ΔΡΑΜΑΤΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ: ΣΟΦΟΚΛΗΣ - Φιλοκτήτης (433-467)

ΦΙ. φέρ᾽ εἰπὲ πρὸς θεῶν, ποῦ γὰρ ἦν ἐνταῦθά σοι

Πάτροκλος, ὃς σοῦ πατρὸς ἦν τὰ φίλτατα;
435 ΝΕ. χοὖτος τεθνηκὼς ἦν· λόγῳ δέ σ᾽ ἐν βραχεῖ
τοῦτ᾽ ἐκδιδάξω. πόλεμος οὐδέν᾽ ἄνδρ᾽ ἑκὼν
αἱρεῖ πονηρόν, ἀλλὰ τοὺς χρηστοὺς ἀεί.
ΦΙ. ξυμμαρτυρῶ σοι· καὶ κατ᾽ αὐτὸ τοῦτό γε
ἀναξίου μὲν φωτὸς ἐξερήσομαι,
440 γλώσσῃ δὲ δεινοῦ καὶ σοφοῦ, τί νῦν κυρεῖ.
ΝΕ. ποίου δὲ τούτου πλήν γ᾽ Ὀδυσσέως ἐρεῖς;
ΦΙ. οὐ τοῦτον εἶπον, ἀλλὰ Θερσίτης τις ἦν.
ὃς οὐκ ἂν εἵλετ᾽ εἰσάπαξ εἰπεῖν, ὅπου
μηδεὶς ἐῴη· τοῦτον οἶσθ᾽ εἰ ζῶν κυρεῖ;
445 ΝΕ. οὐκ εἶδον αὐτόν, ᾐσθόμην δ᾽ ἔτ᾽ ὄντα νιν.
ΦΙ. ἔμελλ᾽· ἐπεὶ οὐδέν πω κακόν γ᾽ ἀπώλετο,
ἀλλ᾽ εὖ περιστέλλουσιν αὐτὰ δαίμονες,
καί πως τὰ μὲν πανοῦργα καὶ παλιντριβῆ
χαίρουσ᾽ ἀναστρέφοντες ἐξ Ἅιδου, τὰ δὲ
450 δίκαια καὶ τὰ χρήστ᾽ ἀποστέλλουσ᾽ ἀεί.
ποῦ χρὴ τίθεσθαι ταῦτα, ποῦ δ᾽ αἰνεῖν, ὅταν
τὰ θεῖ᾽ ἐπαινῶν τοὺς θεοὺς εὕρω κακούς;
ΝΕ. ἐγὼ μέν, ὦ γένεθλον Οἰταίου πατρός,
τὸ λοιπὸν ἤδη τηλόθεν τό τ᾽ Ἴλιον
455 καὶ τοὺς Ἀτρείδας εἰσορῶν φυλάξομαι·
ὅπου θ᾽ ὁ χείρων τἀγαθοῦ μεῖζον σθένει
κἀποφθίνει τὰ χρηστὰ χὡ δειλὸς κρατεῖ,
τούτους ἐγὼ τοὺς ἄνδρας οὐ στέρξω ποτέ·
ἀλλ᾽ ἡ πετραία Σκῦρος ἐξαρκοῦσά μοι
460 ἔσται τὸ λοιπόν, ὥστε τέρπεσθαι δόμῳ.
νῦν δ᾽ εἶμι πρὸς ναῦν. καὶ σύ, Ποίαντος τέκνον,
χαῖρ᾽ ὡς μέγιστα, χαῖρε· καί σε δαίμονες
νόσου μεταστήσειαν, ὡς αὐτὸς θέλεις.
ἡμεῖς δ᾽ ἴωμεν, ὡς ὁπηνίκ᾽ ἂν θεὸς
465 πλοῦν ἡμὶν εἴκῃ, τηνικαῦθ᾽ ὁρμώμεθα.
ΦΙ. ἤδη, τέκνον, στέλλεσθε; ΝΕ. καιρὸς γὰρ καλεῖ
πλοῦν μὴ ᾽ξ ἀπόπτου μᾶλλον ἢ ᾽γγύθεν σκοπεῖν.

***

ΦΙΛ. Μα έλα πε μου να ζεις, πού σού ηταν τότε
κι ο Πάτροκλος ο πολυαγαπημένος
ο φίλος του πατέρα σου; ΝΕΟ. Και κείνος
είχε πεθάνει· μα θα σου εξηγήσω
με δυο λόγια το παν· ο πόλεμος
δεν αγαπά τους κακούς να ξεκάνει,
μα όλο τους πιο καλούς. ΦΙΛ. Της ίδιας γνώμης
είμαι και ᾽γώ· γι᾽ αυτό θα σε ρωτήσω
για κάποιο ανάξιο βέβαια, μα που είχε
440 φοβερή γλώσσα και κακία. ΝΕΟ. Ποιός άλλος
είν᾽ αυτός που ρωτάς, παρ᾽ ο Οδυσσέας;
ΦΙΛ. Δε λέω αυτόν, μα έναν κάποιο Θερσίτη,
που δεν ήτανε τρόπος να του κλείσει
κανείς το στόμα, μια κι ήθε τ᾽ ανοίξει.
ΝΕΟ. Δεν τον είδα τον ίδιο, μ᾽ άκουγα
να μιλούνε γι᾽ αυτόν. ΦΙΛ. Μα δε μπορούσε
να ᾽ταν κι αλλιώς, αφού ποτέ κανένα
δε χάνεται κακό, μα τα φροντίζουν
καλά οι θεοί και μάλιστα και χαίρουν
ν᾽ αφήνουν τους εξώλεις και προώλεις
να γυρνούν απ᾽ τον Άδη, ενώ τους δίκιους
450 και τους καλούς τούς ξαποστέλλουν πάντα.
Μα τί να λέει κανείς; πώς να το εγκρίνει,
όταν, ενώ επαινεί τα θεία τα έργα,
άδικους τους θεούς βρίσκει μπροστά του;
ΝΕΟ. Μα εγώ, ω βλαστέ πατέρα από την Οίτη,
τα μέτρα μου θα πάρω εδώ και πέρα
ν᾽ ακούω από μακριά Τροία κι Ατρείδες.
Γιατ᾽ όπου έχει πιο πέραση η κακία
και χάνεται η αρετή και θριαμβεύουν
οι άνανδροι — εγώ να ζω εκεί δε θα στρέξω.
Η Σκύρο με τα βράχια της θενά ᾽ναι
για μένα δω και μπρος ο κόσμος όλος,
460 να τον χαίρομαι εκεί στο σπιτικό μου.
Τώρα τραβώ για το καράβι. Χαίρε
λοιπόν του Ποίαντα γιε· σ᾽ αφήνω γεια
κι είθε καθώς το επιθυμά η καρδιά σου
να σ᾽ απαλλάξει ο Θεός απ᾽ την αρρώστια.
Μ᾽ ας πηγαίνομ᾽ εμείς, που μόλις πάρει
πρίμα ο καιρός να ξεκινούμε αμέσως.
ΦΙΛ. Λοιπόν, αλήθεια φεύγετε, παιδί μου;
ΝΕΟ. Μα για ταξίδι, κάλλιο κανείς να ᾽χει
το νου του από κοντά παρ᾽ απ᾽ αλάργα.

ΟΜΗΡΟΣ: Ἰλιάς (6.390-6.465)

390 Ἦ ῥα γυνὴ ταμίη, ὁ δ᾽ ἀπέσσυτο δώματος Ἕκτωρ
τὴν αὐτὴν ὁδὸν αὖτις ἐϋκτιμένας κατ᾽ ἀγυιάς.
εὖτε πύλας ἵκανε διερχόμενος μέγα ἄστυ
Σκαιάς, τῇ ἄρ᾽ ἔμελλε διεξίμεναι πεδίονδε,
ἔνθ᾽ ἄλοχος πολύδωρος ἐναντίη ἦλθε θέουσα
395 Ἀνδρομάχη, θυγάτηρ μεγαλήτορος Ἠετίωνος,
Ἠετίων, ὃς ἔναιεν ὑπὸ Πλάκῳ ὑληέσσῃ,
Θήβῃ Ὑποπλακίῃ, Κιλίκεσσ᾽ ἄνδρεσσιν ἀνάσσων·
τοῦ περ δὴ θυγάτηρ ἔχεθ᾽ Ἕκτορι χαλκοκορυστῇ.
ἥ οἱ ἔπειτ᾽ ἤντησ᾽, ἅμα δ᾽ ἀμφίπολος κίεν αὐτῇ
400 παῖδ᾽ ἐπὶ κόλπῳ ἔχουσ᾽ ἀταλάφρονα, νήπιον αὔτως,
Ἑκτορίδην ἀγαπητόν, ἀλίγκιον ἀστέρι καλῷ,
τόν ῥ᾽ Ἕκτωρ καλέεσκε Σκαμάνδριον, αὐτὰρ οἱ ἄλλοι
Ἀστυάνακτ᾽· οἶος γὰρ ἐρύετο Ἴλιον Ἕκτωρ.
ἤτοι ὁ μὲν μείδησεν ἰδὼν ἐς παῖδα σιωπῇ·
405 Ἀνδρομάχη δέ οἱ ἄγχι παρίστατο δάκρυ χέουσα,
ἔν τ᾽ ἄρα οἱ φῦ χειρὶ ἔπος τ᾽ ἔφατ᾽ ἔκ τ᾽ ὀνόμαζε·
«δαιμόνιε, φθίσει σε τὸ σὸν μένος, οὐδ᾽ ἐλεαίρεις
παῖδά τε νηπίαχον καὶ ἔμ᾽ ἄμμορον, ἣ τάχα χήρη
σεῦ ἔσομαι· τάχα γάρ σε κατακτανέουσιν Ἀχαιοὶ
410 πάντες ἐφορμηθέντες· ἐμοὶ δέ κε κέρδιον εἴη
σεῦ ἀφαμαρτούσῃ χθόνα δύμεναι· οὐ γὰρ ἔτ᾽ ἄλλη
ἔσται θαλπωρή, ἐπεὶ ἂν σύ γε πότμον ἐπίσπῃς,
ἀλλ᾽ ἄχε᾽· οὐδέ μοι ἔστι πατὴρ καὶ πότνια μήτηρ.
ἤτοι γὰρ πατέρ᾽ ἁμὸν ἀπέκτανε δῖος Ἀχιλλεύς,
415 ἐκ δὲ πόλιν πέρσεν Κιλίκων εὖ ναιετάουσαν,
Θήβην ὑψίπυλον· κατὰ δ᾽ ἔκτανεν Ἠετίωνα,
οὐδέ μιν ἐξενάριξε, σεβάσσατο γὰρ τό γε θυμῷ,
ἀλλ᾽ ἄρα μιν κατέκηε σὺν ἔντεσι δαιδαλέοισιν
ἠδ᾽ ἐπὶ σῆμ᾽ ἔχεεν· περὶ δὲ πτελέας ἐφύτευσαν
420 νύμφαι ὀρεστιάδες, κοῦραι Διὸς αἰγιόχοιο.
οἳ δέ μοι ἑπτὰ κασίγνητοι ἔσαν ἐν μεγάροισιν,
οἱ μὲν πάντες ἰῷ κίον ἤματι Ἄϊδος εἴσω·
πάντας γὰρ κατέπεφνε ποδάρκης δῖος Ἀχιλλεὺς
βουσὶν ἐπ᾽ εἰλιπόδεσσι καὶ ἀργεννῇς ὀΐεσσι.
425 μητέρα δ᾽, ἣ βασίλευεν ὑπὸ Πλάκῳ ὑληέσσῃ,
τὴν ἐπεὶ ἂρ δεῦρ᾽ ἤγαγ᾽ ἅμ᾽ ἄλλοισι κτεάτεσσιν,
ἂψ ὅ γε τὴν ἀπέλυσε λαβὼν ἀπερείσι᾽ ἄποινα,
πατρὸς δ᾽ ἐν μεγάροισι βάλ᾽ Ἄρτεμις ἰοχέαιρα.
Ἕκτορ, ἀτὰρ σύ μοί ἐσσι πατὴρ καὶ πότνια μήτηρ
430 ἠδὲ κασίγνητος, σὺ δέ μοι θαλερὸς παρακοίτης·
ἀλλ᾽ ἄγε νῦν ἐλέαιρε καὶ αὐτοῦ μίμν᾽ ἐπὶ πύργῳ,
μὴ παῖδ᾽ ὀρφανικὸν θήῃς χήρην τε γυναῖκα·
λαὸν δὲ στῆσον παρ᾽ ἐρινεόν, ἔνθα μάλιστα
ἀμβατός ἐστι πόλις καὶ ἐπίδρομον ἔπλετο τεῖχος.
435 τρὶς γὰρ τῇ γ᾽ ἐλθόντες ἐπειρήσανθ᾽ οἱ ἄριστοι
ἀμφ᾽ Αἴαντε δύω καὶ ἀγακλυτὸν Ἰδομενῆα
ἠδ᾽ ἀμφ᾽ Ἀτρεΐδας καὶ Τυδέος ἄλκιμον υἱόν·
ἤ πού τίς σφιν ἔνισπε θεοπροπίων ἐῢ εἰδώς,
ἤ νυ καὶ αὐτῶν θυμὸς ἐποτρύνει καὶ ἀνώγει.»
440 Τὴν δ᾽ αὖτε προσέειπε μέγας κορυθαίολος Ἕκτωρ·
«ἦ καὶ ἐμοὶ τάδε πάντα μέλει, γύναι· ἀλλὰ μάλ᾽ αἰνῶς
αἰδέομαι Τρῶας καὶ Τρῳάδας ἑλκεσιπέπλους,
αἴ κε κακὸς ὣς νόσφιν ἀλυσκάζω πολέμοιο·
οὐδέ με θυμὸς ἄνωγεν, ἐπεὶ μάθον ἔμμεναι ἐσθλὸς
445 αἰεὶ καὶ πρώτοισι μετὰ Τρώεσσι μάχεσθαι,
ἀρνύμενος πατρός τε μέγα κλέος ἠδ᾽ ἐμὸν αὐτοῦ.
εὖ γὰρ ἐγὼ τόδε οἶδα κατὰ φρένα καὶ κατὰ θυμόν·
ἔσσεται ἦμαρ ὅτ᾽ ἄν ποτ᾽ ὀλώλῃ Ἴλιος ἱρὴ
καὶ Πρίαμος καὶ λαὸς ἐϋμμελίω Πριάμοιο.
450 ἀλλ᾽ οὔ μοι Τρώων τόσσον μέλει ἄλγος ὀπίσσω,
οὔτ᾽ αὐτῆς Ἑκάβης οὔτε Πριάμοιο ἄνακτος
οὔτε κασιγνήτων, οἵ κεν πολέες τε καὶ ἐσθλοὶ
ἐν κονίῃσι πέσοιεν ὑπ᾽ ἀνδράσι δυσμενέεσσιν,
ὅσσον σεῦ, ὅτε κέν τις Ἀχαιῶν χαλκοχιτώνων
455 δακρυόεσσαν ἄγηται, ἐλεύθερον ἦμαρ ἀπούρας·
καί κεν ἐν Ἄργει ἐοῦσα πρὸς ἄλλης ἱστὸν ὑφαίνοις,
καί κεν ὕδωρ φορέοις Μεσσηΐδος ἢ Ὑπερείης
πόλλ᾽ ἀεκαζομένη, κρατερὴ δ᾽ ἐπικείσετ᾽ ἀνάγκη·
καί ποτέ τις εἴπῃσιν ἰδὼν κατὰ δάκρυ χέουσαν·
460 “Ἕκτορος ἥδε γυνή, ὃς ἀριστεύεσκε μάχεσθαι
Τρώων ἱπποδάμων, ὅτε Ἴλιον ἀμφεμάχοντο.”
ὥς ποτέ τις ἐρέει· σοὶ δ᾽ αὖ νέον ἔσσεται ἄλγος
χήτεϊ τοιοῦδ᾽ ἀνδρὸς ἀμύνειν δούλιον ἦμαρ.
ἀλλά με τεθνηῶτα χυτὴ κατὰ γαῖα καλύπτοι,
465 πρίν γέ τι σῆς τε βοῆς σοῦ θ᾽ ἑλκηθμοῖο πυθέσθαι.»

***
390 Και ως τ᾽ άκουσε επετάχθη ευθύς ο Έκτωρ απ᾽ το δώμα
πάλι στους δρόμους τους λαμπρούς που ᾽χε περάσει πρώτα,
κι έφθασε, την πολύχωρη περνώντας πολιτείαν,
στες Σκαιές πύλες· στην στιγμήν που εκίνα εις το πεδίον,
με ορμήν εμπρός του επρόβαλεν η ασύγκριτη Ανδρομάχη
395 πολύδωρη συμβία του και κόρη του γενναίου
Αετίωνος, που κάτωθεν της δενδρωμένης Πλάκου
της Θήβης εβασίλευε και των Κιλίκων όλων.
Του πολεμάρχου Έκτορος αυτή ᾽ταν η συμβία
που τότε τον απάντησε με την τροφόν σιμά της,
400 οπού βαστούσε το μικρό μονάκριβο παιδί της,
τον Εκτορίδην, όμοιον με εύμορφον αστέρα·
Σκαμάνδριον ο πατέρας του, Αστυάνακτα τα πλήθη
τον λέγαν, ότι έσωζεν ο Έκτωρ την Τρωάδα.
Εκείνος χαμογέλασε κοιτώντας το παιδί του
405 ήσυχα· κι απ᾽ το χέρι του πιασμένη η Ανδρομάχη
εδάκρυσε και του ᾽λεγεν: «Οϊμέ! Θα σ᾽ αφανίσει
τούτη σου η τόλμη, ω τρομερέ· το βρέφος δεν λυπείσαι
τούτο κι εμέ την άμοιρην που χήρα σου θα γίνω
ογρήγορα, ότι ογρήγορα θα ορμήσουν όλοι αντάμα
410 να σε φονεύσουν οι Αχαιοί και άμα σε χάσω, κάτω
στον μαύρον Άδη ας κατεβώ, διότι αν αποθάνεις
και συ, καμιά παρηγοριά δι᾽ εμέ δεν θ᾽ απομείνει,
και πόνοι μόνον· έχασα πατέρα και μητέρα·
τον μέγαν Αετίωνα μου φόνευσεν ο θείος
415 Πηλείδης, όταν έριξε την πόλιν των Κιλίκων,
την Θήβην την υψίπυλον· αλλά τον εσεβάσθη
νεκρόν, δεν τον εγύμνωσε, και μ᾽ όλην την λαμπρήν του
αρματωσιά τον έκαυσε κι εσήκωσέ του μνήμα,
κι ολόγυρά του εφύτευσαν πεύκα μεγάλα οι νύμφες
420 Ορεστιάδες, του Διός αιγιδοφόρου κόρες·
ήσαν επτά στο σπίτι μας γλυκείς αυτάδελφοί μου,
κι εις μιαν ημέραν όλοι ομού ροβόλησαν στον Άδη·
όλους τους εθανάτωσεν ο θείος Αχιλλέας
των μόσχων μέσα εις τες κοπές και των λευκών προβάτων.
425 Και την σεπτήν μητέρα μου, βασίλισσαν στην Θήβην,
δούλην εδώ την έφερε με τ᾽ άλλα λάφυρά του.
Και αφού με δώρ᾽ αμέτρητα κατόπι εξαγοράσθη,
την έσβησεν η Άρτεμις στο σπίτι του πατρός μου.
Έκτωρ, συ είσαι δι᾽ εμέ πατέρας και μητέρα,
430 συ αδελφός, συ ανθηρός της κλίνης σύντροφός μου.
Αλλά λυπήσου μας, και αυτού μείνε στον πύργον, μήπως
ορφανό κάμεις το παιδί και χήραν την γυναίκα.
Κι εκεί στην αγριοσυκιά τους άνδρες στήσε οπού ᾽ναι
η πόλις καλοανέβατη, καλόπαρτο το τείχος·
435 τρεις το δοκίμασαν φορές των Αχαιών οι πρώτοι,
οι Αίαντες, και ο δοξαστός Ιδομενεύς και οι δύο
Ατρείδες και ο ατρόμητος Τυδείδης ενωμένοι·
ή το φανέρωσε σ᾽ αυτούς χρησμών εξαίσιος γνώστης,
ή τους κινεί μόν᾽ η ψυχή σ᾽ αυτό και τους διδάσκει »
440 Και προς αυτήν απάντησεν ο λοφοσείστης Έκτωρ:
«Όλα τα αισθάνομαι κι εγώ, γυνή μου, αλλά φοβούμαι
και των ανδρών το πρόσωπο και των σεμνών μητέρων,
αν μ᾽ έβλεπαν ως άνανδρος να φεύγω από την μάχην·
ούδ᾽ η καρδιά μου θέλει το, που μ᾽ έμαθε να είμαι
445 γενναίος πάντοτε κι εμπρός να μάχομαι των Τρώων
χάριν της δόξας του πατρός και της δικής μου ακόμη·
ότ᾽ είναι τούτο φανερό στα βάθη της ψυχής μου·
θα φθάσ᾽ η μέρα να χαθεί κι η Ίλιος η αγία
και ο Πρίαμος ο δυνατός με όλον τον λαόν του.
450 Αλλά των Τρώων η φθορά δεν με πληγώνει τόσο
και του πατρός μου ο θάνατος και της σεμνής μητρός μου
και των γλυκών μου αδελφών, οπού πολλοί και ανδρείοι
από τες λόγχες των εχθρών θα κυλισθούν στο χώμα
όσ᾽ ο καημός σου, όταν κανείς των Αχαιών σε πάρει
455 εις την δουλείαν, ενώ συ θα οδύρεσαι, θα κλαίεις,
εις τ᾽ Άργος ξένον ύφασμα θα υφαίνεις προσταγμένη·
απ᾽ την Υπέρειαν πηγήν ή από την Μεσσηίδα
νερό θα φέρνεις στανικώς, από σκληρήν ανάγκην·
κι ενώ συ κλαίεις θενά ειπούν: «Ιδέτε την συμβίαν
460 του Έκτορος που πρώτευε των ιπποδάμων Τρώων
στον πόλεμον, που ολόγυρα στην Ίλιον πολεμούσαν».
Αυτά θα ειπούν και μέσα σου θα ξαναζήσει ο πόνος
του ανδρός εκείνου, οπού δεν ζει δια να σε ελευθερώσει.
Αλλά παρά τον θρήνον σου και τ᾽ όνειδος ν᾽ ακούσω
465 βαθιά στην γην καλύτερα να με σκεπάσει ο τάφος».

