ΔΡΑΜΑΤΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ: ΕΥΡΙΠΙΔΗΣ - Ἡρακλῆς Μαινόμενος (170-235)

170 ΑΜ. τῶι τοῦ Διὸς μὲν Ζεὺς ἀμυνέτω μέρει
παιδός· τὸ δ᾽ εἰς ἔμ᾽, Ἡράκλεις, ἐμοὶ μέλει
λόγοισι τὴν τοῦδ᾽ ἀμαθίαν ὑπὲρ σέθεν
δεῖξαι· κακῶς γάρ σ᾽ οὐκ ἐατέον κλύειν.
πρῶτον μὲν οὖν τἄρρητ᾽ (ἐν ἀρρήτοισι γὰρ
175 τὴν σὴν νομίζω δειλίαν, Ἡράκλεες)
σὺν μάρτυσιν θεοῖς δεῖ μ᾽ ἀπαλλάξαι σέθεν.
Διὸς κεραυνὸν ἠρόμην τέθριππά τε
ἐν οἷς βεβηκὼς τοῖσι γῆς βλαστήμασιν
Γίγασι πλευροῖς πτήν᾽ ἐναρμόσας βέλη
180 τὸν καλλίνικον μετὰ θεῶν ἐκώμασεν·
τετρασκελές θ᾽ ὕβρισμα, Κενταύρων γένος,
Φολόην ἐπελθών, ὦ κάκιστε βασιλέων,
ἐροῦ τίν᾽ ἄνδρ᾽ ἄριστον ἐγκρίνειαν ἄν·
ἢ οὐ παῖδα τὸν ἐμόν, ὃν σὺ φὴις εἶναι δοκεῖν;
185 Δίρφυν τ᾽ ἐρωτῶν ἥ σ᾽ ἔθρεψ᾽ Ἀβαντίδα,
οὐκ ἄν ‹σ᾽› ἐπαινέσειεν· οὐ γὰρ ἔσθ᾽ ὅπου
ἐσθλόν τι δράσας μάρτυρ᾽ ἂν λάβοις πάτραν.
τὸ πάνσοφον δ᾽ εὕρημα, τοξήρη σαγήν,
μέμφηι· κλύων νυν τἀπ᾽ ἐμοῦ σοφὸς γενοῦ.
190 ἀνὴρ ὁπλίτης δοῦλός ἐστι τῶν ὅπλων
θραύσας τε λόγχην οὐκ ἔχει τῶι σώματι
θάνατον ἀμῦναι, μίαν ἔχων ἀλκὴν μόνον·
καὶ τοῖσι συνταχθεῖσιν οὖσι μὴ ἀγαθοῖς
αὐτὸς τέθνηκε δειλίαι τῆι τῶν πέλας.
195 ὅσοι δὲ τόξοις χεῖρ᾽ ἔχουσιν εὔστοχον,
ἓν μὲν τὸ λῶιστον, μυρίους οἰστοὺς ἀφεὶς
ἄλλοις τὸ σῶμα ῥύεται μὴ κατθανεῖν,
ἑκὰς δ᾽ ἀφεστὼς πολεμίους ἀμύνεται
τυφλοῖς ὁρῶντας οὐτάσας τοξεύμασιν
200 τὸ σῶμά τ᾽ οὐ δίδωσι τοῖς ἐναντίοις,
ἐν εὐφυλάκτωι δ᾽ ἐστί. τοῦτο δ᾽ ἐν μάχηι
σοφὸν μάλιστα, δρῶντα πολεμίους κακῶς
σώιζειν τὸ σῶμα, μὴ ᾽κ τύχης ὡρμισμένον.
λόγοι μὲν οἵδε τοῖσι σοῖς ἐναντίαν
205 γνώμην ἔχουσι τῶν καθεστώτων πέρι.
παῖδας δὲ δὴ τί τούσδ᾽ ἀποκτεῖναι θέλεις;
τί σ᾽ οἵδ᾽ ἔδρασαν; ἕν τί σ᾽ ἡγοῦμαι σοφόν,
εἰ τῶν ἀρίστων τἄκγον᾽ αὐτὸς ὢν κακὸς
δέδοικας. ἀλλὰ τοῦθ᾽ ὅμως ἡμῖν βαρύ,
210 εἰ δειλίας σῆς κατθανούμεθ᾽ οὕνεκα,
ὃ χρῆν σ᾽ ὑφ᾽ ἡμῶν τῶν ἀμεινόνων παθεῖν,
εἰ Ζεὺς δικαίας εἶχεν εἰς ἡμᾶς φρένας.
εἰ δ᾽ οὖν ἔχειν γῆς σκῆπτρα τῆσδ᾽ αὐτὸς θέλεις,
ἔασον ἡμᾶς φυγάδας ἐξελθεῖν χθονός·
215 βίαι δὲ δράσηις μηδὲν ἢ πείσηι βίαν
ὅταν θεοῦ σοι πνεῦμα μεταβαλὸν τύχηι.
φεῦ·
ὦ γαῖα Κάδμου (καὶ γὰρ ἐς σ᾽ ἀφίξομαι
λόγους ὀνειδιστῆρας ἐνδατούμενος),
τοιαῦτ᾽ ἀμύνεθ᾽ Ἡρακλεῖ τέκνοισί τε;
220 Μινύαις ὃς εἷς ἅπασι διὰ μάχης μολὼν
Θήβας ἔθηκεν ὄμμ᾽ ἐλεύθερον βλέπειν.
οὐδ᾽ Ἑλλάδ᾽ ἤινεσ᾽ (οὐδ᾽ ἀνέξομαί ποτε
σιγῶν) κακίστην λαμβάνων ἐς παῖδ᾽ ἐμόν,
ἣν χρῆν νεοσσοῖς τοῖσδε πῦρ λόγχας ὅπλα
225 φέρουσαν ἐλθεῖν, ποντίων καθαρμάτων
χέρσου τ᾽ ἀμοιβὰς ὧν †ἐμόχθησας χάριν†.
τὰ δ᾽, ὦ τέκν᾽, ὑμῖν οὔτε Θηβαίων πόλις
οὔθ᾽ Ἑλλὰς ἀρκεῖ· πρὸς δ᾽ ἔμ᾽ ἀσθενῆ φίλον
δεδόρκατ᾽, οὐδὲν ὄντα πλὴν γλώσσης ψόφον.
230 ῥώμη γὰρ ἐκλέλοιπεν ἣν πρὶν εἴχομεν,
γήραι δὲ τρομερὰ γυῖα κἀμαυρὸν σθένος.
εἰ δ᾽ ἦ νέος τε κἄτι σώματος κρατῶν,
λαβὼν ἂν ἔγχος τοῦδε τοὺς ξανθοὺς πλόκους
καθηιμάτωσ᾽ ἄν, ὥστ᾽ Ἀτλαντικῶν πέραν
235 φεύγειν ὅρων ἂν δειλίαι τοὐμὸν δόρυ.

***
170 ΑΜΦ. Όσο μπορεί ας υπερασπίσει ο Δίας τον γιο του·
όσο για μένα, ω Ηρακλή, εγώ θα φροντίσω
με λόγια την ανοησία αυτουνού να δείξω·
γιατί δεν πρέπει εγώ ν᾽ αφήσω να σε βρίζουν.
Και πρώτ᾽ απ᾽ τ᾽ ανείπωτα πρέπει (τι νομίζω,
ω Ηρακλή μου, τη δειλία σου ανείπωτο πράγμα)
με μάρτυρες όλους τους θεούς να σ᾽ αλαφρώσω.
Ερώτησα τον κεραυνό του Διός και το άρμα,
που ανεβασμένος πα σ᾽ αυτό της Γης τις φύτρες,
τους Γίγαντες, με φτερωτά κάρφωσε βέλη
180 και γιόρτασε μ᾽ όλους τους θεούς την καλή νίκη.
Και στο τετράποδο το γένος των Κενταύρων
στη Φολόη πηγαίνοντας, ω δειλότερε όλων
των βασιλιάδων, ρώτα ποιόν αναγνωρίζουν
καλύτερο απ᾽ τον γιο μου, που συ τον αρνιέσαι.
Κι αν ρωτήσεις και τη Δίρφη, που σ᾽ έχει θρέψει,
δεν θα σ᾽ επαίνα, τι δεν έχεις τίποτε άξιο
κάμει που την πατρίδα σου μάρτυρα να ᾽χεις.
Και το απ᾽ όλα σοφότερο εύρημα, τα τόξα,
κατηγορείς· αλλ᾽ άκουσε από μέ να μάθεις.
190 Ο βαριά οπλισμένος είναι δούλος των όπλων
κι αν οι σύντροφοί του δεν είναι ανδρείοι, πεθαίνει
μες στη γραμμή από τη δειλία των πλαγινών του,
κι αν σπάσ᾽ η λόγχη του δεν έχει άλλο πια μέσο
τον θάνατο απ᾽ το σώμα του ν᾽ απομακρύνει.
Κι όποιος στα τόξα καλοσήμαδο έχει χέρι,
ένα καλό έχει, ρίχνοντας άμετρα βέλη
να σώζει απ᾽ τον θάνατο και τη ζωή των άλλων,
και τους εχθρούς από μακριά τούς πολεμάει
χτυπώντας με βέλη τυφλά ανθρώπους με μάτια
200 και δεν εκθέτει στους ενάντιους το κορμί του,
μα το φυλάει καλά· κι είναι σοφό στη μάχη
τους εχθρούς βλάβοντας πολύ τη ζωή να σώζεις,
γιατί δεν έρχονται οι εχθροί καθώς τους τύχει!
Μ᾽ αυτά το ενάντιο απ᾽ όσα λέγεις συ αποδείχνω.
Μα τα παιδάκι᾽ αυτά τί θες να τα σκοτώσεις;
τί σου ᾽καμαν; θα ήταν σοφόν αυτό, μονάχα
αν των αρίστων τα παιδιά όντας φοβητσάρης
συ τα φοβάσαι· αλλά για μας βαρύ είναι τούτο,
210 το να πεθάνουμε απ᾽ τον φόβο τον δικό σου,
που έπρεπε συ από μας τους πιο καλύτερούς σου
να σκοτωθείς, αν είχε ο Δίας δικαιοσύνη.
Αν όμως θες να᾽ χεις του τόπου εσύ τα σκήπτρα,
να φύγουμε άφησέ μας, δώθε εξορισμένοι·
και μη μεταχειρίζεσαι βία, μη την πάθεις
όταν ο θεός για σε τη διάθεσή του αλλάξει.
Ωιμέ!
Ω γη του Κάδμου, σ᾽ εσέ τώρα καταφεύγω
απ᾽ τα ονειδίσματ᾽ αυτωνών κατακομμένος,
έτσι βοηθάς τον Ηρακλή και τα παιδιά του;
220 που πολεμώντας μόνος με όλους τους Μινύες
στη Θήβα λεύτερο έδωκε μάτι να βλέπει.
Μα δεν παινώ εγώ την Ελλάδα κι ούτε τώρα
θα το σιωπήσω πια τί παίρνω για τον γιο μου
ευγνωμοσύνη, που έπρεπε γι᾽ αυτά τα βρέφη
νά ᾽ρθει γιομάτη όπλα, φωτιά και μακριές λόγχες,
αμοιβή του καθαρισμού στεριάς, πελάγου.
Αλλά, παιδιά μου, τη βοήθεια αυτή ούτε η Θήβα
ούτε η Ελλάδα σάς τη δίνει κι ελπίδα μόνη
εμέναν᾽ έχετε, που ᾽μαι αχός γλώσσας μόνο
230 γιατί μου ᾽φυγεν η δύναμη που ᾽χα πρώτα
και τρέμουν απ᾽ τα γηρατειά τα γόνατά μου·
μ᾽ αν ήμουν νέος και στην υγεία κάπως βαστιόμουν,
το δόρυ αδράχνοντας τους ξανθούς πλοκαμούς του
θα του καταμάτωνα, που να φεύγει πέρα
απ᾽ τον Ατλαντικό, το δόρυ τρέμοντάς μου.

Η Αρχαία Ελληνική Τέχνη και η Ακτινοβολία της, Η τέχνη της αρχαϊκής εποχής

3.3.12. Πρώιμα αρχιτεκτονικά γλυπτά: Το «κεφάλι της Ήρας» στην Ολυμπία, το αέτωμα της Γοργούς στην Κέρκυρα, οι μετόπες του μονοπτέρου των Σικυωνίων στους Δελφούς

Ορισμένα από τα λίθινα μνημειακά οικοδομήματα της πρώιμης αρχαϊκής εποχής, ιδιαίτερα οι ναοί, ήταν διακοσμημένα με γλυπτά, κάτι που τους πρόσθετε λαμπρότητα και ενδιαφέρον. Από αρχιτεκτονικό γλυπτό προέρχεται πιθανότατα ένα μεγάλο κεφάλι από ασβεστόλιθο που βρέθηκε στο Ηραίο της Ολυμπίας, και θεωρήθηκε αρχικά ότι είναι το κεφάλι του αγάλματος της Ήρας που είδε μέσα στον ναό ο Παυσανίας (Ελλάδος περιήγησις 5.17.1). Αλλά το μέγεθος του κεφαλιού, που είναι σχεδόν διπλάσιο από το φυσικό (0,52 m), φαίνεται να αποκλείει ένα τέτοιο ενδεχόμενο· επιπλέον, το μικρό του βάθος και η αφύσικη θέση του αριστερού αφτιού, που προεξέχει έντονα, δείχνουν ότι προέρχεται πιθανότατα από ανάγλυφο. Το κυλινδρικό κάλυμμα του κεφαλιού (ο πόλος) δηλώνει ότι η μορφή ήταν θεϊκή ή δαιμονική. Δεν αποκλείεται λοιπόν το κεφάλι της «Ήρας» να ανήκε σε μιαν ανάγλυφη μορφή που διακοσμούσε το αέτωμα του ναού. Το κεφάλι μπορεί να χρονολογηθεί στις αρχές του 6ου αιώνα π.Χ., είναι δηλαδή σύγχρονο με την κατασκευή του ναού.

 

Ένα από τα παλαιότερα γνωστά σύνολα αρχιτεκτονικών γλυπτών είναι εκείνο που κοσμούσε τον μεγάλο αρχαϊκό δωρικό ναό της Άρτεμης στην Κέρκυρα, για τον οποίο μιλήσαμε πιο πάνω. Εκτός από κάποιες ανάγλυφες μετόπες, που σώζονται πολύ αποσπασματικά, διατηρείται στο μεγαλύτερο μέρος του ο γλυπτός διάκοσμος του δυτικού αετώματος, σκαλισμένος σε μαλακό πωρόλιθο. Εικονίζονται μορφές παρμένες από διάφορους μύθους. Στο κέντρο δεσπόζει η μορφή της φοβερής Μέδουσας, της μόνης θνητής από τις τρεις Γοργόνες, την οποία αποκεφάλισε ο Περσέας. Δεξιά και αριστερά σώζονται αποσπασματικά τα δύο «παιδιά» που ξεπήδησαν από το ακέφαλο σώμα της Μέδουσας: ο Πήγασος, το φτερωτό άλογο, και ο Χρυσάωρ, ο πατέρας του τρισώματου Γηρυόνη. Δυσκολία προκάλεσε η διαπίστωση ότι η Μέδουσα εικονίζεται ακέραιη και απειλητική, μαζί με τις δυο μορφές που γεννήθηκαν όταν έχασε το κεφάλι της. Η εξήγηση είναι ότι η σκηνή δεν είναι αφηγηματική, όπως δείχνει η απουσία του δολοφόνου της, του Περσέα. Η Μέδουσα στο κέντρο του αετώματος είναι μια μορφή αποτροπαϊκή, που διώχνει το κακό και προστατεύει τον ναό. Η παρουσία των «παιδιών» της βεβαιώνει την ταυτότητά της και τη διακρίνει από τις δύο αθάνατες αδελφές της, χωρίς να διηγείται τον μύθο του αποκεφαλισμού της. Η κεντρική εικόνα πλαισιώνεται από δύο μεγάλους πάνθηρες. Τα θηρία, όπως και η Μέδουσα, είναι μορφές αποτροπαϊκές, που θύμιζαν στους επισκέπτες ότι τον ναό τον προστάτευαν δαιμονικές δυνάμεις. Στις γωνίες του αετώματος βλέπουμε σκηνές μάχης, που η ερμηνεία τους έχει προκαλέσει συζητήσεις. Εικονίζεται ίσως ένας μύθος γνωστός από τη Θεογονία του Ησιόδου, ο πόλεμος του Δία και των θεών του Ολύμπου με τον πατέρα τους, τον Κρόνο, και τους συμμάχους του, τους Τιτάνες. Αν η ερμηνεία αυτή είναι σωστή, πρέπει να αναγνωρίσουμε στη μια πλευρά τον Δία που επιτίθεται με δόρυ στον καθιστό Κρόνο, ενώ στην άλλη τον ίδιο θεό να σκοτώνει με τον κεραυνό του έναν Τιτάνα. Στη μιαν άκρη του αετώματος ένας γιγαντόσωμος Τιτάνας κείτεται νεκρός στο έδαφος· πρέπει πιθανότατα να συμπληρώσουμε μια όμοια μορφή στην άλλη πλευρά. Η τεχνοτροπία των αναγλύφων θυμίζει κορινθιακά έργα, πράγμα αναμενόμενο, αφού η Κέρκυρα ήταν αποικία των Κορινθίων.

