Ανθολογία Αρχαίας Ελληνικής Γραμματείας, ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΗ ΚΑΙ ΕΛΛΗΝΟΡΩΜΑΪΚΗ ΕΠΟΧΗ, ΝΕΑ ΚΩΜΩΔΙΑ, ΣΤΡΑΤΩΝ - Φοινικίδης (Απόσπασμα 1)

Ομηρομανής μάγειρος

Δεν γνωρίζουμε ποια ήταν η υπόθεση της κωμωδίας Φοινικίδης ούτε από ποια συμφραζόμενα προέρχεται το απόσπασμα. Στους σωζόμενους στίχους ένας ηλικιωμένος οικοδεσπότης περιγράφει τις δυσκολίες που είχε να συνεννοηθεί με τον μάγειρο που μίσθωσε, επειδή εκείνος επέμενε να χρησιμοποιεί για πράγματα καθημερινά όχι τις κοινόχρηστες ονομασίες, αλλά παρεξηγήσιμες ή ακατανόητες για τον συνομιλητή του ομηρικές λέξεις.

Ο μάγειρος, που είναι άγνωστος στην Αρχαία κωμωδία (περίπου: την κωμωδία του 5ου αι.), διαμορφώνεται ως σταθερός τύπος με συγκεκριμένα χαρακτηριστικά την περίοδο της Μέσης κωμωδίας, δηλ. στα χρόνια ανάμεσα στον Αριστοφάνη και στον Μένανδρο, όταν η προετοιμασία του δείπνου καταλαμβάνει σημαντική ή κεντρική θέση στην πλοκή της κωμωδίας, και παραμένει ως σταθερός τύπος και της Νέας κωμωδίας. Ο μάγειρος κατά κανόνα είναι αλαζών και υπερόπτης, έχει πολύ μεγάλη ιδέα για την τέχνη του, που την εκθειάζει υπερμέτρως, συγκρίνοντάς την άλλοτε με τη γεωμετρία και άλλοτε με τη μουσική, και γενικά τυραννάει λίγο πολύ τους πάντες, με πρώτους τους βοηθούς του και τον οικοδεσπότη.

Το απόσπασμα παραδίδεται σε δύο εκδοχές, που ενδεχομένως ανάγονται σε δύο διαφορετικούς ποιητές. Οι στίχοι που απαντούν μόνο στη διευρυμένη εκδοχή τυπώνονται πιο μέσα (ἐν εἰσθέσει).

 Φοινικίδης (Απόσπασμα 1)

σφίγγ᾽ ἄρρεν᾽, οὐ μάγειρον, εἰς τὴν οἰκίαν
εἴληφ᾽· ἁπλῶς γὰρ οὐδὲ ἕν, μὰ τοὺς θεούς,
ὧν ἂν λέγῃ συνίημι· καινὰ ῥήματα
πεπορισμένος πάρεστιν· ὡς εἰσῆλθε γάρ,
5 εὐθὺς μ᾽ ἐπηρώτησε προσβλέψας μέγα·
«πόσους κέκληκας μέροπας ἐπὶ δεῖπνον; λέγε.»
«ἐγὼ κέκληκα Μέροπας ἐπὶ δεῖπνον; χολᾷς.
τοὺς δὲ Μέροπας τούτους με γινώσκειν δοκεῖς;
οὐδεὶς παρέσται· τοῦτο γάρ, νὴ τὸν Δία,
10 ἔστι κατάλοιπον, μέροπας ἐπὶ δεῖπνον καλεῖν.»
«οὐδ᾽ ἄρα παρέσται δαιτυμὼν οὐθεὶς ὅλως;»
«οὐκ οἴομαί γε.» Δαιτυμών; ἐλογιζόμην·
«ἥξει Φιλῖνος, Μοσχίων, Νικήρατος,
ὁ δεῖν᾽, ὁ δεῖνα.» κατ᾽ ὄνομ᾽ ἐπεπορευόμην·
15 οὐκ ἦν ἐν αὐτοῖς οὐδὲ εἷς μοι Δαιτυμών.
«οὐδεὶς παρέσται» φημί. «τί λέγεις; οὐδὲ εἷς;»
ὁ δ᾽ ἠγανάκτησ᾽ ὥσπερ ἠδικημένος
ὅτι οὐ κέκληκα Δαιτυμόνα. καινὸν σφόδρα.
«οὐδ᾽ ἄρα θύεις ῥηξίχθον᾽;» «οὐκ», ἔφην, «ἐγώ.»
20 «βοῦν εὐρυμέτωπον;» «οὐ θύω βοῦν, ἄθλιε.»
«μῆλα θυσιάζεις ἆρα;» «μὰ Δί᾽, ἐγὼ μὲν οὔ.
οὐδέτερον αὐτῶν, προβάτιον δ᾽.» «οὔκουν», ἔφη,
«τὰ μῆλα πρόβατα.» «‹μῆλα πρόβατ᾽;› οὐκ οἶδ᾽», ἔφην,
«μάγειρε, τούτων οὐθέν, οὐδὲ βούλομαι.
25 ἀγροικότερός εἰμ᾽, ὥσθ᾽ ἁπλῶς μοι διαλέγου.»
«Ὅμηρον οὐκ οἶσθας λέγοντα;» «καὶ μάλα
ἐξῆν ὃ βούλοιτ᾽, ὦ μάγειρ᾽, αὐτῷ λέγειν.
ἀλλὰ τί πρὸς ἡμᾶς τοῦτο, πρὸς τῆς Ἑστίας;»
«κατ᾽ ἐκεῖνον ἤδη πρόσεχε καὶ τὰ λοιπά μοι».
30 «Ὁμηρικῶς γὰρ διανοεῖ μ᾽ ἀπολλύναι;»
«οὕτω λαλεῖν εἴωθα.» «μὴ τοίνυν λάλει
οὕτω παρ᾽ ἔμοιγ᾽ ὤν.» «ἀλλὰ διὰ τὰς τέτταρας
δραχμὰς ἀποβάλω» φησί, «τὴν προαίρεσιν;
τὰς οὐλοχύτας φέρε δεῦρο.» «τοῦτο δ᾽ ἐστὶ τί;»
35 «κριθαί.» «τί οὖν, ἀπόπληκτε, περιπλοκὰς λέγεις;»
«πηγός πάρεστι;» «πηγός; οὐχὶ λαικάσει,
ἐρεῖς σαφέστερον θ᾽ ὃ βούλει μοι λέγειν;»
«ἀτάσθαλός γ᾽ εἶ, πρέσβυ.» φησίν. «ἅλα φέρε·
τοῦτ᾽ ἔσθ᾽ ὁ πηγός, τοῦτο δεῖξον.» χέρνιβον
40 παρῆν· ἔθυεν, ἔλεγεν ἕτερα μυρία
τοιαῦθ᾽ ἅ, μὰ τὴν Γῆν, οὐδὲ εἷς συνῆκεν ἄν,
μίστυλλα, μοίρας, δίπτυχ᾽, ὀβελούς· ὥστ᾽ ἔδει
τὰ τοῦ Φιλίτα λαμβάνοντα βυβλία
σκοπεῖν ἕκαστον τί δύναται τῶν ῥημάτων.
45 ἀλλ᾽ ἱκέτευον αὐτὸν ἤδη μεταβαλὼν
ἀνθρωπίνως λαλεῖν τι. τὸν δ᾽ οὐκ ἄν ποτε
ἔπεισεν ἡ Πειθὼ παραστᾶσ᾽ αὐτόθι.
καί μοι δοκεῖ ῥαψῳδοτοιούτου τινὸς
δοῦλος γεγονὼς ἐκ παιδὸς ἁλιτήριος
50 εἶτ᾽ ἀναπεπλῆσθαι τῶν Ὁμήρου ῥημάτων

***

Αρσενική σφίγγα¹ έφερα στο σπίτι μου, όχι μάγειρα.
Από αυτά που λέει, μα τους θεούς, δεν καταλαβαίνω γρυ.
Μου έχει έρθει εφοδιασμένος με καινούργιες λέξεις.
Να, με το που μπήκε μέσα, με ρώτησε άξαφνα,5
κοιτάζοντάς με αφ᾽ υψηλού:
«Πόσους μέροπες² έχεις καλέσει στο δείπνο; Λέγε.»
«Εγώ κάλεσα Μέροπες σε δείπνο; Τρελάθηκες.
Αυτούς τους Μέροπες θαρρείς πως τους ξέρω;
Δεν θα παρευρεθεί κανείς· αυτό, μα τον Δία, μου έλειπε τώρα,
να καλώ σε δείπνο μέροπες.»10
«Δηλαδή δεν θα παρευρεθεί ούτε ένας συνδαιτυμών;»
«Δεν νομίζω.» Συνδαιτυμών; Άρχισα να λογαριάζω·
«θά ᾽ρθει ο Φιλίνος, ο Μοσχίων, ο Νικήρατος,
ο τάδε, ο τάδε.» Πέρασα τα ονόματα ένα-ένα.
Δυστυχώς δεν υπήρχε ανάμεσα τους Συνδαιτυμών.15
«Δεν θα παρευρεθεί κανένας» λέω. «Τι είπες; Ούτε ένας;»
Και έγινε έξω φρενών λες και τον προσέβαλα
που δεν είχα καλέσει Συνδαιτυμόνα. Πρωτοφανές και πρωτάκουστο.
«Δηλαδή δεν θυσιάζεις ρηξίχθονα;»³ «Εγώ», είπα, «όχι, δεν θυσιάζω».
«Βουν ευρυμέτωπον;» «Δεν θυσιάζω βόδι, άθλιε.»20
«Μήπως θυσιάζεις μήλα;» «Εγώ, μα τον Δία, δεν θυσιάζω, όχι.
Ούτε το ένα ούτε το άλλο, μονάχα ένα προβατάκι.»
«Μα, μήλα», είπε, «σημαίνει πρόβατα.» «Μήλα σημαίνει πρόβατα;
Δεν ξέρω», είπα, «μάγειρα,
τίποτε απ᾽ αυτά, ούτε θέλω να μάθω.
Εγώ είμαι λίγο χοντροκέφαλος. Μίλησέ μου λοιπόν απλά.»25
«Δεν ξέρεις ότι ο Όμηρος λέει -;» «Αυτός, μάγειρα,
ήταν απολύτως ελεύθερος να λέει ό,τι θέλει.
Όμως, για τ᾽ όνομα της Εστίας, τι σχέση έχει αυτό με εμάς;»
«Άκουσε λοιπόν τώρα και τα υπόλοιπα με τον τρόπο το δικό του.»
«Δηλαδή βάλθηκες να με εξοντώσεις ομηρικώς;»30
«Έτσι έχω μάθει να μιλάω.» «Τότε, να μη μιλάς έτσι
όταν είσαι μαζί μου.»
«Και να απεμπολήσω», λέει, «τις αρχές μου
για τις τέσσερις δραχμές;»
«Φέρε μου εδώ τις ουλοχύτες.» «Αυτό πάλι τι είναι;»
«Κριθάρι.» «Και γιατί, συφοριασμένε, τα λες ακαταλαβίστικα;»35
«Υπάρχει πηγός;» «Πηγός; Δεν απαυτώνεσαι!
Δεν θα μου πεις καθαρά ό ,τι έχεις να μου πεις;»
«Γίνεσαι χυδαίος, γέροντα», λέει. «Αλάτι φέρε·
αυτό είναι ο πηγός, αυτό δώσε μου.»
Το ιερό νερό⁴ ήταν έτοιμο, επρόσφερε θυσία, έλεγε μύρια όσα,40
τέτοια που, μα τη Γη, κανείς δεν θα μπορούσε να τα καταλάβει:
οπτά, κρεατοσφαιρίδια, αλλάντες, οβελίες.⁵
Τελικά έπρεπε να βάλω κάτω τα βιβλία του Φιλίτα⁶
και να ψάχνω να βρω τι σημαίνει κάθε λέξη.
Αφού είδα και απόειδα, άλλαξα τακτική και τον ικέτευα45
να μιλήσει και λίγο ανθρωπινά. Ε, αυτόν
η ίδια η Πειθώ να παρουσιαζόταν επί τόπου
δεν επρόκειτο να τον πείσει εις τον αιώνα.
Αν με ρωτάς, φαίνεται πως από παιδί ο αναθεματισμένος
ήτανε δούλος κάποιου ραψωδοτέτοιου
κι εκεί την ψώνισε με τη γλώσσα του Ομήρου.50
--------------------

¹ Η σφίγγα ήταν διαβόητη για τον γριφώδη και δυσνόητο λόγο της.

² Η κωμικότητα εδώ και παρακάτω (στ. 11 κ.ε.) απορρέει από το γεγονός ότι ο οικοδεσπότης εκλαμβάνει τα πρωτίστως ή αποκλειστικώς ποιητικά -κυρίως ομηρικά-προσηγορικά μέροπες και δαιτυμών ως κύρια ονόματα. Η λέξη μέροπες στον Όμηρο είναι επίθετο που προσδιορίζει σταθερά το ουσιαστικό βροτοί (=θνητοί). Αργότερα έγινε ουσιαστικό, συνώνυμο με το βροτός.

³ Ρηξίχθων (ῥήγνυμι+χθών) = αυτός που σκίζει τη γη. Πιθανώς εννοεί χοίρο, και όχι βόδι, όπως προϋποθέτει το "διευρυμένο" κείμενο (στ. 22).

⁴ Το κριθάρι, το αλάτι και το ιερό νερό είναι απαραίτητα για τη θυσία.

⁵ Αποδίδουμε κατ᾽ αναλογία. Βλ. το πρωτότυπο και πβ. Οδύσσεια τ 422 μ ί σ τ υ λ λ ο ν τ᾽ ἄρ ἐπισταμένως πεῖράν τ᾽ ὀ β ε λ ο ῖ σ ιν / ... δάσσαντό τε μ ο ί ρ ας, Ιλιάς Α 461, 465 δ ί π τ υ χ α ποιήσαντες ... μ ί σ τ υ λ λ ο ν τ᾽ ἄρα τἆλλα καὶ ἀμφ᾽ ὀ β ε λ ο ῖ σ ι ν ἔπειραν («χώρισαν έπειτα τα μεριά, τα τύλιξαν με τη σκέπη») «διπλώνοντάς την ... έκοψαν μικρά μικρά κομμάτια τα άλλα κρέατα και τα πέρασαν στις σούβλες» (μτφρ. Ο. Κομνηνού-Κακριδή). Στον Όμηρο το μίστυλλον είναι ρήμα (παρατατικός χωρίς αύξηση) που σημαίνει «κόβω σε κομμάτια (μερίδες)» και χρησιμοποιείται αποκλειστικά για το τεμάχισμα του κρέατος πριν από το ψήσιμο. Ο αδαής περί τον Όμηρον γέρος το εξέλαβε ως ουσιαστικό (το μίστυλλον).

⁶ Ποιητής και λόγιος από την Κω (β᾽ μισό 4ου/αρχές 3ου αι. π.Χ.). Έγραψε, μεταξύ άλλων, ένα έργο με τον τίτλο Ἄτακτοι γλῶσσαι (παραδίδονται και οι τίτλοι Ἄτακτα και Γλῶσσαι), όπου είχε συγκεντρώσει διαλεκτικούς τύπους, τεχνικούς όρους και ομηρικές λέξεις.

 

Οι έννοιες και τα είδωλα

«Αγαπητέ μου φίλε, αυτοί που αγάπησαν πολύ, αν καταλάβουν το ανώφελο του έρωτά τους, τον αποδιώχνουν έστω κι αν ζοριστούν, έτσι κι εμείς, που μας ανέθρεψε μια πόλη ευγενής και αγαπήσαμε πολύ την ποίηση την τερπνή, για το χατίρι της παλιάς μας αγάπης θα ευχόμαστε να φανεί άριστη και αληθινή. Οσο όμως δεν τα καταφέρνει να απολογηθεί, θα την ακούμε μονολογώντας και λέγοντας τα δικά μας λόγια, από φόβο μήπως πέσουμε πάλι στον έρωτα που ταιριάζει στα παιδιά και στους πολλούς».

Ο Πλάτων γράφει το παραπάνω κείμενο στο τέλος της συζήτησής του για την τέχνη (στην Πολιτεία), προσπαθώντας να ξορκίσει το γοητευτικό φάντασμα της «ηδυσμένης» ποίησης από την ευνομούμενη πολιτεία του αλλά κυρίως (ή ίσως να είναι το ίδιο) από το «μέσα πολίτευμα» της ψυχής του. Έδιωξε την ποίηση, και υπό μιαν έννοια την τέχνη εν γένει, με το λογικό μέρος της ψυχής και με βάση τα επιχειρήματά του, προκειμένου να προστατεύσει το άστατο θυμοειδές μέρος της ψυχής και ιδίως τους διαπαιδαγωγούμενους νέους. Οι ποιητές έχουν αποπεμφθεί, με όλες τις τιμές είναι αλήθεια («μυρωμένοι και στεφανωμένοι»), όταν επιχείρησαν να εγκατασταθούν στην ιδεατή πόλη.

Και ενώ φαίνεται ότι έχει κλείσει το θέμα, ο Πλάτων κοντοστέκεται μεγαλόθυμος και προσφέρει μια τελευταία ευκαιρία στην τέχνη να επιστρέψει: ας αναλάβουν οι ποιητές ή οι συνήγοροι «φιλοποιηταί» να αποδείξουν ότι η ποίηση είναι «όχι μόνον ευχάριστη αλλά και ωφέλιμη στις πολιτείες και στην ανθρώπινη ζωή», στη διαμόρφωση χρηστών πολιτών και στην πορεία της ανθρώπινης ψυχής προς το Αγαθό. Γι' αυτό και η παραπάνω χειρονομία του Πλάτωνα αφήνει τη συζήτηση ανοιχτή, τόσο στο ίδιο το έργο του (και στις εντυπωσιακά αποκλίνουσες ερμηνείες του) όσο και στην ιστορία της φιλοσοφίας και των ιδεών. Οι όροι όμως τώρα είναι δεδομένοι και τίθενται από τον φιλόσοφο και νομοθέτη: η τέχνη οφείλει να απολογείται για την ύπαρξή της μέσα στην κοινωνία, χρησιμοποιώντας όχι τα δικά της μέσα αλλά τον λόγο, δηλαδή τα όπλα αυτού που θεσπίζει τις κοινωνικές σημασίες και επιδιώκει να ελέγχει το φαντασιακό.

Ο Πλάτων, όπως πριν απ' αυτόν ο Ξενοφάνης και ο Ηράκλειτος και μετά απ' αυτόν πολλοί φιλόσοφοι και ποιητές, ρωτά: προς τι οι ποιητές; Θέλει βεβαίως να μας πείσει ότι η κριτική του ακολουθεί την παράδοση: «Υπάρχει μια παλιά διαφορά ανάμεσα στη φιλοσοφία και την ποίηση». Πόσο παλιά; Στην πραγματικότητα την ξεκινά ο ίδιος με την επίθεσή του κατά της παράδοσης. Ο νεωτερισμός του μόλις αποκρύπτεται. Ο πλατωνικός Σωκράτης στην Πολιτεία παρουσιάζεται συγκρατημένος και γεμάτος σεβασμό προς τον Ομηρο. Μιλάει για τις παλιές αγάπες, τώρα που γνωρίζει ότι η αλήθεια είναι πάνω από πρόσωπα. Και προτού απαγγείλει την κατηγορία εναντίον της τέχνης, προειδοποιεί: «Τώρα μιλάμε μεταξύ μας ­ δεν πιστεύω να με προδώσετε στους δραματικούς ποιητές και τους άλλους μιμητικούς».