Η Ρώμη και ο κόσμος της: 4. Πώς να γίνετε πλανητάρχης

4.6. Τι έκανες στον πόλεμο, Οράτιε;

Πράγματι ο Κάσσιος έφτασε και βρήκε τον Βρούτο στην Αθήνα· πράγματι, οι Αθηναίοι τους τίμησαν ως τυραννοκτόνους με μια σειρά τιμητικών εκδηλώσεων. Και ο Βρούτος, που για ένα διάστημα περιφερόταν ως μεταπτυχιακός φοιτητής στα αθηναϊκά στέκια, κατόρθωσε να εμπνεύσει δημοκρατικό ενθουσιασμό στους νεαρούς Ρωμαίους φοιτητές, οργανώνοντας την αντίστασή του εναντίον των διαδόχων και επίδοξων εκδικητών του Ιουλίου Καίσαρα. Και ο Οράτιος;

Ο Οράτιος, έναν περίπου χρόνο μετά τη συζήτηση που είχε με τον Μάρκο Κικέρωνα, βρέθηκε στην απέναντι πλευρά του Αιγαίου, στην περιοχή της Σμύρνης - και βρέθηκε εκεί ως χιλίαρχος, δηλαδή ανώτερος αξιωματικός του στρατού που ετοίμαζαν οι δημοκρατικοί για να αντιμετωπίσουν τους καισαρικούς. Η ζωή έχει πολλά απρόοπτα - και ο Οράτιος αξιωματικός του στρατού είναι ένα από τα πιο απρόοπτα που μπορεί να επινοήσει η ζωή.

Όπως ξέρουμε κιόλας, οι αντίπαλοι τελικά συγκρούστηκαν γύρω στα μέσα Νοεμβρίου του 42 π.Χ. στους Φιλίππους. Εκείνη τη μέρα ο Οκταβιανός ήταν κρυολογημένος (κι αυτό το ξέρουμε) κι έτσι όλη τη δουλειά την έκανε ο Αντώνιος. Στους Φιλίππους η ιστορία υπέγραψε τη ληξιαρχική πράξη θανάτου της ρωμαϊκής Δημοκρατίας. Τη συνέχεια την ξέρουμε κι αυτή.

Ξέρουμε ακόμη ότι ο Οράτιος, σύμφωνα με δική του δήλωση, εγκατέλειψε το πεδίο της μάχης όταν είδε πού έγειρε η πλάστιγγα. Γύρισε ταπεινωμένος, μαζί με πολλούς άλλους, στη Ρώμη, και ήταν τυχερός που δεν πλήρωσε με τη ζωή του τον νεανικό δημοκρατικό του ενθουσιασμό. Και στη Ρώμη πέρασε δύσκολες μέρες γιατί είχαν καταστραφεί τα οικονομικά του. Τι ακριβώς έκανε; Ο ίδιος μας λέει ότι η φτώχεια τον έσπρωξε να γράψει ποίηση για βιοπορισμό. Μάλλον υπερβολή. Κανένας αρχαίος συγγραφέας δεν έζησε από τα βιβλία του, απλούστατα γιατί στην αρχαιότητα το εμπόριο του βιβλίου είναι υποτυπώδες και τα συγγραφικά δικαιώματα ανύπαρκτα. Αυτό που του έδωσε τα προς το ζην ήταν μια θέση που εξασφάλισε ως υπάλληλος του «υπουργείου οικονομικών» - όσο χρειαζόταν για να ζει και να γράφει.

Προς το παρόν δεν γράφει λυρική ποίηση· αλλά αυτά που γράφει τραβούν την προσοχή του Βιργιλίου, που ανήκει ήδη στον κύκλο του Μαικήνα, και ο Βιργίλιος τον συστήνει στον μεγάλο χορηγό και ευεργέτη του - και εκεί λύνεται οριστικά το βιοποριστικό του πρόβλημα.

Στους Φιλίππους, μας λέει πάλι ο ίδιος, εγκατέλειψε την ασπίδα του. Μπορεί να είναι αλήθεια· αλλά το ίδιο είχαν πει σε κάποια ποιήματα τους και ο Αρχίλοχος και ο Αλκαίος και, πιθανότατα, ο Ανακρέων - και ο Οράτιος τα ποιήματα τους τα ήξερε, βέβαια, απ᾽ έξω. Λοιπόν, ήταν ρίψασπις ή όχι; Αδύνατο να αποφασίσουμε: τα πραγματικά βιώματα και τα λογοτεχνικά βιώματα (αυτά που αποκομίζουμε από την ανάγνωση της λογοτεχνίας) συνδυάζονται πολύ συχνά και μας παίζουν χίλια δυο παιχνίδια. Καλύτερα να είμαστε προσεκτικοί - όπως ήμασταν και στην ιστορία του Αντώνιου και της Κλεοπάτρας.

Εγκατέλειψε την ασπίδα του, αλλά προφανώς δεν άφησε εκεί τη θήκη με τους παπύρους των ελλήνων λυρικών ποιητών. Και φαίνεται ότι ενώ τα βέλη και τα ακόντια έλυναν τους λογαριασμούς της Ρώμης στους Φιλίππους, η ποιητική ιδέα πήγαινε κι ερχόταν μέσα στο μυαλό του χιλίαρχου. Κι όταν έγινε υπάλληλος του «υπουργείου οικονομικών», και κυρίως όταν βρήκε τη σιγουριά στον κύκλο του Μαικήνα, άρχισε να κάνει το σπουδαίο μέρος της λυρικής του ποίησης. Έτσι, καθώς το είχε υποσχεθεί, ο Αλκαίος, η Σαπφώ, ο Πίνδαρος, ο Ανακρέων και άλλα αστέρια της ελληνικής λύρας πέρασαν την Αδριατική και ξαναζωντάνεψαν μετά από 500 σχεδόν χρόνια στη Ρώμη.

Σε πολλά από αυτά τα λυρικά ποιήματα (που τα λέμε συνήθως Ωδές) ο Οράτιος υμνεί τον Αύγουστο, τις παραδοσιακές αρετές του ρωμαϊκού έθνους και την προσπάθεια του αρχηγού του κράτους να αποκαταστήσει την ηθική τάξη στη Ρώμη. Αλλά ο Οράτιος ξέρει να συνδυάζει το «Ίτε παίδες Ρωμαίων!» και το «Παιδιά, της Ιταλίας παιδιά, που σκληρά πολεμάτε» με σκέψεις (άλλοτε μελαγχολικές, άλλοτε ευτράπελες και άλλοτε πάλι ειρωνικές) πάνω στον έρωτα, τον θάνατο, τη λογοτεχνία, τους τρανούς και τους ταπεινούς ανθρώπους. Και τελικά κρατάει μια πολιτισμένη απόσταση από όλα και όλους.

Η ζωή έχει απρόοπτα. Ο νεαρός, ενθουσιώδης φοιτητής της Αθήνας που σήκωσε τα όπλα για χάρη της δημοκρατίας, έγινε ένας από τους πιο έμπιστους και αγαπημένους φίλους του Οκταβιανού Αυγούστου. Βολεύτηκε στο «κατεστημένο», ή κατάλαβε ότι ο Αύγουστος και η ειρήνη που έφερε ήταν προτιμότερη από τη ματωμένη και σπαραγμένη δημοκρατία που γνώρισε ως φοιτητής; Ίσως το πρώτο· μπορεί το δεύτερο· το πιθανότερο και τα δύο.

Εσωτερική Πραγματικότητα

Σύμφωνα με όλες τις θρησκείες, η Πραγματικότητα (για όσους αντιλαμβάνονται πλήρως), η Απώτερη Πραγματικότητα (για όσους διακρίνουν την Πραγματικότητα από το «σχετικό»), η Ύστατη Πραγματικότητα (για όσους εξελίσσονται πέρα από όλες τις σχετικές αντιλήψεις), το Απόλυτο (για κάθε περιορισμένη συνείδηση), αποτελεί το Υπόβαθρο κάθε συνείδησης, το Κέντρο αναφοράς κάθε αντίληψης.

Η Εσωτερική Πραγματικότητα Αναδύεται στο Πράσινο Μη-Δυαδικό Πεδίο

Κάθε περιορισμένη συνείδηση προϋποθέτει πίσω της Αυτό το Υπόβαθρο, την Υπερσυνείδηση, που την στηρίζει και εμπνέει και την καθοδηγεί προς την Ολική Αντίληψη. Η περιορισμένη συνείδηση δεν μπορεί να βρει το αίτιο της ύπαρξης στον εαυτό της, ούτε μπορεί να υποθέσει ότι υπάρχει Κάτι έξω από αυτήν (γιατί αυτό είναι μονάχα μία σύλληψη, μία αντίληψη, μία ιδέα, που όταν υιοθετηθεί οδηγεί όχι στην Αλήθεια, αλλά στην ειδωλολατρία). Η περιορισμένη συνείδηση λοιπόν, μέσα της, στο Βαθύτερο Είναι της, στην Ουσία της, μπορεί να αποκαλύψει το Αίτιο, το Υπόβαθρο, το Απόλυτο, κι όχι κάπου έξω. Ο Εσωτερικός Δρόμος είναι ο μόνος δρόμος.

Όλες οι θρησκείες μιλούν για την Εσωτερική Πραγματικότητα της συνείδησης, για την ανάδυση της περιορισμένης συνείδησης προς το Όλον, για το άπλωμα της περιορισμένης συνείδησης στο Άπειρο, στο Αιώνιο.

Όλες οι πρακτικές που χρησιμοποιούν οι διάφορες θρησκείες (Διαλογισμός, Προσευχή, Γιόγκα, κλπ.), δεν έχουν άλλο προορισμό από το να βοηθήσουν την συνείδηση να ξεπεράσει όλες τις περιοριστικές και περιορισμένες αντιλήψεις, για να αντιληφθεί το Άπειρο Βάθος της. Αυτό σημαίνει ότι η συνείδηση πρέπει να αποδομήσει κάθε εγωική αντίληψη, για να φτάσει στην Καθαρή Αντίληψη, στο Καθαρό Είναι, στο Χωρίς Ιδιότητες, στο Αμετάβλητο, στο Αληθινό.

Στην πραγματικότητα, η Συνείδηση Είναι Μία, Αιώνια, κι όλοι οι περιορισμοί είναι απατηλοί. Για όσους το αντιλαμβάνονται αυτό δεν υπάρχει «πτώση», «εξέλιξη», «φώτιση», τίποτα. Για όσους όμως εμπλέκονται μέσα στο σχετικό υπάρχει εξέλιξη, βαθμίδες προς την Ολοκλήρωση, κλπ.

Πάντως όπως κι αν έχει το Απόλυτο, αποτελεί την Αρχή και το Τέλος, το Όριο της Συνείδησης και Τελικό Προορισμό κάθε συνείδησης.

De anima beata​ (=Για μία ευτυχισμένη ψυχή)

«Όποιος έχει θέσει τον εαυτό του πέρα από κάθε επιθυμία, ποιά έλλειψη μπορεί να έχει;
Και, αν κάποιος μέσα του έχει συγκεντρώσει όλα όσα είναι δικά του ποιά ανάγκη έχει από εξωτερική ενίσχυση;» Σενέκας

Όλα τα μεγάλα πνεύματα έχουν καταλήξει στο ότι το να ζει κανείς είναι μια δύσκολη και επίπονη διαδικασία. Αυτό όμως το οδυνηρό της ζωής δεν είναι η φύση της τελευταίας ως φαινόμενο αυτό κάθε αυτό, αλλά η απουσία νοήματος, σκοπού και προορισμού. Είναι η πλεύση προς μια άγνωστη Ιθάκη μέσα στην απέραντη θάλασσα της ύπαρξης. Ένα ανθρώπινο όν μπορεί να πλησιάσει και να κατακτήσει την ευτυχία μόνο αν αναπτύξει μια "θεωρία του σκοπού της ζωής".

Ο σημερινός άνθρωπος απέχει πολύ από τη δημιουργία μια ολιστικής θεώρησης της ζωής, μιας ιδεολογικής προσέγγιση ικανή να μετατρέψει την ύπαρξη του από μηχανιστική σε εμπρόθετη. Αντίθετα, προτιμά να τη ναρκώνει, ευνουχίζοντας κάθε πνευματική ικανότητα βρίσκοντας καταφύγιο σε φαινομενικά επίπλαστες μορφές ευτυχίας. Χαμένος λοιπόν σε ένα ταξίδι δίχως προορισμό, θα αναζητήσει σκοπό στη συσσώρευση υλικών αγαθών ή θα εγκαταλείψει εντελώς τον αγώνα για σκοπό, μέσω της ταύτισης, εξομοίωσης και αλλοτρίωσης του από πολιτικά ή ηθικό-θρησκευτικά κινήματα.

Η στωική κοσμοθεωρία του σκοπού της ζωής θα μπορούσε να αποτελέσει την Ιθάκη του κάθε ορθής σκέψης ιχνηλάτη, μιας Ιθάκης της οποίας όμως προηγείται ένα μακρύ και δύσβατο ταξίδι. Για τον εραστή της στωικής φιλοσοφίας η ορθή σκέψη οδηγεί σε ένα ενάρετο και ευτυχισμένο βίο. Καλό, ηθικό και ωφέλιμο είναι ό,τι συνάδει και είναι εναρμονισμένο με τους νόμους τη φύσης. Θεμέλιος λίθος για μία ευτυχισμένη και εναρμονισμένη με τη φύση ζωής είναι ένα δυνατό, θαρραλέο και υγιές μυαλό (νους) το οποίο φροντίζει τις ανάγκες του σώματος.

Ο στωικός νους είναι γαλήνιος, απερίσπαστος και ελεύθερος. H στωική αταραξία είναι κάτι παραπάνω από την έλλειψη δυσφορίας, είναι ο αποχωρισμός από όλα όσα αναστατώνουν ή φοβίζουν τον ανθρώπινο νου. Όταν λοιπόν απογυμνωθεί από τις επίπλαστες απολαύσεις, το μίσος, το φόβο και κάθε είδους βλαβερή σκέψη, τότε ο άνθρωπος κατακτά τη πραγματική μεγαλοσύνη, την πραότητα και την ελευθερία. Βασική αρχή και προϋπόθεση για την κατάκτηση της αταραξίας είναι η πεποίθηση ότι το καθετί στη ζωή είναι ό,τι σκεφτόμαστε για αυτό. Για τους στωικούς, η κάθε κατάσταση και το κάθε γεγονός στη ζωή είναι ουδέτερα και αχρωμάτιστα. Ο τρόπος που σκεφτόμαστε για αυτά τα κάνει καλά ή κακά, ευχάριστα ή δυσάρεστα. Με άλλα λόγια η ευτυχία και η δυστυχία είναι καταστάσεις του νου και ο κάθε άνθρωπος είναι υπεύθυνος για το πώς επιλέγει να σκέφτεται. Η ποιότητα των σκέψεων του επηρεάζει την ποιότητα της ζωής του.

Ευτυχισμένος λοιπόν είναι αυτός ο οποίος περπατά στο ξέφωτο της αρετής, του ορθού λόγου και του ορθού τρόπου σκέψης. Αυτός, ο οποίος είναι άφθαρτος και απερίσπαστος από τις εξωτερικές επιδράσεις. Αυτός, που στο νου του δεν έχουν θέση η αγωνία, η κακία, ο φθόνος και ο φόβος. Αυτός, για τον οποίο το καλό ταυτίζεται με τον καλό του και το κακό με τον παρηκμασμένο νου. Αυτός, που δεν προσκολλάται σε απολαύσεις αλλά θεωρεί απόλαυση την περιφρόνηση όλων των απολαύσεων.

Αυτός, που ταυτίζει την ελευθερία και τη γαλήνη με την περιφρόνηση των κάθε είδους υλικών αγαθών. Αυτός που ζει με απλότητα και όπως μας λέει ο Μάρκος Αυρήλιος δεν οργίζεται με τους ανθρώπους “ούτε παρεκτρέπεται από τον δρόμο που οδηγεί στο τέλος της ζωής, όπου πρέπει να φθάσει καθαρός, ήρεμος, έτοιμος, αβίαστα προσαρμοσμένος με τη μοίρα του”.

Ένας άνθρωπος που δεν προσδοκά τίποτα δεν απογοητεύεται ποτέ

Γιατί απογοητευόμαστε; Η πηγή κάθε απογοήτευσης είναι οι προσδοκίες από τους άλλους ανθρώπους. Προσδοκούμε την αναγνώριση ενός καλού που κάναμε, μίας προσφοράς, προσδοκούμε την αγάπη, την προσοχή. Για αυτό απογοητευόμαστε. Ένας άνθρωπος που δεν προσδοκά τίποτα δεν απογοητεύεται ποτέ.