 

Λίγο νεότερο από το αέτωμα της Κέρκυρας είναι ένα σύνολο αρχιτεκτονικών αναγλύφων με μυθολογικά θέματα από τους Δελφούς, που σχετίζεται και αυτό με την κορινθιακή τέχνη. Πρόκειται για μακρόστενες μετόπες από ένα δωρικό κτήριο του πρώτου μισού του 6ου αιώνα π.Χ. (ανάμεσα στο 580 και το 560), που τα μέλη του ενσωματώθηκαν στα θεμέλια του θησαυρού των Σικυωνίων· δεν είχε τοίχους, αλλά μόνο μια σειρά από κίονες με θριγκό και στέγη, και γι᾽ αυτό στην αρχαιολογική γλώσσα ονομάζεται μονόπτερος (κτίσμα που έχει μόνο πτερόν, δηλαδή κιονοστοιχία). Η πέτρα από την οποία ήταν κατασκευασμένο το κτήριο προέρχεται από μια περιοχή ανάμεσα στην Κόρινθο και τη Σικυώνα, και είναι πολύ πιθανόν να ήταν και αυτό αφιέρωμα των Σικυωνίων. Στις μετόπες του μονοπτέρου των Σικυωνίων βλέπουμε σκηνές από διαφορετικούς μύθους: (α) την Ευρώπη καθισμένη επάνω στον ταύρο, που δεν είναι άλλος από τον Δία μεταμορφωμένο· (β) τους Διοσκούρους, τον Κάστορα και τον Πολυδεύκη, που μαζί με τον ξάδελφο τους Ίδα (στο κομμάτι που λείπει εικονιζόταν και ο αδελφός του ο Λυγκέας) οδηγούν ένα κοπάδι από κλεμμένα βόδια· και (γ) το πιο γνωστό πλοίο της μυθολογίας, την Αργώ με τους Αργοναύτες, ανάμεσα στους οποίους διακρίνονται ο Ορφέας με τη λύρα του και οι Διόσκουροι επάνω στα άλογά τους.

Τι σκέφτονται οι άλλοι για εμένα; Δεν με νοιάζει!

Θα μπορούσε ο καθένας μας να περάσει όλη την υπόλοιπη ζωή του αναρωτώμενος ή και ανησυχώντας για το τι σκέφτονται οι άλλοι για το άτομο μας. Αχ… αυτοί οι άλλοι! Αλλά δεν νομίζω πως βοηθάει ή εξυπηρετεί πουθενά αυτό. Αν κάποιος δεν μας ταιριάζει ή δεν είναι της ιδιοσυγκρασίας και των πιστεύω μας μπορούμε πολύ εύκολα να απομακρυνθούμε. Είναι προτιμότερο να επιλέξουμε την ειλικρίνεια από το να πιεζόμαστε με μία υποκριτική φιλία ή νοιάξιμο. Νοιάξιμο πως μας ενδιαφέρει η άποψη του ή η συναναστροφή μαζί του…

Ξαφνικά, μπλέκουμε σε έναν αραχνοϊστό μεταξύ μιας αρεστής εικόνας μας στους τρίτους και μιας καταπιεσμένης ψυχολογικής μας διάθεσης. Αρχίζουμε να αναρωτιόμαστε αν πράξαμε σωστά; Αν κάναμε κάτι και πληγώσαμε τον συνέταιρο; Αν αρέσει η εικόνα μας; Αν αρέσει η συμπεριφορά μας; Και κάπου εκεί αρχίζουμε να χάνουμε τον εαυτό μας και να αποκτούμε την εικόνα που πιστεύουμε πως αρέσει στους άλλους να έχουν από εμάς (μερικές φορές χωρίς επιτυχία) και στο τέλος απογοητευόμαστε.

Μπορεί να τύχει με κάποια κοντινά μας πρόσωπα να μην συμφωνούμε, μπορεί να θέλουμε να διαφωνήσουμε, αλλά για να μην φτάσουμε σε σημείο να συγκρουστούμε, αποδεχόμαστε τις δικές τους επιθυμίες. Όμως επιθυμίες που δεν μας αρέσουν, γιατί να τις αποδεχτούμε και να μην πράξουμε την δικιά μας επιλογή; Για ποιο λόγο να μην επικεντρωθούμε στις δικές μας επιθυμίες, στα δικά μας θέλω, στους δικούς μας στόχους; Απλά παραμερίζοντας τους άλλους και τα δικά τους θέλω;

Κατανοώ πως αυτό που θα πω είναι πολύ δύσκολο αλλά αδιαφορήστε. Κοιτάξτε πρώτα τον εαυτό σας, τις ανάγκες σας. Όσο κι αν ακούγετε εγωιστικό, είναι σημαντικό πρώτα να είστε εσείς καλά και ύστερα να κοιτάξετε τους άλλους. Αναγνωρίστε πως νιώθετε και πως εσείς είστε καλά… Ποια εικόνα θέλετε να έχετε; Τι τάσεις της μόδας θα ακολουθήσετε; Τη δουλειά θα επιλέξετε; Τι πρόγραμμα θέλετε να έχετε; Πώς να είναι ο χαρακτήρας, τα πιστεύω σας και η ψυχοσύνθεση σας; Απελευθερωθείτε…

Νιώστε όμορφα με τον εαυτό σας!

Να είστε ειλικρινείς και αυθεντικοί!

Είναι σίγουρο πως τότε θα έλκετε τα σωστά άτομα… που θα σας θαυμάσουν και θα σας καμαρώνουν. Δεν θα θέλουν να σας αλλάξουν. Θα αποζητούν την παρέα σας για αυτό που πρεσβεύετε και αξίζετε!

Μετά-Αλήθεια (Post Truth): Η Πανδημία του Ψέματος

Κάποτε είχαμε την αλήθεια και το ψέμα. Τώρα έχουμε την αλήθεια, το ψέμα, και μία πραγματικότητα που μπορεί να μην είναι αληθινή, όμως θεωρούμε πως είναι αβλαβής για να την θεωρήσουμε ψεύτικη. Αυτή είναι η Μετά-Αλήθεια, η έννοια που ψηφίστηκε λέξη της χρονιάς που μας πέρασε (Post Truth). Ζούμε σε μία Μετά-Αληθινή εποχή, που κινείται στα ομιχλώδη όρια μεταξύ ψέματος και αλήθειας. Σε αυτή την σκοτεινή εποχή, η εξαπάτηση μετατρέπεται σε πρόκληση, σε ένα παιχνίδι που καταλήγει να γίνεται συνήθεια που αλλάζει και χειραγωγεί εντελώς την πραγματικότητα των ανθρώπων.

Και εγένετο Μετά – Αλήθεια: Η Εποχή του Ψεύδους

Δεν χρειάζεται πολύ μυαλό για να κατανοήσουμε πως ζούμε στην εποχή της «Μετά-Αλήθειας», μίας Επιφανειακής αλήθειας που κινείται στα όρια του ψέματος, χωρίς όμως να εδραιώνεται ως ψέμα, αφού αδυνατούμε μέσα από τον καταιγισμό της καθημερινότητας να αμφισβητήσουμε όσα μας παρουσιάζονται ως αληθινά δίχως να είναι στην ουσία.

Τι σημαίνει όμως η φράση «Μετά-Αλήθεια» (Post Truth); Σύμφωνα με το Oxford Dictionary, που στις 16 Νοεμβρίου του 2016 την ανακήρυξε ως Φράση της χρονιάς, «Η Μετά-Αλήθεια διαμορφώνει συνθήκες κατά τις οποίες τα αντικειμενικά γεγονότα έχουν μικρότερη επιρροή στη διαμόρφωση της κοινής γνώμης από τις επικλήσεις προς το θυμικό και προς τις προσωπικές απόψεις». Με λίγα λόγια, η εδραιωμένη από όλες τις κοινωνικές (και όχι μόνο) δομές Μετά-Αλήθεια , δεν επικεντρώνεται σε αντικειμενικά γεγονότα που έχουν πραγματικά συμβεί ώστε να διαμορφώσει την κοινή γνώμη αναλόγως, παρά στοχεύει στις αναμνήσεις και τα συναισθήματα του υποσυνείδητου αλλά και τις προσωπικές απόψεις ώστε να εδραιώσει ένα γεγονός, κατασκευάζοντας έτσι νέες τάσεις, απόψεις ή φοβίες στο κοινωνικό σύνολο.

Η πρώτη ερώτηση που πηγάζει από αυτή την διαπίστωση είναι ,για ποιο λόγο θα πρέπει οπωσδήποτε να διαμορφώνεται η κοινή γνώμη, ακόμη και από αληθινά γεγονότα που χρησιμοποιούνται για να κατευθύνουν τις μάζες, ανάλογα με τα συμφέροντα όσων μας ελέγχουν.. Βέβαια αυτό είναι ένα τεράστιο ζήτημα από μόνο του, που αφορά την υπνωτισμένη συνειδησιακή ύπαρξη των περισσότερων από εμάς, και αξίζει να αναλυθεί σε άλλο άρθρο βαθύτερα.

Πλέον στις ημέρες μας, και με την καταφανή εδραίωση μίας Μετα-αληθινής πραγματικότητας στις κοινωνίες που ζούμε, τίποτε δεν μας εκπλήσσει και τίποτε δεν μας φαίνεται ψεύτικο, αρκεί να μας δώσει κάποιος κάποιες φαινομενικά σωστές αποδείξεις ώστε να εντυπωθεί ένα νέο, μία άποψη, μία νέα πραγματικότητα στις ζωές μας.

Η Μετα-Αληθινή Τυραννία και η Αποδόμηση της Αλήθειας

Ίσως να μην υπάρχει χαρακτηριστικότερο παράδειγμα για την δύναμη που έχει η Μετά-Αλήθεια στις ζωές και την καθημερινότητά μας, από την Πολιτική, που έχει συνδέσει το όνομά της με τον όρο «Post Truth».Πολύ πριν από τους Πολιτικούς Ηγέτες του Νεοφιλελευθερισμού που έχουν μετατραπεί στους Τύραννους της ελεύθερης βούλησης και χρησιμοποιούν κατά κόρον την έννοια της κατασκευασμένης αλήθειας έτσι ώστε να χαλιναγωγήσουν την κοινή γνώμη, ένας άλλος κλάδος επιχείρησε να θέσει τις βάσεις έτσι ώστε να εδραιωθεί η Μετά-Αλήθεια, η νέα λαβυρινθώδης πραγματικότητα του αληθοφανούς ψέματος.

Περισσότερο από 30 χρόνια πριν, οι Ακαδημαϊκοί ξεκίνησαν να αποδομούν την αντικειμενική αλήθεια ως ένα από τα «μεγαλύτερα αφηγήματα» της εποχής μας, που οι έξυπνοι άνθρωποι δεν θα μπορούσαν πια να πιστέψουν. Έτσι αντί για την αλήθεια η οποία είχε πια απορριφθεί ως αφελής και περιοριστική, εμφανίστηκε μία αρχή που επέτρεπε μονάχα «αλήθειες», πάντοτε στον πληθυντικό, που ήταν προσωποποιημένες και εντελώς υποκειμενικές. Κάτω από αυτή την νέα αρχή, κάθε «αληθινός» ισχυρισμός σχετίζεται αποκλειστικά με τον άνθρωπο που παρουσιάζει την αλήθεια, κάτι που καθιστά την επιβεβαίωση ή την απόρριψη σχεδόν αδύνατη.

Φυσικά αυτές οι νέες αξίες που συνόδευαν ένα γεγονός/άποψη, εξαπλώθηκαν στην κοινωνία και ως τα μέσα του 1990 οι δημοσιογράφοι ακολούθησαν τους Ακαδημαϊκούς και απέρριψαν την αντικειμενικότητα των ειδήσεων που μετέδιδαν, θεωρώντας την πλέον τυπικότητα του επαγγέλματος. Ως αποτέλεσμα, οι παλαιότεροι δημοσιογράφοι που είχαν ως αρχή την αντικειμενική αλήθεια μίας είδησης, αποσπάστηκαν από το λειτούργημα και κατηγορήθηκαν πως εξαπατούν το κοινό και κοροϊδεύουν τους εαυτούς τους.

Πλέον τα παραδείγματα που αφορούν τις κατασκευασμένες ειδήσεις που θεωρούνται υποκειμενικά αληθινές είναι άπειρα, και μπορούν να αναγνωριστούν με σχετική ευκολία. Όμως το πρόβλημα είναι πως ελάχιστοι κατορθώνουν να απεμπλακούν από την στείρα καθημερινότητα και τα δεινά που τους περιβάλλουν, έτσι ώστε να διαπιστώσουν την πραγματική φύση αυτών των ειδήσεων, και τις αφήνουν να βυθιστούν στο πίσω μέρος του κεφαλιού τους, τις παίρνουν μαζί στο κρεβάτι τους, και εκείνες ολοκληρώνουν ανενόχλητες τον στόχο τους που είναι η δημιουργία ιδεών που στοχεύουν στην απομόνωση, τον φόβο, και το μίσος απέναντι στον συνάνθρωπό μας.

Η Μετα-Αλήθεια της Ψηφιακής μας ταυτότητας

Μέσα στην ψηφιακή εποχή της Πληροφορίας που ζούμε, είναι πια εύκολο για αυτή την υποκειμενική πραγματικότητα να εδραιώσει την ύπαρξή της στην καθημερινή μας ζωή. Είμαστε τα όντα της κοινωνικής δικτύωσης και περνάμε σχεδόν το σύνολο της ημέρας μας συνδεδεμένοι σε ένα αχανές παγκόσμιο δίκτυο πληροφόρησης αμφιβόλου ποιότητας και προέλευσης. Το πρόβλημα εδώ δεν είναι η παρουσία μας αλλά και ο εθισμός μας στα κοινωνικά δίκτυα, αφού υπάρχουν και θετικές προεκτάσεις στην ανάπτυξη της επικοινωνίας και της ενημέρωσης (αν γίνεται σωστά και αντικειμενικά) μέσα από τις σύγχρονες τεχνολογικές πλατφόρμες του 21ου Αιώνα. Το ζήτημα εδώ, είναι πως τα ίδια μέσα δικτύωσης που δημιουργήθηκαν για επιταχύνουν την αλληλεπίδραση μεταξύ των ανθρώπων, αποτελούν το τέλειο «παράθυρο» έτσι ώστε να καθιερωθεί μία ψεύτικη πραγματικότητα, χωρίς να υπάρχει η πιθανότητα να αποκαλυφθεί το ψέμα που κρύβεται μέσα της.

