ΔΡΑΜΑΤΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ: ΕΥΡΙΠΙΔΗΣ - Τρῳάδες (895-968)

ΕΛΕΝΗ
895 Μενέλαε, φροίμιον μὲν ἄξιον φόβου
τόδ᾽ ἐστίν· ἐν γὰρ χερσὶ προσπόλων σέθεν
βίᾳ πρὸ τῶνδε δωμάτων ἐκπέμπομαι.
ἀτὰρ σχεδὸν μὲν οἶδά σοι μισουμένη,
ὅμως δ᾽ ἐρέσθαι βούλομαι· γνῶμαι τίνες
900 Ἕλλησι καὶ σοὶ τῆς ἐμῆς ψυχῆς πέρι;
ΜΕ. οὐκ εἰς ἀκριβὲς ἦλθες, ἀλλ᾽ ἅπας στρατὸς
κτανεῖν ἐμοί σ᾽ ἔδωκεν, ὅνπερ ἠδίκεις.
ΕΛ. ἔξεστιν οὖν πρὸς ταῦτ᾽ ἀμείψασθαι λόγῳ,
ὡς οὐ δικαίως, ἢν θάνω, θανούμεθα;
905ΜΕ. οὐκ ἐς λόγους ἐλήλυθ᾽, ἀλλά σε κτενῶν.
ΕΚ. ἄκουσον αὐτῆς, μὴ θάνῃ τοῦδ᾽ ἐνδεής,
Μενέλαε, καὶ δὸς τοὺς ἐναντίους λόγους
ἡμῖν κατ᾽ αὐτῆς· τῶν γὰρ ἐν Τροίᾳ κακῶν
οὐδὲν κάτοισθα. συντεθεὶς δ᾽ ὁ πᾶς λόγος
910 κτενεῖ νιν οὕτως ὥστε μηδαμοῦ φυγεῖν.
ΜΕ. σχολῆς τὸ δῶρον· εἰ δὲ βούλεται λέγειν,
ἔξεστι. τῶν σῶν δ᾽ οὕνεχ᾽, ὡς μάθῃ, λόγων
δώσω τόδ᾽ αὐτῇ, τῆσδε δ᾽ οὐ δώσω χάριν.
ΕΛ. ἴσως με, κἂν εὖ κἂν κακῶς δόξω λέγειν,
915 οὐκ ἀνταμείψῃ πολεμίαν ἡγούμενος.
ἐγὼ δ᾽, ἅ σ᾽ οἶμαι διὰ λόγων ἰόντ᾽ ἐμοῦ
κατηγορήσειν, ἀντιθεῖσ᾽ ἀμείψομαι.
[τοῖς σοῖσι τἀμὰ καὶ τὰ σ᾽ αἰτιάματα].
πρῶτον μὲν ἀρχὰς ἔτεκεν ἥδε τῶν κακῶν
920 Πάριν τεκοῦσα· δεύτερον δ᾽ ἀπώλεσε
Τροίαν τε κἄμ᾽ ὁ πρέσβυς οὐ κτανὼν βρέφος,
δαλοῦ πικρὸν μίμημ᾽, Ἀλέξανδρόν ποτε.
ἐνθένδε τἀπίλοιπ᾽ ἄκουσον ὡς ἔχει.
ἔκρινε τρισσὸν ζεῦγος ὅδε τρισσῶν θεῶν·
925 καὶ Παλλάδος μὲν ἦν Ἀλεξάνδρῳ δόσις
Φρυξὶ στρατηγοῦνθ᾽ Ἑλλάδ᾽ ἐξανιστάναι,
Ἥρα δ᾽ ὑπέσχετ᾽ Ἀσιάδ᾽ Εὐρώπης θ᾽ ὅρους
τυραννίδ᾽ ἕξειν, εἴ σφε κρίνειεν Πάρις·
Κύπρις δὲ τοὐμὸν εἶδος ἐκπαγλουμένη
930 δώσειν ὑπέσχετ᾽, εἰ θεὰς ὑπερδράμοι
κάλλει. τὸν ἐνθένδ᾽ ὡς ἔχει σκέψαι λόγον·
νικᾷ Κύπρις θεάς, καὶ τοσόνδ᾽ οὑμοὶ γάμοι
ὤνησαν Ἑλλάδ᾽· οὐ κρατεῖσθ᾽ ἐκ βαρβάρων,
οὔτ᾽ ἐς δόρυ σταθέντες, οὐ τυραννίδι.
935 ἃ δ᾽ εὐτύχησεν Ἑλλάς, ὠλόμην ἐγὼ
εὐμορφίᾳ πραθεῖσα, κὠνειδίζομαι
ἐξ ὧν ἐχρῆν με στέφανον ἐπὶ κάρᾳ λαβεῖν.
οὔπω με φήσεις αὐτὰ τἀν ποσὶν λέγειν,
ὅπως ἀφώρμησ᾽ ἐκ δόμων τῶν σῶν λάθρᾳ.
940 ἦλθ᾽ οὐχὶ μικρὰν θεὸν ἔχων αὑτοῦ μέτα
ὁ τῆσδ᾽ ἀλάστωρ, εἴτ᾽ Ἀλέξανδρον θέλεις
ὀνόματι προσφωνεῖν νιν εἴτε καὶ Πάριν·
ὅν, ὦ κάκιστε, σοῖσιν ἐν δόμοις λιπὼν
Σπάρτης ἀπῆρας νηὶ Κρησίαν χθόνα.
εἶεν.
945 οὐ σ᾽, ἀλλ᾽ ἐμαυτὴν τοὐπὶ τῷδ᾽ ἐρήσομαι·
τί δὴ φρονοῦσά γ᾽ ἐκ δόμων ἅμ᾽ ἑσπόμην
ξένῳ, προδοῦσα πατρίδα καὶ δόμους ἐμούς;
τὴν θεὸν κόλαζε καὶ Διὸς κρείσσων γενοῦ,
ὃς τῶν μὲν ἄλλων δαιμόνων ἔχει κράτος,
950 κείνης δὲ δοῦλός ἐστι· συγγνώμη δ᾽ ἐμοί.
ἔνθεν δ᾽ ἔχοις ἂν εἰς ἔμ᾽ εὐπρεπῆ λόγον·
ἐπεὶ θανὼν γῆς ἦλθ᾽ Ἀλέξανδρος μυχούς,
χρῆν μ᾽, ἡνίκ᾽ οὐκ ἦν θεοπόνητά μου λέχη,
λιποῦσαν οἴκους ναῦς ἔπ᾽ Ἀργείων μολεῖν.
955 ἔσπευδον αὐτὸ τοῦτο· μάρτυρες δέ μοι
πύργων πυλωροὶ κἀπὸ τειχέων σκοποί,
οἳ πολλάκις μ᾽ ἐφηῦρον ἐξ ἐπάλξεων
πλεκταῖσιν ἐς γῆν σῶμα κλέπτουσαν τόδε.
βίᾳ δ᾽ ὁ καινός μ᾽ οὗτος ἁρπάσας πόσις
960 Δηίφοβος ἄλοχον εἶχεν ἀκόντων Φρυγῶν.
πῶς οὖν ἔτ᾽ ἂν θνῄσκοιμ᾽ ἂν ἐνδίκως, πόσι,
πρὸς σοῦ δικαίως, ἣν ὃ μὲν βίᾳ γαμεῖ,
τὰ δ᾽ οἴκοθεν κεῖν᾽ ἀντὶ νικητηρίων
πικρῶς ἐδούλευσ᾽; εἰ δὲ τῶν θεῶν κρατεῖν
965 βούλῃ, τὸ χρῄζειν ἀμαθές ἐστί σοι τόδε.
ΧΟ. βασίλει᾽, ἄμυνον σοῖς τέκνοισι καὶ πάτρᾳ
πειθὼ διαφθείρουσα τῆσδ᾽, ἐπεὶ λέγει
καλῶς κακοῦργος οὖσα· δεινὸν οὖν τόδε.

***
ΕΛΕΝΗΤέτοιο προοίμιο εμπνέει, Μενέλαε, φόβο·γιατί ήρθανε και μ᾽ άδραξαν κι εδώ έξωμε το στανιό οι ανθρώποι σου με βγάλαν.Πως με μισείς, βέβαιη σχεδόν· μα θέλωνα σε ρωτήσω· οι γνώμες των Ελλήνων900για τη ζωή μου ποιές; και ποιά η δική σου;ΜΕΝ. Συζήτηση πολλή δεν έγινε· όλοςο στρατός σε παράδωσε σ᾽ εμένα,να σε σκοτώσω· εμένα έχεις προσβάλει.ΕΛΕ. Ε, ν᾽ απολογηθώ την άδεια δώσ᾽ μουκαι θ᾽ αποδείξω πως ο θάνατός μου,αν θα θανατωθώ, δε θα ᾽ναι δίκιος.ΜΕΝ. Να σε σκοτώσω εδώ ᾽ρθα, όχι για λόγια.ΕΚΑ. Μενέλαε, ας μιλήσει· μ᾽ ένα τέτοιοπαράπονο ας μην πάει, και δώσ᾽ μου εμένατον αντίλογο· τίποτα δεν ξέρειςαπ᾽ τις κακίες που ᾽καμε αυτή στην Τροία.Όλ᾽ αν λογαριαστούν, θα γίνει αμέσως910φανερό πως αθώωση δε χωράει.ΜΕΝ. Καιρός χαμένος, μα ας μιλήσει, αν θέλει·να ξέρει μόνο πως την άδεια τούτητη δίνω για ν᾽ ακούσω τους δικούς σουτους λόγους κι όχι για δικιά της χάρη.ΕΛΕ. Στα επιχειρήματά μου, αφού εσύ μ᾽ έχειςγια εχθρό σου, κι αν σωστά κριθούν κι αν όχι,καμιάν απάντηση ίσως να μη δώσεις.Εγώ θ᾽ ανασκευάσω ένα προς έναόσα να πεις σ᾽ εμένα ενάντια θα είχες,αν δεχόσουν συζήτηση μαζί μου.

Δείχνει την Εκάβη.

Των συμφορών νά η πρώτη αιτία: ετούτη920που γέννησε τον Πάρη· Τροία κι εμέναμας χάλασε, μετά από τούτη, ο γέροςπου το μωρό δε σκότωσε, του ονείρουτο δαυλό, τον Αλέξαντρο μια μέρα.Άκουσε τη συνέχεια τώρα· ο Πάρηςέκρινε τρεις θεές· η μια, η Παλλάδα,του ᾽ταξε πως μ᾽ εκείνον αρχηγό τουςοι Φρύγες θα κυρίευαν την Ελλάδα·η Ήρα πως, αν την προτιμούσε ο Πάρης,θα τον έκανε ρήγα της Ασίαςκαι της Ευρώπης, όση εδώθε πέφτει·η Κύπρη τού εξυμνούσε το κορμί μου930και θα του το ᾽δινε, έταζε, αν εκείνηστου κάλλους τον αγώνα ερχόταν πρώτη.Νά τώρα το αποτέλεσμα· τις άλλεςνικάει η Κύπρη, κι απ᾽ το γάμο μου είδεαυτή καν την ωφέλεια η Ελλάδα:δεν κάματε ρηγάδες τους βαρβάρους,δε σας χτυπήσαν, δε σας πήραν δούλους.Μα της Ελλάδας η ευτυχία, δική μουκαταστροφή· πουλήθηκα για να ᾽μαιόμορφη, και στ᾽ ανάθεμα με στέλνουν,που μου ᾽πρεπε στεφάνι στο κεφάλι.Θα πεις δεν απαντώ στο κύριο θέμα:γιατί κρυφά απ᾽ το σπίτι σου να φύγω.940Ήρθε αυτηνής ο γιος —πες τονε Πάρηή Αλέξαντρο, όπως θες— ο δαίμονάς μουαπό μεγάλη θεά συνοδεμένος·αυτόν εσύ —ντροπή σου— τον αφήνειςστο σπίτι σου και φεύγεις για την Κρήτη.Λοιπόν!Τώρα ρωτώ, όχι εσένα, τον εαυτό μουμε ποιά βουλή ακολούθησα έναν ξένοκαι σπίτι και πατρίδα παρατώντας.Τιμώρησε τη θεά, πιο πάνω στάσουκι από το Δία, που είν᾽ όλων ο δυνάστης,950μα μπρος της σκύβει· εμέ συμπάθησέ με.Κάτι θα πεις που λογικό ίσως μοιάζει·σαν πέθανε ο Αλέξαντρος, κι ο γάμοςο θεόγραφτός μου λύθηκε, να φύγωέπρεπ᾽ εγώ απ᾽ το σπίτι και στα πλοίατ᾽ αργίτικα να ᾽ρθω· μα αυτό ίσα ίσανα κάμω προσπαθούσα· μάρτυρές μου,φρουροί των πύργων και των κάστρων βάρδιες,που μ᾽ έπιασαν πολλές φορές, κρυφάμε σκοινιά να γλιστράω απ᾽ τα μπεντένια.Κι ο Δηίφοβος, ο αφέντης μου ο καινούριος,παρά τη γνώμη των Φρυγών μ᾽ αρπάζει960και με κρατάει με το στανιό δικιά του.Με ποιό δίκιο λοιπόν θα με σκοτώσεις,άντρα μου εσύ, αφού βλέπεις ότι ο έναςμε το στανιό γυναίκα του με κάνει,κι όσο για τ᾽ άλλα, αντίς βραβείο της νίκηςπικρή σκλαβιά με βρήκε; Αν πάλι θέλειςμε τους θεούς κανένας να τα βάζει,αυτή η αξίωση μοιάζει ανόητη κάπως.ΚΟΡ. Βασίλισσα, υπεράσπισε τη χώρακαι τα παιδιά σου· οι λόγοι της μαγεύουνκαι πείθουν· γκρέμισέ τους· η κακούργαείν᾽ εύγλωττη, κι αυτό ειναι να το τρέμεις.

Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΟΥ ΜΥΘΟΥ ΣΤΟΝ ΠΛΑΤΩΝΑ ΚΑΙ Ο ΜΥΘΟΣ ΤΟΥ ΗΡΟΣ

Ε Ι Σ Α Γ Ω Γ Η 

 

          Ο Πλάτωνας, γιος του Αρίστωνα και της Περικτιόνης, γεννήθηκε το 428/9. Παρόλο που δεν ξέρουμε πολλά για την οικογένεια του πατέρα του και μόνο τα ονόματα του παππού του, Αριστοκλή και του πατέρα του, δείχνουν πως το γένος τους ήταν αριστοκρατικό. Το ίδιο και από τη μεριά της μητέρας του, η οποία καταγόταν από παλιά αρχοντική γενιά. Η σημαντικότερη πηγή πληροφοριών που έχουμε για τη ζωή του Πλάτωνα, είναι ένα κείμενο του ίδιου, η 7^η επιστολή του, ένα γράμμα προς τους Συρακούσιους φίλους του, το οποίο αποτελεί ένα είδος αυτοβιογραφίας.

 

            Στη νεανική του ηλικία ασχολήθηκε με την τραγική ποίηση, αλλά μετά τη γνωριμία του με το Σωκράτη δεν ασχολήθηκε ποτέ πλέον με αυτή. Όμως το λογοτεχνικό του ταλέντο, που προκύπτει μέσα από τους διαλόγους του, είναι φανερό σε κάθε αναγνώστη. Η ενασχόλησή του αυτή, με την τραγική ποίηση, εξηγεί σε μεγάλο βαθμό και τη λογοτεχνική μορφή, την οποία επέλεξε για να διατυπώσει τις φιλοσοφικές του θέσεις.

 

            Μετά το θάνατο του Σωκράτη, ο Πλάτωνας κατέφυγε μαζί με άλλους του σωκρατικού κύκλου στα Μέγαρα, στον φιλόσοφο Ευκλείδη. Κατά την πρώτη δεκαετία, μετά το θάνατο του Σωκράτη, ο Πλάτωνας έγραψε τους πρώιμους διαλόγους του, όπως είναι η «Απολογία του Σωκράτη» και ο «Πρωταγόρας». Ύστερα σε ωριμότερη ηλικία, έγραψε έργα όπως είναι το «Συμπόσιο», ο «Φαίδων» και η περίφημη «Πολιτεία». Στην τελευταία φάση της ζωής του, έγραψε μεταξύ άλλων και τους «Νόμους», ένα έργο πάνω στη νομοθεσία μιας ιδανικής πολιτείας. Όλα τα έργα του εκτός από την «Απολογία του Σωκράτη» και τις «Επιστολές», είναι γραμμένα σε διαλεκτική μορφή με βασικό συζητητή, κατά κανόνα, το μεγάλο δάσκαλό του , το Σωκράτη.

 

            Η «Πολιτεία» είναι το περιεκτικότερο και το εκτενέστερο, ,μετά τους «Νόμους» έργο του Πλάτωνα. Μορφολογικά, αποτελεί μια αφήγηση του Σωκράτη, σε κάποιον ή κάποιους μη κατονομαζόμενους ακροατές  που τον ακούνε σιωπηλοί, Θεματικός πυρήνας της συζήτησης που διηγείται ο Σωκράτης είναι το ερώτημα περί δικαιοσύνης. Συγκεκριμένα για το τι είναι δικαιοσύνη και ποιο είναι το όφελος γι’ αυτόν που πράττει δικαιοσύνη. Στα πλαίσια αυτών των ερωτημάτων γίνεται συζήτηση για μια δίκαιη πολιτεία και οι συνομιλητές προσπαθούν να εντοπίσουν την ιδεώδη πολιτεία.

 

            Στην προσπάθειά του ο Πλάτωνας να προσεγγίσει τη δικαιοσύνη και την ιδεώδη πολιτεία, χρησιμοποιεί ένα νέα στοιχείο, το μύθο, που τον δημιουργεί ο ίδιος και τον εισάγει σε όλα του σχεδόν τα έργα, για να απεικονίσει την αλήθεια. Με το στοιχείο αυτό του μύθου ασχολούνται και τα επόμενα δύο κεφάλαια.

 

            Το πρώτο κεφάλαιο αναφέρεται στο λόγο που ο Πλάτωνας χρησιμοποιεί μέσα στα κείμενά του το μύθο, καθώς και το πλαίσιο μέσα στο οποίο καλείται να τον δημιουργήσει. Στο δεύτερο κεφάλαιο, ως παράδειγμα αυτού του στοιχείου, παρουσιάζεται ο μύθος του Ηρός, ένας μύθος της μεταθανάτιας κρίσης των  ψυχών και όλη η συμβολική αξία των εικόνων που παραθέτει ο Πλάτωνας, μέσα σε αυτόν.

    

Η  ΕΝΝΟΙΑ  ΤΟΥ  ΜΥΘΟΥ  ΣΤΟΝ  ΠΛΑΤΩΝΑ

 

            Ο Πλάτωνας θέλοντας να εκφράσει την αλήθεια με την κατά το δυνατό μεγαλύτερη ακρίβεια, χρησιμοποιεί μια μορφή πρωτόπλαστη, με περίτεχνα λόγια και  ζωντανές εικόνες το μύθο. Ο μύθος μπορεί να μιλήσει στο έργο του Πλάτωνα για ότι ο νους δεν μπορεί να μιλήσει[1]. Ότι ο νους δεν μπορεί να εκφράσει και να τελειοποιήσει, αναλαμβάνει να κάνει ο μύθος. Χρησιμοποιεί εικόνες, οι οποίες δεν είναι αυθαίρετες., αλλά εμπνευσμένες από την αλήθεια που προσπαθεί να προσεγγίσει και τείνουν να μιμηθούν αυτή την αλήθεια. Έτσι ο πλατωνικός μύθος δεν είναι ένα ασυνάρτητο μύθευμα, αλλά ένα σύμπλεγμα με εικόνες, με αρχή και τέλος, που έχει ένα νόημα και ένα σκοπό.

 

            Ο μύθος αυτός που χρησιμοποιεί ο Πλάτωνας, δεν είναι  ο ίδιος , ούτε έχει καμία σχέση με  εκείνον της αρχαίας τραγωδίας, αλλά είναι ένα νέο είδος ,εμπνευσμένο από τον ίδιο, που θέλει μόνο να αναπαραστήσει το λογικό νόημα, την αλήθεια. Ο μύθος της τραγωδίας δεν είναι φιλοσοφικός μύθος, αλλά κοσμογονικός και αρχίζει ήδη να χαλάει και να χάνεται στην αρχή της φιλοσοφικής δραστηριότητας του Πλάτωνα, κατά την περίοδο της ακμής του Ευριπίδη[2]. Τώρα πλέον ο Πλάτωνας δεν προσπαθεί να αναστήσει τον παλιό μύθο, αλλά δημιουργεί έναν καινούργιο, καθαρό και αψεγάδιαστο μύθο, που τον διακρίνει η σεμνότητα, η λαμπεράδα, η αυτάρκεια και η ευδαιμονία του και βρίσκεται απέναντι από τον αφιλοσόφητο παλαιό μύθο.

 

            Ο Πλάτωνας με όλη του την ποιητική φαντασία εισάγει στο έργο του το μύθο με απόλυτα περίτεχνο τρόπο και ιστορεί τα δρώμενα με βάση τη δραματική τέχνη, την αναπαράσταση και τη μίμηση. Μια τέχνη που δεν μιμείται είδωλα, αλλά εικόνες. Και οι εικόνες αυτές μέσα στο μύθο, είτε αυτός αναφέρεται στη δημιουργία και τη σύσταση του κόσμου είτε στο ανθρώπινο δράμα είτε στη μεταθανάτια μοίρα της ψυχής, αναπαριστούν πάντα αυτά που με το λόγο δεν μπορούν να λεχθούν. Είναι η συνέχεια του λόγου , όταν αυτός δεν μπορεί να φτάσει σε ένα τέλος λογικό, Για τον Πλάτωνα, η εικόνα είναι απαραίτητη προϋπόθεση, για να φτάσουμε στη γνώση[3]. Γι’ αυτό μας δίνει μυθικές αναπαραστάσεις που προβάλλουν επιβλητικά σε μορφές ποιητικές. Γίνεται μυθολόγος και πλάθει εικόνες για να απεικονίσει την αλήθεια.

 

            Όλη του αυτή την τέχνη, ο ίδιος ο Πλάτωνας μας την παρουσιάζει στην «Πολιτεία» του όπου βάζει στο στόμα του Σωκράτη έναν υπαινιγμό για την τέχνη της μυθοπλασίας  αυτής[4].  Τους ίδιους τους μύθους, τους περισσότερους τουλάχιστον τους ακούμε από το στόμα του Σωκράτη. Σωκράτης και πλατωνικός μύθος είναι δύο μορφές αχώριστες. Ο Σωκράτης αναδύεται μέσα από την ψυχή του Πλάτωνα και παίρνει την ενδαιμονισμένη μορφή του μύθου.

 

            Ο μύθος είναι άμεσα συνδεδεμένος με το λόγο και αυτό γιατί ο μύθος είναι αυτός που δίνει μορφή στο λόγο. Τον κάνει κατανοητό από όλους ενώ παράλληλα μπορεί να εκφράσει όλα τα νοήματα που θέλει να πει, ώστε να προσεγγίσει όσο πιο πολύ μπορεί τον τελικό στόχο, την αλήθεια. Ο λόγος, όπως αναφέρει ο Ι. Θεοδωρακόπουλος, είναι σαν να έχει ανάγκη από το μύθο[5]. Ο μύθος έρχεται να αποπερατώσει αυτό που δεν μπορεί ο λόγος, ο οποίος δεν έχει ποτέ τέλος. Ο λόγος μπορεί συνέχεια να προχωράει από το ένα αίτιο στο άλλο και από το ένα συμπέρασμα στο άλλο, χωρίς να τελειώνει ποτέ. Ο μύθος καταφέρνει να αποπερατώσει το διάλογο, δίνοντας ένα λογικό τέλος και μια λογική ερμηνεία.

 

            Μύθος και λόγος, μέσα στο έργο του Πλάτωνα, αποτελούν δύο στοιχεία ομόζυγα αλλά και αντίζυγα. Ομόζυγα μεν γιατί  ο μύθος είναι απόλυτα ταιριασμένος με το λόγο, αλλά και αντίζυγα αφού ο μύθος είναι ιστόρηση και κάθε ιστόρηση, είναι αντίθετη στην έννοια, όπως επίσης αναφέρει ο Θεοδωρακόπουλος[6]. Και με την έννοια δουλεύει ο λόγος και όχι ο μύθος. Και αυτό γιατί ο μύθος δεν είναι πάντα λογικός και αληθής, αν και έχει πάντα κάποιο πυρήνα αλήθειας[7], αφού στόχος του είναι να φτάσει σε κάποιο λογικό τέλος μέσα από το συμβολισμό και να περάσει τα σύνορα του λόγου ώστε να προσεγγίσει την αλήθεια. Βρισκόμαστε εδώ στην περιοχή του «σκόπιμου ψεύδους»[8],  πάνω στο οποίο ο Πλάτωνας θεμελιώνει την «Πολιτεία» του. Ο ίδιος , εξηγεί μέσα στην «Πολιτεία» το σκόπιμο ψέμα, το οποίο το διακρίνει από τα άλλα ψέματα, ως «ψέμα αποτελεσματικό» και θεωρεί ότι είναι επιτρεπτό όταν πρόκειται να ωφελήσει[9].  Έτσι ο μύθος αυτός μέσα στο πλατωνικό έργο είναι εσωτερικός  και ο λόγος και ο σκοπός του είναι « να ερμηνεύσει το ανερμήνευτο, να ιστορήσει το ανιστόρητο, να δώσει χρόνο στο άχρονο, να ομολογήσει το αμολόγητο και να μεταδώσει το αμετάδοτο»[10]. Είναι ένας έμψυχος οργανισμός που έχει αυτάρκεια και ευδαιμονία.

 

            Ο πλατωνικός μύθος δεν τείνει έξω από τον εαυτό του. Έχει αυτάρκεια και δεν αφήνει καθόλου χρόνο στο νου του ανθρώπου να ενεργήσει και να αναρωτηθεί, αλλά τον γοητεύει με το αισθητικό του φως. Η βλάστηση του μύθου στο πλατωνικό έργο, άρχισε από τον «Πρωταγόρα», που ανήκει στα νεανικά κείμενα του φιλοσόφου. Ο καθεαυτό όμως πλατωνικός μύθος φανερώνεται για πρώτη φορά στο «Γοργία», έργο της πιο ώριμης ηλικίας του Πλάτωνα. Στο «Γοργία» το απλό παραμύθι και η απλή ζωγραφιά που μας φανερώνει στον «Πρωταγόρα» υπερνικείται και  παίρνει τη μορφή του μύθου  με όλα τα εκφραστικά σχήματα και τα σύμβολα του λόγου που έχουν συγκεκριμένο σκοπό μέσα στο σύνολο του έργου.