Δεν μπορούμε, δυστυχώς, να βασίζουμε την ευτυχία μας επάνω σε άλλους ανθρώπους, διότι αυτό πάντα θα μας πληγώνει. Δεν μπορούμε, δυστυχώς, να είμαστε ποτέ σίγουροι για τους άλλους ανθρώπους, διότι όταν τα γεγονότα αποδείξουν το αντίθετο, τότε θα πληγωθούμε βαθιά. Η απογοήτευση είναι φυσικό επόμενο όταν έχουμε σίγουρη την αναγνώριση από τους άλλους. Μόνο εμείς μπορούμε και οφείλουμε να προσέξουμε τον εαυτό μας, κανένας άλλος δεν θα αντικαταστήσει την αγάπη που εμείς δεν του δίνουμε.

Οφείλουμε να κατανοήσουμε και να αποδεχτούμε το γεγονός ότι ο κάθε άνθρωπος δεν ενεργεί όπως θα θέλαμε εμείς να ενεργεί και, δυστυχώς, δε διαπνέεται πάντα από τις ίδιες συναισθηματικές, ηθικές, τυπικές αξίες που μπορεί κάποιος άλλος να έχει.

Είναι γεγονός λυπηρό αλλά, δυστυχώς, έτσι είναι. Με το να στηρίζουμε διαρκώς την ευτυχία και την αυτοεκτίμησή μας στην αναγνώριση των άλλων, έχουμε καταδικάσει τον εαυτό μας σε μία μιζέρια και σε μία συνεχή απογοήτευση. Δεν ευθύνεται η αχαριστία και η άσχημη συμπεριφορά των ανθρώπων, αλλά η αγνόηση της αχαριστίας και της άσχημης συμπεριφοράς των ανθρώπων.

Ένας διευθυντής μίας μεγάλης τράπεζας μία μέρα ήταν εξαιρετικά πικραμένος. Όταν τον ρώτησαν τι έχει, εκείνος αποκρίθηκε: Έδωσα ένα μεγάλο ποσό επιπλέον σε κάθε υπάλληλό μου ως ένα δώρο Χριστουγέννων και κανείς τους δεν ήρθε να με ευχαριστήσει! ‘’ Ο διευθυντής προσδοκούσε την αναγνώριση των υπαλλήλων οι οποίοι μπορεί τη συγκεκριμένη πράξη του να μην την αντιμετώπισαν ως ευεργεσία, αλλά ως μία δίκαιη ανταμοιβή για τη δουλειά που παρείχαν, με αποτέλεσμα να απογοητευθεί. Άρα η πικρία του δεν οφειλόταν στο ότι πρόσφερε, αλλά στο ότι περίμενε την αναγνώριση για αυτό που πρόσφερε.

Θα πείτε βεβαίως: Καλό να τα γράφεις όλα αυτά, αλλά όταν ζεις τη σκληρότητα και σου φέρονται άσχημα, μπορεί να μην πληγωθείς; Και, φυσικά πληγώνεσαι, όπως έχω πληγωθεί και εγώ άλλωστε. Οφείλουμε όμως να αγαπήσουμε και να αγκαλιάσουμε τον εαυτό μας και να τον προστατέψουμε από την όποια άσχημη και χειριστική συμπεριφορά, διότι μετά η ευθύνη βαραίνει εμάς διότι ανεχόμαστε αυτό που μας πληγώνει. Ας σταματήσουμε να προσδοκούμε. Ας κατανοήσουμε ότι έτσι είναι η ζωή, δυστυχώς, και να μην έχουμε τόσο υψηλές προσδοκίες, τόσο εμείς από τους άλλους, όσο και οι άλλοι από εμάς.

Οι άνθρωποι που πρέπει θα μας αναγνωρίσουν χωρίς να χρειαστεί να καταβάλλουμε κάποια υπεράνθρωπη προσπάθεια. Οι υψηλές προσδοκίες δεν ωφελούν, δυστυχώς, μόνο πληγώνουν. Μόνο εμείς οφείλουμε στον εαυτό μας, κανείς άλλος.

Οι γυναίκες στην αρχαία φιλοσοφία από τον Σωκράτη έως τον Επίκουρο

«Ω! Εκεί συνάντησα εκείνες τις λίγες συμπαθητικές υπηρέτριες,

Που η αγάπη τις ζέστανε, στις φιλοσοφικές σκιές·
Υπάρχει ακόμη η Λεόντιον, στο στήθος του σοφού της,
Βρήκε γνώση και αγάπη, διδάχτηκε και χαϊδεύτηκε·
Και εκεί η αγκάλη των τρυφερών χεριών της Πυθίας,
Ανταπέδωσε τον ζήλο που θεοποίησε τη γοητεία της.

Ο Αττικός δάσκαλος, στα μάτια της Ασπασίας,
Ξέχασε τον ζυγό των λιγότερο αγαπητών δεσμών,
Ενώ η δίκαιη Θεανώ, αθώα δίκαιη,
Στεφάνωνε παιχνιδιάρικα τα πεταχτά μαλλιά του Σάμιού της,
Του οποίου η ψυχή σταθερή τώρα, οι μετεμψυχώσεις παρήλθαν,
Βρήκε σ’ αυτά τα χέρια, επιτέλους ένα μέρος να αναπαυτεί.»
Thomas Moore, The Grecian Girl’s Dream of the Blessed Islands

Πού βρίσκονται οι γυναίκες φιλόσοφοι στην αρχαία φιλοσοφική παράδοση; Ο Ιρλανδός ποιητής Thomas Moore (1779 – 1852) τις τοποθετεί δίπλα στους άντρες. Είναι μαθήτριες, ερωμένες, θεραπαινίδες αλλά βρίσκονται στη σκιά των μεγάλων φιλοσόφων. Απουσιάζουν από τα συμπόσια και τις πολιτικές αποφάσεις, από τις φιλοσοφικές σχολές και τα γυμναστήρια, καθώς έργο τους είναι η ανατροφή των παιδιών και η διαχείριση του οίκου. Θα μπορούσαν οι γυναίκες να ανταποκριθούν με επιτυχία στις προκλήσεις του πνεύματος; Όπως φαίνεται ναι, αρκεί να τους δινόταν η ευκαιρία. Η εμπλοκή των γυναικών στη φιλοσοφία συνέβη στις περιπτώσεις όπου η οικογένειά τους χάρη στο κλίμα της ελευθερίας και παιδείας που τους παρείχε ανέδειξε τις ικανότητές τους στον φιλοσοφικό, ανδροκρατούμενο χώρο. Πράγματι, οι γυναίκες φιλόσοφοι διδάχτηκαν αλλά και δίδαξαν κατ’ αρχάς το άμεσο οικογενειακό τους περιβάλλον και στη συνέχεια σε σχολές.

Ο Πλάτωνας όχι μόνο τις τοποθετεί πρωταγωνίστριες των έργων του, εξυψώνοντάς τις στην ίδια θέση με τους άντρες αλλά στην Πολιτεία συζητά το θέμα των γυναικών και της εκπαίδευσής τους με κάθε ευκαιρία. Έτσι, στην πλατωνική Πολιτεία ο Σωκράτης (ο οποίος στο Συμπόσιον παραδέχεται ότι διδάχτηκε από μία γυναίκα, τη Διοτίμα) είναι αυτός που θα προτείνει μία ισότιμη εκπαίδευση για τα δύο φύλα προσπαθώντας να πείσει τον Γλαύκωνα για την αμελητέα για τον ίδιο βιολογική διαφορά. Γνωρίζοντας ότι θα συναντήσει αντίσταση, ο Πλάτωνας επιχειρεί να νομοθετήσει την ισότητα των γυναικών, εγκαθιστώντας τη δικαιοσύνη στην Πολιτεία του. Ακόμη και το θέμα τού να γυμνάζονται γυμνές στα γυμναστήρια όπως οι άντρες είναι κάτι που θα πρέπει να το συνηθίσουν όλοι. Το ίδιο δεν συνέβη και με τους άντρες την πρώτη φορά; Οι Κρήτες και Λακεδαιμόνιοι διακωμωδούσαν την Αθηναϊκή συνήθεια να γυμνάζονται γυμνοί οι άντρες (Πλάτωνας, Πολιτεία 452c). Οι γυναίκες πρέπει να ακολουθήσουν την ίδια πορεία με νόμο:

«Να φορέσουν την αρετή αντί για τα ρούχα τους, να συμμετέχουν στον πόλεμο και στη φύλαξη της πόλης και να μην πράττουν άλλα. Ο άντρας δε που γελάει στη θέα γυμνών γυναικών, οι οποίες γυμνάζονται για χάρη του καλύτερου, δρέποντας έναν άγουρο καρπό του γέλιου, όπως φαίνεται, δεν έχει ιδέα για ποιον λόγο γελάει ούτε τι πράττει.» (Πλάτωνας, Πολιτεία 457a-b).

Ο Αριστοτέλης από την άλλη (μία από τις σημαντικότερες πηγές στη φιλοσοφία) δεν λαμβάνει ακόμη θέση υπέρ των γυναικών. Για τον ίδιο, η γυναίκα είναι ένα «ανάπηρο αρσενικό», είναι φτιαγμένη για «να άρχεται και όχι να άρχει» και υπεύθυνη για τα οικονομικά του σπιτιού. Της αναγνωρίζει ότι αγαπάει τα παιδιά της γεγονός που δεν παύει να επαναλαμβάνει, θεωρώντας το ως το ύψιστο είδος φιλίας (αγάπης). Οι πραγματικοί φίλοι αισθάνονται την ανιδιοτελή αγάπη των μητέρων, αλλά ο βιολόγος Αριστοτέλης αποδίδει την ύλη (σώμα) ως κατώτερη στη μητέρα και τη μορφή (ψυχή) στον πατέρα. Η θεωρία των ειδών δεν του αφήνει περιθώριο να κατανοήσει ότι δεν υπολείπεται από το άρρεν στο νοητικό μέρος της ψυχής. Αν και μαθητής του Πλάτωνα, απομακρύνεται από τον δάσκαλό του που όσον αφορά τις γυναίκες καινοτομεί.

Από τον Σωκράτη και μετά οι γυναίκες μπορούν πλέον να βρίσκουν καταφύγιο στη φιλοσοφία. Η θέση τους δεν είναι ισότιμη με εκείνη των αντρών στην κοινωνία, αλλά στις φιλοσοφικές σχολές τα πράγματα είναι διαφορετικά. Ο σύγχρονος του Σωκράτη Αρίστιππος ίδρυσε την Ηδονιστική σχολή στην Κυρήνη την ηγεσία της οποίας μετά τον θάνατό του ανέλαβε η κόρη του Αρήτη. Ιδού η πρώτη γυναίκα που ηγείτο φιλοσοφικής σχολής (όχι όμως στην Αθήνα) που δίδαξε δεκάδες φιλοσόφους και υπήρξε συγγραφέας 40 έργων (τα οποία φυσικά δεν επέζησαν). Ανάμεσα σε αυτούς που δίδαξε ήταν ο γιος της και διάδοχος στην ηγεσία της σχολής, Αρίστιππος, που ονομάστηκε Μητροδίδακτος, λόγω του ότι είχε διδαχθεί από τη μητέρα του.

Και η αντίθετη σχολή όμως, ο Κυνισμός, δεν απέκλεισε τις γυναίκες. Η Ιππαρχία η Κυνική (3ος π.Χ. αι.) είναι η μόνη γυναίκα στην οποία ο Διογένης Λαέρτιος αφιερώνει ολόκληρο κεφάλαιο. Και δικαίως. Η Ιππαρχία παράτησε τη σίγουρη και εύρωστη ζωή της για να παντρευτεί τον Κράτη (δάσκαλο του Ζήνωνος Κιτιέως) και ασπαστεί την Κυνική φιλοσοφία. Η συνομιλία της με τον Θεόδωρο τον Άθεο μεταφέρεται από τον Διογένη Λαέρτιο, καταδεικνύοντας την καθιερωμένη αντίληψη. Όταν ο Θεόδωρος αστειευόμενος για τη συμμετοχή της σε συμπόσιο επαναφέρει τους κοινωνικούς ρόλους της εποχής («Αυτή είναι που παράτησε σαΐτες και τον αργαλειό;») η Ιππαρχία τον βάζει στη θέση του:

«Εγώ είμαι, είπε, Θεόδωρε, αλλά μήπως νομίζεις ότι κακώς έπραξα, που δεν δαπάνησα το χρόνο μου στον αργαλειό, αλλά τον χρησιμοποίησα για την παιδεία μου;»

Αλλά και οι υπόλοιπες φιλοσοφικές σχολές έκαναν πράξη την ισότητα των γυναικών στη φιλοσοφία. Ο Επίκουρος καλοδέχεται στον κήπο του δούλους και εταίρες, οι οποίες ήταν βέβαια σε ισότιμη θέση με τους άντρες ακόμη και στην προεδρία της Σχολής. Οι επικούρειες φιλόσοφοι δεν υπολείπονταν σε τίποτε από τους άντρες, ακόμη και στη συγγραφική δεινότητα. Η γνωστή Επικούρεια, Λεόντιον, μάλιστα απάντησε στο σύγγραμμα του διακεκριμένου μαθητή του Αριστοτέλη, Θεόφραστου, Περί γάμου, με την πραγματεία (που δεν σώζεται) Κατά Θεοφράστου.

Οι Στωικοί δεν θα μπορούσαν να έχουν διαφορετική αντίληψη. Ο Ζήνων ο Κιτιεύς στην ιδανική του Πολιτεία (Διογένης Λαέρτιος, Βίοι 7.33) προτείνει οι γυναίκες και οι άντρες να φορούν το ίδιο ένδυμα σε μια προσπάθεια να απαλλάξει τις γυναίκες από την επιμέλεια της εξωτερικής τους εμφάνισης και να τις προτρέψει σε σημαντικότερες αναζητήσεις. Τα φύλα δεν έχουν διαφορές στην αρετή, οι άνθρωποι έχουν.

Ο καιρός έχει φτάσει. Η φιλοσοφία όχι μόνο δεν αποκλείει τις γυναίκες αλλά τις προσκαλεί να στοχαστούν. Η Πυθαγόρεια Θεανώ, η Διοτίμα, η Ασπασία, η Αρήτη, η Ιππαρχία, η Λεόντιον δεν αναπαύονταν στη σκιά των δασκάλων τους. Οδηγήθηκαν στη φιλοσοφία αναζητώντας την αλήθεια και την ευδαιμονία. Μητέρες ή όχι, σύζυγοι ή ερωμένες επιλέγουν να φωτίσουν την αλήθεια και όχι να παραμείνουν στο σκοτάδι. Ο ρόλος τους δεν ήταν να υπηρετούν τους άντρες αλλά να είναι ισάξιες συνομιλήτριες στις φιλοσοφικές συζητήσεις.

Έχοντας συμμετάσχει σε όλες τις φιλοσοφικές σχολές της αρχαιότητας, οι γυναίκες έχουν αποδείξει ότι δεν υπολείπονται των αντρών ούτε σε αρετή ούτε σε σοφία. Οι γυναίκες από την αρχαιότητα διδάσκουν και διδάσκονται (Θεανώ), διοικούν σχολές (Αρήτη) και απαντούν με σθένος στην αντρική καθεστηκυία τάξη (Ιππαρχία, Λεόντιον). Οι φιλόσοφοι δεν έκαναν λάθος. Οι γυναίκες είναι ισότιμες. Το πρώτο ρήγμα στους κοινωνικούς ρόλους συνέβη. Πριν από χιλιάδες χρόνια. Χάρη στη φιλοσοφία.

Ο Έρωτας που σού διαφεύγει

Παραπλανημένοι «σοφοί»...

Λένε, πως αν χάσεις την αγάπη μιας γυναίκας, αν δεν πετύχεις στην αγάπη, γίνεσαι φιλόσοφος… με δικά μου λόγια.

Λένε…  Άνδρες λένε. Άνδρες έχουν βγάλει τις περισσότερες ρήσεις.

Τραγικό!

Μόνος, μπορείς να φτάσεις μόνο μέχρι το κατώφλι της ψυχής σου. Δεν μπορείς να ανοίξεις την πόρτα, να εισέλθεις. Είναι αδύνατον!

Δεν υπάρχει τίποτα ανώτερο τίποτα που να ελευθερώνει πραγματικά, από την αληθινή αγάπη μιας θαρραλέας γυναίκας. Τίποτα δεν θα αντικαταστήσει ποτέ αυτή την ιερή ένωση που δίνει φτερά και στους δυο, που δημιουργεί κόσμους καινούργιους.

Έγινες ανέραστος, υποτίμησες τον έρωτα, έμεινες μισός. Αναγκαστικά!

Δημιουργείς ψευδαισθήσεις, στήνεις βάθρα, για τον εαυτού σου επιβάλλοντάς τα όπου μπορείς και αισθάνεσαι ισχυρός, για να μη βλέπεις την πραγματική αδυναμία σου.

Έχεις παγιδευτεί.

Κάπου στην πορεία δείλιασες, χάθηκες. Πίστεψες πως μόνος μπορείς. Έγινες «σπουδαίος» με επίπλαστα ενδύματα για να σκεπάζεις τη γύμνια σου από τα μάτια σου.

Νόμισες πως νίκησες τον Έρωτα, αλλά σε νίκησε η πλάνη σου.

Τίποτα δεν υπάρχει ανώτερο από τον Έρωτα!

Χρειάζεσαι τη Γυναίκα για να δώσεις πνοή και βάθος, έμπνευση και ουσία στα λόγια σου. Αυτή χρειάζεται έναν πραγματικό Άνδρα για να βάλει τάξη και κατανόηση στα χαοτικά λόγια της. Η ένωση τους αυτή είναι και θα παραμείνει πάνω από κάθε περιγραφή, καθώς οι δυο τους δημιουργούν τον κόσμο τους. Έναν κόσμο στον οποίο εισέρχονται μόνο οι όμοιοι τους.

Αυτός τη στηρίζει, την προστατεύει, της επιτρέπει να είναι απόλυτα και αποκαλυπτικά ο Εαυτός της. Αυτή τον οδηγεί με τρυφερότητα και θαυμασμό για το θάρρος του, στα τρίσβαθα της ψυχής του.

Αυτός επιτρέπει στο πνεύμα της να ανοίξει φτερά, αυτή κλείνει με τα δάκρια της τις πληγές του.

Όλα παραμένουν μισά, αθέατα, πριν από μια τέτοια ολιστική ένωση που δεν έχει προηγούμενο, ούτε επόμενο.

Την φοβάσαι. Δειλιάζεις. Νομίζεις πως μπορείς να την αντικαταστήσεις με κάτι προσωρινό, που έφτιαξες εσύ, μόνος σου, μέσα στο μυαλό σου. Όλα θα σου θυμίζουν πως δεν μπορείς, χωρίς να είσαι πρόθυμος να το δεις.

Αυτό θα σε οδηγούσε σε πλήρη γκρέμισμα του εαυτού σου. Κάτι που δεν έχεις την τόλμη να επιτρέψεις, να αναλάβεις.

Είχες τις ευκαιρίες σου. Τις γκρέμισες. Είχες περισσότερο ανάγκη να διατηρήσεις την εξουσία σου, την κυριαρχία. Ποτέ δεν μπορείς όμως να επιβληθείς στον Έρωτα!

Είναι μόνο για τους θαρραλέους, μόνο για τους αληθινά πρόθυμους. Δεν έχεις καν ιδέα τι είναι, εφόσον έχεις δημιουργήσει άπειρους φιλοσόφους (τώρα έχεις γίνει ένας από αυτούς για να αυτό-ορίζεσαι) που σού έχουν ήδη υπαγορεύσει τι είναι. Κι εσύ πίστεψες. Για να υποστηρίξεις τους ομοίους σου.