Αναρωτήσου το εξής: Αποτυπώνει ο ψηφιακός σου εαυτός (τα κοινωνικά σου Προφίλ) την προσωπική σου αλήθεια, όπως την βιώνεις στην απλή καθημερινότητά σου; Θα σου πω ευθαρσώς, σε ένα βαθμό όχι. Γιατί μπήκαμε όλοι οικειοθελώς στο μεγεθυντικό φακό της δημοσιότητας, που διογκώνει τον εγωισμό, μας προτρέπει να φουσκώσουμε τα επιτεύγματα της καθημερινότητάς μας, και εμείς με τη σειρά μας σερβίρουμε μία «Μετά-Αληθινή» εκδοχή του εαυτού μας, μία ψηφιακή Μετά-αλήθεια για το ποιοί είμαστε, χωρίς να μπορεί κανείς να αποδείξει το αντίθετο.

Κάπως έτσι, ανοίγουμε την οθόνη του κινητού/υπολογιστή μας και διαβάζουμε νέα που κατασκευάστηκαν για να εξυπηρετήσουν μία ψεύτικη ιδέα, χαζεύουμε τα χρονολόγια των ψηφιακών φίλων που γεμάτα μετα-αληθινές δημοσιεύσεις (πειραγμένες φωτογραφίες, check in που δεν έγιναν ποτέ κλπ..) εξιστορούν την μιζέρια του σύγχρονου ανθρώπου. Ζούμε για να δημοσιεύουμε ότι ζούμε. Παρατηρούμε την ζωή να περνά, μέσα από την γυάλινη χαραμάδα μίας οθόνης, τις ειδήσεις και τα νέα να διαμορφώνουν τις συνειδήσεις μας. Λέμε «διαστρεβλωμένες αλήθειες» ο ένας στον άλλο, ακούμε στην ΤV ψεύτικες ειδήσεις, ζούμε ψεύτικες μέρες. Που όμως μοιάζουν με μία αδιαπραγμάτευτη αλήθεια, αφού κανείς δεν έχει σκεφτεί να την αμφισβητήσει..

Γιατί ακόμα και αν το κάνει, θα σκοντάψει στην υποκειμενικότητα της σύγχρονης θεώρησης. Είσαι αυτό που λες πως είσαι, αρκεί να μην σκέφτεσαι και να μην αμφισβητείς. Αρκεί να μην σηκώνεις κεφάλι. Όμως μέσα σε αυτή την ψεύτικη πραγματικότητα, χρειάζεται περισσότερο από ποτέ να ανακαλύψουμε την αντικειμενικότητα στην ζωή, να χαρούμε την αλήθεια που μας ενώνει όλους. Την ελευθερία της σκέψης μας, στο δικαίωμά μας να ερευνάμε την αλήθεια και να απορρίπτουμε το ψέμα. Μονάχα έτσι θα αισθανθούμε λίγο πιο κοντά στην ελεύθερη φύση μας.

Ο Νόμος της Εναντιοδρομίας, η Άγνωστη Ψυχοθεραπευτική Τέχνη του Ηράκλειτου

Ο Νόμος της Εναντιοδρομίας, η Άγνωστη Ψυχοθεραπευτική Τέχνη του Ηράκλειτου που μπορεί να θεραπεύσει τη Δυσαρμονία που βασιλεύει στον Ψυχικό μας Κόσμο αλλά και στην Κοινωνία.

«Τα σύνορα της ψυχής δε θα τα βρείς, όποιον δρόμο κι αν ακολουθήσεις, τόσο βάθος έχει η ουσία της.» Ηράκλειτος, απόσπ. 45

Σε μια τόσο σύντομη φράση, όπως η παραπάνω, ο μεγάλος Εφέσιος φιλόσοφος Ηράκλειτος – ο αποκαλούμενος σκοτεινός φιλόσοφος του αρχαίου Ελληνικού πνεύματος – μπόρεσε να συλλάβει την αλήθεια για την ανθρώπινη ψυχή, διατυπώνοντάς την με μια απέριττη αλλά και συγκλονιστική σαφήνεια.

Ο Ηράκλειτος κατέχει μια ξεχωριστή θέση όχι μόνο στην αρχαία Ελληνική φιλοσοφία, αλλά και στο χώρο της -γιουνγκιανής κυρίως– ψυχοθεραπείας, αφού η Ηρακλειτική φιλοσοφία επηρέασε φανερά τον Ελβετό ψυχίατρο και μύστη της ψυχολογίας, Carl G.Jung. Ο Jung ενσωμάτωσε στο φιλοσοφικό του σύστημα αλλά και στις μεθόδους ψυχοθεραπείας που εφάρμοσε, τον περίφημο Νόμο της Εναντιοδρομίας ο οποίος βασίζεται στη φιλοσοφία του Ηράκλειτου περί αρμονίας των αντιθέτων.

Ο Jung απέδωσε την έμπνευση και τη φιλοσοφική σύλληψη αυτού του Νόμου στον ίδιο τον Ηράκλειτο, ο οποίος πρώτος μίλησε για την επιτακτική ανάγκη της συνένωσης των αντιθέτων, τόσο μέσα στη Φύση όσο και μέσα στον ίδιο τον άνθρωπο. Πάνω σε αυτή την Ηρακλειτική αρχή, ο Jung προσπαθούσε πάντα –στη διάρκεια της ψυχοθεραπευτικής του πορείας-να απλώσει μια γέφυρα επικοινωνίας ανάμεσα σε δύο φαινομενικά αντίθετα στοιχεία στην προσωπικότητα των εκάστοτε ασθενών του: στο συνειδητό από τη μία (με την ορθολογική σκέψη και τον κριτικό νου)και το ασυνείδητο από την άλλη (με όλες τις αρχέγονες και ατιθάσευτες ενέργειες του.)

Aυτή η συνύπαρξη συνειδητού και ασυνείδητου, με τις εκ διαμέτρου αντίθετες δυνάμεις τους, ήταν για τον Jung το κλειδί της ψυχικής ισορροπίας κάθε ανθρώπου, όπως ακριβώς για τον Ηράκλειτο η θαυμαστή τάξη και λειτουργίας του Σύμπαντος βασιζόταν στην αρμονία των αντίθετων στοιχείων μέσα στη Φύση: μέρα και νύχτα, φως και σκοτάδι, ζέστη και κρύο, χειμώνας και καλοκαίρι.

Η ΙΣΟΡΡΟΠΙΑ ΤΩΝ ΑΝΤΙΘΕΤΩΝ

Για τον Jung, ο Νόμος της Εναντιοδρομίας είναι ο πιο σοφός ψυχολογικός νόμος, αφού εξυπηρετεί την πορεία του ανθρώπου προς την αυτοπραγμάτωσή του, μέσα από τον επαναπροσδιορισμό και την εκ νέου νοηματοδότηση της ζωής του. Σύμφωνα με το Νόμο της Εναντιοδρομίας, όταν μία ενεργειακή ροή, ένα ψυχικό δυναμικό αναπτυχθεί μονομερώς και παγιωθεί ως τρόπος ή στάση ζωής – χωρίς τη συμπλήρωση του αντιθέτου του- θα φτάσει στο ανώτατο σημείο ανάπτυξης και εκδήλωσης και μετά θα ακολουθήσει μία διαμετρικά αντίθετη πορεία από την αρχική, για να μπορέσει η εκδηλωθείσα ψυχική ενέργεια να συμπεριλάβει και να αφομοιώσει το αντίθετό της, που μέχρι τότε είχε παραμεληθεί. Ο Jung είχε πεί πως κάθε ενέργεια έχει πάντα δύο πόλους. Σκοπός λοιπόν της Εναντιοδρομίας είναι η ισορροπία των δύο αυτών αντίθετων πόλων. Για παράδειγμα, όταν κάποιος έχει εκφράσει μια μονοδιάστατη σεξουαλική ζωή, βασισμένη στο έντονο ερωτικό πάθος, την ηδονή, τη συναισθηματική έξαψη και την ενστικτώδη διέγερση , σε βάρος όμως της πνευματικότητας του και της συλλογικής διάστασης της ψυχής του (που περιλαμβάνει τις ανάγκες και των άλλων ανθρώπων, συντρόφων – ερωτικών και μη), με άξονα ικανοποίησης μόνο τη δική του ατομική ψυχή και τις εγωκεντρικές, ναρκισσιστικές της ανάγκες, τότε θα έρθει κάποια στιγμή στη ζωή αυτού του ατόμου, είτε ένα «απροσδόκητο», συνταρακτικό γεγονός (με τη μορφή ενός σοβαρού ατυχήματος ή μιας καταλυτικής «ατυχίας»), είτε ένα «ανεξήγητο», αλλά επίμονο σύμπτωμα (ψυχοσωματικό ή οργανικό), είτε μία παρατεταμένη, βαθιά μελαγχολία, ή ακόμα μια τυραννική ιδεοληψία (φοβίες που πρίν δεν υπήρχαν και μοιράζουν ακατανόητες, έντονες υποχονδριακές τάσεις καί ιδεοψυχαναγκαστικές-καταναγκαστικές συμπεριφορές), που θα εκδηλωθούν ως μία κρίσιμη και αποφασιστική καμπή, μια σχεδόν οριακή κατάσταση-ανάμεσα στην κατάρρευση και την ανύψωση-, μια ισορροπία σε τεντωμένο σχοινί, ώστε να μπορέσει η μέχρι τότε μονομερής και εγωκεντρική έκφραση της σεξουαλικότητας να μεταστοιχειωθεί στο συναισθηματικό μοίρασμα με τον άλλον και στην αναγνώριση μιας πνευματικής, ανώτερης διάστασης στη ψυχή του ίδιου του ατόμου, που μέχρι τότε παρέμενε ανεκδίπλωτη.

Η ΣΕΞΟΥΑΛΙΚΗ ΖΩΗ

Η πορεία της ανθρώπινης σεξουαλικότητας για τον Jung, είναι μία τέλεια εφαρμογή του Νόμου της Εναντιοδρομίας: Ξεκινάει δυναμικά και ορμητικά μέσα στα ένστικτα και τα πάθη, φτάνει σε ανώτατα επίπεδα κορύφωσης, διέγερσης και πλήρωσης για να ακολουθήσει στη μέση περίπου ηλικία (το χρονικό σημείο όπου εμφανίζεται η Εναντιοδρομία) μια σταδιακά, καθοδική πορεία. Τα ένστικτα και οι ορμές υποχωρούν για να εισέλθουν πιο πνευματικά και ψυχικά στοιχεία. Κάποιος που δε θα λάβει υπ’όψιν του την εκδήλωση του Νόμου της Εναντιοδρομίας, θα οδηγηθεί σύμφωνα με τον Jung, σε σεξουαλικές νευρώσεις και συναισθηματικές διαταραχές, η σοβαρότητα των οποίων θα εξαρτηθεί από την μέχρι τότε ζωή του ατόμου. Ο Νόμος της Εναντιοδρομίας, έχει τις δικές του συνέπειες. Μια ζωή στραμμένη αποκλειστικά στη σεξουαλικότητα και τον αισθησιασμό, θα φέρει αρχικά ίσως ηδονή και ικανοποίηση, αργότερα όμως σεξουαλικές δυσλειτουργίες και κατάθλιψη. Βέβαια, η Εναντιοδρομία, μπορεί να ισχύσει και στην αντίθετη περίπτωση:

Κάποιος που ζει μια αποστειρωμένη – συναισθηματικά, ερωτικά και σεξουαλικά – πνευματική ζωή, προς χάριν της διανόησης και σε βάρος της σεξουαλικής και της υλιστικής του πλευράς, να νιώσει- σε κάποια αναπάντεχη φάση της ζωής του- ένα πρωτόγνωρο, ερωτικό πάθος, τόσο έντονο και παράφορο, που να τον εκτρέψει τελείως από την μέχρι τότε πνευματική και ήρεμη πορεία της ζωής του. Ή πάλι μπορεί να εμφανίσει συμπτώματα ανίας, κατάθλιψης, συναισθηματικού κενού, που θα του υπενθυμίζουν πάντα ότι ένα κομμάτι του εαυτού του – λιγότερο πνευματικό αλλά εξίσου σημαντικό έχει μείνει ανέκφραστο και ανολοκλήρωτο.

Ο ΑΝΙΚΑΝΟΠΟΙΗΤΟΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΑΣ

Ο ίδιος Jung ανέφερε ως «τυπικό παράδειγμα Εναντιοδρομίας» την περίπτωση ενός ασθενή του, ο οποίος κατάφερε να γίνει ένας αυτοδημιούργητος επιχειρηματίας με πάρα πολλά λεφτά. Ζούσε μόνο για τη δουλειά του. Όλο του το είναι είχε αναπτυχθεί προς την κατεύθυνση της υλικής μόνο δημιουργίας με τα πολλά χρήματα, τα πολλά ταξίδια, τα πολυτελή σπίτια και τις επιχειρηματικές δραστηριότητες. Όταν αυτός ο άνθρωπος αποφάσισε κάποια στιγμή να ξεκουραστεί από αυτόν τον τρόπο ζωής, και να ζήσει πιο ήρεμα, έπεσε σε μια κατάσταση παρατεταμένου άγχους, με επίμονες σωματικές ενοχλήσεις. Αποφάσισε να ξαναγυρίσει στον γνώριμο τρόπο ζωής, με τις συνεχείς ασχολίες, αλλά τα πράγματα χειροτέρεψαν καθώς ο επιχειρηματίας δεν είχε πλέον την παραμικρή διάθεση να εργαστεί, να βγάζει λεφτά ή να ταξιδεύει. Άρχισε να εμφανίζει έντονες υποχονδριακές κρίσεις και καταθλιπτικά συμπτώματα. Κατά τον Jung, όλα αυτά ήταν εκδηλώσεις του Νόμου της Εναντιοδρομίας, αφού ο άνθρωπος αυτός είχε παραμελήσει βαθύτερες ανάγκες του εαυτού του και του σώματός του, για να πετύχει μόνο σε ένα καθαρά εξωτερικό, υλικό επίπεδο. Η υποχονδρία και η κατάθλιψη ήταν το μήνυμα να αρχίσει να στρέφει το ενδιαφέρον του από την εξωτερική εικόνα του εαυτού του προς τις πιο εσωτερικές πτυχές της προσωπικότητάς του. Η Εναντιοδρομία ζητάει αυτό ακριβώς : ίση μεταχείριση και της πνευματικής και της υλικής μας πλευράς. Να μη ζούμε μόνο ούτε μέσα στο σώμα, αλλά ούτε και έξω από αυτό.

Η ΕΞΗΓΗΣΗ ΤΩΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΚΡΙΣΕΩΝ

Πέρα όμως από τις ατομικές περιπτώσεις του καθενός από εμάς, η Εναντιοδρομία μπορεί να εκδηλωθεί και σε κοινωνικό επίπεδο, ως το ψυχικό αντιστάθμισμα απέναντι στην κυρίαρχη τάση που επικρατεί σε έναν πολιτισμό.

Αν για παράδειγμα, η κυρίαρχη τάση σε μια κοινωνία είναι μια ψευδεπίγραφη κατάκτηση λογικής καί συνείδησης, και υλικής μονάχα δημιουργίας, με τη μορφή του πλουτισμού και μιας στείρας-απονεκρωμένης συναισθηματικά- τεχνολογικής εξέλιξης, τότε η Εναντιοδρομία θα εκδηλωθεί ως μια παράλογη, ασυνείδητη, μαζική καταστροφή, ως μοναξιά, απομόνωση και απειλή για την ασφάλεια του πολιτισμού και τη λειτουργία της κοινωνίας. Ο Jung είχε πεί πως σε κοινωνικό επίπεδο η Εναντιοδρομία μπορεί να προσλάβει μια τόσο βίαιη και απειλητική μορφή έκφρασης, ώστε να μπορέσει να αφυπνίσει όσο το δυνατό περισσότερες συνειδήσεις. Μπορεί να πάρει ακόμα και την μορφή ενός πολέμου-«ο πόλεμος είναι ο πατέρας των πάντων» είχε πεί ο Ηράκλειτος. Από τον πόλεμο ξεκινούν όλα. Τίποτα δεν κερδίζεται χωρίς μάχη.