 

Ο   ΜΥΘΟΣ   ΤΟΥ   ΗΡΟΣ

 

            Ο Πλάτωνας επιλέγει να κλείσει το πολυσύνθετο έργο του , την «Πολιτεία», με μια αισιόδοξη διδαχή, ένα βαρυσήμαντο μύθο, που αναφέρεται στη μεταθανάτια ζωή. Ο δίκαιος άνθρωπος επιβραβεύεται και σ’ αυτόν  τον κόσμο, αλλά και μετά θάνατον. Αντίθετα οι άδικοι, οι τύραννοι, οι κακούργοι , τιμωρούνται σκληρά. Απόδειξη αυτής της απόδοσης της δικαιοσύνης στον άλλο κόσμο , είναι η μαρτυρία του Ηρός του Αρμενίου, την οποία εκθέτει μέσα από το στόμα του Σωκράτη.

 

            Σύμφωνα με το μύθο, ο Ηρ ο γιος  του Αρμενίου, που ήταν γενναίος πολεμιστής, σκοτώνεται στη μάχη. Το σώμα του για δέκα ημέρες παρέμεινε στο πεδίο της μάχης ανάμεσα στα πτώματα των υπολοίπων πολεμιστών που είχαν αρχίσει να αποσυντίθενται. Μετά από δώδεκα ημέρες, αφού τον είχαν μεταφέρει σπίτι του, τη στιγμή που τον  είχαν πάνω στη νεκρική πυρά, ο ήρωας ξαναγύρισε στη ζωή και άρχισε να διηγείται όσα είχε δει η ψυχή του στον άλλο κόσμο.

 

             Η ψυχή του, όπως διηγείται ο ίδιος ο Ηρ στο μύθο, που είχε φύγει  από το σώμα του, πορεύτηκε μαζί με άλλες ψυχές σε έναν τόπο δαιμονικό. Εκεί υπήρχαν δύο ανοίγματα πάνω στη γη, το ένα δίπλα στο άλλο και άλλα δύο απέναντί του πάνω στον ουρανό. Ανάμεσά τους κάθονταν δικαστές, οι οποίοι , αφού δίκαζαν, πρόσταζαν τους δίκαιους να προχωρήσουν δεξιά και επάνω,  μέσα από τον ουρανό και τους άδικους αριστερά και κάτω.

 

             Όταν παρουσιάστηκε ο Ηρ στους δικαστές, του είπαν να ακούει και να βλέπει προσεκτικά ό,τι συνέβαινε εκεί για να γίνει αγγελιοφόρος και να τα ανακοινώσει αργότερα όλα στους ζωντανούς. Έβλεπε εκεί τις ψυχές που είχαν δικαστεί, να προχωρούν προς τα δύο ανοίγματα και άλλες να βγαίνουν από τα άλλα δύο. Όσες ανέβαιναν από τα ανοίγματα της γης ήταν κατασκονισμένες και διψασμένες, ενώ όσες κατέβαιναν από τον ουρανό ήταν καθαρές. Όλες οι ψυχές πήγαιναν προς ένα λιβάδι και κατασκήνωναν εκεί σαν να ήταν  σε πανηγύρι. Όσες  έρχονταν από  τη γη, έκλαιγαν και οδύρονταν για όσα είχαν πάθει κατά την πορεία τους κάτω από τη γη, που είχε κρατήσει χίλια χρόνια. Όσες έρχονταν από τον ουρανό διηγούνταν όλα τα ευχάριστα που είχαν δοκιμάσει και όλη την ομορφιά που είχαν αντικρίσει.

 

            Οι ψυχές που είχαν διαπράξει αδικήματα, πλήρωναν για όλα δεκαπλάσιες ποινές. Επίσης με την ίδια αναλογία, δεκαπλάσιες ήταν και οι ανταμοιβές για όσες ψυχές είχαν φανεί δίκαιες. Ακόμη μεγαλύτερες ήταν οι τιμωρίες για όσους είχαν ασεβήσει προς τους θεούς ή τους γονείς ή για όσους είχαν σκοτώσει με τα ίδια τους τα χέρια. Τον Αρδιαίο, τον τύραννο της Παμφυλίας που διέπραξε στη ζωή του μεγάλα και πολλά κακουργήματα, οι τιμωροί του άλλου κόσμου τον έδεσαν χειροπόδαρα και τον τραβούσαν πάνω στα αγκάθια των ασπαλάθων. Ύστερα μαζί με άλλους πολλούς που είχαν διαπράξει πολλά ανομήματα, τον πέταξαν στον Τάρταρο.

 

            Επτά ημέρες έμειναν οι ψυχές στο λιβάδι και την όγδοη πορεύτηκαν σε ένα τόπο, όπου έβλεπαν ένα φως σαν ουράνιο τόξο, αλλά πολύ λαμπρότερο και καθαρότερο. Εκεί, μετά από μιας ημέρας δρόμο, είδαν να’ ναι τεντωμένες από τον ουρανό οι άκρες  των  δεσμών που το συγκρατούσαν. Αυτό το φως ήταν ο σύνδεσμος του ουρανού που συγκρατούσε την ουράνια περιφορά. Από τις άκρες των δεσμών του ήταν σφιχτά στερεωμένο το αδράχτι της Ανάγκης[11], το οποίο προκαλεί  όλες τις κινήσεις . Το αδράχτι είχε στέλεχος και αγκίστρι από σκληρό μέταλλο και σφόνδυλο που ήταν κοίλος και περιείχε άλλους  επτά σφονδύλους.  Στους  κύκλους που  σχημάτιζαν τα επάνω χείλη των σφονδύλων ήταν καθισμένες και περιστρέφονταν Σειρήνες, μια πάνω σε κάθε κύκλο. Κάθε Σειρήνα έβγαζε από μέσα της έναν ήχο και όλες μαζί σχημάτιζαν ένα αρμονικό ταίριασμα από νότες. Την κυκλική κίνηση των σφονδύλων, πάνω στα γόνατα της Ανάγκης, παρακολουθούσαν καθισμένες πάνω σε θρόνους οι τρεις Μοίρες, η Λάχεσις, η Κλωθώ και η Άτροπος και τραγουδούσαν η καθεμιά πάνω στη μελωδία των Σειρήνων. Η Λάχεσις τα περασμένα, η Κλωθώ τα τωρινά και  η Άτροπος τα μελλούμενα.

 

            Φθάνοντας εκεί οι ψυχές, ήταν αναγκασμένες να διαλέξουν το είδος της ζωής που ήθελαν να ζήσουν κατά την επόμενη ενσάρκωσή τους. Ένας προφήτης έπειτα πήρε από τα γόνατα της Λάχεσης πολλά παραδείγματα ζωής, τα τοποθέτησε μπροστά στις ψυχές και ανεβαίνοντας σε ένα βήμα ψηλό, απήγγειλε ένα λόγο[12] της Λάχεσης που καλούσε τις ψυχές να τραβήξουν τον κλήρο τους για τη σειρά που θα διαλέξουν. Ο καθέναν έπρεπε  ανάλογα με τη σειρά που προσδιόριζε ο κλήρος του, να επιλέξει ένα ορισμένο είδος ζωής.

 

            Οι αφιλοσόφητες ψυχές έσπευσαν να επιλέξουν βίους ένδοξους, χωρίς να υπολογίσουν πόση δυστυχία κρύβουν μέσα τους τα αξιώματα και τα μεγαλεία. Όσες  όμως  ψυχές είχαν δοκιμαστεί σκληρά στην προηγούμενη ζωή τους, τώρα πρόσεχαν να μην απατηθούν από τη δολερή λάμψη. Είδε την ψυχή του Οδυσσέα, που ’χε τον τελευταίο κλήρο, να διαλέγει την ήσυχη ζωή  ενός άσημου ανθρώπου. Επίσης είδε πολλές ψυχές ανθρώπων να επιλέγουν ζωές  ζώων και πολλών ζώων να επιλέγουν ζωές ανθρώπων.

 

            Μετά την επιλογή της κάθε ψυχή πήγαινε μπροστά στη Λάχεση και εκείνη έδινε στην καθεμιά ένα δαίμονα που θα τη συνόδευε στη ζωή που είχε διαλέξει. Ο δαίμονας πήγαινε πρώτα την ψυχή  στην Κλωθώ για να επικυρώσει αυτή την επιλογή της μοίρας της κάθε ψυχής και μετά την πήγαινε στην Άτροπο, η οποία έκανε αμετάστροφη την επικύρωση της Κλωθώς. Έπειτα όλες οι ψυχές, χωρίς να κοιτάζουν πίσω, προχωρούσαν προς την πεδιάδα της λήθης όπου κατασκήνωναν εκεί και έπιναν από το νερό του Αμέλητα ποταμού και σιγά σιγά ο καθένας  ξεχνούσε τα πάντα. Τα μεσάνυχτα, μετά από δυνατή βροντή και σεισμό οι ψυχές άρχιζαν να αναπηδούν προς τα πάνω για να ξαναγεννηθούν μέσα στα νέα τους σώματα. Τον  ΄Ηρα μόνο δεν τον άφησαν να πιει νερό από τον Αμέλητα ποταμό. Το πώς ξαναγύρισε στο σώμα του δεν το ήξερε. Ξαφνικά ανοίγοντας τα μάτια του, απλώς είδε πως ήταν πρωί και βρισκόταν πάνω στην πυρά.

 

            Ο μύθος του Ηρός είναι επίνοια του Πλάτωνα, αλλά ο φιλόσοφος έχει  αντλήσει στοιχεία από κάποια προφορική παράδοση, από τη λαϊκή πίστη, από τις θεωρίες των ορφικών και των πυθαγορείων για τη μεταφυσική και από τις τελετουργίες των Ελευσίνιων μυστηρίων. Ιδιαίτερη σημασία, έχει να προσέξουμε στο μύθο τον τρόπο, με τον οποίο γίνεται από τις ψυχές, η εκλογή της νέας τους ζωής και μάλιστα πριν λάβουν το νερό από τον Αμέλητα ποταμό. Και αυτό, για να μπορούν να έχουν όλη τη γνώση και όλη την πείρα που χρειάζονται, για να διαλέξουν ενσυνείδητα τη ζωή που θέλουν. Σε αυτό, συμβάλει ο διάλογος που γίνεται μεταξύ των ψυχών σε εκείνο το λιβάδι και σκοπός του είναι, να μεταδώσει η μια ψυχή στην άλλη, την  πείρα που έχει από όλα όσα έχει βιώσει. Οι μεν ψυχές, που έρχονται από τον ουρανό, να μιλήσουν  στις άλλες για όλη την ευδαιμονία και την απέραντη ομορφιά που είχαν αντικρίσει και οι δε ψυχές, που έρχονται από τα έγκατα της γης, να ομολογήσουν στις  άλλες, τη χιλιόχρονη, κακότυχη πορεία τους μέσα στη γη. Όλο  αυτό το συναπάντημα των ψυχών, ανθρώπων κάθε λογής. Ο Πλάτωνας το παρομοιάζει με πανηγύρι όπου όλες οι ψυχές ανταλλάσσουν η μία με την άλλη, όχι υλικά αγαθά, αλλά την πείρα τους και την γνώση τους για τη ζωή.

 

            Βλέπουμε εδώ την μεγάλη σημασία της πείρας που έχει αποκτήσει η ψυχή από την προηγούμενη ζωή της επάνω στη γη, για την απόφαση που θα πρέπει να πάρει, για τη μοίρα που θα διαλέξει. Η εκλογή του καινούργιου βίου, στηρίζεται στην ανάμνηση αυτής της γνώσης που έχει η ψυχή από την πείρα της και είναι μη αναστρέψιμη. Γι’ αυτό η ψυχή, δεν πρέπει να κάνει αλόγιστη εκλογή, αλλά να προσέξει πολύ.

 

            Είναι πολύ σημαντικό επίσης, το γεγονός της ελευθερίας της εκλογής και θέλει να μας δηλώσει ο Πλάτωνας εδώ, τη μεταφυσική ευθύνη που έχει ο κάθε άνθρωπος για τη ζωή του. Η ευθύνη αυτή αγγίζει την αιωνιότητα. Ο καθένας είναι απόλυτα ελεύθερος να διαλέξει τη μοίρα του και μόνο ο ίδιος έχει  την ευθύνη, χωρίς να παρεμβαίνει κανένας θεός[13]. Η ίδια η ψυχή του ανθρώπου έχοντας  ακόμα τη γνώση και την πείρα, χωρίς ακόμα να έχει πιει το νερό της  λήθης, διαλέγει ανάμεσα σε πολλά παραδείγματα ζωής αυτό που θέλει.

 

            Τα παραδείγματα που έχουν μπροστά τους οι ψυχές, είναι πολύ περισσότερα από το σύνολό τους και γι’ αυτό αν αναλογιστούν και τη γνώση που έχουν, μπορούν να διαλέξουν αυτό που τους αρμόζει. Και για να φανεί, ότι η ευθύνη και η δυσκολία, είναι η ίδια και για τον πρώτο και για τον τελευταίο που θα διαλέξει, ο προφήτης της Μοίρας Λάχεσης, αναφέρει ότι, δεν θα πρέπει, ούτε ο πρώτος να είναι ανέμελος ούτε ο τελευταίος να χάνει το κουράγιο του[14].

 

            Ο ίδιος ο Πλάτωνας, τονίζει τον κίνδυνο και τη δυσκολία αυτής της εκλογής, όταν κατά κάποιο τρόπο, βάζει το Σωκράτη να κόβει για λίγο το μύθο και να ξαναγυρίζει στο λόγο. Απευθύνεται στο Γλαύκωνα, λέγοντάς του, ότι θα πρέπει ο καθένας με μεγάλη φροντίδα και ακρίβεια να ξεχωρίζει το χρηστό από τον πονηρό βίο και να διαλέξει τον πιο καλό. Ωστόσο ακόμη και τώρα διατηρεί την εικόνα του μύθου ζωντανή[15].