Το εγχείρημα μοιάζει παράτολμο. Ο Πλάτων αντιδικεί με μια ολόκληρη παράδοση, πολεμά κορυφαία επιτεύγματα του πολιτισμού του και υπονομεύει πολλές από τις παραδοχές της σύγχρονής του αλλά και της σημερινής κουλτούρας. Είναι ξεκάθαρος, απελπιστικά ξεκάθαρος και έντιμος για όσους προστρέχουν να τον υπερασπισθούν ότι δεν μπορεί αυτός, ένας αθηναίος πολίτης, να καταδικάζει μία κορυφαία δημιουργία του δυτικού κόσμου, όπως το δράμα, αλλά και για όσους σπεύδουν να τον καταδικάσουν υπερασπίζοντας την αυτοτέλεια της τέχνης.

Αυτό που σήμερα αποκαλούμε έργο τέχνης, το προϊόν μιας ορισμένης δεξιότητας και μαστοριάς (της «τέχνης»), είναι ενταγμένο στην ιεραρχικά δομημένη πραγματικότητα. Για τον Πλάτωνα αποτελεί μίμηση των αισθητών πραγμάτων, που κι αυτά με τη σειρά τους είναι αντίγραφα των Ιδεών, των αιώνιων αρχέτυπων. Επομένως απέχει διπλά από την αλήθεια.

Η κατώτερη οντολογικά υπόσταση του τεχνουργήματος τού στερεί κάθε δυνατότητα να χρησιμεύει ως γνωστικό σημείο. Εξάλλου και ο ίδιος ο δημιουργός του, ο καλλιτέχνης, δεν έχει πραγματική γνώση του αντικειμένου του, παρά μόνο της τέχνης του.

Με βάση αυτά τα χαρακτηριστικά το έργο τέχνης θα μπορούσε να ήταν απλώς αδιάφορο ή ένα αβλαβές παιχνίδι. Η μίμηση όμως μας εξαπατά (βλ. τις ιλουζιονιστικές τεχνικές της τότε ζωγραφικής). Οταν η τέχνη μιμείται την ανθρώπινη συμπεριφορά, συγκροτεί έναν ολόκληρο κόσμο και μας κάνει να ενδίδουμε με ευχαρίστηση στις αξίες του, ακόμη κι όταν δεν τις ακολουθούμε στη δική μας ζωή. Δημιουργεί αισθήματα κοινωνικά ανεπιθύμητα και έντονες και ανεξέλεγκτες συγκινησιακές αντιδράσεις. Παρακολουθώντας την αναπαράσταση, λ.χ., της ανθρώπινης δυστυχίας αμβλύνεται η κρίση μας για το τι είναι καλό και απλώς απολαμβάνουμε το θέαμα. Στάση διόλου αθώα, εφόσον επιδρά στην πραγματική μας ζωή. Με δυο λόγια, κυβερνιόμαστε από τις ηδονές και υποχωρεί το λογικό μέρος της ψυχής.

Δεν αμφιβάλλει ο Πλάτων για την αισθητική απόλαυση που προσφέρει η τέχνη, φοβάται όμως ότι, περιορίζοντας τόσο τη στόχευσή της, η τέχνη σπρώχνει την ψυχή να προσκολληθεί στα φαινόμενα και κρύβει την αλήθεια. Και είναι τόσο μεγάλη η επίδραση της τέχνης στον πολίτη (επειδή, επιπλέον, αποτελεί μέρος της εκπαίδευσης), που ο νομοθέτης πρέπει να λάβει μέτρα. Η τέχνη είναι πολύ σοβαρή υπόθεση για να την εμπιστευθούμε στους καλλιτέχνες, ανθρώπους με μειωμένο αίσθημα κοινωνικής ευθύνης και χωρίς επίγνωση της άγνοιάς τους.

Δεν εξορίζονται συλλήβδην οι ποιητές από την πλατωνική πολιτεία. Οτιδήποτε όμως υπάρχει στην πολιτεία οφείλει να αποδείξει ότι έχει θετική αξία. Η τέχνη είναι απαραίτητη για το εκπαιδευτικό πρόγραμμα, ώστε να προτρέπει στη μίμηση εικόνων αρετής και να διαπαιδαγωγεί ορθά τους μελλοντικούς πολίτες. Ο καλλιτέχνης δεν χρειάζεται να προσφεύγει στην εξωτερική πραγματικότητα για πρότυπα προς μίμηση αρκεί να στραφεί στην ψυχή του, όπου υπάρχει ήδη το αληθινό πρότυπο.

Μπορεί κανείς να απορρίψει την κριτική του Πλάτωνα για την κοινωνική αξία της τέχνης, επικαλούμενος τη σχετικότητα των αξιών μέσα στην ίδια κοινωνία ή μεταξύ διαφορετικών κοινωνιών, προβάλλοντας την ποικιλία των συναισθηματικών αντιδράσεων σε ένα έργο τέχνης και τις μεταβλητές των συνθηκών αλληλόδρασης, της φύσης του υποκειμένου της αισθητικής εμπειρίας αλλά και την πολλαπλότητα των μορφών της τέχνης. Παρόμοιες ενστάσεις, ωστόσο, δεν φαίνεται να αφορούν τον Πλάτωνα.

Ο Πλάτων καταδικάζει τον Ομηρο, το «σχολείο της Ελλάδος», προβάλλοντας λόγους ηθικούς και πολιτικούς. Η ετυμηγορία του, τηρουμένων των αναλογιών και των μεγεθών, γίνεται κατανοητή σήμερα αν αναλογιστούμε την πολιτική και ηθική ορθότητα που όχι πάντα ανοιχτά υπαγορεύει τους φιλιππικούς εναντίον των σύγχρονων «σχολείων» όχι μόνο της Ελλάδας αλλά όλου του κόσμου, εναντίον των μέσων μαζικής επικοινωνίας, ενημέρωσης και ψυχαγωγίας. Είμαστε όλοι ή μάλλον αρκετοί πρόθυμοι να δεχθούμε ότι ένα έργο τέχνης πρέπει να αντιμετωπίζεται μόνο ως τέτοιο, δηλαδή με αισθητικά κριτήρια, και να μην του επιβάλλονται (ας πούμε από την πολιτεία) μέτρα ξένα προς τη φύση του, κυρίως ηθικά. Ας αφήσουμε το ζήτημα των αισθητικών κριτηρίων, που δεν είναι τόσο απλό. Ας εκσυγχρονίσουμε την πλατωνική κριτική. Ποιο ήθος κομίζουν τα παιδιά αν η καλλιτεχνική τους παιδεία εξαντλείται στις τηλεοπτικές σειρές ή γενικότερα στη μαζική κουλτούρα; Ισως η αναγωγή μάς φαίνεται απλουστευτική και ισοπεδωτική, γιατί ο Πλάτων έχει μπροστά του τον Ομηρο και τους μεγάλους τραγικούς. Η προοπτική του όμως, δεν πρέπει να το ξεχνάμε, είναι παιδαγωγική. Δεν φοβάται τόσο για τον ίδιο και τους ομοίους του όσο για τους νέους. Κλασικό ασφαλώς και συντηρητικό το επιχείρημα. Αλλά ας μην υπερβάλλουμε για τις δικές μας πρακτικές: Θα πηγαίνατε, πατέρας και μητέρα, τον δωδεκάχρονο γιο σας στον Οιδίποδα τύραννο; Θα διδάσκατε στο Γυμνάσιο χωρίς περικοπές την Οδύσσεια; Και, εν πάση περιπτώσει, τι νόημα θα είχε αυτό; Η πρόταση του Πλάτωνα για κατάρτιση ανθολογίας με ποιήματα και πεζά κατάλληλα για τη διαπαιδαγώγηση των νέων πόσο απέχει από την εκπαιδευτική μας πράξη; Ίσως πιστεύουμε ότι το Πρόγευμα στη χλόη και τα ready-made τα προσλαμβάνουμε «καθαρά» αισθητικά, και ίσως έχουμε πλέον δίκιο. Κρατάμε όμως εμείς οι ίδιοι «καθαρά» αισθητική στάση απέναντι σε μια ναζιστική αντισημιτική ταινία; Ή, αντίστροφα, γιατί, όταν διαφωνούμε με τη συμπεριφορά κάποιου (δηλαδή με το ήθος του), χαρακτηρίζουμε τη διαφωνία μας «ζήτημα αισθητικής»;

Τι δείχνουν όλα αυτά τα αναπάντητα ερωτήματα και οι αμφιταλαντεύσεις; Οτι η στενή σύνδεση αισθητικής και ηθικής, η σύμπτωσή τους στον Πλάτωνα, δεν είναι μια παλιά, δηλαδή τελειωμένη, ιστορία. Είναι αλήθεια ότι από τον 18ο αιώνα η αισθητική αυτονομήθηκε και συγκροτήθηκε ως χωριστό πεδίο γνώσης, διακρίνοντας σαφώς το ηθικά καλό από το ωραίο. Και λίγο αργότερα, μόλις στις αρχές του 19ου αιώνα, σε μια αντιστροφή του πλατωνικού προγράμματος ο κόσμος γέμισε από αισθητικούς ­ όπως παρατηρούσε ο ρομαντικός Ζαν Πωλ ­ που επιχειρούσαν τη μεταφυσική θεμελίωση του κόσμου με βάση αισθητικές αρχές.

Μπορούν όμως να δικαιολογηθούν οι αισθητικές μας κρίσεις με αναφορά μόνο στον χώρο της αισθητικής; Ο Πλάτων δέχεται την ιδεολογική και ηθική τους θεμελίωση, κάτι που δύσκολα μπορούμε να το αρνηθούμε. Αρκεί να σκεφτούμε ότι η ικανότητα για αισθητική στάση και κρίση προϋποθέτει μόρφωση, άρα σπουδές και έναν τρόπο ζωής που τις στηρίζει, και ότι τα συναισθήματα κατά την πρόσληψη του έργου τέχνης δεν συντείνουν προς μια ηθική συμπεριφορά, αλλά αποτελούν εκδηλώσεις της. Εφόσον λοιπόν οι τρεις ύψιστες αξίες, το Αγαθό, το Ωραίο και το Αληθινό, είναι άρρηκτα συνδεδεμένες, ο Πλάτων αυτοπαρουσιάζεται ­ με ειρωνικό τρόπο ­ ως ο κύριος αντίπαλος της τέχνης: «Ποιητές εσείς, ποιητές κι εμείς, αντίτεχνοι και ανταγωνιστές σας». Στα δημιουργήματά τους έχει να αντιτάξει την «ωραιότερη και καλύτερη τραγωδία», τους Νόμους του.

Αξίζει να σημειωθεί η εικονομαχική διάθεση του Πλάτωνα. Η ένταση στις σχέσεις της φιλοσοφίας με την τέχνη θεωρητικοποιείται στο δικό του έργο και, στη συνέχεια, κορυφώνεται κάθε φορά που ο φιλόσοφος (και ο πολιτικός) αδυνατεί να ελέγξει την τέχνη και να την εντάξει στην επίγεια πολιτεία του ­ ή ο θεολόγος (και ο εκκλησιαστικός αναμορφωτής) στην πολιτεία του Θεού. Ο Πλάτων, μαζί με άλλους εικονομάχους, πολέμιους της κοινωνίας του θεάματος (τουλάχιστον όταν δεν το ελέγχουν), πιστεύει σε μια πραγματικότητα πίσω ή πάνω από την αισθητή, αναγνωρίζει τη δύναμη της εικόνας της τέχνης και ανησυχεί για την απροσδιοριστία της και τις ψυχολογικές της επιπτώσεις. Αυτό που ο Πλάτων φοβάται ως τυραννία των εικόνων, σήμερα ­ που έχει αλλάξει ριζικά και ίσως οριστικά η ανθρώπινη εμπειρία της τέχνης ­ εκλαμβάνεται ως μια δημοκρατία των εικόνων. Ο Πλάτων απαιτεί μια «καθαρή» ιδέα της υπερβατικής πραγματικότητας, των νοητών, και γι' αυτό προκρίνει τον λόγο σε σχέση με την εικόνα. Δεν απορρίπτει τη μίμηση ή το ψέμα της τέχνης ­ αυτά μπορεί να τα δεχθεί. Τον ενδιαφέρει η τελολογία της τέχνης. Γοητευμένος από την ποίηση, θέλει να κλείσει τους λογαριασμούς μαζί της, να διώξει αυτό που τόσο ευχάριστα υπονομεύει τη δική του αλήθεια. Η τέχνη κατασκευάζει είδωλα, ο φιλόσοφος έννοιες. Το εικονίζειν και η αισθητική βάση του καλού όμως είναι αναγκαίες προϋποθέσεις για την κατανόησή του. Ετσι ο Πλάτων αποδέχεται την εικόνα εκεί που μπορεί να τη χρησιμοποιήσει, στη φιλοσοφία. Στη θέση του εικονοποιού καλλιτέχνη/σοφιστή αυτοπροτείνεται ως ο μυθοποιός φιλόσοφος. Εργο της φιλοσοφίας είναι η ορθή ζωή: ο καλλιτέχνης απλώς την απεικονίζει, ενώ ο φιλόσοφος τη ζει. Γι' αυτό αληθινός καλλιτέχνης είναι ο φιλόσοφος και κατ' εξοχήν έργο τέχνης είναι η ζωή του. Μιλώντας για τον Πλάτωνα στο πλαίσιο μιας αισθητικής θεωρίας πρέπει να έχουμε πάντα στον νου μας ότι ο Πλάτων δεν είχε ένα αισθητικό σύστημα, ούτε καν μια θεωρία, λ.χ., για την ποίηση. Αυτό που βρίσκουμε στα πλατωνικά κείμενα είναι αναλύσεις, θέσεις, εικόνες και μύθοι για την ποίηση και τη ζωγραφική, οι οποίες στην εποχή του δεν ανήκαν σ' αυτό που πολύ αργότερα ονομάστηκε «καλές τέχνες». Στο έργο του έθεσε πολλά ερωτήματα που ρωτάμε και σήμερα στην αισθητική ­ ανεξάρτητα από τις απαντήσεις που έδωσε εκείνος ­ και μέσα από την ερμηνεία του έργου του προέκυψαν πολύ περισσότερα ζητήματα.

Αν καθ' υπερβολή θεωρήθηκε και κατά κόρον λέχθηκε ότι η φιλοσοφία είναι μια σειρά υποσημειώσεων στο πλατωνικό έργο, δεν είναι υπερβολική η διαπίστωση πως οι συζητήσεις για την τέχνη ασφαλώς στην αρχαία Ελλάδα, με έμμεσο αλλά προφανή για μας τρόπο στον ανατολικό και δυτικό Μεσαίωνα και προγραμματικά στην Αναγέννηση, σχολιάζουν τις ποικίλες πτυχές της πλατωνικής παράδοσης. Οι φιλόσοφοι της αρχαιότητας που την ακολουθούν μετριάζουν την αυστηρότητα του δασκάλου τους, δίνουν μεγαλύτερη ελευθερία στην τέχνη και την αναβιβάζουν σε ισόκυρο συνομιλητή της φιλοσοφίας.

Στον Πλάτωνα όλες οι συζητήσεις για την τέχνη εντάσσονται σε κάποιο ευρύτερο πλαίσιο, ηθικό, πολιτικό, γνωσιολογικό και οντολογικό. Οι διαδοχικοί ορισμοί του ωραίου στον Ιππία μείζονα, ο συσχετισμός της ιδέας του «καλού» με τον ενθουσιασμό (Ιων), τη μανία (Φαίδρος) και τον έρωτα (Συμπόσιο), η ηθικοκοινωνική λειτουργία της τέχνης (Πολιτεία, Νόμοι), η προβληματική για τη σχέση πρωτοτύπου και εικόνας, όλα μας δείχνουν ότι η φιλοσοφία της τέχνης δεν είναι η σταχτοπούτα της φιλοσοφίας, όπως συχνά υπονοείται στις μέρες μας. Και όσο πιο έντονη είναι η κριτική στην τέχνη, όπως στον Πλάτωνα, τόσο αναδεικνύεται η σημασία της, αφού ο φιλοσοφικός στοχασμός με αφορμή αυτήν κατασκευάζει έννοιες και ερευνά θεμελιώδη ερωτήματα για το ον, τη γνώση, την ανθρώπινη ζωή και την κοινωνία. Εστω και γι' αυτούς τους λόγους ο Πλάτων θα έπρεπε να παραδεχθεί ότι η ποίηση, η παλιά του αγάπη, είναι σε κάτι ωφέλιμη ­ ακόμη κι όταν, όπως μας λέει για να το πιστέψουμε, την έχει βγάλει από την καρδιά του.

Η συνεχής ενασχόληση με το σώμα και την εικόνα του σώματος

Έχετε αναρωτηθεί ποτέ αν είναι «σωστό» να ασχολείται κανείς με το σώμα ή την εικόνα του σώματός του; Αν είναι υγιές να φροντίζει το σώμα του και να νοιάζεται για την εικόνα του; Και γενικότερα είναι σωστό να φροντίζει τον εαυτό του;

Η απάντηση είναι ναι. Όμως, για πάρα πολλά χρόνια και πολλές φορές συμβαίνει και σήμερα, το να ασχοληθεί κάποιος με την φροντίδα του δικού του εαυτού ήταν εγωιστικό, απαράδεκτο και συνεπώς απαγορευτικό. Μεγαλύτερη σημασία και αξία για κάποιον θα έπρεπε να έχουν και είχαν οι ανάγκες του άλλου συνήθως εις βάρους του δικού του εαυτού.

Ευτυχώς στις μέρες αυτό έχει αρχίζει να αλλάζει, αλλά δεν έχει αλλάξει εντελώς. Η φροντίδα του εαυτού σε όλα τα επίπεδα θα έπρεπε για τον καθένα είναι η νούμερο αξία στη ζωή του. Διαφορετικά δεν μπορεί να φροντίσει και κανέναν άλλο με υγιή τρόπο.

Και δεν χρησιμοποιώ τυχαία το χαρακτηρισμό «υγιή». Η υγεία του ανθρώπου δεν αρκείται μόνο στη σωματική υγεία και ούτε μόνο στην απουσία μιας αρρώστιας ή μιας αναπηρίας. Υγεία είναι η κατάσταση πλήρους φυσικής, ψυχικής και κοινωνικής ευεξίας. Δυστυχώς έχει καταλήξει να θεωρείται ως μια υπόθεση του σώματος και να υποβαθμίζεται. Από πληρότητα ζωής γίνεται η απόκτηση ενός υγιούς και γυμνασμένου σώματος και η καλή λειτουργία μιας μηχανής σε ιατρικό επίπεδο.