Τα γεγονότα του Δεκεμβρίου του 2008 στην Ελλάδα, με τις λεηλασίες και τις καταστροφές σε μαγαζιά και αυτοκίνητα, είναι σαφείς εκδηλώσεις του Νόμου της Εναντιοδρομίας σε κοινωνικό πλέον επίπεδο. Όσοι χαρακτήρισαν αυτές τις πραγματικά βίαιες συμπεριφορές ως «βανδαλισμούς των οργισμένων νέων απέναντι στην οικονομική κρίση και την διάβρωση των θεσμών», απλώς αναπαρήγαγαν μια ερμηνεία ευρείας κατανάλωσης. Η οργή δεν είναι τόσο απέναντι στην οικονομική κρίση (στην ψυχανάλυση άλλωστε όπως και στην γιουνγκιανή ψυχολογία τα χρήματα και κάθε τι που σχετίζεται με αυτά είναι συμβολισμοί των βαθύτερων, συναισθηματικών αναγκών μας) όσο απέναντι στην κρίση των σχέσεων μας με την Φύση, με τους άλλους και κυρίως με τις ανώτερες πνευματικές μας ανάγκες- η εκπλήρωση των οποίων θα μπορέσει να δώσει το πολυπόθητο νόημα στη ζωή μας. Η διαρκής αύξηση των ψυχικών διαταραχών δεν είναι τυχαία. Ο σημερινός άνθρωπος έχει περιέλθει σε τέτοια κατάσταση μονοδιάστατης ανάπτυξης καί επιβίωσης που μοιάζει πραγματικά να «προκαλεί την τύχη του» (Jung). Η μοναξιά, το άγχος, η απομόνωση των ανθρώπων, η αύξηση της κατάθλιψης και των ψυχοσωματικών παθήσεων παγκοσμίως, είναι επίσης εκδηλώσεις του Νόμου της Εναντιοδρομίας απέναντι σε μια εποχή πλούσιας τεχνολογικά και υλικά αλλά πολύ φτωχής σε συναισθηματικές αποχρώσεις που χαρακτηρίζονται από μια λεπτοφυή πνευματικότητα. Ειδικά στην σύγχρονη εποχή που ζούμε και στο επίπεδο που βρίσκεται ο σημερινός πολιτισμός, ο άνθρωπος μοιάζει πιο διχασμένος, πιο διασπασμένος από ποτέ. «Η Ηρακλειτική αρμονία των αντιθέτων δείχνει να έχει διαταραχθεί σοβαρά». Και όταν η αρμονία των αντιθέτων διαταράσσεται, η εύθραυστη ψυχική ισορροπία κλονίζεται και καταρρέει. Κανένας πολιτισμός δεν μπορεί να είναι βιώσιμος όταν ανπτύσσεται προς μία μόνο κατεύθυνση.

ΑΠΟΔΙΚΟΠΟΙΩΝΤΑΣ ΤΗ ΖΩΗ ΜΑΣ

Η Αναλυτική Ψυχολογία του Jung είχε ενσωματώσει στις ψυχοθεραπευτικές μεθόδους της την τεράστια θεραπευτική αξία του Ηρακλειτικού Νόμου της Εναντιοδρομίας: ότι είναι χρήσιμο για τον άνθρωπο και τον εξυπηρετεί στην αυγή της ζωής του, θα πάψει να τον εξυπηρετεί το απομεσήμερο και πολύ περισσότερο στο σούρουπο του γήϊνου ταξιδιού του. Αναλύοντας κατ’ αυτόν τον τρόπο την Εναντιοδρομία, ο Jung μπόρεσε να επινοήσει διαφορετικές θεραπευτικές τεχνικές και να τις προσαρμόσει ανάλογα με το ηλικιακό στάδιο των ασθενών του, ώστε να καλύπτει τις ασυνείδητες κάθε φορά ανάγκες τους και επιθυμίες τους. Με την Εναντιοδρομία, η χρησιμότητα των εμπειριών του παρελθόντος μεταστοιχειώνεται σε σοφία των αναγκών του παρόντος. Ο άνθρωπος τότε δεν έχει ανάγκη να ξαναζήσει ότι έζησε, εμμένοντας πεισματικά σε έναν ξεπερασμένο και άκαμπτο τρόπο ζωής, αλλά αποφασίζει να προχωρήσει συνειδητά μπροστά, συνθέτοντας ξανά τη ζωή του. Με όσα ειπώθηκαν παραπάνω, γίνεται πλέον πιο σαφής η ανεκτίμητη αξία που έχει η κατανόηση και η αποκρυπτογράφηση του Νόμου της Εναντιοδρομίας στην ψυχοθεραπεία. Η αποκωδικοποίηση των απρόσμενων γεγονότων της ζωής και των ψυχοσωματικών διαταραχών, αλλά και των ακραίων ακόμα κοινωνικών φαινομένων, βοηθούν τον άνθρωπο να αποκτήσει μια άλλη οπτική απέναντι σε ότι του συμβαίνει και σε ότι παρατηρεί, ώστε να μπορέσει τελικά να συνενώσει όλα τα διασπασμένα στοιχεία μέσα του και να κατανοήσει πως η ψυχική του υγεία βρίσκεται στην ένωση των αντιθέτων και όχι στο βίαιο διαχωρισμό τους.

Ο ΝΟΜΟΣ ΤΗΣ ΕΝΟΤΗΤΑΣ

Ο Νόμος της Εναντιοδρομίας βρίσκεται πολύ κοντά στον άλλο κορυφαίο Νόμο, το Νόμο της Ενότητας : όλα ξεκινούν από την ίδια Ανώτερη Πηγή, επομένως και τα «αντίθετα» συνδέονται, ενώνονται μεταξύ τους και δεν διαχωρίζονται: «από όλα το ένα κι από το ένα τα πάντα» (Ηράκλειτος, απ.10). Ακόμα και οι δυσάρεστες, οι επώδυνες εμπειρίες που βιώνουμε, μας συμβαίνουν πάντα για έναν ανώτερο σκοπό. Το κακό δε βρίσκεται απέναντι από το καλό, αλλά ακριβώς δίπλα. Τα δυσάρεστα γεγονότα της ζωής δεν είναι οι αντίθετοι πόλοι των ευχάριστων καταστάσεων, αλλά το απαραίτητο συμπλήρωμά τους, ώστε να κατανοήσουμε τον ανώτερο προορισμό του γήινου ταξιδιού μας (Εναντιοδρομία) και να ενωθούμε με τον διχασμένο εαυτό μας, με τους συναθρώπους μας, και τελικά με την ίδια τη Ζωή (Νόμος της Ενότητας). Ο Νόμος της Εναντιοδρομίας όπως και ο Νόμος της Ενότητας δεν είναι μια ακόμα μεταφυσική προσέγγιση.Είναι ένας πραγματικός, ψυχολογικός Νόμος, που προάγει την αυτογνωσία και κατ’ επέκταση τη ψυχική υγεία του ανθρώπου και αποτελεί αληθινό κλειδί γνώσης που ανοίγει τις πόρτες στην ιδιαίτερη και λεπτή τέχνη της ψυχοθεραπείας.

Ο ευτυχισμένος άνθρωπος είναι ένας ισορροπημένος άνθρωπος

Η ακόλουθη έκφραση: «Ο δρομέας είναι ευτυχής που τρέχει, ο άλτης είναι ευτυχής που κάνει άλματα, αλλά ο θεατής έχει μόνο την τέρψη». Στοπ! Τι θέλει να πει αυτή η λεπτολογία; Δεν είναι ένα η τέρψη και η ευτυχία; Τι διάκριση πρέπει να κάνουμε ανάμεσα στις δυο; Δεν είναι το ίδιο; Όχι βέβαια! Στο σημείο αυτό, οι φιλόσοφοι ανέπτυξαν πολύ σαφείς ιδέες.

Η τέρψη είναι πρώτα και προπαντός η σωματική, η σαρκική, υλική, αισθηματική και αισθητηριακή τέρψη. Παραδείγματος χάρη, αισθανόμαστε πολύ ζωηρή τέρψη όταν χαϊδεύουμε τη ράχη ενός ζώου, ή, ακόμη καλύτερα, όταν κάποιος άλλος μας χαϊδεύει και μας περιποιείται όπως ένα μικρό παιδί.

Και στο γαστρονομικό επίπεδο μπορεί κανείς να νιώσει πολύ ζωηρή τέρψη: ένα «φιλέτο Ροσίνι» ερεθίζει την αίσθηση της γεύσης μας, και νιώθουμε μια ορισμένη τέρψη- αυτό όμως δε μας δίνει ούτε ίχνος ευτυχίας. Η τέρψη είναι μονόπλευρη αποσπασματική: μπορεί να προκληθεί όταν ρεμβάζουμε μισοκοιμισμένοι στην ακροθαλασσιά κάτω απ’ τον ήλιο, ακόμη κι αν ταυτόχρονα μας ταλαιπωρεί το τσίμπημα μιας σφήκας στο αριστερό μας πόδι. Δεν είναι δυνατόν να είναι κανείς ταυτόχρονα ευτυχισμένος και δυστυχισμένος. Η ευτυχία είναι ένα αδιαίρετο όλο, είναι μια «αισθαντική ολότητα». Μπορούμε επίσης να πούμε ότι είναι η πλήρωση του Είναι, δηλαδή ένα αίσθημα που γεννιέται από το ίδιο μας το πνεύμα και μας βυθίζει σε μια διάθεση που είναι κατ’ ανάγκην ευφορική και όχι δυσάρεστη.

Αν ευτυχία είναι το να νιώθεις καλά μέσα στον εαυτό σου, αυτό δεν πρέπει να συγχέεται με την ευημερία. Στη φιλοσοφία, με τη λέξη ευημερία προσδιορίζουμε την υλική άνεση, τα τεχνικά επιτεύγματα. Άνεση είναι για παράδειγμα η κατοχή ηλεκτρικών συσκευών που διευκολύνουν τη ζωή. Ο κάτοικος του νησιού Μπόρα-Μπόρα της Ταϊτής δε χρειάζεται ηλεκτρικές συσκευές (αν υπάρχει ηλεκτρισμός στο χωριό του) για να ‘ναι ευτυχισμένος;

Όταν προμηθεύεται αυτά τα εξωτερικά σημάδια της σύγχρονης άνεσης, το κάνει από ματαιοδοξία, για να αναμετρηθεί με τον γείτονά του, και για να μη δημιουργήσει την εντύπωση ότι βρίσκεται σε ένδεια. Κι όμως, πόσοι σύγχρονοί μας δεν τον μακαρίζουν για τις κλιματολογικές συνθήκες στις οποίες ζει όπως και για τη «φυσική ζωή» του.

Η ευτυχία δεν πρέπει να συγχέεται με τη χαρά, γιατί κυριεύει τους ανθρώπους πολύ πιο έντονα. Το να ‘σαι ευτυχής σημαίνει να σκας από ικανοποίηση, και προπαντός να έχεις «καθαρή συνείδηση», απαλλαγμένη από κάθε αίσθημα ενοχής. Ο ευτυχισμένος άνθρωπος είναι ένας ισορροπημένος άνθρωπος. Η αταραξία του είναι πλήρης. ‘Έχει την ικανοποίηση του εκπληρωμένου καθήκοντος. Είναι ικανοποιημένος από τον εαυτό του, υπό τις πράξεις και τις αποφάσεις του, ικανοποιημένος από τις σχέσεις του με τους άλλους, από τις ευεργεσίες του. ‘Έχει ενεργήσει καλά, έχει δουλέψει καλά, κι έχει φερθεί καλά: είναι ευτυχισμένος.

ERICH FROMM: Το καλό και το κακό

Ακολουθεί ο επίλογος του έργου του Erich Fromm “Η καρδιά του ανθρώπου”.

Τουλάχιστον, ίσως αξίζει να συνοψίσουμε τα συμπεράσματα της ανάλυσής μας.

(1) Η κακία είναι αποκλειστικά ανθρώπινο φαινόμενο. Πρόκειται για την προσπάθεια οπισθοδρόμησης σε ένα προ-ανθρώπινο στάδιο και εξάλειψης αυτού που είναι αποκλειστικά ανθρώπινο: της λογικής, της αγάπης, της ελευθερίας. Ωστόσο, η κακία δεν είναι μόνο ανθρώπινη αλλά και τραγική. Ακόμη και αν ο άνθρωπος οπισθοδρομήσει στις πιο αρχαϊκές μορφές εμπειρίας, δεν μπορεί ποτέ να πάψει να είναι άνθρωπος. Έτσι η κακία δεν θα τον ικανοποιήσει ποτέ ως λύση. Το ζώο δεν μπορεί να είναι κακό. Δρα σύμφωνα με τις έμφυτες παρορμήσεις, οι οποίες ουσιαστικά υπηρετούν το συμφέρον της επιβίωσής του. Η κακία είναι η προσπάθεια να υπερβεί κανείς την ανθρώπινη και να περάσει στη μη ανθρώπινη σφαίρα. Ωστόσο, είναι βαθιά ανθρώπινη, γιατί ο άνθρωπος δεν μπορεί να γίνει ζώο, όπως δεν μπορεί να γίνει «Θεός». Το Κακό είναι η από πλευράς ανθρώπου απώλεια του εαυτού του στην τραγική προσπάθεια να αποδράσει από το βάρος της ανθρώπινης φύσης του. Και το δυναμικό για Κακό είναι ακόμη μεγαλύτερο, επειδή ο άνθρωπος είναι προικισμένος με μια φαντασία που του επιτρέπει να φανταστεί όλες τις δυνατότητες για Κακό, και έτσι να τις επιθυμήσει και να τις κάνει πραγματικότητα, να τροφοδοτήσει την κακή φαντασία του. Η ιδέα του Καλού και το Κακού που εκφράζεται εδώ αντιστοιχεί ουσιαστικά με εκείνη που εκφράζεται από τον Σπινόζα. “Στο εξής επομένως”, λέει, “θα εννοώ ως καλό αυτό που γνωρίζουμε μετά βεβαιότητας ότι αποτελεί μέσο για να προσεγγίσουμε εγγύτερα στον τύπο της ανθρώπινης φύσης που έχουμε θέσει ενώπιόν μας [το μοντέλο της ανθρώπινης φύσης, όπως το αποκαλεί αλλιώς ο Σπινόζα]- και ως “κακό” αυτό που γνωρίζουμε μετά βεβαιότητας ότι αποτελεί εμπόδιο για μας στην προσέγγιση του προαναφερόμενου τύπου” (Ηθική, IV, Εισαγωγή). Λογικά, για τον Σπινόζα, “ένα άλογο θα καταστραφεί το ίδιο ολοσχερώς αν μετατραπεί σε άνθρωπο, όπως και αν μετατραπεί σε έντομο”. (Στο ίδιο.) Το καλό συνίσταται στη μεταμόρφωση της ύπαρξής μας σε μια όλο και εγγύτερη προσέγγιση της ουσίας μας- το κακό σε μια όλο και μεγαλύτερη αποξένωση μεταξύ ύπαρξης και ουσίας.

(2) Οι βαθμοί της κακίας αποτελούν ταυτόχρονα βαθμούς οπισθοδρόμησης. Το μεγαλύτερο κακό είναι εκείνες οι ορμές που στρέφονται περισσότερο κατά της ζωής- η αγάπη του θανάτου, η αιμομικτική- συμβιωτική παρόρμηση επιστροφής στη μήτρα, στο χώμα, στο μη οργανικό- η ναρκισσιστική αυτοθυσία που κάνει τον άνθρωπο εχθρό της ζωής, ιδιαίτερα επειδή δεν μπορεί να ζήσει στη φυλακή του δικού του Εγώ. Το να ζεις με αυτόν τον τρόπο είναι σαν να ζεις στην “κόλαση”.

(3) Υπάρχει μικρότερο κακό, σύμφωνα με τον μικρότερο βαθμό οπισθοδρόμησης. Υπάρχει έλλειψη αγάπης, έλλειψη λογικής, έλλειψη ενδιαφέροντος, έλλειψη θάρρους.