 

             Η ψυχή επίσης δεν μπορεί να επηρεαστεί από πουθενά, αφού δεν μπορεί να δεχτεί βοήθεια, ούτε από τους θεούς ούτε από τις Μοίρες.  Έχει ως μοναδική βοήθεια την ανάμνηση, τη γνώση και την πείρα που έχει αποκτήσει κατά την διάρκεια της ζωής της στη γη.

 

            Κάτι που θέλει επίσης ο μύθος να παραστήσει ανάγλυφα, είναι η ενότητα της προσωπικότητας, στην οποία ο άνθρωπος κατευθύνεται, μέσα από τις πράξεις του και τις αποφάσεις του. Αυτή η ενότητα της προσωπικότητας, είναι το ιδανικό τέρμα των μόχθων του, αλλά είναι και σαν να ξεκινάει από την ιδανική αρχή του, όπως χαρακτηριστικά, αναφέρει ο Θεοδωρακόπουλος[16].

 

            Έχουμε μπροστά μας έτσι, μέσα από την παραστατική αφήγηση του Σωκράτη, όλη την πραγματικότητα που θέλει να μας διδάξει ο Πλάτωνας για την ψυχή του ατόμου, όταν αυτή βρίσκεται πλέον  στον άλλο κόσμο. Αυτό που πρέπει να κρατήσουμε , είναι ότι στη ψυχή, αποδίδεται πλήρως δικαιοσύνη και παράλληλα ελευθερία, να επιλέξει ενσυνείδητα, βάση της πείρας της, τη μοίρα της για την επόμενη ζωή της.

 

    Ε Π Ι Λ Ο Γ Ο Σ 

 

            Ο Πλάτωνας  μας άφησε ένα μοναδικό έργο. Πολλοί μελετητές, μέχρι και σήμερα, έχουν ασχοληθεί και ασχολούνται ακόμα με το μαγευτικό πλατωνικό έργο και μιλούν με θαυμασμό για τη φιλοσοφική σκέψη του Πλάτωνα. Τον τρόπο με τον οποίο προσπαθούσε να αναλύσει και να προσεγγίσει τα θέματά του και την ιδιαίτερη μεταχείριση του λόγου του μέσα στα κείμενά του. Με τέτοιο ιδιαίτερο τρόπο, δημιουργούσε ο Πλάτωνας και τους μύθους του, τους οποίους προσέθετε στο  έργο του για να μπορέσει να συλληφθεί στο άπλετο φως η αλήθεια. Τον ενδιέφερε πολύ να αντιλαμβάνεται την  αλήθεια , όλο του το κοινό και να φτάνει σε αυτή με τον πιο παραστατικό τρόπο, ώστε να γίνεται κατανοητή.

 

            Ήταν υπέρμαχος της δικαιοσύνης και ήθελε να αποδείξει την απόλυτη δικαιοσύνη και στη μεταθανάτια ζωή. Παραθέτοντας με περίτεχνο τρόπο το μύθο του Ηρός, στο τέλος της  «Πολιτείας» του μιλάει με αλυσιδωτές εικόνες για την κρίση των ψυχών, τη δικαιοσύνη που τους αποδίδεται και την ελευθερία που τους δίνεται στην επιλογή της μοίρας τους στην επομένη ζωή τους.

 

            Ιδιαίτερα σημαντικό, είναι όμως να προσέξουμε πως πέρα από αυτά τα θέματα που αναφέρει άμεσα μέσα στο μύθο, ο Πλάτωνας μας περνάει έμμεσα το γεγονός της αθανασίας της ψυχής. Τίποτα δεν χάνεται από την ψυχή του ανθρώπου, ούτε πράξη, ούτε γνώση, είτε στον επίγειο κόσμο είτε στον άλλο. Απόδειξη αυτού είναι, ότι η ψυχή στον άλλο κόσμο, έχοντας την πείρα που έχει αποκτήσει από τη ζωή της στη γη, καλείται σε πλαίσια απόλυτης ελευθερίας να επιλέξει τον επόμενο βίο της κατά τη μετενσάρκωσή της. Η ψυχή του ανθρώπου είναι αθάνατη και μέσα από το μύθο του ο Πλάτωνας μας το αποδεικνύει με τον πιο ωραίο, «δίκαιο» και «ελεύθερο» τρόπο.

----------------------

[1] Κώστας Π. Μιχαηλίδης,  Πλάτων λόγος και Μύθος, Αθήνα, Εκδ. Παπαδήμα, 1998, σελ. 197. «Ό,τι για το νου παραμένει άρρητο, για τον μύθο γίνεται ρητό σαν ένα όραμα που γοητεύει, σαν μια φανέρωση που κρύβει συνάμα αυτό που φανερώνει γιατί το υπαινίσσεται».

[2] Ιωάννης Θεοδωρακόπουλος, Εισαγωγή στον Πλάτωνα, Αθήνα, 1970, σελ. 316.

Ο Ευριπίδης , αλλά και ο Κριτίας (θείος του Πλάτωνα) άρχισαν να σοφίζονται λογικά επιχειρήματα για να ξεριζώσουν το μύθο και να απομακρύνουν τη βλάστησή του μέσα στη ζωή. Ο Ευριπίδης με τον από μηχανής θεό, απέκοψε την αρχαία τραγωδία από τους θεούς και τους μύθους τους και την έφερε κοντά στα πάθη των ανθρώπων. Και ο Κριτίας επίσης, διδάσκει πως οι θεοί και οι μύθοι τους είναι μόνο επινοήματα κάποιων που θέλουν να φοβίζουν μ’ αυτά τους ανθρώπους για να τους κρατάνε μακριά από την αντινομία

[3] Ι. Θεοδωρακόπουλος, Εισαγωγή στον Πλάτωνα, σελ. 314-315.

[4] Πλάτων, Πολιτεία, Ν. Μ. Σκουτερόπουλος, Αθήνα, εκδ. Πόλις, 2002, 588b –588e.

[5] Ι. Θεοδωρακόπουλος, Εισαγωγή στον Πλάτωνα,σελ. 328.

[6] Ι. Θεοδωρακόπουλος, Εισαγωγή στον Πλάτωνα, σελ. 321.

[7] Πλάτων, Πολιτεία,377 α 5

[8] Έλλη Παππά, Ο Πλάτωνας στην εποχή μας, εκδ. του Εικοστού Πρώτου, 1997,σελ. 287.

[9] Πλάτων, Πολιτεία, 389 b – 389 c.

[10] Ι Θεοδωρακόπουλος, Εισαγωγή στον Πλάτωνα, σελ. 320 – 321.

[11] Η Ανάγκη ήταν η μητέρα των τριών Μοιρών, της Λάχεσης, της Κλωθώς και της Ατρόπου.

[12] Πλάτων, Πολιτεία, 617d – 617e.

[13] Πλάτων, Πολιτεία, 617e.

[14] Ό.π. 619b.

[15] Πλάτων, Πολιτεία, 618b – 618c.

[16] Ι. Θεοδωρακόπουλος, Εισαγωγή στον Πλάτωνα, σελ. 351.

Αυτοί που τα κρατάνε όλα μέσα τους για να μην πληγώσουν κανέναν

Δεν τους αναγνωρίζεις εύκολα. Σχεδόν σε ξεγελάνε. Σε ξεγελάει το εκρηκτικό του χαρακτήρα τους, το κέφι που μονίμως τους συνοδεύει και το βροντερό τους γέλιο που κάνει τα κεφάλια να γυρνάνε προς τη μεριά τους, σ’ όποιο μέρος κι αν βρίσκονται.

Είναι αυτοί που για τους εαυτούς τους είναι απαισιόδοξοι, αλλά κοινωνικοί κι εξωστρεφείς για όλους τους άλλους. Τη χαρά τους θα σ’ αφήσουν να τη δεις, τη λύπη τους ποτέ. Δεν περιμένουν γενέθλια, γιορτές και καρναβάλια για να γιορτάσουν, ούτε να συμβεί κάτι συνταρακτικά όμορφο στη ζωή τους για να χαρούν.

Γιορτάζουν χωρίς λόγο κι αφορμή κάθε μέρα κι αισθάνονται τυχεροί κι ευγνώμονες, μέσα στην κάθε ατυχία τους, γιατί αναγνωρίζουν ότι οι στιγμές που βρίσκονται με τους φίλους τους και τους δικούς τους ανθρώπους είναι σύντομες και περνάνε. Προσπαθούν λοιπόν να φτιάχνουν οι ίδιοι τις καλές στιγμές και να μην αφήνουν τις συννεφιασμένες μέρες να τις επισκιάζουν.

Δε θα τους δεις ποτέ να μιζεριάζουν και να ‘ναι κακόκεφοι κι αμίλητοι στην παρέα. Τις δύσκολες ώρες προτιμούν να τις περνάνε μόνοι τους. Νιώθουν ότι δε χρωστάνε οι άλλοι σε τίποτα ν’ ανέχονται τη μαυρίλα και την αδιαθεσία τους, ούτε και θέλουν να γίνονται φορτικοί με τ’ άλυτα, ενίοτε, θέματά τους.

Δεν το κάνουν, επειδή νιώθουν την υγιή υπερηφάνεια να μην επιζητούν τον οίκτο κανενός και να μη δημιουργούν ενοχές σ’ όποιον, ενδεχομένως, τους έχει φταίξει. Αποφεύγουν την παγίδα να λυπηθούν οι ίδιοι τον εαυτό τους, πόσο μάλλον να προκαλέσουν στους άλλους τέτοια αισθήματα.

Επειδή λοιπόν γνωρίζουν πόσο τρωτοί κι εύθραυστοι είναι, τις μέρες εκείνες που ο πόνος τους χτυπάει την πόρτα, αποσύρονται, κλείνονται στον εαυτό τους, ακυρώνουν ραντεβού, εξαφανίζονται απ’ όλους κι απ’ όλα και ξεκινάνε να πολεμούν τον εαυτό τους. Αναγνωρίζουν πως η αυτοκαταστροφική τους διάθεση απέχει μόλις ένα συνθετικό απ’ το να γίνει καταστροφική για τους άλλους, κι αυτό δεν το θέλουν. Διότι ακόμα και μέσα στον πόνο τους δε θα σκεφτούν τον εαυτό τους, αλλά τους άλλους και πώς θ’ αποφύγουν να τους φέρουν σε δυσάρεστη θέση.

Όχι μόνο αποφεύγουν να κάνουν τους άλλους να νιώσουν άσχημα εξαιτίας τους, αλλά φροντίζουν, παραμερίζοντας σ’ εκείνες τις φάσεις τα δικά τους, να γίνουν ευχάριστη συντροφιά, γιατί κατανοούν ότι μπορεί κάποιος απ’ αυτούς να βρίσκεται στην ίδια θέση με τη δική τους. Ένα χαμόγελο, μια καλή κουβέντα, ένα αστείο κι η καλή διάθεση μπορεί να παίξουν καταλυτικό ρόλο στην ψυχολογία όλων. Κανείς δεν ξέρει πόση ανάγκη μπορεί να ‘χει κάποιος για κάτι απ’ αυτά κι αυτό είναι κάτι, που το γνωρίζουν πιο καλά απ’ όλους οι λυπημένοι άνθρωποι, γι’ αυτό με κάθε αφορμή και συνάντηση χαρίζουν το γέλιο τους απλόχερα.

Τα προσωπικά τους δε, τα κρατάνε όλα μέσα τους, γιατί προτιμούν να καταστρέψουν τον εαυτό τους παρά οποιονδήποτε άλλον. Γνωρίζουν καλά πως όταν τους πάρει η κάτω βόλτα γίνονται οι πιο δύστροποι, νευρωτικοί και καταθλιπτικοί τύποι. Σ’ εκείνες τις φάσεις δεν τους χωράνε ούτε τα ίδια τους τα ρούχα, πόσο μάλλον οι άλλοι, γι’ αυτό απομονώνονται συνειδητά μέχρι να περάσει η εκάστοτε μπόρα. Οι άλλοι δεν έχουν κανένα λόγο και καμιά συμμετοχή στις δύσκολες στιγμές τους. Οι άλλοι είναι παρόντες μόνο στα ευχάριστα, γιατί έτσι θέλουν να τους φαντάζονται, χαρούμενους κι όχι στα κάτω τους.

Είναι οι άνθρωποι που θα τους δεις στο τσακίρ κέφι, που θα τους θαυμάσεις για τη θετική ενέργεια και το μπρίο τους, όμως δε θα μάθεις ποτέ πως δέκα λεπτά πριν κλείσουν την πόρτα πίσω τους και σε συναντήσουν, σκούπιζαν τα δάκρυά τους. Ούτε πως μουσκεύουν κάθε βράδυ το μαξιλάρι τους και βολτάρουν μόνοι τους με τ’ αυτοκίνητο, πατώντας λίγο παραπάνω το γκάζι. Προτιμούν μια αυτοκαταστροφική συμπεριφορά, παρά να βλάψουν κάποιον με τα νεύρα τους. Επιλέγουν να θάψουν σιωπηλά τον πόνο τους, παρά να σε παρασύρουν στη θλίψη τους.

Κι απ’ την άλλη, είναι οι ίδιοι για τους οποίους θ’ ακούσεις τα χίλια μύρια για τη ζωή τους και θα απορήσεις πού βρίσκουν τη δύναμη να ‘ναι με το χαμόγελο στα χείλη. Ίσως να παραξενευτείς τόσο που να σου φανεί όλο αυτό ψεύτικο ή υπερβολικό απ’ τη μεριά τους.