Ο άνθρωπος οφείλει να φροντίσει τον εαυτό του σε όλα τα επίπεδα. Να φροντίζει τις σχέσεις του φιλικές, συντροφικές, συγγενικές. Να φροντίζει το μυαλό του, να φροντίζει την ψυχή του. Να φροντίζει το σώμα του μέσω της άθλησης, μέσω της διατροφής, μέσω της ιατρική παρακολούθησης.

Υπό αυτή την έννοια η φροντίδα του σώματος ως μέρος της φροντίδας του εαυτού είναι όχι μόνο επιθυμητή και υγιής, αλλά αναγκαία.

Το σώμα του ανθρώπου έχει τη δύναμη να εκφράζει πάντα την ψυχή τόσο στην υγεία όσο και στην αρρώστια. Έχει τη δύναμη να απεικονίζει τις απαγορευμένες σκέψεις που μπορεί να γεμίζουν ενοχές. Μπορεί να φανερώνει συναισθήματα που δεν τολμάμε να αναγνωρίζουμε και απωθούμε. Μπορεί να συμβολίζει κομμάτια του εαυτού και της προσωπικότητάς μας με τα οποία δεν έχουμε έρθει ποτέ σε ειλικρινή επαφή. Τότε είναι που το σώμα καλείται να κάνει μια δύσκολη δουλειά με πολλούς διαφορετικούς τρόπους: με την εμφάνιση των διάφορων παθήσεων, ψυχοσωματικών συμπτωμάτων, μέσα από το φαγητό, με τη συνεχή ενασχόληση με την εικόνα του σώματος.

Όταν η ενασχόληση με την εικόνα του σώματος γίνεται συνεχής και η απόκτηση ενός υγιούς και γυμνασμένου σώματος γίνεται καταναγκαστική ανάγκη δεν μιλάμε για υγιή φροντίδα εαυτού. Η φροντίδα του σώματος παίρνει τη μορφή παγίδας. Γιατί κάτι υγιές και επιθυμητό, καταλήγει να γίνεται παθολογία που σίγουρα δεν αφορά μόνο το σώμα. Χρησιμοποιείται από το άτομο ως μια καλή δικαιολογία και με όρους υγείας, ενώ έχει να κάνει με παθολογία που μπορεί να εξελιχθεί σε ανορεξία, διάφορους ψυχαναγκασμούς, κατάθλιψη, κοινωνική απόσυρση και πολλές ψυχικές ασθένειες.

Στην καταναγκαστική ενασχόληση με την εικόνα του σώματος έχει κανείς να δει, να ανοίξει και δουλέψει με θέματα αυτοκριτικής, αυτοπεποίθησης, αυτοεκτίμησης, ασφάλειας, φόβου, εμπιστοσύνης, θυμού που καθρεφτίζουν τις στάσεις ζωής του κάθε ανθρώπου και εφαρμόζονται στις σχέσεις με τους άλλους ανθρώπους και με τον εαυτό του.

Σημασία δεν έχει τι κοιτάς αλλά τι βλέπεις

Σκέψεις, σκέψεις, σκέψεις. Aμέτρητες και ανεξέλεγκτες.

Στην ηρεμία της νύχτας ιδίως πολλαπλασιάζονται με τρελούς ρυθμούς. Ποιος είμαι, τι κάνω, που πάω, τι θέλω; Υπαρξιακά ερωτήματα χωρίς τέλος.

Βιώνουμε μια πραγματικότητα θλιβερή, σχεδόν σχιζοφρενική.

Οικονομική κρίση, κατάρρευση αξιών, ανεργία, φτώχια, κατάθλιψη, εγκληματικότητα, πόλεμοι, άδικοι θάνατοι αθώων ψυχών… κι όμως η ζωή συνεχίζεται. Όλα όσα συμβαίνουν γύρω μας αναμφίβολα μας αγγίζουν, μας επηρεάζουν, μας εξοργίζουν, μας προβληματίζουν… κι όμως η ζωή συνεχίζεται.

Επαναλαμβάνομαι το ξέρω, όχι για να το εμπεδώσουμε, αλλά για να δώσω έμφαση στην αντιφατικότητα της.

Γιατί έτσι είναι η ζωή.

Σκληρή όμως ταυτόχρονα τόσο όμορφη. Και το σημαντικότερο…δεν κάνει στάσεις. Τρέχει και πρέπει να τρέξεις κι εσύ μαζί της αλλιώς κάθεσαι στη γωνίτσα σου και την παρατηρείς.

Ο κόσμος μας άλλωστε δεν ήταν ποτέ αγγελικά πλασμένος.

Απλώς μερικά χρόνια πριν βρισκόμασταν όλοι στο δικό μας ροζ συννεφάκι καθώς η πλασματική ευημερία που ζούσαμε μας δημιουργούσε μια ασπίδα προστασίας. Όλα διαδραματίζονταν μακριά από την πόρτα μας. Τώρα πλέον όλοι (σχεδόν) νιώθουμε πιο ευάλωτοι από ποτέ. Όλα είναι ρευστά και επισφαλή.

Αυτό που έχει σημασία λοιπόν και αυτό που κάνει τη διαφορά είναι η στάση μας απέναντι σε όσα συμβαίνουν.

Θα σε πάρει από κάτω ή θα το παλέψεις;

Ένα από τα πολλά που συνειδητοποιώ μεγαλώνοντας είναι ότι όσο πιο αδύναμοι νιώθουμε απέναντι στις καταστάσεις, με την έννοια ότι δεν έχουμε πια αυτό το σύνδρομο του μικρού θεού, τόσο πιο ουσιαστικές γίνονται οι μέρες μας. Τόσο πιο πολύ βίωμα μας γίνεται η περίφημη ρήση ''άδραξε τη μέρα'' που οι 30 plus πρωτοακούσαμε στην αγαπημένη ταινία "Ο κύκλος των χαμένων ποιητών" και υιοθετήσαμε ως motto στα νεανικά μας χρόνια.

Τίποτα δεν διαρκεί για πάντα, κανείς δεν έχει υπογράψει συμβόλαιο με την αθανασία και κάθε μέρα παρά τα δεκάδες προβλήματά της είναι μια μικρή ζωή, γι' αυτό πρέπει να νιώθουμε ευγνωμοσύνη που την απολαμβάνουμε. Η ζωή μας μοιάζει μ’ έναν Μαραθώνιο δρόμο όπου σημασία έχει η συμμετοχή κι όχι η νίκη ούτε καν ο τερματισμός. Ξέρω όλα αυτά σας ακούγονται κλισέ, αλλά είναι η αδιαμφισβήτητη αλήθεια.

Θα μου πείτε ότι κάποιες μέρες δεν έχετε όρεξη για «τρέξιμο». Δε θέλετε να σηκωθείτε από το κρεβάτι για να πάτε στη δουλειά. Πατάτε και ξαναπατάτε το snooze παρατείνοντας λίγο τη γλύκα του ύπνου τυλιγμένοι στα σκεπάσματά σας που σας προφυλάσσουν απ' όλα τα κακά. Εκείνες τις μέρες αντιμετωπίστε τις σαν ένα δώρο μοναδικό που έχει κάτι ξεχωριστό να σας προσφέρει. Κάθε μέρα εννοείται, αλλά εκείνες τις μέρες χρειάζεστε μια παραπάνω ώθηση.

Τι είναι αυτό το κάτι;

Δεν έχετε παρά να βγείτε έξω από το καβούκι σας για να το ανακαλύψετε. 'Όσο η μέρα ξετυλίγεται επιφυλάσσει στιγμές. 'Ένα χαμόγελο, ένα βλέμμα, μια υποψία φλερτ, ένα τραγούδι από ένα πλανόδιο μουσικό, η αγαπημένη σου μουσική καθ'οδόν για τη δουλειά, μια κουβέντα με ένα φίλο, ένα ποτήρι κρασί το βράδυ για να χαλαρώσεις, ένα χάδι, μια αγκαλιά. Ο καθένας ό,τι έχει, καλό είναι να το εκτιμήσει.

Πράγματα απλά που όμως δίνουν νόημα στη καθημερινότητά μας.

Άλλωστε σημασία έχει πάντα ο τρόπος. Η ζωή είναι αυτή που είναι. Μπορεί κάποιοι να είναι περισσότεροι ευνοημένοι από κάποιους άλλους, αλλά το πως θα επιλέξεις να ζήσεις τη ζωή σου είναι και λίγο έως πολύ στο χέρι σου. Η οπτική από την οποία θα την αντικρίσεις. Γιατί ο τρόπος που όλοι κοιτάζουμε είναι ο ίδιος, ωστόσο αυτό που βλέπουμε είναι διαφορετικό. Ο τρόπος που βλέπουμε τα πάντα γύρω μας αντανακλά τη σκέψη και τη διάθεσή μας.

Όλοι γνωρίζουμε το κλασικό παράδειγμα με το μισογεμάτο ή μισοάδειο ποτήρι.

Να ταξιδέψουμε και λίγο στο χρόνο; Θυμάστε όταν ήμασταν μικροί που κοιτάζαμε ψηλά στον ουρανό τα σύννεφα και λέγαμε ότι μοιάζουν με διάφορα σχήματα; Mία καρδιά, ένα σκυλάκι, ένα μπαλόνι.(Εγώ το κάνω ακόμα όταν θέλω να αποφορτιστώ). Ο καθένας έβλεπε αυτό που ήθελε. Αυτό που βλέπει ο ένας μπορεί να μην το βλέπει ο άλλος γιατί η ερμηνεία που δίνουμε στα πράγματα συνδέεται με τις εμπειρίες, τα βιώματα, τις προσδοκίες και τα όνειρά μας. Επίσης κάπου διάβασα ότι η αισιοδοξία είναι ένα έμφυτο χαρακτηριστικό που αποτελεί προνόμιο μερικών τυχερών. Αυτή είναι μια εντελώς λανθασμένη αντίληψη καθώς οι ειδικοί υποστηρίζουν ότι μπορούμε να μάθουμε να είμαστε αισιόδοξοι.

Κρίνοντας από τον εαυτό μου, το προσυπογράφω. Η αισιοδοξία είναι μια κατάκτηση. Θέλει κόπο και προσπάθεια. Ίσως χρειαστεί να περάσεις μέσα από συμπληγάδες, όταν όμως καταφέρεις να ισορροπήσεις το μέσα με το έξω θα νιώσεις ένα αίσθημα ελευθερίας να σε κατακλύζει.

Θα ξυπνάς το πρωί και θα νιώθεις ήρεμος είτε η μέρα είναι ηλιόλουστη είτε βροχερή, είτε είναι χειμώνας είτε καλοκαίρι, είτε είσαι μόνος σου είτε με κάποιο άνθρωπο κοντά σου. Δεν είναι εύκολο αλλά κανένας στόχος δεν είναι εύκολος.

Τίποτα που αξίζει πραγματικά στη ζωή μας δεν επιτυγχάνεται με ευκολία και αυτό είναι που καθιστά και το ταξίδι τόσο γοητευτικό.

Ακεραιότητα

Για τον περισσότερο κόσμο ακέραιος είναι ο έντιμος άνθρωπος, αυτός που δεν έχει ρωγμές στις αξίες του, δεν «μπάζει νερά».

Είναι ο άνθρωπος που ό,τι λέει το εννοεί. Που έχει συνέπεια μέσα του και απέναντι στους άλλους. Που έχει το κουράγιο να ενεργεί σύμφωνα με τις αξίες και τις πεποιθήσεις του. Αυτό σημαίνει ότι κάνει το σωστό ακόμα κι όταν δεν είναι καθόλου εύκολο.

Η ακεραιότητα μας ανοίγει ένα δρόμο αυτοπεποίθησης και πίστης των άλλων στο πρόσωπό μας. Έτσι βοηθάμε τον εαυτό μας να πετύχει στο χώρο της δουλειάς, των σχέσεων και της κοινωνίας. Οι άνθρωποι με ακεραιότητα χαίρουν της εκτίμησης και της εμπιστοσύνης των άλλων.

Ακεραιότητα σημαίνει να βρισκόμαστε σε αρμονία με τα βαθύτερα πιστεύω μας. Να εφαρμόζουμε έμπρακτα όσα πιστεύουμε μέσα μας και να μην εξακολουθούμε τις εξωτερικές δυνάμεις ή τις γνώμες των άλλων, ν’ ακούμε μόνο τη φωνή της συνείδησής μας. Να υπάρχει απόλυτη ταύτιση στις προθέσεις και στις πράξεις μας χωρίς κανένα κενό.

Για να γινόμαστε πιστευτοί από τους άλλους, ακολουθούμε τις υποσχέσεις μας. Αναλαμβάνουμε τόσες υποχρεώσεις όσες μπορούμε να πραγματοποιήσουμε τηρώντας το λόγο μας. Ο πρώτος άνθρωπος στον οποίο αποδεικνύουμε ότι τηρούμε το λόγο μας είναι ο εαυτός μας.

Όταν μια περιοχή της ζωής μας υπολείπεται σε ακεραιότητα, επηρεάζονται τα πάντα γύρω μας. Καθαρίζοντας όμως την περιοχή που πάσχει από έλλειψη ακεραιότητας, εξελίσσονται και οι υπόλοιποι τομείς.

Χρειάζεται κουράγιο να μπορείς να ακολουθείς τα πιστεύω σου, όταν θεωρείς ότι είναι σωστά. Να λες την αλήθεια και να αφήνεις γύρω σου τη σωστή εντύπωση.

Κεκρωπία, θεά Αθηνά, και η πόλη των Αθηνών

Κάποτε πριν πολλά χρόνια όταν στον Όλυμπο κατοικούσαν οι δώδεκα θεοί σε μια όμορφη πόλη της Ελλάδας, Κεκροπία την έλεγαν, βασίλευε ένας περίεργος άρχοντας. Από τη μέση και πάνω ήταν άνθρωπος και από τη μέση και κάτω φίδι. Αυτός ήταν ο Κέκροπας, ο ξακουστός.

Το φωτεινό ήλιο της Κεκροπίας και τις πολλές ομορφιές της, καμάρωναν ο Ποσειδώνας και η Αθηνά και ο καθένας ήθελε αυτή τη φημισμένη πόλη δική του.

Κανένας από τους δύο δεν υποχωρούσε και ο Δίας αφού κουράστηκε από τους καυγάδες τους, τους έστειλε στον Κέκροπα να βρει εκείνος τη λύση. Ο Κέκροπας, που ήταν δίκαιος και συνετός, όλοι το έλεγαν αυτό, αφού σκέφτηκε πολύ πρότεινε:

Δώρα στην πόλη μας οι θεοί ας χαρίσουν και οι ντόπιοι άρχοντες ας αποφασίσουν ποιο απ’ τα δώρα την πόλη μας θα ωφελήσει κι όποιος το πρόσφερε τη νίκη θα κερδίσει.

Και έτσι μια ηλιόλουστη μέρα οι δύο θεοί ανέβηκαν με μεγαλοπρέπεια πάνω στο βράχο της Ακρόπολης. Από κάτω οι κάτοικοι της Κεκροπίας και ψηλά από τον Όλυμπο οι αθάνατοι θεοί, περίμεναν με δέος και υπομονή να αντικρύσουν τα θεϊκά δώρα.

Ο Ποσειδώνας σοβαρός, αγέρωχος και αποφασιστικός χτύπησε με τη μεγάλη τρίαινά του το βράχο και αμέσως αναπήδησε ένα άσπρο, περήφανο, πολεμικό άλογοΞαναχτυπάει και δεύτερη φορά και από το γκρίζο πέτρωμα του βράχου άρχισε να αναβλύζει πεντακάθαρο γάργαρο νερό.

- Αυτά είναι τα δώρα μου, είπε ο Ποσειδώνας με τη δυνατή, βροντερή φωνή του. Νερό για την πόλη και γερά άλογα να πολεμάτε τους εχθρούς σας...

Όταν δοκίμασαν το νερό οι τοπικοί άρχοντες διαπίστωσαν πως ήταν αλμυρό, γιατί ήταν θαλασσινό.

Η Αθηνά πλησίασε ήρεμη, περήφανη και πάνοπλη και κάρφωσε το κοντάρι της στο βράχο της Ακρόπολης... Αμέσως φύτρωσε ένα χαμηλό δέντρο με ασημοπράσινα φύλλα και μικρούς μαύρους καρπούς.

- Αυτό είναι το δώρο μου του είπε...Όταν πεινάτε θα τρώτε αυτόν τον καρπό θα τον λιώνεται και θα ’χετε λάδι στο φαγητό το χειμώνα με τα κρύα και τα χιόνια τα πολλά κάψτε τα κλαδάκια του και ζεσταθείτε στη φωτιά!


Ο Κέκροπας και οι άλλοι τοπικοί άρχοντες έκριναν πως το δώρο της Αθηνάς ήταν πιο χρήσιμο και της χάρισαν τη νίκη, άλλαξαν μάλιστα το όνομα της πόλης τους και από Κεκροπία την ονόμασαν Αθήνα.

Η θεά από τότε έγινε προστάτης της πόλης και την έκανε γνωστή σε όλο τον κόσμο για τη φιλοσοφία, τις τέχνες και τον πολιτισμό της. Μεγάλοι και σπουδαίοι σοφοί γεννήθηκαν στην Αθήνα, και η θεά ήταν πάντα κοντά τους να τους στηρίζει και να τους ενθαρρύνει...


Και αργότερα με τα κλαδιά της ελιάς έφτιαχναν στεφάνι για τους νικητές των Ολυμπιακών αγώνων, και το κλαδί της ελιάς στο ράμφος ενός περιστεριού έγινε σύμβολο της ειρήνης...

Iδιωτικότητα στην οικογένεια: Όταν το παιδί θέλει να κλείνει την πόρτα

Ένα θέμα για το οποίο λέγονται και γράφονται πολλά και τώρα και στο παρελθόν και που έχει μελετηθεί και ερευνηθεί σε μεγάλο βάθος είναι το θέμα της επαφής και της κοντινότητας μεταξύ γονιών και παιδιών, συζύγων, των μελών μιας οικογένειας. Ξέρουμε πια καλά ότι οι περισσότεροι άνθρωποι και όλα ανεξαιρέτως τα παιδιά, ειδικά κατά τα πρώτα χρόνια της ζωής τους, έχουν ανάγκη από στενή σωματική επαφή, τρυφερότητα, κοντινές σχέσεις. Μέσα στην οικογένεια μαθαίνουμε να δημιουργούμε σχέσεις, να έχουμε συναισθηματική επαφή με τους άλλους ανθρώπους, να αγαπάμε, να νοιαζόμαστε αλλά μαθαίνουμε επίσης να αγαπάμε τον εαυτό μας, όταν μας αγαπούν οι δικοί μας.