(4) Η ανθρωπότητα έχει την τάση οπισθοδρόμησης και προόδου- είναι ένας άλλος τρόπος να πούμε ότι ο άνθρωπος έχει την τάση για το καλό και για το κακό. Αν και οι δύο τάσεις βρίσκονται ακόμα σε κάποια ισορροπία, είναι ελεύθερος να επιλέξει, με την προϋπόθεση ότι μπορεί να μετέρχεται της επίγνωσης και να καταβάλλει προσπάθεια. Είναι ελεύθερος να επιλέξει μεταξύ εναλλακτικών οι οποίες καθορίζονται από τη συνολική κατάσταση στην οποία βρίσκεται. Αν ωστόσο η καρδιά του έχει σκληρύνει σε τέτοιο βαθμό που δεν υπάρχει πλέον ισορροπία ανάμεσα στις τάσεις, δεν είναι πια ελεύθερος να επιλέξει. Στην αλληλουχία των γεγονότων που οδηγεί στην απώλεια της ελευθερίας η καταληκτική απόφαση είναι συνήθως μία που ο άνθρωπος δεν μπορεί να λάβει ελεύθερα. Στην πρώτη απόφαση ίσως μπορεί να επιλέξει ελεύθερα αυτό που οδηγεί στο καλό, εφόσον έχει επίγνωση της σημασίας αυτής της πρώτης απόφασης.

(5) Ο άνθρωπος είναι υπεύθυνος μέχρι το σημείο που είναι ελεύθερος να επιλέξει τη δική του πράξη. Όμως η ευθύνη δεν είναι παρά ένα ηθικό αξίωμα και συχνά μια εκλογίκευση της επιθυμίας των αρχών να τον τιμωρήσουν. Ακριβώς επειδή η κακία είναι ανθρώπινη, επειδή είναι η δυνατότητα της οπισθοδρόμησης και της απώλειας της ανθρωπιάς μας, βρίσκεται μέσα σε όλους μας. Όσο περισσότερο το αντιλαμβανόμαστε, τόσο πιο απρόθυμοι είμαστε να διορίσουμε τον εαυτό μας κριτή των άλλων.

(6) Η καρδιά του ανθρώπου μπορεί να σκληρύνει- μπορεί να γίνει απάνθρωπη, αλλά ποτέ μη ανθρώπινη. Πάντα παραμένει η καρδιά του ανθρώπου. Όλους μάς καθορίζει το ότι γεννηθήκαμε άνθρωποι, και επομένως το αδιάπτωτο έργο της επιλογής. Πρέπει να επιλέγουμε τα μέσα μαζί με τους στόχους. Δεν πρέπει να βασιζόμαστε σε κανέναν για να μας σώσει, αλλά να έχουμε πλήρη επίγνωση ότι οι λανθασμένες επιλογές μάς καθιστούν ανίκανους να σώσουμε τον εαυτό μας. Μάλιστα, πρέπει να αποκτήσουμε επίγνωση προκειμένου να επιλέξουμε το καλό- αλλά καμία επίγνωση δεν θα μας βοηθήσει αν έχουμε χάσει τη δυνατότητα να συγκινούμαστε από τα βάσανα ενός άλλου ανθρώπου, από το φιλικό βλέμμα ενός άλλους προσώπου, από το κελάηδημα ενός πουλιού, από το πράσινο του γρασιδιού. Αν ο άνθρωπος γίνει αδιάφορος προς τη ζωή, δεν υπάρχει πια ελπίδα ότι μπορεί να επιλέξει το καλό. Τότε πράγματι η καρδιά του θα έχει σκληρύνει τόσο, που η “ζωή” του θα έχει τελειώσει. Αν αυτό συμβεί σε ολόκληρη την ανθρώπινη φυλή ή στα πιο ισχυρά μέλη της, τότε η ζωή της ανθρωπότητας μπορεί να σβήσει ακριβώς την πιο ελπιδοφόρα στιγμή της.

ERICH FROMM, Η καρδιά του Ανθρώπου

FRANZ KAFKA: Kάθε εσώτερη υποχρέωση που δεν εκπληρώνεται μετατρέπεται σε δυστυχία διαρκείας

Ποιες είναι οι εσώτερες υποχρεώσεις μας, οι οποίες, αν δεν τις φροντίσουμε, μετατρέπονται σε δυστυχία διαρκείας;

Υπάρχει ένα κείμενο το οποίο αποδίδεται στον Μπόρχες και περιγράφει πολύ καλά το τι μπορεί να νιώσει κάποιος που φτάνει σε προχωρημένη ηλικία χωρίς να έχει φροντίσει την ιερότερη υποχρέωσή του:

“'Εχω διαπράξει το χειρότερο από τα αμαρτήματά που μπορεί να διαπράξει άνθρωπος. Δεν υπήρξα ευτυχής. Είθε οι παγετώνες της λήθης να με παρασύρουν και να με αφανίσουν, ανελέητοι. Οι γονείς μου με γέννησαν για το ριψοκίνδυνο και όμορφο παιχνίδι της ζωής, για τη γη, το νερό, τον αέρα, τη φωτιά. Τους απογοήτευσα. Δεν υπήρξα ευτυχής. Δεν εκπληρώθηκε η νεανική τους επιθυμία. Το μυαλό μου προσαρμόστηκε στις συμμετρικές εμμονές της τέχνης, να υφαίνω το τίποτα με το τίποτα. Μου κληροδότησαν αξία. Δεν υπήρξα γενναίος. Δε με εγκαταλείπει. Πάντα είναι πλάι μου η σκιά του ότι έχω υπάρξει δυστυχής”.

Στο ίδιο πνεύμα, ο Ρ.Λ. Στίβενσον, που έγραψε το Νησί των θησαυρών, έλεγε ότι “Δεν υπάρχει καθήκον που να το αμελούμε τόσο πολύ όσο το να είμαστε ευτυχείς”

ΛΙΑΝΤΙΝΗΣ: Ο σύγχρονος κόσμος πεθαίνει

Χάνεται ο σημερινός άνθρωπος. Ο κόσμος, η εποχή μας, ο πολιτισμός μας. Καταποντιζόμαστε όπως η αρχαία εκείνη Ατλαντίδα που γράφει στον Τίμαιο ο Πλάτων.

Αυτά δε σας τα λέω εγώ, ο Δ. Λιαντίνης. Αυτά τα είπανε και τα γράψανε όλοι οι επιφανείς αιματολόγοι του πνεύματος από τον περασμένο κιόλας αιώνα. Ο Φριδερίκος Νίτσε, ο Ντοστογιέβσκι, ο Σπέγγλερ, ο Έλιοτ, ο Κάφκα, ο Φρόυντ, ο Τζόυς, ο δικός μας Καβάφης.

Σας κοιτώ και βλέπω να μην πιστεύετε αυτό που πιστεύουν. Ότι ήρθε η παρακμή και έρχεται και η πτώση του πολιτισμού μας. Σαν την παρακμή και την πτώση της Ρώμης που συμπαράσυρε μαζί της ολόκληρο τον αρχαίο κόσμο. Αλλά το να μην πιστεύετε, αυτό ακριβώς είναι η απόδειξη ότι η γοερή αυτή πρόταση είναι αληθινή. Οι κακές προφητείες της Κασσάνδρας βγαίνουν αληθινές, γιατί κανείς δεν τις πίστευε.

Η αιτία, που ο σύγχρονος κόσμος πεθαίνει είναι ότι έλειψε από τη ζωή μας η αίσθηση του τραγικού. Ξεχάσαμε τον ηρωικό μας αντίλογο με τις Ευμενίδες, που είπε ο Σεφέρης. Μας πήρε ο ύπνος, μας πήραν για πεθαμένους κι έφυγαν βρίζοντας τους θεούς που μας προστατεύουν.

Τι σημαίνει τραγικό, τι σημαίνει αίσθηση του τραγικού, λέει ο Δημήτρης Λιαντίνης;

Την αλήθεια αυτή τη διατύπωσε μαθηματικά ο Δημόκριτος:

«Φυσικώς και αδιδάκτως ο άνθρωπος φεύγει μεν την αλγηδόνα, διώκει δε την ηδονήν».

Και εδώ είναι το δύσκολο. Ο άνθρωπος, προπαντός σήμερα, με το ευδαιμονιστικό ιδεώδες που τον κατακλύζει ζητά μόνο τη χαρά και αποστρέφει το πρόσωπό του στη λύπη. Με άλλα λόγια έγινε μισός και μισερός. Έγινε μονοσήμαντος, ανισόποδος και ανισοσκελής και ανισόρροπος. Έγινε μ’ ένα λόγο αφύσικος.

Μεταχειρίζεται μόνο το Είναι της φύσης και παροπλίζει το Μηδέν. Αποτέλεσμα ο πολιτισμός του, ο τρόπος της ζωής του δηλαδή, είναι της παρακμής και της αποσύνθεσης. Είναι η λευχαιμία του σύγχρονου πολιτισμού που επισήμαναν εκείνοι οι επιφανείς αιματολόγοι που ανέφερα στην αρχή.

Η ευθύνη μας για τις μέλλουσες γενεές είναι ανυπολόγιστη. Γιατί με την παιδεία που δίνουμε στα παιδιά μας τους κρύβουμε συστηματικά την κακή όψη της φύσης και της ζωής. Το αίσθημα του τραγικού το κρύψαμε στη σπηλιά όπως φυλάκισε ο Σίσυφος το θάνατο. Και αλίμονο στο Σίσυφο, όταν ψηλά από τον Όλυμπο θα αντιληφθούν οι θεοί την πονηριά του.

ΤΟΜΑΣ ΧΟΜΠΣ: Απαίσια, κτηνώδης και σύντομη

Ο Τόμας Χομπς (1588-1679) ήταν ένας από τους σπουδαιότερους Άγγλους πολιτικούς στοχαστές. Λιγότερο γνωστό είναι ότι ήταν φανατικός με τη σωματική άσκηση. Κάθε πρωί έκανε έναν μακρύ περίπατο, δρασκελίζοντας λόφους μέχρις εξάντλησης. Σε περίπτωση που του ερχόταν καμιά καλή ιδέα ενόσω ήταν έξω, είχε ένα ειδικό ραβδί με ένα σκαφτό μελανοδοχείο στη λαβή. Αυτός ο ψηλός, ερυθροπρόσωπος, εύθυμος άνδρας με το μουστάκι και το κοντό μουσάκι υπήρξε φιλάσθενο παιδί. Όμως ως ενήλικας ήταν εξαιρετικά υγιής, και σε μεγάλη ηλικία έπαιζε μάλιστα και τένις. Έτρωγε πολλά ψάρια, έπινε ελάχιστο κρασί, και τραγούδαγε – σε κλειστά δωμάτια, χωρίς να ακούγεται- για να εξασκεί τους πνεύμονές του. Και, φυσικά, όπως πολλοί φιλόσοφοι, το μυαλό του ήταν άκρως δραστήριο. Ίο αποτέλεσμα ήταν να ζήσει 91 χρόνια, ένα εκπληκτικό νούμερο για τον 17ο αιώνα, όταν το μέσο προσδόκιμο ζωής ήταν 35 χρόνια.

Παρά τον προσηνή χαρακτήρα του, ο Χομπς, όπως και ο Μακιαβέλλι, δεν είχε σε ιδιαίτερη εκτίμηση τους ανθρώπους. Πίστευε πως είμαστε όλοι εγωιστές και πως μας παρακινούν ο φόβος του θανάτου και η ελπίδα του προσωπικού κέρδους. Όλοι μας πασχίζουμε να εξουσιάζουμε τους άλλους, είτε το συνειδητοποιούμε είτε όχι. Αν δεν αποδέχεστε την εικόνα που έχει ο Χομπς για την ανθρωπότητα, γιατί κλειδώνετε την πόρτα όταν φεύγετε από το σπίτι; Μήπως επειδή ξέρετε ότι υπάρχουν πολλοί εκεί έξω που ευχαρίστως θα έκλεβαν όλα σας τα υπάρχοντα; Ωστόσο, θα υποστηρίζατε πως μόνο κάποιοι άνθρωποι είναι εγωιστές. Ο Χομπς διαφωνούσε. Πίστευε πως κατά βάθος όλοι είμαστε εγωιστές, και ότι αυτό που πραγματικά μας αναχαιτίζει είναι η ισχύς του νόμου και η απειλή της τιμωρίας.

Το αποτέλεσμα όλων αυτών, όπως πίστευε, ήταν ότι αν η κοινωνία διαλυόταν και έπρεπε να ζήσετε σε αυτό που ονόμαζε «φυσική κατάσταση», δίχως νόμους ή κανέναν με την εξουσία να τους φτιάξει, εσείς, όπως όλοι, θα κλέβατε και θα σκοτώνατε αν ήταν απαραίτητο. Τουλάχιστον, θα έπρεπε να το κάνετε προκειμένου να συνεχίζατε να ζείτε. Σε έναν κόσμο ανεπαρκών φυσικών πόρων, ιδίως αν παλεύατε να βρείτε τροφή και νερό για να επιβιώσετε, θα ήταν λογικό να σκοτώσετε άλλους ανθρώπους προτού σας σκότωναν εκείνοι. Στην αξιομνημόνευτη περιγραφή του Χομπς, η ζωή εκτός κοινωνίας θα ήταν «μοναχική, φτωχή, απαίσια, κτηνώδης και σύντομη».

Αφαιρέστε την εξουσία του κράτους να εμποδίζει τους ανθρώπους από το να καταπατούν τη γη των άλλων και να σκοτώνουν όποιον θέλουν, και το αποτέλεσμα είναι ένας ατέλειωτος πόλεμος όλων εναντίον όλων. Δύσκολα φανταζόμαστε χειρότερη κατάσταση. Σε αυτό τον κόσμο της ανομίας ακόμα και οι ισχυροί δε θα ήταν ασφαλείς για πολύ. Όλοι μας πρέπει να κοιμόμαστε, και όταν πέφτουμε για ύπνο είμαστε ευάλωτοι στην επίθεση. Ακόμα και οι ανίσχυροι, αν είναι αρκούντως πανούργοι, θα μπορούσαν να καταστρέψουν τους ισχυρούς.

Θα φανταζόσασταν πως ένας τρόπος να αποφύγουμε τον θάνατο θα ήταν να συμπράξουμε με φίλους. Το πρόβλημα είναι ότι δε θα ήσασταν σίγουροι ποιος είναι αξιόπιστος. Αν οι άλλοι σας υπόσχονταν βοήθεια, τότε μπορεί κάποια στιγμή να τους συνέφερε να αθετήσουν την υπόσχεσή τους. Κάθε δραστηριότητα που θα απαιτούσε συνεργασία, όπως η παραγωγή τροφής σε μεγάλη κλίμακα ή το χτίσιμο σπιτιών, θα ήταν αδύνατη δίχως ένα στοιχειώδες επίπεδο εμπιστοσύνης. Δε θα ξέρατε ότι σας έχουν ξεγελάσει παρά όταν θα ήταν πια αργά, και ίσως μέχρι εκείνη τη στιγμή θα σας την είχαν φέρει κυριολεκτικά πισώπλατα. Κανείς δε θα βρισκόταν εκεί για να τιμωρήσει τον άνθρωπο που θα σας μαχαίρωνε πισώπλατα. Οι εχθροί σας θα μπορούσαν να είναι παντού. Θα ζούσατε όλη σας τη ζωή μόνοι σας, με τον φόβο της επίθεσης. Αυτή η προοπτική δεν είναι καθόλου ελκυστική.

