αυτός που ενδόμυχα πιστεύει ότι είναι άτυχος θα βιώσει αυτό ακριβώς, την α-τυχία. Και το αντίθετο φυσικά.

Οι λεγόμενοι “τυχεροί” είναι αυτοί που πιστεύουν ότι είναι τυχεροί. Είναι ο νόμος του αίτιου και του αιτιατού και δε μπορεί να γίνει διαφορετικά.

Η πίστη στην αδυναμία και τη μη τύχη είναι ο απόλυτος έλεγχος πάνω μας. Και εδώ είναι η πρόκληση μας. Η υπέρβαση που πρέπει να γίνει.

Όταν και αν καταφέρουμε να το αλλάξουμε αυτό, δηλαδή να καταλάβουμε και να πιστέψουμε ότι Εμείς έχουμε τη δύναμη και εμείς δημιουργούμε τα πάντα, θα δούμε ότι η ζωή θα αρχίσει να ξεδιπλώνεται με απρόβλεπτους τρόπους.

Και όλα αυτά τα προκαλεί η δημιουργική σκέψη, η οποία δεν είναι τίποτα άλλο από την συνειδητοποίηση ότι δεν υπάρχει κανένας λόγος να συνεχίσουμε να κάνουμε τα πράγματα με τον τρόπο που τα κάναμε μέχρι τώρα.

Παλιές συνήθειες και νοοτροπίες που προάγουν το φόβο δε μας εξυπηρετούν.

Αν από δω και στο εξής σκεφτόμαστε και πράττουμε με το δικό μας τρόπο ότι κι αν σημαίνει αυτό, θα δημιουργούμε αυτό ακριβώς που πιστεύουμε ότι αξίζουμε.

Και το πρώτο βήμα για την έξοδο από το λούκι είναι να σταματήσουμε την τρεχάλα και να σκεφτούμε τι πραγματικά θέλουμε. Με ειλικρίνεια. “Ακούγοντας” προσεκτικά.

Γιατί ο κάθε ένας από εμάς δικαιούται να είναι αυτό που ΕΙΝΑΙ και να γίνει ότι επιλέξει.

Οι άνθρωποι που διαθέτουν ευγένεια είναι οι πιο όμορφοι

Αν με ρωτήσεις τι μου λείπει περισσότερο απ’ τις ανθρώπινες σχέσεις, θα σου απαντήσω η ευγένεια. Και δεν είμαι η μόνη, νομίζω. Δεν ξέρω αν έχουμε χάσει λίγο την μπάλα και την ανθρωπιά μας με τις νέες τεχνολογίες και τα συναφή, δεν ξέρω αν η υπερβολική αστικοποίηση έφερε την απομόνωση κι εν τέλει τη συμπεριφορά της χάβρας, δεν ξέρω αν η απογοήτευση της κοινωνικοπολιτικής κατάστασης κι η οικονομική δυσπραγία του καθενός, μας έκανε να χάσουμε λίγο απ’ την ευγένειά μας. Σε εκείνα τα απλά και καθημερινά, που τις περισσότερες φορές μας χαρακτηρίζουν.

Χάθηκε πλέον το χαμόγελο απ’ τους ανθρώπους, εκείνο που χωρίς να ξέρεις τον περαστικό σου φτιάχνει τη μέρα. Εκείνο που ανοίγει ο γείτονας την πόρτα του ασανσέρ κουνώντας συγκαταβατικά το κεφάλι, σου δίνει μια σακούλα που σου έπεσε απ’ τα χέρια και σου χαμογελά, απλώς γιατί σε βοήθησε σε κάτι.

Πού πήγε εκείνη η «καλημέρα», που πριν λίγα χρόνια την άκουγες απ’ τον πρώτο τυχόντα που θα συναντούσες εκτός σπιτιού; Πού πήγε εκείνη η τσίχλα, που σε κέρναγε ο περιπτεράς, όταν του έκανες σεφτέ; Το κουλούρι, που σου έδινε ο φούρναρης, γιατί σήμερα του έγιναν πολύ αφράτα!

Πού πήγε το χάδι των λέξεων στα αυτιά μας, η ομορφιά του λόγου κι η ευφορία της ψυχής μας; Πόσο καιρό έχεις να αισθανθείς όμορφα με τα λόγια κάποιου ανθρώπου; Ν’ ακούσεις ένα «παρακαλώ», ένα «ευχαριστώ» ή έστω έναν πληθυντικό ευγενείας που ν’ αποτελεί δείγμα σεβασμού κι ευγένειας; Πού πήγαν οι ωραίοι άνθρωποι, βρε παιδάκι μου; Ψάχνω, ψάχνω και μέσα στην οχλαγωγή τους μετράω με τη σέσουλα.

Μας έχουν λείψει οι άνθρωποι που φέρονται όμορφα στους γύρω τους. Εκείνοι που είναι όμορφοι εξωτερικά κι εσωτερικά. Εκείνοι που έχουν βαλθεί να ομορφύνουν τον κόσμο και ν’ αλλάξουν την ψυχολογία, έστω κι ενός ανθρώπου. Είναι λίγοι, το έχουμε πάρει πρέφα, αλλά είναι ξεχωριστοί κι ευδιάκριτοι. Λάμπουν από μακριά, όπως ο χρυσός. Κι η λάμψη τους είναι μεταδοτική.

Οι άνθρωποι με ευγένεια χειρίζονται το λόγο με λεπτότητα. Κρατάνε τις λέξεις στα χείλη τους με διακριτικότητα, γιατί τρέμουν μην τις πληγώσουν. Κι αν μια λέξη πληγωθεί, αν τη χρησιμοποιήσεις λάθος, αν δεν την εκφέρεις όμορφα, τότε ταυτίζεται με άσχημα συναισθήματα, με αρνητισμό, θυμό και πόνο. Θέλουν χάδι οι λέξεις, όπως και τα’ αυτιά μας.

Με τι λεπτότητα και τι χάρη σου συμπεριφέρονται λες κι είσαι κύριος επί των τιμών! Έτσι αισθάνεσαι δηλαδή, μιας και σπάνια πλέον σου συμπεριφέρονται με όμορφο τρόπο. Πες μου ποια ήταν η τελευταία φορά που κάποιος σου χάρισε ένα λουλούδι. Υπήρξε κάποιος που έγραψε για σένα ένα ποίημα; Κάποιος που σηκώθηκε για να τραβήξει την καρέκλα σου πριν καθίσεις; -Στις κυρίες πάει αυτό-. Κάποιος που σου άνοιξε την πόρτα του αυτοκινήτου για να κατέβεις; Κάποιος που προσφέρθηκε να σε γυρίσει σπίτι γιατί ήταν αργά; Κάποιος που σε ευχαρίστησε απλώς για κάτι που του προσέφερες; Κάποιος που σου έστειλε ένα μήνυμα γιατί σε θυμήθηκε ή για να σου πει ένα «περαστικά»;

Οι ευγενείς άνθρωποι είναι υπό εξαφάνιση. Γι’ αυτό κι όταν μας φέρονται όμορφα, όπως θα έπρεπε να φερόμαστε όλοι στην καθημερινότητά μας, κυριαρχεί η έκπληξη και θεωρούμε ότι ανακαλύψαμε κάποιο θησαυρό.

Κοιτάξτε γύρω σας κι εντοπίστε τους. Φοράνε χαμόγελο, μοιράζουν ευχές, βοηθάνε απλόχερα και σου φτιάχνουν τη μέρα με τη γλυκύτητα και τον εκλεπτυσμένο λόγο τους. Άνθρωποι με ήθος που οι τρόποι τους είναι μιας άλλης εποχής, μιας εποχής που πολλοί θα θέλαμε να έχουμε ζήσει.

Η ευγένεια ανοίγει πόρτες, κλείνει στόματα με αποστομωτικό τρόπο, αποτελεί την πιο διπλωματική απάντηση σε μια άσχημη συμπεριφορά και το κυριότερο είναι ο πιο σίγουρος τρόπος να σ’ αγαπήσουν.

Να είστε ευγενείς, γιατί όπως έλεγε κι ο Πλούταρχος: «Ο ευγενής άνθρωπος δίνει αξιοπρέπεια σ’ όλες τις πράξεις».

Η αληθινή χαρά είναι τρέλα. Και μόνο οι τρελοί μπορούν να την αντέξουν

Η αληθινή χαρά είναι τρέλα. Και μόνο οι τρελοί μπορούν να την αντέξουν.  Ο καθημερινός, ο λογικός άνθρωπος είναι τόσο πονηρός, τόσο υπολογιστικός, που δεν μπορεί να αντέξει τη χαρά, επειδή δεν μπορεί να την ελέγξει. Όταν η μητέρα αισθάνεται ένοχη, επειδή δεν δίνει αγάπη με φυσικότητα (στο παιδί), αρχίζει να δίνει υποκατάστατα. Πιέζει το παιδί να τρώει υπερβολικά. Δεν μπορεί να γεμίσει την ψυχή του παιδιού με αγάπη, οπότε προσπαθεί να γεμίσει το σώμα του με φαγητό.