Καημένο ανθρωπάκι! Δεν ορίζεις τον Έρωτα. Δεν τον κλειδώνεις στις δικές σου ιδέες και προσδοκίες. Δεν τον βάζεις σε πλαίσια και λόγια για να ικανοποιείς την ανάγκη σου να ελέγχεις τον κόσμο σου.

Σε βρίσκει αυτός. Σού χτυπάει την πόρτα όταν δεν το περιμένεις, αλλά έχεις προετοιμαστεί κατάλληλα και ουσιαστικά. Δεν μπορείς να μην ανοίξεις γιατί δεν το αντιλαμβάνεσαι καν! Ακόμα και τον «κεραυνοβόλο έρωτα» που περιγράφουν τα βιβλία σου, δεν τον αναγνωρίζεις, δεν τον ελέγχεις, ενώ τον έχεις αναγκαστικά υποτιμήσει για να διατηρείς την επίπλαστη γνώση σου.

Πάντα μισή… πάντα έξω από την ιερή ένωση που θεοποίησε το «κυρίαρχο αρσενικό» ενώ δημιούργησες θύματα που σε υπηρετούν από τις υποταγμένες γυναίκες που μαζεύεις γύρω σου.

Πάντα ο Έρωτας θα σού χαλάει τα σχέδια! Μόνο αν ήσουνα πραγματικό Αρσενικό θα το επέτρεπες αυτό, ενώ παράλληλα θα είχες κατακτήσει την πραγματική κυριαρχία του Εαυτού σου. Τι να σου λέω τώρα…

Σού μιλάω για τελείως άλλους κόσμους από αυτούς που είσαι ικανός να αντιληφθείς, πνιγμένος με τις σοφιστείες σου που όμως δεν έχουν πνοή, στερούνται Ζωής, παραμένουν μουντές και επιβλητικές.

Γιατί ο Έρωτας θολώνει τα όρια που επιμένεις να διατηρείς. Γκρεμίζει τα τείχη που έχεις ανάγκη να στήνεις. Δεν υπάρχει το «εδώ σταματάει ο ένας και εκεί αρχίζει ο άλλος». Το σώμα του γίνεται προέκταση του δικού σου και αντίστροφα. Χωρίς κτήση! Στην ψυχή του τολμάς να εισχωρείς όπως και στη δική σου, ό,τι κι αν συναντήσεις εκεί. Το πνεύμα του το θαυμάζεις, το καμαρώνεις καθώς πετά ελεύθερο, αδέσμευτο, μαζί με το δικό σου.

Δεν υπάρχει άλλος, λιγότερος Έρωτας. Δεν τον συναντάς προτού γκρεμίσεις τον ψεύτικο, «σοφό» εαυτό σου.

Μέχρι τότε, θα σκοτώνεις τα παιδιά τής γυναίκας που πρόδωσες, θα παραμένεις δέσμιος του αρσενικού που δεν κατάφερες να γίνεις, θα υποτιμάς γιατί φοβάσαι το θηλυκό που απέρριψες...

Χωρίς να καταλαβαίνεις, ενώ θα πιστεύεις πως γνωρίζεις. Οι υποστηρικτές σου, που πάντα θα είναι πολλοί, θα παραμένουν η μόνη σου απόδειξη πως είσαι σωστός, ενώ θα παραμένεις μισός.

Έχω κι άλλα πολλά να πω... αλλά όχι σε σένα...

Ο Μισέλ Ονφρέ αναλύει τον Νίτσε - Βιώνοντας μιαν ανώτερη δύναμη

Τι σημαίνει αυτός ο τελευταίος ισχυρισμός: «Η “ανώτερη” δύναμη της φύσης, αφού με κακομεταχειρίστηκε καθ’ όλη τη διάρκεια αυτού του δήθεν καλοκαιριού, με κρατά ακόμα γερά σ’ αυτό το υψόμετρο»; Ποια είναι αυτή η ανώτερη δύναμη; Πώς επιδρά ώστε να καταφέρνει να κρατά κάποιον στο ίδιο μέρος, εκεί που βρίσκεται, και μάλιστα εκεί όπου η δύναμη αυτή ασκεί τον μαγνητισμό της;

Το παζλ αρχίζει να παίρνει μορφή: το άρρωστο κορμί ενός γιου με πατέρα που έπασχε από κάποια ασθένεια στον εγκέφαλο· το κορμί ενός αρρώστου με σύφιλη· ίσως και το άρρωστο κορμί ενός πατέρα ενδεχομένως συφιλιδικού· ένα κορμί άρρωστο από τις θεραπείες· αλλά επίσης και πάνω απ’ όλα, το κορμί ενός σαμάνου που λειτουργεί σαν σεισμογράφος για καθετί που συμβαίνει: όλα αυτά θα φέρουν στην επιφάνεια τις ιδέες και τις διαισθήσεις του φιλοσόφου, τις σκέψεις και τις έννοιές του, τα πρόσωπα και τις εικόνες του. Ιδού η αρχέγονη λάσπη από την οποία θα γεννηθεί η νιτσεϊκή ζωή.

Κάθε μετεωρολογική συνθήκη προβάλλεται στο κλίμα του ίδιου του κορμιού του, άρα και της ψυχής του. Και το κλίμα του Σιλς-Μαρία* είναι ιδιαίτερο. Κι ας περνά εκεί ο Νίτσε μόνο τα καλοκαίρια του, μόλις είδαμε πως το χιόνι και ο παγετός, το κρύο και η βροχή, οι πλημμύρες και τα βαριά σύννεφα επιβαρύνουν τη φυσιολογία του, ακόμα και τη συγκεκριμένη εποχή. Το Σιλς δεν είναι ένα ακίνητο και γαλήνιο τοπίο, μα ένας στρόβιλος, μια δίνη που σφυρηλατεί το ατσάλι των εννοιών.

Το υψόμετρο στο οποίο βρίσκεται ο Νίτσε αποδεικνύεται μια υπαρξιακή συνθήκη, ένα είδος φιλοσοφικής παρουσίας στον κόσμο. Και εκείνος, ως υπερευαίσθητος αισθητήρας, ανταποκρίνεται στις παραμικρές μεταβολές της θερμοκρασίας, της υγρασίας και της ηλιοφάνειας της περιοχής.

Μα πέρα από το κλίμα, ο φιλόσοφος εξελίσσεται ψυχή τε και σώματι μέσα σε μια φύση για την οποία πρέπει να μιλήσει κανείς... Μιας και το Σιλς βρίσκεται στους πρόποδες ενός βουνού σαν αυτό από το οποίο κατεβαίνει μια μέρα ο Ζαρατούστρα για να κηρύξει τον υπεράνθρωπο. Το βουνό παίζει με τον ήλιο, δηλαδή με το φως: το σταματά ή το αντανακλά, το διαθλά και το περιθλά, το συγκρατεί και το φιλτράρει. Το ίδιο κάνει και με τον άνεμο ή τη βροχή, τον υετό, που συνδιαλλάσσονται μαζί του. Τα πάντα ξεδιπλώνονται και απλώνονται στον αέρα σε σχέση μ’ αυτούς τους ορεινούς όγκους.

Στο Σιλς είναι που του έρχεται η ιδέα της αιώνιας επιστροφής. Ο Νίτσε περιγράφει αυτήν την αποκάλυψη στο Ίδε ο άνθρωπος, και συγκεκριμένα σε ένα κεφάλαιο όπου εξηγεί τη γενεαλογία του Τάδε έφη Ζαρατούστρα: «Θα διηγηθώ τώρα την ιστορία του Ζαρατούστρα. Η βασική σύλληψη του έργου αυτού, η ιδέα της αιώνιας επιστροφής, αυτή η ανώτατη διατύπωση της κατάφασης, χρονολογείται από τον Αύγουστο του 1881: γράφτηκε σ’ ένα φύλλο χαρτιού με την υποσημείωση “6.000 πόδια πέρα από τον άνθρωπο και τον χρόνο”. Τη μέρα εκείνη περπατούσα μέσα στο δάσος που βρίσκεται στις όχθες της λίμνης Σιλβαπλάνα· σ’ έναν πελώριο βράχο που έμοιαζε με πυραμίδα σταμάτησα, όχι μακριά από το Σούρλεϊ. Τότε μου ήρθε αυτή η ιδέα.» (Ίδε ο Άνθρωπος, «Έτσι μίλησε ο Ζαρατούστρα», §1)3.

Συνθέτει το παρακάτω ποίημα:

ΣΙΛΣ ΜΑΡΙΑ

Εδώ καθόμουν και περίμενα - δίχως να περιμένω τίποτα
Πέρα απ’ το καλό και το κακό, απολαμβάνοντας
Άλλοτε το φως, άλλοτε τις σκιές, όλα ένα παιχνίδι
Όλα λίμνη, όλα μεσημέρι, όλα χρόνος δίχως σκοπό.
Όταν ξαφνικά, φίλη μου, το ένα έγινε δυο –
Κι ο Ζαρατούστρα πέρασε από μπροστά μου.

Ο Νίτσε κάνει λόγο για τοκετό· άρα προϋποθέτει κάποια εγκυμοσύνη. Γνωρίζουμε πως στο Σιλς διαβάζει και κρατά σημειώσεις στα Μαθήματα της Φιλοσοφίας του Όιγκεν Ντύρινγκ, που εκδόθηκαν το 1878. Το βιβλίο έχει διαβαστεί ξανά και ξανά, όπως φαίνεται από τις σημειώσεις στο βιβλίο που του ανήκε. Στη σελίδα 84 του βιβλίου, ο Ντύρινγκ αντικρούει τη θεωρία της αιώνιας επιστροφής στηριζόμενος στις φυσικές επιστήμες· ο Νίτσε υπογραμμίζει και σημειώνει. Δε θα πει τίποτα γι’ αυτήν την κριτική ανάγνωση.

Στο βιβλίο της Ο Νίτσε μέσα από τα έργα του, η Λου Σαλομέ, η οποία υπήρξε επιστήθιά του, καταδεικνύει τη σύμφυση μεταξύ της ζωής και της σκέψης του. Όσον αφορά το ζήτημα της αιώνιας επιστροφής, υποστηρίζει: «Σκόπευε να μιλήσει γι’ αυτήν ανάλογα με το κατά πόσο θα επαληθευόταν επιστημονικά. Είχαμε ανταλλάξει μια σειρά επιστολών πάνω σε αυτό το θέμα, και προέκυπτε πάντα από τα λεγόμενά του ότι πίστευε πως μέσα από τη μελέτη της φυσικής επιστήμης και της δομής του ατόμου θα έβρισκε την ακλόνητη βάση για τη θεωρία του, κάτι για το οποίο έσφαλλε. Τότε ήταν που αποφάσισε να σπουδάσει για δέκα χρόνια φυσικές επιστήμες στο Πανεπιστήμιο της Βιέννης ή του Παρισιού. Μόνο μετά από αυτήν την περίοδο σιωπής, και στην περίπτωση επιτυχίας -την οποία περίμενε εναγωνίως- λογάριαζε να επιστρέψει ανάμεσα στους ανθρώπους για να κηρύξει το ευαγγέλιο της αιώνιας επιστροφής.»I Η επιστήμη τελικά αποδεικνύεται αδιέξοδο· η Λου Σαλομέ υποστηρίζει πως τότε έγινε μυστικιστής - αυτή είναι όλη κι όλη η τοποθέτησή της· εγώ από την πλευρά μου πιστεύω πως έγινε ο φιλόσοφος-καλλιτέχνης που εξήγγελλε τη δεκαετία του 1870. Καθόλου μυστικιστής μα εξόχως ποιητικός.

Και πράγματι ο ίδιος παρουσιάζει μια εκδοχή αυτής της αποκάλυψης, που εγώ θα τη χαρακτήριζα ρομαντική, που έχει να κάνει με την έμπνευση του καλλιτέχνη. Γράφει: «Σ’ αυτό το τέλος του 19ου αιώνα υπάρχει κανείς που να έχει σαφή ιδέα αυτού που ονόμαζαν έμπνευση οι ποιητές των δυνατών εποχών; Αν όχι, θα την περιγράψω εγώ. - Αν έχει κανείς μέσα του έστω και το ελάχιστο κατάλοιπο δεισιδαιμονίας, δύσκολα μπορεί να απορρίψει την ιδέα ότι δεν είναι απλή ενσάρκωση, απλό φερέφωνο, απλό μέσο πανίσχυρων δυνάμεων. Η έννοια της αποκάλυψης -με την έννοια ότι ξαφνικά, με απερίγραπτη σιγουριά και λεπτότητα, κάτι γίνεται ορατό, ακουστό, κάτι που μας συγκλονίζει εκ βάθρων και μας αναποδογυρίζει- αυτή μόνο περιγράφει τα γεγονότα. Τότε ακούει κανείς, δεν ψάχνει· παίρνει, δεν ρωτάει ποιος δίνει· σαν αστραπή, μια σκέψη λάμπει, με αναγκαιότητα, χωρίς δισταγμό ως προς τη μορφή της - ποτέ δεν είχα να διαλέξω. Είναι μια έκσταση που η φοβερή της ένταση ξαλαφρώνει καμιά φορά μ’ έναν χείμαρρο δακρύων, όπου το βήμα γίνεται, ασύνειδα, άλλοτε πιο γρήγορο άλλοτε πιο αργό· βρίσκεται κανείς έξω από τον εαυτό του, νιώθει αναρίθμητα λεπτά ρίγη και το δέρμα του να τρέμει ως τις άκρες των δακτύλων του· είναι μια βαθιά ευτυχία μέσα στην οποία ακόμη και το πιο οδυνηρό και σκοτεινό δε φαίνεται να είναι αντίθετο, αλλά μάλλον εξαρτημένο, κάτι που έχει προκληθεί, ένα απαραίτητο χρώμα μέσα σε τούτη την υπεραφθονία φωτός· είναι ένα ένστικτο για ρυθμικές σχέσεις, που επικαλύπτει ευρείς χώρους μορφών - το μήκος, η ανάγκη για έναν ευρύ ρυθμό, είναι σχεδόν το μέτρο για τη δύναμη της έμπνευσης, ένα είδος ισοφάρισης της πίεσης και της έντασης που προκαλεί αυτή... Όλα αυτά γίνονται άθελα στον ανώτατο βαθμό αλλά και σαν μια θύελλα ενός συναισθήματος ελευθερίας, απολυτότητας, δύναμης, θεϊκότητας... Το πιο αξιοσημείωτο είναι ο αθέλητος χαρακτήρας της εικόνας, της μεταφοράς: δεν μπορεί πια να καταλάβει κανείς τι είναι η εικόνα και τι η μεταφορά: το καθετί παρουσιάζεται σαν η πιο κοντινή, η πιο προφανής, η πιο απλή έκφραση. Θα έλεγε κανείς, για να θυμίσω τα λόγια του Ζαρατούστρα, πως τα πράγματα έρχονται και προσφέρονται μόνα τους για να χρησιμέψουν σαν μεταφορές Αυτή είναι η εμπειρία μου για την έμπνευση· δεν αμφιβάλλω καθόλου πως πρέπει κανείς να γυρίσει χιλιάδες χρόνια πίσω για να βρει κάποιον που θα μπορούσε να πει “είναι και δική μου εμπειρία”.»

Αυτό το απόσπασμα του Ίδε ο άνθρωπος («Έτσι μίλησε ο Ζαρατούστρα», §3), χωρίς να του φαίνεται, κόβει την ιστορία της φιλοσοφίας στα δύο: στο πριν και στο μετά από αυτόν. Μέχρι τον Νίτσε, οι φιλόσοφοι διατηρούν στενή σχέση με το θείο, το ιερό, το θεολογικό στοιχείο, που με την πένα τους έγιναν η τέλεια σφαίρα, ο κόσμος των ιδεών, το σύμπαν των απόλυτων ουσιών, το πεδίο του σκεπτόμενου όντος, ο λόγος περί υπερβατικότητας, ο χώρος του νοουμένου, το ξέφωτο του Είναι.

Σ’ αυτήν την τάξη ιδεών, ο φιλόσοφος είναι ένας άνθρωπος που χαρακτηρίζεται περισσότερο από καθαρή διανόηση παρά από έμπνευση. Ο Καρτέσιος, που ενώ στο Olympica ομολογεί πως οι σκέψεις του πηγάζουν από τρία όνειρα, δεν αναφέρει τίποτα σχετικά με αυτό στον Λόγο περί της Μεθόδου, αντιθέτως αφήνει να εννοηθεί πως το σύστημά του αποτελεί προϊόν αποκλειστικά και μόνο της λογικής.

Τις περισσότερες φορές στη δυτική ζωγραφική ο φιλόσοφος απεικονίζεται καθισμένος στο γραφείο του, περιχαρακωμένος από τον κόσμο με τη βιβλιοθήκη του, να γράφει, με ένα σωρό ανοιχτά βιβλία ολόγυρά του. Διαβάζει, και το έργο του προκύπτει από τη συνεχή μελέτη των ιερών κειμένων μαζί με τον σχολιασμό τους. Ο φιλόσοφος σχολιάζει τα σχόλια των σχολίων μα δε βλέπει τον κόσμο. Ακόμα και ο Μονταίνιος, που εισάγει ένα ρεύμα ριζοσπαστικής ρήξης με αυτήν τη λογική, υπαγορεύει τα Δοκίμιά του σε έναν πύργο στον επάνω όροφο της βιβλιοθήκης του, που διαθέτει αναρίθμητα συγγράμματα, ξεδιαλέγοντας αρχαία κείμενα πάνω στα οποία αυτοσχεδιάζει με θαυμαστό τρόπο.

Στο Λυκόφως των ειδώλων, ο Νίτσε σχολιάζει αυτήν την περιβόητη ρήση του Φλωμπέρ: «Να σκεφτεί και να γράψει κανείς, μπορεί μόνο καθιστός», ως εξής: «Εδώ σ’ έπιασα, μηδενιστή! Το να στρογγυλοκάθεσαι, να το μεγαλύτερο αμάρτημα απέναντι στο πνεύμα! Μόνο οι σκέψεις που κάνει κανείς ενώ περπατά έχουν κάποια αξία» (Ρητά και Αιχμές, §34). Αυτό ήταν πιθανότατα κάτι που σκέφτηκε ενώ περπατούσε...

Συγκρατώ επίσης και την ιδέα του Νίτσε πως ο ίδιος είναι κάτι σαν απλό μέσο: η εμπειρία του γίνεται θεωρία του, η σκέψη του προέρχεται από αισθήσεις, συναισθήματα και εμπειρικά ερεθίσματα. Προτείνει έναν λόγο περί της μεθόδου, ο οποίος παραμερίζει τη λογική και τη μελέτη που προηγούνται του στοχασμού, προς όφελος μιας παγανιστικής έκστασης: έμπνευση, ενσάρκωση, φερέφωνο και απλό μέσο πανίσχυρων δυνάμεων, αποκάλυψη, έκσταση, αναποδογύρισμα, λάμψη, το να βρίσκεται κανείς έξω από τον εαυτό του, υπεραφθονία φωτός, θύελλα συναισθημάτων, πίεση και ένταση: το λεξιλόγιο είναι θρησκευτικό, παρότι χωρίς Θεό. Ο Νίτσε χρησιμοποιεί μέχρι και τη λέξη «θεϊκότητα»...