Η λύση, υποστήριξε ο Χομπς, είναι να θέσουμε επικεφαλής ένα ισχυρό άτομο ή κοινοβούλιο. Τα άτομα στη φυσική κατάσταση θα πρέπει να συστήσουν ένα «κοινωνικό συμβόλαιο», τη συμφωνία να εγκαταλείψουν μερικές από τις επικίνδυνες ελευθερίες τους για χάρη της ασφάλειας. Δίχως αυτό που αποκαλούσε «κυρίαρχος», η ζωή θα ήταν μια κόλαση. Αυτός ο κυρίαρχος θα είχε λάβει το δικαίωμα να τιμωρεί αυστηρά όποιον υπερέβαινε τα όρια. Ο Χομπς πίστευε πως υπάρχουν ορισμένοι φυσικοί νόμοι τους οποίους θα αναγνωρίζαμε ως σημαντικούς, όπως ότι οφείλουμε να μεταχειριζόμαστε τους άλλους όπως θα περιμέναμε να μας μεταχειρίζονται αυτοί. Οι νόμοι δεν έχουν αξία αν δεν υπάρχουν κάποια άτομα ή πράγματα αρκούντως ισχυρά ώστε να κάνουν τους πάντες να τους τηρούν. Δίχως νόμους και δίχως έναν ισχυρό κυρίαρχο, οι άνθρωποι στη φυσική κατάσταση πρέπει να αναμένουν τον βίαιο θάνατο. Η μόνη παρηγοριά είναι ότι μια τέτοια ζωή θα ήταν συντομότατη.

Ο Λεβιάθαν (1651), το σημαντικότερο βιβλίο του Χομπς, εξηγεί λεπτομερώς τα αναγκαία βήματα για να κινηθούμε από την εφιαλτική συνθήκη της φυσικής κατάστασης σε μια ασφαλή κοινωνία όπου η ζωή είναι ανεκτή. Ο «Λεβιάθαν» ήταν ένα γιγάντιο θαλάσσιο τέρας που περιγράφεται στη Βίβλο. Για τον Χομπς, είναι μια αναφορά στη μεγάλη ισχύ του κράτους. Ο Λεβιάθαν αρχίζει με την εικόνα ενός γίγαντα πάνω σε έναν λόφο, ο οποίος κρατά ένα σπαθί και ένα σκήπτρο. Αυτή η μορφή τελείται από πολλούς μικρότερους ανθρώπους που αναγνωρίζονται ως μεμονωμένα άτομα. Ο γίγαντας αντιπροσωπεύει το ισχυρό κράτος με τον κυρίαρχο επικεφαλής. Δίχως έναν κυρίαρχο, πίστευε ο Χομπς, όλα θα κατέρρεαν και η κοινωνία θα αποσυντίθετο σε ξεχωριστούς ανθρώπους έτοιμους να αλληλοσπαραχτούν για να επιβιώσουν.

Τα άτομα στη φυσική κατάσταση έχουν συνεπώς πολύ καλούς λόγους να θέλουν να συνεργαστούν και να αναζητήσουν την ειρήνη. Αυτός είναι ο μόνος τρόπος να προστατευτούν. Ειδάλλως, η ζωή τους θα ήταν φοβερή. Η ασφάλεια είναι σημαντικότερη από την ελευθερία. Ο φόβος του θανάτου ωθεί τους ανθρώπους στον σχηματισμό μιας κοινωνίας. Ο Χομπς πίστευε ότι οι άνθρωποι θα συναινούσαν στην παραχώρηση αρκετής ελευθερίας προκειμένου να συστήσουν ένα κοινωνικό συμβόλαιο μεταξύ τους, μια υπόσχεση να αφήσουν τον κυρίαρχο να τους επιβάλλει νόμους. Μια ισχυρή εξουσία είναι προτιμότερη από έναν πόλεμο όλων εναντίον όλων.

Όπως πολλοί στοχαστές της εποχής του, ο Χομπς δεν ήταν μόνο φιλόσοφος – ήταν αυτό που αποκαλούμε αναγεννησιακός άνθρωπος. Ενδιαφερόταν βαθιά για τη γεωμετρία και την επιστήμη, καθώς και για την αρχαία ιστορία. Αγαπούσε τη λογοτεχνία και όταν ήταν νεαρός έγραφε και μετέφραζε λογοτεχνία. Στη φιλοσοφία, με την οποία ασχολήθηκε όταν έγινε μεσήλικας, ήταν υλιστής, δηλαδή πίστευε ότι οι άνθρωποι είναι απλώς σωματικά όντα. Δεν υπάρχει ψυχή: είμαστε απλώς σώματα, δηλαδή πολύπλοκες μηχανές.

Οι επικριτές του Χομπς πιστεύουν πως το παρατράβηξε κατά το ότι επέτρεψε στον κυρίαρχο, είτε ήταν βασιλιάς είτε βασίλισσα είτε κοινοβούλιο, να έχει μες στην κοινωνία τόση εξουσία πάνω στο άτομο. Το κράτος που περιγράφει είναι αυτό που σήμερα θα ονομάζαμε αυταρχικό: ένα κράτος όπου ο κυρίαρχος έχει σχεδόν απεριόριστη εξουσία πάνω στους πολίτες. H ειρήνη μπορεί να είναι επιθυμητή, και ο φόβος του βίαιου θανάτου ένα ισχυρό κίνητρο για να υποκύπτουμε σε δυνάμεις που αποβλέπουν στη διατήρηση της ειρήνης. Αλλά το να παραχωρούμε τόση εξουσία σε ένα άτομο ή μια ομάδα ατόμων είναι ίσως επικίνδυνο. Ο Χομπς δεν πίστευε στη δημοκρατία, δεν πίστευε στην ικανότητα των ανθρώπων να λαμβάνουν αποφάσεις για τον εαυτό τους. Αν όμως γνώριζε τα τρομερά εγκλήματα των τυράννων στον 20ό αιώνα, μπορεί να άλλαζε γνώμη.

Μήνυμα που εστάλη, δεν σημαίνει πάντα ότι ελήφθη. Οι λειτουργίες της γλώσσας

Το επικοινωνιακό μοντέλο του Jakobson

 

Ο Roman Jakobson, μεγάλος γλωσσολόγος και θεωρητικός της λογοτεχνίας, έχτισε τη θεωρία του για το επικοινωνιακό μοντέλο, στο οποίο συμμετέχουν έξι βασικοί παράγοντες και παράλληλα διέκρινε την αντιστοιχία που δημιουργούν με λειτουργίες της γλώσσας.

Το μοντέλο που πρότεινε ο Jakobson, πρόκειται για έναν πολυποίκιλο κώδικα που αντανακλά κυρίως τις ανθρώπινες λειτουργίες της γλώσσας και επειδή μπορεί να δυσκολεύει, θα το εξετάσουμε αναλυτικά και με παραδείγματα!

 

Οι βασικοί παράγοντες στη μετάδοση της επικοινωνίας είναι οι εξής:
 

1) πομπός (αυτός που στέλνει το μήνυμα, ο ομιλητής/αποστολέας)

2) δέκτης (αυτός που λαμβάνει το μήνυμα, ο ακροατής/παραλήπτης)

3) μήνυμα (ό,τι στέλνει ο πομπός)

4) επικοινωνιακός κώδικας (η γλώσσα, που πρέπει να είναι κοινή για πομπό και δέκτη)

5) πλαίσιο αναφοράς (το αναφερόμενο, αυτό που δείχνει η λέξη. Αφορά το θέμα, την πληροφορία)

6) δίαυλος επικοινωνίας (το “κανάλι” μεταξύ πομπού – δέκτη)
 

Ο καθένας από τους παραπάνω παράγοντες ορίζει και μια λειτουργία της γλώσσας:
 

1) Πομπός –> συναισθηματική/εκφραστική/συγκινησιακή λειτουργία, καθώς αυτός είναι που πλάθει το μήνυμα, δίνει μορφή στο περιεχόμενο και διαμορφώνει μια συγκεκριμένη στάση απέναντί του. Το μήνυμα είναι συνήθως σε α’ πρόσωπο, με επιφωνήματα, τονικό χρωματισμό κ.α. Π.χ: Αχ! Αγαπώ τόσο τα ταξίδια!
 

2) Δέκτης –> βουλητική/προστακτική/κλητική λειτουργία, επειδή απευθύνεται προς τον δέκτη για να εκφράσει: επιθυμία, προσταγή ή επίκληση, ώστε να πραγματοποιηθεί ένα πρακτικό αποτέλεσμα. Π.χ: Φέρε μου ένα ποτήρι νερό!
 

3) Μήνυμα –> ποιητική χρήση της γλώσσας, καθώς η σημασία περνάει στην επεξεργασία και τη μορφή του ίδιου του μηνύματος. Μπορεί να είναι έντονα τα υφολογικά χαρακτηριστικά ή να υπάρχει ομοιοκαταληξία. Π.χ: Τον κοίταξε θυμωμένα και το βλέμμα της φώτισε σαν αστραπή…
 

4) Επικοινωνιακός κώδικας –> μεταγλωσσική/διαγλωσσική λειτουργία. Αυτή η λειτουργία, επιτρέπει να μιλάμε για μια γλώσσα κάνοντας χρήση της ίδιας αυτής γλώσσας. Π.χ: “πόλεμος” σημαίνει “σύγκρουση, ένοπλη σύρραξη μεταξύ μεγάλων ομάδων ανθρώπων”, “τι εννοείς;”
 

5) Πλαίσιο αναφοράς –> αναφορική/δηλωτική/παραστατική λειτουργία, όπως το λέει και η λέξη από μόνη της: δηλώνει, πληροφορεί για κάτι. Π.χ: Χιονίζει.
 

6) Δίαυλος –> φατική λειτουργία, η οποία ελέγχει την αποτελεσματικότητα του αγωγού, άρα και της επικοινωνίας και έτσι την προωθεί ή την τερματίζει. Δεν δίνει απαραίτητα σημασία στο μήνυμα. Π.χ: “εμπρός;” (στο τηλέφωνο), “έλα βρε, σώπα!”, “εντάξει, τα λέμε αύριο, ε;”
 

Πρέπει να σημειωθεί πως στην ουσία αυτές οι λειτουργίες δείχνουν έξι όψεις, μέσα απ’ τις οποίες μπορούμε να εξετάσουμε τη γλωσσική πράξη, δηλαδή την πράξη που πραγματοποιούμε όταν λέμε ή γράφουμε κάτι, πάντα μέσα σ’ ένα επικοινωνιακό πλαίσιο και για να εξυπηρετήσουμε κάποιον επικοινωνιακό σκοπό (π.χ η αποστήθιση δεν αποτελεί γλωσσική πράξη). Ο Jakobson αναφερόταν πολύ συχνά στον Stanislavsky, ο οποίος ζητούσε από τους ηθοποιούς του να πουν τη φράση “σήμερα το απόγευμα” με σαράντα διαφορετικούς τρόπους, ώστε οι ακροατές να καταλαβαίνουν κάθε φορά και μια διαφορετική ψυχική κατάσταση!

Φοίνικας: το μυθικό πουλί των Ελλήνων και τον κύκλο του

Η Φιλική Εταιρεία χρησιμοποίησε τον Φοίνικα ως σύμβολο του Ελληνικού κράτους που ξαναγεννιέται από τη στάχτη του. Ο Α. Υψηλάντης στη σημαία του Ιερού Λόγου και ο Καποδίστριας τον καθιέρωσε επίσημο έμβλημα του κράτους και το απεικόνισε πάνω στα νομίσματα και τις σφραγίδες.

Από τον Ησίοδο τον -8ο αιώνα, έχουμε την αρχαιότερη αναφορά για τον Φοίνικα, που τον ταυτίζει με τον ήλιο και τον Απόλλωνα.

 

Κατά τον Ηρόδοτο είχε το μέγεθος του αετού και πούπουλα χρυσοκόκκινα (βιβλ. 2,73). Κάθε 500 χρόνια ερχόταν από την Αραβία στην Ηλιούπολη της Αιγύπτου, μεταφέροντας το νεκρό πατέρα του, τον οποίο τύλιγε σε σχήμα αβγού μέσα σε σμύρνα και τον έθαβε στο ιερό του Ήλιου. Ο Έλληνας ιστορικός Ηρόδοτος, λέει: «Δεν έχω δει ποτέ αυτό το πουλί παρά μόνο σε εικόνες. Μέρη του φτερώματός του έχουν το χρυσό χρώμα και άλλα βαθυκόκκινο και μοιάζει στο περίγραμμα και τις διαστάσεις με αετό.

Το πουλί αυτό μοιάζει με μεγάλο αετό ή με ερωδιό με χρυσό και κόκκινο φτέρωμα αν και ο κινέζικος έχει πέντε χρώματα. Του δίνουν πολλές ηλικίες, 500, 540, 1000, 1461, 12.994 χρόνια. Αυτός είναι ο Φοίνικας που γνωρίζουμε, το πουλί που αναγεννάτε μέσα από τις στάχτες του». Ο Φοίνικας δεν ζει με φρούτα ή λουλούδια, αλλά με μία υγρή κολλώδη ουσία, όπως το ρετσίνι, που ευωδιάζει λιβάνι. Μύρα η κομμιοφόρος.

Κατά τον Πλίνιο ένας μόνο Φοίνικας υπάρχει σ` ολόκληρο τον κόσμο. Όταν γερνά, κατασκευάζει φωλιά με κλαδιά αρωματικών φυτών, τη γεμίζει με αρώματα και πεθαίνει καιόμενος μέσα σ` αυτή. Από τη στάχτη του ξαναγεννιέται και μεταφέρει τα λείψανα της προηγούμενης υπάρξεώς του μαζί και της φωλιάς του στην πόλη του Ήλιου για ταφή.

Ο Πλίνιος ο πρεσβύτερος γράφει ότι: «Ο Φοίνικας ζούσε 1.460 έτη και οι ενδείξεις της επιστροφής του δίνονταν από τις κινήσεις των αστέρων». Ο Πλατωνικός Φιλόσοφος Κέλσιος, στο έργο του «Αληθής Λόγος», μας λέει: Ένα πουλί της Αραβίας, ο Φοίνικας, κουβαλά στην Αίγυπτο τον νεκρό πατέρα του τυλιγμένο σε σμύρνα (βαλσαμόδεντρο) και τον αποθέτει στο τέμενος του ήλιου.

Ο Οβίδιος μας λέει, ο Φοίνικας έρχεται από την Ασσυρία, αλλά αυτό το πουλί εμφανίζεται σε πολλά μέρη του κόσμου. Όλα αυτά τα πουλιά έχουν ταυτιστεί με τον ήλιο και μοιάζουν πολύ στο πουλί που περιγράφει ο Οβίδιος. Ο Οβίδιος στο έργο του «Μεταμορφώσεις» γράφει τα εξής για τον Φοίνικα: «Ο Φοίνικας, όπως τον ονομάζουν οι Έλληνες, είναι ένα μυθικό πουλί, που αναγεννάτε από την τέφρα του.

Είναι ένα ιερό πουλί που έρχεται πάντα από την ανατολή και φέρνει τον πατέρα του βαλσαμωμένο μέσα σε μια σφαίρα γεμάτη μύρο και πηγαίνει και την αφήνει μέσα στον ναό του Ηλίου της Ηλιούπολης. Εκεί χτίζει και την φωλιά του στην πέτρα του ηλίου, και από εκεί χανόταν μέσα στις φλόγες όταν ήθελε να φύγει. Οι Αιγύπτιοι ονόμαζαν το πουλί αυτό «Μπενού» και το ταύτιζαν με τον θεό Ατούμ, θεό της δημιουργίας, κατόπιν με τον Ρα και τέλος με τον Όσιρι. Τα κείμενα των πυραμίδων τοποθετούν το γεγονός της δημιουργίας και των Ζεπ Τεπί (θεοί) στην Ηλιούπολη, στον «Ναό του Φοίνικα».

Σύμφωνα με την παράδοση, ο Φοίνικας, αυτό το εξαίσιο πουλί, εμφανίζεται σαν από θαύμα πάντα από τον ανατολικό ορίζοντα κατά την διάρκεια παγιωμένων σημείων του ουρανού, για να αναγγείλει την αρχή μιας νέας κοσμικής εποχής. Επέστρεφε στην Ηλιούπολη αναγεννημένος κάθε 1.460 χρόνια, όταν έκλεινε ο Σωθικός (Σειριακός) κύκλος, ο οποίος και ονομαζόταν «Ιδανικό Νέο Έτος» και συνέπιπτε με την ηλιακή αύξηση του Σειρίου.

