ΟΜΗΡΟΣ: Ἰλιάς (23.287-23.350)

Ὣς φάτο Πηλεΐδης, ταχέες δ᾽ ἱππῆες ἄγερθεν.
ὦρτο πολὺ πρῶτος μὲν ἄναξ ἀνδρῶν Εὔμηλος,
Ἀδμήτου φίλος υἱός, ὃς ἱπποσύνῃ ἐκέκαστο·
290 τῷ δ᾽ ἐπὶ Τυδεΐδης ὦρτο κρατερὸς Διομήδης,
ἵππους δὲ Τρῳοὺς ὕπαγε ζυγόν, οὕς ποτ᾽ ἀπηύρα
Αἰνείαν, ἀτὰρ αὐτὸν ὑπεξεσάωσεν Ἀπόλλων.
τῷ δ᾽ ἄρ᾽ ἐπ᾽ Ἀτρεΐδης ὦρτο ξανθὸς Μενέλαος
διογενής, ὑπὸ δὲ ζυγὸν ἤγαγεν ὠκέας ἵππους,
295 Αἴθην τὴν Ἀγαμεμνονέην τὸν ἑόν τε Πόδαργον·
τὴν Ἀγαμέμνονι δῶκ᾽ Ἀγχισιάδης Ἐχέπωλος
δῶρ᾽, ἵνα μή οἱ ἕποιθ᾽ ὑπὸ Ἴλιον ἠνεμόεσσαν,
ἀλλ᾽ αὐτοῦ τέρποιτο μένων· μέγα γάρ οἱ ἔδωκε
Ζεὺς ἄφενος, ναῖεν δ᾽ ὅ γ᾽ ἐν εὐρυχόρῳ Σικυῶνι·
300 τὴν ὅ γ᾽ ὑπὸ ζυγὸν ἦγε, μέγα δρόμου ἰσχανόωσαν.
Ἀντίλοχος δὲ τέταρτος ἐΰτριχας ὁπλίσαθ᾽ ἵππους,
Νέστορος ἀγλαὸς υἱὸς ὑπερθύμοιο ἄνακτος,
τοῦ Νηληϊάδαο· Πυλοιγενέες δέ οἱ ἵπποι
ὠκύποδες φέρον ἅρμα· πατὴρ δέ οἱ ἄγχι παραστὰς
305 μυθεῖτ᾽ εἰς ἀγαθὰ φρονέων νοέοντι καὶ αὐτῷ·
«Ἀντίλοχ᾽, ἤτοι μέν σε νέον περ ἐόντα φίλησαν
Ζεύς τε Ποσειδάων τε, καὶ ἱπποσύνας ἐδίδαξαν
παντοίας· τῶ καί σε διδασκέμεν οὔ τι μάλα χρεώ·
οἶσθα γὰρ εὖ περὶ τέρμαθ᾽ ἑλισσέμεν· ἀλλά τοι ἵπποι
310 βάρδιστοι θείειν· τῶ τ᾽ οἴω λοίγι᾽ ἔσεσθαι.
τῶν δ᾽ ἵπποι μὲν ἔασιν ἀφάρτεροι, οὐδὲ μὲν αὐτοὶ
πλείονα ἴσασιν σέθεν αὐτοῦ μητίσασθαι.
ἀλλ᾽ ἄγε δὴ σύ, φίλος, μῆτιν ἐμβάλλεο θυμῷ
παντοίην, ἵνα μή σε παρεκπροφύγῃσιν ἄεθλα.
315 μήτι τοι δρυτόμος μέγ᾽ ἀμείνων ἠὲ βίηφι·
μήτι δ᾽ αὖτε κυβερνήτης ἐνὶ οἴνοπι πόντῳ
νῆα θοὴν ἰθύνει ἐρεχθομένην ἀνέμοισι·
μήτι δ᾽ ἡνίοχος περιγίγνεται ἡνιόχοιο.
ἀλλ᾽ ὃς μέν θ᾽ ἵπποισι καὶ ἅρμασιν οἷσι πεποιθὼς
320 ἀφραδέως ἐπὶ πολλὸν ἑλίσσεται ἔνθα καὶ ἔνθα,
ἵπποι δὲ πλανόωνται ἀνὰ δρόμον, οὐδὲ κατίσχει·
ὃς δέ κε κέρδεα εἰδῇ ἐλαύνων ἥσσονας ἵππους,
αἰεὶ τέρμ᾽ ὁρόων στρέφει ἐγγύθεν, οὐδέ ἑ λήθει
ὅππως τὸ πρῶτον τανύσῃ βοέοισιν ἱμᾶσιν,
325 ἀλλ᾽ ἔχει ἀσφαλέως καὶ τὸν προὔχοντα δοκεύει.
σῆμα δέ τοι ἐρέω μάλ᾽ ἀριφραδές, οὐδέ σε λήσει.
ἕστηκε ξύλον αὖον ὅσον τ᾽ ὄργυι᾽ ὑπὲρ αἴης,
ἢ δρυὸς ἢ πεύκης· τὸ μὲν οὐ καταπύθεται ὄμβρῳ,
λᾶε δὲ τοῦ ἑκάτερθεν ἐρηρέδαται δύο λευκὼ
330 ἐν ξυνοχῇσιν ὁδοῦ, λεῖος δ᾽ ἱππόδρομος ἀμφίς·
ἤ τευ σῆμα βροτοῖο πάλαι κατατεθνηῶτος,
ἢ τό γε νύσσα τέτυκτο ἐπὶ προτέρων ἀνθρώπων,
καὶ νῦν τέρματ᾽ ἔθηκε ποδάρκης δῖος Ἀχιλλεύς.
τῷ σὺ μάλ᾽ ἐγχρίμψας ἐλάαν σχεδὸν ἅρμα καὶ ἵππους,
335 αὐτὸς δὲ κλινθῆναι ἐϋπλέκτῳ ἐνὶ δίφρῳ
ἦκ᾽ ἐπ᾽ ἀριστερὰ τοῖιν· ἀτὰρ τὸν δεξιὸν ἵππον
κένσαι ὁμοκλήσας, εἶξαί τέ οἱ ἡνία χερσίν.
ἐν νύσσῃ δέ τοι ἵππος ἀριστερὸς ἐγχριμφθήτω,
ὡς ἄν τοι πλήμνη γε δοάσσεται ἄκρον ἱκέσθαι
340 κύκλου ποιητοῖο· λίθου δ᾽ ἀλέασθαι ἐπαυρεῖν,
μή πως ἵππους τε τρώσῃς κατά θ᾽ ἅρματα ἄξῃς·
χάρμα δὲ τοῖς ἄλλοισιν, ἐλεγχείη δὲ σοὶ αὐτῷ
ἔσσεται· ἀλλά, φίλος, φρονέων πεφυλαγμένος εἶναι.
εἰ γάρ κ᾽ ἐν νύσσῃ γε παρεξελάσῃσθα διώκων,
345 οὐκ ἔσθ᾽ ὅς κέ σ᾽ ἕλῃσι μετάλμενος οὐδὲ παρέλθῃ,
οὐδ᾽ εἴ κεν μετόπισθεν Ἀρίονα δῖον ἐλαύνοι,
Ἀδρήστου ταχὺν ἵππον, ὃς ἐκ θεόφιν γένος ἦεν,
ἢ τοὺς Λαομέδοντος, οἳ ἐνθάδε γ᾽ ἔτραφεν ἐσθλοί.»
Ὣς εἰπὼν Νέστωρ Νηλήϊος ἂψ ἐνὶ χώρῃ
350 ἕζετ᾽, ἐπεὶ ᾧ παιδὶ ἑκάστου πείρατ᾽ ἔειπε.

***
Είπε ο Πηλείδης και ταχείς ιππείς επεταχθήκαν.
Ο πολεμάρχος Εύμηλος σηκώθη απ᾽ όλους πρώτος,
υιός του Αδμήτου, δοξαστός στους ιππικούς αγώνας·
290 κατόπι ευθύς ο δυνατός σηκώνεται ο Διομήδης,
τους ίππους ζεύει του Τρωός, που ᾽χε του Αινεία πάρει
τότε, οπού τούτον έσωσε στον κίνδυνόν του ο Φοίβος.
Σηκώθη τότε και ο ξανθός διογέννητος Ατρείδης
κι έζευεν, ο Μενέλαος, δυο γρήγορα πουλάρια,
295 με τον δικόν του Πόδαργον την Αίθην του αδελφού του,
που χάρισ᾽ ο Εχέπωλος σ᾽ αυτόν ο Αγχισιάδης,
για να μη τον ακολουθεί στα τείχη εμπρός της Τροίας,
και αυτού μες στην πλατύχωρην πατρίδα Σικυώνα
να ευφραίνετ᾽ όλα τα καλά που του ᾽χε δώσει ο Δίας·
300 κείνην τότ᾽ έζεψεν αυτός λαχταριστήν φοράδα.
Τέταρτος ο Αντίλοχος, κλωνάρι παινεμένο
του Νηληιάδη Νέστορος, δυο, θρέμματα της Πύλου,
έφερνε κάτω απ᾽ τον ζυγόν καλότριχα πουλάρια.
Τότε τον επλησίασεν ο σεβαστός πατέρας
305 κι είπε καλά και φρόνιμα στο φρόνιμο παιδί του:
«Νέον ακόμ᾽, Αντίλοχε, σ᾽ αγάπησεν ο Δίας
και ο Ποσειδών και σου ᾽δειξαν της ιππικής τες τέχνες·
όθεν εσύ να διδαχθείς πολλή δεν είναι χρεία·
ξεύρεις γύρω στα τέρματα να στρέφεις· έχεις όμως
310 ίππους οκνούς· για τούτο εγώ καλό δεν περιμένω.
Κι εκείνοι οπού ταχύτερους τυχαίνει να ᾽χουν ίππους
πάλιν δεν έχουν νόημα καλύτερο από σένα.
Αλλ᾽ άκουσέ με, αγαπητέ, και σκέψου στην ψυχήν σου
της τέχνης κάθε σόφισμα, μη χάσεις τα βραβεία·
315 με σόφισμα παρά μ᾽ ανδρειά προκόβει ο δενδροκόπος·
με σόφισμα στης θάλασσας τ᾽ αγριωμένα πλάτη
το ανεμόδαρτ᾽ οδηγεί καράβι ο κυβερνήτης·
με σόφισμα και ηνίοχος ηνίοχον περνάει.
Αλλ᾽ όποιος εις τους ίππους του θαρρώντας και στ᾽ αμάξι
320 εδώθ᾽ εκείθε αστόχαστα πολύν γυρίζει τόπον,
οι ίπποι του παραστρατούν, του φεύγουν απ᾽ το χέρι·
και μ᾽ άλογο κατώτερο όποιος τες τέχνες ξέρει
στο τέρμα στρέφει αδιάκοπα, πάντοτ᾽ εμπρός του το ᾽χει,
απ᾽ την στιγμήν που ετέντωσε τους χαλινούς των ίππων
325 ίσια τους φέρνει και τηρά τον πρώτον να περάσει.
Κι ένα σημάδι θα σου ειπώ, που ευκόλως θα γνωρίσεις·
ξύλον ορθώνεται ξερό, όσον οργιά, στο χώμα,
δρυός ή πεύκου και η βροχή καθόλου δεν το σέπει·
και απ᾽ τα δυο μέρη κάτασπροι στυλώνονται δυο λίθοι
330 στο στένωμα κι είν᾽ ομαλός ο ιππόδρομος τριγύρω·
είτ᾽ είναι μνήμα κανενός που απέθανε το πάλαι,
ή για καμπτόν κει το ᾽βαλαν έναν καιρόν οι αρχαίοι,
και τώρα τέρμα το ᾽θεσεν ο ισόθεος Πηλείδης.
Σ᾽ εκείνο εγγύς συ να οδηγείς τ᾽ αμάξι με τους ίππους,
335 και απ᾽ το καλόπλεκτο θρονί στ᾽ αριστερά των ίππων
να χαμηλώνεις το κορμί και το δεξί πουλάρι
με βοήν κέντα και άφησε λυτά τα χαλινάρια·
εις τον καμπτόν ο αριστερός σου ίππος να κολλήσει,
να φαίνεται που του καλού τροχού το κεφαλάρι
340 τον ξάκρισε, και πρόσεχε στον λίθον μη σκουντήσεις
μήπως λαβώσεις τ᾽ άλογα και σπάσεις και τ᾽ αμάξι·
χαρά στους άλλους, όνειδος πολύ στον εαυτόν σου
θα είναι· αλλά με φρόνησιν φυλάξου, αγαπητέ μου,
ότι αν στο τέρμα δυνηθείς τον άλλον να περάσεις,
345 μη φοβηθείς άλλος κανείς αλλού να σε προφθάσει
κι εάν οπίσω σου κεντά το γρήγορο πουλάρι
του Αδρήστου, τον Αρίονα πού ᾽ναι από γένος θείον
ή εκείνα του Λαομέδοντος, θρέμμα λαμπρό της Τροίας».
Είπε και προς την θέσιν του εγύρισε ο Νηλείδης,
350 όλους αφού εφανέρωσε τους τρόπους στον υιόν του.