Η κοντινότητα αυτή μέσα στην οικογένεια δεν είναι ταυτόσημη με την οικειότητα αλλά την δημιουργεί. Μας επιτρέπει κοντά σ’ αυτούς τους πολύ δικούς μας ανθρώπους να αισθανόμαστε πολύ οικεία, άνετα, να μπορούμε να κινηθούμε ελεύθερα. Η οικογένεια μοιράζεται έναν ιδιωτικό χώρο, το σπίτι, μέσα στον οποίο τα μέλη της νιώθουν ασφαλείς, προστατευμένοι, χαλαροί. Το πόση χαλαρότητα επιτρέπεται είναι βέβαια εντελώς διαφορετικό από οικογένεια σε οικογένεια αλλά σίγουρα πουθενά αλλού δεν κυκλοφορούμε το ίδιο άνετα με την πυτζάμα και τις παντόφλες, αχτένιστοι και αγουροξυπνημένοι, με πετσέτα στα μαλλιά ή «μ’ ένα βρακί» όταν κάνει ζέστη.

Σε κανένα άλλο καναπέ δεν βουτάμε με την ίδια απόλαυση όπως στου σπιτιού μας, δύσκολα στριμωχνόμαστε με άλλους τρεις πάνω στον ίδιο καναπέ και δύσκολα αποκοιμιόμαστε με την ίδια ευκολία μπροστά σε άλλους ανθρώπους όπως μπροστά στα μέλη της οικογένειας μας. Και ίσως δεν τσακωνόμαστε τόσο έντονα και δεν δείχνουμε σε άλλους την «κακή» μας πλευρά όπως το κάνουμε με τους δικούς μας. Και φυσικά όλη αυτή η οικειότητα δεν είναι ζήτημα μόνο συμπεριφοράς αλλά κυρίως αυτού του δυνατού και στενού συναισθηματικού δεσμού που μας ενώνει με καθένα από τα πρόσωπα που αποτελούν την οικογένεια μας.

Ταυτόχρονα όμως με αυτή την λιγότερο ή περισσότερο ευχάριστη, ζεστή, αρμονική πλευρά της οικογενειακής συμβίωσης, του «μαζί» υπάρχει και η άλλη, αυτή που αφορά ένα-ένα τα πρόσωπα που απαρτίζουν την κάθε οικογένεια, την εντελώς προσωπική τους ζωή, τις στιγμές δηλαδή που περνούν ή θέλουν να περνούν μόνοι με τον εαυτό τους ή με ανθρώπους που δεν ανήκουν στην οικογένεια, με τρόπο πάντως που επιθυμούν να ορίζουν αυτοί χωρίς να περιλαμβάνονται σ’ αυτόν και όλα τα υπόλοιπα μέλη της οικογένειας.

Ας μην ξεχνάμε ότι η οικογένεια δεν είναι απλά ένα σύνολο αλλά αποτελείται από μικρότερα σύνολα και από μεμονωμένα άτομα. Υπάρχουν οι γονείς που αποτελούν οι δυο τους ένα μικρότερο σύνολο, τα παιδιά επίσης αλλά και όλοι οι συνδυασμοί σχέσεων που μπορούν να σχηματιστούν, π. χ. ο πατέρας με τον γιο ή η μητέρα με τα παιδιά ή τα δυο μεγαλύτερα παιδιά μεταξύ τους κλπ. Αυτή η πληθώρα μεμονωμένων ατόμων αλλά καισχέσεων είναι πουκάνει την κάθε οικογένεια τόσο πλούσια.

Όλοι αυτοί όμως χρειάζονται τον προσωπικό τους ζωτικό χώρο που δεν μετριέται απαραίτητα σε τετραγωνικά αλλά στην δυνατότητα να έχουν τις δικές τους ιδιωτικές στιγμές. Πόσο εφικτό είναι αυτό όταν όλοι συμβιώνουν κάτω από μία στέγη και αναγκαστικά μοιράζονται συνέχεια τον ίδιο χώρο; Και, ακόμα περισσότερο, πόσο εφικτό είναι όταν όλοι θέλουν να είναι κοντά και να μην αποκλείονται από τη ζωή των αγαπημένων τους;

Ο πιο απτός τρόπος έκφρασης της ιδιωτικότητας είναι με την απόσταση στο χώρο. Ακόμη και στην πιο αγαπημένη οικογένεια χρειάζεται ο καθένας ένα δικό του ιδιωτικό χώρο. Αυτό δεν είναι αναγκαστικά ένα δωμάτιο, γιατί οι γονείς ούτως ή άλλως μοιράζονται ένα δωμάτιο και σε πολλές οικογένειες τα παιδιά δεν έχουν το καθένα το δωμάτιο του.

Παρ’ όλα αυτά όλοι χρειάζονται -και βρίσκουν ένα χώρο που αν δεν είναι ολόκληρο δωμάτιο, μπορεί να είναι ένα έπιπλο που μπορεί να κλείνει ή μια πολυθρόνα που επιτρέπει να απομονωθεί κανείς έστω γυρνώντας την πλάτη του για λίγο ή ακόμα και ένα συρτάρι ή ένα κουτί που βάζει μέσα τα πιο δικά του πράγματα.

Βέβαια η ανάγκη για ιδιωτικότητα μέσα στην οικογένεια δεν είναι σε όλους ίδια και ούτε παραμένει σταθερή για τον καθένα.

Ένα μωρό ή ένα μικρό παιδί στην προσχολική ηλικία δεν έχει τόση ανάγκη από χωρική απομόνωση ακριβώς γιατί μπορεί να απομονωθεί πολύ καλά (όσο πιο μικρό είναι όσο καλύτερα) με τη βοήθεια του παιχνιδιού και να μεταφερθεί με την φαντασία του σ’ έναν δικό του χώρο. Τον χώρο αυτό, ο παιδοψυχίατρος D.Winnicott, τον ονομάζει «μεταβατικό»,επειδή βρίσκεται κάπου ανάμεσα στον εσωτερικό και τον εξωτερικό κόσμο του παιδιού. Τα παιδιά έχουν ιδιαίτερη ευκολία να μπαινοβγαίνουν στον χώρο αυτό χωρίς να ενοχλούνται από τους γύρω. Παρόλα αυτά όμως οι υπόλοιποι οφείλουν να σέβονται την ιδιωτικότητα του παιδιού αφήνοντας του αυτό το χώρο που μπορεί να οριοθετείται π. χ. από τα σημεία στα οποία έχει στήσει το παιχνίδι του.

Για τα μεγαλύτερα παιδιά, στην εφηβεία ή την προεφηβεία τα πράγματα αρχίζουν να αλλάζουν. Αυτή η προσωπικότητα που αναπτύσσεται και αναζητά ταυτότητα έχει μεγάλη ανάγκη από επαφή και από ιδιωτικότητα εξίσου. Τα παιδιά αρχίζουν να κλείνουν ή και να κλειδώνουν τις πόρτες τους, να θέλουν να πλένονται μόνα τους, να έχουν μυστικά, να κρατούν ημερολόγια, να ψιθυρίζουν στο τηλέφωνο, να μην μιλάνε πολύ για το τι έγινε στο σχολείο. Συνήθως η περίοδος αυτή είναι δύσκολη για τους γονείς γιατί αισθάνονται ότι χάνουν κάτι απ’ τα παιδιά τους. Και πράγματι χάνουν, την αποκλειστικότητα στην αγάπη και την εμπιστοσύνη των παιδιών τους που αρχίζουν να στρέφονται περισσότερο προς έναν κόσμο δικό τους εντός ή εκτός οικογένειας.

Χωρίς αυτό το βήμα της αυξημένης ιδιωτικότητας όμως είναι δύσκολο να αυτονομηθούν και να βρουν την δική τους ταυτότητα γι’ αυτό οι γονείς, που βέβαια δεν μπορούν να σταματήσουν να νοιάζονται για το τι κάνουν τα παιδιά τους πρέπει να «μεγαλώσουν» μαζί με αυτά και να βάζουν όρια σεβόμενοι όμως και τα καινούργια όρια των παιδιών.

Η ιδιωτικότητα είναι τόσο σημαντική μέσα στην οικογένεια όχι μόνο γιατί όλοι έχουν ανάγκη από στιγμές ηρεμίας, περισυλλογής, εσωστρέφειας αλλά και γιατί συμβολίζει το ότι ο καθένας είναι ένα ξεχωριστό και αυτόνομο άτομο που δεν υπάρχει μόνο μέσα από τους άλλους.

Αυτό ισχύει βέβαια εξίσου για τους γονείς.

Οι γονείς έχουν τις δικές τους ανάγκες για ζωτικό χώρο που κι αυτές ποικίλλουν ανάλογα με την συναισθηματική κατάσταση στην οποία βρίσκονται, τις περιόδους που διανύει η σχέση τους, τις έννοιες που έχουν. Οι γονείς χρειάζονται ιδιωτικότητα σαν ζευγάρι αλλά και ο καθένας για τον εαυτό του.

Σαν ζευγάρι για να μπορέσουν να διατηρήσουν, αν το θέλουν φυσικά, και μία ερωτική εκτός από την συντροφική και γονεική σχέση, έχουν ανάγκη από στιγμές χωρίς τρίτους. Πολλά βιβλία παιδαγωγικής λένε ότι η πόρτα της κρεβατοκάμαρας των γονιών –και του μπάνιου- πρέπει να κλείνει (να κλειδώνει!), όπως και ότιδεν επιτρέπεται να κυκλοφορούν γυμνοί μπροστά στα παιδιά τους. Τέτοιοι κανόνες είναι το λιγότερο αστείοι γιατί η κάθε οικογένεια έχει τις δικές της συνήθειες και την δική της ηθική και δύσκολα ορίζεται σ’ αυτά τι είναι σωστό ή λάθος.

Όποιο τρόπο κι αν επιλέξουν όμως, το μήνυμα που πρέπει να πάρουν τα παιδιά είναι ότι οι γονείς έχουν το δικαίωμα να έχουν δικές τους προσωπικές στιγμές στις οποίες αυτά δεν συμμετέχουν. Οι στιγμές αυτές μπορεί να είναι συνήθως ερωτικές αλλά όχι μόνο. Μπορεί να είναι μια συζήτηση που θέλουν να κάνουν με ησυχία χωρίς να τους διακόψουν, μια ταινία που θέλουν να δουν μόνοι τους, να τεμπελιάσουν διαβάζοντας στο κρεβάτι, να βγουν έξω. Φυσικά όσο πιο μικρά είναι τα παιδιά, τόσο πιο σπάνιες οι ιδιωτικές στιγμές από την άλλη όμως και τα μικρά παιδιά μπορούν να μάθουν να σέβονται την ιδιωτικότητα των γονιών και να συνυπάρχουν μέσα στο σπίτι χωρίς να πρέπει να είναι συνέχεια στο επίκεντρο της προσοχής.

Οι γονείς βέβαια εκτός από ζευγάρι είναι και μεμονωμένα άτομα και σαν τέτοια έχουν ανάγκη από προσωπικό ζωτικό χώρο. Αυτόν χρειάζεται να τον διεκδικήσουν όχι μόνο απ’ τα παιδιά τους που έχουν την τάση να εξαπλώνονται και να διεισδύουν παντού αλλά και από τον ίδιο τους το σύντροφο.

Αυτό είναι ίσως το πιο δύσκολο γιατί απαιτεί έναν καλό συντονισμό όσον αφορά την εγγύτητα και την απόσταση. Οι ανάγκες του καθένα όσον αφορά αυτά τα δύο είναι διαφορετικές και μπορεί αυτό που για τον ένα είναι μια μικρή ευχάριστη ανάπαυλα στις «παρυφές» της οικογενειακής συνύπαρξης για τον άλλο να σημαίνει αδιαφορία ή εγκατάλειψη. Χρειάζεται μεγάλη προσπάθεια και πολλή κατανόηση εκατέρωθεν για να μπορέσει να έχει ο καθένας κάποιες στιγμές δικές του χωρίς να νιώθει ο άλλος ότι τον «κλείνει απ’ έξω».

Είναι χαρακτηριστικό ότι πολλά ζευγάρια που οι σχέσεις τους δεν είναι καθόλου καλές και που δεν αισθάνονται κοντά ο ένας με τον άλλο, περνούν ατελείωτες ώρες δίπλα-δίπλα σ’ έναν καναπέ χωρίς ν’ ανταλλάσσουν κουβέντα αλλά και χωρίς να μπορούν να έχουν τον προσωπικό τους ζωτικό χώρο κάτω απ’ την ίδια στέγη. Φαίνεται πως όσο μεγαλύτερη είναι η οικειότητα στις σχέσεις μιας οικογένειας τόσο πιο εύκολα μπορούν τα μέλη της να φτιάξουν τον ιδιωτικό τους «χώρο» και να απολαύσουν τις προσωπικές τους στιγμές.

Ο ιδιωτικός χώρος που χρειαζόμαστε δεν είναι ένα δημιούργημα ψυχολογικής φαντασίας. Ακόμη και στα ζώα μπορούμε να παρατηρήσουμε ότι κρατούν πάντα ορισμένες αποστάσεις και μάλιστα μπορεί να αντιδράσουν ιδιαίτερα επιθετικά όταν κάποιος, άνθρωπος ή άλλο ζώο παραβιάσει τον ιδιωτικό τους χώρο και έρθει πιο κοντά χωρίς να είναι επιθυμητός. Για τους ανθρώπους αυτές οι «κρυφές αποστάσεις» του προσωπικού χώρου που μας είναι δυσάρεστο όταν παραβιάζονται, έχουν μετρηθεί και είναι:

- Η ιδιωτική απόσταση (40 εκ.): μόνο για τον ερωτικό σύντροφο ή τα παιδιά (για άλλους περισσότερο στιγμιαία)

- Η προσωπική απόσταση (75 εκ.): για σχέσεις καθημερινές, γνωστούς, είναι η απόσταση της χειραψίας

- Η κοινωνική απόσταση (120-210 κ.): για «απρόσωπες» σχέσεις (τράπεζα, προιστάμενος)

- Η δημόσια απόσταση (360- 750 εκ.): ένας χώρος που δεν αισθανόμαστε πια ότι μας αφορά άμεσα

Βασικές αρχές συναισθηματικής διαπαιδαγώγησης

Η συναισθηματική διαπαιδαγώγηση αποσκοπεί στη συναισθηματική εμπλοκή και συνδιαλλαγή γονέων και παιδιών. Μέσα από αυτή δημιουργούνται δυνατές σχέσεις και έτσι επιτυγχάνεται η καλύτερη και αποτελεσματικότερη αλληλεπίδραση. Στη συμπεριφορά των παιδιών καθρεφτίζεται η συμπεριφορά των γονέων και το αντίστροφο. Μπορούμε να γίνουμε αυστηροί όταν είναι απαραίτητο, για να υπενθυμίσουμε τα όρια και να εξομαλυνθεί η κατάσταση. Όταν, λοιπόν, η κατάσταση ξεκαθαρίζεται, ξεκαθαρίζονται και οι σχέσεις, δημιουργώντας τις καλύτερες προοπτικές για την ενδυνάμωση και εδραίωση θετικών κυκλικών αλληλεπιδράσεων.

Η συναισθηματική αγωγή στηρίζεται στη δέσμευση από μέρους των γονέων και στην υπομονή και ψυχραιμία που επιδεικνύουν κάθε φορά που προκύπτουν προβλήματα συμπεριφοράς από τη μεριά των παιδιών τους. Έχω ξαναπεί ότι σίγουρα μέσα από την καθημερινότητα δεν μπορούμε να επιτύχουμε πολλές φορές τα επιθυμητά αποτελέσματα. Η προσπάθεια και η θέληση όμως ανταμείβονται σε βάθος χρόνου. Και ίσως οι συνθήκες κάποιες φορές να είναι δυσμενείς. Άμα γνωρίζουμε πάντως εκ του αποτελέσματος ότι θα επιτευχθούν βελτιωμένες, ήρεμες και ουσιαστικές σχέσεις, τότε η προσπάθεια θα επιτείνεται.

Όλα τα πράγματα, για να έχουν καλύτερη απόδοση, χρειάζονται τρόπο και κόπο: μία σκληρή προπόνηση, που έπειτα από χρόνια φαίνεται να «έχει οδηγήσει το νερό στο αυλάκι», τουλάχιστον σε θέματα βασικής και πολιτισμένης συμπεριφοράς. Με την πάροδο του χρόνου, ανακύπτουν διαφορετικά πράγματα που ίσως ταράσσουν τα νερά, αλλά, αν η βάση έχει εδραιωθεί και δεν παραπαίει, τότε οι κλυδωνισμοί δε θα είναι καταστροφικοί. Απλώς θα χρειαστεί μία αναδιαμόρφωση ανάλογα με την ηλικία του παιδιού και με αυτό που μας δείχνει η συμπεριφορά του κάθε φορά.

Όπως στα αθλήματα θεωρείται αναγκαία η καθημερινή και σκληρή προπόνηση-εξάσκηση με στόχο την καλύτερη επίδοση, έτσι και μέσα σε μια οικογένεια απαιτείται εξάσκηση για την ομαλή πορεία των σχέσεων μεταξύ των μελών της. Για να αποδώσει καλύτερα στο μπάσκετ ο αθλητής, ο προπονητής θα του ζητήσει να καταβάλει μεγαλύτερη προσπάθεια προκειμένου να φτάσει στο επίπεδο εκείνο που ο ίδιος θα νιώθει ικανοποίηση για τον εαυτό του. Συγχρόνως, σε περίπτωση αποτυχίας, μαθαίνει να διαχειρίζεται το άγχος του και τη στενοχώρια του με τη συμπαράσταση και την υποστήριξη τόσο του προπονητή του όσο και των γονιών του.

Ο πρωταθλητισμός πολλές φορές μάς φέρνει αντιμέτωπους και με αρνητικά συναισθήματα, τα οποία, αν δε διαχειριστούμε και απλώς προσπαθούμε να τα αποφύγουμε, δε μας επιτρέπουν να σκεφτούμε ξεκάθαρα για να δράσουμε αποτελεσματικά και για το δικό μας όφελος. Ο πρωταθλητισμός της ζωής σε φέρνει αντιμέτωπο με τον ίδιο σου τον εαυτό, γιατί ουσιαστικά βρίσκεσαι αντιμέτωπος τόσο με αυτά που σου αρέσουν όσο και με αυτά που δε σου αρέσουν, αφού τα συναντάς στο πέρασμά σου, υπάρχουν, κι αν προσποιηθείς ότι δεν τα έχεις δει, απλώς θα επανεμφανιστούν, και ίσως με μεγαλύτερη ένταση.

Η εφαρμογή της συναισθηματικής αγωγής δεν αποκλείει τις ενδοοικογενειακές συγκρούσεις, τα σκληρά λόγια, τα πληγωμένα συναισθήματα, τη λύπη ή τη στενοχώρια. Όλα αυτά είναι ανθρώπινα συναισθήματα, τα οποία με κάποιον τρόπο θα αποτελέσουν μάθημα, παρέχοντας επιπλέον εμπειρία για την αντιμετώπιση των δύσκολων περιστάσεων. Αυτό που θα νιώσουμε μέσω της συναισθηματικής διαπαιδαγώγησης είναι εγγύτητα στις σχέσεις με τα παιδιά μας και, πάνω απ’ όλα, την εγκαθίδρυση οικειότητας και σεβασμού, που θα μας δίνει την αίσθηση ότι μπορούμε όλοι μαζί να ξεπεράσουμε τα προβλήματα ώστε να μη φαίνονται άλυτα.