Το παιδί λέει: «Δεν πεινάω!» Και η μητέρα το πιέζει να φάει. Δεν ακούει καν το παιδί. Εκείνη επιμένει να του δίνει υποκατάστατα. Δεν μπορεί να του δώσει αγάπη, οπότε του δίνει φαγητό. Ύστερα το παιδί μεγαλώνει. Αφού δεν μπορεί να του δώσει αγάπη, του δίνει χρήματα. Το χρήμα γίνεται υποκατάστατο της αγάπης.

Και το παιδί μαθαίνει επίσης ότι το χρήμα είναι πιο σημαντικό από την αγάπη. Αν δεν έχεις αγάπη, μην ανησυχείς γι’ αυτό, πρέπει όμως να έχεις χρήματα. Έτσι, θα γίνει άπληστος. Θα κυνηγάει το χρήμα σαν μανιακός. Δεν Θα σκοτίζεται για την αγάπη. Θα πει: «Ένα- ένα τα πράγματα. Πρώτα πρέπει να έχω ένα μεγάλο λογαριασμό στην τράπεζα κι ύστερα μπορώ να αγαπήσω.»
Η αγάπη όμως δεν χρειάζεται χρήματα. Μπορείς να αγαπήσεις έτσι όπως είσαι.

Κι αν νομίζεις ότι η αγάπη χρειάζεται χρήματα και κυνηγάς το χρήμα, μια μέρα μπορεί να έχεις χρήματα κι ύστερα ξαφνικά θα νιώθεις κενός, επειδή έχασες τόσα χρόνια μαζεύοντας χρήματα. Και δεν τα έχασες απλώς. Όλα εκείνα τα χρόνια, δεν γνώρισες την αγάπη. Τώρα έχεις χρήματα, μα δεν ξέρεις πώς να αγαπάς. Έχεις ξεχάσει την ίδια τη γλώσσα του συναισθήματος, τη γλώσσα της αγάπης, τη γλώσσα της έκστασης.

Ναι, μπορείς να αγοράσεις μια όμορφη γυναίκα, όμως αυτό δεν είναι αγάπη. Μπορείς να αγοράσεις την ωραιότερη γυναίκα του κόσμου, όμως αυτό δεν είναι αγάπη. Κι εκείνη θα έρθει μαζί σου, όχι επειδή σ’ αγαπάει, αλλά για τα χρήματά σου. Το χρήμα είναι ένα σύμβολο. Η πολιτική δύναμη είναι ένα σύμβολο. Το κοινωνικό κύρος είναι ένα σύμβολο. Αυτά δεν είναι πραγματικότητες. Αυτά είναι ανθρώπινες προβολές. Αυτά είναι απλώς όνειρα, που τα προβάλλει ένας στενάχωρος, μίζερος και δυστυχισμένος νους.

Αν θέλεις να είσαι εκστατικός, θα πρέπει να εγκαταλείψεις τα σύμβολα. Το να ελευθερωθείς από τα σύμβολα, σημαίνει να ελευθερωθείς από την κοινωνία. Το να ελευθερωθείς από τα σύμβολα, σημαίνει να γίνεις άτομο. Το να ελευθερωθείς από τα σύμβολα, σημαίνει να έχεις το κουράγιο να μπεις μέσα στο πραγματικό. Και μόνο το πραγματικό είναι πραγματικό. Το σύμβολο δεν είναι πραγματικό.

ΤΟ ΝΑ ΕΙΣΑΙ ΚΑΙ ΤΟ ΝΑ ΘΕΛΕΙΣ ΝΑ ΓΙΝΕΙΣ

Τι είναι έκσταση; Είναι κάτι που πρέπει να επιτευχθεί; Όχι. Είναι κάτι που πρέπει να κερδίσεις; Όχι. Είναι κάτι που πρέπει να γίνεις; Όχι. Έκσταση είναι το είναι, η ίδια σου η ύπαρξη και δυστυχία είναι το να θέλεις να γίνεις. Αν θέλεις να γίνεις κάτι, θα είσαι δυστυχισμένος. Το να θέλεις να γίνεις, είναι η ριζική αιτία της δυστυχίας. Αν θέλεις να είσαι εκστατικός, τότε αυτό είναι για το τώρα, για το εδώ και τώρα, για αυτήν εδώ τη στιγμή. Αυτήν εδώ τη στιγμή – κανένας δεν εμποδίζει το μονοπάτι – μπορείς να είσαι ευτυχισμένος. Η ευτυχία είναι τόσο προφανής και τόσο εύκολη. Είναι η ίδια σου η φύση. Την έχεις ήδη μέσα σου. Απλώς δώσε της την ευκαιρία να ανθίσει. Και η έκσταση δεν βγαίνει από το κεφάλι, να το θυμάσαι αυτό. Η έκσταση βγαίνει από την καρδιά. Βγαίνει από το συναίσθημα.

Να είσαι όλο και περισσότερο καρδιά και όλο και λιγότερο κεφάλι. Το κεφάλι είναι απλώς ένα κομμάτι από σένα. Η καρδιά, με την έννοια που χρησιμοποιώ τη λέξη, είναι ολόκληρη η ύπαρξή σου, όλο σου το είναι. Η καρδιά είναι η ολότητά σου. Έτσι, όποτε δίνεσαι ολοκληρωτικά σε κάτι, λειτουργείς από το συναίσθημα. Όποτε είσαι αποσπασματικός, λειτουργείς από το κεφάλι.

Παρατήρησε ένα ζωγράφο την ώρα που ζωγραφίζει — και ποια είναι η διαφορά ανάμεσα σε έναν πραγματικό καλλιτέχνη και σε έναν τεχνίτη. Ο ζωγράφος που είναι απλώς τεχνίτης, που γνωρίζει την τεχνική κι έχει εκπαιδευτεί και ξέρει τα πάντα για τα χρώματα και για τα πινέλα και για τους μουσαμάδες, λειτουργεί από το κεφάλι. Ζωγραφίζει, αλλά δεν δίνεται ολοκληρωτικά σ’ αυτό.

Ύστερα παρατήρησε έναν πραγματικό καλλιτέχνη. Είναι απορροφημένος από τη ζωγραφική του, μεθυσμένος. Δεν ζωγραφίζει μόνο με το κεφάλι και το χέρι του, ζωγραφίζει με όλο του το είναι. Μπορείς να παρατηρήσεις, μπορείς να δεις πως είναι χαμένος μέσα στη ζωγραφική του. Δεν υπάρχει τίποτε άλλο. Είναι μεθυσμένος. Εκείνη τη στιγμή, ο ζωγράφος δεν υπάρχει.  Έχει γίνει ένα πέρασμα, λες και το όλο ζωγραφίζει μέσα από εκείνον.

Η ΧΑΡΑ ΕΙΝΑΙ Η ΕΥΤΥΧΙΑ ΠΟΥ ΑΝΑΒΛΥΖΕΙ ΑΠΟ ΜΕΣΑ

HERMANN HESSE: Το να είμαι χορτάτος όμως ήταν κάτι που δεν μπορούσα να το αντέξω

Έτσι όμως όπως είναι τώρα η ζωή μου δεν έχει επίκεντρο παρά αιωρείται ανάμεσα σε σειρές από πόλους και αντιπάλους. Λαχτάρα για μόνιμο σπιτικό από τη μια μεριά, λαχτάρα για να βρίσκομαι διαρκώς μεσοστρατίς από την άλλη. Πόθος για μοναστήρι και μοναξιά από εδώ, λαχτάρα για αγάπη και κοινωνικότητα από εκεί! Μάζεψα βιβλία και πίνακες και τα έδωσα πάλι σε άλλους. Έζησα έντονα και άσωτα και ύστερα εγκατέλειψα αυτού του είδους τη ζωή και στράφηκα στον ασκητισμό και στην εγκράτεια. Τίμησα με πίστη τη ζωή σαν ουσία κι ύστερα έφτασα στο να μπορώ να την αναγνωρίζω και να την αγαπώ σαν μηχανική λειτουργία.

Αλλά δεν είναι δική μου δουλειά το να κάνω αλλιώτικο τον εαυτό μου. Αυτό είναι ζήτημα θαύματος. Όμως όποιος αναζητάει το θαύμα, όποιος θέλει να βοηθηθεί από το θαύμα, πάντοτε το θαύμα τού διαφεύγει. Εμένα δουλειά μου είναι να αμφιταλαντεύομαι ανάμεσα σε πολλές αντιθέσεις και να είμαι έτοιμος όταν το θαύμα έρθει από μόνο του. Εμένα δουλειά δική μου είναι το να είμαι ανικανοποίητος και να υποφέρω από αστάθεια και ανησυχία.