Η ακινησία της μη επικοινωνίας

Μια από τις πιο στενόχωρες και ενοχλητικές εικόνες στις σχέσεις των ζευγαριών, είναι εκείνη των δύο συντρόφων που δειπνούν βυθισμένοι σε εχθρική σιωπή. Αυτό δείχνει καθαρά την αμετάκλητη διάλυση της σχέσης, η οποία, σ’ αυτό το σημείο, φαίνεται ότι βρίσκεται μέσα σ’ ένα απερίγραπτο εσωτερικό κενό.

Η σκηνή συνήθως περιλαμβάνει έναν άνδρα, που κάθεται σιωπηλός και περιμένει σαδιστικά την αναπόφευκτη ερώτηση της συντρόφου:

“Τι σκέφτεσαι;”.
“Τίποτ唨 είναι η συνήθης απάντηση, αν υπάρξει απάντηση…

Η σιωπή είναι έκφραση καταδίκης πολύ πιο ταπεινωτικής από οποιαδήποτε λεκτική κρίση, γιατί αρνείται τη σχέση καταργώντας κάθε πιθανή ευκαιρία, κάθε δυνατότητα άμυνας.

Κι αφού η σχέση ανήκει στον θηλυκό κόσμο, δεν πρέπει να μας εκπλήσσει το γεγονός ότι αυτή η μέθοδος χρησιμοποιείται εναντίον των γυναικών…

Αλλά η επιθυμία και η αναζήτηση της σχέσης είναι έμφυτη στον άνθρωπο και το θηλυκό διαθέτει μεγαλύτερη ικανότητα για σχέσεις απ΄ ότι το αρσενικό, διότι, όπως υποστήριξε ο Neumann, η σχέση του θηλυκού με τη μητέρα διαρκεί πολύ περισσότερο από ό,τι του αρσενικού, το οποίο επειδή πρέπει να αναπτύξει διαφορετική σεξουαλική ταυτότητα, αποσύρεται συντομότερα από τη μητρική σχέση.

Στη δυναμική του ζευγαριού, η αντίδραση του αρσενικού είναι συχνά ανεπαρκής, παιδαριώδης, αστεία…

Η σιωπή στο ζευγάρι σκοτώνει, εξουδετερώνει τον άλλο, αρνείται την ίδια του την παρουσία και σιγά-σιγά τον σπρώχνει προς μια διάσταση ανυπαρξίας…

Όταν μας υποβάλλουν σε τέτοια εχθρική σιωπή αρχίζουμε να αμφιβάλλουμε για τα πάντα: υπάρχουμε ακόμη; Στέλνουμε μηνύματα, προωθούμε ερωτήματα, αλλά όλα μας επιστρέφονται αναλλοίωτα μέσα στη σιωπή.

Θύματα είναι εν γένει οι γυναίκες, γιατί αυτές έχουν μεγαλύτερη τάση προς τη σχέση. Αυτό εξηγεί εν μέρει γιατί ο αριθμός των γυναικών που αναζητούν ψυχοθεραπεία είναι σταθερά μεγαλύτερος από αυτό των ανδρών.

Οι γυναίκες πασχίζουν να ξεφύγουν από την ακινησία της μη επικοινωνίας…

Οι λέξεις είναι η πρώτη ύλη της ανθρώπινης επικοινωνίας και κάθε παθολογική αλλοίωση αυτής της δυναμικής καθηλώνει τους συνομιλητές μέσα σε ένα οδυνηρό κενό επαφής.

Σε άλλα άτομα οι ψυχολογικές διαταραχές εκδηλώνονται με τον ακριβώς αντίθετο τρόπο, δηλαδή με ακατάσχετη φλυαρία που έχει ως αποτέλεσμα το ίδιο κενό επαφής και ουσίας.

Η σιωπή όμως παραμένει το πιο ισχυρό και καταστροφικό όπλο, γιατί επιβάλλει μια καταδίκη χωρίς περιθώρια έφεσης, που δημιουργεί σ’ αυτόν που την υφίσταται ενοχές τόσο πιο βασανιστικές, όσο πιο ανεξήγητες και αβάσιμες είναι.

Η σιωπή μας κάνει να νιώθουμε “τιμωρημένοι” χωρίς να ξέρουμε το γιατί…

Η σιωπή μπορεί να είναι κυριολεκτικά, υπερβολικά “σκληρή”, “ωμή”, μπορεί να περιέχει ένα ισχυρό σαδιστικό στοιχείο, παρόλο που αυτός που τη χρησιμοποιεί εμφανίζεται σαν θύμα, αντιστρέφοντας τους ρόλους μέσω μιας εξόχως απορριπτικής και “παθητικής” επιλογής.

Μέχρι ο οργασμός να μη συνδέεται με την ντροπή

Η πρώτη φορά που μου μίλησε κάποιος για την ερωτική πράξη ήταν στην πυλωτή μιας πολυκατοικίας που παίζαμε παιδιά. Ένας καλός μου φίλος, παιδικός, αποφάσισε να μου εξηγήσει «πώς γίνονται τα παιδιά» με κάθε λεπτομέρεια. Ένιωθα ότι τα μάγουλά μου καίγονται από ντροπή αλλά και μία περίεργη έξαψη. Ήθελα ξαφνικά να γίνω άυλος και και αόρατος. Άρχισα να παρατηρώ το σώμα μου να σχηματοποιείται κι επειδή ήμουν ένα πρόωρα ανεπτυγμένο παιδί για την ηλικία μου, αυτό προκαλούσε κατά καιρούς διάφορα σχόλια σε άγουρα εφηβάκια που προσπαθούσαν να τα βρουν τη δική τους σεξουαλικότητα. Το αποτέλεσμα ήταν να καμπουριάζω, αλλά και ταυτόχρονα έπιανα τον εαυτό μου να θέλει ν’ αναδείξει χωρίς ιδιαίτερη έκθεση αλλά με κολακευτικά μπλουζάκια τις σωματικές μου γραμμές.

Η ενοχική σεξουαλικότητα ή σεξουαλική ενοχή μπορεί να μην αποβληθεί και σε μεγαλύτερες ακόμα ηλικίες ίσως και πότε και δε μιλάω ούτε καν για μια συνεύρεση ορμώμενη από κτηνώδη βιολογικά ένστικτα αλλά ακόμη κι όταν υπάρχει αληθές συναίσθημα κι από τις δύο μεριές. Αλλά, ας δούμε λίγο μόνη της την έννοια ένοχη από το πρίσμα της ψυχολογίας. Πρόκειται για ένα συναίσθημα που αφορά σε ένα παρελθοντικό γεγονός ή μία εμπειρία για τα οποία θεωρούμε τον εαυτό μας υπεύθυνο, γι’ αυτό και μέσα από την ενοχή, νιώθουμε άσχημα για την απόφαση ή την έκβαση αυτής της εμπειρίας.

Όταν η ενοχή γίνεται μοτίβο στη ζωή μας, έχει περισσότερη δύναμη από την επιθυμία μας, χωρίς να μπορούμε να κατανοούμε ότι εμείς οι ίδιοι δίνουμε τη δύναμη στην ενοχή να μας εξουσιάζει. Η ψυχανάλυση, ορίζει την ενοχή και το αδελφό συναίσθημα του άγχους, μέσα από το Οιδιπόδειο ψυχοσεξουαλικό στάδιο. O Freud εισήγαγε την ερμηνεία ότι τα παιδιά, έχουν μια υπολανθάνουσα επιθυμία να συνευρεθούν με τον γονέα του αντίθετου φύλου, η οποία τους δημιουργεί το συναίσθημα της ενοχής. Σταδιακά, αυτές οι ορμές καταπιέζονται και μετατρέπονται σε έλξη για τα άτομα του αντίθετου φύλου.

H έλξη αυτή όμως από μόνη της, μπορεί να προκαλέσει ενοχή, τόσο για ετερόφυλες, ομοφυλόφιλες κι αμφίφυλες σεξουαλικές επιθυμίες. Από κει και πέρα λοιπόν, διαπιστώνουμε ότι η πυροδότηση της ενοχής γύρω από την ερωτική πράξη μπορεί να προκαλείται από παιδαγωγικές και θρησκευτικές πεποιθήσεις, ελλιπή ή πολύ αυστηρά δομημένη πληροφόρηση από την οικογένεια και φυσικά από στρεβλή η ελλειμματική διαχείριση της σεξουαλικής διαπαιδαγώγησης στο εκπαιδευτικό σύστημα.

Από πολύ νωρίς μπαίνουμε στο αξιακό σύστημα που ορίζει η Εκκλησία κι απαγορεύει τη σεξουαλική επαφή πριν τον γάμο, καθώς και τη σεξουαλική επαφή μεταξύ ακόμη και των παντρεμένων ζευγαριών συγκεκριμένες μέρες του έτους. Η απόλαυση χωρίς να υπάρχει αναπαραγωγικός σκοπός καταλογίζεται ως πράξη κολάσιμη. Κάποιοι ερευνητές έχουν παρατηρήσει ότι αυτοί οι περιορισμοί όπως όλα τα απαγορευμένα, μόνο εμμονή με σεξουαλικά αντικείμενα και δραστηριότητες έχουν προκαλέσει.

Από εκεί και πέρα και η ενοχή έχει τις κατηγορίες της «ενοχή της επόμενης ημέρας», όπως η πράξη στο πρώτο ή δεύτερο ραντεβού που περιλαμβάνει το αίσθημα τύψεων μετά την παραβίαση μιας προσωπικής αξίας. Η «λανθάνουσα ενοχή» είναι η γενικότερη πεποίθηση ότι η ερωτική επαφή είναι εγγενώς λανθασμένη ή βρώμικη και προκύπτει από την έλλειψη εγκράτειας καθώς συνδέεται με ζωώδη ένστικτα. Το άτομο μπορεί να αισθάνεται ενοχές ακόμη και χωρίς ενεργή συμμετοχή σε σεξουαλικές δραστηριότητες, ακόμη και με τη σκέψη αυτών. Μιλάμε για βαθύτερη ενοχοποιημένη προσωπικότητα που δεν μπορεί καν να απολαύσει τη διαδικασία, ούτε νιώθει συνειδητή επιθυμία κι αδυνατεί να φτάσει σε οργασμό. Αυτή η μορφή ενοχής έχει προβληματίσει την κοινότητα των ψυχαναλυτών, καθώς μπορεί να υποκρύπτει και ψυχοσωματικές ασθένειες, συμπεριλαμβανομένων της σεξουαλικής δυσλειτουργίας και της κατάθλιψης.

Στον αντίποδα υπάρχει το αίσθημα της ντροπής για τις υπερβολικές, παράξενες ή εθιστικές συμπεριφορές, όταν αυτές αποκαλυφθούν από τον περίγυρό τους. Ο αυνανισμός, ως καθολική πρακτική αυτοϊκανοποίησης ανδρών και γυναικών, είναι μια άλλη πιθανή περίπτωση ενοχής μεταξύ και νέων αλλά κι ηλικιωμένων, αφού ορίζεται ως ακατάλληλη συμπεριφορά των ενηλίκων ή της κοινωνίας εν γένει και ακόμη και η λέξη «αυνάνας» χρησιμοποιείται προσβλητικά κι απαξιωτικά.

Στη θεωρία γενικά υπάρχουν πολιτισμοί ενοχής και πολιτισμοί ντροπής, ανάλογα με τον τρόπο ανατροφής παιδιών που κυριαρχεί η ενοχή, ή τα αισθήματα ντροπής ως απάντηση στην παραβίαση των κοινωνικών κανόνων. Όπως και να ‘χει και τα δύο αυτά συναισθήματα είναι κοινωνικά κατασκευασμένα.