Όμως εκείνοι ξέρουν καλά να κρύβονται, γιατί μπορούν και ξεχωρίζουν τις περιστάσεις. Κι η μόνη περίσταση που επιτρέπουν να φανούν οι αδυναμίες τους είναι όταν βρίσκονται με τον εαυτό τους ή με τους πολύ δικούς τους ανθρώπους. Αλλά ακόμα κι οι πιο κοντινοί τους θα ξέρουν επιλεκτικά και σε πιο λάιτ μορφή τα όσα τους κάνουν κι υποφέρουν.

Τα πιο ευαίσθητα άτομα σπάνια θα ξεσπάσουν και θ’ αφεθούν, γιατί γνωρίζουν πόσο καταστροφικό θα ‘ταν ένα τέτοιο ξέσπασμα σ’ οποιονδήποτε πέραν απ’ τον εαυτό τους. Είναι σαν να ‘χει οπλίσει ένα χέρι μια ωρολογιακή βόμβα κι είναι έτοιμη να σκάσει. Απ’ το να σκάσει και να διαλύσει τα πάντα, επιλέγουν τις λιγότερες δυνατόν απώλειες.

Επιλέγουν να σκάσει στους ίδιους, να περάσουν απ’ όλα τα στάδια της διάλυσης μέχρι να μπορέσουν ν’ ανασυνταχτούν. Η επανεκκίνηση γι’ αυτούς είναι μια διαδικασία πολύ προσωπική, που έπεται της καταστροφής, αλλά απ’ την άλλη προηγείται της δράσης και της δημιουργίας.

Είμαστε φτιαγμένοι να αναζητάμε την ευτυχία

Είναι προφανές ότι τα συναισθήματα της αγάπης, της τρυφερότητας, της οικειότητας και της αλληλεγγύης σχεδόν πάντοτε συνυπάρχουν με ένα ανώτερο επίπεδο ευτυχίας.

 

Όχι μόνο διαθέτουμε τη δυνατότητα ν’ αγαπάμε, αλλά, η αγάπη είναι η ίδια η βάση της φύσης του ανθρώπου.

 

Ο θυμός, η επιθετικότητα και η βία μπορεί κάποια στιγμή να μας προκύψουν, αλλά αυτό γίνεται όταν δεν αντέχουμε άλλο πια να ματαιοπονούμε για την αγάπη, την εκτίμηση και την αναγνώριση. Άρα, τα συναισθήματα αυτά δεν αποτελούν μέρος της υγιούς φύσης μας, αλλά είναι τοξικά υπο-προϊόντα της ματαίωσης της έμφυτης τάσης μας για αγάπη.

 

Ο άνθρωπος θα χρειαστεί πολύ ή λίγο καιρό

ώσπου να το μάθει, αργά ή γρήγορα πάντως

θα καταλάβει ότι, όπως μαθαίνει να απορρίπτει

κάποιες τροφές που τον βλάπτουν,

έτσι πρέπει να μάθει να απορρίπτει

και κάποια συναισθήματα που του κάνουν κακό.

 

Αν αναθεωρήσουμε τις προκαταλήψεις μας σχετικά με την ανθρώπινη φύση και αντικαταστήσουμε την ανταγωνιστικότητα με τη συνεργασία, ανοίγονται νέες δυνατότητες για όλους.

 

Το νεογέννητο βρέφος αποτελεί ένα πολύ καλό παράδειγμα και αποδεικνύει τέλεια αυτή τη θεωρία.

 

Σύμφωνα με τις υποθέσεις της κλασικής ψυχολογίας, τη στιγμή της γέννησης το βρέφος έχει ένα και μόνο πράγμα στο μυαλό του: την ικανοποίηση των αναγκών του και την προσωπική του ευδαιμονία.
 

Η ανθρωπότητα σχεδιάστηκε στη βάση της αγάπης και όχι της επιθετικότητας. Έτσι, φαίνεται εύκολο να αναδείξουμε την καλοκάγαθη και γενναιόδωρη φύση των ανθρώπων με το απλό επιχείρημα ότι το παιδί γεννιέται με την έμφυτη ικανότητα να δίνει χαρά στον άλλον – σ’ αυτόν που το φροντίζει.

 

Αντικρίζοντας τους άλλους με τρυφερότητα, μπορούμε να χαλαρώσουμε, να τους εμπιστευτούμε, να νιώσουμε ευχαρίστηση και να γίνουμε πιο ευτυχισμένοι.

Η ευτυχία και η οδύνη

Τον τελευταίο καιρό έχει τύχει να παρευρεθώ σε διάφορες συζητήσεις, στις οποίες το συμπέρασμα ήταν ότι ο κύριος σκοπός της ζωής είναι η ευτυχία. Αυτό είναι φυσιολογικό. Οταν οι άνθρωποι σχεδιάζουν το μέλλον, συχνά μιλάνε για όλες τις καλές εμπειρίες που ελπίζουν να έχουν. Ζούμε σε μια κουλτούρα πλημμυρισμένη από κουβέντες για την ευτυχία. Στη διάρκεια του τελευταίου τριμήνου της περασμένης χρονιάς, πάνω από 1.000 βιβλία πάνω σ’ αυτό το θέμα βγήκαν στις προθήκες του Amazon.

 

Παρατηρήστε όμως το εξής φαινόμενο. Οταν οι άνθρωποι ανακαλούν το παρελθόν, δεν μιλούν μόνο για την ευτυχία. Συχνά οι δοκιμασίες που πέρασαν φαίνονται πιο ενδιαφέρουσες. Οι άνθρωποι στοχεύουν την ευτυχία αλλά νιώθουν ότι έχουν διαμορφωθεί μέσα από τις οδυνηρές δοκιμασίες.

 

Τώρα, βέβαια, καλό είναι να πούμε ότι δεν υπάρχει τίποτα αναγκαστικά εξευγενιστικό στον πόνο. Οπως η αποτυχία είναι ενίοτε απλώς αποτυχία (και όχι ο δρόμος για να γίνεις ο επόμενος Στιβ Τζομπς), τα βάσανα συχνά είναι απλώς κάτι καταστροφικό.

 

Ωστόσο, ορισμένοι άνθρωποι πράγματι εξευγενίζονται από τον πόνο. Ας σκεφτούμε τον τρόπο που ο Φραγκλίνος Ρούσβελτ επέστρεψε στην πολιτική πολύ πιο σοφός και ευαίσθητος μετά την πολιομυελίτιδα από την οποία προσβλήθηκε. Συχνά η σωματική ή κοινωνική οδύνη μπορεί να δώσει στους ανθρώπους μια διαφορετική προοπτική, μια πολύ οξύτερη επίγνωση για τα βάσανα που άλλοι υποφέρουν.

 

Το μεγάλο πράγμα, όμως, που κάνει η οδύνη είναι ότι σε βγάζει έξω από εκείνη ακριβώς τη νοοτροπία που η ευτυχία ενθαρρύνει. Η ευτυχία σε θέλει να σκέφτεσαι μόνο πώς να μεγιστοποιήσεις τα πλεονεκτήματά σου. Η δυσκολία και ο πόνος σε στέλνουν σε μιαν άλλη πορεία.

 

Πρώτα πρώτα, η οδύνη σε τραβάει βαθύτερα μέσα στον εαυτό σου. Ο θεολόγος Πολ Τίλιτς έγραψε ότι οι άνθρωποι που περνούν μια οδυνηρή δοκιμασία φεύγουν πέρα από τη ρουτίνα της ζωής τους για να ανακαλύψουν ότι δεν είναι ακριβώς αυτοί που νόμιζαν πως είναι. Η αγωνία, ας πούμε, της σύνθεσης ενός σπουδαίου έργου μουσικής ή η θλίψη για την απώλεια ενός αγαπημένου προσώπου μπορεί να σπάσει αυτό που κάποιος θεωρούσε δάπεδο της ύπαρξής του, αποκαλύπτοντας μια περιοχή που βρισκόταν από κάτω, κι έπειτα να σπάσει και το δεύτερο δάπεδο, αποκαλύπτοντας ένα άλλο κοίτασμα.

 

Επιπλέον, η οδύνη προσφέρει στους ανθρώπους μια ακριβέστερη αίσθηση των ορίων τους. Οταν κάποιος βυθίζεται σ’ αυτές τις βαθύτερες ζώνες αντιμετωπίζει το γεγονός ότι δεν μπορεί να καθορίσει τι συμβαίνει εκεί ούτε να κοντρολάρει τα συναισθήματά του. Και η διαδικασία της επούλωσης, όταν η θλίψη μαλακώνει, είναι κι αυτή κάτι που δεν προκαθορίζεται, μια φυσική ή θεία διεργασία πέρα από τον ατομικό έλεγχο.

 

Ωστόσο, στη διάρκεια μιας σοβαρής δοκιμασίας, υπάρχουν άνθρωποι που αισθάνονται μια κλήση. Δεν είναι κυρίαρχοι της κατάστασης, αλλά ούτε ανήμποροι. Δεν καθορίζουν την πορεία του πόνου τους, αλλά μπορούν να απαντήσουν σ’ αυτόν. Και πολλές φορές νιώθουν την ηθική ευθύνη να απαντήσουν καλά, σ’ ένα επίπεδο βαθύτερο από το επίπεδο της συμφεροντολόγας ατομικής ευτυχίας.

 

Η απάντησή τους δεν είναι η αναζήτηση της ευχαρίστησης αλλά η αγιότητα, και δεν το θέτω καν με τη θρησκευτική έννοια. Σημαίνει να βλέπεις τη ζωή σαν ένα ηθικό δράμα, τοποθετώντας την οδυνηρή εμπειρία σε ηθικό πλαίσιο και προσπαθώντας να επανορθώσεις κάτι κακό μετατρέποντάς το σε κάτι ιερό. Γονείς που έχασαν το παιδί τους έχουν δημιουργήσει ιδρύματα. Ο Αβραάμ Λίνκολν, μετά την τρομακτική δοκιμασία του Εμφυλίου, έδωσε τη ζωή του για την ενότητα της πατρίδας του. Αιχμάλωτοι σε στρατόπεδο συγκέντρωσης με τον ψυχολόγο Βίκτορ Φρανκλ ορκίστηκαν να φανούν άξιοι των ελπίδων και των προσδοκιών των αγαπημένων τους προσώπων, έστω κι αν πολλά από αυτά τα πρόσωπα πιθανόν να μη βρίσκονταν πια στη ζωή.

 

Η ανάρρωση από την οδύνη δεν είναι σαν την ανάρρωση από αρρώστια. Πολλοί άνθρωποι δεν βγαίνουν γιατρεμένοι. Βγαίνουν διαφορετικοί. Συγκρούονται με τη λογική του ατομικού συμφέροντος και φέρονται παράδοξα. Αντί να οπισθοχωρήσουν από τις δεσμεύσεις της αγάπης, που σχεδόν πάντα συνεπάγονται πόνο, ρίχνονται ακόμα πιο βαθιά μέσα σ’ αυτές. Ακόμα κι όταν βιώνουν τις πιο φοβερές συνέπειες, ρίχνονται με μεγαλύτερο πάθος και ευγνωμοσύνη στην τέχνη τους, στις αγάπες τους, στους στόχους τους.

 

Η οδύνη που φέρνει στη ζωή τους η επιδίωξη αυτών των στόχων γίνεται ένα τρομακτικό δώρο, πολύ διαφορετικό από το άλλο πολυπόθητο δώρο, την ευτυχία, όπως συμβατικά προσδιορίζεται.

Όταν πια δεν θα ‘σαι μαζί μου…

Με ρωτάς τι νιώθω για σένα μα δεν επιτρέπω στην απάντηση να φτερουγίσει προς το μέρος σου. Την κλείνω ερμητικά μες στην αγκαλιά μου την ίδια στιγμή που επιλέγει να με προδώσει τόσο κατάφωρα η αγαπημένη μου σύμμαχος, η σιωπή. Άλλωστε τα πιο φλογισμένα συναισθήματά μου για σένα συνοδεύονταν πάντα από μια υπόκωφη σιωπή. Και καμία λέξη δεν μπόρεσε ποτέ να σε συγκλονίσει τόσο δυνατά όσο το κλειδωμένο μου στόμα που αγαπάς.

Και η σιωπή μου σου καταμαρτυράει…
Αν ποτέ σε χάσω, θα γίνω ένα ξεθωριασμένο, ξεπλυμένο χρώμα στο γκρίζο φόντο της ζωής. Ένα χρώμα που θα θυμίζει παλιές, στιλβωμένες εποχές που έχασαν την λάμψη τους στο πρώτο φύσημα του χρόνου… ένα χρώμα μετέωρο κι ορφανό από τον ορίζοντα που το αγκάλιαζε μέχρι τώρα.

Ο κήπος της καρδιάς μου, στον οποίο φύτευες ενδελεχώς ερωτικές συγκινήσεις με ρίζες βαθιές και πότιζες το διψασμένο χώμα με την βροχή του έρωτά σου, θα βλαστήσει ζιζάνια αν μια μέρα εξαφανιστείς. Θα ανέβουν ίσαμε το λαιμό μου να με πνίξουν στην μουντή τους, αγέλαστη θαλπωρή.

Και το γέλιο σου, που με συντρόφευε όλα αυτά τα βράδια τα αξημέρωτα, θα ναυαγήσει στα βαθιά νερά της ευτυχίας. Θα κοιμηθεί στον υγρό τάφο της λήθης σαν κοχύλι που κάποτε φιλοξενούσε τον αχό του γέλιου μου που εναρμονιζόταν με το δικό σου.