Κι όταν εδραιωθεί αυτός ο ισχυρός συναισθηματικός δεσμός, θα μπορούμε να επιλύουμε διαφορές και συγκρούσεις με πολιτισμένο τρόπο, χωρίς φωνές κι εκρήξεις οργής. Θα μάθουμε να λειτουργούμε ομαδικά και να λαμβάνουμε σοβαρά υπόψη μας τις ευαισθησίες, επιθυμίες και ανάγκες του άλλου. Η εγωκεντρική συμπεριφορά με τα χρόνια θα ελαχιστοποιείται και θα τείνει να αντι-κατασταθεί από τον αλτρουισμό και την αλληλεγγύη.

Κι επειδή η κάθε οικογένεια είναι μοναδική και ξεχωριστή, είναι πολύ σημαντικό να επιστήσουμε στο παιδί μας την προσοχή ότι κάθε οικογένεια προσδιορίζεται από τα δικά της χαρακτηριστικά. Ούτε μπορούμε να έχουμε τα ίδια πράγματα με τους φίλους μας, ούτε να κάνουμε ό,τι κάνουν εκείνοι, γιατί στηριζόμαστε σε διαφορετική βάση, ανάλογα με τις αρχές και τις αξίες που μας διέ-nouv ως οικογένεια.

Η ενσυναίσθηση, όπως ανέφερα παραπάνω, αποτελεί τον ακρογωνιαίο λίθο για την εφαρμογή της συναισθηματικής αγωγής. Πόσο σημαντικό προκειμένου να αντιληφθούν οι γονείς τα συναισθήματα των παιδιών τους είναι να μπορούν να μπαίνουν στη θέση τους και να καταλαβαίνουν πώς και τι αισθάνονται!

Μερικές φορές οι γονείς δεν μπορούν να κατανοήσουν την κακή διάθεση των παιδιών τους και να τη δικαιολογήσουν, δίνοντας τους την ευκαιρία να την εκφράσουν και να τη συζητήσουν. Αυτό θα βοηθήσει τα μικρά παιδιά να αρχίσουν να γνωρίζουν τα συναι-σθήματά τους και να μη θεωρούν ότι για να είναι αποδεκτά πρέπει πάντα να δείχνουν «καλή» διάθεση.

Η Μαρία, ένα κοριτσάκι εφτά χρόνων, χαρακτηρίζεται από τη μαμά της «μουτρού», δηλαδή ότι κάνει μούτρα. Την πιέζει αρκετά, λέγοντάς της ότι πρέπει να είναι ένα ευχάριστο παιδί για να μπορεί να έχει φίλους και να την αγαπάνε. Αυτό δημιουργεί τρομερό άγχος στη Μαρία, που προσπαθεί να καταπιέζει τον εαυτό της για να αισθάνεται συνέχεια καλά ώστε να κερδίζει την αγάπη των άλλων.

Ζει σε ένα περιβάλλον όπου δεν επιτρέπεται η στενοχώρια, η κατήφεια, η λύπη και νιώθει ότι δεν την αγαπούν οι ίδιοι οι γονείς της γιατί δεν έχει αυτό που εκείνοι επιθυμούν. Την ακολουθεί η συγκεκριμένη ταμπέλα σε όλη της τη ζωή και την εμποδίζει να αναπτύξει θεμελιώδεις και ουσιαστικές σχέσεις. Η παραποίηση των συναισθημάτων της και η προσποίηση γίνονται η καθημερινότη-τά της και προβάλλει μόνο την εικόνα που θέλουν οι γονείς σε μια προσπάθεια να τους ικανοποιεί.

Κανείς δεν ενδιαφέρεται να μάθει για τα συναισθήματα εκείνα που την ταλαιπωρούν: λύπη, στενοχώρια, θυμό. Τα καταπνίγει και συσσωρεύονται αρνητικά, ενώ μέρα με τη μέρα μειώνεται αισθητά η συναισθηματική της ανταπόκριση. Γιατί όλα τα συναισθήματα έχουν να προσφέρουν κάτι στη συναισθηματική ανάπτυξη κι εξέλιξή μας.

Οι γονείς δεν ενδιαφέρονται για την εσωτερική αλλά πολύ αληθινή ζωή της Μαρίας, η οποία απομονώνεται σταδιακά και αρχίζει τη μοναχική της πορεία στη ζωή. Φανταστείτε πόσο λυτρωτικό σ ήταν γι’ αυτή να μοιραστεί και τα άσχημα συναισθήματά της . Να μιλήσει για ό,τι την ταλαιπωρεί και μέσα από τη διαδικασία του διαλόγου να ανακαλύψει τρόπους για να αντιμετωπίζει τις προκλήσεις και να νιώθει ασφαλής και σίγουρη με τον εαυτό της και την οικογένειά της.

Η ενσυναίσθηση ως στάση των γονιών απέναντι στα συναισθήματα των παιδιών τούς δημιουργεί την αίσθηση ότι δεν είναι μόνα κι ότι έχουν συμμάχους. Αν ρωτήσετε ένα παιδί «Πώς ήταν η μέρα σου;» ή «Γιατί ήταν άσχημη η μέρα σου;», του δίνετε την ευκαιρία να εξωτερικεύσει την αρνητική και κακή διάθεση και να την απαλύνει. Ό,τι εξωτερικεύεται γίνεται συγχρόνως πιο μικρό και χάνει τη μεγεθυνόμενη αξία που του είχε δοθεί. Δεν προσπαθούμε να παίρνουμε το μέρος των παιδιών μας όταν έχουν άδικο. Προσπαθούμε να τα βοηθήσουμε να ξεχωρίσουν και να ξεκαθαρίσουν τα συναισθήματά τους για να μην κυριεύονται από τύψεις κι ενοχές.

Να ζεις, να αγαπάς και να μην ξεχνάς να μαθαίνεις

Με κάθε νέο δίδαγμα αποκτάμε και νέο μέσο θεραπείας κατά των δεινών και του χρόνου, έχει πει ο Πλάτων. Η διαρκής εκπαίδευση, ή για την ακρίβεια η διαρκής εκγύμναση του μυαλού, είναι το μέσο για τη διατήρηση της καλής ψυχικής και σωματικής ακόμα υγείας.

Η εκπαίδευση δεν είναι μόνο προνόμιο – ή υποχρέωση κατά άλλους – των παιδιών και των ανηλίκων. Η εκπαίδευση έχει στενή σχέση με τη μάθηση. Η μάθηση είναι ένα σύνθετο εσωτερικό βιολογικό και πνευματικό φαινόμενο που έχει μελετηθεί από διάφορους κλάδους της επιστήμης όπως ψυχολογία, παιδαγωγική, φυσιολογία, ιατρική, βιολογία και άλλοι. Επηρεάζει, λοιπόν, σε πολλά επίπεδα τον άνθρωπο και τον οργανισμό του. Κρατάει σε ακμαία κατάσταση το νευρικό και νευρολογικό του σύστημα, βελτιώνει τη λειτουργία του εγκεφάλου, την αντίληψη των φαινομένων και των εννοιών που συναντάμε γύρω μας, μας βοηθά στην ικανότητα να επεξεργαζόμαστε καλύτερα και επιλύουμε προβλήματα πάσης φύσεως που παρουσιάζονται στη ζωή μας. Είναι γνωστό πως νευρολόγοι συνιστούν στις μεγαλύτερες ηλικίες και σε άτομα που πάσχουν από ασθένειες που εκφυλίζουν τα νεύρα και τον εγκέφαλο, να ασκούνται καθημερινά με διάβασμα, σταυρόλεξα και ασκήσεις μνήμης.

Ενδεικτικές είναι διεθνείς επιστημονικές έρευνες οι οποίες αποφαίνονται ότι το διάβασμα βιβλίων αυξάνει τα νοητικά κύτταρα κι ότι η συστηματική επίλυση σταυρολέξων μειώνει κατά 47% την πιθανότητα άνοιας.

Φυσικά, είναι θα ήταν λάθος να ξεχάσουμε πόση χαρά και ικανοποίηση μας δίνει η μάθηση. Πόσο, για παράδειγμα, χαιρόμαστε όταν λύσαμε τελικά ένα σταυρόλεξο, όταν μάθαμε ένα καινούριο χόμπι ή τέχνη. Όπως συμβαίνει και στα παιδιά, οτιδήποτε προκαλεί τον εγκέφαλο και αυτός ανταπεξέρχεται προκαλεί χαρά και ακολούθως έκκριση αυτών των ορμονών που κρατούν σε καλή κατάσταση το ανοσοποιητικό, το σώμα και τελικά, την αυτοπεποίθηση μας.

Οι αμερικάνοι έχουν ένα σύντομο και περιεκτικό (όπως συνηθίζουν) ρητό «Use it, or lose it», δηλαδή «Χρησιμοποίησε το, ή το χάνεις» εννοώντας το μυαλό. Υπάρχουν πολλοί τρόποι να χρησιμοποιήσει κανείς το μυαλό του και, αντίθετα με τη σωματική άσκηση, η ηλικία δεν παίζει κανένα ρόλο στο πόσο εντατική θα είναι η άσκηση. Μπορείτε να ξεκινήσετε με απλές ασκήσεις, όπως:
Επίλυση σταυρολέξων, κουίζ και παιχνιδιών στο χαρτί. Δοκιμάστε να παίζετε και σε συνεργασία με άλλους. Το κάνει πιο ενδιαφέρον και προσφέρει χαρά και πρόκληση.

Διάβασμα. Από εφημερίδες μέχρι βιβλία, αλλά και ότι έντυπο πέφτει στα χέρια σας ακόμη κι αν σας φαίνεται δύσκολο (π.χ. επίσημα χαρτιά)

Χορός και κίνηση. Μάθετε το σώμα σας! Νέες κινήσεις και επίγνωση του σώματος αυξάνουν τη δραστηριότητα του εγκεφάλου όσο και ένα μαθηματικό πρόβλημα!

Πιο χρονοβόρες και μακροχρόνια πιο ευεργετικές πρακτικές είναι αυτές που αφορούν την δια βίου εκπαίδευση των ενηλίκων. Τι θα λέγατε λοιπόν αν:
Ξεκινούσατε μια νέα ξένη γλώσσα; Τμήματα ενηλίκων υπάρχουν, και μαθήματα για εξάσκηση στο internet πολλά επίσης. Πόσο περήφανοι θα νιώσετε όταν πιάσετε κουβέντα στις διακοπές σας με έναν γάλλο, άγγλο, ιταλό ή κινέζο;!

Γραφόσασταν σε ένα πρόγραμμα δια βίου μάθησης ενός πανεπιστημίου; Δεν είναι ανάγκη να είναι δύσκολο ή να αποφέρει άμεσα επαγγελματικά οφέλη. Δεν ήταν αυτός ο στόχος του Πανεπιστημίου άλλωστε…

Το ζητούμενο είναι να συνεχίζεις να μαθαίνεις στον εαυτό σου νέα πράγματα, νέες κινήσεις, νέες έννοιες, νέους τρόπους να βλέπεις τον κόσμο. Ας μην είμαστε πια παθητικοί θεατές αυτού του κόσμου. Ας μάθουμε να ενεργούμε πάνω του.

«Γηράσκω αεί διδασκόμενος» είχε πει ο σοφότερος όλων Σωκράτης. Κάτι θα ήξερε καλύτερα.

Γιατί μειώθηκε ο όγκος του ανθρώπινου εγκεφάλου κατά τα τελευταία 20.000 χρόνια;

Όταν σκεφτόμαστε την ανθρώπινη εξέλιξη μέσα στο πέρασμα των εκατομμυρίων ετών, οι περισσότεροι πιστεύουμε πως αυτή χαρακτηρίζεται από μια σταθερή αύξηση του όγκου του ανθρώπινου εγκεφάλου. Επιπλέον, έχουμε συνδέσει την αύξηση αυτή με την αύξηση της νοημοσύνης: όσο μεγαλύτερος ο όγκος του εγκεφάλου, τόσο πιο έξυπνος γίνεται ο άνθρωπος. Πόσο αληθείς είναι όμως αυτές οι πεποιθήσεις;

Πράγματι, η ανθρώπινη εξέλιξη χαρακτηρίστηκε από μια σταθερή αύξηση του συνόλου του εγκεφάλου. Εάν συγκρίνουμε τα αρχαιολογικά ευρήματα από απολιθώματα των προγόνων μας, θα δούμε ότι ο εγκέφαλος αυξανόταν γεωμετρικά. Μέσα σε διάστημα περίπου 2 εκατομμυρίων ετών παρουσιάστηκε ένας τριπλασιασμός του όγκου του. Αυτή η αύξηση συνεχίστηκε έως και πριν από 20,000 χρόνια, όταν ο μέσος ανθρώπινος εγκέφαλος του homo sapiens (του είδους μας δηλαδή) έφτασε τα 1,500 κυβικά εκατοστά. Έκτοτε όμως η εξέλιξή μας χαρακτηρίζεται από μείωση του συνολικού όγκου του εγκεφάλου, φτάνοντας τα σημερινά δεδομένα όπου ο μέσος όρος είναι περίπου στα 1,300 κυβικά εκατοστά. Με αυτούς τους ρυθμούς, μέσα στα επόμενα 20,000 χρόνια ο εγκέφαλός μας θα φτάσει το μέγεθος που είχε ο homo erectus, ένα είδος-πρόγονός μας που έζησε πριν από 1,5 εκατ. χρόνια.

Πως εξηγούνται όμως αυτές οι διακυμάνσεις; Πράγματι, η αύξηση του εγκεφάλου συνοδεύτηκε από πολλαπλασιασμό των γνωστικών ικανοτήτων των προγόνων μας. Η μετάβαση από τη ζωή στα δέντρα, τους θάμνους και στη συνέχεια σε ομάδες και χωριά αλλά και η σταδιακή χρήση όλο και καλύτερων εργαλείων δεν θα ήταν δυνατή εάν δεν είχαν αναπτυχθεί οι αντίστοιχες εγκεφαλικές περιοχές που είναι υπεύθυνες για την κατανόηση του εαυτού, την ενσυναίσθηση, των λεπτών κινήσεων των άκρων μας κτλ. Υπό αυτή την έννοια ο μεγαλύτερος εγκέφαλος ήταν ένδειξη περισσότερων γνωστικών ικανοτήτων και αυξημένης νοημοσύνης.

Θα μπορούσαμε όμως να πούμε ότι η σταδιακή μείωση του εγκεφάλου μας είναι ένδειξη μειωμένης ευφυίας; Η απάντηση είναι ένα ξεκάθαρο όχι. Σημασία δεν έχει μόνο ο όγκος του, αλλά και η λειτουργικότητά του, οι διασυνδέσεις μεταξύ των διάφορων εγκεφαλικών περιοχών και φυσικά το να αξιοποιείται στο έπακρο. Όταν μια εγκεφαλική περιοχή καθίσταται λιγότερο ή και καθόλου χρήσιμη για την επιβίωση ενός είδους -εν προκειμένω του ανθρώπου- τότε είναι λογικό ότι θα τείνει να μειώνεται σε όγκο αλλά και λειτουργικές συνδέσεις. Ας σκεφτούμε τις αισθήσεις μας και την χρησιμότητά τους ανά τις χιλιετίες. Πριν από εκατοντάδες χιλιάδες χρόνια οι πρόγονοί μας ήταν κυρίως κυνηγοί. Βρίσκονταν συνεχώς εκτεθειμένοι στον κίνδυνο να σκοτωθούν από κάποιον θηρευτή. Έπρεπε να έχουν αυξημένες όλες τις αισθήσεις τους: όσφρηση, ακοή και όραση. Όσοι τύχαινε να μην έχουν αυξημένες κάποιες από αυτές, τότε μοιραία έπεφταν θύματα των άγριων ζώων ή άλλων ατυχημάτων μέσα στις επικίνδυνες περιοχές που ζούσαν. Αποτέλεσμα αυτού ήταν πολλοί πρόγονοί μας με μειωμένες αισθήσεις (π.χ. όσφρηση) να μην προλαβαίνουν καν να τεκνοποιήσουν και να περάσουν αντίστοιχα επίπεδα αισθήσεων στους απόγονούς τους. Έτσι, κάθε γενιά αποτελούνταν από όλο και πιο ικανούς κυνηγούς οι οποίοι φυσικά είχαν πιο ανεπτυγμένα τα κέντρα των αισθήσεών τους.

Αν δούμε την πορεία του ανθρώπου θα διαπιστώσουμε τις μεγάλες αλλαγές από τις οποίες πέρασε το είδος μας στον τρόπο επιβίωσής του. Όπως αναφέραμε και πιο πάνω, μια πολύ σημαντική αλλαγή είναι η μετάβαση από την ατομική – οικογενειακή επιβίωση στην επιβίωση μέσα στα πλαίσια μεγαλύτερων ομάδων. Ο άνθρωπος άρχισε να οργανώνεται σε μεγαλύτερες ομάδες και να μοιράζονται διαφορετικοί και ποικίλοι ρόλοι στον καθένα, και αυτό είχε φυσικά σημαντικό αντίκτυπο στην εξέλιξη του είδους μας. Συνεχίζοντας το παράδειγμά μας, όταν πλέον οι άνθρωποι δεν είχαν την ανάγκη αποκλειστικά και μόνο κυνηγών, αλλά και αγροτών, τεχνιτών κτλ, όσοι δεν ήταν ικανοί κυνηγοί γιατί δεν είχαν ανεπτυγμένες τις αισθήσεις και τις μυικές ομάδες που απαιτούνται από έναν κυνηγό δεν πέθαιναν, αλλά έβρισκαν διέξοδο υιοθετώντας έναν διαφορετικό ρόλο. Ενδεχομένως είχαν πιο ανεπτυγμένες λεπτές κινήσεις που απαιτούνται από έναν τεχνίτη, ή τις γνωστικές ικανότητες που απαιτούνται για την κατανόηση του περιβάλλοντος και την πρόβλεψη των εποχών ώστε να είναι πιο αποτελεσματικές οι καλλιέργειες. Όλες αυτές οι κοινωνικές μεταμορφώσεις είχαν αντίκτυπο και στον εγκέφαλο του είδους μας. Αυξήθηκε ο πρόσθιος λοβός ο οποίος χρησιμεύει στην αόριστη σκέψη, τη μνήμη και γενικά όλες τις ανώτερες γνωστικές ικανότητες που μας χαρακτηρίζουν ως είδος, ενώ σταδιακά μειώθηκαν σε όγκο και λειτουργικές συνδέσεις οι εγκεφαλικές περιοχές που σχετίζονται με δεξιότητες ή αισθήσεις που δεν μας είναι τόσο χρήσιμες (π.χ. όσφρηση, ακοή κτλ).