Μέχρι να αλλάξει συθέμελα το οικογενειακό, πολιτιστικό, θρησκευτικό, εκπαιδευτικό πλαίσιο σεξουαλικής διαπαιδαγώγησης η δική μου συμβουλή είναι να αντιλαμβάνεσαι και να παρατηρείς το σώμα σου και τις ανάγκες και επιθυμίες του και να το τροφοδοτείς με την ερωτική ενέργεια που για σένα και τον σύντροφό σου, είναι πηγή ζωής κι όχι σπατάλη ενέργειας.

Στην φυλακή των Πρέπει

Πόσες φορές χρησιμοποιείτε την λέξη «Πρέπει», όταν μιλάτε στον εαυτό σας; Έχετε αλήθεια αναρωτηθεί; «Πρέπει να προλάβω το λεωφορείο», «Πρέπει να είμαι στην ώρα μου», «Δεν πρέπει να κάνω λάθος», «Πρέπει να δώσω στο παιδί μου το καλύτερο», «Δεν πρέπει να με θεωρήσουν αδύναμο» είναι μερικές μόνο δηλώσεις που ενδεχομένως αναπαράγουμε συστηματικά.

Η λίστα των «πρέπει» τα οποία λέμε στον εαυτό μας, είναι ίσως ατελείωτη. Είναι όμως όλα χρήσιμα; Είναι όλα ρεαλιστικά; Ας επιχειρήσουμε να τα δούμε κάπως πιο αναλυτικά ξεκινώντας από έναν διαχωρισμό.

Τα λειτουργικά «Πρέπει»

Τα ονομάζω λειτουργικά γιατί αφορούν στην ουσία τους κοινά αποδεκτούς κανόνες, οι οποίοι, είτε προκύπτουν από την νομοθεσία και διασφαλίζουν την εύρυθμη λειτουργία της κοινωνίας, είτε έχουν μια γενικότερη ηθική βάση και ρυθμίζουν τις σχέσεις των ανθρώπων.

Θα λέγαμε ότι είναι νόμοι, θεσμοθετημένοι ή άγραφοι που αποσκοπούν σε ένα γενικό καλό. «Δεν πρέπει να πετάμε τα σκουπίδια στο δρόμο», «Δεν πρέπει να περνάμε με κόκκινο το φανάρι», «Πρέπει να παραχωρούμε τη θέση μας στο λεωφορείο σε κάποιον που έχει ανάγκη».

Η παραβίαση των λειτουργικών πρέπει επιφέρει συνήθως συγκεκριμένες πραγματικές συνέπειες τις οποίες και υφιστάμεθα ενίοτε αν δεν τα ακολουθούμε. Συνέπειες είτε νομικές (πρόστιμο) είτε κοινωνικές (αποδοκιμασία από τρίτους, επίπληξη).

Τα δυσλειτουργικά πρέπει

Τα δυσλειτουργικά «Πρέπει» είναι μια λίγο πιο σύνθετη κατάσταση. Εδώ αναφερόμαστε σε κανόνες που εμείς οι ίδιοι έχουμε θεσπίσει για τον εαυτό μας.

Η υποχρεωτικότητα τήρησης τους αφορά, κατά την άποψη μας εμάς και μόνο. Είναι κανόνες απόλυτοι, άκαμπτοι, μη ρεαλιστικοί. Δεν τους έχουμε υιοθετήσει συνειδητά αλλά τους αποδεχόμαστε άκριτα ως απόλυτες αλήθειες.

Συχνά αφορούν ρήσεις, συμβουλές ή απαιτήσεις τρίτων από μας τα οποία ακούγαμε συστηματικά σε μικρότερη ηλικία. Μεγαλώνοντας τα εσωτερικεύουμε, τα κάνουμε δικούς μας κανόνες και τα υπηρετούμε πιστά.

Σε άλλες περιπτώσεις τα «Πρέπει» αυτά τα έχουμε δημιουργήσει σε μια προσπάθεια να δημιουργήσουμε εμείς ένα σύστημα κανόνων, έναν τρόπο αυτοαξιολόγησης αλλά και αυτο-παρακίνησης, επειδή υπάρχει πλήρης απουσία σταθερού, λογικού υποστηρικτικού γονικού πλαισίου.

Καταλήγουμε λοιπόν και στις δύο περιπτώσεις να αξιολογούμε τον εαυτό μας βάσει αυτών των κανόνων αλλά και να νιώθουμε την υποχρέωση να μην παρεκκλίνουμε στο ελάχιστο, καθώς αυτό μεταφράζεται μέσα μας σε πλήρης αποτυχία. Θα αναφερθώ στα πιο κοινά δυσλειτουργικά πρέπει που συναντώ στην κλινική πρακτική.

Δεν πρέπει να κάνω λάθος

Η απόλυτη απαίτηση από το εαυτό μας να εμπίπτουν οι πράξεις μας πάντα στη σφαίρα του σωστού γίνεται μια βασανιστική διαδικασία. Πρώτον γιατί προσπαθούμε να αξιολογήσουμε κάθε μας απόφαση και κάθε μας κίνηση πάνω στο μέτρο του σωστού και του λάθους.

Προσπαθούμε να εφαρμόσουμε μια διχοτομική λογική, τύπου άσπρο – μαύρο σε μια ζωή που κατά βάση είναι πολύχρωμη. Αλλά και το ίδιο το κριτήριο μας είναι συχνά προβληματικό: Τα περισσότερα πράγματα δεν είναι σωστά ή λάθος. Αυτό που γίνεται ανυπόφορο για το άτομο είναι η αδυναμία του να αποδεχθεί ότι κάτι που επέλεξε ή έκανε μπορεί να εμπίψει – κατά δικά του πάντα κριτήρια - στη σφαίρα του λάθους. Εκεί μπορεί να νιώσει αποτυχημένος ή να φοβάται ότι κάτι καταστροφικό θα ακολουθήσει. Κατηγορεί τον εαυτό του, νιώθει τύψεις, δεν μπορεί να το αποδεχθεί.

Πρακτικά είναι αδύνατο να μην κάνουμε ποτέ λάθος σε κάτι στη ζωή μας. Η απαίτηση από τον εαυτό μας να είμαστε πάντα σωστοί, στη δουλειά μας, μας σπουδές μας, μας σχέσεις μας, μας επιφορτίζει με ένα προκαταβολικό άγχος στην ιδέα και μόνο του λάθους. Ζούμε με άγχος για κάτι που δεν έχει γίνει, για κάτι που φοβόμαστε ότι μπορεί να γίνει αλλά είναι παράλληλα ανθρώπινο και αναμενόμενο κάποια στιγμή να γίνει. Αρκετά συχνά δε, το συνεχές άγχος που βιώνει κάποιος από την απαίτηση να είναι πάντα σωστός, τον κάνει και πιο επιρρεπή στο λάθος!

Πρέπει να είναι όλοι ικανοποιημένοι από μένα

Το να έχουμε όλους τους ανθρώπους γύρω μας πλήρως ικανοποιημένους από τη δικές μας πράξεις και επιλογές είναι ακόμη ένας δυσλειτουργικός κανόνας.

Η προσπάθεια να εναρμονίσουμε τη στάση μας με τις αξίες και τις αντιλήψεις των άλλων είναι ένας λαβύρινθος, την έξοδο του οποίου δεν θα βρούμε ποτέ. Ο κανόνας αυτός προϋποθέτει να γνωρίζουμε ανά πάσα στιγμή τις σκέψεις και τα συναισθήματα των άλλων και να συμμορφωνόμαστε με αυτά, ακόμα και αν δεν μας αντιπροσωπεύουν. Επειδή όμως δεν μπορούμε να είμαστε σίγουροι για την σκέψη του άλλου, συχνά απλώς υποθέτουμε ό,τι σκέφτεται αυτό που ενδεχομένως σκεφτόμαστε εμείς.

Προσπαθώντας να έχουμε τους άλλους ικανοποιημένους απομακρυνόμαστε σταδιακά από το δικό μας κέντρο, από τις δικές μας επιθυμίες και ανάγκες και καταλήγουμε να παίζουμε θέατρο σε μια παράσταση που έχουμε οργανώσει μόνοι μας.

Η επιβολή της συμμόρφωσης του εαυτού μας με τις απαιτήσεις των άλλων και η ανάληψη της ευθύνης του δικού τους συναισθήματος, οδηγεί σε μια πρόσκαιρη μόνο ικανοποίηση. Νιώθουμε μια ευχαρίστηση, όταν βλέπουμε τον άλλον ευχαριστημένο από μας αλλά αυτή η ευχαρίστηση δεν έχει συνήθως διάρκεια στο χρόνο αλλά ούτε και βάθος στη ψυχή μας. Αν οι κεντρικές επιλογές της ζωής μας δεν συνάδουν με τις πυρηνικές αξίες μας και τα βαθύτερα «πιστεύω» μας, δύσκολα θα πετύχουμε την πολυπόθητη ψυχική ηρεμία και πληρότητα που αναζητούμε

 
Πρέπει να είμαι πάντα δυνατός

Κάποιοι άνθρωποι θεωρούν αυτονόητο ότι οφείλουν να αντέχουν τα πάντα: κάθε αναποδιά, κάθε δυσκολία, κάθε δυσάρεστη κατάσταση χωρίς να λυγίσουν ψυχικά. Πιστεύουν ότι πρέπει να είναι δυνατοί αλλά και να δείχνουν δυνατοί προς τα έξω. Η ανελαστική επιθυμία αλλά και αδήριτη ανάγκη να διαχειρίζονται με αποτελεσματικά τη ζωή χωρίς να λυγίσουν λεπτό, βαραίνει από ένα σημείο και μετά πολύ στους ώμους τους.

Συχνά θεωρούν ότι δεν μπορούν να μοιραστούν αυτό το φορτίο με κανέναν γιατί οι άλλοι γύρω τους δεν θα αντέξουν να το σηκώσουν. Επιθυμούν να προστατέψουν τους αγαπημένους τους με το να επωμίζονται όλα τα βάρη αλλά ταυτόχρονα διστάζουν και να τους εμπιστευτούν. Έχοντας ίσως μάθει από μικρή ηλικία να ανταπεξέρχονται σε όλα βασιζόμενοι στις δικές τους δυνάμεις και μόνο, γίνεται συνήθεια με το πέρασμα του χρόνου. Η αντίληψη του εαυτού τους ως αδύναμου ή ως χρήζοντα βοήθεια είναι συχνά αποκρουστική και θα αναμετρηθούν μέχρι τέλους με τις αντοχές τους για να τα καταφέρουν.

Το άγχος που συνοδεύει έναν άνθρωπο με αυτή τη στάση ζωής είναι επίσης τεράστιο. Απαιτώντας από τον εαυτό του να είναι πάντα δυνατός, προσδοκά κάτι αδύνατο. Η πραγματικότητα κάποια στιγμή μας ξεπερνάει, οι δυνάμεις μας δεν επαρκούν. Αυτό δεν αποτελεί όμως ένδειξη αδυναμίας, άλλα απόδειξη ζωής.

Το άγχος αυτό λοιπόν δεν είναι σημάδι αδυναμίας άλλα συνέπεια της προσπάθειας να είναι κάποιος πολύ δυνατός για πολύ χρονικό διάστημα.

Μπορούν αυτά τα «πρέπει» να αλλάξουν;

Εύλογα θα αναρωτηθεί κανείς. Άμεσα και γρήγορα όχι. Σταδιακά και ουσιαστικά ναι. Οι κανόνες και τα «Πρέπει» που ενδεχομένως είχαν μια χρησιμότητα σε μικρότερη ηλικία, τώρα μπορεί να μας ταλαιπωρούν πιο πολύ από ότι μας βοηθούν.

Αν και έχουμε συνηθίσει την ύπαρξη τους μπορούμε σε ένα βάθος χρόνου να αρχίσουμε να τους αμφισβητούμε και να τους αντικαθιστούμε με άλλους, λιγότερο σκληρούς, λιγότερο ανελαστικούς, πιο κοντά στην πραγματικότητα.

Η χαλάρωση αυτών των κανόνων δεν σημαίνει ότι αντιμετωπίζουμε τον εαυτό μας ευνοϊκά αλλά ότι κάνουμε μια προσπάθεια να τον αντιμετωπίσουμε περισσότερο δίκαια. Άλλωστε, τι νόημα έχει ένα «Πρέπει» όταν δυσχεραίνει τη ζωή μας περισσότερο από ότι τη διευκολύνει;

Ντοστογιέφσκι: Θα υποφέραμε περισσότερο αν οι τρελοί μας πόθοι πραγματοποιούνταν

Όλοι έχουμε ξεσυνηθίσει σε τέτοιο βαθμό τη ζωή, που σε μερικές στιγμές αισθανόμαστε κάποια αηδία για την πραγματική ζωή και για τούτο την αποστρεφόμαστε όταν μας τη θυμίζουν.