Οι περισσότεροι σύγχρονοι ερευνητές της αρχαίας αιγυπτιακής θρησκείας αναφέρουν ότι τα μυστήρια της Αιγύπτου ή «Μυστήρια του Όσιρι» θεσπίστηκαν από τον Ερμή τον Τρισμέγιστο, που ήταν παιδαγωγός του Όσιρι. Σχεδόν όλες οι πληροφορίες για τα αιγυπτιακά Μυστήρια προέρχονται από τον Έλληνα ιστορικό Ηρόδοτο. Έδρα των αιγυπτιακών μυστηρίων ήταν η πόλη Άβυδος, με τον μεγαλοπρεπή ναό του θεού «Ήλιου – Ρα». Όμως τα πιο μεγάλα και τα πιο ιερά μυστήρια της αιγυπτιακής θρησκείας ήταν τα «Μυστήρια του Φοίνικα» στην Ηλιούπολη.

Ο Φοίνικας ήταν ένα ιερό πουλί γνωστό σαν «Πνεύμα του Αναστημένου Όσιρι», το οποίο, σύμφωνα με τις θρησκευτικές δοξασίες της Αιγύπτου, ζούσε στον αστερισμό του Σειρίου.

Ήταν το θεϊκό σύμβολο του Όσιρι και δήλωνε την αναγέννηση, η οποία άρχιζε από το «Μέγαρο του Φοίνικα» της Ηλιούπολης, όπως αναφέρουν τα κείμενα της πυραμίδας Τεξτς. Ο Γερμανός φιλόλογος Αδόλφος Έρμαν αναφέρει τα εδάφια των ταφικών μνημείων στα οποία είναι γραμμένα τα εξής: «Η ψυχή του Όσιρι κατοικεί στο πουλί Μπενού (Φοίνικας)». Ο ίδιος ο Όσιρις λέει: «Είμαι ο μεγάλος Φοίνικας που είναι το Ένα. Είμαι ο Όσιρις που έρχομαι από τον Σείριο. Είμαι ο επιβλέπων των πάντων»

Ο Πλούταρχος εξηγεί, ότι όλα τα ονόματα των Αιγυπτίων Θεών είναι Ελληνικά, και τα μετέφεραν στην Αίγυπτο, από την Ελλάδα οι εκάστοτε μεταναστεύσαντες Έλληνες. Επί πλέον (ο Πλούταρχος) ως ιερέας του Απόλλωνος στους Δελφούς, μας φανερώνει ότι η θεά Αθηνά και η Ίσις, είναι το ίδιο πρόσωπο, η ίδια θεότης με διαφορετικό όνομα. Καθώς και ο θεός Ώρος ταυτίζεται υπό των Ελλήνων με τον Απόλλωνα. Δηλαδή οι (αρχαίοι) Αιγύπτιοι και οι Έλληνες είχαν τους ίδιους Θεούς με διαφορετικά ονόματα και αυτό μας υποδεικνύει κοινή καταγωγή μεταξύ τους.

Ο Πλούταρχος στο έργο του «Περί Ίσιδος και Οσίριδος» μας δηλώνει ότι η θεά Ίσις συμβολίζει το άστρο του Κυνός Σείριον ή Σώθιν «Εγώ ειμί η εν τω άστρω τω Κυνί επιτέλλουσα, κατακολουθών τω Ωρίωνι τω αστερισμώ του Οσίριδος» (Δαμάσκιος παρά Hopner). «Υπό των Ελλήνων (συνεχίζει ο Πλούταρχος) Κύων καλείται η ψυχή της Ίσιδος, Σώθις δε υπό των Αιγυπτίων, Ωρίων δε, η ψυχή του Ώρου, η δε ψυχή του Τυφώνος, Άρκτος. Οι δε ψυχές τους λάμπουν ως άστρα στον ουρανό. Επί πλέον αναφέρει «τον Θεό Όσιρι, ως στρατηγό και πλοίαρχο του Κανώβου, το οποίον πλοίο, ονομάζουν οι Έλληνες ΑΡΓΩ».

Ο αστερισμός Της Αργούς, δεν απέχει μακριά από τους αστερισμούς του Ωρίωνος και του Κυνός, από τους οποίους ο πρώτος εθεωρείτο ως ο ιερός αστερισμός του Ώρου και ο δεύτερος της Ίσιδος». Ο Όσιρις, εξομοιώθηκε με πολλές θεότητες του Ελληνικού πάνθεου, κυρίως δε με τον Διόνυσο και τον Άδη. Όντας αρχικά θεός της φύσης, ενσάρκωση του πνεύματος της βλάστησης, που πεθαίνει κατά το θερισμό και αναγεννάται όταν φυτρώνει ο σπόρος, ο Όσιρις λατρεύθηκε σε ολόκληρη την αρχαία Αίγυπτο ως θεός των νεκρών. Ο Όσιρις μαζί με τον Σέραπη χαρακτηρίζονταν Άζωνοι θεοί.

Σύμφωνα με πανάρχαιες παραδόσεις όλων των ιστορικών λαών του πλανήτη, οι Θεοί μας, τα ουράνια όντα, επιστρέφουν σε τακτά χρονικά διαστήματα, κάθε 13.000 χρόνια στην αρχή ή στο τέλος ή και στο μέσον του ζωδιακού κύκλου, που διαρκεί 25.920 χρόνια.

Σύμφωνα με μαρτυρίες αρχαίων ιστορικών, που αναφέρονται στο «Ημερολόγιο της Πέτρας» που υπήρχε στην επικάλυψη της μεγάλης πυραμίδας, προκύπτει ότι ο νέος «Κύκλος του Φοίνικα» συμπίπτει με το κλείσιμο της ζωδιακής τροχιάς της Γης, που έγινε στις 21-12-2012 του ισχύοντος σήμερα ημερολογίου.

NASA: Ποιες απαντήσεις θα δώσει στους επιστήμονες η αποστολή Mars 2020 Perseverance

Η NASA θα ξεκινήσει το πρώτο βήμα για τη δημιουργία αποικίας στον Άρη. Το πρώτο πλάνο αφορά την αποικία στη Σελήνη και σε σύντομο χρονικό διάστημα, την ανθρώπινη παρουσία στον «Κόκκινο Πλανήτη». Το αμέσως επόμενο διάστημα, η NASA θα ξεκινήσει την αποστολή Mars 2020 Perseverance από το Ακρωτήριο Κανάβεραλ της Φλόριντα.

Φορτωμένο με επιστημονικά όργανα, προηγμένες υπολογιστικές δυνατότητες προσγείωσης και άλλα νέα συστήματα, το Perseverance rover είναι το μεγαλύτερο, βαρύτερο και πιο εξελιγμένο όχημα που έχει στείλει ποτέ η NASA στον Κόκκινο Πλανήτη.

 

«Το Perseverance θέτει ένα νέο όριο για τις φιλοδοξίες μας στον Άρη», δήλωσε η Lori Glaze, διευθύντρια πλανητικών επιστημών στα κεντρικά γραφεία της NASA στην Ουάσιγκτον. «Θα πλησιάσουμε περισσότερο από ποτέ άλλοτε για να απαντήσουμε σε μερικές από τις πιο μακροχρόνιες ερωτήσεις της επιστήμης σχετικά με τον Κόκκινο Πλανήτη, συμπεριλαμβανομένου του κατά πόσον η ζωή προέκυψε ποτέ εκεί».

 

Πρόκειται στην ουσία για τον προάγγελο όσων θα ακολουθήσουν στο μεγαλόπνοο σχέδιο για τον αποικισμό στον Άρη. Είναι ίσως ένα από τα μεγαλύτερα επιτεύγματα της ανθρωπότητας και κρίσιμο για την πορεία του είδους μας στις επόμενες γενεές. Για τους λόγους αυτούς και για πολλούς ακόμα, παρουσιάζουμε επτά πράγματα που θα έπρεπε να γνωρίζουμε για τη σπουδαία αυτή αποστολή:

1. Το Perseverance rover βασίζεται στο πνεύμα της NASA να ξεπεράσει τις προκλήσεις

Το rover έχει μια δύσκολη αποστολή. Όχι μόνο πρέπει να προσγειωθεί σε έναν απρόβλεπτο πλανήτη, αλλά πρέπει να εργαστεί για τους επιστημονικούς του στόχους: να αναζητήσει σημάδια αρχαίας μικροβιακής ζωής, να χαρακτηρίσει τη γεωλογία και το κλίμα του πλανήτη, να συλλέξει προσεκτικά επιλεγμένα δείγματα βράχων και ιζημάτων για μελλοντική επιστροφή στη Γη και να ανοίξει τον δρόμο για την ανθρώπινη εξερεύνηση πέρα ​​από τη Σελήνη.

Αυτές οι δραστηριότητες υποδηλώνουν γιατί η NASA επέλεξε το όνομα Perseverance από τα 28.000 δοκίμια που υποβλήθηκαν κατά τη διάρκεια του διαγωνισμού "Name the Rover". Λόγω της πανδημίας του κορωνοϊού, οι μήνες που προηγήθηκαν της κυκλοφορίας απαιτούσαν δημιουργική επίλυση προβλημάτων, ομαδική εργασία και αποφασιστικότητα.

«Η κατασκευή αυτού του απίστευτα εξελιγμένου rover ήταν το πιο δύσκολο πράγμα που έχω συμμετάσχει ποτέ ως μηχανικός», δήλωσε ο Ray Baker, διευθυντής συστήματος πτήσης της αποστολής στο εργαστήριο Jet Propulsion της NASA στη Νότια Καλιφόρνια. «Ενώ ο κορωνοϊός πρόσθεσε σημαντικές προκλήσεις και logistics, η ομάδα έδειξε μεγάλη αποφασιστικότητα και επιμέλεια για να φτιάξει ένα rover που μπορούμε να είμαστε περήφανοι που θα το στείλουμε στον Άρη», πρόσθεσε.

2. Το Perseverance βασίζεται στην εμπειρία άλλων rover του Άρη

Ο μέτριος πρώτος δρομέας της NASA - Sojourner - απέδειξε το 1997 ότι ένα ρομπότ θα μπορούσε να ερευνήσει στον Κόκκινο Πλανήτη. Τα Spirit και Opportunity, που προσγειώθηκαν το 2004, βρήκαν στοιχεία ότι ο πλανήτης φιλοξένησε κάποτε τρεχούμενο νερό πριν γίνει παγωμένη έρημος. To Curiosity, το οποίο εξερευνά τον Άρη από το 2012, ανακάλυψε ότι ο τόπος προσγείωσής του, ο Gale Crater, ήταν μία λίμνη πριν από δισεκατομμύρια χρόνια, με ένα περιβάλλον που θα μπορούσε να υποστηρίξει τη μικροβιακή ζωή.

Το Perseverance στοχεύει να κάνει το επόμενο βήμα, επιδιώκοντας, ως πρωταρχικό στόχο, να απαντήσει σε ένα από τα βασικά ερωτήματα της αστροβιολογίας: Υπάρχουν σημάδια ότι υπήρχε κάποτε ζωή στον Άρη;

3. Το rover θα προσγειωθεί σε ένα μέρος με υψηλές δυνατότητες εύρεσης σημείων προηγούμενης μικροβιακής ζωής

Ο κρατήρας Jezero έχει πλάτος 28 μίλια (45 χιλιόμετρα) και βρίσκεται στη δυτική άκρη του Isidis Planitia, μια γιγαντιαία λεκάνη ακριβώς βόρεια του ισημερινού του Άρη που έσκαψε πολύ καιρό όταν ένας διαστημικός βράχος έπληξε την επιφάνεια. Κάποτε μεταξύ 3 δισεκατομμυρίων και 4 δισεκατομμυρίων ετών πριν στο Jezero, ένα ποτάμι έρεε από τη λίμνη Tahoe.

«Η επιστημονική ομάδα είχε πολλές συζητήσεις εσωτερικά και εξωτερικά σχετικά με το πού πρέπει να πάει η επόμενη αποστολή», είπε ο Ken Farley, επιστήμονας του έργου της αποστολής, με έδρα το Caltech της Πασαντένα. «Τελικά επιλέξαμε τον κρατήρα Jezero επειδή είναι μια πολλά υποσχόμενη τοποθεσία για την εύρεση οργανικών μορίων και άλλων πιθανών ενδείξεων μικροβιακής ζωής», τόνισε.

4. Το Perseverance θα συλλέξει σημαντικά δεδομένα σχετικά με τη γεωλογία και το κλίμα του Άρη

Τα όργανα που βρίσκονται σε τροχιά γύρω από τον Άρη συλλέγουν εικόνες και άλλα δεδομένα από τον κρατήρα Jezero από περίπου 200 μίλια (322 χιλιόμετρα) υψόμετρο, αλλά η εύρεση σημείων αρχαίας ζωής στην επιφάνεια θα απαιτήσει πολύ πιο προσεκτική επιθεώρηση. Απαιτεί ένα rover όπως το Perseverance, το οποίο μπορεί να αναζητήσει σημάδια που μπορεί να σχετίζονται με τη ζωή και να αναλύσει το πλαίσιο στο οποίο βρέθηκαν, να δουν αν ήταν βιολογικής προέλευσης.

Η κατανόηση των προηγούμενων κλιματικών συνθηκών του Άρη και η ανάγνωση της γεωλογικής ιστορίας που είναι ενσωματωμένη στα βράχια του, θα μας δώσουν επίσης μια αίσθηση του γιατί η Γη και ο Άρης - που σχηματίστηκαν από τα ίδια αρχέγονα συστατικά - κατέληξαν τόσο διαφορετικά.

5. Το Perseverance είναι το πρώτο σκέλος ενός μετ 'επιστροφής ταξίδι στον Άρη

Η επαλήθευση της αρχαίας μικροσκοπικής ζωής στον Άρη φέρει ένα τεράστιο βάρος απόδειξης. Το Perseverance είναι το πρώτο rover που διαθέτει ένα σύστημα συλλογής δειγμάτων στον Άρη, το οποίο θα συλλέξει πολλά υποσχόμενα δείγματα πετρωμάτων και ιζημάτων για επιστροφή στη Γη.

Μια εκστρατεία επιστροφής δείγματος Mars σχεδιάζεται από τη NASA και την Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Διαστήματος, επειδή εδώ στη Γη μπορούμε να διερευνήσουμε τα δείγματα με όργανα πολύ μεγάλα και περίπλοκα. Τα επίγεια εργαστήρια θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν για να εξακριβώσουν εάν τυχόν πιθανά σημάδια ζωής που εντοπίστηκαν από το rover είναι καθοριστικά στοιχεία της προηγούμενης ζωής.

6. Το Perseverance φέρνει όργανα και τεχνολογία που θα ανοίξει το δρόμο για ανθρώπινες αποστολές στη Σελήνη και τον Άρη

Το σύστημα Terrain-Relative Navigation, το οποίο βοηθά αυτόνομα τον αναβάτη να αποφύγει κινδύνους κατά την προσγείωση, καθώς και η σουίτα αισθητήρων Mars Science Laboratory Entry, Descent και Landing Instrumentation 2 (MEDLI2), η οποία συγκεντρώνει κρίσιμα δεδομένα κατά τη διάρκεια της διαδρομής στην ατμόσφαιρα του Άρη, θα βοηθήσουν οι μελλοντικές ανθρώπινες αποστολές να προσγειώνονται με μεγαλύτερη ασφάλεια και με μεγαλύτερα ωφέλιμα φορτία σε άλλους κόσμους.

Το Perseverance διαθέτει επίσης χαρακτηριστικά που θα βοηθήσουν τους αστροναύτες όταν βρεθούν στην επιφάνεια ενός άλλου κόσμου: βελτιωμένα έξυπνα αυτοκινούμενα για πιο αποτελεσματικά ταξίδια και σουίτα οργάνων Mars Environmental Dynamics Analyzer (MEDA), η οποία θα παρέχει βασικές πληροφορίες για τον καιρό, το κλίμα, και τη σκόνη. Εν τω μεταξύ, η επίδειξη τεχνολογίας Mars Oxygen In-Situ Resource Utilization Experience (MOXIE) στοχεύει στην παραγωγή οξυγόνου από την ατμόσφαιρα διοξειδίου του άνθρακα του Άρη, δείχνοντας έναν τρόπο με τον οποίο οι μελλοντικοί εξερευνητές θα μπορούσαν να παράγουν οξυγόνο για προωθητικό πύραυλο, καθώς και για αναπνοή.