Φτάνοντας στο βασικό ερώτημα του άρθρου σχετικά με το λόγο μείωσης του όγκου του εγκεφάλου τα τελευταία 20,000 χρόνια, μπορούμε να πούμε ότι η μείωση δεν σημαίνει σε καμία περίπτωση ότι είμαστε λιγότεροι έξυπνοι ή ικανοί από τους προγόνους μας πριν από χιλιάδες γενιές. Είμαστε απλά διαφορετικοί. Καλούμαστε να επιβιώσουμε σε ένα διαφορετικό περιβάλλον με διαφορετικές προκλήσεις. Ζούμε σε έναν κόσμο ανάπτυξης της τεχνολογίας, με πιο γρήγορους ρυθμούς και στον οποίο σημαντικό ρόλο παίζουν οι κοινωνικές δεξιότητες. Δεν είμαστε αποκλειστικά κυνηγοί και αγρότες, αλλά ακόμη και όσοι ασκούν τέτοια επαγγέλματα το κάνουν αξιοποιώντας διαφορετικές ικανότητες από τους προγόνους τους. Χρησιμοποιούμε σύγχρονα όπλα, τεχνικές καλλιέργειας, νέα εργαλεία αυτοματοποίησης της καθημερινότητάς μας. Ασχολούμαστε σε μεγάλο ποσοστό με την προσφορά υπηρεσιών στους συνανθρώπους μας και όχι αποκλειστικά με τον πρωτογενή τομέα παραγωγής ο οποίος μας προσφέρει τα απαραίτητα για την επιβίωσή μας.

Για την ακρίβεια, δεν μας απασχολεί μόνο η επιβίωσή μας, αλλά η ψυχαγωγία, η ανάπτυξη της γνώσης μας για τον κόσμο και η προσφορά βοήθειας στον συνάνθρωπό μας. Είμαστε καλλιτέχνες, δικηγόροι, ψυχολόγοι, χρηματιστές, διευθυντές, δάσκαλοι, γεωργοί, κτηνοτρόφοι, γεωπόνοι, αεροπόροι, στρατιώτες, πολιτικοί, επιστήμονες, εξερευνητές, διπλωμάτες και χίλια δυο άλλα πράγματα. Με απλά λόγια οι ρόλοι που αναλαμβάνουμε είναι εντελώς διαφορετικοί από τους ρόλους των προγόνων μας και αντίστοιχα διαφορετικοί είναι και οι εγκέφαλοι που έχουμε.

Κατά καιρούς διαβάζουμε προβλέψεις για το πως θα είμαστε σε μερικές χιλιάδες χρόνια και αντίστοιχα κυκλοφορούν κάποιες εικασίες για το πως θα είναι και ο εγκέφαλός μας. Η αλήθεια είναι όμως πως δεν γίνεται να γνωρίζουμε με καμία ακρίβεια. Η εξέλιξη των ειδών δεν είναι μία γραμμική διαδικασία. Αντίθετα, εξαρτάται από τις ανάγκες του περιβάλλοντος στις οποίες θα ζήσουν οι απόγονοί μας. Η ανάπτυξη της τεχνολογίας, η ενδεχόμενη κλιματική αλλαγή, η μετεξέλιξη των κοινωνιών και οι νέες ανάγκες που θα προκύψουν αλλά και μελλοντικές ενδεχόμενες καταστροφές και αφανίσεις πληθυσμών θα διαμορφώσουν σε μεγάλο βαθμό και την πορεία του εγκεφάλου μας.

Σίγουρα θα παραμείνουμε ένα ανώτερο πρωτεύων θηλαστικό με ανεπτυγμένες ανώτερες γνωστικές λειτουργίες για τις επόμενες μερικές εκατοντάδες χιλιάδες χρόνια, αλλά από εκεί και πέρα η πορεία μας είναι αδιευκρίνιστη ακόμη και για τον πιο έμπειρο θεωρητικό στην εξέλιξη του ανθρώπινου είδους.

Μπορείς να δεις τη ζωή μέσα σου;

Όταν δεις τη ζωή που έχεις μέσα σου τότε η παρατηρητικότητα σου οξύνεται, οι αισθήσεις σου υπέρ-λειτουργούν. Μπορείς να ακούσεις ψίθυρους στην πόλη, τα πουλιά να κελαηδούν, τα δέντρα να κουνιούνται, δεν συγκεντρώνεσαι σε τίποτα συγκεκριμένο… όμως είναι πολύ καθαρό ότι υπάρχεις. Βιώνεις το σώμα σου, ακούς την καρδιά σου, νιώθεις την αναπνοή σου, υπάρχεις εδώ και τώρα… παρελθόν, παρόν και μέλλον, υπάρχουν όλα μέσα σε μία στιγμή, στο τώρα. Είναι αυτό ζωή;

Συχνά, υπάρχουμε μόνο σε σχέση με αυτά που κάνουμε ή θα κάνουμε. Όλα είναι σε μία τάξη: παρελθόν, παρόν και μέλλον τακτοποιημένα χρονικά στα κουτάκια τους. Είναι και αυτό ζωή;

Η ζωή είναι η ροή, είναι και η παύση, είναι η εστίαση είναι και η ρευστότητα. Είναι η γνώση του θανάτου και η άγνοια της επίσης. Και ο θάνατος τι είναι; Είναι η απώλεια της ζωής στο σώμα μου; Είναι οι άνθρωποι που δεν θα ξαναδώ; Είναι οι καταστάσεις που δεν θα ξαναβιώσω; Μικροί ή μεγάλοι θάνατοι που υπάρχουν κάθε μέρα. Ο θάνατος ενός αγαπημένου ανθρώπου, ο θάνατος μιας σχέσης, ο θάνατος μίας δουλειάς, ο θάνατος μίας κατάστασης, ο θάνατος μίας στιγμής….

Κάθε στιγμή υπάρχει ο θάνατος και υπάρχει η ζωή… κάθε στιγμή κάτι γεννιέται και κάτι πεθαίνει. Η αναπνοή μου διαδέχεται η μία την άλλη, όπως και οι χτύποι της καρδιάς μου, με πηγαίνουν λίγο πιο μετά ένας ένας, με πηγαίνουν στην επόμενη στιγμή. Μπορείς να επιλέξεις να πεις πεθαίνω ή να πεις είμαι ζωντανός. Ο καθένας μπορεί να ζήσει και να πεθάνει ανά πάσα στιγμή. Ο καθένας μπορεί να έχει αυτή τη ροή και να μπει σε αυτή την παύση.

Αυτός που γνωρίζει την πιθανότητα θανάτου, γνωρίζει και τη πιθανότητα ζωής. Αυτό συμβαίνει στους ασθενείς που δεν φοβούνται να πουν ότι είναι ασθενείς, που τολμούν να κοιτούν στην άλλη μισή πλευρά, που μπορούν να δουν και το φως και το σκοτάδι. Δεν το κάνουν όλοι. Όλοι έχουν όμως τη δυνατότητα να το κάνουν. Δεν μπορούν μόνο αυτοί. Όλοι μπορούμε είτε είμαστε ασθενείς είτε όχι. Μπορούμε γιατί έχουμε μία άλλη διάγνωση πιο σοβαρή. Έχουμε διαγνωστεί με ζωή και με θάνατο, με φως και με σκοτάδι. Χωρίς το σκοτάδι, δεν θα υπήρχε το φως. Χωρίς τον θάνατο, δεν θα υπήρχε η ζωή. Χωρίς εμένα δεν θα υπήρχες εσύ. Χωρίς εδώ δεν θα υπήρχε το εκεί. Χωρίς το τώρα δεν θα υπήρχε το τότε. Συχνά όμως, αυτές τις έννοιες προσπαθούμε να τις αγνοήσουμε.

Από τη στιγμή της γέννησης, ξέρουμε ότι θα πεθάνουμε. Είναι ένα αμετάκλητο γεγονός. Μέχρι τότε, όμως, θα ζήσουμε και αυτό είναι ένα επόμενο αμετάκλητο γεγονός.

Το τι θα κάνουμε με αυτή τη ζωή, και το χρόνο που μας απομένει, ευτυχώς είναι επιλογή μας.

Πελοπίδας και Επαμεινώνδας, μια αληθινή φιλία στην πόλη- κράτος των Θηβών

Ο Πελοπίδας

Ο Πελοπίδας (410 π.Χ. - 364 π.Χ) μεγάλωσε μέσα στα πλούτη. Ήταν Θηβαίος στρατηγός, πολιτικός και διοικητής του Ιερού Λόχου. Μαζί με το συμπολίτη και φίλο του Επαμεινώνδα έκαναν τη Θήβα ισχυρή δύναμη, συμβάλλοντας στην επιβολή της Θηβαϊκής ηγεμονίας στον ελλαδικό χώρο.

Πατέρα του είχε τον Ιπποκλή, Θηβαίο ευγενή.

Αν και μεγάλωσε μέσα σε πλούτη, ο Πελοπίδας ανέπτυξε ακέραιο χαρακτήρα, διάγοντας λιτό και απλό βίο. Γυμναζόταν συχνά και από τις αγαπημένες του ασχολίες, σύμφωνα με τον Πλούταρχο, ήταν η πάλη και το κυνήγι.

Διέθετε όλο του το χρόνο για τις ανάγκες της πόλης του, γεγονός που ουσιαστικά δεν του άφηνε περιθώρια να διαχειριστεί την περιουσία του επιτυχώς και κατά το συμφέρον του.

Νέος ακόμη κληρονόμησε μεγάλη περιουσία και μ’ αυτή βοηθούσε όσους είχαν ανάγκη και άξιζαν βοήθεια.

Εξουσίαζε θα λέγαμε τα χρήματά του και δεν ήταν υποταγμένος στη δυναμή τους.

Όλοι οι γνωστοί του επιδίωκαν ωφέλειες από την απλότητα και την καλοσύνη του, με εξαίρεση τον Επαμεινώνδα.

Ο Πελοπίδας συμμεριζόμενος τη φτώχεια του Επαμεινώνδα, ντυνόταν απλά, ζούσε λιτά και δεν υποχωρούσε στους κόπους. Ακόμα και όταν συνήψε πλούσιο γάμο και απόκτησε παιδιά, συνέχισε και πάλι να μην νοιάζεται για την αύξηση της περιουσίας του, παρά μόνο για το καλό της πόλης του, της Θήβας.

Ο Αριστοτέλης έλεγε ότι υπάρχουνε δυο κατηγορίες πλούσιοι: εκείνοι που η τσιγκουνιά δεν τους αφήνει να μεταχειριστούνε τον πλούτο τους κι εκείνοι που είναι δούλοι στις απολαύσεις και σπαταλούν άσκοπα τα χρήματά τους.

Ο Πελοπίδας ούτε από το ένα είδος ήτανε ούτε από το άλλο, γιατί, με τη φρόνιμη χρήση που έκανε στον πλούτο του, αναδείχτηκε, κατά τον Πλούταρχο, «κύριος και όχι δούλος των χρημάτων του».

O Πελοπίδας δεν μοιράστηκε μόνο τη φτώχεια του Επαμεινώνδα, αλλά και την αθάνατη δόξα του.

Παίρνοντας κι αυτός μέρος σ’ όλους τους αγώνες, δοξάστηκε μαζί του ως συνδημιουργός του μεγαλείου των Θηβών.

Αυτούς τους δυο εξαιρετικούς άνδρες τους χώριζε οικονομική απόσταση.
Αν όμως είχαν αυτή τη διαφορά μεταξύ τους, κάτι κοινό τους ανέδειξε μεγάλους, κι αυτό ήταν η αρετή.

Ο Επαμεινώνδας και ο Πελοπίδας ήταν πολύ καλοί φίλοι, «μία ψυχή σε δύο σώματα», όπως λέει χαρακτηριστικά ο Λέων Μελάς στον περίφημο “Γεροστάθη” του .

Ο Επαμεινώνδας (418 π.Χ. – 4 Ιουλίου 362 π.Χ.)

Ο Επαμεινώνδας ήταν μέλος της αριστοκρατίας της Θήβας.

Ο Κορνήλιος Νέπος θεωρεί πως ο πατέρας του, Πολύμνις, αποκληρώθηκε από τους προγόνους του.

Δάσκαλος του Επαμεινώνδα ήταν ο τελευταίος γνωστός Πυθαγόρειος φιλόσοφος, Λύσις από τον Τάραντα. Υπήρξε άριστος μαθητής.

Νεαρός ο Επαμεινώνδας, όπως καταγράφει ο Νέπος, δούλευε σκληρά, για ν' αυξήσει τη σωματική του δύναμη, καθώς θεωρούσε την ευκινησία κύριο όπλο για την επικράτηση σ’ ένα πόλεμο.

Παιδί μιας φτωχικής οικογένειας των Θηβών, κατόρθωσε ν’ αναδειχτεί ο μεγαλύτερος στρατηγός της εποχής του. Και δεν λευτέρωσε μόνο την πατρίδα του από την τυραννία των Σπαρτιατών, αλλά και σε δυο μάχες, των Λεύκτρων και της Μαντινείας, τους ταπείνωσε οριστικά και οδήγησε τη Θήβα σε ακμή και σε δύναμη, που δεν γνώρισε ποτέ.

Για να το πετύχει αυτό, άσκησε τον εαυτό του στις αρετές εκείνες που δίδασκε η φιλοσοφία του Πυθαγόρα. Μ’ αυτόν τον ηθικό πλούτο στο στέρνο του, δεν ενδιαφέρθηκε ποτέ για τον υλικό.

Το σπίτι του ήταν υπόδειγμα φτωχού σπιτιού, όπου βασίλευε ο πλούτος της αρετής.

Οι πλούσιοι Θηβαίοι συχνά ήθελαν να τον βοηθήσουν, άλλοι από εκτίμηση κι άλλοι για ν’ ακουστούν. Εκείνος απλά τους συμβούλευε να βοηθούν τους φτωχούς συμπολίτες τους.

Κάποτε ένας ηγεμόνας της Θεσσαλίας του πρόσφερε για δώρο, χωρίς ν’ αξιώσει αντάλλαγμα, πενήντα χρυσά νομίσματα.

Ο Επαμεινώνδας, μολονότι είχε ανάγκη από χρήματα για πολεμικά εφόδια, αρνήθηκε να δεχτεί το δώρο του ξένου, προτιμώντας να δανειστεί το ποσό που είχεν ανάγκη, από έναν συμπολίτη του.

Σε άλλη περίσταση, ο βασιλιάς της Περσίας Αρταξέρξης του έκανε ορισμένες προτάσεις, συνοδεύντας αυτές με μεγάλο χρηματικό ποσό.

Ο Επαμεινώνδας απάντησε: «αν οι προτάσεις του Αρταξέρξη συμφέρουν στην πατρίδα μου, δεν μου χρειάζονται χρήματα για να τις δεχτώ· αν όμως δεν συμφέρουν, ούτε όλο το χρυσάφι του βασιλείου δεν φτάνει για να με πείσει να προδώσω το καθήκον μου προς την πατρίδα».

Άλλοι στρατηγοί έβρισκαν ευκαιρία στις εκστρατείες τους να γδύνουν εχθρούς και συμμάχους.

Ο Επαμεινώνδας, όχι μόνο ο ίδιος δεν έκανε ποτέ τέτοιο πράμα, μα και στους στρατιώτες του απαγόρευσε τη λεηλασία. Γιατί είχε την πεποίθηση πως ο στρατιώτης που κυνηγάει τα λεφτά δεν μπορεί ν’ αγαπάει την πατρίδα. Κάποτε μάλιστα, που ο υπασπιστής του πούλησε έναν αιχμάλωτο για να πάρει λεφτά, ο Επαμεινώνδας τον έδιωξε μ’ αυτά τα λόγια: «Δώσ’ μου πίσω την ασπίδα και φύγε μακριά μου· τα χέρια σου τα βρώμισε το χρυσάφι και δεν είναι άξια πια ούτε την ασπίδα να κρατούν, ούτε την πατρίδα να υπερασπίσουν».

Ισχυροποίηση της φιλίας Πελποπίδα- Επαμεινώνδα

Η φιλία των δυο ανδρών έγινε πιο δυνατή κατά τη διάρκεια μιας εκστρατείας των Σπαρτιατών στην Αρκαδία, το 385 π.Χ.

Η Θήβα, σύμμαχος της Σπάρτης τότε, είχε συνδράμει τους Λακεδαιμόνιους με ένα στρατιωτικό σώμα, στο οποίο εντάσσονταν ο Πελοπίδας και ο Επαμεινώνδας.

Στη Μαντίνεια έγινε μάχη, στην οποία ο Πελοπίδας δεχόμενος επτά τραύματα έπεσε στο έδαφος, κοντά σε ένα πλήθος από δικούς του και εχθρούς.

Ο Επαμεινώνδας, παρόλο που τον θεώρησε νεκρό, στάθηκε μπροστά για να υπερασπιστεί το σώμα και τα όπλα του, μόνος εναντίον πολλών, προτιμώντας να πεθάνει παρά να εγκαταλείψει τον Πελοπίδα .

Και ο ίδιος βρισκόταν σε άθλια κατάσταση, καθώς είχε δεχθεί χτύπημα από δόρυ στο στήθος. Προς καλή του τύχη, ο Αγησίπολις, βασιλιάς των Σπαρτιατών, έσπευσε σε βοήθεια, και έσωσε και τον Πελοπίδα και τον Επαμεινώνδα.

Ο Πλούταρχος θεωρεί πως αυτό το περιστατικό έκανε τη φιλία τους πιο δυνατή, καθώς ο Πελοπίδας ήταν ο βοηθός του Επαμεινώνδα για τα επόμενα 20 χρόνια.
Οι δύο αυτοί Θηβαίοι στρατηγοί με την αρμονική συνεργασία τους κατόρθωσαν να φέρουν την πατρίδα τους σε μεγάλη ακμή.

Θάνατος Πελοπίδα

Το 364 π.Χ. ο Πελοπίδας εκστρατεύει εναντίον του τυρράνου των Φερρών Αλέξανδρο.
Οι δύο αντίπαλοι συγκρούστηκαν στις Κυνός Κεφαλές της Θεσσαλίας.
Παρότι ο θηβαϊκός στρατός επικράτησε, ο ίδιος πέθανε.
Ο θάνατός του λύπησε βαθιά τους Θηβαίους αλλά και τους Θεσσαλούς, οι οποίοι ζήτησαν εκείνοι να τον θαψουν, αίτημα που έγινε δεκτό.
Του απεδόθηκαν μεγάλες νεκρικές τιμές και μεγάλος αδριάντας στήθηκε προς τιμή του στους Δελφούς. Μάλιστα, όπως συνέβαινε τότε με τους ήρωες, οι στρατιώτες του Πελοπίδα έβγαλαν μια τούφα από τα μαλλιά τους, τιμώντας το νεκρό.
Οι Θηβαίοι, παρά τη νίκη τους, έχασαν έναν μεγάλο στρατηγό...

Θάνατος Επαμεινώνδα

Ο Επαμεινώνδας χτυπήθηκε θανάσιμα από ένα σπαρτιατικό δόρυ, στην περιοχή που κάποτε, πριν 13 χρόνια, έσωσε τη ζωή του Πελοπίδα, με τη βοήθεια του τότε σύμμαχου Σπαρτιάτη βασιλιά Αγησίπολη.

Ο Κορνήλιος Νέπως θεωρεί πως οι Σπαρτιάτες προσπαθούσαν να τον σκοτώσουν, με σκοπό να κάμψουν το ηθικό των Θηβαίων. Το δόρυ έσπασε, αλλά το σίδηρο έμεινε στο σώμα του Επαμεινώνδα, ο οποίος έπεσε.