Από τον πρόλογο της Χαρούμενης Επιστήμης, δηλαδή το 1882, ο Νίτσε διατυπώνει μιαν αλήθεια που ο θεσμός της φιλοσοφίας ακόμα δεν καταφέρνει να καταπιεί και να χωνέψει. Για τον Νίτσε, κάθε φιλοσοφία αποτελεί την αυτοβιογραφική εξομολόγηση ενός σώματος. Όμως, στα μάτια ενός υπαλλήλου του χώρου, ενός πανεπιστημιακού, ενός καθηγητή, ενός ερευνητή που πληρώνεται από τους φορολογούμενους περισσότερο για να ψάχνει παρά για να βρίσκει, η αλήθεια αυτή ρίχνει άπλετο και αμείλικτο φως στον καθιστικό βίο του χαρτογιακά, εξοστρακίζοντάς τους μακριά από την επιστήμη. Πώς λοιπόν θα μπορούσαν να συνταχθούν με μια τέτοια τοποθέτηση;

Δεν είναι λοιπόν να απορεί κανείς που αυτό το ταξίδι στο Σιλς-Μαρία δεν το έκαναν οι Γάλλοι νιτσεϊστές, βλέπε Ζωρζ Μπατάιγ και Πιερ Κλοσοφσκί, Μισέλ Φουκώ και Ζιλ Ντελέζ, Ζακ Ντεριντά ή ακόμα κι ο Μωρίς ντε Γκαντιγιάκ που μετέφρασε τον Ζαρατούστρα... Αυτοί οι άνθρωποι του γραπτού και του θεσμού, δεν έδειξαν το παραμικρό ενδιαφέρον για τη ζωή του Νίτσε ως υπαρξιακή εμπειρία, που αποδεικνύεται άρρηκτα συνδεδεμένη με τη σκέψη του - εκείνοι είναι περισσότερο έδρα και πνεύμα παρά σάρκα και αίμα.

Πού να φανταστούν πως περισσότερα μαθαίνει κανείς για τον Νίτσε ακολουθώντας τα βήματά του στο Άνω Ενγκαντίν, παρά με το να ψαχουλεύει, όπως προτίμησαν εκείνοι, στον σκουπιδοτενεκέ των δήθεν μεταθανάτιων αποσπασμάτων του - πολλά από τα οποία είναι απλώς σημειώσεις ανάγνωσης ή ακόμη και παραποιήσεις από το χέρι της αδερφής του, αντισημίτισσας και οπαδού των ευρωπαϊκών φασισμών και του εθνικοσοσιαλισμού. Μα το να κινείς προς αναζήτηση των βιογραφικών συνθηκών κάτω από τις οποίες παράγονται οι έννοιες ενός στοχαστή είναι ένα νιτσεϊκό μάθημα επαναστατικό και κεφαλαιώδες.
---------------------
*Το Σιλς-Μαρία είναι ο γενέθλιος τόπος του Ζαρατούστρα. Μες στον αχό των χιονοστιβάδων γεννιέται ο νιτσεϊκός υπεράνθρωπος. Ακολουθώντας τα βήματα του Νίτσε στα μαγευτικά τοπία των Άλπεων, ο Μισέλ Ονφρέ ανακαλύπτει μες στη φύση τις πηγές της όψιμης νιτσεϊκής σκέψης. Και αντίθετα προς τις όποιες φασιστικές και σταλινικές αναγνώσεις, παραμερίζοντας όλες τις ταμπέλες που έχουν αποδοθεί στον μεγάλο φιλόσοφο, ο συγγραφέας δείχνει αυτό που πραγματικά είναι ο υπεράνθρωπος: αυτός που γνωρίζει το πραγματικό και το αγαπά, αυτός που λέει ναι στη ζωή, σ’ ολόκληρη τη ζωή∙ με άλλα λόγια, ο στωικός σοφός, εγκλιματισμένος στους μεταχριστιανικούς, μηδενιστικούς καιρούς μας.

ΕΠΙΚΤΗΤΟΣ: Δεν αρκεί να σας χτυπήσουν, να σας προσβάλουν ή να σας κάνουν κακό, πρέπει να πιστέψετε ότι σας κάνουν κακό

Ο Αρριανός αναφέρει μια συνάντηση ανάμεσα στον Επίκτητο και σε έναν άντρα που επισκεπτόταν τn σχολή του στη Νικόπολη, που δείχνει ακόμα περισσότερο την ενασχόλησή του με το θέμα του ελέγχου. Ο άντρας ρωτά τον Επίκτητο τι μπορεί να κάνει με τον αδελφό του, που είχε θυμώσει μαζί του. Τι μπορεί να κάνει ο άντρας για τον θυμό του αδελφού του; Η συνήθως εύστοχη απάντηση του Επίκτητου είναι: «Τίποτα. Δεν μπορείς να κάνεις τίποτα». Δεν μπορούμε να ελέγξουμε τα συναισθήματα των άλλων ανθρώπων, γιατί συγκαταλέγονται στην κατηγορία των πραγμάτων που δεν εξαρτώνται από μας. Ο μόνος άνθρωπος που μπορεί να κάνει κάτι για τον θυμό του αδελφού του είναι ο ίδιος ο αδελφός του. Ο Επίκτητος, όμως, δεν σταματάει εκεί. Στρέφει την προσοχή τον άντρα σε αυτό που μπορεί να ελέγξει, δηλαδή στη δική του αντίδραση απέναντι στον θυμό του αδελφού του. Ο άντρας είναι αναστατωμένος από τον θυμό του αδελφού του και ο Επίκτητος υπονοεί ότι αυτό είναι το πραγματικό πρόβλημα, αλλά ότι είναι και κάτι που μπορεί ο άντρας να λύσει μόνος του. Ο άντρας προχώρησε σε μια κρίση για τον θυμό του αδελφού του, και αυτή η κρίση του προκάλεσε ένα συναίσθημα που τον αναστάτωσε. Το άμεσο πρόβλημα, λοιπόν, δεν είναι ο αδελφός, αλλά ο άνθρωπος που ήρθε να παραπονεθεί.

Αυτή η μικρή ιστορία αποτυπώνει τον τρόπο με τον οποίο τα συναισθήματα —τόσο των άλλων όσο και τα δικά μας— μπορούν να διαμορφώσουν και να επηρεάσουν την αλληλεπίδρασή μας με τους ανθρώπούς γύρω μας. Στα σύγχρονα αγγλικά, η λέξη «stoic» σημαίνει απαθής και αναίσθητος, και αυτό συνήθως θεωρείται κάτι αρνητικό. Τα συναισθήματα σήμερα συνήθως εκλαμβάνονται ως κάτι θετικό: η αγάπη, η συμπόνια, η ενσυναίσθηση είναι σίγουρα πράγματα που ο κόσμος έχει ανάγκη. Αυτή η ιστορία, ωστόσο, τονίζει άλλα συναισθήματα —θυμό, πικρία, ανυπομονησία—, που δεν είναι τόσο γοητευτικά. Όταν οι αρχαίοι Στωικοί έλεγαν ότι ο κόσμος πρέπει να αποφεύγει τα συναισθήματα, είχαν στο μυαλό τους κυρίως τα αρνητικά συναισθήματα.

Η αναφορά των Στωικών στα συναισθήματα είναι, από τη μία, πολύ εύκολο να γίνει κατανοητή, αλλά υπάρχει κι ένας αριθμός σημαντικών ιδιοτήτων πού πρέπει να προσθέσουμε για να την αντιληφθούμε πλήρως. Η βασική άποψη είναι απλώς το εξής: τα συναισθήματά μας είναι το προϊόν των κρίσεών μας. Κατά συνέπεια, ελέγχουμε απόλυτα τα συναισθήματά μας και είμαστε υπεύθυνοι γι αυτά. Ο άντρας είναι αναστατωμένος για τον θυμό του αδελφού του λόγω της στάσης του απέναντι στο γεγονός. Αν το έβλεπε διαφορετικά, δεν θα ήταν αναστατωμένος. Οι Στωικοί υποστηρίζουν —και αυτό είναι σημαντικό— ότι δεν πρέπει να αρνούμαστε ή να καταπιέζουμε τα συναισθήματά μας. Απλώς πρέπει να προσπαθούμε να μην έχουν την πρωτοκαθεδρία. Ένα δεύτερο σημαντικό σημείο είναι ότι οι Στωικοί δεν πιστεύουν πως κάποιος μπορεί απλώς να χτυπήσει τα δάχτυλά του και να κάνει τα συναισθήματα να εξαφανιστούν. Δεν μπορείτε να πείτε «Θα το σκεφτώ διαφορετικά» και να δείτε τον θυμό ή τον πόνο να εξαφανίζονται μαγικά.

Ο Χρύσιππος συνέκρινε τα συναισθήματα με το να τρέχει κάποιος πολύ γρήγορα. Μόλις αποκτήσεις αρκετή φόρα, δεν μπορείς να σταματήσεις. Η κίνησή σου είναι ανεξέλεγκτη, κάτι που συμβαίνει και όταν σε πλημμυρίζει κάποιο συναίσθημα Έτσι, δεν μπορείς να διώξεις ένα ανεπιθύμητο συναίσθημα όποτε θέλεις, αλλά μπορείς να προσπαθήσεις να αποφύγεις να ξεφύγει από τον έλεγχό σου η επόμενη επίθεσή του.

Αυτό είναι ξεκάθαρο στην περίπτωση του θυμού. Όταν καποιος είναι θυμωμένος,πολύ θυμωμένος,το συναίσθημα τον κυριεύει και δεν μπορείς πια να μιλήσεις λογικά μαζί του. Ένας άνθρωπος που το ήξερε αυτό πολύ καλά ήταν ο Λεύκιος Ανναίος Σενέκας, με καταγωγή από την Ισπανία. Η καριέρα του ως συμβούλου στους εσωτερικούς κύκλους της ρωμαϊκής αυτοκρατορικής αυλής περιλάμβανε συχνές αντιπαραθέσεις με ανθρώπους παρασυρμένους από καταστροφικά συναισθήματα, που προέκυπταν από το γεγονός ότι κάποιοι από αυτούς -όπως οι αυτοκράτορες Καλιγούλας, Κλαύδιος και Νέρων- κυριολεκτικά είχαν τη δύναμη να ορίζουν τη ζωή και τον θάνατο αμέτρητων ατόμων, αλλά και του ίδιου του Σενέκα. Ο Καλιγούλας ζήλευε τόσο τα πολλά ταλέντα του Σενέκα, που διέταξε να τον σκοτώσουν κάποια στιγμή, αν και τελικά τον απέτρεψαν οι στενοί του συνεργάτες λόγω της κακής υγεία του Σενέκα.

Στο δοκίμιό του Περί Οργής, ο Σενέκας περιγράφει συναισθήματα όπως ο θυμός και η ζήλια ως προσωρινή τρέλα. Υιοθετώντας την εικόνα του Χρύσιππου για το γρήγορο τρέξιμο, ο Σενέκας συγκρίνει τον θυμό με το να πέφτεις εντελώς ανεξέλεγκτα από τηv κορυφή ενός κτιρίου. Μόλις επικρατήσει ο θυμός, επηρεάζει ολόκληρο το μυαλό. Οι Στωικοί προειδοποιούν για αυτήν ακριβώς τηv κατάσταση στην οποία παίρνει τον έλεγχο ο θυμός. Το να ενοχλείται κάποιος κατά καιρούς αποτελεί απλώς κομμάτι της ζωής και δεν κάνει κακό. Ο τόσο μεγάλος θυμός, που σε κάνει να νιώθεις την ανάγκη να χτυπήσεις κάποιον, είναι κάτι εντελώς διαφορετικό, και αυτόν θέλουν να αποφύγουν οι Στωικοί.

Ο Σενέκας επιμένει ότι δεν χρειαζόμαστε τον θυμό για να απαντήσουμε σε πράξεις που γίνονται εναντίον μας ή εναντίον των αγαπημένων μας. Πάντα είναι καλύτερο να λειτουργείς ήρεμα, παρακινημένος από το αίσθημα της αφοσίωσης, του καθήκοντος ή της δικαιοσύνης, παρά από τον θυμό σου και τn δίψα για εκδίκηση. Αν, κατά καιρούς, ο θυμός μπορεί να μας παρακινεί να πολεμήσουμε εναντίον κάποιας μεγάλης αδικίας, ας πούμε, ο Σενέκας λέει ότι θα ήταν καλύτερο να κάνουμε το ίδιο πράγμα καθοδηγούμενοι από τις αρετές του θάρρους και της δικαιοσύνης.

Ο Θυμός, όπως όλα τα συναισθήματα, είναι προϊόν μιας κρίσης που έχει γίνει στο μυαλό. Αυτό σημαίνει πως είναι κάτι που μπορούμε να ελέγξουμε, ή έστω είναι κάτι που μπορούμε να αποφύγουμε στο μέλλον. Μόλις, όμως, συμβεί μια κρίση, ο θυμός σύντομα γίνεται κάτι απτό και σωματικό. Ο Σενέκας περιγράφει τον θυμό ως μια ασθένεια του σώματος, που χαρακτηρίζεται από το οίδημα. Όποιο κι αν είναι το συναίσθημα, μπορούμε πιθανότατα να σκεφτούμε δεκάδες σωματικά συμπτώματα: ταχυκαρδία, αύξηση της θερμοκρασίας, τρέμουλο, εφίδρωση και ούτω καθεξής. Μόλις προστεθούν στην εξίσωση, δεν μπορούμε να τα διώξουμε, μπορούμε μόνο να περιμένουμε.

Σε αντίθεση με τη διαδεδομένη εικόνα τούς, οι Στωικοί δεν υπονοούν ότι οι άνθρωποι μπορούν ή Θα έπρεπε να γίνουν αναίσθητα κομμάτια πέτρας. Όλοι οι άνθρωποι Θα βιώσουν αυτό πού ο Σενέκας αποκαλεί «πρώτες κινήσεις». Αυτές προκύπτουν όταν μας συγκινεί κάποια εμπειρία, και μπορεί να νιώσουμε εκνευρισμένοι, σοκαρισμένοι, τρομαγμένοι, ή μπορεί ακόμα και να κλάψουμε. Όλες αυτές είναι απολύτως φυσιολογικές αντιδράσεις. Είναι αντιδράσεις που σχετίζονται με τη φυσιολογία του ανθρώπινου σώματος, αλλά δεν είναι συναισθήματα, με την έννοια που αποδίδουν στη λέξη οι Στωικοί. Κάποιος που είναι εκνευρισμένος και προσωρινά σκέφτεται να πάρει εκδίκηση, αλλά δεν κάνει τίποτα γι’ αυτό, δεν είναι θυμωμένος κατά τον Σενέκα, γιατί διατηρεί τον έλεγχο. Το να φοβάσαι προσωρινά κάτι, αλλά μετά να μένεις αμετακίνητος, δεν είναι φόβος. Για να γίνουν συναισθήματα αυτές οι «πρώτες κινήσεις», πρέπει το μυαλό να κρίνει ότι έχει συμβεί κάτι φρικτό και έπειτα να δράσει. Σύμφωνα με τον Σενέκα, «ο φόβος οδηγεί στη φυγή, ο θυμός στην επίθεση».

Υπάρχουν, λοιπόν, τρία στάδια στη διαδικασία, σύμφωνα με τον Σενέκα: Πρώτον, μια ακούσια πρώτη κίνηση, που είναι μια φυσική αντίδραση της οποίας δεν έχουμε τον έλεγχο. Δεύτερον, μια κρίση ως απάντηση στην εμπειρία, την οποία μπορούμε να ελέγξουμε. Τρίτον, ένα συναίσθημα που, αφού δημιουργηθεί, είναι έξω από τον έλεγχό μας. Μόλις προκύψει το συναίσθημα, δεν υπάρχει τίποτα που να μπορούμε να κάνουμε πέρα από το να περιμένουμε να υποχωρήσει.

Γιατί προχωράμε στις κρίσεις που προκαλούν αυτά τα επιβλαβή συναισθήματα; Αν νομίζετε ότι έχετε πληγωθεί με κάποιον τρόπο από έναν άλλον άνθρωπο, μπορεί να φαίνεται απόλυτα φυσικό να θυμώσετε μαζί του. Ο Σενέκας λέει πως ο θυμός είναι συνήθως το προϊόν ενός αισθήματος αδικίας. Αυτό που πρέπει να αμφισβητήσουμε είναι η εντύπωση ότι έχει προκύψει κάποιο τραύμα, που ήδη εμπεριέχει μέσα της μια κρίση.

Ο Επίκτητος το θέτει ως εξής:

Μην ξεχνάτε, δεν αρκεί να σας χτυπήσουν, να σας προσβάλουν ή να σας κάνουν κακό, πρέπει να πιστέψετε ότι σας κάνουν κακό. Αν κάποιος καταφέρει να σας προκαλέσει, συνειδητοποιήστε πως το μυαλό σας είναι συνένοχο στην πρόκληση.

Η Μέδουσα, η οφιολατρεία, και οι χθόνιες θεότητες

Στις περισσότερες παραδόσεις του κόσμου, το χθόνιο, προγονικό φίδι ταυτίζεται με τη Γαία, Μητέρα όλων των πραγμάτων, που δίνει ζωή σε όλα όσα υπάρχουν και ύστερα με το θάνατο τα δέχεται στην αγκαλιά της. Στην κλασική Ελλάδα το φίδι που σέρνεται και εισχωρεί βαθιά μέσα στο σώμα της, γνωρίζει τα πάντα και έτσι γίνεται κοινωνός των Χθόνιων μυστικών της.

Λόγω αυτής της συγγένειας, το φίδι, ως κάτοχος μεγάλης Σοφίας απέκτησε, σε μια ύστερη εποχή, μυθολογική συγγένεια και με την Αθηνά, που εκτός από Θεά της Σοφίας ήταν προστάτης της υφαντουργίας, της κεραμικής και πολλών άλλων τεχνών.

Επίσης συγγένευε και με τον Ερμή, θεό του εμπορίου και της πονηριάς, αλλά και με τον Ήφαιστο, θεό της μεταλλουργίας, γιατί πολλά μυστικά των μετάλλων που κρύβονται στη Γη συνδέθηκαν με το φίδι.

Γι αυτό ακριβώς το λόγο, όπως υποστηρίζουν πολλοί αρχαίοι συγγραφείς, αρχικά ο Πύθων, ο φιδο - δράκος των Δελφών ήταν φύλακας του μαντείου, συμβολική ενσάρκωση του Μητρογονικού Γένους και μόνο μετά την έλευση της πατριαρχίας μεταμορφώθηκε σε ένα επικίνδυνο, καταστροφικό φίδι Πύθων, Μέδουσα κ.α, που ζητούσε εκδίκηση και που το νόημα κι η δύναμη του έπρεπε να ξεχαστούν.

Όπως έλεγε ένας χρησμός, ο ο θάνατος του Πύθωνα θα ερχόταν από ένα γιο της Λητώς, όπως και έγινε με τον γιό της Απόλλωνα. Τέσσερις μέρες μετά τη γέννησή του, ο Απόλλωνας θα σκοτώσει τον Πύθωνα με τα βέλη που του χάρισε ο Ήφαιστος αμέσως μετά τη γέννησή του, παίρνοντας έτσι εκδίκηση για τα σχέδια του δράκου εναντίον της μητέρας του.

Ύστερα έκλεισε τα κόκαλα του νεκρού Πύθωνα σε λέβητα, που τον φύλαξε μέσα στον ναό του στους Δελφούς, και καθιέρωσε προς τιμή του νεκρικούς αγώνες, τα γνωστά «Πύθια». Προκειμένου να καθαρθεί από τον φόνο του Πύθωνα ο Απόλλωνας βρέθηκε στην Κρήτη αναζητώντας τον ιερέα Καρμάνορα. Σύμφωνα με άλλες εκδοχές, ο Απόλλωνας εξαγνίστηκε στα νερά των Τεμπών και κάθε οκτώ χρόνια μια γιορτή στους Δελφούς θύμιζε τον φόνο του Πύθωνα και την κάθαρση του θεού.