7. Θα μπορούμε να πάμε... βόλτα μαζί με το rover στον Άρη

Το Perseverance rover και άλλα μέρη του διαστημικού σκάφους Mars 2020 διαθέτουν 23 κάμερες - περισσότερες κάμερες από οποιαδήποτε διαπλανητική αποστολή στην ιστορία. Θα βοηθήσουν τους μηχανικούς να συγκεντρώσουν μια εικόνα υψηλής ευκρίνειας της διαδικασίας προσγείωσης αφού το rover προσεδαφιστεί με ασφάλεια στον Άρη, στις 18 Φεβρουαρίου 2021 και θα παραδώσει εικόνες του τοπίου και επιστημονικών δειγμάτων με εκπληκτική λεπτομέρεια. Όπως και με τις προηγούμενες αποστολές του Άρη, αυτή σχεδιάζει να διαθέσει ακατέργαστες και επεξεργασμένες εικόνες στον ιστότοπο της αποστολής.

Το Perseverance μεταφέρει επίσης τρία τσιπ σιλικόνης με τα ονόματα σχεδόν 11 εκατομμυρίων ανθρώπων που έχουν εγγραφεί για να «συμμετάσχουν» στην αποστολή.

Hegel: από τη φύση στο πνεύμα

Γκέοργκ Χέγκελ: 1770–1831

Τι είναι η φιλοσοφία του πνεύματος;

§1

Το υπό συζήτηση έργο αποτελεί το τρίτο τμήμα της εγελιανής Εγκυκλοπαίδειας των Φιλοσοφικών Επιστημών. Σε αντίθεση με την κοινή Εγκυκλοπαίδεια γνώσεων, όπου συναθροίζονται εξωτερικές πληροφορίες και οι επί μέρους επιστήμες παρατίθενται εξίσου εξωτερικά, στην εγελιανή Εγκυκλοπαίδεια πρόκειται για τη συστηματική οργάνωση της σκέψης με βάση την κίνηση του Λόγου (Vernunft). Ο Λόγος αυτός συνδυάζει γλώσσα και σκέψη και γνωρίζεται στην καθημερινή μας ζωή με τη μορφή ενός διανοηματικού όλου, που ανακαλύπτει συνεχώς τον εαυτό του μέσα στη και από τη σχέση του με τα πράγματα και τις συνθήκες του ανθρώπου. Απ’ αυτή την άποψη δεν αποτελεί ένα κοινό γλωσσικό όργανο για να γνωρίσουμε ή να εκφράσουμε κάτι ξένο προς τον εαυτό μας, αλλά τον συμπαντικό λόγο του ιστορικού και γνωσιο-οντο-λογικού Είναι μας ως κόσμου του ανθρώπου. Πώς νοείται αυτός ο κόσμος; Ως εκείνος που έρχεται από τη φύση και καθιδρύει κοινωνία και πολιτεία, ανα-ζωογονώντας συγχρόνως μέσα από εκάστοτε νέους αναβαθμούς την ιστορική του συνθήκη, την ύπαρξή του. Όλο τούτο το έργο ανήκει στον άνθρωπο ως δημιουργό. Δημιουργός σημαίνει ότι έργω και λόγω προσδιορίζεται μέσα από την οντολογική του σχέση – διαλεκτική περατού [=υποκειμενικού, αντικειμενικού] και απόλυτου πνεύματος– αλλά και μέσα στις αναφορικές [=πολιτικές-πολιτισμικές-θεσμικές-καλλιτεχνικές-θρησκευτικές] του σχέσεις με τον και εντός του πραγματικού κόσμου. Όταν συνεπώς ο Χέγκελ μιλάει για αντικειμενικό πνεύμα, έχει κατά νου την έννοια του τελευταίου στην αντικειμενική της έκ-φραση. Πώς συλλαμβάνεται αυτός ο αντικειμενικός της χαρακτήρας; Ως βούληση. Πρόκειται, με άλλα λόγια, για την έννοια της βούλησης, έτσι όπως ενεργοποιείται, ως πράξη του πνεύματος, δηλαδή του ανθρώπου ως πνεύματος, μέσα από ένα σύνολο προσδιορισμών, κατηγοριών κ.λπ., που συνθέτουν τη φιλοσοφική θεωρία του Δικαίου.  

§2

Το αντικειμενικό πνεύμα εκδιπλώνει την πράξη του, ήτοι την πρακτική του θέσμιση, κοινωνικο-πολιτικά με τη μορφή της πολιτικής κοινωνίας και του κράτους και ιστορικά ως προ-νοητική ιστορία του κόσμου. Καθ’ όλη τούτη τη διεργασία εργάζεται δυναμικά και αποφασιστικά προς την ολοκλήρωσή του. Έτσι σκέπτεται και πράττει συνεχώς, ξανασκέπτεται και συνεχίζει να πράττει εν όψει ενός ποθούμενου σκοπού: της αυτοπραγμάτωσής του. Τούτο σημαίνει πως ανα/μετα-στοχάζεται εν έργω, όχι βέβαια για το πώς θα κλέψει το κράτος και θα εξαπατήσει την κοινωνία των πολιτών, όπως συμβαίνει με τους μισθοφόρους και πραιτοριανούς του πολιτικού σήμερα, αλλά πώς θα φτάσει να δομήσει την ευδαιμονία της αυτοπραγμάτωσής του ως ένα ανέγγιχτο από φθορά και διαφθορά οργανικό όλο, που δεν θα είναι μια στατική δόμηση οργανωμένων συμφερόντων, αλλά η απόλυτη αυτό-κατεύθυνση του Εαυτού, στη βάση της απόλυτης, δηλαδή μια αρκούντως ελεύθερης αυτογνωσίας. Ο Χέγκελ επιχειρηματολογεί εδώ πως η ύψιστη μορφή του εν λόγω ανα/μετα-στοχαστικού πράττειν είναι το απόλυτο πνεύμα, καθώς αντικείμενό του δεν είναι κάποιο αντι-κείμενο (Gegenstand), δηλαδή κάτι εξωτερικό, αλλά το ίδιο το συν-ειδητό, πνευματικό του Είναι. Το τελευταίο τούτο υποδηλώνει την ανα-συλλογή όλων των προηγούμενων μορφών του [=υποκειμενικού και αντικειμενικού πνεύματος] σε τούτη την απόλυτη μορφή του. Δομικά στοιχεία αυτής της απόλυτης ευφροσύνης του είναι η τέχνη, η θρησκεία και το αποκορύφωμα: η φιλοσοφία. Σε ένα τέτοιο τέλος, ήτοι ύψιστη επίτευξη, μπορεί να φτάσει μόνο ο άνθρωπος και ποτέ το ζώο. Γιατί; Επειδή ακριβώς είναι αυτός που σκέπτεται, ξανα-σκέπτεται και μετα-σκέπτεται, απαντά ο Χέγκελ. Η ολοκλήρωση μιας τέτοιας πορείας ωστόσο δεν αποτελεί καθηκοντολογική υποχρεωτικότητα, που επιβάλλει η σκέψη, αφού ως σκέψη δεν λειτουργεί καταναγκαστικά, αλλά είναι σύμφυτη με τη φύση του ανθρώπου και γίνεται εφικτή, στο μέτρο που ο τελευταίος αρχίζει να γνωρίζει τον εαυτό του μέσα στο φιλοσοφικό γίγνεσθαι.

ΠΛΑΤΩΝ: Κρίτων (44b-45a)

Ο Κρίτων προτείνει στον Σωκράτη να δραπετεύσει

ΚΡΙΤΩΝ. Λίαν γε, ὡς ἔοικεν. ἀλλ᾽, ὦ δαιμόνιε Σώκρατες, ἔτι καὶ νῦν ἐμοὶ πιθοῦ καὶ σώθητι· ὡς ἐμοί, ἐὰν σὺ ἀποθάνῃς, οὐ μία συμφορά ἐστιν, ἀλλὰ χωρὶς μὲν τοῦ ἐστερῆσθαι τοιούτου ἐπιτηδείου οἷον ἐγὼ οὐδένα μή ποτε εὑρήσω, ἔτι δὲ καὶ πολλοῖς δόξω, οἳ ἐμὲ καὶ σὲ μὴ σαφῶς ἴσασιν, [44c] ὡς οἷός τ᾽ ὤν σε σῴζειν εἰ ἤθελον ἀναλίσκειν χρήματα, ἀμελῆσαι. καίτοι τίς ἂν αἰσχίων εἴη ταύτης δόξα ἢ δοκεῖν χρήματα περὶ πλείονος ποιεῖσθαι ἢ φίλους; οὐ γὰρ πείσονται οἱ πολλοὶ ὡς σὺ αὐτὸς οὐκ ἠθέλησας ἀπιέναι ἐνθένδε ἡμῶν προθυμουμένων.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ. Ἀλλὰ τί ἡμῖν, ὦ μακάριε Κρίτων, οὕτω τῆς τῶν πολλῶν δόξης μέλει; οἱ γὰρ ἐπιεικέστατοι, ὧν μᾶλλον ἄξιον φροντίζειν, ἡγήσονται αὐτὰ οὕτω πεπρᾶχθαι ὥσπερ ἂν πραχθῇ.
[44d] ΚΡΙΤΩΝ. Ἀλλ᾽ ὁρᾷς δὴ ὅτι ἀνάγκη, ὦ Σώκρατες, καὶ τῆς τῶν πολλῶν δόξης μέλειν. αὐτὰ δὲ δῆλα τὰ παρόντα νυνὶ ὅτι οἷοί τ᾽ εἰσὶν οἱ πολλοὶ οὐ τὰ σμικρότατα τῶν κακῶν ἐξεργάζεσθαι ἀλλὰ τὰ μέγιστα σχεδόν, ἐάν τις ἐν αὐτοῖς διαβεβλημένος ᾖ.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ. Εἰ γὰρ ὤφελον, ὦ Κρίτων, οἷοί τ᾽ εἶναι οἱ πολλοὶ τὰ μέγιστα κακὰ ἐργάζεσθαι, ἵνα οἷοί τ᾽ ἦσαν καὶ ἀγαθὰ τὰ μέγιστα, καὶ καλῶς ἂν εἶχεν. νῦν δὲ οὐδέτερα οἷοί τε· οὔτε γὰρ φρόνιμον οὔτε ἄφρονα δυνατοὶ ποιῆσαι, ποιοῦσι δὲ τοῦτο ὅτι ἂν τύχωσι.
[44e] ΚΡΙΤΩΝ. Ταῦτα μὲν δὴ οὕτως ἐχέτω· τάδε δέ, ὦ Σώκρατες, εἰπέ μοι. ἆρά γε μὴ ἐμοῦ προμηθῇ καὶ τῶν ἄλλων ἐπιτηδείων μή, ἐὰν σὺ ἐνθένδε ἐξέλθῃς, οἱ συκοφάνται ἡμῖν πράγματα παρέχωσιν ὡς σὲ ἐνθένδε ἐκκλέψασιν, καὶ ἀναγκασθῶμεν ἢ καὶ πᾶσαν τὴν οὐσίαν ἀποβαλεῖν ἢ συχνὰ χρήματα, ἢ καὶ ἄλλο τι πρὸς τούτοις παθεῖν; εἰ γάρ τι [45a] τοιοῦτον φοβῇ, ἔασον αὐτὸ χαίρειν· ἡμεῖς γάρ που δίκαιοί ἐσμεν σώσαντές σε κινδυνεύειν τοῦτον τὸν κίνδυνον καὶ ἐὰν δέῃ ἔτι τούτου μείζω. ἀλλ᾽ ἐμοὶ πείθου καὶ μὴ ἄλλως ποίει.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ. Καὶ ταῦτα προμηθοῦμαι, ὦ Κρίτων, καὶ ἄλλα πολλά.

***
Ο ΚΡΙΤΩΝ ΠΡΟΤΕΙΝΕΙ ΣΤΟΝ ΣΩΚΡΑΤΗ ΝΑ ΔΡΑΠΕΤΕΥΣΕΙ ΑΠΟ ΤΗ ΦΥΛΑΚΗΤΑ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΑ ΤΟΥ ΚΡΙΤΩΝΑ

ΚΡ. Αλήθεια, ολοφάνερο. Μα, ευλογημένε μου Σωκράτη, και τώρα ακόμη είναι καιρός να μ᾽ ακούσεις και να κοιτάξεις να σωθείς· γιατί ο θάνατός σου θα είναι για μένα διπλή συμφορά: Δεν θα χάσω μονάχα έναν τέτοιο φίλο, που όμοιό του εγώ ποτέ κανένα δεν θα εύρω· μα θα φανώ ακόμη στον πολύ τον κόσμο, που δεν ξέρει καλά ούτε μένα ούτε σένα, [44c] ότι τάχα αμέλησα, ενώ μπορούσα να σε σώσω αν ήθελα να ξοδέψω χρήματα. Κι αλήθεια, για έναν άνθρωπο ποιά γνώμη μπορεί να είναι χειρότερη, παρά να φαίνεται πως προτιμά το χρήμα από τους φίλους; Γιατί ο πολύς κόσμος ποτέ δεν θα πιστέψει ότι συ ο ίδιος δεν θέλησες να φύγεις από δω, ενώ εμείς ήμαστε πρόθυμοι γι᾽ αυτό.
ΣΩ. Μα, καλότυχε Κρίτων, γιατί να νοιαζόμαστε μεις τόσο πολύ για τη γνώμη του κόσμου; Οι σώφρονες άνθρωποι, αυτοί που αξίζει να προσέχουμε τη γνώμη τους περισσότερο, θα κρίνουν πως αυτά έγιναν έτσι, όπως ακριβώς θα έχουν γίνει.
[44d] ΚΡ. Όμως, το βλέπεις, Σωκράτη, είναι ανάγκη να νοιαζόμαστε και για τη γνώμη του κόσμου. Αυτά που μας βρήκανε τώρα το φανερώνουν μόνα τους, ότι ο πολύς ο κόσμος μπορεί να κάνει όχι τα πιο μικρά, μα τα πιο μεγάλα κακά· φτάνει να έχουν κάποιον συκοφαντήσει σ᾽ αυτόν.
ΣΩ. Μακάρι, Κρίτων, να μπορούσε ο πολύς ο κόσμος να κάνει τα πιο μεγάλα κακά· θα μπορούσε τότε να κάνει και τα πιο μεγάλα καλά, κι όλα θα ήταν όμορφα έτσι. Τώρα όμως δεν είναι σε θέση να κάνει ούτε το ένα ούτε το άλλο. Γιατί δεν έχει τη δύναμη να κάνει έναν άνθρωπο ούτε σώφρονα ούτε άφρονα, αλλά κάνει ό,τι του φέρνει η τύχη.
[44e] ΚΡ. Καλά αυτά, ας παραδεχτούμε πως είναι έτσι. Θέλω όμως, Σωκράτη, να μ᾽ απαντήσεις σε τούτο: άραγε μήπως νοιάζεσαι για μένα και για τους άλλους φίλους σου, μην τυχόν, αν συ βγεις από δω μέσα, μας δημιουργήσουν ιστορίες οι συκοφάντες, ότι σε βγάλαμε από δω κρυφά σαν κλέφτες, κι αναγκαστούμε έτσι να χάσουμε ή και όλη μας την περιουσία ή πολλά χρήματα ή να πάθουμε και τίποτ᾽ άλλο ακόμη; Αν πραγματικά [45a] φοβάσαι κάτι τέτοιο, άφησέ το να πάει στο καλό. Γιατί εμείς βέβαια έχουμε χρέος να σε σώσουμε, κι ας περάσουμε αυτό τον κίνδυνο, κι αν χρειαστεί ακόμη μεγαλύτερο απ᾽ αυτόν. Άκου λοιπόν εμένα και μην κάνεις διαφορετικά.
ΣΩ. Και γι᾽ αυτά νοιάζομαι, Κρίτων, και γι᾽ άλλα πολλά.