Ακολούθησε σκληρή μάχη γύρω από το σώμα του, καθώς οι Θηβαίοι προσπαθούσαν να εμποδίσουν τους Σπαρτιάτες να το σκυλεύσουν.

Όταν τον έφεραν στο στρατόπεδο -ζούσε ακόμη- ρώτησε ποιος ήταν ο νικητής.
«Οι Βοιωτοί» του απάντησαν και τότε είπε «καιρός να πεθάνω».

Ο Διόδωρος αναφέρει πως ένας φίλος του Επαμεινώνδα αναφώνησε «πεθαίνεις άκληρος Επαμεινώνδα», αλλά εκείνος απάντησε «όχι, αφήνω δυο θυγατέρες, τα Λεύκτρα και τη Μαντίνεια, τις νίκες μου».

Ο ίδιος ζήτησε να του βγάλουν το σίδηρο από το σώμα του και, μόλις το έβγαλαν, πέθανε αμέσως. Σύμφωνα με τα ελληνικά έθιμα, το σώμα του τάφηκε στο πεδίο της μάχης...

Μετά τη μάχη της Μαντινείας, όπου σκοτώθηκε ο Επαμεινώνδας, το 362 π.Χ., δυο χρόνια μετά το θάνατο του Πελοπίδα, η Θηβαϊκή Ηγεμονία θα καταρρεύσει.

Στην ιστορία όμως παραμένει ασάλευτη και νικήτρια αυτή η ανυστερόβουλη η φιλία του εμπνευστή της Λοξής φάλαγγας, του Επαμεινώνδα, με τον αναδιοργανωτή του Ιερού λόχου, Πελοπίδα...

Οι πραγματικές φιλίες, της κατηγορίας δια το αγαθό, όπως τις ονομάζει ο Αριστοτέλης, έχουν τιμητική θέση στη μνήμη της Ιστορίας και όσων ανοίγουν τα κιτάπια της και διδάσκονται από το διάβασμά τους.

Τα διασημότερα άλυτα μαθηματικά προβλήματα της χιλιετίας μας

Τον τελευταίο καιρό είδαμε να λύνονται δύο δύσκολα μαθηματικά προβλήματα άλυτα για δεκάδες χρόνια. Το ένα είναι η Εικασία του Poincare που θεωρείται πλέον επαληθευμένη από τον Ρώσο Grigori Perelman. Το άλλο είναι η απεικόνιση μιας τεράστιας και πολύπλοκης μαθηματικής δομής, που έχει 248 διαστάσεις και αποκαλείται Ε8, από μια διεθνή ομάδα μαθηματικών. Και τα δύο είχαν μείνει αναπάντητα εδώ και έναν αιώνα περίπου. Η εικασία του Poincare είναι το ένα από τα προβλήματα, την λύση των οποίων θα βραβεύσει το ινστιτούτο Clay με το ποσόν του ενός εκατομμυρίου δολαρίων.

 

Απομένουν όμως κι άλλα  προβλήματα, μερικά από τα οποία είναι άλυτα εδώ και πάνω από 100 χρόνια. Το κοινό τους σημείο δεν είναι μόνο ο μεγάλος βαθμός δυσκολίας, αλλά και το γεγονός ότι η προσπάθεια λύσης τους μας έχει οδηγήσει σε τελείως διαφορετικούς δρόμους από αυτούς που υποψιάστηκαν αρχικά οι μαθηματικοί. Η απόδειξη τους μπορεί με μια πρώτη ματιά να φαίνεται εφικτή, αλλά η πραγματικότητα είναι διαφορετική, ο δρόμος που αρχικά ακολουθήσαμε δεν μας οδήγησε προς τη λύση. Για παράδειγμα η υπόθεση του Riemann, που έχει να κάνει με την κατανομή των πρώτων αριθμών (δηλαδή, αριθμών που διαιρούνται μόνο με το 1 και με τον εαυτό τους, όπως για παράδειγμα το 3, το 5, το 7 κλπ).

 

1. Υπόθεση του Riemann: Υπάρχει συστηματικότητα στην κατανομή των πρώτων αριθμών – παραμένει άλυτη 148 χρόνια

Η ακολουθία των πρώτων αριθμών αρχίζει με τους 2,3, 5, 7 και 11. Όσο προχωράει κανείς στην ακολουθία, η συχνότητα τους μειώνεται, αλλά η κατανομή τους δεν παύει να παρουσιάζει μια συστηματοποίηση, που είναι γνωστή εδώ και αιώνες. Υπάρχουν, ωστόσο, μικρές παρεκκλίσεις, και το 1859 ο Bemhard Riemann υπέθεσε ότι θα μπορούσε να τις περιγράψει επακριβώς, αν κατάφερνε να αποδείξει την ύπαρξη μιας ξεχωριστής ιδιότητας για τις τιμές που μηδενίζουν μια συγκεκριμένη συνάρτηση. Πιο συγκεκριμένα, μια μιγαδική συνάρτηση που λέγεται ζήτα συνάρτηση του Riemann ζ(s), ορίζεται για όλους τους μιγαδικούς αριθμούς που είναι διάφοροι του 1. Η συνάρτηση αυτή μηδενίζεται για όλους τους άρτιους αρνητικούς αριθμούς. Δηλαδή για s=-2, s=-4, s=-6 κλπ. Οι τιμές αυτές μηδενισμού είναι οι τετριμμένες της λύσεις. H υπόθεση του Riemann αφορά τις μη τετριμμένες λύσεις και ισχυρίζεται ότι το πραγματικό μέρος όλων των μη τετριμμένων λύσεων που μηδενίζουν την ζήτα-συνάρτηση είναι το 1/2.  Η υπόθεση έχει επαληθευτεί για τις πρώτες 1.500.000.001 λύσεις, αλλά εξακολουθεί να λείπει η τελική απόδειξη.

 

2. Εικασία του Hodge: Μπορούν τα σχήματα να εξηγηθούν γεωμετρικά; – παραμένει άλυτη 70 χρόνια

Στον 20ο αιώνα οι μαθηματικοί ανακάλυψαν κάποιους δυναμικούς τρόπους για να ερευνήσουν τα σχήματα που είχαν κάποια πολύπλοκα αντικείμενα. Στην τεχνολογία π.χ. τρισδιάστατων γραφικών χρησιμοποιούνται απλά γεωμετρικά δομικά στοιχεία (κύκλοι, τρίγωνα και τετράγωνα) για να δημιουργηθούν πολύπλοκες γραφικές παραστάσεις – όπως, π.χ., η Lara Kraft στο Tomb Raider.
Η βασική ιδέα που είχε τη δεκαετία του 1930 (πολύ πριν εμφανιστούν τα ηλεκτρονικά παιγνίδια), ο Σκωτσέζος μαθηματικός William Hodge είναι ήταν να αναρωτηθεί μέχρι ποιο σημείο μπορούμε να προσεγγίσουμε το σχήμα ενός δεδομένου αντικειμένου, συγκολλώντας απλούς γεωμετρικούς δομικά στοιχεία με όλο και μεγαλύτερο μέγεθος. Το ερώτημα μάλιστα αυτό τέθηκε όχι μόνο για τον 3-διάστατο κόσμο αλλά και για περισσότερες διαστάσεις.
Η τεχνική αυτή της συγκόλλησης αποδείχτηκε μεγάλης χρησιμότητας, ώστε να γενικευτεί κατά πολλούς τρόπους και να μας δώσει προοδευτικά ισχυρά εργαλεία με τα οποία οι μαθηματικοί πέτυχαν την ταξινόμηση των διαφόρων σχημάτων που συναντούσαν κατά τις έρευνές τους.
Ατυχώς, οι γεωμετρικές καταβολές αυτής της διαδικασίας έγιναν τελείως δυσδιάκριτες καθώς εξελισσόταν η γενίκευση αυτή. Κατά κάποια έννοια, χρειαζόταν να προσθέσουμε κομμάτια που δεν είχαν καμιά γεωμετρική σημασία.
Η εικασία του Hodge ισχυρίζεται ότι για μερικούς ιδιαίτερης μαθηματικής κομψότητας χώρους, που λέγονται προβολικές αλγεβρικές κλάσεις, τα κομμάτια που χρειάζονται να συγκολληθούν και αποκαλούνται κύκλοι Hodge είναι  ρητοί γραμμικοί συνδυασμοί κομματιών που έχουν γεωμετρική σημασία και λέγονται αλγεβρικοί κύκλοι. 

 

3. P versus NP: Υπάρχει μια ιδανική διάταξη συνδαιτυμόνων; – παραμένει άλυτη 30 χρόνια

Υποθέστε ότι πρέπει να κάνετε μια λίστα για το πώς θα καθίσουν οι καλεσμένοι σε ένα μεγάλο εορταστικό δείπνο. Έχετε 400 άτομα στον κατάλογο σας, αλλά πρέπει να επιλέξετε μόνο 100 από αυτούς, καθώς δεν υπάρχει χώρος για περισσότερους. Επίσης, έχετε άλλη μια λίστα από ζεύγη αυτών των ανθρώπων, κι έτσι κανένα από αυτά τα ζευγάρια δεν πρέπει να εμφανιστεί στον τελικό κατάλογο των καλεσμένων που θα καθίσουν στο τραπέζι.

Το πρόβλημα αυτό είναι ένα παράδειγμα από αυτά που η πληροφορική αποκαλεί ΝΡ προβλήματα. Είναι εύκολο να ελέγξουμε αν μια συγκεκριμένη λίστα 100 ατόμων από τους 400 ικανοποιεί το κριτήριό μας να μην υπάρχουν ασύμβατα μεταξύ τους ζευγάρια στο τραπέζι. Το να δημιουργήσουμε όμως εμείς μια τέτοια λίστα από τους 400 είναι τόσο δύσκολο που μοιάζει να μην  είναι πρακτικά δυνατόν. Μάλιστα, ο αριθμός των εναλλακτικών τρόπων που μπορούμε να πάρουμε 100 καλεσμένους από τους 400 είναι μεγαλύτερος από το σύνολο των ατόμων που υπάρχουν στο σύμπαν, γι’ αυτό και το πρόβλημα δε θα μπορούσε να λυθεί ούτε καν με τη βοήθεια του ισχυρότερου υπερυπολογιστή στον κόσμο.

Μπορεί όμως η δυσκολία αυτή να δείχνει απλά ότι προσεγγίζουμε προγραμματιστικά το πρόβλημα με λάθος μέθοδο. Υπάρχει άραγε ένας έξυπνος τρόπος να λυθεί το πρόβλημα; Το πρόβλημα αυτού του τύπου, «Ρ versus ΝΡ» -όπως λέγεται- εμφανίστηκε τη δεκαετία του 1970.  Οι Stephen Cook και Leonid Levin διατύπωσαν αυτό το πρόβλημα όπου το Ρ σημαίνει εύκολο να βρεθεί λύση και το ΝΡ σημαίνει εύκολο να ελεγχθεί, ανεξάρτητα ο ένας από τον άλλο κατά το 1971. Γενικά, έχει να κάνει με το αν όντως υπάρχουν προβλήματα τα οποία είναι εύκολο να ελεγχθούν αλλά πρακτικά αδύνατο να λυθούν με άμεσες αλγοριθμικές διαδικασίες.

Για προβλήματα όπως το παραπάνω, κανείς μέχρι σήμερα δεν έχει καταφέρει να δείξει ότι η λύση τους δεν είναι εφικτή με κατάλληλη προγραμματιστική μέθοδο.
Το πρόβλημα «Ρ versus NP» είναι θεμελιώδες για την ασφάλεια των υπολογιστών. Κι αυτό γιατί, όταν κρυπτογραφούνται ψηφιακά οι χρηματικές συναλλαγές, χρησιμοποιούνται αλγόριθμοι των οποίων η λύση ελέγχεται εύκολα αλλά δύσκολα βρίσκεται – μεταξύ άλλων, με κλειδιά κρυπτογράφησης που περιέχουν πρώτους αριθμούς. Αν αποδειχθεί ότι ένας ικανός προγραμματιστής μπορεί να βρει ένα σύντομο δρόμο για τη λύση τους, τότε το «σπάσιμο» της κρυπτογράφησης των πληρωμών με πιστωτικές κάρτες ίσως καταστεί εφικτό.

 

4. Εικασία των Birch και Swinnerton-Dyer: Πόσες ακέραιες λύσεις έχει π.χ. η εξίσωση ψ²=x²-x+1; Παραμένει άλυτη 40 χρόνια

Οι μαθηματικοί γοητεύονταν πάντα από την εύρεση όλων των λύσεων στο πεδίο των ακεραίων αριθμών, εξισώσεων όπως η παρακάτω  x² + ψ² = z²,   όπου οι x, ψ και z είναι ακέραιοι αριθμοί. Μια λύση είναι η 3² + 4²=5². Εδώ και πάνω από 2.000 χρόνια, ο Ευκλείδης Βρήκε ένα γενικό τύπο που δίνει όλες τις πιθανές λύσεις (είναι άπειρες), αλλά σε πιο περίπλοκες εξισώσεις η εύρεση όλων των λύσεων είναι πράγμα εξαιρετικά δύσκολο. Στα 1970 ο Yu. V. Matiyasevich έδειξε ότι το 10ο πρόβλημα του Hilbert είναι αδύνατο. Δηλαδή έδειξε ότι δεν υπάρχει γενική μέθοδος που να μας δείχνει πότε οι εξισώσεις αυτές έχουν λύση στο πεδίο των ακεραίων αριθμών.

Ωστόσο, είναι σημαντικό να μπορεί κανείς να εκτιμήσει αν υπάρχει ένας πεπερασμένος ή άπειρος αριθμός λύσεων με ακέραιους αριθμούς για μια δεδομένη εξίσωση.
Ας πάρουμε για παράδειγμα τις λεγόμενες ελλειπτικές καμπύλες. Βασικά θα μπορούσαμε να πούμε ότι πρόκειται για αλγεβρικές εξισώσεις σαν την παρακάτω  y² = x³+ ax + b, που ορίζουν επιφάνειες στο χώρο με μορφή σαμπρέλας. 

Κάθε ελλειπτική καμπύλη είναι μια αβελιανή ομάδα και τα σημεία πάνω σ’ αυτήν με συντεταγμένες ρητούς αριθμούς σχηματίζουν μια υποομάδα. Πότε υπάρχουν άπειρα τέτοια ρητά σημεία; Στα 1965 οι Birch και Swinnerton-Dyer ισχυρίστηκαν ότι υπάρχει ένα κριτήριο που περιλαμβάνει ένα μαθηματικό αντικείμενο που λέγεταιL-συνάρτηση της ελλειπτικής καμπύλης.  Η εικασία των  Birch-Swinnerton-Dyer λέει ότι L(1) = 0 αν και μόνο αν η ελλειπτική καμπύλη έχει άπειρα ρητά σημεία. Αν δηλαδή L(1) = 0 τότε υπάρχουν άπειρα ρητά σημεία επί της καμπύλης ή με άλλα λόγια άπειρες λύσεις της παραπάνω εξίσωσης. Ενώ αντίστροφα αν L(1) δεν ισούται με μηδέν τότε υπάρχει μόνο πεπερασμένος αριθμός ρητών λύσεων της εξίσωσης.

Αν μπορούσε να αποδειχτεί αυτή η εικασία θα έριχνε πολύ φως και στη λύση των Διοφαντικών εξισώσεων, μια από τις οποίες ανάγεται στον 10ο αιώνα μ.Χ. και στην οποία ζητείται να βρεθούν ποιοι ακέραιοι αριθμοί μπορούν να εμφανιστούν ως εμβαδά ορθογωνίων τριγώνων, των οποίων οι πλευρές έχουν ως μήκη ρητούς αριθμούς.

 

5. Το χάσμα μάζας στη θεωρία Yang-Mills: Παραμένει μαθηματικά αναπόδεικτο εδώ και 43 χρόνια

Οι νόμοι της κβαντικής φυσικής αποτελούν για τον κόσμο των στοιχειωδών σωματίων ότι οι νόμοι του Νεύτωνα για την κλασσική μηχανική του μακροσκοπικού κόσμου.Περίπου μισό αιώνα πριν, οι φυσικοί Chen Ning Yang και Robert Mills παρουσίασαν ένα νέο πλαίσιο για τη περιγραφή των στοιχειωδών σωματιδίων. Σ’ αυτό χρησιμοποίησαν δομές που συναντάμε επίσης και στην γεωμετρία.

Η θεωρία Yang-Mills, όπως είναι γνωστή, αποτελεί πλέον τη βάση σχεδόν όλου του οικοδομήματος της σύγχρονης φυσικής των στοιχειωδών σωματιδίων, σύμφωνα με το Καθιερωμένο Πρότυπο. Το Καθιερωμένο Πρότυπο περιγράφει τις τρεις από τις τέσσερις αλληλεπιδράσεις που υπάρχουν στη φύση, δηλαδή τις ηλεκτρομαγνητικές, τις ασθενείς (αυτοί οι δύο τύποι αλληλεπιδράσεων έχουν ενοποιηθεί ως ηλεκτρασθενείς αλληλεπιδράσεις) και τις ισχυρές, που περιγράφονται από την κβαντική χρωμοδυναμική. Οι προβλέψεις της έχουν ελεγχθεί σε πολλά εργαστήρια αλλά παρόλα αυτά το μαθηματικό υπόβαθρο πάνω στο οποίο βασίζεται η θεωρία Yang-Mills παραμένει ασαφές.

Πιο συγκεκριμένα, η επιτυχής χρήση της θεωρίας Yang-Mills για την περιγραφή των ισχυρών αλληλεπιδράσεων εξαρτάται από μια λεπτή κβαντομηχανική ιδιότητα που είναι γνωστό τεχνικά ως χάσμα μάζας. Αυτό σημαίνει ότι πρέπει η πιο ελαφριά κατάσταση του ενός σωματιδίου ενός κβαντικού πεδίου στις 4 διαστάσεις, να έχει αυστηρά θετική μάζα.   Η ιδιότητα αυτή δεν έχει αποδειχτεί ακόμα μέσα στα πλαίσια της αυστηρής μαθηματικής θεμελίωσης της θεωρίας.

 

6. Εξισώσεις Navier-Stokes: Μπορούν να περιγραφούν τα κύματα; παραμένει άλυτη εδώ και 150 χρόνια

Οι εξισώσεις Navier-Stokes είναι ένα σύνολο εξισώσεων οι οποίες περιγράφουν την κίνηση των ρευστών όπως είναι τα υγρά και τα αέρια. Οι εξισώσεις αυτές μας λένε πως οι μεταβολές στην ορμή ενός απειροστού όγκου του ρευστού είναι απλά το αθροιστικό αποτέλεσμα των δυνάμεων ιξώδους του ρευστού, των μεταβολών της πίεσης, της βαρύτητας και των άλλων δυνάμεων που δρουν εντός του ρευστού. Πρόκειται στην ουσία για εφαρμογή του 2ου νόμου του Νewton στα ρευστά. Αφορούν δηλαδή τη δυναμική της αλληλεπίδρασης της αδράνειας του ρευστού με τις διάφορες δυνάμεις που δρουν σε μια περιοχή του ρευστού.
Είναι από τα πιο χρήσιμα σύνολα εξισώσεων γιατί εφαρμόζονται σε μοντέλα καιρού, μοντέλα ωκεάνιων ρευμάτων, ροή ρευστών σε σωλήνες, ροή αέρα γύρω από πτέρυγες αεροπλάνων και ανεμογενητριών, κίνηση άστρων μέσα στο γαλαξία κ.ο.κ.  Σε συνδυασμό εξάλλου με τις εξισώσεις Maxwell μπορούν να χρησιμοποιηθούν για να κάνουμε εξομοιώσεις και μα μελετήσουμε μοντέλα μαγνητοϋδροδυναμικής.