Καταντήσαμε να θεωρούμε την πραγματική ζωή σαν αγγαρεία, σχεδόν σαν ένα επάγγελμα, και όλοι μέσα μας είμαστε της γνώμης ότι είναι προτιμότερο να ζει κανείς τη ζωή των βιβλίων.

Και γιατί ταραζόμαστε; Γιατί κάνουμε τόσες ανοησίες; Τι ζητούμε; Ούτε και οι ίδιοι το ξέρουμε!

Θα υποφέραμε περισσότερο αν οι τρελοί μας πόθοι πραγματοποιούνταν.

Σταθείτε, προσπαθήστε, για παράδειγμα, να μας δώσετε περισσότερη ανεξαρτησία∙ βγάλτε από τη μέση τα εμπόδια, μεγαλώστε τον κύκλο της δράσης σας∙ χαλαρώστε την κηδεμονία, ε, λοιπόν, ναι, σας το διαβεβαιώνω, εμείς όλοι... θα ξαναζητήσουμε αμέσως την κηδεμονία.

Το ξέρω καλά πως θα φουρκιστείτε, πως θα μου βάλετε τις φωνές, πως θα χτυπήσετε τα πόδια σας στο πάτωμα. Μιλήστε λοιπόν, θα μου πείτε, για τον εαυτό σας μόνο, και για όλες σας τις αθλιότητες στο υπόγειο, μα δε χρειάζονται δικαιολογίες, δεν έχετε το δικαίωμα να πείτε «εμείς όλοι!».

Επιτρέψετε, κύριοι, γι’ αυτό το εμείς όλοι.

Όσο για μένα, στη ζωή μου έφτασα στα άκρα εκείνο που εσείς δεν τολμάτε ούτε στο μισό δρόμο να φέρετε, από δειλία∙ κι ακόμα παίρνετε τη δειλία σας για φρονιμάδα, και παρηγοριόσαστε ξεγελώντας τον εαυτό σας.

Γι’ αυτό το λόγο, ίσως να ‘μαι πιο ζωντανός από σας.

Μα δώστε, παρακαλώ, περισσότερη προσοχή!

Δεν ξέρουμε ακόμη πού υπάρχει τώρα εκείνο που είναι ζωντανό, από τι είναι και πώς ονομάζεται.

Αφήστε μας μόνους, χωρίς βιβλία, κι αμέσως θα πελαγώσουμε, θα τα μπερδέψουμε∙ δε θα ξέρουμε που να στηριχθούμε και σε τι ν’ αφοσιωθούμε, δε θα ξέρουμε τι πρέπει να αγαπήσουμε ή να μισήσουμε, τι πρέπει να εκτιμήσουμε ή να περιφρονήσουμε.

Βαριόμαστε ακόμη και που είμαστε άνθρωποι, άνθρωποι με σάρκα και οστά αληθινά, ντρεπόμαστε γι’ αυτό και το θεωρούμε ατιμία μας.

Γυρεύουμε να γίνουμε ένας τύπος γενικού ανθρώπου που δεν υπήρξε ποτέ.

Είμαστε πεθαμένοι μόλις γεννηθούμε, κι είναι χρόνια και χρόνια που μας γεννούν πατέρες που δεν είναι ζωντανοί, μια κατάσταση που μας ευχαριστεί όλο και πιο πολύ. Μας αρέσει.

Σε λίγο θα επινοήσουμε κάποιο τρόπο να γεννιόμαστε από μια ιδέα.

Μα δε θέλω πια να γράφω μέσα απ’ το «υπόγειο»...

Φιοντόρ Ντοστογιέφσκι, Το υπόγειο

Το αναγκαίο «κακό» του να κάνουμε θυσίες στις συντροφικές μας σχέσεις

Ας υποθέσουμε ότι εσείς θέλετε χάμπουργκερ για δείπνο, αλλά ο σύντροφός σας θέλει να παραγγείλει κινέζικο. Ή εσείς θέλετε να παρακολουθήσετε μια ταινία δράσης, ενώ ο σύντροφός σας θέλει να παρακολουθήσει έναν αγώνα μπέιζμπολ. Ή ότι υπάρχουν διαφωνίες σχετικά με το τι αυτοκίνητο θα αγοράσετε, πού θα ζήσετε, πώς θα μεγαλώσετε τα παιδιά σας κ.λπ. Σε τέτοιες καταστάσεις, όπου οι στόχοι ή οι προτιμήσεις έρχονται σε σύγκρουση, είτε εσείς είτε ο σύντροφός σας μπορεί να αποφασίσετε να κάνετε μια θυσία.

Μια πρόσφατη μελέτη του Righetti και των συνεργατών του, που δημοσιεύθηκε στο τεύχος Απριλίου 2022 του Current Opinion in Psychology, δείχνει ότι η θυσία «μπορεί να έχει επιπτώσεις στην ευημερία εκείνου που την κάνει». Επιπλέον, ακόμη και για τον αποδέκτη, η θυσία είναι μια «μικτή ευλογία» και θα μπορούσε να έχει «κάποιες επιβλαβείς συνέπειες για τις σχέσεις μακροπρόθεσμα».

Προκοινωνικές συμπεριφορές και θυσίες

Η θυσία είναι ένα είδος προκοινωνικής συμπεριφοράς, η οποία αναφέρεται σε συμπεριφορά που αποσκοπεί στο όφελος των άλλων. Εκτός από το όφελος του ατόμου που βοηθήθηκε, οι προκοινωνικές συμπεριφορές συνδέονται με πρόσθετα θετικά αποτελέσματα, όπως η ευημερία στις σχέσεις και η θετική επίδραση (π.χ. συναισθήματα όπως η υπερηφάνεια, το ενδιαφέρον και ο ενθουσιασμός). Οι προκοινωνικές συμπεριφορές μπορούν ακόμη και να θεωρηθούν ελκυστικές, ιδίως όταν περιλαμβάνουν κινδύνους και ηρωισμό.

Όπως σημειώθηκε προηγουμένως, ένας τύπος προκοινωνικής συμπεριφοράς στις στενές σχέσεις περιλαμβάνει την πραγματοποίηση θυσιών. Η θυσία αναφέρεται στην εγκατάλειψη των άμεσων προτιμήσεων και στόχων του ατόμου για το καλό της σχέσης ή της ευημερίας και της ευτυχίας του συντρόφου.

Η θυσία διαφέρει από άλλες προκοινωνικές συμπεριφορές, όπως οι ηρωικές συμπεριφορές. Η θυσία συμβαίνει όταν οι άνθρωποι έχουν αρχικά μια άμεση προτίμηση προσανατολισμένη στον εαυτό τους, αλλά στη συνέχεια αποφασίζουν να μην την επιδιώξουν, αφού εξετάσουν τα αποτελέσματα για τον σύντροφο ή τη σχέση.

Θυσίες, ψυχική υγεία και υγεία των σχέσεων

Ανάλογα με τη συγκεκριμένη πτυχή της θυσίας που μελετάται, οι θυσίες συνδέονται με διαφορετικά αποτελέσματα. Για παράδειγμα, μια μετα-ανάλυση του 2020 με 82 σύνολα δεδομένων (πάνω από 32.000 συμμετέχοντες) διαπίστωσε ότι:

– Η προθυμία για θυσία ή η πρόθεση για θυσία συνδέθηκε θετικά με την προσωπική ευημερία, την ευημερία του συντρόφου και την ευημερία της σχέσης.

– Η συμπεριφορική θυσία, δηλαδή η πραγματική πραγματοποίηση της θυσίας, συνδέθηκε με χαμηλότερη προσωπική ευημερία.

– Η ικανοποίηση από τη θυσία συνδεόταν με την ευημερία εκείνου που την έκανε και του/της ερωτικού συντρόφου του/της.

– Το κόστος της θυσίας (δηλαδή το πόσο δαπανηρή ήταν η θυσία για τον ίδιο) συσχετίστηκε αρνητικά με την προσωπική ευημερία, τη συντροφική ευημερία και την ευημερία της σχέσης.

Όπως φάνηκε παραπάνω, η συμπεριφορική θυσία φαίνεται να μειώνει την προσωπική ευημερία. Ωστόσο, δεν έχει σημαντική επίδραση στην ευημερία της σχέσης ή του συντρόφου.

Παραδόξως, τα δεδομένα δείχνουν επίσης ότι ακόμη και από την οπτική γωνία του ερωτικού συντρόφου (ο οποίος, λόγω της θυσίας, πήρε αυτό που ήθελε), οι συμπεριφορικές θυσίες είναι συχνά ασήμαντες. Γιατί;

Επειδή μια πράξη θυσίας πρέπει πρώτα να εντοπιστεί και να αναγνωριστεί ως θυσία. Αυτό όμως συμβαίνει μόνο τις μισές φορές. Τις υπόλοιπες φορές, μια πράξη θυσίας περνά απαρατήρητη, οπότε το άτομο που ωφελείται δεν αισθάνεται ευγνωμοσύνη και συνεπώς δεν δείχνει εκτίμηση για τη θυσία.

Όμως, η συμπεριφορική θυσία, αφού εντοπιστεί με ακρίβεια, οδηγεί σε θετικά συναισθήματα (π.χ. ευγνωμοσύνη, εκτίμηση, ευτυχία); Συνήθως, ναι. Ωστόσο, η αναγνώριση της θυσίας οδηγεί συνήθως και σε αρνητικά συναισθήματα. Για παράδειγμα, ο αποδέκτης της θυσίας μπορεί να αισθάνεται ενοχή, χρέος και υψηλότερη αρνητική διάθεση (π.χ. να αισθάνεται αναστατωμένος ή στεναχωρημένος).

Επομένως, δεν πρόκειται για θυσία όταν «η άμεση αυτοπροσανατολισμένη προτίμηση των ανθρώπων είναι να βοηθήσουν και να ωφελήσουν τους άλλους». Θυσία συμβαίνει μόνο όταν η βοήθεια προς τους άλλους απαιτεί την εγκατάλειψη προσωπικών στόχων ή προτιμήσεων.

Ένα παρόμοιο μείγμα συναισθημάτων ισχύει και για το άτομο που κάνει τη θυσία – μπορεί να αισθάνεται αγανακτισμένο, εκμεταλλευόμενο ή μη εκτιμώμενο (αν και ταυτόχρονα χαρούμενο και περήφανο που ωφέλησε τον σύντροφό του).

Ακόμα χειρότερα, η έρευνα δείχνει ότι αυτά τα αμφίσημα συναισθήματα που σχετίζονται με τη θυσία προβλέπουν τη σκέψη για χωρισμό (ή τον πραγματικό χωρισμό), ένα χρόνο αργότερα.

Θυσία: Όχι η μόνη λύση στη σύγκρουση, αλλά μερικές φορές απαραίτητη

Η αυτοθυσία δεν είναι ο μόνος τρόπος επίλυσης των συγκρούσεων συμφερόντων. Υπάρχουν και άλλες επιλογές.

Κάθε μέρος θα μπορούσε να ακολουθήσει το δικό του δρόμο (π.χ. να παραγγείλει διαφορετικά φαγητά, να κάνει χωριστές διακοπές) ή να βρει έναν συμβιβασμό.

Εντούτοις ακόμα κι έτσι, μερικές φορές οι θυσίες είναι απαραίτητες για τη διατήρηση μιας συντροφικής σχέσης. Ενδεικτικά, ας υποθέσουμε ότι σε έναν άνδρα προσφέρεται μια επικερδής εργασία, η οποία απαιτεί τη μετακόμιση σε μια μικρή πόλη. Ωστόσο, η σύζυγός του επιθυμεί να συνεχίσει να ζει στη μεγάλη πόλη. Εδώ, μια λύση περιλαμβάνει μια θυσία. Το ερώτημα είναι, ποιος πρέπει να κάνει τη θυσία;

Ίσως η απάντηση εξαρτάται από το κόστος της θυσίας (για κάθε μέλος). Αν ο άνδρας έχει ήδη μια σπουδαία θέση, για παράδειγμα, η άρνηση της προσοδοφόρας προσφοράς θα είναι μια μικρή θυσία εκ μέρους του, ιδίως αν η σύζυγός του έχει ανάγκες (π.χ. ανάγκες σχέσεων, ιατρική περίθαλψη) που καλύπτονται καλύτερα στη μεγάλη πόλη.