Αν ποτέ μου φύγεις, τουλάχιστον κρέμασε ένα «αντίο» στο λαιμό μου με ένα τελευταίο φιλί κι ύστερα κάλυψέ μου τα μάτια με το εβένινο ύφασμα του αποχωρισμού. Κάλυψέ μου τα, να μην σε δω να φεύγεις, να μην με αγκυλώσει το τελευταίο βλέμμα σου και τρέξουν ρανίδες απωθημένου έρωτα από την πληγή…

Με ρωτάς τι νιώθω για σένα. Κι όμως ξέρεις, πάντα ήξερες… Πριν ακόμα μάθω εγώ…

Κερασφόροι θεοί, και συμβολισμός




Ο Δίας κερασφόρος.
Roman cast terracotta of ram-horned Jupiter Ammon,
1st century AD (Museo Barracco, Rome)

Στην αρχαιότητα τα κέρατα ήταν αντικείμενο σεβασμού, και θεωρούνταν ιερά σύμβολα, καθώς αντιπροσώπευαν την Θεϊκή δύναμη. Δεν είναι τυχαίο πως πολλές αρχαίες Ελληνικές θεότητες ήταν κερασφόρες, όπως λ.χ ο Πάνας, και οι Σάτυροι. Στην εικόνα που σας παραθέτω, βλέπουμε τον Δία ως κερασφόρο. 

Ο Δίας τράφηκε με το γάλα της κατσίκας, Αμάλθειας. Η οποία σύμφωνα με το μύθο, ήταν η τροφός του Δία τα χρόνια που αυτός μεγάλωνε κρυμμένος σε ένα σπήλαιο στην Κρήτη για να προστατευτεί από τον πατέρα του Κρόνο. Κάποια ημέρα καθώς η Αμάλθεια έπαιζε με το μικρό Δία, αυτός κατά λάθος της έσπασε το κέρατο. Για να μη στεναχωριέται η Αμάλθεια και ως ένδειξη ευγνωμοσύνης, ο Δίας έκανε το σπασμένο κέρατο να είναι πάντα γεμάτο με ό,τι λαχταρούσε ο κάτοχός του. Αυτό έμεινε γνωστό στην ιστορία σαν το «κέρατο της Αμάλθειας», ένα αιώνιο σύμβολο αφθονίας.

Δεν είναι τυχαίο, πως μόνο όταν ο Αλέξανδρος αναγνωρίστηκε ως υιός του Διός στο μαντείο της όασης Σίουα, άρχισε να παριστάνεται κερασφόρος (οι παλαιότεροι θυμούνται τον Αλέξανδρο κερασφόρο στο παλαιό 100 δραχμο) κλπ.

Το μαντείο του Άμμωνα βρισκόταν σε όαση, σε αμμώδη και άνυδρη έρημο της Λιβύης. Για το τι ακριβώς συνέβη στο μαντείο έχουμε πολλές παραλλαγές και στην αρχαιότητα ίσως να υπήρχαν ακόμη περισσότερες, αφού το θέμα και μεταφυσικό ήταν, και τη θεοποίηση του Αλεξάνδρου αφορούσε.

Σύμφωνα με την άποψη του Πλουτάρχου, ο ιερέας του μαντείου για λόγους φιλοφρόνησης φέρεται πως προσφώνησε τον Αλέξανδρο στα ελληνικά, αλλά επειδή δεν τα μιλούσε καλά, αντί να πει «ὦ, παιδίον» είπε «ὦ, παιδίος». Αμέσως διαδόθηκε η φήμη ότι ο ιερέας προσφώνησε τον Αλέξανδρο «ὦ, παῑ Διός», αναγνωρίζοντας τον ως υιό του Άμμωνος Διός.

Στην παραλλαγή του Διόδωρου και του Κούρτιου, ο ιερέας φέρεται να είπε «χαίρε, παιδί μου και αυτή η προσφώνηση είναι από τον θεό» και ο Αλέξανδρος να απάντησε: «Το δέχομαι, πατέρα, και στο εξής θα αποκαλούμαι γιος σου». Ο Αρριανός, που δεν εγκρίνει την επιλογή του Αλεξάνδρου να ανακηρυχθεί θεός, λέει λακωνικά ότι ο Αλέξανδρος «άκουσε αυτά, που επιθυμούσε».

Aξίζει επίσης μνείας, πως ο μύστης Michelangelo έφτιαξε το γνωστό άγαλμα του Μωησέως, κερασφόρου.

Το άγαλμα λαξεύτηκε το 1513 για τον τάφο του πάπα Ιουλίου Β' και είναι τοποθετημένο στο μαυσωλείο του Σαν Πιέτρο ιν Βίνκολι στη Ρώμη.

Γενικότερα όλοι οι αρχαίοι πολιτισμοί , θεωρούσαν το κέρας ως ένα θεϊκό δύναμης γενικά. Και στην Παλαιά Διαθήκη συναντούμε το «κέρας», ως σύμβολο δύναμης.

Με την επικράτηση του Χριστιανισμού, τα κέρατα θεωρήθηκαν ως έμβλημα του Διαβόλου, συν το χρόνω, τα κέρατα εμφανίζονται επίσης ως σύμβολο της συζυγικής απιστίας.

Σύμφωνα με μία εκδοχή, λόγω του συμβολισμού των κεράτων ως δύναμης και εξουσίας, κατά τον μεσαίωνα όταν οι άρχοντες παρείχαν αξιώματα και δύναμη ως παρηγόρια στους συζύγους των γυναικών με τις οποίες παρανόμως ή και με ανοχή συνδέονταν ερωτικά, οι απατημένοι σύζυγοι γίνονταν ισχυροί, αποκτούσαν δηλαδή κέρατα...παρηγοριάς. Κατ' αυτόν τον τρόπο, τα κέρατα καθιερώθηκαν ως σύμβολο των απατημένων...!

Σύμφωνα με την εκδοχή του Μιχαήλ Ψελλού (1018-1078 μ.χ ) ο λόγος για τον οποίο επικράτησε το κέρατο ως σύμβολο απιστίας , είναι ότι όλα τα μη-κερασφόρα ζώα, (λιοντάρια , λεοπαρδάλεις, αρκούδες κλπ) , καθώς και τα πτηνά , από τον αετό, μέχρι το περιστέρι, είναι… οργίλα και… ζηλότυπα, σε αντίθεση με τα κερασφόρα, τα οποία, ούτε οργίζονται, ούτε μνησικακούν ενάντια στα παρεκτρεπόμενα θηλυκά.

Βιώνοντας τον πόνο βρίσκεις την ευτυχία.

Η ευτυχία είναι ίσως η μεγαλύτερη επιθυμία όλων των ανθρώπων. Αν ρωτήσεις κάθε άνθρωπο τί θέλει στη ζωή του, θα πει ότι απλά θέλει να είναι ευτυχισμένος. Η ευτυχία ήταν πάντα ο πιο σημαντικός στόχος του κάθε ανθρώπου, αλλά οι περισσότεροι άνθρωποι είναι δυσαρεστημένοι με τη ζωή τους. Συχνά ακούς ότι η ευτυχία είναι η έλλειψη άγχους και στεναχώριας, το να μη φοβάσαι για το τί θα συμβεί, το να είσαι εξασφαλισμένος, να μην υπάρχει κάτι που σε πληγώνει. Όμως, η ευτυχία δεν είναι μόνο αυτό. Μπορεί όταν πονάς, να πιστεύεις ότι δε θα ξανανιώσεις ποτέ χαρούμενος. Κι όμως, βιώνοντας τον πόνο βρίσκεις την ευτυχία.

Η ευτυχία δεν είναι κάτι ίδιο για όλους. Είναι κάτι ατομικό για τον κάθε άνθρωπο. Η βασική προϋπόθεση της ευτυχίας είναι, λοιπόν, να γνωρίζεις τον εαυτό σου.

Το σώμα και το μυαλό έχουν την τάση να αντιστέκονται σε κάτι που προσπαθεί να τα αλλάξει, περνώντας μέσα από τη διαδικασία του πόνου, κάνοντας τον άνθρωπο να αποφεύγει την προσπάθεια να γίνει χαρούμενος.

Προκειμένου να πετύχεις την πραγματική ευτυχία, πρέπει κανείς να επιλέξει τον πόνο που θα μπορούσε να μετατραπεί σε ευχαρίστηση. Έτσι, το μυαλό και το σώμα θα εκπαιδευτούν και θα έρθει η αρμονία ανάμεσα στο σώμα, το μυαλό και την ψυχή. Ενα χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι το να χρειαστεί να απομακρύνεις ανθρώπους που είναι τοξικοί για τη ζωή σου. Θα βιώσεις τον πόνο από την απώλειά τους, αλλά θα οδηγηθείς, εν τέλει, στην χαρά.

Μία στιγμή θλίψης μπορεί να είναι αποκαλυπτική. Μπορεί να σε κάνει να δεις καθαρά για πρώτη φορά, να σε ξυπνήσει. Τίποτα δε θα είναι το ίδιο πια.

Η θλίψη έρχεται όταν τα πράγματα αλλάζουν, μία σχέση τελειώνει, κάποιος πεθαίνει, απολύθηκες από τη δουλειά, μία ασθένεια σε ταλαιπωρεί. Η αλλαγή είναι η μόνη σταθερά στη ζωή. Μέχρι να μάθεις να δέχεσαι την αλλαγή και τον πόνο, θα υποφέρεις. Ύστερα, όμως, έρχεται η πραγματική ευτυχία. Μέσα από αυτόν τον πόνο, θα μάθεις να εκτιμάς κάθε πολύτιμη στιγμή της ζωής αυτής.

Η ανακούφιση από τον πόνο, δεν αυξάνει μόνο τα συναισθήματα της ευτυχίας αλλά, επίσης, μειώνει τα συναισθήματα της θλίψης. Ο πόνος μπορεί να μην είναι μία ευχάριστη εμπειρία, αλλά χτίζει την ευτυχία με τρόπους που η ευχαρίστηση και μόνο απλά δεν μπορεί να επιτύχει.

Εντυπωσιάζουν τα στοιχεία του Cassini για τις εποχικές αλλαγές στον Τιτάνα του Κρόνου

Καθώς ο μεγαλύτερος δορυφόρος του Κρόνου, ο Τιτάνας, πλησιάζει στο θερινό ηλιοστάσιο του βορείου ημισφαιρίου του, το σκάφος Cassini αποκάλυψε τις δραματικές εποχικές αλλαγές που συμβαίνουν στη θερμοκρασία και στη σύνθεσή της πυκνής ατμόσφαιράς του. 

 

Τη σχετική ανακοίνωση έκανε στο ετήσιο συνέδριο της Αμερικανικής Αστρονομικής Εταιρείας στην Καλιφόρνια η Ελληνίδα αστρονόμος Αθηνά Κουστένη του Αστεροσκοπείου του Παρισιού, διευθύντρια ερευνών στο Εθνικό Κέντρο Επιστημονικών Ερευνών (CNRS) της Γαλλίας, η οποία μελετά εδώ και χρόνια τον «εξωτικό» δορυφόρο με τους άφθονους υδρογονάνθρακες.

 

Την ίδια στιγμή, ο χειμώνας εξελίσσεται στο νότιο ημισφαίριο του Τιτάνα και ένα ισχυρό περιστροφικό ρεύμα αερίων σαν δίνη έχει εκδηλωθεί στην ανώτερη ατμόσφαιρα του δορυφόρου πάνω από το νότιο πόλο του. Αυτές οι παρατηρήσεις, σύμφωνα με την κ. Κουστένη, δείχνουν μια πολική αντιστροφή, καθώς όταν το «Κασίνι» έφθασε στο σύστημα του Κρόνου το 2004, κάτι ανάλογο συνέβαινε τότε στο βόρειο ημισφαίριο.

 

Η θερμότητα κυκλοφορεί και αυξομειώνεται στην ατμόσφαιρα του Τιτάνα μέσω της κίνησης αερίων ανάμεσα στους δύο πόλους του. Τα δύο ημισφαίρια φαίνεται πως αντιδρούν διαφορετικά στις εποχικές αλλαγές. Έτσι, κατά την τελευταία τετραετία λόγω του χειμώνα η θερμοκρασία στη στρατόσφαιρα του νοτίου πόλου έπεσε κατά 40 βαθμούς Κελσίου, ενώ στο βόρειο ημισφαίριο η θερμοκρασία αυξήθηκε μόνο κατά έξι βαθμούς μετά το 2014.

 

Σε δηλώσεις της η κ. Κουστένη δήλωσε ότι «η εξερεύνηση του Κρόνιου συστήματος και ιδιαίτερα του δορυφόρου Τιτάνα βρίσκεται σε ένα συναρπαστικό απόγειο! Παρακολουθούμε τον Κρόνο στην τροχιά του γύρω από τον Ήλιο σε διάστημα 29,5 γήινων ετών και τον Τιτάνα, με την αξονική του κλίση στις 26,7 μοίρες, να δημιουργεί μεγάλες εποχιακές διακυμάνσεις στην πυκνή αζωτούχα ατμόσφαιρά του, παρόμοιες με αυτές που παρατηρούνται στη Γη. Αυτό οδηγεί σε σημαντικές ατμοσφαιρικές αλλαγές, όπως στη χημική σύσταση και στα μοτίβα των ατμοσφαιρικών περιστροφικών ρευμάτων στα μεσαία και ανώτερα στρώματα της ατμόσφαιρας, δηλαδή στη στρατόσφαιρα και στη μεσόσφαιρα».

 

Όπως επισημαίνει η διακεκριμένη Ελληνίδα αστρονόμος, «η δυνατότητα που μας παρέχει το Cassini να παρακολουθούμε στενά, πάνω από δύο εποχές τώρα, τις ατμοσφαιρικές αντιδράσεις του Τιτάνα στην ηλιακή ακτινοβολία, μας οδήγησε στην ανακάλυψη των δραματικών αλλαγών στην ατμοσφαιρική θερμοκρασία και σύσταση που συνέβη μετά την ισημερία».