Οι εξισώσεις Navier-Stokes είναι διαφορικές εξισώσεις. Σε αντίθεση δηλαδή με τις αλγεβρικές εξισώσεις δεν μας δείχνουν εκπεφρασμένα μια σχέση μεταξύ των μεγεθών που μας ενδιαφέρουν (π.χ. μεταξύ ταχύτητας και πίεσης) αλλά περιγράφουν σχέσεις μεταξύ των ρυθμών μεταβολής ή μεταξύ των ροών των διαφόρων μεγεθών. Με όρους μαθηματικούς λέμε ότι οι εξισώσεις αυτές περιέχουν σχέσεις μεταξύ των παραγώγων των διαφόρων μεγεθών. Για παράδειγμα, οι εξισώσεις Navier-Stokes για την πιο απλή περίπτωση ενός ιδανικού ρευστού (χωρίς ιξώδες) μας λέει ότι η επιτάχυνση δηλ. η παράγωγος της ταχύτητας είναι ανάλογη με τη βαθμίδα (δηλ. την παράγωγο ως προς τις 3 χωρικές συντεταγμένες) της εσωτερικής πίεσης του ρευστού.

Πρακτικά αυτό σημαίνει ότι μόνο οι πιο απλές περιπτώσεις αυτών των εξισώσεων μπορούν να λυθούν μέσα στα πλαίσια του διαφορικού και ολοκληρωτικού λογισμού και να μας οδηγήσουν σε ακριβείς λύσεις. Οι περιπτώσεις αυτές γενικά περιλαμβάνουν μόνο ροή χωρίς στροβίλους σε μόνιμες καταστάσεις. Δηλαδή καταστάσεις που δεν αλλάζουν με τον χρόνο. Στις καταστάσεις αυτές είτε το ιξώδες του ρευστού είναι πολύ μεγάλο, είτε η ταχύτητα ροής πολύ μικρή.

Για πιο περίπλοκες καταστάσεις, όπως είναι τα παγκόσμια συστήματα καιρού σαν το φαινόμενο El Nino, οι λύσεις των εξισώσεων Navier-Stokes πρέπει να βρεθούν με τη βοήθεια υπολογιστών. Πράγματι, έχει αναπτυχθεί μια ποικιλία υπολογιστικών προγραμμάτων που χρησιμοποιούν αριθμητικές μεθόδους για τη λύση των εξισώσεων Navier-Stokes.  Η προσέγγιση αυτή της αντιμετώπισης του ζητήματος είναι γνωστή ως Υπολογιστική Δυναμική των Ρευστών (CFD). Αν και θεωρητικά ηCFD δουλεύει σε κάθε περίπτωση ροής, πολλές συνηθισμένες περιπτώσεις ροής όπως είναι η ροή γύρω από μια πτέρυγα αεροπλάνου, περιέχει τόσο πολλές λεπτομέρειες που κανένα πρόγραμμα υπολογιστή δεν μπορεί να λύσει το πρόβλημα σε λογικό χρονικό διάστημα.

Το έπαθλο του ενός εκατομμυρίου δολαρίων του ινστιτούτου Clay, θα δοθεί σε όποιον κάνει μια σοβαρή πρόοδο προς μια μαθηματική θεωρία που θα βοηθήσει στην κατανόηση και το ξεπέρασμα των δυσκολιών που κρύβουν αυτές οι μαθηματικές εξισώσεις.

 

7. Υπόθεση Μπερτς και Σουίνερτον – Ντάιερ

Οι μαθηματικοί ανέκαθεν ενδιαφέρονταν για το πρόβλημα της ανακάλυψης ακέραιων λύσεων για εξισώσεις του τύπου

x²+y²=z².

Ο Ευκλείδης έδωσε την πλήρη λύση στην εξίσωση αυτή, αλλά για περισσότερο περίπλοκες εξισώσεις, αυτό καθίσταται πολύ δύσκολο. Πράγματι, το 1970, ο Ματιγιάσεβιτς έδειξε ότι το δέκατο πρόβλημα στον κατάλογο του Χίλμπερτ είναι άλυτο, δεν υπάρχει δηλαδή γενική μέθοδος επιβεβαίωσης, ότι τέτοιες εξισώσεις έχουν λύσεις σε πλήρεις αριθμούς. Αλλά σε ορισμένες ειδικές περιπτώσεις, μπορεί να έχουμε καλύτερη τύχη. Η Υπόθεση Μπερτς και Σουίνερτον – Ντάιερ αφορά τις λύσεις ορισμένων τέτοιων, ειδικών περιπτώσεων.

Ο "Μεγάλος Μπαλαντέρ"

Μιλάω για εμένα επειδή διαπιστώνω ότι η Στάση Ζωής μου είναι ίσως μία Σπάνια Επιλογή σε σχέση με αυτή που κάνει ο Άνθρωπος ο οποίος έχει Ανάλογες Προκλήσεις με τις δικές μου.

Μην το δεις ως εριστικό αυτό το κείμενο. Είναι Κατάθεση Ψυχής.

Θέλω να καταλάβεις αν σου το γράφει η Δική σου Ψυχή αυτό που Διαβάζεις. Δεν υπάρχει λοιπόν Τάση Διαχωριστικότητας μέσα από τη Σύγκριση.

Η Βιωματική Σύγκριση σκοπεύει να οδηγήσει μόνο στη Σοφία.

Συνεπαγωγικά και κάνοντας ''Απογραφές'' κάθε τύπου αυτή την εποχή στη Ζωή μου, καταλήγω: έχω καταλάβει από Τι Υλικό Είμαι Φτιαγμένος και το έχω Σεβαστεί, το έχω Αγκαλιάσει. Τα πάντα συνηγόρησαν ώστε να μην το καταφέρω ποτέ. Κοίταξα πίσω, τη Ζωή μου, τις Ανυπέρβλητες Δυσκολίες που Διάλεξα σε Επίπεδο Ψυχής να Αντιμετωπίσω [ώστε να Γίνω Δυνατός και να Αφυπνιστώ, όχι για να Λυγίσω και να Καταστραφώ].

Και άρα σου τα γράφω όλα αυτά για να σε Εμψυχώσω. Αύριο μπορεί να φύγω, αλλά τα Γραπτά μου θα μείνουν εδώ και θα τα Διαβάζει αυτός που είναι Συγχρονικά Έτοιμος να Προαχθεί Αφυπνιζόμενος στο Επόμενο Σκαλοπάτι της Εξέλιξής του.

Εμένα Δε Με Εμψύχωσε Κανείς: Όταν το Χρειαζόμουν ως παιδί.

Δε με Επιβράβευσε κι Αγκάλιασε Κανείς: Αυτοί που αυτονοήτως είναι Ρόλος τους να το Κάνουν γιατί υποτίθεται τον Επέλεξαν.

Κι αφού με Αγκάλιασε μέσα από το Έργο μου σταδιακά Όλος ο Κόσμος, κάπου εκεί σε Μεγάλη Ηλικία Όλων μας, θα με Πλησιάσουν και οι Εναπομείναντες Ζωντανοί. Το πιθανότερο και ποτέ.

Ελευθερία είναι να Μην Έχεις Προσδοκίες
Από Κανένα Πέραν του Εαυτού Σου.

Τίποτα Δε Συνέβη τις Στιγμές που ήταν παραπάνω από Επιτακτική η Ανάγκη να γίνει έτσι. Που τολμά να περιγράφει σήμερα στην Ενήλικη Ζωή την Αλήθεια Χωρίς Φόβο και Πάθος. Γιατί Θέλω να Βοηθήσω όποιον είναι Έτοιμος να Βοηθηθεί.

Κανένα Παιδί να Μην Υποφέρει. Κανένας Άνθρωπος. Δυστυχώς η ΑΓΝΟΙΑ είναι αυτή που κρατά στο Σκοτάδι την Ανθρωποψυχή. Αν είχες όλες τις απαντήσεις από νωρίς θα γελούσες με τα πάντα.

Κάτι Ψυχανεμιζόμουν από μικρή όμως. Κάποιος μου μιλούσε συνέχεια μέσα μου και έσκιζα τα σωθικά μου να τον Αποκαλύψω. Να Ενωθούμε. Έκανα λάθη και μου έλεγε: "Μα εσύ είσαι ένας θεός, δεν τους βλέπεις;!"

Το λάθος ήταν πάντα το ίδιο: να δίνω Βήμα σε Ανάξιους κι Ανάξιες της Εμπιστοσύνης και της Αγάπης μου. Και σήμερα απαντάω:" Μα Δεν Υπήρχαν Πουθενά Γύρω μου Πλάσματα που να Μοιάζουμε. Αυτούς είχα πρόχειρους" ; )

Για πάρα πολλά χρόνια όλα ήταν γκρι. Οι άνθρωποι κι αυτοί γκρι. Βασανιζόντουσαν μέσα τους επειδή δεν μπορούσαν να νιώσουν Αγάπη - για τον Εαυτό τους. Και άρα πως να νιώσουν για τους Άλλους. Ενώ τα πάντα ήταν πεθαμένα και γκρι εγώ ζωγράφιζα με χρώματα τον Κόσμο Γύρω μου. Γιατί;! Γιατί Μέσα μου είχα Μία Πηγή Ζωής! Κοινωνούσα Ζωή από το "Δέντρο της Ζωής".

~Θέλω να σου δείξω ότι τα Χειρότερα Πράγματα που μπορούν να σου συμβούν είναι Μόνο Ευκαιρίες.

~Ότι Κάθε Εμπειρία είναι Επιτυχία.

~Η πιο Σκοτεινή Ώρα είναι αυτή πριν την Ανατολή.

~Οι Χειρότεροι Άνθρωποι είναι αυτοί που σου θυμίζουν τι ΔΕΝ ΕΙΣΑΙ.
Μπορεί να Θυμώνεις παροδικά, αλλά Δε Μισείς. Και Ξεπερνάς τα πάντα Συγχωρώντας την Αδυναμία και την Ατέλεια του να είναι κανείς Άνθρωπος.

Η Μνησικακία είναι Ίδιον Ανθρώπου Αδύναμου = Σκοτεινού.

~Οι Χειρότεροι Άνθρωποι είναι η Σκανδάλη για να Εκτοξευθείς πάνω από τους Τάφους στους οποίους ζουν και θέλουν να σε βάλουν πάση θυσία κι εσένα μέσα.

~Οι Χειρότεροι Άνθρωποι, οι Δήμιοί σου, είναι οι Λυτρωτές Άγγελοί σου. Σε κάνουν Δυνατότερο και Σοφότερο.

~Οι Χειρότεροι Άνθρωποι είναι Δυστυχισμένες Ψυχές. Αν Δεν είσαι Δυστυχισμένος, δεν έχεις λόγο να Μισείς, να ασχολείσαι με τους Άλλους, να παγώνεις στην Απραξία.

Το Σκοτάδι είναι Πάγος. Η Αγάπη είναι Ζωή = Δημιουργία.

~Οι Χειρότεροι Άνθρωποι έρχονται για να σου Καθρεφτίσουν το Σκοτεινό Εναπομείναν Κομμάτι σου που θέλει Θεραπεία. Εσύ θα Εξαγνιστείς μέσα από τον Πόνο Θεραπεύοντάς το και θα Ανυψωθείς - αυτοί θα παραμείνουν Ίδιοι και στο μεταξύ θα Πολωθούν ολοένα περισσότερο από το γεγονός ότι Δε Σε Νίκησαν.

~Καλείσαι να Συγχωρείς και να Συμπονάς την Αδυναμία των Ανθρωποψυχών να Βγουν από την Πόλωση στην Περιοδική Ταλάντωση εντός του Εκκρεμούς της Δυαδικότητας.

Το να βρίσκεσαι πιο κοντά στο Φωτεινό Πόλο χωρίς Μεγάλες Ταλαντώσεις [Έντονη Δράση = Έντονη Αντίδραση >> Πόλωση στο Σκοτεινό Πόλο] σημαίνει ότι Δεν Είσαι Κακός από τη Φύση σου.

~Οι Έντονες Δράσεις Προκαλούν Έντονες Αντιδράσεις. Η Κατανόηση ότι ο Κόσμος είναι Δυστυχισμένος, Σκοτισμένος, Χαζός, αυτόματα σε οδηγεί στην κατάσταση της Μετριοπάθειας: Ήπια Αντίδραση απέναντι στη Δράση του Ανόητου. Και άρα Σοφή Αποστασιοποίηση.

Είναι μία Επιτυχία Φώτισης το γεγονός να το αντιληφθείς αυτό. Με αυτό τον τρόπο Αντί να Γράφεις Νέο Κάρμα, Σβήνεις. Και Μεταστοιχειώνεις έτσι το Δυναμικό της Ψυχής σου σταδιακά ώστε να Απελευθερωθείς από τις Υποχρεωτικές Επανενσαρκώσεις οι οποίες πραγματοποιούνται επειδή "ο ένας Χρωστάει στον Άλλο'' [συνήθως ''ξύλο''].

" Ό,τι Σπείρεις Θα Θερίσεις "

~Άσε τους να χτυπιούνται. Θέλουν απλά να σε κρατήσουν ''Μέσα στο Πλυντήριο''... Οι Άνθρωποι είναι συνήθως Κατειλημμένοι από Δαίμονες ή Ζωοποιημένες Σκεπτομορφές που οι ίδιοι Δημιουργούν.

Αν η Μιζέρια Θέλει Παρέα, εσύ με ποιον θα κάνεις παρέα;!

Θέλω να σου δείξω ότι όλοι αυτοί οι "Σαμποτέρ" είναι Καλοί τελικά!
Άν έχεις στα χαρτιά σου και το "Μπαλαντέρ", τότε θα με καταλάβεις. Και μαζί και τον Εαυτό σου. Σημαίνει ότι Παίζουν Αυτοί στο Δικό σου Παιχνίδι πια, Όχι Εσύ στο Δικό Τους - ακόμη κι αν έτσι θέλουν να νομίζουν. Σοφό είναι πολλές φορές να τους αφήνεις στην Άγνοιά τους. Αν και Διαισθάνονται αργά ή γρήγορα ότι είσαι "Αετός με Ανοιχτά Φτερά" - και πια δεν μπορούν να σου κάνουν τίποτα. Το πολύ - πολύ να σου προσφέρουν "αγάπη". Τη στιγμή που Πια Δεν τη Χρειάζεσαι.

Μπορεί με τη Στάση Ζωής σου να τους Δίδαξες. Να επέλεξες σε Επίπεδο Ψυχής να παίξεις το Ρόλο του Θύματος. Κι επειδή σε Σκότωσαν, σε Διαμέλισαν και σε Έφαγαν όπως το Διόνυσο οι Θιασώτες του, τώρα σε Αγάπησαν. Σε λάτρεψαν! Κι Αληθινά πολλές φορές, Μετανοούν! Άρα το Συμβόλαιο Μεταξύ Ψυχών Πέτυχε. Ολοκληρώθηκε. Ελευθερία.

Οι ΣΑΜΠΟΤΕΡ Έγιναν Άγιοι πια. Θα σου πω ποιος ήταν Ανέκαθεν ο ΜΠΑΛΑΝΤΕΡ σου τώρα: Ήταν η Άγια Ψυχή σου. Η οποία Υπήρξε Δυνατή κι Άντεξε! Δηλαδή έχει και Δύναμη να Αντέχει και Φώτιση να Προχωρά ό,τι κι αν συμβαίνει γύρω σου.

Όταν Αναγνώρισες και Ανέστησες [Εκδήλωσε Δια της Φώτισης] το ΜΠΑΛΑΝΤΕΡ, Εμφανίστηκε όπως πραγματικά είναι. Ένας Φοίνικας Γεννημένος μέσα από τις Στάχτες του τόσες φορές, πια δε χρειάζεται να ξανακαεί. Εσύ δηλαδή. Η Αγέροχη Ψυχή Σου.

Και τώρα θα σου πω για το ΤΖΟΚΕΡ! Αυτός Παίζει και Γελά. Γνωρίζει ότι μπορεί να κάνει πάρα πολύ κακό επειδή είναι Έξυπνος πάνω από το μέσο όρο. Πονηρός - αν το θελήσει - επειδή ξέρει πως σκέφτονται οι Μη Αφυπνισμένοι Δυστυχείς. Μπορεί να στρέψει τις καταστάσεις όπου θέλει επειδή είναι αν το θέλει πάρα πολύ Γοητευτικός. Σαγηνευτικός. Ακόμη και με το Σκοτεινό Τρόπο.

Αυτός ο ΤΖΟΚΕΡ όμως Δεν Είναι Κακός. Δεν Έχει Ανάγκη Να Τραφεί από το Σκοτάδι. Δε Θέλει Νέα Μπλεξίματα αλλά το αντίθετο.

Τώρα που είναι Δυνατότερος Δε θα σας καταστρέψει: Δεν μπορείς να Καταστρέψεις κάτι που είναι Ήδη Κατεστραμμένο κι άλλωστε ως ΚΑΛΟΣ ΤΖΟΚΕΡ θέλεις μόνο να Δημιουργείς... Ζωή. Όχι Θάνατος.

Ο ΚΑΛΟΣ ΤΖΟΚΕΡ [Φωτισμένη Ανθρωπο-Συνειδητότητα] έχει Κατανόηση. Κάνει πολύ παρέα με το ΜΠΑΛΑΝΤΕΡ [Φωτεινή Ψυχή].

Το Παιχνίδι Είναι Δικό Σου Τώρα...

Οι Κορυφαίοι Πρωταγωνιστές της Ζωής μου βρισκόντουσαν Ανέκαθεν Μέσα Μου. Σου τα λέω όλα αυτά για να Αποφασίσεις ή να Κατανοήσεις από τι Υλικό Είσαι Φτιαγμένος.

Κάνε τη Ζωή σου να Έχει Νόημα.

Κράτα Μόνο Ό,τι Είναι Σημαντικό στο Παρόν σου για να Ανοίξει το Μέλλον σου.

Η Ζωή Είναι Σύντομη.

Μην Καθυστερείς την Ευτυχία.

Καθάρισε Θεραπεύοντας και Συγχωρώντας.

Κάθε Πράξη και Σκέψη Καταγράφεται από το Σύμπαν και Δρα / Αντιδρά / Αντηχεί στους Κόσμους.

ΚΑΝΕ ΝΑ ΜΕΤΡΑ ΤΟ ΓΕΓΟΝΟΣ ΟΤΙ ΕΖΗΣΕΣ!