Κόκκινο σπίτι μέσα στην πρασινάδα! Σε βίωσα ήδη, δε μου επιτρέπεται να θέλω να σε βιώσω ακόμα μια φορά. Είχα κάποτε πατρίδα, είχα οικοδομήσει ένα σπίτι, είχα φτιάξει αρμονικά τοίχους και στέγη, είχα χαράξει δρομάκια στον κήπο και είχα κρεμάσει στους τοίχους αυτού του σπιτιού πίνακες ζωγραφισμένους από εμένα τον ίδιο. Κάθε άνθρωπος έχει μια ροπή για τέτοια πράγματα —μακάριος εγώ που μπόρεσα να τα ζήσω μια φορά! Πολλές από τις επιθυμίες μου πραγματοποιήθηκαν. Ήθελα να γίνω ποιητής κι έγινα ποιητής. Ήθελα να έχω ένα σπίτι κι έχτισα ένα σπίτι. Ήθελα να έχω γυναίκα και παιδιά κι απόχτησα. Ήθελα να μιλήσω στους ανθρώπους και να επιδράσω επάνω τους και το έκανα. Και κάθε πραγματοποίηση επιθυμίας μου γινόταν γρήγορα χορτασμός. Το να είμαι χορτάτος όμως ήταν κάτι που δεν μπορούσα να το αντέξω. Ύποπτη μου έγινε η ποίηση. Στενό μου έγινε το σπίτι. Κανένας επιτευγμένος στόχος δεν ήταν πια στόχος, κάθε δρόμος ήταν λοξοδρόμηση, κάθε ανάπαυλα κυοφορούσε καινούρια λαχτάρα.

Πολλά γυρόστρατα θα πάρω ακόμα, πολλές πραγματοποιήσεις πόθων μου θα με απογοητεύσουν ακόμα. Κάποτε όλα θα δείξουν το νόημά τους.

Εκεί που οι αντιθέσεις εξαφανίζονται είναι η νιρβάνα. Όμως εμένα καίνε ακόμα μέσα μου ζωηρά οι αντιθέσεις, αγαπημένα αστέρια της ασίγαστης λαχτάρας.

Έρμαν Έσσε, Αναγνωστικό

Απαιτεί πολύ χρόνο η ανάπτυξη

ΑN ΒΛΕΠΟΥΜΕ ΤΗ ΔΥΣΤΥΧΙΑ ΣΑΝ ΚΑΤΙ ΑΦΥΣΙΚΟ, κάτι που δεν θα έπρεπε να μας συμβαίνει, τότε δεν είναι καθόλου παράξενο να ψάχνουμε να βρούμε κάποιον ο οποίος ευθύνεται για τη δυστυχία μας. Ο θύτης μπορεί να είναι το κράτος, το εκπαιδευτικό σύστημα, οι καταπιεστικοί γονείς, μια δυσλειτουργική οικογένεια, το άλλο φύλο ή ο άστοργος σύντροφός μας. Ο κίνδυνος όμως που προκύπτει από τη συνεχιζόμενη απόδοση της ευθύνης και τη διατήρηση της θέσης του θύματος είναι η διαιώνιση της δυστυχίας μας -μέσα από τα επίμονα συναισθήματα θυμού, απογοήτευσης και αποστροφής.

ΠΟΛΥ ΣΥΧΝΑ ΓΙΑ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ ΠΡΟΚΑΛΟΥΜΕ οι ίδιοι τη δυστυχία μας, με το να αρνούμεθα να εγκαταλείψουμε το παρελθόν. Αν προσδιορίσουμε την εικόνα που έχουμε για τον εαυτό μας με τα δεδομένα που είχε το παρουσιαστικό μας παλιότερα ή με τα δεδομένα αυτών που μπορούσαμε παλιά να κάνουμε και που δεν μπορούμε πια να κάνουμε τώρα, μπορούμε να στοιχηματίσουμε με βεβαιότητα ότι με αυτές τις αντιλήψεις δεν πρόκειται να γινόμαστε πιο ευτυχισμένοι καθώς θα μεγαλώνουμε.

Η ΙΚΑΝΟΤΗΤΑ ΝΑ ΑΛΛΑΖΕΙ ΚΑΝΕΙΣ ΠΡΟΟΠΤΙΚΗ μπορεί να γίνει από τα πιο ισχυρά και αποτελεσματικά όπλα που έχουμε για να μας βοηθήσουν να ανταποκριθούμε στα προβλήματα της καθημερινής ζωής. Πρέπει να συνειδητοποιήσει κανείς ότι κάθε φαινόμενο, κάθε συμβάν, έχει διαφορετικές όψεις. Συμβαίνει συχνά όταν ανακύπτουν προβλήματα να περιορίζεται σημαντικά η θέασή μας. Όλη μας η προσοχή επικεντρώνεται στη στενοχώρια μας για το πρόβλημα και ίσως έχουμε την αίσθηση ότι είμαστε οι μόνοι που αντιμετωπίζουμε τέτοιες δυσκολίες. Αυτό μπορεί να οδηγήσει σε ένα είδος αυτοαπορρόφησης, που κάνει το πρόβλημα να φαίνεται πολύ μεγάλο.

ΑΝ ΜΠΟΡΕΙΣ ΝΑ ΜΑΘΕΙΣ ΝΑ ΑΝΑΠΤΥΣΣΕΙΣ ΥΠΟΜΟΝΗ και ανεκτικότητα απέναντι στους εχθρούς σου, τότε όλα τα άλλα έρχονται πολύ πιο εύκολα -η συμπόνια σου απέναντι σε όλους τους άλλους αρχίζει να ρέει με φυσικότητα. Δεν υπάρχει μεγαλύτερη ενδυνάμωση από εκείνη της υπομονής, ακριβώς όπως δεν υπάρχει χειρότερο βάσανο από το μίσος. Γι’ αυτό τον λόγο θα πρέπει να εντείνει κανείς τις προσπάθειές του όσο μπορεί, ώστε να μην τρέφει μίσος απέναντι στον εχθρό του, αλλά μάλλον να χρησιμοποιήσει την κάθε δυσκολία ως μια ευκαιρία για να αναπτύξει την άσκησή του στην υπομονή και την ανεκτικότητα. Στην πραγματικότητα, ο εχθρός είναι μια αναγκαία προϋπόθεση για την άσκηση της υπομονής.

ΣΕ ΚΑΙΡΟΥΣ ΑΝΑΚΟΥΦΙΣΗΣ, ΣΕ ΠΕΡΙΟΔΟΥΣ ΠΡΙΝ ή μετά από άσχημες εμπειρίες δυστυχίας, μπορούμε να στοχαζόμαστε πάνω στη δυστυχία, προσπαθώντας να κατανοήσουμε το νόημά της. Και ο χρόνος και η προσπάθεια που καταβάλλουμε αναζητώντας το νόημα της δυστυχίας θα μας ανταμείψουν πλουσιοπάροχα όταν αρχίσει να μας χτυπάει το κακό.

ΜΕΤΑΤΡΕΠΟΥΜΕ ΤΟΝ ΠΟΝΟ ΣΕ ΔΥΣΤΥΧΙΑ ακριβώς μέσα στο πνεύμα μας. Για να περιορίσουμε τη δυστυχία του πόνου, χρειάζεται να κάνουμε μια κρίσιμη διάκριση ανάμεσα στον πόνο του πόνου και στον πόνο που δημιουργούμε με τις σκέψεις μας γύρω από τον πόνο. Φόβος, θυμός, ενοχή, μοναξιά και η αίσθηση ότι είμαστε αβοήθητοι, όλα αυτά είναι νοητικές και συγκινησιακές αντιδράσεις που μπορούν να εντατικοποιήσουν τον πόνο.

ΑΠΑΙΤΕΙ ΠΟΛΥ ΧΡΟΝΟ Η ΑΝΑΠΤΥΞΗ της κατάλληλης συμπεριφοράς και των συνηθειών εκείνων του νου που συμβάλλουν στην επίλυση των προβλημάτων μας. Απαιτεί επίσης πολύ χρόνο για να εγκαθιδρυθούν οι νέες εκείνες συνήθειες που θα προσφέρουν την ευτυχία. Δεν υπάρχει τρόπος να παραγνωρίσουμε αυτά τα απαραίτητα συστατικά, όπως η αποφασιστικότητα, η προσπάθεια και ο χρόνος. Αυτά είναι τα πραγματικά μυστικά για την κατάκτηση της ευτυχίας.

Η ευτυχία είναι επιλογή

Εκπλήσσομαι με τον τεράστιο αριθμό ενηλίκων που δεν αναλαμβάνουν την ευθύνη της στάσης τους απέναντι στη ζωή. Αν είναι κακόκεφοι και κάποιος ζητήσει να μάθει γιατί, απαντούν, “Σήμερα ξύπνησα στραβά”. Όταν η αποτυχία χτυπάει την πόρτα τους, λένε, “Γεννήθηκα για να βασανίζομαι”. Όταν η ζωή τους δεν πάει καλά ενώ άλλα άτομα της οικογένειας βρίσκονται σε άνοδο, λένε, “Λοιπόν, εγώ ήμουν ο άτυχος της οικογένειας”.