Ακόμα και ο κατεξοχήν κυρίαρχος θεός του Ολύμπιου Πανθέου και της πατριαρχίας, ο Μειλίχιος Δίας διατηρεί τον χθόνιο χαρακτήρα του, καθώς σε αναθηματικά ανάγλυφα, συνήθως εμφανίζεται όχι με ανθρώπινη μορφή, αλλά ως ένας τεράστιος κουλουριασμένος όφις που ορθώνεται για να συναντήσει τους λάτρεις του. Στην Ελληνική τέχνη, ο όφις ως σύντροφος ή χαρακτηριστικό λατρείας υποδηλώνει ότι η εν λόγω θεότητα ή ήρως ανήκει στον αρχέγονο κάτω κόσμο των προγόνων.

Σε ένα άλλο μύθο αυτόν της εξόντωσης της Μέδουσας, από τον Περσέα με την βοήθεια της Αθηνάς, στην οποία έχω αναφερθεί πολλές φορές, τα φίδια στην κεφαλή της μέδουσας είναι ο πρωταγωνιστής, μία χθόνια θεότητα που έλκει την καταγωγή της από την μεγάλη μητέρα. Στην Κέρκυρα του 6ου αιώνα π.Χ. η Μέδουσα απολάμβανε ακόμη τιμές, ως νικηφόρος θεά, στο ιερό που μοιράζονταν με τη νέα θεά Σελήνη - Άρτεμη, όπως αποδεικνύει το υπέροχο αέτωμα του Ναού της Αρτέμιδας Γοργούς που βρίσκεται στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Κέρκυρας.

Θεωρείται το αρχαιότερο σωζόμενο λίθινο αέτωμα κοσμούσε τη δυτική πλευρά του ναού, με την κεντρική παράσταση της Γοργούς και τους λεοντοπάνθηρες εκατέρωθεν της που πλαισιώνονται στις δύο γωνίες του από σκηνές τιτανομαχίας. Κατά την επικρατέστερη άποψη η Γοργώ ταυτίζεται με την Αρτέμιδα με την ιδιότητα της «Πότνιας θηρών», ενώ οι δευτερεύουσες σκηνές απεικονίζουν επεισόδια από την Τιτανομαχία.

Σύμφωνα με τον μύθο της Μέδουσας, ο Περσέας αποκεφάλισε την Μέδουσα, με την βοήθεια του Θεού Ερμή και πρωτίστως της Αθηνάς. Στην συνέχεια η Αθηνά, αφομοιώνει τις χθόνιες δυνάμεις της Μέδουσας, και δίνει τον Ασκληπιό το πολύτιμο αίμα της Μέδουσας.

Το αίμα της Μέδουσας, αυτό που δόθηκε στον Ασκληπιό από την Αθηνά, διαιρείτο σε δύο μέρη, με βάση τη φλέβα από την οποία είχε αναπηδήσει. Το αίμα από τη δεξιά φλέβα θα μπορούσε να θεραπεύσει την ανθρωπότητα, ακόμη και από το θάνατο, ενώ το αίμα από την αριστερή φλέβα μπορούσε να θανατώσει.

Μήπως και εδώ ο Ασκληπιός ως εκφραστής του πολιτισμού και της πατριαρχίας, εκφράζει την αρσενική δύναμη, ενώ η Αθηνά, την θηλυκή μητριαρχική παρελθούσα κοινωνία την οποία φέρει μέσα της αν και θεά της σοφίας, λόγω της καταγωγής της, όπως και όλων των θηλυκών θεοτήτων οι οποίες αποτελούν εκφάνσεις της μεγάλης μητέρας;

Ίσως είναι σημειολογικό πως ο Κένταυρος Χείρωνας πέθανε από βέλη που είχαν εμποτιστεί με το αίμα της Μέδουσας... (υποταγή των φυσικών δυνάμεων από τον άνθρωπο).

Η χθόνια γη δεν θα μπορούσε πλέον να γεννά τέρατα, ο ανθρώπινος πολιτισμός έχει πλέον χειραγωγήσει τις ανεξέλεγκτες και άγνωστες στο παρελθόν φυσικές δυνάμεις.

Δεν είναι ίσως επίσης τυχαίο πως τα περισσότερα τέρατα της Ελληνικής μυθολογίας ήταν θηλυκού γένους, Σφίγγα, Μέδουσα, Σκύλλα και Χάρυβδη, Σειρήνες, Χίμαιρα, Ερυνίες, Κήρες κ.α;

Γιατί ήταν η θηλυκή πλευρά τόσο σημαντική στην ουσία των τεράτων;

ΔΕΣ: Το ξεμασκάρεμα του ερπετού

Μαρκήσιος ντε Σαντ: πόσο έντιμοι είναι οι δικαστές

Υπάρχουν λοιπόν και παρανομούντες δικαστές, ακριβώς όμοιοι με τους παράνομους που δικάζουν. O παράνομος μπορεί να επικαλεστεί σαν ελαφρυντικό την ψυχολογική σύγχυση. Ο δικαστής που παρανομεί τι μπορεί να επικαλεστεί σαν ελαφρυντικό πέραν της ηθικής σύγχυσης, ή για να το πούμε πιο απλά, πέραν της πλήρους ανυπαρξίας ήθους;

"Του δημοκράτη, μόνος οδηγός είναι η αρετή και μόνο χαλινάρι η συνείδηση". Το λέει ο "θείος" Μαρκήσιος ντε Σαντ στο "Η φιλοσοφία στο μπουντουάρ", βιβλίο τόσο ακραία ενάρετο που θα ήταν παράδοξο αν γινόταν νοητό σαν τέτοιο από ανθρώπους για τους οποίους αρετή είναι η εφαρμογή ενός συνόλου κανόνων συμπεριφοράς, που επιβάλλονται καταναγκαστικά άνωθεν, με την απειλή της κύρωσης.

Στην πυρά, λοιπόν, ο Σαντ. Είναι πολύ ενοχλητικός. Αποδείχνει πως το αίσθημα της Δικαιοσύνης και οι Κανόνες του Δικαίου είναι συχνά πράγματα εντελώς άσχετα μεταξύ τους. Άλλωστε, σ’ όλη του τη ζωή τούτος ο σπαραχτικός και σπαραγμένος άνθρωπος δεν έκανε τίποτα περισσότερο απ’ το να σέβεται τη Δικαιοσύνη και να περιφρονεί επιδεικτικά το Δίκαιο. Βίωσε, ο δύστυχος, την επαγγελία των νικητών αστών της Γαλλικής Επανάστασης για μια "πλήρη απελευθέρωση του ατόμου" με τέτοια συνέπεια που καταστράφηκε: Αυτοί που έβαλαν στο κέντρο του σύμπαντος το άτομο, δηλαδή οι αστοί, ακόμα δεν μπόρεσαν να πιστέψουν πως υπήρξε κάποιος — ο Σαντ— που κατάφερε να οδηγήσει την αστική αντίληψη για την ελευθερία μέχρι τα ακρότατα όριά-της. Κι ωστόσο, το σαντικό όραμα, καλυμμένο και διαστρεβλωμένο υπάρχει πάντα σαν ο κρυφός πυρήνας του αστισμού.

"Καλό είναι ό,τι είναι καλό για μένα", έλεγε ο Σαντ. Το ίδιο δε λένε, πιο καλυμμένα και λιγότερο απροκάλυπτα, όλοι οι ευπρεπείς "καλοί νοικοκυραίοι" για τους οποίους το όριο του κόσμου καθορίζεται απ' το πέρας της μύτης-τους ή καλύτερα από την ακτίνα δράσης της αρπαχτικής χερούκλας τους;

Άλλωστε, όλοι ξέρουν πως το μόνο που χρειάζεται για να πραγματώσει κανείς τα σαντικά σεξουαλικά οράματα είναι πολύ χρήμα και άκρατος εγωισμός. Κάποιοι μεγαλοκαρχαρίες, διαθέτουν εν αφθονία και τα δυο. Το μόνο που δε διαθέτουν είναι η ειλικρίνεια και η εντιμότητα του Σαντ κι εκείνο το βαθύ και πλατύ αίσθημα Δικαιοσύνης που δεν αποκλείει κανέναν απολύτως από τη μεγάλη γιορτή της προσωπικής ευτυχίας.

Κάποιοι μισθοσυντήρητοι δικαστές έχουν καταλάβει πως η ευτυχία του φτωχού είναι σκέτη μεταφυσική και κενό σχήμα. Εφαρμόζοντας το σαντικό πρότυπο, αλλά δολίως και κρυφίως, αποφάσισαν να εξασφαλίσουν "το δικαίωμά-τους στην ηδονή", όπως θα έλεγε ο Σαντ, πουλώντας το Δίκαιο σε καλή τιμή. Κάποιοι άλλοι δικαστές, αυτοί που τις ίδιες μέρες δίκαζαν τον Σαντ με καθυστέρηση 180 χρόνων περίπου, βάλθηκαν ν’ αποδείξουν πως το "δικαίωμα στην ηδονή" είναι ολικά βλαπτική διεκδίκηση. Ανάμεσα στις δυο ομάδες δικαστών φαίνεται να υπάρχει ένα βαθύ χάσμα: Οι πρώτοι μοιάζουν κακοί, οι δεύτεροι μοιάζουν καλοί.

Ωστόσο, έχουμε να κάνουμε εδώ με τους "καλούς" και τους "κακούς" του ίδιου ιστορικού δράματος. Το πρόβλημα είναι πρόβλημα κατανομής ρόλων. Υπάρχει κάτι κοινό ανάμεσα στις δυο ομάδες δικαστών: ο ταρτουφισμός, η βαθιά και ίσως ανίατη υποκρισία και ο εγωισμός του μικροαστού που βαφτίζεται "δημόσιο συμφέρον". Δηλαδή όλα όσα καταμαρτυράει ο "θείος" Μαρκήσιος στους Γάλλους αστούς που τη στιγμή που έπρεπε —στη διάρκεια της Γαλλικής Επανάστασης— δεν έκαναν "άλλη μια προσπάθεια για να γίνουν δημοκράτες", όπως τους παρότρυνε ο Σαντ, ο μόνος που όπως είπαμε βίωσε μέχρις εσχάτων τις αρχές και τα δόγματα της "ολικής απελευθέρωσης του ατόμου", που εμφανίζονται στην Ιστορία για πρώτη φορά τότε και που συνεχίζουν να παραμένουν κενό γράμμα.

Ο Σαντ απαιτούσε "μια ισότητα απέναντι στη φύση", δηλαδή το δικαίωμα για τον καθένα να παραμένει ο εαυτός του. Αυτό που σήμερα ονομάζουμε "αλλοτρίωση", δηλαδή αποξένωση απ' τον πραγματικό μας εαυτό, ξέκομμα από την πραγματική μας φύση, ο Σαντ το είχε προβλέψει και το είχε περιγράφει περίπου εκατό χρόνια πριν απ' το νεαρό Μαρξ των "Φιλοσοφικοοικονομικών τετραδίων" και κάπου εκατόν πενήντα χρόνια πριν απ' τον Μαρκούζε του "Μονοδιάστατου ανθρώπου" και του "Έρως και Πολιτισμός". Στο διάστημα που μεσολάβησε, διάστημα πλήρους εδραίωσης του αστικού καθεστώτος, η φύση υποκαταστάθηκα ολικά πια από το Νόμο: Τώρα όλοι είμαστε "ίσοι απέναντι στο Νόμο" και λίγοι αναρωτιούνται όπως ο Σαντ, μπας και τούτος ο Νόμος είναι κάτι "το παρά φύσιν", που εδραιώνει και νομιμοποιεί την ανισότητα.

Γιατί, λοιπόν, παρανομούν οι δικαστές; Γιατί λιγοστεύει σ’ αυτούς το αίσθημα της Δικαιοσύνης που, ωστόσο, το διαφυλάσσουν οι λαϊκοί δικαστές, όντας παντελώς άσχετοι με τον κυκεώνα των Νόμων και των διατάξεων; Γιατί ο ειδικός, και επί του προκειμένου ο νομομαθής, αποδεικνύεται ολοένα και περισσότερο ακατάλληλος για την απονομή Δικαιοσύνης, ενώ ο ανειδίκευτος και επί του προκειμένου ο λαϊκός δικαστής των μεικτών αστικών αλλά και των αμιγών λαϊκών δικαστηρίων, αποδεικνύεται ολοένα και περισσότερο κατάλληλος, για μια "δουλειά" που δεν την ξέρει;

Διότι, απλούστατα, ο δικαστής καλείται να εφαρμόσει Νόμους με τους οποίους δεν έχει καμιά ουσιαστική σχέση. Είναι ένας "τεχνικός", ένας διεκπεραιωτής, ένας μάνατζερ που επιτηρεί την εφαρμογή Νόμων φτιαγμένων από άλλους για λογαριασμό άλλων. Είναι κάτι σαν επιστάτης σε ξένο χωράφι, που επιτελεί έργο ανάλογης σημασίας μ' αυτό του αγροφύλακα και κυρίως του χωροφύλακα. (Η κύρια διαφορά ανάμεσα σ' ένα χωροφύλακα και σ’ ένα δικαστή έγκειται στο ότι ο τελευταίος έχει πάει στο Πανεπιστήμιο και ως εκ τούτου "χαίρει εκτιμήσεως" και "έχει κοινωνικό κύρος" —μέχρι που να οδηγηθεί στη θέση του κατηγορούμενου, όπως γίνεται στη "Σπασμένη στάμνα" του Κλάιστ και να τα χάσει τότε και τα δυο: και το κύρος και την εκτίμηση).

Τίνος υπάλληλος είναι ο δικαστής; Του κοινωνικού συνόλου, θα πουν οι πονηροί και οι αφελείς. Δηλαδή και των αστών και των μικροαστών και των προλετάριων και της κυρά - Κατίνας και του μεγαλοβιομήχανου και του ψιλικατζή της διπλανής γωνίας και του μεγαλοεργολάβου δημοσίων έργων και του μικροεργολάβου κηδειών. Όλοι αυτοί μπορεί να είναι εντελώς άνισοι μεταξύ-τους, το γεγονός όμως πως είναι ίσοι απέναντι στο Νόμο είναι μια σπουδαία παρηγοριά, ίσης αξίας και σημασίας με το γνωστό "καφέ της παρηγοριάς"!

Λοιπόν οι δικαστές, έχοντας στενές σχέσεις με το φάντασμα του Νόμου, καταλαβαίνουν σιγά σιγά μέσα από τη δουλειά πως πρόκειται, ακριβώς, για φάντασμα. Κι όταν πάψεις να φοβάσαι τα φαντάσματα, σεργιανίζεις σφυρίζοντας στα νεκροταφεία.

Είναι δύσκολο να υπηρετείς ανέντιμους και να μην μπεις στον πειρασμό να γίνεις όμοιός τους. (Θυμίζουμε με την ευκαιρία το λεχθέν υπό Μπέρναρντ Σω: "Τα πολλά λεφτά ή θα τα κλέψεις ή θα τα κληρονομήσεις από κάποιον που τα έχει κλέψει")

Βέβαια, εδώ οι κλέφτες δεν είναι ακριβώς όμοιοι με τους γνωστούς: Δεν κλέβουν "πράγματά δηλωμένης αξίας", κλέβουν την αδήλωτη υπεραξία. Και επειδή η υπεραξία δεν είναι πράγμα συγκεκριμένο, για να γίνει νοητή τούτη η έννοια απαιτείται υψηλός βαθμός αφαιρετικής ικανότητας την οποία μπορεί να αποχτήσει κανείς είτε ασκώντας το νου, είτε μέσα απ' την πολύχρονη τριβή με τα πράγματα. Και επειδή δε νομίζουμε πως η τόσο κοπιαστική δουλειά του δικαστή του αφήνει πολύ ελεύθερο χρόνο για την άσκηση του νου (για να διαβάσει κανείς καλά ολόκληρο τον Σαντ χρειάζεται τουλάχιστον δυο μήνες αποκλειστικής ενασχόλησης μαζί-του), πρέπει να άρχισε να καταλαβαίνει ο δικαστής σιγά σιγά, μέσα απ’ την πείρα, τί ακριβώς σημαίνει "κλέπτειν την υπεραξία με τρόπο καθόλα νομότυπο". Και ως γνωστόν, ο πιο καλός απατεώνας είναι αυτός που ξέρει να προφυλάγεται από το Νόμο.

Θεωρούμε όλα αυτά τα κρούσματα δικαστικής "ανηθικότητας" στο έπακρο θετικά και σημάδια εντελώς παρήγορα για το μέλλον του κόσμου. "Ρίξε το βλέμμα-σου σ' αυτούς που καταστρέφονται από τις ατιμίες που συντηρούν την ύπαρξή-σου", λέει ο μεγάλος Σαντ. Τούτη την έξοχη παραίνεση, που θα έπρεπε να καρφωθεί στον τοίχο πάνω από τις δικαστικές έδρες, σίγουρα δεν την έχουν υπ' όψιν-τους οι δικαστές, τουλάχιστον οι Έλληνες. Όμως, με τον καιρό, όσο θα συνειδητοποιούν σε τίνος την υπηρεσία βρίσκονται τόσο θα ρίχνουν το βλέμμα τους πάνω από την έδρα, σ' αυτούς που καταστρέφονται από τις ατιμίες που συντηρούν την ύπαρξή τους. Ο δικαστής που παρανομεί αποκαλύπτει τον κρυμμένο μηχανισμό της γενικευμένης παρανομίας.

Συμπέρασμα: εμείς, το αόρατο και αφανές λαϊκό δικαστήριο, πρέπει να αθωώσουμε τους δικαστές για όλα συλλήβδην τα αμαρτήματά τους. Κόσμος και κόσμος "αμάρτησε για το παιδί-του" ή για το ψωμί-του ή για το παντεσπάνι-του. Γιατί αυτοί πρέπει να είναι αναμάρτητοι; "Άλλωστε, καμιά "αμαρτία" δεν είναι προϊόν κακότητας ή ανηθικότητας. Είναι πάντα γέννημα ενός συγκεκριμένου κοινωνικού χώρου που την εκκολάπτει. Η δικαστική "ανηθικότητα" υπάρχει σαν σπόρος μέσα στην καπιταλιστική ανηθικότητα, απ’ όπου και εκπορεύεται, όπως το Άγιο Πνεύμα εκ του Πατρός. Επιτέλους, πρέπει να σταματήσουμε να χτυπούμε το σαμάρι και να περιαδράξουμε κάποτε το γάιδαρο.

Καταλάβατε, βέβαια, πως τα παραπάνω είναι γραμμένα υπό την επίδραση του Σαντ, σύμφωνα με το πνεύμα (και όχι το γράμμα) του κολοσσιαίου σαντικού έργου. Αν εκπλήττεσθε που δε βρήκατε σε τούτες τις γραμμές τίποτα το "πορνογραφικό" αλά Σαντ, σας πληροφορούμε πως αυτός ο στοχαστής χρησιμοποίησε τη σεξουαλικότητα μόνο σαν όχημα κάποιων ιδεών, που θα παρέμεναν αναποτελεσματικές αν δεν ντύνονταν το ρούχο του πιο κραυγαλέα εγωιστικού ενστίκτου, που φέρνει μόνιμα στην επικαιρότητα το αίτημα για την ολική χειραφέτηση του ατόμου.

Ο Σαντ δεν είναι πορνογράφος, αλλά πολιτικός στοχαστής ή πιο σωστά, ένας παθιασμένος προφήτης της λευτεριάς. Αυτής ακριβώς της λευτεριάς που λείπει από τους δούλους των αφεντάδων-τους που τους υπηρετούν μια ζωή "απονέμοντας δικαιοσύνη", χωρίς καν να υποπτεύονται πως είναι υπηρέτες, όχι βέβαια της Θέμιδας —αυτές είναι ιστορίες για άγριους και για νήπια— αλλά καταπιεστών συγκεκριμένων και ουδόλως μυθικών.