Μια εναλλακτική λύση, σε καταστάσεις που αφορούν λιγότερο επώδυνες αποφάσεις, είναι τα μέλη ενός ζευγαριού να κάνουν εναλλάξ θυσίες. Για παράδειγμα, να ακούνε την αγαπημένη μουσική του ενός συντρόφου ενώ οδηγούν προς το σπίτι ενός φίλου και την αγαπημένη μουσική του άλλου συντρόφου κατά την επιστροφή.

Μείωση των αρνητικών επιπτώσεων της θυσίας

Όπως είδαμε, η συμπεριφορική θυσία συνδέεται με χαμηλότερη ευημερία, οπότε ας κλείσουμε εξετάζοντας ορισμένους τρόπους με τους οποίους τα ζευγάρια μπορούν να μειώσουν τις αρνητικές επιπτώσεις της θυσίας στην ευημερία. Αν είστε εσείς αυτός που κάνει μια θυσία:

– Προσπαθήστε να υποτιμήσετε το κόστος της θυσίας.

– Σκεφτείτε περισσότερο τι έχετε κερδίσει από τη θυσία παρά τι έχετε χάσει.

– Επικεντρωθείτε στην ευημερία του συντρόφου σας.

Κι αν ο σύντροφός σας είναι αυτός που κάνει μια θυσία:

– Βάλτε τον εαυτό σας στη θέση του συντρόφου σας, ώστε να μπορείτε να κατανοήσετε και να εκτιμήσετε καλύτερα το κόστος της θυσίας.

– Εκφράστε την ευγνωμοσύνη σας.

– Επικυρώστε τα ενδιαφέροντα, τις επιθυμίες και τις ανάγκες του συντρόφου σας.

Όσα μένουν ανείπωτα, αλλά είναι συνεχώς στο νου μας

Όσα δεν λέμε, αλλά σκεφτόμαστε και νιώθουμε

Νιώθουμε ότι μένουμε πίσω στη ζωή

Είτε είμαστε φοιτητές, είτε κάνουμε ένα διάλειμμα από την εργασία, είτε εργαζόμαστε, είναι πολλές φορές που νιώθουμε ότι δεν κάνουμε αρκετά ή ότι δεν είμαστε εκεί που θα έπρεπε στη ζωή. Μπορεί να υπάρξουν μέρες όπου νιώθουμε σίγουροι και πλήρεις επειδή κάνουμε πράγματα που μας γεμίζουν. Υπάρχουν επίσης οι στιγμές που δημοσιεύουμε περήφανοι στα κοινωνικά μέσα δικτύωσης τα επιτεύγματά μας.

Αλλά οι πραγματικές στιγμές είναι εκείνες που παλεύουμε με ό,τι υπάρχει πίσω από τις κουρτίνες, όταν καταρρέουμε σιωπηλά, προσμένοντας το πότε θα έρθει η δική μας στιγμή. Είναι μια συνεχής μάχη αναζήτησης της ευτυχίας.

Ταυτίζουμε την αυταξία μας με ό,τι κάνουμε

Πόσοι από εμάς νιώθουμε πλήρεις χωρίς τους τίτλους που μας έχουν δοθεί; Πώς θα νιώθαμε αν δεν προσδιοριζόμασταν από το επάγγελμά μας, από το ότι είμαστε συγγραφείς, ηγέτες ή ακόμα και πολιτικοί; Το ότι ζούμε μέρα με τη μέρα και είμαστε ευτυχισμένοι με αυτό που είμαστε ως άνθρωποι και όχι ως ρόλοι, είναι που θα πρέπει να μας κάνει να νιώθουμε ευγνώμονες.

Παλεύουμε με τη σύγκριση και τη ζήλια, ακόμα και με τους φίλους μας

Έχουμε διαβάσει τόσα βιβλία αυτοβοήθειας, έχουμε μιλήσει τόσο πολύ γι’ αυτό και έχουμε πιστέψει ότι έχουμε ξεπεράσει τον φθόνο και τη σύγκριση. Ύστερα, παγιδεύεστε και πάλι στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, όπου βλέπετε ότι η φίλη σας αρραβωνιάστηκε, ο φίλος σας βρήκε την εργασία των ονείρων του και άλλα τέτοια.

Συχνά μετράμε την αξία και την πρόοδό μας στη ζωή συγκριτικά με τους άλλους, επειδή η πρόοδος των άλλων γίνεται αντιληπτή ως απειλή για τη δική μας επιτυχία. Ωστόσο, όλοι έχουμε μοναδικά μονοπάτια και δικές μας ιστορίες επιτυχίας, οπότε δεν τίθεται θέμα σύγκρισης.

Το άγχος κάνει τη ζωή δυσκολότερη απ’ ότι χρειάζεται να είναι

Η καθημερινότητα με άγχος μας κάνει να νιώθουμε σαν να περπατάμε πάνω σε ένα τεντωμένο σκοινί, απ’ όπου φοβόμαστε ότι θα πέσουμε οποιαδήποτε στιγμή. Νιώθουμε ότι τίποτα δεν είναι χαλαρό. Φοβόμαστε να κάνουμε λάθη. Νιώθουμε ότι τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης είναι τα μόνα που μπορούν να μας «επικυρώσουν»

Ας είμαστε ειλικρινείς: τα προφίλ μας στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης είναι ένα δημιούργημα της ζωής που ευχόμαστε να είχαμε χωρίς την πραγματικότητα της καθημερινότητας. Ο λόγος είναι ότι τόσοι άνθρωποι νιώθουν απογοήτευση από τη ζωή τους και μπαίνουν σε διαδικασία σύγκρισης ο ένας με τον άλλο. Πολλοί από εμάς νιώθουμε ανεπαρκείς χωρίς την κοινωνική επιβεβαίωση.

Οι σχέσεις μας κάνουν να νιώθουμε αποδεκτοί στην κοινωνία

Όχι όλοι, αλλά κάποιοι νιώθουν ότι το να έχουν σχέση είναι ένα επίτευγμα. Όταν παντρευόμαστε, θεωρούμε ότι έχουμε φτάσει στην πλήρωση και είναι πιο αποδεκτό να έχουμε κάποιον να αγαπάμε από το να είμαστε μόνοι. Η αλήθεια είναι ότι η κοινωνία δίνει υπερβολική έμφαση στις σχέσεις και αποτυγχάνει να αναγνωρίσει ότι η αυτο-αγάπη είναι το σημαντικότερο στοιχείο, είτε είμαστε σε σχέση ή single.

Αμφισβητούμε το αν γνωρίζουμε τι κάνουμε

Είμαστε αρκετά έξυπνοι σε σύγκριση με τους συνομήλικους μας στην εργασία και στο σχολείο; Έχουμε τη γνώση ή τις δεξιότητες να επιβιώσουμε, αν μας προσφερθεί η εργασία των ονείρων μας; Κανείς δεν μας διδάσκει πώς να ζούμε ή να υπάρχουμε. Δεν υπάρχει εγχειρίδιο. Αν είμαστε αρκετά ειλικρινείς με τον εαυτό μας, εξελισσόμαστε βάσει της μεταφοράς πληροφοριών από άλλους από γενιά σε γενιά. Κανείς δεν γνωρίζει τι κάνουν. Δεν είστε μόνοι σε αυτή τη σύγχυση.

Άραγε η βλακεία οδηγεί στην κακία ή η κακία οδηγεί στην βλακεία;

Άραγε η βλακεία οδηγεί στην κακία ή η κακία οδηγεί στην βλακεία;

-Ούτε το ένα ούτε το άλλο... Και τα δυο δεν είναι παρά συμπτώματα. Η βαθύτερη αιτία είναι η δυσανεξία απέναντι σε ένα Απύθμενο εσωτερικό κενό…

Ο Βλάξ το Υποψιάζεται, αλλά καθώς αδυνατεί να το παραδεχτεί, το Απωθεί. Το παραγεμίζει είτε σωματικά -λαιμαργία- είτε στρεφόμενος προς τον εξωτερικό κόσμο: 

Με κακία. Προσπαθώντας να Επιβάλλει την εξουσία του ελπίζει να ξεχάσει την εσωτερική του κενότητα. Αλλά εκείνη επιστρέφει τα βραδιά καθώς ετοιμάζεται να κοιμηθεί… ή τα πρωινά λίγα δευτερόλεπτα πριν ανοίξει τα ματιά του. Φαύλος κύκλος.

Πώς ο εγκέφαλός μας βιώνει το χρόνο μέσα σε ένα νευρωνικό του δίκτυο

Ερευνητές στο Ινστιτούτο Kavli ανακάλυψαν δίκτυο εγκεφαλικών κυττάρων το οποίο εκφράζει την αίσθηση του χρόνου μέσα από εμπειρίες και μνήμες. Η περιοχή όπου βιώνεται ο χρόνος βρίσκεται ακριβώς δίπλα στην περιοχή που κωδικοποιεί το χώρο.

Τα ρολόγια είναι συσκευές που δημιουργήθηκαν από τους ανθρώπους για να μετρούν το χρόνο. Με κοινωνική σύμβαση, συμφωνούμε να συντονίζουμε τις δραστηριότητές μας σύμφωνα με το χρόνο του ρολογιού. Ωστόσο, ο εγκέφαλός μας δεν αντιλαμβάνεται τη χρονική διάρκεια με τις τυπικές μονάδες των λεπτών και ωρών στο ρολόι του χεριού μας. Η υπογραφή του χρόνου στις εμπειρίες μας και τις αναμνήσεις μας ανήκει σε ένα εντελώς διαφορετικό είδος χρονικότητας. Κατά τη διάρκεια της εξέλιξης, οι ζώντες οργανισμοί, συμπεριλαμβανομένων των ανθρώπων, ανέπτυξαν πολλαπλά βιολογικά ρολόγια για να μας βοηθήσουν να παρακολουθούμε το χρόνο. Αυτό που διακρίνει τους ποικίλους χρονομέτρες του εγκεφάλου δεν είναι μόνο η κλίμακα του χρόνου που μετριέται, αλλά επίσης τα φαινόμενα που συντόνισαν τα νευρωνικά ρολόγια.

Ορισμένοι χρονομέτρες τίθενται από εξωτερικές διεργασίες, όπως το κιρκάδιο ρολόι που συντονίστηκε στην ανάδυση και εξαφάνιση του ημερήσιου φωτός. Αυτό το ρολόι βοηθάει τους οργανισμούς να προσαρμόζονται με τους ρυθμούς της μέρας. Άλλοι χρονομέτρες τίθενται από φαινόμενα με πιο εσωτερική προέλευση, όπως τα κύτταρα του ιπποκάμπιου χρόνου που σχηματίζουν μια, σαν ντόμινο, αλυσίδα σήματος που παρακολουθούν χρονικές διάρκειες μέχρι και 10 δευτερόλεπτα ακριβώς. Σήμερα γνωρίζουμε πολλά σχετικά με τους μηχανισμούς του εγκεφάλου για τη μέτρηση μικρών χρονικών κλιμάκων όπως τα δευτερόλεπτα. Λίγα είναι γνωστά, ωστόσο, σχετικά με τη χρονική κλίμακα που ο εγκέφαλος χρησιμοποιεί για να καταγράψει τις εμπειρίες και τις μνήμες μας, οι οποίες μπορούν να διαρκούν από δευτερόλεπτα, μέχρι λεπτά ή ώρες.

Ένα νευρωνικό ρολόι για το χρόνο που βιώνεται

Ένα νευρωνικό ρολόι που παρακολουθεί το χρόνο που διαρκούν οι εμπειρίες είναι ακριβώς αυτό που ο Albert Tsao και οι συνάδελφοί του στο Ινστιτούτο Kavli για Συστήματα Νευροεπιστήμης του Νορβηγικού Πανεπιστημίου Επιστήμης και Τεχνολογίας, θεωρούν ότι έχουν ανακαλύψει. Με την καταγραφή στοιχείων από έναν πληθυσμό εγκεφαλικών κυττάρων οι ερευνητές προσδιόρισαν ένα ισχυρό σήμα κωδικοποίησης χρόνου βαθιά μέσα στον εγκέφαλο. «Η μελέτη μας αποκαλύπτει πώς ο εγκέφαλος κατανοεί το χρόνο καθώς βιώνεται ένα γεγονός», αναφέρει ο Tsao στην ιστοσελίδα Gemini. «Το δίκτυο δεν κωδικοποιεί το χρόνο αναλυτικά. Αυτό που καταγράφουμε είναι μάλλον ένας υποκειμενικός χρόνος που παράγεται από την εν εξελίξει ροή της εμπειρίας».