Όταν οι γάμοι τους αποτυγχάνουν, πιστεύουν ότι παντρεύτηκαν λάθος άτομο. Όταν κάποιος άλλος παίρνει την προαγωγή που ήθελαν, είναι γιατί δε βρέθηκαν στον κατάλληλο τόπο τον κατάλληλο χρόνο. Παρατηρείτε κάτι; Πάντοτε οι άλλοι ευθύνονται για τα προβλήματά τους. Η μεγαλύτερη μέρα στη ζωή σας, όπως και στη δική μου, είναι η μέρα που αναλαμβάνετε πλήρως την ευθύνη της στάσης σας. Είναι η μέρα της ουσιαστικής ενηλικίωσης. Ένας σύμβουλος του Προέδρου Λίνκολν τού πρότεινε ένα συγκεκριμένο υποψήφιο για το Υπουργικό Συμβούλιο. Ο Λίνκολν όμως αρνήθηκε, λέγοντας, “Δε μου αρέσει η φάτσα αυτού του ανθρώπου”. “Μα, κύριε, δεν ευθύνεται αυτός για τα χαρακτηριστικά του προσώπου του”, επέμεινε ο σύμβουλος. “Κάθε άνδρας πάνω από τα σαράντα ευθύνεται για το πρόσωπό του”, απάντησε ο Λίνκολν, και το θέμα θεωρήθηκε τελειωμένο.

Ανεξάρτητα από το τι πιστεύετε εσείς για τη στάση σας, η έκφρασή σας σας προδίδει!
Τις προάλλες, είδα ένα αυτοκόλλητο που έγραφε “Η δυστυχία είναι επιλογή”.
Δεν αποφασίζουμε εμείς πόσα χρόνια θα ζήσουμε, αλλά μπορούμε να αποφασίσουμε πόση ζωή θα περιέχεται μέσα στα χρόνια αυτά.
Δεν εξαρτάται από μας η ομορφιά του προσώπου μας, αλλά από μας εξαρτάται η έκφρασή του.
Δεν έχουμε τη δυνατότητα να αποφύγουμε τις δύσκολες στιγμές της ζωής, αλλά μπορούμε να επιλέξουμε να μην κάνουμε δύσκολη τη ζωή μας.
Δεν μπορούμε να ελέγξουμε την αρνητική ατμόσφαιρα του κόσμου που ζούμε, μπορούμε όμως να ελέγξουμε την ατμόσφαιρα που επικρατεί στο μυαλό μας.
Πολύ συχνά προσπαθούμε να επιλέξουμε και να ελέγξουμε πράγματα που δεν περνούν από το χέρι μας.
Πολύ σπάνια επιλέγουμε να ελέγξουμε αυτό που περνάει από το χέρι μας …τη στάση ζωής μας.

Ο Hugh Downs υποστηρίζει ότι ευτυχισμένος δεν είναι τόσο ο άνθρωπος που βρίσκει τις κατάλληλες συνθήκες, αλλά ο άνθρωπος με την κατάλληλη στάση ζωής. Οι περισσότεροι πιστεύουν ότι η ευτυχία είναι μια κατάσταση. Όταν τα πράγματα πηγαίνουν καλά, είναι ευτυχισμένοι. Όταν τα πράγματα πηγαίνουν άσχημα, είναι δυστυχείς. Μερικοί άνθρωποι πάσχουν από αυτό που εγώ αποκαλώ “ασθένεια προορισμού”. Νομίζουν ότι μπορούν να βρουν την ευτυχία σε κάποια θέση ή σε κάποιο τόπο. Άλλοι υποφέρουν από αυτό που αποκαλώ “η ασθένεια του κάποιου”. Νομίζουν ότι η ευτυχία κερδίζεται αν γνωρίζεις ή είσαι με κάποιο συγκεκριμένο άτομο.

Με εντυπωσιάζει η φιλοσοφία που κρύβεται στα παρακάτω λόγια: “Ο Θεός επιλέγει αυτά που θα υποστούμε. Εμείς επιλέγουμε τον τρόπο που θα τα υποστούμε.” Περιγράφει απόλυτα τη στάση του Viktor Frankl την περίοδο που κακοποιήθηκε βάναυσα σε ένα στρατόπεδο συγκέντρωσης των Ναζί. Τα λόγια που απηύθυνε στους διώκτες του έχουν αποτελέσει πηγή έμπνευσης για εκατομμύρια ανθρώπους. Είπε, “Το μοναδικό πράγμα που δεν μπορείτε να μου αφαιρέσετε είναι ο τρόπος που επιλέγω να αντιδράσω σε αυτά που μου κάνετε. Το τελευταίο οχυρό της ελευθερίας του ατόμου είναι η επιλογή της στάσης του μπροστά σε κάθε δεδομένη κατάσταση.”

Η Clara Barton, ιδρύτρια του Αμερικανικού Ερυθρού Σταυρού, κατανόησε τη σημασία της επιλογής της κατάλληλης στάσης ακόμη και στις πιο αντίξοες συνθήκες. Ποτέ δεν τη θυμάται κανείς να κρατάει κακία σε κάποιον. Μια φορά, ένας φίλος της της θύμισε κάποιο δυσάρεστο γεγονός που είχε συμβεί μερικά χρόνια νωρίτερα, αλλά η Κλάρα έδειχνε να μη θυμάται το περιστατικό. “Μα δε θυμάσαι το κακό που σου έκανε;” ρώτησε ο φίλος της. “Όχι”, απάντησε ήρεμα η Κλάρα, “Θυμάμαι καθαρά ότι το έχω ξεχάσει”.

Πολύ συχνά, άτομα που έχουν αντιμετωπίσει αντίξοες καταστάσεις στη ζωή τούς αισθάνονται πικρία και θυμό. Άλλες φορές, στη ζωή τους αποδεικνύονται άτομα αρνητικά και σκληρά απέναντι στους άλλους. ‘Έχουν την τάση να αναφέρονται στις δύσκολες στιγμές του παρελθόντος και να λένε, “Εκείνο το γεγονός με κατέστρεψε”. Αυτό που δε συνειδητοποιούν είναι πως το γεγονός εκείνο απαιτούσε μια επιλογή στάσης — μια αντίδραση. Η λανθασμένη επιλογή στάσης τούς κατέστρεψε, και όχι οι συνθήκες.

Ο C. S. Lewis είπε, “Κάθε φορά που κάνετε μια επιλογή, μεταλλάσσετε το προσωπικό σας κέντρο ελέγχου, το κομμάτι που αποφασίζει, σε κάτι λίγο διαφορετικό από αυτό που ήταν ως εκείνη τη στιγμή. Και αν πάρετε τη ζωή σας ως σύνολο, με όλες τις αναρίθμητες επιλογές σας, σταδιακά εξελίσσεστε μέσω αυτού του κέντρου ελέγχου είτε σε ένα αγγελικό είτε σε ένα διαβολικό πλάσμα.”.

Ανακαλύφθηκε πληθυσμός «φάντασμα» στη δυτική Αφρική - Έζησε πριν από μισό εκατομμύριο χρόνια

Ένας μυστηριώδης αρχαίος πληθυσμός που έζησε στην δυτική Αφρική πριν από περίπου μισό δισεκατομμύριο χρόνια και οι επιστήμονες ισχυρίζονται ότι έκαναν παιδιά με τους σύγχρονους Αφρικανούς και τα γονίδια τους εξακολουθούν να βρίσκονται στον σύγχρονο άνθρωπο ανακαλύφθηκε σύμφωνα με έρευνα που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό «Science Advances».

Αυτός ο «αρχαϊκός πληθυσμός φάντασμα» φαίνεται ότι παρέκκλινε από τους σύγχρονους ανθρώπους πριν οι Νεάντερταλ να απομακρυνθούν από το οικογενειακό δέντρο.

Ο διαχωρισμός εκτιμάται ότι έγινε 360.000 με 1.000.000 χρόνια πριν, υποστηρίζουν οι ερευνητές του Πανεπιστημίου της Καλιφόρνια, στο Λος Άντζελες. Αυτοί οι αρχαίοι άνθρωποι έκαναν παιδιά με τους προγόνους των σημερινών Αφρικανών, την εποχή που οι Νεάντερνταλ αναπαράγονταν με τους προγόνους των σημερινών Ευρωπαίων, γράφουν οι γενετιστές Arun Durvasula και Sriram Sankararaman.

Το DNA από αυτόν τον αρχαϊκό πληθυσμό αποτελεί το 2% έως 19% της γενετικής καταγωγής των σύγχρονων Δυτικών Αφρικανών, προσθέτουν.