 

Από το 2010 και μετά, παρατηρήθηκε η ταχεία έναρξη και ο εμπλουτισμός του νοτίου πόλου του Τιτάνα με όλα τα είδη ιχνοαερίων και ειδικότερα με πολύπλοκους υδρογονάνθρακες και νιτρίλια στην ατμόσφαιρα.

 

«Ψάξαμε για νέα και πιο πολύπλοκα μόρια στο νότιο πόλο του Τιτάνα, με στόχο να παρατηρήσουμε πόσο προηγμένη και περίπλοκη είναι η ατμοσφαιρική χημεία και πόσο πιθανή είναι η ύπαρξη υγρού ωκεανού κάτω από την επιφάνεια του Τιτάνα, κάτι που θα καταστήσει τον δορυφόρο ένα σώμα με πιθανές συνθήκες κατοικησιμότητας στο εξωτερικό ηλιακό μας σύστημα», ανέφερε η κ. Κουστένη.

 

Πρόσθεσε ότι «όλοι οι επιστήμονες που ασχολούνται με την έρευνα του Τιτάνα, είναι ενθουσιασμένοι με τη δυνατότητα περαιτέρω μελέτης αυτού του φαινομένου, με τη χρήση μετρήσεων και παρατηρήσεων κατά τη διάρκεια του τελευταίου έτους της αποστολής του Cassini, που πρόκειται να διαρκέσει μέχρι το 2017. Στη συνολική διάρκεια της αποστολής, η οποία το 2017 θα ολοκληρώσει 13 χρόνια, θα έχει καλυφθεί μισό 'Τιτάνιο' έτος, κάτι το οποίο μας θέτει ακόμα πιο αυστηρούς περιορισμούς σε σχέση με την κατανόηση των εποχιακών διακυμάνσεων του Τιτάνα».

Γιατί «γέρνει» το ηλιακό μας σύστημα;

 Ο υποθετικός γιγάντιος Ένατος Πλανήτης (Πλανήτης-Χ) μπορεί να έχει «γείρει» ολόκληρο το ηλιακό μας σύστημα, σύμφωνα με νέες εκτιμήσεις Αμερικανών αστρονόμων. Αν πράγματι αυτός ο πλανήτης υπάρχει πέρα από τον Ποσειδώνα, εκτιμάται ότι θα έχει μάζα δεκαπλάσια της Γης και θα κινείται γύρω από τον Ήλιο σε απόσταση περίπου 500 φορές μεγαλύτερη από ό,τι ο πλανήτης μας (γι’ αυτό άλλωστε θεωρείται δύσκολο να εντοπισθεί), με συνέπεια το έτος του, δηλαδή η πλήρης περιφορά του γύρω από τον Ήλιο, να διαρκεί έως 17.000 γήινα έτη.

 

Οι οκτώ γνωστοί πλανήτες κινούνται σε τροχιές που βρίσκονται λίγο-πολύ στο ίδιο επίπεδο σε σχέση με το μητρικό μας άστρο. Όμως αυτό το επίπεδο εμφανίζει μια κλίση περίπου έξι μοιρών σε σχέση με τον ισημερινό του Ήλιου, κάτι που ανέκαθεν αποτελούσε ένα μεγάλο και άλυτο μυστήριο στην αστρονομία.

 

 

Σύμφωνα με τη νέα θεωρητική μελέτη (που βασίζεται σε προσομοιώσεις με υπολογιστές), με επικεφαλής την αστροφυσικό Ελίζαμπεθ Μπέιλι και τον αστρονόμο Μάικ Μπράουν του Ινστιτούτου Τεχνολογίας της Καλιφόρνια (Caltech), που έκαναν τη σχετική ανακοίνωση στο ετήσιο συνέδριο της Αμερικανικής Αστρονομικής Εταιρείας, ο Πλανήτης 9, με τη μεγάλη βαρυτική επίδρασή του, μπορεί να προκάλεσε την κλίση όλων των άλλων πλανητών σε σχέση με τον Ήλιο.

 

Δίνεται έτσι μια πιθανή λύση στο μυστήριο του γιατί τόσο η Γη όσο και οι άλλοι πλανήτες «γέρνουν» σε σχέση με τον Ήλιο, χωρίς πάντως να αποκλείονται και άλλες εξηγήσεις.

 

Τα υπολογιστικά μοντέλα εκτιμούν ότι ο Πλανήτης 9 κινείται σε τροχιά που βρίσκεται υπό γωνία 30 μοιρών σε σχέση με τους υπόλοιπους πλανήτες. Ο Μπράουν δήλωσε αισιόδοξος ότι αν ο πλανήτης αυτός όντως υπάρχει, σε λίγα χρόνια θα βρεθεί.

Ο αστερισμός του Τοξότη

 Τοξότης (Λατινικά: Sagittarius, συντομογραφία: Sgr) είναι αστερισμός που σημειώθηκε στην αρχαιότητα από τον Πτολεμαίο και είναι ένας από τους 88 επίσημους αστερισμούς που θέσπισε η Διεθνής Αστρονομική Ένωση. Είναι νότιος αστερισμός του Ζωδιακού Κύκλου. και φαίνεται από την Ελλάδα ολόκληρος μόνο το καλοκαίρι. Για παράδειγμα, τον μήνα Αύγουστο μπορεί κανείς να τον δει κοιτάζοντας προς τον Νοτιά, αμέσως μετά τη δύση του Ηλίου.

Οι  αστέρες τ, ζ, σ, φ, λ, ε, δ, η και γ2 Τοξότου σχηματίζουν ένα εύκολα αναγνωρίσιμο σχήμα μιας μεγάλης τσαγιέρας, ο Γαλαξίας μάλιστα φαίνεται σαν εξερχόμενος ατμός από το στόμιό της (στη δυτική πλευρά της).

Το σημερινό όνομα του αστερισμού μάλλον προέρχεται από τους αρχαίους πολιτισμούς της Μεσοποταμίας (Βαβυλώνιους και Χαλδαίους), οι οποίοι τον ονόμαζαν Τόξο και Βέλος και τον συνέδεαν με τη δύναμη και τον πόλεμο. O Άρατος δίνει για τον Τοξότη τα ονόματα Τοξευτής και Ρύτωρ τόξου (αυτός που τεντώνει το τόξο). Σε άλλους αρχαίους Έλληνες συγγραφείς συναντάμε και την παραλλαγή Τοξευτήρ, ενώ οι Ερατοσθένης, Ίππαρχος, Πλούταρχος και Πτολεμαίος συμφωνούν στο Τοξοτής.

 

 

Οι αρχαίοι Έλληνες, είχαν συνδέσει το ζώδιο αυτό με τον Κένταυρο Χείρωνα, ο οποίος κρατάει στα χέρια του τόξο οπλισμένο με βέλος. Ο Χείρων ήταν γιος του Κρόνου και της Ωκεανίδας Φιλύρας και γεννήθηκε μισός άλογο και μισός άνθρωπος επειδή ο πατέρας του, για να κατακτήσει τη μητέρα του, την κυνήγησε στον θεσσαλικό κάμπο μεταμορφωμένος σε άλογο. Ως γιος του Κρόνου, ο Χείρωνας ήταν ετεροθαλής αδελφός του Δία και ανήκε στην πρώτη γενιά των θεών και των ηρώων, σε αντίθεση με τους άλλους Κενταύρους, οι οποίοι ήταν απόγονοι του Ιξίονα και της Νεφέλης και δύο γενιές νεότεροι.

 

Ο Τοξότης είναι ένας από τους μεγαλύτερους, σε έκταση, και πιο πλούσιους, σε αριθμό αστέρων, ζωδιακούς αστερισμούς. Σε μια ξάστερη νύχτα μπορεί κανείς να διακρίνει με γυμνό μάτι περισσότερους από 90 αστέρες. Αξίζει να σημειωθεί ότι ο αστέρας α Τοξότη (αραβικά Rukbat al Rami, το γόνατο του Τοξότη), που βρίσκεται σε απόσταση 250 ετών φωτός, δεν περιλαμβάνεται, κατ’ εξαίρεση του κανόνα, ούτε στους 15 λαμπρότερους αστέρες του αστερισμού.

Το Τρισχιδές Νεφέλωμα είναι ένα νεφέλωμα σε απόσταση περίπου 6.000 ετών φωτός στον αστερισμό Τοξότης. Το όνομά του σημαίνει ότι είναι χωρισμένο σε τρία μέρη

Τα πιο εντυπωσιακά αντικείμενα στον αστερισμό είναι σίγουρα δύο νεφελώματα, το «Νεφέλωμα του Τριφυλλιού» (Μ20, Trifid Nebula) και το «Νεφέλωμα της Λιμνοθάλασσας» (Μ8, Lagoon Nebula). Το δεύτερο, που βρίσκεται σε απόσταση 5.200 ετών φωτός, είναι ορατό και χωρίς τη βοήθεια τηλεσκοπίου (για όσους έχουν καλή όραση και τις γνώσεις να εντοπίσουν τη θέση του στον ουρανό). Με τη βοήθεια ενός μέτριου τηλεσκοπίου το νεφέλωμα της Λιμνοθάλασσας προσφέρει μοναδική ομορφιά, καθώς βλέπει κανείς το ανοικτό αστρικό σμήνος NGC 6530 σχεδόν στο κέντρο του και επιπλέον πολλά μικρά σκοτεινά σφαιρίδια. Το καθένα από αυτά έχει διάμετρο 10.000 φορές την απόσταση Γης – Ηλίου και είναι ένα ηλιακό σύστημα στο στάδιο της δημιουργίας του.

Lagoon Nebula (Hubble Palette)

 

Ανάμεσα στα δύο νεφελώματα του Τριφυλλιού και της Λιμνοθάλασσας, που βρίσκονται πολύ κοντά μεταξύ τους, και δίπλα στον αστέρα μ Τοξότη βρίσκεται το σημείο του χειμερινού ηλιοστάσιου, από όπου θα διέλθει ο Ήλιος στις 22 Δεκεμβρίου. Τότε θα έχουμε και τη μικρότερη ημέρα του χρόνου, διάρκειας στην Ελλάδα μόλις 9,5 ωρών.

 

Ο αστερισμός του Τοξότη είναι ακόμη πολύ γνωστός επειδή στην περιοχή του, λίγο πιο πάνω από τον αστέρα γ Τοξότη, βρίσκεται το κέντρο του Γαλαξία μας, σε απόσταση 30.000 ετών φωτός από εμάς. Ο Ήλιος, μαζί με τη Γη και τους υπόλοιπους πλανήτες, περιφέρεται γύρω από το κέντρο του Γαλαξία με ταχύτητα 800.000 χιλιομέτρων την ώρα μία φορά κάθε 200 εκατομμύρια χρόνια. Δεδομένου ότι η Γη και ο Ήλιος βρίσκονται μάλλον στις παρυφές του Γαλαξία, θα περίμενε κανείς να φαίνονται προς την κατεύθυνση του Τοξότη πολύ περισσότεροι αστέρες από ό,τι προς άλλες κατευθύνσεις. Το ότι αυτό δεν συμβαίνει οφείλεται στη σκόνη που βρίσκεται μέσα στον Γαλαξία και απορροφά το φως των μακρινών αστέρων, επιτρέποντάς μας να βλέπουμε μόνο τους κοντινούς, μέχρι τα 6.000 έτη φωτός. Επειδή η απορρόφηση είναι πολύ μικρότερη στην υπέρυθρη ακτινοβολία και στα ραδιοκύματα, η παρατήρηση του κέντρου του Γαλαξία άρχισε να γίνεται με ραδιοτηλεσκόπια, μιας και οι υπέρυθρες ακτίνες δεν περνούν από την ατμόσφαιρα της Γης.

Το Γαλαξιακό Κέντρο, όπως φαίνεται από μία κάμερα στις υπέρυθρες ακτίνες του τηλεσκοπίου 2MASS, βρίσκεται στο φωτεινό άνω αριστερό τμήμα της εικόνας.

Η πρώτη παρατήρηση με ραδιοτηλεσκόπιο από τον Karl Jansky, το 1931, έδειξε την ύπαρξη μιας ισχυρότατης πηγής ραδιοφωνικής ακτινοβολίας προς τη διεύθυνση του κέντρου του Γαλαξία. Κατά τη δεκαετία του 1970 αποδείχθηκε ότι το μεγαλύτερο μέρος της ακτινοβολίας προέρχεται από μια πολύ μικρή περιοχή, η οποία ονομάστηκε Sagittarius Α* και θεωρήθηκε το δυναμικό κέντρο του Γαλαξία μας. Αργότερα παρατηρήσεις από τηλεσκόπια ακτίνων Χ τοποθετημένα σε δορυφόρους (μιας και οι ακτίνες Χ απορροφώνται από την ατμόσφαιρα) έδειξαν ότι η πηγή Sagittarius Α* εκπέμπει έντονα και στις ακτίνες Χ. Το γεγονός αυτό θεωρήθηκε ισχυρή ένδειξη ότι κάτι «περίεργο» υπάρχει στο κέντρο του Γαλαξία μας και οδήγησε πολλούς αστρονόμους να υποθέσουν την ύπαρξη μιας μελανής οπής εκεί. Σύμφωνα με αυτήν την υπόθεση, η ακτινοβολία προέρχεται από την ενέργεια των αερίων, της σκόνης και των αστέρων που «πέφτουν» στο εσωτερικό της μελανής οπής.