Το δίκτυο παρέχει χρονοσημάνσεις για τα γεγονότα και παρακολουθεί τη σειρά των γεγονότων μέσα σε μια εμπειρία, αναφέρει ο καθηγητής Moser. Το νευρωνικό ρολόι λειτουργεί οργανώνοντας τη ροή των εμπειριών μας σε μια διευθετημένη σειρά γεγονότων. Η δραστηριότητα αυτή δίνει το έναυσμα στο ρολόι του εγκεφάλου για τον υποκειμενικό χρόνο. Η εμπειρία, και η αλληλουχία των γεγονότων μέσα στην εμπειρία, είναι έτσι το υλικό του οποίου ο υποκειμενικός χρόνος γεννιέται και μετριέται από τον εγκέφαλο.

Χρόνος, Χώρος και Μνήμη στον Εγκέφαλο

Όπως αναφέρει, στην ίδια ιστοσελίδα, ο καθηγητής Moser: «Σήμερα, έχουμε μια αρκετά καλή κατανόηση του τρόπου που οι εγκέφαλοί μας διαχειρίζονται το χώρο, ενώ οι γνώση του χρόνου είναι λιγότερο σαφής. Ο χώρος στον εγκέφαλο είναι σχετικά εύκολο να ερευνηθεί. Συνίσταται από εξειδικευμένους τύπους κυττάρου που είναι ειδικοί για συγκεκριμένες λειτουργίες. Μαζί συνιστούν τις λεπτομέρειες του συστήματος». Το 2005, οι May-Britt και EdvardMoser ανακάλυψαν πλέγμα κυττάρων, που χαρτογραφεί το περιβάλλον μας σε διαφορετικές κλίμακες χωρίζοντας το χώρο σε εξαγωνικές μονάδες. Το 2014, ο Mosers μοιράστηκε το βραβείο Nobel με τον συνάδελφο και μέντορά τους John O’Keefe στο UCL (University College London) για τις ανακαλύψεις τους των κυττάρων που συνιστούν το σύστημα προσδιορισμού θέσης.

Το 2007, εμπνευσμένος από την ανακάλυψη του κυτταρικού πλέγματος χωρικής κωδικοποίησης των Mosers, ο τότε υποψήφιος διδάκτορας στο Ινστιτούτο Kavli, Albert Tsao, σχεδίασε να σπάσει τον κώδικα του τι συμβαίνει στον αινιγματικό πλευρικό ενδορινικό φλοιό (lateralentorhinal cortex ή LEC). Η περιοχή αυτή του εγκεφάλου είναι ακριβώς δίπλα στον έσω ενδορινικό φλοιό (medial entorhinal cortex ή MEC), όπου οι επιβλέποντες του Tsao, Mosers, είχαν ανακαλύψει το πλέγμα κυττάρων. «Ήλπιζα να βρω ένα παρόμοιο βασικό λειτουργικό κύτταρο που θα αποκάλυπτε τη λειτουργική ταυτότητα αυτού του νευρωνικού δικτύου», λέει ο Tsao. Η εργασία αποδείχθηκε να είναι ένα χρονοβόρο πρόγραμμα. «Δεν έμοιαζε να υπάρχει ένα μοτίβο στη δραστηριότητα αυτών των κυττάρων. Το σήμα άλλαζε συνεχώς» αναφέρει ο καθηγητής Moser.

Ήταν μόνο στα δυο τελευταία χρόνια που οι ερευνητές άρχισαν να υποψιάζονται ότι το σήμα πράγματι άλλαζε με το χρόνο. Έξαφνα τα καταγεγραμμένα δεδομένα άρχισαν να αποκτούν νόημα. «Ο χρόνος είναι μια εκτός-ισορροπίας διαδικασία. Είναι πάντα μοναδικός και μεταβαλλόμενος», αναφέρει ο καθηγητής. «Εάν αυτό το δίκτυο πράγματι κωδικοποιούσε το χρόνο, το σήμα θα πρέπει να αλλάζει με το χρόνο προκειμένου να καταγράφει τις εμπειρίες ως μοναδικές αναμνήσεις». Ο Mosers χρειάστηκε μόνο να αποκωδικοποιήσει το σήμα ενός απλού κυτταρικού πλέγματος για να ανακαλύψουν πώς κωδικοποιείται ο χώρος στον έσω ενδορινικό φλοιό. Η αποκωδικοποίηση του χρόνου στον πλευρικό ενδορινικό φλοιό αποδείχθηκε ότι είναι μια πιο περίπλοκη εργασία. Ήταν μόνο μετά από την έρευνα στην δραστηριότητα εκατοντάδων κυττάρων που ο Tsao μπόρεσε να δει ότι το σήμα κωδικοποιούσε τον χρόνο.

Το σχήμα του χρόνου

Η δομή του χρόνου υπήρξε από μακρού πεδίο αντιπαράθεσης φιλοσόφων και φυσικών. Τι μπορεί ο νεοανακαλυφθής μηχανισμός του εγκεφάλου για τον επεισοδιακό χρόνο να μας πει σχετικά με το πώς αντιλαμβανόμαστε το χρόνο; Είναι η αντίληψη του χρόνου γραμμική μοιάζοντας με ένα ποτάμι που ρέει ή κυκλική σαν ένα τροχό ή έλικα;

Τα δεδομένα από τη μελέτη του Kavli υποστηρίζουν ότι και τα δυο είναι σωστά και ότι το σήμα στο δίκτυο που κωδικοποιεί το χρόνο μπορεί να πάρει πολλές μορφές που εξαρτώνται από την εμπειρία.

Με ένα σύνολο πειραμάτων ακόμη ελέγχθηκε η υπόθεση ότι το δίκτυο LEC (πλευρικoύ ενδορινικού φλοιού) κωδικοποιούσε τον επεισοδιακό χρόνο, ελέγχοντας ευρείες και πιο στενές περιοχές εμπειριών και επιλογών δράσης. Σύμφωνα με τον καθηγητή Moser, η μελέτη δείχνει ότι αλλάζοντας τις δραστηριότητες που κάνετε, το περιεχόμενο της εμπειρίας σας, μπορείτε πραγματικά να αλλάξετε τη πορεία του χρονικού σήματος στο LEC και έτσι τον τρόπο που αντιλαμβάνεστε το χρόνο.

Ευτυχώς κάποιος με άκουσε. Κάποιος γνωρίζει πώς είμαι εγώ

Όταν αναφέρω ότι απολαμβάνω να ακούω κάποιον, εννοώ φυσικά να ακούω σε βάθος. Εννοώ ότι ακούω τα λόγια, τις σκέψεις, τη διαβάθμιση των συναισθημάτων, το προσωπικό νόημα, ακόμη και το νόημα που βρίσκεται πίσω από τη συνειδητή πρόθεση του ομιλητή. Μερικές φορές, επίσης, σε ένα μήνυμα που επιφανειακά δεν είναι πολύ σημαντικό, ακούω μια βαθιά ανθρώπινη κραυγή που βρίσκεται θαμμένη κι άγνωστη, πολύ βαθιά κάτω από την επιφάνεια του προσώπου.

Έτσι, έμαθα να ρωτώ τον εαυτό μου: «Μπορώ να ακούω τους ήχους και να νιώθω τη μορφή που έχει ο εσωτερικός κόσμος του άλλου προσώπου; Μπορώ να φέρνω στο προσκήνιο αυτό που λέει στο βάθος του, ώστε να νιώθω τα νοήματα που φοβάται, τα οποία, όμως, θα ήθελε να μοιραστεί, καθώς και εκείνα που γνωρίζει».

Θα σας αναφέρω ένα σύντομο παράδειγμα. Πριν από λίγο καιρό, μου τηλεφώνησε για κάποιο ζήτημα ένας φίλος με τον οποίο δεν ζούμε στο ίδιο μέρος. Τελειώσαμε τη συνδιάλεξη και έκλεισα το τηλέφωνο. Τότε και μόνο τότε συνειδητοποίησα πραγματικά τον τόνο της φωνής του. Είπα στον εαυτό μου ότι πίσω από το θέμα που συζητούσαμε φαινόταν να υπάρχει κάποιο ίχνος απογοήτευσης, αποθάρρυνσης, ακόμη και απελπισίας, που δεν σχετιζόταν με το θέμα της συζήτησής μας. Το ένιωσα τόσο έντονα, που του έγραψα ένα γράμμα αναφέροντας ορισμένα στοιχεία γι’ αυτό που ένιωσα: «Μπορεί να κάνω και λάθος σε αυτό που πρόκειται να πω, και, αν κάνω, να πετάξεις το γράμμα στο καλάθι των αχρήστων· συνειδητοποίησα όμως, αφού κλείσαμε το τηλέφωνο, ότι ακουγόσουν σαν να ένιωθες πραγματική απογοήτευση και πόνο, ίσως και πραγματική απελπισία». Έπειτα, προσπάθησα να μοιραστώ μαζί του μερικά από τα δικά μου συναισθήματα γι’ αυτόν· προσπάθησα να χειριστώ την κατάστασή του με τέτοιον τρόπο που ήλπιζα ότι θα τον βοηθήσει. Έστειλα το γράμμα με κάποιο δισταγμό, έχοντας στο νου μου ότι μπορεί να είχα κάνει τελείως λάθος. Πολύ σύντομα έλαβα απάντηση. ‘Ήταν πολύ ευγνώμων που κάποιος τον άκουσε. Σωστά άκουσα τον τόνο της φωνής του, και ένιωσα πολύ ευχαριστημένος που ήμουν σε θέση να τον βοηθήσω κι έτσι να καταστήσω δυνατή τη πραγματική επικοινωνία. Πολύ συχνά, όπως και σε αυτή την περίπτωση, ενώ οι λέξεις μεταφέρουν ένα συγκεκριμένο μήνυμα, ο τόνος της φωνής μεταφέρει ένα άλλο τελείως διαφορετικό.

Διαπιστώνω, από εμπειρίες των φίλων μου, που είναι πολύ σημαντικές για εμένα, ότι το να ακούμε τους άλλους έχει συνέπειες. Όταν πραγματικά ακούω ένα πρόσωπο και τα νοήματα που είναι σημαντικά γι’ αυτό εκείνη τη στιγμή -όχι να ακούω απλώς τις λέξεις αλλά το ίδιο το πρόσωπο- και όταν του δείχνω ότι έχω ακούσει τα δικά του προσωπικά νοήματα συμβαίνουν πολλά. Καταρχήν, το πρόσωπο αυτό έχει ένα βλέμμα ευγνωμοσύνης, νιώθει απελευθερωμένο και θέλει να μου πει περισσότερα για τον κόσμο του· προχωρά σε μια νέα αίσθηση ελευθερίας· γίνεται πιο ανοιχτό στη διαδικασία της αλλαγής.

Συχνά έχω παρατηρήσει ότι όσο πιο βαθιά ακούω τα νοήματα αυτού του προσώπου τόσο πιο πολλά συμβαίνουν. Σχεδόν πάντα, όταν ένα πρόσωπο συνειδητοποιεί ότι το έχουν ακούσει σε βάθος, δακρύζουν τα μάτια του. Νομίζω ότι, κατά μία πραγματική έννοια, δακρύζει από χαρά. Είναι σαν να λέει: «ευτυχώς, κάποιος με άκουσε. Κάποιος γνωρίζει πώς είναι να είμαι εγώ». Τις στιγμές αυτές έρχεται στο νου μου η φανταστική εικόνα ενός κρατούμενου σε ένα κελί που στέλνει κάθε μέρα σήματα Μορς με το μήνυμα: «Με ακούει κανείς; Υπάρχει κανείς;». Τελικά, κάποια μέρα, ακούει ένα αχνό σήμα με το μήνυμα: «Ναι». Με αυτή την απλή απάντηση απελευθερώνεται από τη μοναξιά του, γίνεται πάλι άνθρωπος. Υπάρχουν πολλοί άνθρωποι που ζουν σήμερα στα προσωπικά τους κελιά, που δεν δίνουν στον εξωτερικό κόσμο καμιά ένδειξη γι’ αυτό που ζουν. Στην περίπτωση αυτή, πρέπει να ακούμε πολύ προσεκτικά για να αντιληφθούμε τα αχνά μηνύματα από το κελί.