Οι ερευνητές του UCLA επισημαίνουν ότι «ενώ αρκετές μελέτες έχουν αποκαλύψει βαθιά γενεαλογία στους σύγχρονους Αφρικανούς, η φύση της παραμένει ελάχιστα κατανοητή». Αυτό οφείλεται εν μέρει στα φτωχά αρχεία απολιθωμάτων στην Αφρική και στη δυσκολία ανάκτησης του αρχαίου DNA.

Οι επιστήμονες από την UCLA ξεπέρασαν αυτές τις προκλήσεις για να βρουν το «φάντασμα» της ανθρώπινης φυλής εφαρμόζοντας μοντέλα ηλεκτρονικών υπολογιστών πάνω στο σύγχρονο DNA.

Προσδιορίστηκε από επιστήμονες ο έλεγχος του μηχανισμού μιτοχονδριακής προστασίας

Τα μιτοχόνδρια είναι γνωστά ως «πάροχοι ενέργειας» του κυττάρου. Ωστόσο, κάτω από κρίσιμες παθοφυσιολογικές συνθήκες, μπορούν χρησιμοποιήσουν την κυτταρική ενέργεια για αυτοσυντήρηση. Αυτό συμβαίνει όταν ο τρόπος λειτουργίας της μοριακής μηχανής στο μιτοχονδριακό περίβλημα αντιστρέφεται. Διεθνής ερευνητική ομάδα υπό την ηγεσία του Κέντρου Φυσιολογίας και Φαρμακολογίας του Ιατρικού Πανεπιστημίου (MedUni) της Βιέννης, έχει πρόσφατα αναγνωρίσει τα τύπου L κανάλια ασβεστίου στην πλασματική μεμβράνη των νευρώνων ως πυροδότη αυτής της μιτοπροστατευτικής λειτουργίας. Έτσι, ο θεραπευτικός έλεγχος των καναλιών ασβεστίου τύπου L στον εγκέφαλο θα μπορούσαν ουσιαστικά να βελτιώσουν νέες προσεγγίσεις θεραπείας για νευρολογικές ασθένειες, όπως οι νόσοι του Alzheimer και του Parkinson.

Τα μιτοχόνδρια είναι βασικά για την κανονική λειτουργία σχεδόν όλων των κυττάρων, καθώς είναι οι κύριοι τόποι παραγωγής του ενεργειοφόρου μορίου τριφωσφορική αδενοσίνη (ATP). Επιπλέον, τα μιτοχόνδρια είναι οι βασικοί τόποι της βιοσύνθεσης ποικίλων πρωτεϊνών, λιπιδίων, νουκλεοτίδων και μορίων σήμανσης. Είναι ενδιαφέρον ότι, τα μιτοχόνδρια εμφανίζονται να προέρχονται από βακτήρια τα οποία ενσωματώθηκαν στα κύτταρα και τέθηκαν στις υπηρεσίες τους νωρίς κατά τη διάρκεια της βιολογικής εξέλιξης.

Η παραπάνω αναφορά είναι ευρύτερα γνωστή ως «ενδοσυμβιωτική θεωρία». Σε μια συμβίωση, και οι δυο συμμετέχοντες έχουν οφέλη: τα μιτοχόνδρια υποστηρίζουν τις βιοσυνθετικές και βιοενεργητικές ανάγκες των κυττάρων. Σε αντάλλαγμα, το κύτταρο πρόθυμα τρέφει το μιτοχόνδριο, με τη σειρά του επιτρέποτας τους «εξελικτικούς εισβολείς» να διατηρούν το δυναμικό της ζωτικής τους μεμβράνης περίπου των -150 mV.

Κάτω από ορισμένες παθοφυσιολογικές περιστάσεις, το δυναμικό της μιτοχονδριακής μεμβράνης μπορεί να βρεθεί σε σοβαρή απειλή. Λόγω του σημαντικού κυτταρικού ρόλου του μιτοχονδρίου, ένα τέτοιο γεγονός μπορεί τελικά να οδηγήσει σε κυτταρικό θάνατο. Έτσι, το μιτοχόνδριο είναι εφοδιασμένο με προστατευτικούς μηχανισμούς που το επιτρέπουν να παραμένει ακέραιο ακόμη και κάτω από δυσμενείς κυτταρικές συνθήκες. Ένας τέτοιος μηχανισμός άμυνας είναι η αντιστροφή του τρόπου λειτουργίας ενός ενζύμου υπεύθυνου για το τελευταίο βήμα της παραγωγής ATP στην μιτοχονδριακή μεμβράνη. Το ένζυμο αυτό, γνωστό ως ATP-συνθάση, τότε καταναλώνει ATP αντί να την δημιουργεί. Σαν ένας μικροσκοπικός κινητήρας, χρησιμοποιεί τη διαθέσιμη ενέργεια για να αντλήσει ιόντα έξω από το μιτοχόνδριο, διατηρώντας με αυτό τον τρόπο το δυναμικό της μιτοχονδριακής μεμβράνης.

Μέχρι σήμερα, λίγα είναι γνωστά σχετικά με τον έλεγχο της αντιστροφής της ATP-συνθάσης. Πρόσφατη μελέτη που δημοσιεύθηκε στο Science Signaling από τον Helmut Kubista και την ερευνητική ομάδα του ρίχνει νέο φως σε αυτή την υπόθεση. Οι συγγραφείς δείχνουν ότι ιόντα ασβεστίου που εισρέουν στους νευρώνες μέσω των αποκαλούμενων τύπου L καναλιών ασβεστίου, δρουν ως βασικός ρυθμιστής της ATP-συνθάσης. Υπό κανονική νευρωνική δραστηριότητα, η ροή των ιόντων ασβεστίου μέσω των καναλιών τύπου L εξυπηρετεί στο να διεγείρει την παραγωγή ATP. Από την άλλη μεριά, αμέσως μόλις η νευρωνική δραστηριότητα αυξηθεί πέρα από τα φυσιολογικά επίπεδα τα τύπου L κανάλια ασβεστίου επιτρέπουν μεγαλύτερες ποσότητες ασβεστίου να ρέουν στο εσωτερικό του κυττάρου, οπότε η ATP-συνθάση αποκτά τον αντίστροφο τρόπο λειτουργίας. Ένας τέτοιος ζωτικός φυσιολογικός ρόλος των τύπου L καναλιών ασβεστίου στον έλεγχο της μιτοχονδριακής ATP-συνθάσης προηγουμένως ήταν εντελώς άγνωστος.

Κατά τα τελευταία χρόνια, υπήρξαν πλήθος ενδείξεων που συνδέουν δυσλειτουργίες στα τύπου L κανάλια ασβεστίου με νευρολογικές διαταραχές όπως οι νόσοι των Alzheimer και Parkinson. Ειδικοί στον τομέα εξετάζουν τον φαρμακολογικό έλεγχο των τύπου L καναλιών ασβεστίου στον εγκέφαλο ως θεραπευτική επιλογή για τις ασθένειες αυτές.

Περί της Φιλοσοφίας του Εμπειρισμού

Oι εμπειρικοί φιλόσοφοι

Ι. Γενικά γνωρίσματα

    1. Τις πληροφορίες και τις ιδέες μας τι οφείλουμε στην εμπειρία και στις αισθήσεις μας.

    2. Ο Εμπειρισμός συμφωνεί με τον ιδεαλισμό στο εξής: η ύπαρξη κάθε εξωτερικού πράγματος εξαρτάται από μας. Π.χ. οι αισθήσεις, με τις οποίες προσλαμβάνουμε ένα αντικείμενο, ανήκουν σε μας.

Ο εξωτερικός κόσμος θα ήταν ανύπαρκτος χωρίς τις αισθήσεις μας.

     3. Ο κόσμος είναι αποκλειστικά δικό μας δημιούργημα. Δεν υπάρχει πριν από μας και ανεξάρτητα από μας.

     4. Κύριοι εισηγητές του Εμπειρισμού είναι:

α) Τζον Λοκ (1632-1704)
β) Τζορτζ Μπέρκλεϋ (1685-1753)
γ) Ντέιβιντ Χιουμ (1711-1776)
          
Οι δύο πρώτοι δεν έμειναν συνεπείς στη θεωρία τους ότι δεν υπάρχει τίποτα πέρα από τις αισθήσεις μας.

Ο Χιουμ κατέληξε στο σκεπτικισμό.

ΙΙ. Τζον Λοκ

1. Γενική τοποθέτηση

Κατά τον Λοκ δεν υπάρχουν έμφυτες ιδέες, όπως πίστευαν ο Πλάτων και ο Ντεκάρτ. Συνεπώς δεν υπάρχουν έτοιμες αλήθειες. Κάθε γνώση είναι επίκτητη. Η ψυχή, όταν γεννιέται, είναι ένα άγραφο χαρτί (tabula rasa). Όταν όμως κάνει τον κύκλο της ζωής, είναι γεμάτη με ιδέες και πληροφορίες. Αυτές τις συνέλεξε κατά τη διάρκεια της ζωής με τη βοήθεια της εμπειρίας και των αισθήσεων.