Έγκλημα και τιμωρία: Λειτουργεί η αποτροπή;

ΑΘΗΝΑ ΕΝΑΝΤΙΟΝ ΣΠΑΡΤΗΣ: Κλέων και Διόδοτος

Στο μεταξύ οι Σπαρτιάτες έκαναν σχέδια για την αμφίβια επιχείρησή τους σε βοήθεια της Μυτιλήνης, την εισβολή στην Αττική και την εκ­στρατεία του στόλου στη Λέσβο. Οι Μυτιληναίοι ήλπιζαν αρκετά βά­σιμα στον στόλο που είχαν υποσχεθεί να στείλουν οι Σπαρτιάτες, αλλά αυτό που έλαβαν ήταν μόνο ένας Σπαρτιάτης, ο Σάλαιθος, που επεδίωξε να ενθαρρύνει τους πολίτες διαβεβαιώνοντάς τους ότι όντως ήταν καθ’ οδόν μία σπαρτιατική δύναμη σωτηρίας.5 Ο χρόνος περνούσε και οι Σπαρτιάτες δεν έρχονταν. Ελπίζοντας να διασπάσει τον αθηναϊκό αποκλεισμό, ο Σάλαιθος αποφάσισε να εφοδιάσει τις κατώτερες τάξεις με όπλα οπλίτη. Σε αυτό το σημείο, οι νέοι «οπλίτες» απαίτησαν και ίση διανομή φαγητού και απείλησαν να παραδώσουν την πόλη στους Αθηναίους αν δε γινόταν αυτό. Φοβούμενοι πολύ ότι οι άλλοι θα έκα­ναν ειρήνη που θα τους εξαιρούσε, οι Μυτιληναίοι ολιγαρχικοί πα­ραδόθηκαν τότε στον Αθηναίο στρατηγό Πάχη. Ο Πάχης έστειλε τον Σάλαιθο στην Αθήνα μαζί με έναν αριθμό Μυτιληναίων τους οποίους θεώρησε υπαίτιους για την εξέγερση, υποσχόμενος ότι δε θα φυλάκι­ζε, δε θα υποδούλωνε και δε θα σκότωνε κανέναν Μυτιληναίο μέχρι να επιστρέψει η πρεσβεία που επέτρεψε να σταλεί από τη Μυτιλήνη στην Αθήνα για να διαπραγματευτεί μια μόνιμη διευθέτηση. Παρ’ όλα αυτά, κάποιοι τρομοκρατημένοι Μυτιληναίοι κατέφυγαν στους βωμούς των θεών για να βρουν άσυλο. Τα γεγονότα που ακολούθησαν απέδει­ξαν πως ήξεραν τι έκαναν.6

Ο σπαρτιατικός στόλος κατέφθασε μόλις μία εβδομάδα μετά την πτώ­ση της Μυτιλήνης και είναι πολύ εύκολο να επιρρίψουμε ευθύνη στον διοικητή του τον Αλκίδα για την καθυστερημένη άφιξή του. Η καθυστέ­ρηση, ωστόσο, μπορεί να οφειλόταν όχι στον αργό πλου, αλλά στην προ­βληματική αναχώρηση από την Πελοπόννησο. Ακριβώς την εποχή που οι σύμμαχοι της Σπάρτης είχαν κουραστεί από τον χερσαίο πόλεμο, μερι­κοί άρχισαν να έχουν δεύτερες σκέψεις σχετικά με τη σχεδιαζόμενη επι­χείρηση στην άλλη άκρη του Αιγαίου. Στο Αιγαίο, άλλωστε, περιπολούσε ο ισχυρός αθηναϊκός στόλος. Επιπλέον, ο Αλκίδας μπορεί να έχασε κάμποσο χρόνο συγκεντρώνοντας διατακτικούς συμμάχους για το ταξί­δι προτού τελικά αναχωρήσει με τη δύναμή του, που αποτελείτο από 40 πλοία.7Οι Πελοποννήσιοι δεν απείχαν πολύ όταν έμαθαν πως η Μυτιλή­νη είχε πέσει και ο Αλκίδας υπέθεσε ότι θα επέστρεφε στην πατρίδα με τον στόλο του. Ο Τευτίαπλος ο Ηλείος όμως είχε ένα πιο τολμηρό σχέ­διο. Ανοησίες! είπε. Έχουμε το πλεονέκτημα του αιφνιδιασμού και θα πρέπει να το αξιοποιήσουμε. Οι Αθηναίοι δεν έχουν ιδέα ότι είμαστε εδώ και το τελευταίο πράγμα που αναμένουν είναι μια επίθεση από τη θάλασσα, όπου, έτσι για αλλαγή, έχουμε ιδιαίτερη δύναμη. Το πεζικό τους είναι επίσης πιθανώς διασκορπισμένο στους καταυλισμούς του και έχει χαλαρώσει την επιφυλακή του έπειτα από τη νίκη του. Στοιχηματί­ζω ότι μπορούμε να καταλάβουμε την πόλη αν πέσουμε πάνω τους ξαφ­νικά τη νύχτα, ιδίως αν έχουμε ακόμη συμμάχους εκεί.8

Μπορεί να ήταν ένα καλό σχέδιο, μπορεί και όχι. Μία αδυναμία του ήταν ότι οι Πελοποννήσιοι δεν είχαν στην πραγματικότητα συμμάχους μέσα στην πόλη· ο Πάχης είχε συλλάβει τους φίλους των Σπαρτιατών εκεί και τους είχε στείλει βόρεια, στο νησί της Τενέδου, προετοιμαζό­μενος να τους μεταφέρει στην Αθήνα. Το σχέδιο όμως θα μπορούσε έστω κι έτσι να αποδώσει και πιθανώς άξιζε να προσπαθήσουν. Ο Αλκίδας ωστόσο (που μπορεί να ήξερε ότι ο Πάχης είχε βγάλει από την πόλη τους φίλους των Σπαρτιατών) δεν πείστηκε. Άλλοι του πρότειναν να καταλάβει κάποια από τις πόλεις της Μικράς Ασίας προκειμένου να υποδαυλίσει εξέγερση εκεί, αλλά και αυτό έμοιαζε πολύ πα­ρακινδυνευμένο: αν αποκλείονταν εκεί από τον αθηναϊκό στόλο, θα ήταν καταστροφικό. Κι έτσι ο Αλκίδας, προσπερνώντας τα πλοία του Πάχη που τον καταδίωξαν κατά πόδας, επέστρεψε στην πατρίδα του.9

Όταν έφθασε στην Αθήνα ο Σάλαιθος μαζί με τους υπόλοιπους αιχ­μαλώτους από τη Μυτιλήνη, ο τρομοκρατημένος Σπαρτιάτης προσέφερε στους Αθηναίους μία συμφωνία: αν του χάριζαν τη ζωή, θα έπει­θε τους συμπατριώτες του να άρουν την πολιορκία των Πλαταιών. Οι Αθηναίοι όμως ήταν πολύ θυμωμένοι με την εξέγερση ενός κράτους που απολάμβανε ειδικά προνόμια, πολύ τρομαγμένοι από το προηγού­μενο της εξέγερσης μέσα στην αυτοκρατορία και πολύ ανήσυχοι που οι Σπαρτιάτες είχαν, για πρώτη φορά στον πόλεμο, διασχίσει τη δική τους θάλασσα, για να σκεφτούν να διαπραγματευτούν με τον Σάλαιθο. και χωρίς χρονοτριβή θανάτωσαν αυτόν τον ταραχοποιό.

Κατόπιν η συζήτηση περιστράφηκε γύρω από την τύχη των Μυτιληναίων. Σε αυτόν τον διάλογο σχετικά με το τι έπρεπε να κάνουν με τους Μυτιληναίους είναι που ο Θουκυδίδης εισάγει για πρώτη φορά τον Κλέωνα, έναν πολιτικό που προφανώς ήταν στο προσκήνιο για κά­μποσο καιρό, αλλά είχε καταλάβει κυρίαρχη θέση μόνο μετά τον θά­νατο του Περικλή. Σε αντίθεση με άνδρες όπως ο Περικλής και ο Κίμων (και ο Θουκυδίδης), ο Κλέων δεν ανήκε στην αριστοκρατία των γαιοκτημόνων, αλλά στην εμπορική τάξη. Η οικογένειά του είχε στην ιδιοκτησία της ένα βυρσοδεψείο όπου εργάζονταν δούλοι. Το γεγονός ότι δεν ασκούσε απλώς ένα επάγγελμα αλλά κάτι που μύριζε άσχημα προσέβαλε τις σνομπ ευαισθησίες των αριστοκρατών. Αν και ο ίδιος δεν εργαζόταν ως βυρσοδέψης, κυκλοφορούσαν πολλά αστεία για την κυριολεκτικά δύσοσμη οικογένειά του· ο Αριστοφάνης, που τον μισού­σε, ανέφερε συχνά τις σχέσεις του με το βυρσοδεψείο στους Ιππής του το 424 π.Χ., έργο το οποίο χτυπούσε αλύπητα τον Κλέωνα. Όπως λέει ο Θουκυδίδης, ήταν «ο πλέον βίαιος» άνδρας στην πόλη από την άποψη του προσωπικού του στυλ -φωνακλάς και χυδαίος-, αλλά ήταν και αυτός που εμπιστευόταν περισσότερο ο πληθυσμός.10

Με παρότρυνση του Κλέωνος ήταν που έπειτα από κάποια διαβούλευση οι άνδρες της Αθήνας, στην Εκκλησία του Δήμου, ψήφισαν υπέρ της εκτέλεσης όλων των Μυτιληναίων αιχμαλώτων που βρίσκο­νταν στην πόλη - και επιπλέον όλων των ενήλικων αρρένων της Μυτιλή­νης. Οι γυναίκες και τα παιδιά θα πωλούνταν ως δούλοι. Μία τριήρης στάλθηκε αμέσως στον Πάχη με τη διαταγή να σβήσει τη Μυτιλήνη από προσώπου γης. Την επομένη όμως πολλοί είχαν μετανιώσει. Μαθαίνοντάς το αυτό, οι Μυτιληναίοι πρέσβεις που βρίσκονταν στην πόλη βρή­καν συνεργάσιμους Αθηναίους, που έπεισαν τις Αρχές να συγκαλέσουν μία δεύτερη ειδική συνέλευση της Εκκλησίας του Δήμου, για να ξανασκεφτεί το ζήτημα. Εκεί, σε μια ομιλία που πιθανώς άκουσε με τα αυτιά του ο Θουκυδίδης, ο Κλέων επανέλαβε τα σκληρά μέτρα που είχε προτείνει τόσο επιτυχώς την προηγουμένη. Όπως και οι Κορίνθιοι ήταν απαραίτητοι στη Σπάρτη τις παραμονές του πολέμου, έτσι και οι Αθηναίοι, είπε, χρειάζονταν αυτόν για να τους εξηγεί ποια εί­ναι η πραγματικότητα. Ενώ ο Περικλής είχε επαινέσει τη δημοκρατία, ο Κλέων ξεκίνησε την ομιλία του καταφερόμενος εναντίον της. Και άλλοτε πολλές φορές μου δόθηκε η αφορμή να αντιληφθώ, λέει, ότι οι δημοκρατίες είναι ανίκανες να άρχουν άλλων λαών. Συνηθίσατε στον καθημερινό βίο ούτε να φοβάστε ούτε να επιβουλεύεστε οι μεν τους δε, και αυτό είναι καλό- όταν όμως συμπεριφέρεστε και προς τους συμμά­χους επί τη βάσει των ίδιων αρχών, τότε σίγουρα αυτό δεν είναι καλό.

Δε συλλογίζεστε ότι η ηγεμονία σας είναι δεσποτική, ασκούμενη πά­νω σε ανθρώπους οι οποίοι σας επιβουλεύονται και υπόκεινται είτε το θέλουν είτε όχι στην εξουσία σας. Οι άνθρωποι αυτοί υποτάσσο­νται σε εσάς όχι χάρη στις ευεργεσίες που τους κάνετε προς δική σας βλάβη, αλλά λόγω της υπεροχής την οποία σας εξασφαλίζει η δύναμη σας και όχι η εύνοιά τους. Το χειρότερο απ’ όλα θα ήταν αν στο εξής δεν υπάρχει καμία σταθερότητα στις αποφάσεις μας και αν δεν εννοήσουμε ότι είναι ισχυρότερη μία πόλη όταν κυβερνάται με νόμους λιγότερο καλούς αλλά απαραβίαστους, παρά με νόμους καλούς αλλά μη εφαρμοζόμενους...

Κατά κανόνα, οι περισσότεροι απλοί άνθρωποι είναι καλύτεροι πολίτες από τους περισσότερο έξυπνους, διότι οι τελευταίοι θέλουν όχι μόνο να φαίνονται σοφότεροι από τους νόμους, αλλά και σε κάθε διάσκεψη γύρω από τις δημόσιες υποθέσεις να επιβάλλουν τη γνώμη τους, σαν να μην επρόκειτο να παρουσιαστεί ποτέ άλλο ζήτημα σπουδαιότερο στο οποίο να δείξουν τη σοφία τους, και συνέπεια τούτου είναι ότι οδηγούν συνήθως τις πόλεις τους στην καταστροφή.11

Ο Περικλής είχε αναγνωρίσει παλαιότερα ότι η Αθηναϊκή Αυτο­κρατορία έμοιαζε μάλλον με τυραννία, αλλά δεν είχε πει ποτέ πως ήταν όντως τέτοια ούτε επικαλέστηκε το άξεστο επιχείρημα ότι οι κακοί νό­μοι και η άγνοια θα μπορούσαν ποτέ να επισκιάσουν τους καλούς νόμους και την ευφυΐα.12 Όπως το συνήθιζε, ο Θουκυδίδης παρουσία­σε μόνο άλλον έναν ομιλητή, αν και αναγνωρίζει ότι εκφωνήθηκαν και άλλοι λόγοι. Ο Διόδοτος, γιος του Ευκράτη, είχε μιλήσει και στην προηγούμενη συνέλευση. Μπορεί να κατείχε κάποιο δημόσιο αξίωμα ή να ήταν απλώς ένα μέλος της Εκκλησίας του Δήμου- δε γνωρίζουμε. Δεν εμφανίζεται πουθενά αλλού στο ιστορικό χρονικό. Όπως και ο Κλέων, ο Διόδοτος ασχολείται με το ποιες δράσεις είναι πιθανότε­ρο να αποθαρρύνουν περαιτέρω εξεγέρσεις. Αν είχε ως κίνητρο τη συ­μπόνια, ήταν αρκετά έξυπνος ώστε να μην το αφήσει να φανεί. Η επι­χειρηματολογία του είναι πιο εκλεπτυσμένη από εκείνη του Κλέωνος. Το ζήτημα, ισχυρίζεται, δεν είναι ποιο είναι το έγκλημα των Μυτιληναίων, αλλά ποια είναι η συμφερότερη για εμάς απόφαση - όχι το δί­καιο έναντι του άδικου, αλλά η σκοπιμότητα. Κανείς δεν εκτέθηκε στον κίνδυνο εγκληματικής επιχείρησης, λέει ο Διόδοτος, ενώ πίστευε ότι θα αποτύχει. Οι άνθρωποι παρασύρονται στο έγκλημα, άλλοι από τόλμη, την οποία εμπνέει στον φτωχό η ανάγκη, άλλοι από πλεονεξία, στην οποία ωθούν τον πλούσιο η αλαζονεία και η αυτοπεποίθηση· όταν δια- πράττει το έγκλημα μία ολόκληρη πόλη, κάθε άνθρωπος, συμπράττο­ντας με τους συμπολίτες του, υπερτιμά αλόγιστα τις ατομικές του δυ­νάμεις: «Με λίγα λόγια, όποτε η ανθρώπινη φύση ωθείται να πράξει κάτι το οποίο επιθυμεί ζωηρά, ούτε η αυστηρότητα των νόμων ούτε κα­νένας άλλος φόβος μπορεί να την αποτρέψει, και είναι πολύ ανόητος εκείνος που πιστεύει το αντίθετο».13

Σκεφτείτε, λέει, ότι με βάση τη μέχρι σήμερα πολιτική σας, αν κάποια πόλη, και αφού ακόμη αποστατήσει, αναγνωρίσει ότι δεν μπο­ρεί να πετύχει, έχει τη δυνατότητα να συνθηκολογήσει - να επιστρέψει δηλαδή στην επιρροή της Αθήνας με επιεικείς όρους και να αρχί­σει να καταβάλει και πάλι φόρο υποτέλειας. Αν όμως υιοθετήσουμε την πρόταση του Κλέωνος, οι πόλεις θα προτιμήσουν να υποστούν μέχρις εσχάτων τις ταλαιπωρίες της πολιορκίας, επιβαρύνοντας μας με τις δαπάνες μακράς πολιορκίας. Σκεφτείτε επίσης και αυτό: μέχρι σή­μερα, η δημοκρατική μερίδα όλων των πόλεων είναι ευνοϊκά διακείμενη προς εμάς (ένα αμφίβολο επιχείρημα, αλλά χρήσιμο στον Διόδοτο). Αν ακολουθήσετε τη γνώμη του Κλέωνος, θα κάνετε εχθρούς το μόνο μέρος του πληθυσμού το οποίο είναι ακόμη φιλικό απέναντι μας, και θεωρώ πως αυτή η απώλεια θα είναι μεγάλη βλάβη για εμάς.14

Έτσι μίλησε ο Διόδοτος. Η ψηφοφορία με ανάταση των χεριών υπήρξε περίπου ισόπαλη, αλλά η άποψη του Διόδοτου υπερίσχυσε και αμέσως οι Αθηναίοι έστειλαν άλλη μία τριήρη, ελπίζοντας να μπορέ­σει να προλάβει το πρώτο πλοίο, το οποίο άλλωστε είχε αποπλεύσει σχεδόν μιάμιση μέρα νωρίτερα. Οι πρεσβευτές από τη Μυτιλήνη παρέσχαν προμήθειες και το πλήρωμα έτρωγε και έπινε ενώ κωπηλατού­σε δίχως στάση και κοιμόταν με βάρδιες. Οι άνεμοι ήταν ευνοϊκοί και το πρώτο πλοίο δε βιαζόταν ιδιαίτερα να φέρει την αποτρόπαιη είδη­σή του. Όταν όμως οι Αθηναίοι πλησίασαν στη Μυτιλήνη, τους περίμενε ένα φοβερό θέαμα στο λιμάνι. Διότι εκεί βρισκόταν η πρώτη τριήρης, αγκυροβολημένη με ασφάλεια. Στην πραγματικότητα ο Πάχης εί­χε λάβει τις διαταγές του και είχε ανακοινώσει στους Μυτιληναίους ποια θα είναι η μοίρα τους.

Οι Αθηναίοι βγήκαν τρέχοντας από το πλοίο τους, φωνάζοντάς του να σταματήσει και ανακοινώνοντας πως επρόκειτο για λάθος. Μπο­ρούμε όμως να φανταστούμε τον τρόμο που έζησαν στο μεταξύ οι Μυτιληναίοι. «Τόσο λίγο έλειψε να καταστραφεί η Μυτιλήνη», γράφει ο Θουκυδίδης.15 Παρ’ όλα αυτά, ο ιστορικός αναφέρει ότι οι χίλιοι «πρωταίτιοι» που ο Πάχης είχε στείλει στην Αθήνα θανατώθηκαν, πι­θανώς το ένα δέκατο του άρρενος πληθυσμού της Μυτιλήνης και των γειτονικών πόλεων που είχε εμπλακεί στην εξέγερση.16 Η ενέργεια των Αθηναίων εδώ θα αποδεικνυόταν προάγγελος πολύ πιο αιμοσταγούς συμπεριφοράς στο μέλλον: καθώς ο πόλεμος συνεχιζόταν, η ιδεολο­γία του Κλέωνος και όχι του Διόδοτου ήταν αυτή που θα υπερίσχυε.
---------------------
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

5. Θουκυδίδης 3.25.1.