Sagittarius Α*

Η μαύρη τρύπα στο κέντρο του Γαλαξία μας

Αξίζει να σημειωθεί ότι πρόσφατα προστέθηκε και νέα ένδειξη για το ότι στο κέντρο του Γαλαξία μας βρίσκεται μια μελανή οπή, με τη μέτρηση της κίνησης 39 αστέρων στην περιοχή της πηγής Sagittarius Α*. Οι μετρήσεις έγιναν με το Τηλεσκόπιο Νέας Τεχνολογίας (ΝΤΤ) του Ευρωπαϊκού Αστεροσκοπείου του Νότου (ESO) στη Χιλή και στο προάστιο Garching του Μονάχου, στη Γερμανία, και διήρκεσαν 5 χρόνια. Από τις παρατηρήσεις βρέθηκε ότι οι αστέρες αυτοί κινούνται με εξαιρετικά μεγάλη ταχύτητα γύρω από το κέντρο του Γαλαξία, έτσι ώστε η φυγόκεντρη δύναμη που αναπτύσσεται να είναι πραγματικά σχεδόν εξωπραγματική. Η μόνη λογική εξήγηση για το πού οφείλεται η τεράστια ελκτική δύναμη, που αντισταθμίζει αυτή τη φυγόκεντρη δύναμη, είναι να υποθέσει κανείς ότι υπάρχουν στο κέντρο του Γαλαξία μία ή περισσότερες μελανές οπές με συνολική μάζα 2,5 εκατομμύρια φορές τη μάζα του Ηλίου, συγκεντρωμένες σε μια περιοχή διαμέτρου 0,1 ετών φωτός. Για σύγκριση αναφέρουμε ότι στην περιοχή του Ηλίου η πυκνότητα της ύλης του Γαλαξία μας είναι 250 δισεκατομμύρια φορές μικρότερη!

Ο Αριστοτέλης για την φρόνηση και την σοφία

Είναι γνωστό ότι ο Αριστοτέλης είναι ο πρώτος που διέκρινε καθαρά, κατατάσσοντάς τις ιεραρχικά, τιςδύο γνωστικές ή΄διανοητικές’ αρετές, την σοφία και την φρόνηση.

Η πρώτη ενεργεί το ΄θεωρείν’, την στοχαστική, θεωρητική ενέργεια της θεωρίας και δεν έχει άλλο τέλος παρά την θεωρία (contemplation).Έχει ως αντικείμενό της τις ανώτατες πραγματικότητες, ή όντα που δεν μπορούν να έχουν άλλως από ό,τι είναι κι η γνώση των οποίων φέρει τον τίτλο και  τα επιστημικά διαπιστευτήρια της πραγματικής,αληθούς ΄επιστήμης’ των αμεταβλήτων και αϊδίων, αιωνίων αληθειών.

 

Η δεύτερη έχει ως αντικείμενό της το ανθρώπινο αγαθό, στο οποίο αποβλέπει με την ‘προαίρεση’, την έλλογη επιλογή κι απόφαση για τις πράξεις που ο λόγος κρίνει ορθό να επιτελεστούν.  Οι πράξεις αυτές είναι πάντα ατομικές κι επιμέρους και, ως υπογραμμίζει ο Σταγιρίτης, αντιδιαστέλλοντάς τις προς τα όντα της επιστήμης και της θεωρίας, χαρακτηρίζονται ως ενδεχόμενα άλλως έχειν, επιδεχόμενα ως επιστητά ένα τύπο γνώσης που είναι υποδεεστέρα και λιγότερον τελεία επιστημικώς από την επιστήμη, με τα αναγκαία και καθολικά όντα της τελευταίας που την καθιστούν ως καθολική, αναγκαία και αιτιακή  γνώση δυνατή. Η τρέχουσα ορολογία του Αριστοτέλη, έτσι, καθώς ξεχωρίζει σαφώς ανάμεσα στον σοφό και τον φρόνιμο, δεν επιτρέπει σύγχυση κι ανάμεσα στα δύο μέρη της ψυχής,το επιστημονικόν και το λογιστικόν.

 

Οφείλεται, βεβαίως, στην πλατωνική μαθητεία το γεγονός ότι ο Αριστοτέλης αξιολογεί ιεραρχικά ως ανώτερη την διανοητική ενέργεια και την διανοητική αρετή που της αντιστοιχεί. Αλλά, ο ρεαλισμός του μαθητού αντιστέκεται στον ιδεαλισμό του διδασκάλου. Αν υπήρχε, παρατηρεί ο μαθητής, και δινόταν στην γνώση  των ανθρώπων το ανώτατο Αγαθό ως ιδέα, όπως το αντελήφθη ο Πλάτων, δεν θα είχε πρακτική αξία για  τους ανθρώπους, αφού η γνώση του, η διανοητική του σύλληψη, δεν θα βοηθούσε με μια hic et nunc εγγενή του σχέση με την συγκεκριμένη ανά χείρας πράξη. Δεν είναι με την θεωρία της υγείας ως καθόλου, ως ιδέας, που ο ιατρός ασκεί την ίαση και γίνεται καλύτερος ιατρός, αλλά παρατηρώντας την υγεία του ανθρώπου στον συγκεκριμένο άνθρωπο που θα θεραπεύσει. Επιπλέον – κι είναι ο σωκρατικός ιντελλεκτουαλισμός που κρίνεται εδώ – η ενάρετη πράξη δεν εξαρτάται αποκλειστικά από μια διανοητική ικανότητα να διακριβωθεί ή αναγνωριστεί το επιμέρους, συγκεκριμένο αγαθό.

 

Εμπλέκει παράλληλα και κατευθύνει την ορεκτική ψυχή, που είναι έδρα των ορέξεων ή επιθυμιών και που, μη όντας έλλογη η ίδια, μετέχει σε μια λογική αρχή στο μέτρο που υπακούει σε αυτό. Ο ορθός λόγος συνοψίζει αυτή την δυαδικότητα ανάμεσα στην πρακτική ορθότητα και την λογική αλήθεια, την πρακτική και τα την λογική αλήθεια, που ορίζει την κατά λόγον ορθή πράξη που συνιστά η αρετή της φρόνησης. Πρέπει, λοιπόν, δίπλα στην διανοητική αρετή στο πεδίο της πράξης, να δοθεί θέση σε μια ηθική αρετή, αρετή του χαρακτήρος που διαφορίζεται, εξάλλου σε φάρμα ευρύ αρετών σύμμορφα με την διαφοροποίηση των αντικειμένων της. Αν και τυπικά διακριτές, η φρόνηση κι η ηθική αρετή είναι αξεχώριστες: δεν μπορούν να υπάρξουν η μια χωρίς την άλλη. Στα πλαίσια της σωκρατικής κριτικής οι αρετές και η φρόνηση δεν μπορούν να υπάρξουν χωρίς οι μεν από την δε, αλλά δεν πρέπει, από την άλλη, να χαρακτηριστούν όλες οι αρετές ως φρονήσεις (VI,13 1144a14-30).

 

Αυτές οι ενάρετες διαθέσεις ή ικανότητες που κατευθύνουν την ανθρώπινη φύση στην εκπλήρωση ή τελείωσή της αποκτώνται (ή, ’διδάσκονται’) με την επανάληψη των πράξεων, με ό,τι ο Αριστοτέλης αποκαλεί ‘έξι’. Η ίδια η φρόνηση έχει ανάγκη από χρόνο και εμπειρία. Τούτο δηλοί η αριστοτελική υπόδειξη ότι μαθηματικός γίνεται κανείς νέος, με την διδαχή δηλαδή των καθόλου της μαθηματικής επιστήμης, ενώ φιλόσοφος, ή πολιτικός, μεγάλος, ώριμος, με την απόκτηση συν τω χρόνω, εμπειρίας. Το σημαντικό είναι να υποδειχθεί ότι η φρόνηση δεν ανάγεται σε μια πρότερη γνώση των κανόνων της πράξης, που θα μπορούσαν, πχ να καταγραφούν σε ένα εγχειρίδιο των καθόλου, της θεωρίας της ηθικής. Δεν πρόκειται εδώ για αφηρημένους κανόνες,  νόρμες, αλλά για κανόνες ενσωματωμένους στις πράξεις του φρονίμου και στις προδιαθέσεις του γι’ αυτές, την ευπραξία. Διακριτές από την φύση των αντικειμένων τους η επιστήμη κι η φρόνηση (II 6, 1106B36, VI, 1142a23-25),η μία αναφερόμενη στα ατομικά κι ενδεχόμενα άλλως έχειν, όπως είναι οι πράξεις, κι η άλλη στα καθόλου, αναγκαία και αϊδια, δεν συνεπάγονται την σύμφυσή τους σε μια διανοητική αρετή που να περιέχει και την διανοητική ενέργεια της φρόνησης και  την θεωρητική γνώση με αναφορά στην πράξη.

 

Αν η ευδαιμονία συνίσταται κατ’ουσίαν στην ενέργεια του κατ’ εξοχήν έργου του ανθρώπου, τον λόγο, διπλή είναι η μορφή που αυτός θα πάρει. Σαν πρακτικός λόγος, φρόνηση, και σαν θεωρητικός λόγος, θεωρία. Αλλά είναι σαφές, κι ο Αριστοτέλης επιμένει σ’ αυτό, ότι η πρακτική ενέργεια της φρόνησης δεν είναι ισάξια, από αυτή την άποψη, με την θεωρητική ενέργεια που διέπει την σοφία και που αναδεικνύει ό,τι θείο στον άνθρωπο. Μακράν του να κατευθύνει την σκέψη του σε ανθρώπινα πράγματα, πρέπει να αποβλέπει, στο μέτρο του δυνατού, στην απαθανάτισή του. Το τελευταίο βιβλίο των Ηθικών Νικομαχείων, ειδικά το κεφάλαιο 7, εκθειάζει (κυριολεκτικά η λέξη) την ανωτερότητα της θεωρίας και της ευδαιμονίας που η ενέργειά  της εξασφαλίζει. Αλλά, για τον Αριστοτέλη, το να πει ότι η σοφία είναι η πιο θεία , η πιο ανατατική ενέργεια του ανθρώπου, δεν σημαίνει ότι μελετά τους τρόπους και τα μέσα για να καταστήσει αυτή τον άνθρωπο ευδαίμονα, γιατί ΄δεν αναφέρεται στην γένεση’ (VI , 13, 1143b19-20). Προετοιμάζοντας, ωστόσο, τα Πολιτικά ως ηθική επιστήμη του κοινού αγαθού,

 

Η καθολικότητα που δίνει κύρος στην φρόνηση και στην ηθική εμπειρία και δίνει γνώση κι εμπειρία στον φρόνιμο, δεν είναι αυτή του μεταφυσικού καθόλου που δίνει την μορφή στα επιμέρους που διαμορφώνει, διέπει κι ονομάζει. Από μεταφυσικής πλευράς, η διάκριση είναι εδώ απόλυτη.  Ωστόσο, στα πλαίσια του αριστοτελικού ρεαλισμού, η διάκριση αυτή ανάμεσα σε μορφές ζωής, δεδομένης και της σύνθετης φύσης του ανθρώπου που αναγνωρίζει καθαρά στο τελευταίο βιβλίο των Ηθικών Νικομαχείων δεν είναι αποκλειστική, δεν αποκλείει η μια την άλλη στην ανάπτυξη της ανθρώπινης ζωής.

 

Η διττή αυτή φύση των πρακτών, της πράξης, ως πεδίου των ηθικών επιστητών, είναι τέτοια ώστε από την μία να διασφαλίζει την ελευθερία κι ηθική αυτονομία του πράττοντος, κι από την άλλη την βαθιά γνώση του φρονίμου, μέσα από την διανοητική αρετή της φρόνησης. Τι είδους ’οιονεί’ καθολικότητα, αναγκαιότητα και αιτιότητα εδώ, όροι της επιστήμης, αλλά με μια προς έν, αναλογική και ομώνυμη σχέση προς αυτήν, αφού ο ορισμός της φρόνησης την αντιδιαστέλλει προς την επιστήμη στην μεταφυσική περιγραφή του γένους των επιστητών; Οι δυο διανοητικές αρετές δεν είναι επιθυμητές σαν αυτοσκοπός η κάθε μια. Αντιπροσωπεύουν δύο κατευθύνσεις της ηθικής που αποβλέπουν στην συνένωσή τους στον κοινό σκοπό της διαμόρφωσης του πλήρους ανθρώπου. Η θεωρητική ζωή, σημειώνει εξάλλου ο Αριστοτέλης, είναι πολύ υψηλή για την ανθρώπινη συνθήκη, και δεν είναι καθ’ ό άνθρωπος που θα ζήσει με τέτοιο τρόπο, αλλά καθ’ ό περιέχων και το θείο.

 

Αλλά για να ζήσει ως άνθρωπος, πρέπει να ζήσει σαν πολίτης μιας πόλης. Η πολιτική, η πιο αρχιτεκτονική των επιστημών, επιδιώκει το ίδιο τέλος όπως η ηθική, γιατί το αγαθό για τον άνθρωπο είναι το ίδιο και  για το άτομο και για την πόλη. Ωστόσο, η επιδίωξη της σωτηρίας και του αγαθού της πόλης είναι ανώτερο, πιο σημαντικό και πιο τέλειο. Υπάρχει λοιπόν,ένα είδος ξεχωριστό και σημαίνον της φρόνησης, αυτό του πολιτικού ανδρός. Ανήκει όχι λιγότερο σε κάθε άνθρωπο, σαν άτομο και σαν πολίτη, να αποβλέπει πάντα στο κοινό αγαθό. Τούτο επιτάσσει η γενική όσο κι ο νομική έννοια της δικαιοσύνης, αρετή τελεία, θεωρημένη ως η κρατίστη όλων.