2. Οι ιδέες

α) Δύο κατηγορίες ιδεών: απλές και νέες ιδέες.
- Απλές: είναι οι παραστάσεις που δεν μπορούν να αναλυθούν με λόγια. Απλώς τις αισθανόμαστε άμεσα. Με τη βοήθεια των απλών ιδεών μπορούμε να δημιουργήσουμε νέες ιδέες.
- Νέες: έχουμε τρία είδη: -σύνθετες ιδέες, π.χ. η ιδέα του ουράνιου τόξου
- ιδέες σχέσεων, π.χ. η ιδέα της ομοιότητας
- γενικές ιδέες, π.χ. η ιδέα του ζώο

β) Οι ιδέες υπάρχουν μέσα μας: δεν αποτελούν δικά μας αυθαίρετα κατασκευάσματα, αλλά βρίσκονται μέσα μας για να μας πληροφορούν για τον έξω κόσμο. Έχουν κύρος και εγκυρότητα, όταν αντιστοιχούν προς την πραγματικότητα.

3. Οι ποιότητες

α) τι ονομάζονται ποιότητες: οι ιδιότητες των αισθητών πραγμάτων, τις οποίες γνωρίζουμε μέσα από την αναπαράσταση που μας προσφέρουν οι ιδέες.
β) Δύο κατηγορίες:- οι πρωτεύουσες και οι δευτερεύουσες ποιότητες
Πρωτεύουσες: συνυφαίνονται με την ύπαρξη των πραγμάτων. Χωρίς αυτές τα πράγματα δεν μπορούν να υπάρξουν. Π.χ. η έκταση που καταλαμβάνει ένα σώμα.
Δευτερεύουσες: δεν συνυφαίνονται με την ύπαρξη των πραγμάτων. Π.χ. το άρωμα ενός λουλουδιού.

4. Η υλική υπόσταση

- Με τις ποιότητες οι ιδέες μας αποκτούν αντικειμενικό κύρος.
-Οι ποιότητες ανήκουν στα αισθητά πράγματα, αλλά δεν ταυτίζονται με αυτά.
- Το κάθε πράγμα έχει μια υλική υπόσταση, η οποία διακρίνεται από τις ποιότητες.
- Π.χ. σε ένα τραπέζι που είναι αντικείμενο διαχωρίζουμε τις ιδιότητές του ( έκταση, σχήμα κ.λπ.) από την υλική του υπόσταση, δηλαδή από την ύπαρξή του ως τέτοια.
- Έτσι η θεωρία για την υλική υπόσταση αντιφάσκει προς τον εμπειρισμό του. Διότι η υλική υπόσταση, όπως την παρουσίασε, βρίσκεται έξω από το πλέγμα των ιδεών, για τις οποίες μιλάει ο Εμπειρισμός. Πρόκειται για ασυνέπεια.

ΙΙΙ. Tζορτζ Μπέρκλεϋ

1. Υπεράσπιση της θεωρίας του εμπειρισμού

- Απέρριψε την θεωρία του Λοκ για την ύπαρξη της υλικής υπόστασης και των ποιοτήτων.
- Τι υπάρχει; Αυτό μόνο που μπορούμε να συλλάβουμε με τις αισθήσεις και να αντιληφθούμε εμπειρικά. Τα όρια της πραγματικότητας είναι τα όρια της εμπειρίας μας: Το είναι [=η πραγματικότητα] ταυτίζεται με το αντιλαμβάνεσθαι.

2. Η ύπαρξη μιας νοητικής υπόστασης

Οι ιδέες μας είναι συγκεντρωμένες στην ψυχή μας ή στο πνεύμα μας. Το πνεύμα μας και η ψυχή μας υπήρχαν πριν από τις ιδέες μας και θα εξακολουθήσουν να υπάρχουν, ακόμη και όταν αυτές θα έχουν λησμονηθεί. Η ψυχή μας ή το πνεύμα μας είναι όπως το σπίτι που υπάρχει πριν να κατοικηθεί από τους ενοικιαστές και θα υπάρχει εξίσου κι όταν φύγουν.

3. Γενικό συμπέρασμα

Σύμφωνα με τον Λοκ και τον Μπέρκλεϋ η θεωρία του εμπειρισμού δεν μπορεί να συμφωνεί με τη θεωρία περί ύπαρξης μιας υπόστασης -είτε υλικής είτε πνευματικής. Αμφότεροι αυτοί οι φιλόσοφοι αναγκάστηκαν να εμπλακούν στην αντίφαση των υποθέσεών τους.

ΙV. Ντέιβιντ Χιουμ

1. Η αμφισβήτηση της θεωρίας για την ύπαρξη πνευματικής υπόστασης

α) Δεν υπάρχει ούτε πνευματική ούτε υλική υπόσταση του ανθρώπου. Δεν είναι λογικό να μιλάμε για ψυχή, νου, πνεύμα ή συνείδηση και συνάμα για μια πραγματικότητα έξω από εμας. Μέσα μας συναντούμε μόνο διάφορες εμπειρίες και παραστάσεις του μυαλού μας για τα αντικείμενα που μας περιβάλλουν.

β) Αν υπήρχε μέσα μας μια ανεξάρτητη πνευματική υπόσταση, θα έπρεπε να μπορούμε να τη συλλάβουμε, ακόμη και μετά από την εξαφάνιση από μέσα μας όλων των εμπειριών. Μια τέτοια κατάσταση είναι ο ύπνος. Σε αυτή την κατάσταση ο άνθρωπος πέφτει σε λήθαργο και δεν μπορεί να συλλάβει καμιά ανεξάρτητη πνευματική υπόσταση.

 γ) Αυτό που θεωρούμε ως «εαυτό» μας είναι το σύνολο των εμπειριών μας. Αυτό που αποκαλούμε «ψυχή», «πνεύμα» κ.λπ. είναι μια δέσμη παραστάσεων και τίποτε άλλο.

2. Η αμφισβήτηση της εξωτερικής πραγματικότητας

α) Αρνητική ήταν η θέση του για την ύπαρξη πραγματικότητας έξω από τις ιδέες μας.

β) Δεν μπορούμε να γνωρίσουμε την εξωτερική πραγματικότητα, διότι η γνώση, ακόμα και η πιο επιστημονική, δεν επαρκεί και δεν μας βοηθά να αποφανθούμε για την ύπαρξη εξωτερικής πραγματικότητας.

γ) Δύο είναι οι όροι που στηρίζονται οι επιστήμονες για να αποφανθούν για την πραγματικότητα:

Ι. Η αρχή της αιτιότητας: Αναφέρεται στα αίτια που προκαλούν την ύπαρξη ενός πράγματος ή την εκδήλωση ενός γεγονότος.
ΙΙ. Οι νόμοι της φύσης: Αφορούν στους νόμους, στους οποίους υπάγεται αυτή η ύπαρξη του πράγματος ή η εκδήλωση του γεγονότος.

δ) Ο Χιουμ αμφισβήτησε τόσο την αξία της αρχής της αιτιότητας όσο και την ισχύ των νόμων της φύσης.

3. Η αρχή της αιτιότητας

α) Απαραίτητη προϋπόθεση για να υπάρξει μια αιτιώδης σχέση ανάμεσα σε δύο γεγονότα είναι να μη μας είναι άγνωστα. Να μην τα βλέπουμε δηλαδή για πρώτη φορά το ένα δίπλα στο άλλο, αλλά να είμαστε εξοικειωμένοι με τη σχέση τους. ΄Οσο συχνότερα μάλιστα παρατηρούμε τη διαδοχή δύο γεγονότων, τόσο ισχυρότερη θεωρούμε την αιτιώδη σχέση τους : π.χ. η θερμότητα και η διαστολή του σιδήρου.

β) Όταν συμβεί μια αιτιώδης σχέση να μην επαναλαμβάνεται, τότε δεν είναι αιτιώδης αλλά συμπτωματική σχέση.

γ) Η αιτιώδης σύνδεση δύο γεγονότων αποδεικνύεται τελικά αυθαίρετη, οφείλεται δηλ. σε ένα αυθαίρετο συνειρμό, διότι δεν έχουμε καμιά άλλη απόδειξη ότι υπάρχει μεταξύ τους αναγκαίος δεσμός εκτός από τη χρονική τους διαδοχή. Επειδή βλέπουμε συχνά αυτή τη χρονική διαδοχή, πιστεύουμε πως δεν μπορεί το ένα γεγονός να υπάρξει χωρίς το άλλο.