Αν το θεωρείτε δακρύβρεχτο ή υπερβολικό, θα ήθελα να μοιραστώ μαζί σας μια εμπειρία που είχα πρόσφατα σε μια βασική ομάδα συνάντησης με δεκαπέντε άτομα που κατέχουν σημαντικές διευθυντικές θέσεις. Στις πρώτες φιλικές συναντήσεις της εβδομάδας τούς ζητήθηκε να γράψουν ανώνυμα ένα μικρό κείμενο για κάποια συναισθήματα που δεν ήταν πρόθυμοι να μοιραστούν με την ομάδα. Κάποιος άντρας έγραψε: «Δεν δημιουργώ σχέσεις εύκολα με τους ανθρώπους. Έχω ένα σχεδόν αδιαπέραστο προσωπείο. Δεν διεισδύει τίποτα που μπορεί να με πληγώσει, αλλά και τίποτα δεν βγαίνει έξω. Έχω καταπιέσει τόσα πολλά συναισθήματα, που πλησιάζω στη συναισθηματική ανικανότητα. Δεν με ευχαριστεί αυτό, αλλά δεν ξέρω τι να κάνω. Ίσως, αν γνώριζα πώς αντιδρούν οι άλλοι απέναντι σ’ εμένα και γιατί, αυτό να με βοηθούσε». Αυτό ήταν σαφώς ένα μήνυμα από το κελί. Αργότερα, μέσα στην εβδομάδα, ένα μέλος της ομάδας ομολόγησε ότι εκείνο έγραψε το ανώνυμο μήνυμα, και αναφέρθηκε με περισσότερες λεπτομέρειες στο αίσθημα της απομόνωσης και της απόλυτης ψυχρότητας που ένιωθε. Αισθανόταν ότι η ζωή είχε φανεί τόσο σκληρή μαζί του, που αναγκάστηκε να ζει χωρίς συναίσθημα όχι μόνο στη δουλειά αλλά και στις κοινωνικές συναναστροφές του – και το χειρότερο απ’ όλα, στην οικογένειά του. Το γεγονός ότι σταδιακά καταφέραμε να εκφραστούμε στην ομάδα, να φοβόμαστε λιγότερο μήπως πληγωθούμε και να μοιραζόμαστε περισσότερο τον εαυτό μας με τους άλλους ήταν πολύ ωφέλιμη εμπειρία για όλους εμάς που συμμετείχαμε.

Μου φάνηκε πολύ ευχάριστο και διασκεδαστικό όταν σε ένα γράμμα του μερικές εβδομάδες αργότερα, στο οποίο με ρωτούσε σχετικά με κάποιο άλλο θέμα, συμπεριέλαβε και την εξής παράγραφο: «Όταν επέστρεψα [από την ομάδα μας], ένιωθα σαν μικρό κορίτσι που το ξελόγιασαν, αλλά που όμως ένιωθε ότι αυτό ακριβώς περίμενε και χρειαζόταν! Ακόμη δεν γνωρίζω ακριβώς ποιος ήταν υπεύθυνος για την αποπλάνηση – εσείς ή η ομάδα, ή μήπως ήταν κοινό εγχείρημα. Υποψιάζομαι ότι ήταν το δεύτερο. Τέλος πάντων, θέλω να σας ευχαριστήσω για την ουσιαστική και εξαιρετικά ενδιαφέρουσα εμπειρία». Νομίζω ότι δεν είναι υπερβολή να πω πως, επειδή αρκετοί από εμάς στην ομάδα ήμασταν σε θέση να τον ακούσουμε πραγματικά και ουσιαστικά, απελευθερώθηκε από το κελί του και βγήκε έξω, τουλάχιστον ως ένα βαθμό, στον πιο φωτεινό κόσμο των εγκάρδιων διαπροσωπικών σχέσεων.

Υπάρχει ένα δίδαγμα που θέλω να μοιραστώ μαζί σας: απογοητεύομαι τρομερά και κλείνομαι στον εαυτό μου όταν προσπαθώ να εκφράσω κάτι που ανήκει στο βαθύτερο εαυτό μου, κάτι που είναι μέρος του δικού μου προσωπικού, εσωτερικού κόσμου, και ο άλλος δεν καταλαβαίνει. Όταν παίρνω το ρίσκο να μοιραστώ κάτι που είναι πολύ προσωπικό με ένα άλλο άτομο και εκείνο δεν το αντιλαμβάνεται και δεν το κατανοεί, βιώνω μια πολύ αποκαρδιωτική και μοναχική εμπειρία. Κατέληξα να πιστεύω ότι μια τέτοια εμπειρία μπορεί να καταστήσει κάποια άτομα ψυχωτικά. Τα οδηγεί να σταματήσουν να ελπίζουν ότι κάποιος μπορεί να τα καταλάβει. Από τη στιγμή που χάνουν αυτή την ελπίδα, τότε ο εσωτερικός τους κόσμος, που γίνεται ολοένα και πιο περίεργος, είναι το μόνο μέρος όπου μπορούν να ζήσουν. Δεν μπορούν να βιώσουν πια καμία εμπειρία μαζί με άλλους ανθρώπους. Μπορώ να τους συμπονέσω γιατί γνωρίζω ότι, όταν προσπαθώ να μοιραστώ κάτι από το συναισθηματικό μου κόσμο που είναι προσωπικό και πολύτιμο, για το οποίο μάλιστα δεν νιώθω σίγουρος, αλλά αυτή η διάθεση για επικοινωνία έρχεται αντιμέτωπη με την αξιολόγηση και τη στρέβλωση του νοήματός μου, η αντίδρασή μου είναι έντονη: «Μα, δεν ωφελεί». Μια τέτοια στιγμή, ο καθένας νιώθει τι σημαίνει να είναι μόνος.

Συνεπώς, όπως μπορείτε να καταλάβετε απ’ αυτά που έχω αναφέρει μέχρι τώρα, μια δημιουργική, ενεργητική, ευαίσθητη, ακριβής, ενσυναισθητική ακρόαση, χωρίς κριτική διάθεση, είναι για μένα εξαιρετικά σημαντική σε μια σχέση. Είναι σημαντικό για μένα να την παρέχω, και ήταν εξαιρετικά σημαντικό, ειδικά σε κάποιες φάσεις της ζωής μου, που την έλαβα. Νιώθω ότι εξελίσσομαι εσωτερικά όταν ακούω με αυτόν τον τρόπο. Είμαι πολύ βέβαιος ότι έχω εξελιχθεί, ότι έχω απελευθερωθεί και έχω ενισχυθεί τις φορές που με έχουν ακούσει με αυτόν τον τρόπο.

Επίκουρος: Ατέλειωτες ανησυχίες προκαλούν μόνον οι ματαιοδοξίες

Ο Επίκουρος υπαγορεύει μια πιο μελετημένη προσέγγιση των ηδονών, τέτοια που να μην παραγνωρίζει τις ενδεχόμενες αρνητικές τους συνέπειες. Μας υπενθυμίζει σε μια «δόξα» του: «Καμιά ηδονή δεν είναι από μόνη της κάτι κακό. Αλλά κάποιες ηδονές παράγονται με τρόπους και μέσα που επιφέρουν διαταραχές, οι οποίες ξεπερνούν κατά πολύ τις ίδιες τις ηδονές».

Κατηγορίες απολαύσεων

Με βάση τις αρχές της φιλοσοφίας του ο Επίκουρος εξειδίκευσε τις προτάσεις του για την αναζήτηση της ευτυχίας. Αντιλήφθηκε ότι οι άνθρωποι αποφεύγουν να μπαίνουν σε σύνθετες διαδικασίες λήψης αποφάσεων και προτιμούν έτοιμες συνταγές. Γι' αυτό σύστηνε να επιδιώκουν συγκεκριμένες απολαύσεις, που ικανοποιούν τις βασικές τους επιθυμίες και απομακρύνουν τις ανησυχίες τους και παράλληλα να αποφεύγουν τις απολαύσεις, που προκαλούν περισσότερους πόνους από ότι χαρές.

Ι. Φυσικές Απολαύσεις

α) Αναγκαίες ή υποχρεωτικές: Αυτές ικανοποιούν εκείνες τις φυσικές επιθυμίες, που αν παραμείνουν ανεκπλήρωτες, οδηγούν κατ’ ανάγκη σε μεγαλύτερο πόνο. Οι σημαντικότερες είναι:

1. Η τροφή
2. Η στέγη
3. Η υγεία
4. Η ασφάλεια και
5. Η φιλία

Σε κανονικές συνθήκες μπορούν να ικανοποιηθούν μάλλον εύκολα. Έλεγε μια «δόξα» (δηλαδή «γνώμη», από το ρήμα δοκώ= νομίζω): «Ας ευγνωμονούμε την ευλογημένη φύση, που όλα τα αναγκαία τα έκανε εύκολο- απόκτητα και τα μη αναγκαία δύσκολο- απόκτητα». Τις φυσικές και αναγκαίες ηδονές θα τις αναπτύξουμε στο τρίτο μέρος.

β) Μη Αναγκαίες ή Προαιρετικές: Είναι εκείνες οι φυσικές επιθυμίες, που ακόμα κι αν δεν ικανοποιηθούν, δεν οδηγούν αναγκαστικά σε μεγαλύτερο πόνο. Τέτοιες συνήθως είναι οι επιθυμίες για ψυχαγωγία, οι αισθητηριακές απολαύσεις, οι αισθησιακές, οι δραστηριότητες στη φύση, η άθληση, οι τέχνες, κ.λ.π. Τα’ ακριβά φαγητά, τα ποτά, οι καφέδες και τα παρόμοια, καλύπτουν τις φυσικές ανάγκες της πείνας της δίψας και της ψυχαγωγίας, για αυτό οι σύγχρονοι επικούρειοι δεν τα απορρίπτουν. Τα θεωρούν όμως μη αναγκαία και προτείνουν να τα απολαμβάνουμε, εάν είναι εύκολα διαθέσιμα, σε καμιά περίπτωση όμως δεν θα πρέπει να τα συνηθίσουμε και να εξαρτάμε την ευτυχία μας από αυτά. Οι ανάγκες που καλύπτουν είναι μεν πραγματικές, αλλά δεν είναι απαραίτητες για την επιβίωση και την ισορροπία της ψυχής μας.

Μια άλλη σύγχρονη ομάδα μη αναγκαίων φυσικών επιθυμιών έχει να κάνει με τη φροντίδα της εξωτερικής εμφάνισης. Τα στερεότυπα της τέλειας ομορφιάς ωθούν πολλούς ανθρώπους, κυρίως τους νέους και τις γυναίκες σε επικίνδυνες διατροφικές συνήθειες, υπερβολική προσωπική φροντίδα και δαπάνη. Η επικούρεια άποψη, που εκφράζεται από τον Λουκρήτιο, είναι να αποδεχθούμε το σώμα μας όπως είναι και να προστατεύσουμε την υγεία μας. Η εξωτερική μας εμφάνιση δεν είναι σημαντική, γιατί κατά τον Λουκρήτιο, υπάρχουν πολλοί άνθρωποι εξ ίσου ωραίοι με εμάς, οι ωραίοι δεν συμπεριφέρονται καλύτερα από τους άσχημους και επί πλέον, ζούμε μια χαρά όπως είμαστε μέχρι σήμερα. Δεν χρειάζεται ομορφιά για να είναι κανείς ευτυχισμένος. Η εμμονή στη φυσική ομορφιά είναι παθολογική, γιατί επικεντρώνεται σε ένα μόνο μέρος της ανθρώπινης φύσης, που μάλιστα δεν δείχνει το χαρακτήρα του και για αυτό μπορεί ναι είναι απατηλή.

ΙΙ. Γνωστικές απολαύσεις

α) Απολαύσεις απαλλαγής από πόνους, που προκαλούν οι υπέρμετρες υπαρξιακές φοβίες: Πηγή ηδονής για τον Επίκουρο είναι το ξαλάφρωμα από φόβους. Ο τρομερότερος από τους φόβους είναι ο φόβος του θανάτου και ακολουθούν οι φόβοι της τιμωρίας του Θεού και των φυσικών φαινομένων. Τους φόβους αυτούς τους αντιμετώπιζαν οι επικούρειοι ακολουθώντας την τετραφάρμακο: «Ο θεός δεν είναι επίφοβος, ο θάνατος δεν προκαλεί ανησυχία. Το καλό αποκτάται εύκολα και το κακό αντέχεται εύκολα».