6. Θουκυδίδης 3.27.1-28.2.

7. Πιθανοί λόγοι για τη βραδυπορία του Αλκίδα διερευνώνται στο άρθρο του J. Roisman, «Alkidas in Thucydides», Historia 36 (1987), σ. 385-421.

8. Παράφραση του Θουκυδίδη 3.30.

9. Θουκυδίδης 3.30.1-33.3.

10. Θουκυδίδης 3.36.6.

11. Θουκυδίδης 3.37.2-4.

12. Ο Περικλής που συγκρίνει την Αθηναϊκή Αυτοκρατορία με μια τυραννία: Θουκυδίδης 2.63.2.

13. Θουκυδίδης 3.45.7.

14. Θουκυδίδης 3.46.2-47.5.

15. Θουκυδίδης 3.49.1-4.

16. Ο Hornblower στον τόμο 1 του βιβλίου του A Commentary on Thucydides (Οξφόρδη: Clarendon, 1991), σ. 440, αποδέχεται τον αριθ­μό· ο Gomme στο βιβλίο του A Historical Commentary on Thucydides. τ. 2 (Οξφόρδη: Oxford University Press, 1956), σ. 325-6, τείνει να τον αποδεχτεί, αλλά είναι ανοιχτός και σε άλλες πιθανότητες. Σε ό,τι αφο­ρά τον Πάχη, ο Πλούταρχος ισχυρίστηκε ότι αυτοκτόνησε δημοσίως όταν κλήθηκε να δώσει λόγο για αδικήματα που διαπράχθηκαν κατά τη διάρκεια της στρατηγίας του, αλλά οι λεπτομέρειες είναι θολές και συ­γκεχυμένες: ο Διόδωρος Σικελιώτης ανέφερε ότι ο Πάχης ήταν ευτυχής για την αλλαγή στάσης των Αθηναίων σχετικά με τους Μυτιληναίους, κάτι που θα πρέπει να προκάλεσε τον Κλέωνα- ίσως κατηγορήθηκε ότι δεν κατεδίωξε τον Αλκίδα για αρκετό χρόνο καθώς έφευγε από τη Μικρά Ασία- και ίσως η αυτοκτονία να μη συνέβη ποτέ: Πλούταρχος Νικίας 6.1-2 και Αριστείδης 26.3' Διόδωρος Σικελιώτης 12.55.10. Ο D. Kagan, The Archidamian War (Ίθακα, Νέα Υόρκη: Cornell University Press, 1974), σ. 167-70, πιστεύει ότι ο Πάχης δικάστηκε και το συνδέει με τη διαμάχη φατριών στην Αθήνα- ο Tritle πιστεύει επίσης την ιστο­ρία (L.A. Tritle, A New History of the Peloponnesian War [Γουάλντεν, Μασαχουσέτη: Wiley-Blackwell, 2010], σ. 70). Οι Hornblower και Tritle εφιστοΰν την προσοχή στην εναλλακτική ερμηνεία που υπάρχει στο άρ­θρο του C. Tuplin, «Fathers and Sons: Ecclesiazusae 644-45», Greek, Roman and Byzantine Studies 23 (1982), σ. 325-30, ιδίως σ. 329. Τείνω προς τον σκεπτικισμό του H.D. Westlake, όπως διατυπώνεται στο άρ­θρο του «Paches», Phoenix 29 (1975), σ. 107-16. Η αυτοκτονία δεν ταί­ριαζε στον αθηναϊκό χαρακτήρα και ο Θουκυδίδης, ο οποίος ήταν πά­ντα πρόθυμος να επισημάνει περιστατικά αγνωμοσύνης των Αθηναίων προς τους ηγέτες τους, δεν αναφέρει αυτό το επεισόδιο.

Ἰουδαϊκό ἤ ἑλληνικό τό ἀλφάβητον;

ΓΙΝΑΜΕ ΙΟΥΔΑΙΟΙ Ή ΠΑΡΑΜΕΝΟΥΜΕ ΕΛΛΗΝΕΣ;

Ἰουδαϊκό ἤ ἑλληνικό τό ἀλφάβητον;

Ἰουδαιόφρονες Ἕλληνες καὶ Ἑλληνίζοντες Ίουδαῖοι:

Πρὸς τὰ Βόδια ποὺ θέλουν τὸ Α νὰ προέρχεται ἐκ τῆς Βοϊδοκεφαλῆς:

«Ἀλφεσίβοιος» ἐλέγετο ὁ πλούσιος γαμβρός, γιατὶ εἶχε πολλὰ βόδια (ἀλφεῖν + βοῦς).

Ὅταν ἀντέγραψαν ἐκ τῆς Ἑλληνικῆς οἱ Σημίτες, ἐμπέρδευσαν τὶς ἔννοιες…

Ὅπως ἀκριβῶς ἔκαναν οἱ Ἄγγλοι μὲ τὴν λέξη «Ἡλικία» (age), ὅταν ἄκουγαν τοὺς Ἕλληνες τῶν Κασσιτερίδων νήσων νὰ ρωτοῦν: «τί ἡλικίαν ἄγεις;»…

Ὁ προπάτωρ Ἀβραάμ, λοιπόν, ἤθελε νὰ γίνει ἀλφεσίβοιος!

Μόνον ποὺ καὶ τὰ βόδια τοῦ τὰ ἔδωσαν οἱ Ἕλληνες:

«Καὶ ἔλαβεν ὁ Ἀβιμέλεχ πρόβατα, καὶ βόας, καὶ δούλους, καὶ δούλας, καὶ ἔδωκεν εἰς τὸν Ἀβραάμ, καὶ ἀπέδωκε Σάῤῥαν τὴν γυναῖκαν αὐτοῦ»

(Γένεσις, κ΄14).

Ἡ προῖκα τους εἶναι Ἑλληνική, ἀπὸ τὸν βασιλέα Ἄβι τῶν Φιλισταίων (Αἰγαιο-Κρητῶν)!!!
Γειά σου Σάῤῥα μὲ τὰ ὡραῖα σου!!!

ΣΗΜΕΙΩΣΗ:

ΕΛΛΗΝΙΚΟ (ΟΜΗΡΙΚΟ) ΡΗΜΑ ΑΛΦΑΝΩ

ἀλφάνω

1. έχω όφελος, αποφέρω κέρδος, κερδίζω
2. αποκομίζω, παίρνω, βρίσκω
3. φρ. «ἀλφάνω φθόνον», προκαλώ τον φθόνο.

ΕΤΥΜΟΛ. Ρηματικός τ. τής Αρχαίας γνωστός ήδη από τον Όμηρο, όπου απαντά μόνο σε χρόνο αόρ. β΄ (ἦλφον). Σπανιότερα το ρ. απαντά και ως ἀλφαίνω. Η κυριολεκτική σημασία τού ρήματος είναι «προμηθεύω, παρέχω, κερδίζω».

Στον Αέτιο το ρ. ἀλφαίνω απαντά με τη σημασία «αμείβω». Τύποι συγγενείς ετυμολογικά με το ρ. ἀλφάνω απαντούν και σε άλλες ινδοευρωπαϊκές γλώσσες.

Συγκεκριμένα ο τ. αορ. β΄ ἀλφεῖν συνδέεται με το σανσκριτικό arhati «κερδίζω» και το μεταρηματικό ουσ. ἀλφή «παραγωγή, κτήση, κέρδος» συνδέεται με το λιθ. alga «μισθός, αμοιβή».
Με βάση τις παρατηρήσεις αυτές το ρ. ἀλφάνω ανάγεται συνήθως σε ΙΕ ρίζα (*lbh-) με ασθενή βαθμίδα θέματος
(αντί τής ισχυρής el-ol- που απαντά στη Σανσκριτική και Λιθουανική).
ΠΑΡ. αρχ. ἀλφή. ἄλφησις.

ΑΛΦΕΙΟΣ ΠΟΤΑΜΟΣ, ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΡΗΜΑ ΑΛΦΑΝΩ.

Το όνομα του ποταμού ετυμολογείται από το αρχαίο ρήμα αλφάνω που σημαίνει πλουτοδοτώ, προσφέρω πλούτο εξ ου και η λέξη «τιμαλφή».

Κατά την ελληνική μυθολογία ο Αλφειός ήταν ένας από τους θεοποιημένους ποταμούς των αρχαίων Ελλήνων, που λατρευόταν κυρίως στην Ηλεία, την Μεσσηνία και την Αρκαδία, ακριβώς από τις περιοχές που διαρρέει και σήμερα. Φερόταν ως γιος του Ωκεανού και της Τηθύος απόγονος του Ήλιου. Κάποτε σκότωσε τον αδελφό του Κέρκαφου και τον καταδίωξαν οι Ερινύες. Φτάνοντας στον ποταμό Νύκτιμο έπεσε μέσα και πνίγηκε και από τότε ο ποταμός πήρε το όνομα του. Ο Όμηρος τον αποκαλεί "ΙΕΡΟΝ ΡΟΟΝ ΑΛΦΕΙΟΙΟ".

Σύμφωνα με τον Παυσανία, ο Αλφειός ήταν κυνηγός που αγάπησε την Αρεθούσα αλλά εκείνη δεν τον ήθελε και για να τον αποφύγει πήγε στην Ορτυγία, νησί κοντά στις Συρακούσες. Ο Αλφειός από τον μεγάλο έρωτά του μεταμορφώθηκε σε ποταμό και μέσω των νερών της θάλασσας έφτασε στην Ορτυγία, κοντά στην αγαπημένη του.

Στον πέμπτο του άθλο, ο Ηρακλής εκτρέπει τα νερά του Αλφείου και του Πηνείου για να καθαρίσει την κόπρο η οποία είχε συσσωρευθεί στους στάβλους του βασιλεία της Ηλείας Αυγεία από 3.000 βόδια.

1. οὗτοι μὲν ἐξ Ἀρκαδίας κατίασιν ἐς τὸν Ἀλφειόν, Κλάδεος δὲ ἐρχόμενος ἐκ τῆς Ἠλείας συμμίσγει οἱ τὸ ῥεῦμα: αὐτῷ δὲ ἐν τῇ Ἀρκάδων τῷ Ἀλφειῷ καὶ οὐχὶ ἐκ τῆς Ἠλείας εἰσὶν αἱ πηγαί. λέγεται δὲ καὶ ἄλλα τοιάδε ἐς τὸν Ἀλφειόν, ὡς ἀνὴρ εἴη θηρευτής, ἐρασθῆναι δὲ αὐτὸν Ἀρεθούσης, κυνηγετεῖν δὲ καὶ ταύτην. καὶ Ἀρέθουσαν μὲν οὐκ ἀρεσκομένην γήμασθαι περαιωθῆναί φασιν ἐς νῆσον τὴν κατὰ Συρακούσας, καλουμένην δὲ Ὀρτυγίαν, καὶ ἐνταῦθα ἐξ ἀνθρώπου γενέσθαι πηγήν: συμβῆναι δὲ ὑπὸ τοῦ ἔρωτος καὶ Ἀλφειῷ τὴν ἀλλαγὴν ἐς τὸν ποταμόν. ταῦτα μὲν λόγου τοῦ ἐς Ἀλφειὸν ἐς τὴν Ὀρτυγίαν. τὸ δὲ διὰ τῆς θαλάσσης ἰόντα ἐνταῦθα ἀνακοινοῦσθαι τὸ ὕδωρ πρὸς τὴν πηγὴν οὐκ ἔστιν ὅπως ἀπιστήσω, τὸν θεὸν ἐπιστάμενος τὸν ἐν Δελφοῖς ὁμολογοῦντά σφισιν, ὃς Ἀρχίαν τὸν Κορίνθιον ἐς τὸν Συρακουσῶν ἀποστέλλων οἰκισμὸν καὶ τάδε εἶπε τὰ ἔπη: Ὀρτυγίη τις κεῖται ἐν ἠεροειδέι πόντῳ, Θρινακίης καθύπερθεν, ἵν' Ἀλφειοῦ στόμα βλύζει. μισγόμενον πηγαῖσιν ἐυρρείτης Ἀρεθούσης. κατὰ τοῦτο οὖν, ὅτι τῇ Ἀρεθούσῃ τοῦ Ἀλφειοῦ τὸ ὕδωρ μίσγεται, καὶ τοῦ ἔρωτος τὴν φήμην τῷ ποταμῷ πείθομαι γενέσθαι.
Παυσανίου Ηλειακά Α΄

2. ὸ δὲ συνοικούμενον τὸ πρὸς τῇ νήσῳ τῇ Ὀρτυγίᾳ μέρος ᾠήθη δεῖν οἰκίσαι βέλτιον, ἀξιολόγου πόλεως ἔχον περίμετρον.
Στράβωνος Γεωγραφία ΣΤ΄

ΤΙΜΑΛΦΗ

Τα πολύτιμα κοσμήματα, τα χρυσαφικά είναι τα τιμαλφή. Είναι σύνθετη λέξη με δύο συνθετικά το τιμή + ἀλφής. Το ἀλφής με την σειρά του παράγεται από το απαρέμφατο ἀλφεῖν, αορίστου β' του ἀλφάνω, που σημαίνει αποκτώ. Άρα τα τιμαλφή είναι αυτά που αποκτώνται και έχουν αξία.

Ὁ, ἡ τιμαλφής, τὸ τιμαλφές, ο αρχικός τύπος ήταν επίθετο και δήλωνε τον πολύτιμο, τον βαρύ. Το ρήμα τιμαλφέω – τιμαλφῶ είχε την έννοια του τιμώ, αποδίδω σεβασμό. Η έκφραση μολόντα τιμαλφεῖν (κατά λέξη: αφού έλθει κάποιος, να τον τιμήσουμε) δηλώνει τις εορταστικές εκδηλώσεις που γίνονταν κατά την έλευση ενός προσώπου, τους πανηγυρισμούς για χάρη του.

Το επίθετο τιμαλφής στα αρχαία μας χρόνια δεν αναφερόταν μόνο στα προσφιλή χρυσαφικά των γυναικών, αλλά και σε κάθε πράγμα πολυτελές. Στον πλατωνικό διάλογο «Τίμαιος», ο οποίος είναι μια απόπειρα για ερμηνεία της φύσης με βάση την αριθμητική και τη γεωμετρία, γίνεται λόγος για «τιμαλφέστατο κτῆμα», δηλαδή για πολυτελέστατο απόκτημα. Όπως βλέπουμε εδώ, το επίθετο έχει και παραθετικά και το συναντάμε στον υπερθετικό βαθμό.

Αξίζει να δώσουμε ορισμένες πληροφορίες για την οικογένεια λέξεων από το ρήμα ἀλφάνω από όπου προέρχεται το β' συνθετικό της λέξης μας. «Ἀλφεσίβοιαι παρθένοι» χαρακτηρίζονταν οι υποψήφιες νύφες, όταν έφερναν στους γονείς τους βόδια ως γαμήλια δώρα από τους μνηστήρες τους.
Ἀλφηστές ονομάζονταν οι εργαζόμενοι άνδρες που κόμιζαν τα αγαθά στο σπίτι καθώς και οι έμποροι και ναυτικοί που εξασφάλιζαν με σκληρή εργασία όλα τα απαραίτητα. Το προσωνύμιο δινόταν αποκλειστικά στους άντρες, γιατί οι γυναίκες δεν λογίζονταν ως όντα προσφοράς στους αρχαίους χρόνους.

Σήμερα τα τιμαλφή μπορεί να είναι πηγή χαράς, αλλά και αφορμή για στενοχώρια, όταν τα χάσει κανείς μετά από διάρρηξη. Πληροφορηθήκαμε πρόσφατα για ληστεία που έγινε σε τράπεζα, η οποία οδήγησε -ενδεχομένως- και σε κλοπή τιμαλφών από τις θυρίδες.

ΕΤΣΙ Ο ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΣΜΟΣ ΚΑΤΕΛΥΣΕΝ ΤΟΝ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟ

«Ο μεν γαρ Ελληνισμός πανταχού της γης εκταθείς και τας απάντων ανθρώπων ψυχάς κατασχών ούτως ύστερον μετά την τοσαύτην ισχύν και την επίδοσιν υπό της του Χριστού κατελύθη δυνάμεως». Ιωάννης Χρυσόστομος , (Λόγος εις τον μακάριον Βαβύλαν και κατά Ελλήνων, 15).

Ο Ι. Χρυσόστομος από τις 1200 περίπου φορές που αναφέρει το όνομα «Έλλην», δεν θα βρείτε ούτε μια φορά που να μην χλευάζει ή να μην αντιπαλεύει κάθε τι Ελληνικό! Αν απ’ την άλλη δείτε τα χρυσόλογα που λέει στις άλλες 1200 φορές που αναφέρει μελιστάλακτα το όνομα του «Αβραάμ» θα καταλάβετε και την σκοπιμότητα και την διαφορά εκτίμησης.

Στο εκτενέστατο συγγραφικό του έργο, (1447 λόγοι, 240 επιστολές!) ούτε μια φορά δεν αναφέρετε για παράδειγμα ο Δευκαλίων, ο αγαπημένος ήρωας κατακλυσμού των Ελλήνων, σε αντίθεση με τον Νώε που αναφέρεται 330 φορές! Ο παγκοσμίως γνωστός ήρωας Ηρακλής, δεν αναφέρεται ούτε καν χλευαστικά, ενώ ο αλεπουδοκυνηγός Σαμψών, εκθειάζεται τουλάχιστον 25 φορές. Ο Ιακώβ, 760. Ο Ισαάκ, 440. Η Σάρρα, 290. Ο Αδάμ, 830.

Απ’ την πλευρά των αναθεματισμένων Ελλήνων; Ο Ιάσονας ούτε μια φορά. Ο Οδυσσέας καμία! Ο Αχιλλέας, μια μοναδική φορά κι αυτή υποτιμητικά! Οι συγγραφείς: Όμηρος, καμία. Ησίοδος μια μοναδική φορά. Ο Αισχύλος καμία. Απ’ την άλλη μεριά της χρυσοστομικής εβραιολατρίας, ο Ιεζεκιήλ, 95. Ο Ησαΐας, 310. Ο Ιερεμίας, 310 κλπ. κλπ. κλπ.

Όταν βέβαια στα κείμενα του πέφτει το όνομα του Αβραάμ, τότε ο Ι. Χρυσόστομος εκστασιάζεται: «Αβραάμ... ολόκληρον ημίν πέλαγος ιστορίας το όνομα ήνοιξε τούτο» εις την γένεσιν λόγος θ΄ (54.625.19)

Για τους Έλληνες ενδεικτικές είναι οι χρυσοστομικές εκφράσεις όπως: «του μιαρού όντος Έλληνος»... «λύμη (φθίση, φθορά, αίσχος, όνειδος) τους Έλληνας κατέχει»...! «Δόγματα διεφθαρμένα οι Έλληνες γέννησαν»... «Πολλοί δε (Έλληνες) και υιούς και θυγατέρες εις σφαγή απέδωκαν δαίμονας τιμώντας»...! «Μιαρού Έλληνος φιλόσοφου το βιβλίο...» Και άλλα τέτοια κολακευτικά! Αν δε νομίζετε ότι εδώ τελειώνει ο πατερικός ανθελληνισμός... ε, πλανάσθε πλάνην οικτράν!