δ) Η αιτιώδης σχέση, σύμφωνα με τα παραπάνω, δεν υπάρχει στην πραγματικότητα, αφού τίποτα δεν αποκλείει το γεγονός, κάποια στιγμή να υπάρξει το ένα από τα εν λόγω πράγματα χωρίς να ακολουθήσει το άλλο.

ε) Οι αιτιώδεις σχέσεις, κατά συνέπεια, δεν είναι αναγκαίες. Γι’ αυτό και η επιστημονική γνώση αποδεικνύεται επισφαλής.

4. Περί των νόμων της φύσης

 α) Ο Χιουμ προβληματίζεται αποφασιστικά για την ισχύ των νόμων της φύσης: Αυτοί οι νόμοι, όπως ορίζονται από τους επιστήμονες, δεν έχουν το κριτήριο της αναγκαιότητας που θα τους έκανε να λειτουργούν ως οδηγοί για τη γνώση της πραγματικότητας. Π.χ. μια πρόταση είναι αναγκαία μόνο όταν αυτό που περιέχει έχει ακατάλυτη ισχύ, ανεξάρτητα από τις συνθήκες κάθε φορά που επικρατούν.

β) Οι νόμοι της φύσης είναι συμπυκνωμένες περιγραφές γεγονότων που συνέβησαν στο παρελθόν, ως τη στιγμή δηλαδή που τους διατυπώνουμε. Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι θα έχουν απαράλλακτη ισχύ στο μέλλον. Δημιουργείται ωστόσο η ψευδαίσθηση ότι θα ισχύουν και στο μέλλον, γιατί πιστεύουμε ότι στη φύση επικρατεί η αρχή της ομοιομορφίας.

γ) Σύμφωνα με αυτή την αρχή πιστεύουμε ακράδαντα πως και στο μέλλον θα εξακολουθεί να ισχύει ό,τι ίσχυε στο παρελθόν. Για να διαπιστώσουμε αν ισχύει στη φύση αυτή η αρχή, πρέπει να έχουμε φτάσει στο τέλος του ιστορικού χρόνου, δηλαδή στο τέλος του κόσμου.

δ) Τότε θα μπορέσουμε να κοιτάζουμε προς τα πίσω όλη τη φυσική μας ιστορία και να αποφανθούμε αν οι φυσικοί νόμοι ισχύουν για όλο το χρονικό διάστημα της παρουσίας μας πάνω στη γη ή όχι.

ε) Κάτι τέτοιο όμως στην πράξη είναι αδύνατο να συμβεί.

στ) Προς το παρόν, αλλά και στο μέλλον η φύση εξελίσσεται και μπορεί οι φυσικοί νόμοι να τροποποιηθούν ή ακόμη να πάψουν να ισχύουν. Οι νόμοι της φύσης επομένως είναι επισφαλείς.

5. Συμπέρασμα: ακραίος σκεπτικισμός

α) Για όλα πρέπει να αμφιβάλλουμε, τη στιγμή που δεν είμαστε βέβαιοι για την αναγκαιότητα της φύσης και για τη φερεγγυότητα της αρχής της αιτιότητας.

β) Με το χαρακτηρισμό «όλα» ο Χιουμ εννοεί τόσο τον κόσμο της εμπειρίας όσο και την υπόθεση για την ύπαρξη της «ψυχής», του πνεύματος», του «νου», της «συνείδησης». Επίσης περιλαμβάνει την άρνησή του για την ύπαρξη της εξωτερικής πραγματικότητας.

γ) Η αμφισβήτηση των πάντων χαρακτηρίστηκε ακραίος σκεπτικισμός.

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ: Ρητορική (1378a-1379a)

Λόγος περί των παθών: κεφ. 2-11

[II] Ἔστω δὴ ὀργὴ ὄρεξις μετὰ λύπης τιμωρίας φαινομένης διὰ φαινομένην ὀλιγωρίαν εἰς αὐτὸν ἤ ‹τι› τῶν αὐτοῦ, τοῦ ὀλιγωρεῖν μὴ προσήκοντος. εἰ δὴ τοῦτ᾽ ἐστὶν ἡ ὀργή, ἀνάγκη τὸν ὀργιζόμενον ὀργίζεσθαι ἀεὶ τῶν καθ᾽ ἕκαστόν τινι, οἷον Κλέωνι ἀλλ᾽ οὐκ ἀνθρώπῳ, καὶ ὅτι αὑτὸν ἢ τῶν αὑτοῦ τί

[1378b] πεποίηκεν ἢ ἤμελλεν, καὶ πάσῃ ὀργῇ ἕπεσθαί τινα ἡδονήν, τὴν ἀπὸ τῆς ἐλπίδος τοῦ τιμωρήσασθαι· ἡδὺ μὲν γὰρ τὸ οἴεσθαι τεύξεσθαι ὧν ἐφίεται, οὐδεὶς δὲ τῶν φαινομένων ἀδυνάτων ἐφίεται αὑτῷ, ὁ δὲ ὀργιζόμενος ἐφίεται δυνατῶν αὑτῷ. διὸ καλῶς εἴρηται περὶ θυμοῦ·

ὅς τε πολὺ γλυκίων μέλιτος καταλειβομένοιο
ἀνδρῶν ἐν στήθεσσιν ἀέξεται·

ἀκολουθεῖ γὰρ καὶ ἡδονή τις διά τε τοῦτο καὶ διότι διατρίβουσιν ἐν τῷ τιμωρεῖσθαι τῇ διανοίᾳ· ἡ οὖν τότε γινομένη φαντασία ἡδονὴν ἐμποιεῖ, ὥσπερ ἡ τῶν ἐνυπνίων. ἐπεὶ δὲ ἡ ὀλιγωρία ἐστὶν ἐνέργεια δόξης περὶ τὸ μηδενὸς ἄξιον φαινόμενον (καὶ γὰρ τὰ κακὰ καὶ τἀγαθὰ ἄξια οἰόμεθα σπουδῆς εἶναι, καὶ τὰ συντείνοντα πρὸς αὐτά· ὅσα δὲ μηδέν τι ἢ μικρόν, οὐδενὸς ἄξια ὑπολαμβάνομεν), τρία ἐστὶν εἴδη ὀλιγωρίας, καταφρόνησίς τε καὶ ἐπηρεασμὸς καὶ ὕβρις· ὅ τε γὰρ καταφρονῶν ὀλιγωρεῖ (ὅσα γὰρ οἴονται μηδενὸς ἄξια, τούτων καταφρονοῦσιν, τῶν δὲ μηδενὸς ἀξίων ὀλιγωροῦσιν), καὶ ὁ ἐπηρεάζων φαίνεται ὀλιγωρεῖν. ἔστι γὰρ ὁ ἐπηρεασμὸς ἐμποδισμὸς ταῖς βουλήσεσιν μὴ ἵνα τι αὑτῷ ἀλλ᾽ ἵνα μὴ ἐκείνῳ· ἐπεὶ οὖν οὐχ ἵνα αὑτῷ τι, ὀλιγωρεῖ· δῆλον γὰρ ὅτι οὔτε βλάψειν ὑπολαμβάνει, ἐφοβεῖτο γὰρ ἂν καὶ οὐκ ὠλιγώρει, οὔτ᾽ ὠφελῆσαι ἂν οὐδὲν ἄξιον λόγου, ἐφρόντιζε γὰρ ἂν ὥστε φίλος εἶναι· καὶ ὁ ὑβρίζων δὲ ὀλιγωρεῖ· ἔστι γὰρ ὕβρις τὸ πράττειν καὶ λέγειν ἐφ᾽ οἷς αἰσχύνη ἔστι τῷ πάσχοντι, μὴ ἵνα τι γίγνηται αὑτῷ ἄλλο ἢ ὅ τι ἐγένετο, ἀλλ᾽ ὅπως ἡσθῇ· οἱ γὰρ ἀντιποιοῦντες οὐχ ὑβρίζουσιν ἀλλὰ τιμωροῦνται. αἴτιον δὲ τῆς ἡδονῆς τοῖς ὑβρίζουσιν, ὅτι οἴονται κακῶς δρῶντες αὐτοὶ ὑπερέχειν μᾶλλον (διὸ οἱ νέοι καὶ οἱ πλούσιοι ὑβρισταί· ὑπερέχειν γὰρ οἴονται ὑβρίζοντες)· ὕβρεως δὲ ἀτιμία, ὁ δ᾽ ἀτιμάζων ὀλιγωρεῖ· τὸ γὰρ μηδενὸς ἄξιον οὐδεμίαν ἔχει τιμήν, οὔτε ἀγαθοῦ οὔτε κακοῦ· διὸ λέγει ὀργιζόμενος ὁ Ἀχιλλεὺς

ἠτίμησεν· ἑλὼν γὰρ ἔχει γέρας αὐτὸς
καὶ
ὡς εἴ τιν᾽ ἀτίμητον μετανάστην,

ὡς διὰ ταῦτα ὀργιζόμενος. προσήκειν δὲ οἴονται πολυωρεῖσθαι ὑπὸ τῶν ἡττόνων κατὰ γένος, κατὰ δύναμιν, κατ᾽ ἀρετήν,

[1379a] καὶ ὅλως ἐν ᾧ ἂν αὐτὸς ὑπερέχῃ πολύ, οἷον ἐν χρήμασιν ὁ πλούσιος πένητος καὶ ἐν τῷ λέγειν ῥητορικὸς ἀδυνάτου εἰπεῖν καὶ ἄρχων ἀρχομένου καὶ ἄρχειν ἄξιος οἰόμενος τοῦ ἄρχεσθαι ἀξίου· διὸ εἴρηται,

θυμὸς δὲ μέγας ἐστὶ διοτρεφέων βασιλήων
καὶ
ἀλλά τε καὶ μετόπισθεν ἔχει κότον·

 ἀγανακτοῦσι γὰρ διὰ τὴν ὑπεροχήν. ἔτι ὑφ᾽ ὧν τις οἴεται εὖ πάσχειν δεῖν· οὗτοι δ᾽ εἰσὶν οὓς εὖ πεποίηκεν ἢ ποιεῖ, αὐτὸς ἢ δι᾽ αὐτόν τις ἢ τῶν αὐτοῦ τις, ἢ βούλεται ἢ ἐβουλήθη.

***
[2] Ας δεχτούμε λοιπόν ότι η οργή είναι η ζωηρή επιθυμία μας (συνοδευμένη από λύπη) να εκδικηθούμε φανερά για μια φανερή απαξιωτική συμπεριφορά, η οποία πρόσβαλε είτε εμάς τους ίδιους είτε δικά μας πρόσωπα — μια απαξίωση απόλυτα αδικαιολόγητη. Αν ο ορισμός αυτός της οργής είναι σωστός, θα πρέπει υποχρεωτικά να δεχτούμε ότι η οργή μας στρέφεται πάντοτε εναντίον ενός συγκεκριμένου ατόμου, π.χ. εναντίον του Κλέωνα, και όχι γενικά εναντίον του ανθρώπου· ακόμη ότι το άτομο αυτό

[1378b] έκανε ή σκόπευε να κάνει κατιτί σε βάρος μας ή σε βάρος δικών μας ανθρώπων· τέλος ότι κάθε φορά η οργή συνοδεύεται από ένα ηδονικό αίσθημα, που έχει την αρχή του στην ελπίδα της εκδίκησης. Χαρίζει, πράγματι, ηδονή η σκέψη ότι θα πετύχει κανείς αυτά που επιθυμεί. Φυσικά, κανένας δεν επιθυμεί πράγματα που ολοφάνερα είναι αδύνατο γι᾽ αυτόν να τα πετύχει — και ο άνθρωπος που κατέχεται από οργή επιθυμεί πράγματα που μπορεί να τα πετύχει. Είχε δίκαιο λοιπόν ο ποιητής που είπε για τον θυμό πως,

είναι πιο γλυκός κι από το σταλαχτό το μέλι,
στα στήθη όταν ανεβαίνει των ανθρώπων.

Και γι᾽ αυτόν λοιπόν τον λόγο ακολουθεί ένα αίσθημα ηδονής, αλλά και για τον λόγο ότι το μυαλό αυτών των ανθρώπων είναι συνεχώς απασχολημένο με την εκδίκηση· έτσι το όραμα που γεννιέται τότε μπρος στα μάτια τους γεμίζει το μέσα τους με ηδονή — όπως ακριβώς συμβαίνει με όσα βλέπουμε στα όνειρά μας.

Δεδομένου ότι η απαξίωση είναι μια ενέργεια που προκύπτει από την ιδέα που έχουμε για κάτι πως δεν αξίζει τίποτε (ας μην ξεχνούμε ότι άξια της προσοχής μας θεωρούμε τα κακά και τα καλά πράγματα —μαζί και όλα όσα τείνουν να γίνουν κακά ή καλά— και ότι θεωρούμε ανάξια της προσοχής μας όλα εκείνα που η αξία τους λογαριάζουμε πως είναι ίση με το μηδέν ή ότι είναι εντελώς ασήμαντη), μιλούμε για τρία είδη απαξίωσης: την περιφρόνηση, την κακεντρεχή εναντίωση, και την προσβολή. Πραγματικά: Αυτός που περιφρονεί, αδιαφορεί από απαξίωση (στην πραγματικότητα, οι άνθρωποι περιφρονούν καθετί που θεωρούν ότι δεν έχει καμιά αξία, και αδιαφορούν απαξιωτικά για ό,τι δεν έχει καμιά αξία). Αλλά και αυτός που εναντιώνεται από κακεντρέχεια είναι ολοφάνερο ότι περιφρονεί, αφού η κακεντρεχής εναντίωση δεν είναι παρά παρεμπόδιση της θέλησης του άλλου, όχι για «ίδιον όφελος», αλλά για να μη ωφεληθεί ο άλλος.

Ακριβώς λοιπόν επειδή αυτός που εναντιώνεται δεν εναντιώνεται για να ωφεληθεί ο ίδιος, θα πει ότι αισθάνεται περιφρόνηση για τον άλλον, αφού είναι φανερό ότι δεν τον θεωρεί ικανό ούτε να τον βλάψει (γιατί τότε θα τον φοβούνταν και δεν θα τον περιφρονούσε) ούτε να του φανεί χρήσιμος με έναν ουσιαστικό τρόπο (γιατί τότε θα κοίταζε πώς θα γίνει φίλος του). Αλλά και αυτός που προσβάλλει δείχνει επίσης περιφρόνηση, αφού η προσβολή δεν είναι παρά το να χρησιμοποιούμε πράξεις και λόγια που ντροπιάζουν αυτόν που τα υφίσταται, και αυτό το κάνουμε όχι για να προκύψει για μας κάποιο πρόσθετο κέρδος από αυτό που κάνουμε, αλλά απλώς για την προσωπική μας ευχαρίστηση (αυτοί που προβαίνουν σε αντίποινα δεν προσβάλλουν, βέβαια, αλλά εκδικούνται).

Η αιτία που νιώθουν ευχαρίστηση αυτοί που προσβάλλουν είναι ότι με το να κακομεταχειρίζονται τους άλλους πιστεύουν ότι «ανεβαίνουν» οι ίδιοι (γι᾽ αυτό και είναι επιρρεπείς σε προσβολές οι νέοι και οι πλούσιοι· γιατί φαντάζονται ότι προσβάλλοντας «ανεβαίνουν» οι ίδιοι). Στην προσβολή εμπεριέχεται η έλλειψη αισθήματος σεβασμού, και όποιος δεν δείχνει σέβας περιφρονεί· καμιά δεν τρέφουμε, πράγματι, τιμή για ό,τι δεν έχει αξία είτε ως καλό είτε ως κακό. Αυτός είναι ο λόγος που ο Αχιλλέας λέει μέσα στο θυμό του,

δεν με σεβάστηκε — αφού μου άρπαξε το δώρο μου και τώρα το ᾽χει εκείνος
και
λες κι ήμουνα κανείς τυχαίος ξωμερίτης,

θέλοντας να πει ότι αυτές οι πράξεις ήταν που προκάλεσαν τον θυμό του. Οι άνθρωποι πιστεύουν ότι έχουν το δικαίωμα να τιμώνται από αυτούς που είναι κατώτεροί τους στην καταγωγή, στη δύναμη, στην αξία

[1379a] και, γενικά, σε ό,τι ο καθένας χωριστά παρουσιάζει μεγάλη υπεροχή, π.χ. στα χρήματα ο πλούσιος σε σύγκριση με τον φτωχό, στην ευγλωττία ο ρήτορας σε σύγκριση με αυτόν που δεν έχει το χάρισμα του λόγου, ο άρχοντας σε σύγκριση με τον υπήκοο, και αυτός που πιστεύει πως είναι άξιος να κυβερνάει σε σύγκριση με εκείνον που όλη του η αξία είναι να κυβερνιέται. Γι᾽ αυτό και είπε ο ποιητής,

βαρύς είν᾽ ο θυμός των διογέννητων των βασιλιάδων
και
τον κρατάει για πολύν καιρό μέσα του το θυμό του:

η αγανάκτησή τους ξεκινάει από το αίσθημα υπεροχής που έχουν. Οι άνθρωποι θέλουν επίσης να έχουν τον σεβασμό αυτών που θεωρούν πως έχουν υποχρέωση να τους μεταχειρίζονται καλά· αυτοί είναι εκείνοι στους οποίους έχουν κάνει, ή κάνουν, καλό ή οι ίδιοι ή κάποιος άλλος για λογαριασμό τους ή κάποιος δικός τους άνθρωπος, καθώς και όλοι εκείνοι στους οποίους θέλουν ή θέλησαν να κάνουν καλό.