β) Απολαύσεις απαλλαγής από πόνους, που προκαλούν οι υπέρμετρες ανησυχίες της καθημερινότητας: Απαλλαγμένοι από τους εφιάλτες που προκαλούν οι υπαρξιακές φοβίες, οι επικούρειοι τιθάσευσαν στη συνέχεια τις αδικαιολόγητες καθημερινές ανησυχίες, που προέρχονται από μη φυσικές και μη αναγκαίες επιθυμίες. Έλεγαν ότι μόνον οι παράλογες επιθυμίες ταράζουν τον άνθρωπο. Ατέλειωτες ανησυχίες προκαλούν μόνον οι ματαιοδοξίες. Είναι λυπηρό που οι άνθρωποι δεν χαίρονται όσα έχουν, παρά θρηνούνε για όσα δεν έχουν. Τη φύση δεν πρέπει να τη βιάζουμε, αλλά να την υπακούμε. Υπακοή στη φύση σημαίνει να απολαμβάνουμε πρώτα τις φυσικές αναγκαίες ηδονές και τις μη αναγκαίες στη συνέχεια, αν δεν βλάφτουν.

ΙΙΙ. Μη φυσικές και μη αναγκαίες απολαύσεις

Είναι εκείνες οι απολαύσεις, που δεν είναι εύκολα πραγματοποιήσιμες, απαιτούν βαρύ αντίτιμο για να τις αποκτήσουμε και δεν οδηγούν κατ’ ανάγκη σε μεγαλύτερη ηδονή. Η φήμη, η κοινωνική θέση, η πολιτική εξουσία, ο πλούτος και άλλες υπέρμετρες φιλοδοξίες για την απόκτηση γοήτρου, ανήκουν σε αυτήν την κατηγορία. Έλεγε ο Επίκουρος: «Την ευδαιμονία και τη μακαριότητα δεν τη φέρνουν τα μεγάλα πλούτη, ούτε η πληθωρική δραστηριότητα, ούτε οι εξουσίες, ούτε η ισχύς, αλλά η αλυπία, η πραότης των συναισθημάτων και η ψυχική διάθεση, που αναγνωρίζει τα όρια που έχει θέσει η φύση».

Οι προφητείες του Στίβεν Χόκινγκ

Οι προβλέψεις του διάσημου αστροφυσικού προκαλούν κάθε φορά πλήθος συζητήσεων εντός και εκτός της επιστημονικής κοινότητας. Αναμφισβήτητα είναι ο μεγαλύτερος σταρ της επιστημονικής κοινότητας. Ο βρετανός αστροφυσικός Στίβεν Χόκινγκ μπορεί να είναι εδώ και δεκαετίες παράλυτος και να επικοινωνεί μόνο μέσω ειδικού υπολογιστή, ωστόσο ταράζει τα νερά κάθε φορά που δημοσιοποιεί τις σκέψεις του.

Πριν από λίγο καιρό έγινε γνωστό ότι ο Χόκινγκ προλογίζει ένα νέο βιβλίο για την ιστορία της διαστημικής εξερεύνησης στο οποίο υποστηρίζει ότι το μποζόνιο Χιγκς, το επονομαζόμενο «σωματίδιο του Θεού», είναι πιθανό να καταστρέψει κάποτε το Σύμπαν. Ας ρίξουμε μια ματιά στις πιο πρόσφατες… προφητείες του Χόκινγκ.

Η καταστροφή του κόσμου

Ο Χόκινγκ προλογίζοντας το βιβλίο «Starmus, 50 Years of Man in Space» παρουσιάζεται ως υποστηρικτής της θεωρίας του λεγόμενου «κυκλικού Σύμπαντος». Πρόκειται για μια θεωρία που αναπτύχθηκε στα τέλη της δεκαετίας του 1990, σύμφωνα με την οποία υπάρχει ένας αέναος κύκλος δημιουργίας συμπάντων.

Αν καταφέρουμε να μεταφέρουμε τον εγκέφαλό μας σε έναν υπολογιστή ίσως κατακτήσουμε την αιώνια ζωή, σύμφωνα με τον Χόκινγκ. Η συμπαντική εναλλαγή γίνεται, σύμφωνα με αυτή τη θεωρία, μέσω μιας φυσαλίδας την οποία κβαντικές διακυμάνσεις δημιουργούν σε κάποιο κοσμικό κενό. Η φυσαλίδα αρχίζει να μεγαλώνει και καθώς μεγαλώνει «καταπίνει» τον χώρο, δηλαδή το Σύμπαν στο όποιο δημιουργήθηκε επιτρέποντας έτσι σε ένα νέο Σύμπαν να εγκατασταθεί στη θέση του προηγούμενου. Στη δημιουργία της φυσαλίδας, έστω και άθελά του, παίζει ρόλο το μποζόνιο Χιγκς, οι ιδιότητες του οποίου δείχνουν ότι το Σύμπαν είναι ασταθές και άρα μπορεί να καταρρεύσει κάποτε.

Αποίκηση ή εξαφάνιση

Το μέλλον την ανθρωπότητας έχει απασχολήσει αρκετά τον Χόκινγκ. Πριν από λίγους μήνες ανέφερε ότι αν δεν καταφέρουμε να αποικήσουμε σύντομα άλλους πλανήτες το μέλλον του ανθρώπου στη Γη δεν είναι ευοίωνο.

«Σε 50 χρόνια θα έχουμε δημιουργήσει βάσεις και κατοικίες στη Σελήνη στις οποίες θα ζουν άνθρωποι. Το ίδιο θα γίνει και στον 'Αρη ως το τέλος του αιώνα. Ο πλανήτης μας είναι ένας παλιός κόσμος που απειλείται από τη συνεχή αύξηση του ανθρώπινου πληθυσμού και την εξάντληση των πλουτοπαραγωγικών πηγών. Πρέπει να ληφθούν υπόψη αυτοί οι παράγοντες και να φτιάξουμε ένα σχέδιο Β. Αν θέλουμε ο άνθρωπος να επιβιώσει τα επόμενα εκατό χρόνια, πολύ περισσότερο αν μιλήσουμε για τα επόμενα χίλια, είναι επιβεβλημένη η αποίκηση άλλων κόσμων μακριά από τη Γη. Σε περίπτωση που ακολουθήσουμε αυτό το μονοπάτι, είμαι βέβαιος ότι ο αιώνας που διανύουμε θα χαρακτηριστεί ως μια πραγματική διαστημική εποχή» υποστηρίζει ο Χόκινγκ.

Η αιώνια ζωή

Ενδιαφέρον παρουσιάζουν και οι απόψεις του Χόκινγκ για μεταφυσικά ζητήματα όπως ο θάνατος. Το 2011 είχε πει: «Θεωρώ τον εγκέφαλο ως έναν ηλεκτρονικό υπολογιστή, ο οποίος θα πάψει να λειτουργεί όταν χαλάσουν τα εξαρτήματά του. Και δεν υπάρχει Παράδεισος ή ζωή μετά θάνατον για χαλασμένους υπολογιστές».

«Ο εγκέφαλος είναι όπως ένα πρόγραμμα ηλεκτρονικού υπολογιστή. Θεωρητικά είναι εφικτό να “αντιγράψουμε”, όπως ένα λογισμικό, τον ανθρώπινο εγκέφαλο σε ένα κομπιούτερ και να παρέχουμε με τον τρόπο αυτόν ένα είδος μεταθανάτιας ζωής. Ωστόσο, σήμερα κάτι τέτοιο με τις επικρατούσες συνθήκες δεν είναι εφικτό. Θεωρώ πως η έννοια της συμβατικής ζωής μετά θάνατον είναι ένα παραμυθάκι για τους ανθρώπους που φοβούνται το σκοτάδι».

«Η Μεγάλη Έκρηξη δεν χρειαζόταν τον Θεό»

Μια διάλεξη του Χόκινγκ το 2013 στο Ινστιτούτο Τεχνολογίας της Καλιφόρνιας (Caltech) με τίτλο «Η καταγωγή του Σύμπαντος» σήκωσε πάλι πολλή σκόνη. Ο Στίβεν Χόκινγκ ξεκίνησε την ομιλία του αναφερόμενος σε μυθολογικές και θεολογικές προσεγγίσεις σχετικά με την ύπαρξη του κόσμου καθώς και σε υπαρξιακά ερωτήματα όπως: «Γιατί βρισκόμαστε εδώ;», «Τι έκανε ο Θεός πριν από τη γέννηση του Σύμπαντος; Μήπως προετοίμαζε την κόλαση για όσους κάνουν τέτοιες ερωτήσεις;».

Στη συνέχεια ο διάσημος αστροφυσικός έκανε αναφορά σε διάφορες κοσμολογικές θεωρίες και εστίασε σε εκείνη που έχουν αναπτύξει οι Φρεντ Χόιλ και Τόμας Γκολντ. Αυτή κάνει λόγο για ένα αιώνιο Σύμπαν που υπήρχε ανέκαθεν και δεν έχει τέλος, μέσα στο οποίο γεννιούνται συνεχώς γαλαξίες από ύλη που σχηματίζεται «αυθόρμητα».

Αναφέρθηκε επίσης στις θεωρίες που κάνουν λόγο για μια διαδικασία κατά την οποία μια Μεγάλη Έκρηξη δημιουργεί ένα Σύμπαν και όταν αυτό πεθαίνει εκδηλώνεται εκ νέου μια Μεγάλη Έκρηξη που γεννά ένα καινούργιο. Ο Χόκινγκ παρέθεσε μια σειρά από επιστημονικά δεδομένα τα οποία, όπως υποστήριξε, αποδομούν όλες αυτές τις θεωρίες. «Ο χρόνος ξεκίνησε τη στιγμή της ιδιομορφίας και αυτό πιθανότατα έχει συμβεί μόλις μία φορά» είπε. Θυμήθηκε μάλιστα ότι στη δεκαετία του 1980 δημοσίευσε ένα άρθρο για τη στιγμή της γέννησης του Σύμπαντος. Την ίδια περίοδο ο Πάπας Ιωάννης Παύλος Β’ είχε αποκηρύξει τις επιστημονικές προσπάθειες που μελετούσαν τη στιγμή κατά την οποία γεννήθηκε το Σύμπαν, τη στιγμή της Δημιουργίας, αναφέροντας ότι πρόκειται για ένα ιερό θέμα που δεν πρέπει να αγγίζεται (sic). «Ένιωσα ανακούφιση που δεν με οδήγησαν στην Ιερά Εξέταση» δήλωσε τότε ο διάσημος αστροφυσικός.

Η Αρχαία Ελληνική Τέχνη και η Ακτινοβολία της

11.3. Βόρεια Ευρώπη, Κάτω Χώρες: Η μυθολογία είναι της μόδας

Η ιταλική Αναγέννηση δεν άφησε αδιάφορους τους καλλιτέχνες της Βόρειας Ευρώπης. Η επικοινωνία Ιταλίας - Κάτω Χωρών επηρέασε την εξάπλωση αρχαίων θεμάτων και διακοσμητικών μοτίβων στη Βόρεια Ευρώπη. Μεγάλη εντύπωση τους έκανε η χρήση της προοπτικής, των αρχιτεκτονικών μορφών, η γνώση της ανατομίας και η τέλεια γνώση των κλασικών προτύπων, δείγματα ομορφιάς και καλού γούστου. Ο γοτθικός ρυθμός άρχισε να ενσωματώνει πλήθος μεμονωμένων στοιχείων από την Αρχαιότητα, όπως κάποια κιονόκρανα, ζωφόρους, διακοσμητικά μοτίβα, ή και προτομές που υπερφόρτωναν συχνά τις προσόψεις κτηρίων με παράταιρο τρόπο. Οι ζωγράφοι μέσω των χαρακτικών ή ταξιδεύοντας είχαν την ευχέρεια να γνωρίσουν τις καινοτομίες των Ιταλών συναδέλφων τους και να έρθουν σε επαφή με την τέχνη της Αρχαιότητας. Ο πιο σπουδαίος από αυτούς ήταν ο Γερμανός Άλμπρεχτ Ντύρερ (1471-1528). Όπως αναφέρει ο ίδιος στο ημερολόγιο του, «ενδιαφερόταν ιδιαίτερα για τις γυμνές εικόνες των Ιταλών». Στο χαρακτικό του Αδάμ και της Εύας του 1504 χρησιμοποίησε ως πρότυπο για τον Αδάμ τον Απόλλωνα Belvedere και για την Εύα την Αφροδίτη Medici. Δεν είχε δει ποτέ τα πρωτότυπα, τα γνώριζε όμως από χαρακτικά και αφιέρωσε ιδιαίτερα στον Απόλλωνα πολλά σχέδια.

Αλλά και στη βόρεια Ιταλία τον 15ο αιώνα ο Μπελίνι γνώριζε και εκτιμούσε τη φλαμανδική ζωγραφική (fiamminghi), στη Φλωρεντία εκτιμούσαν τον Μέμλιγκ (περ. 1435-1494), τον Χούγκο βαν ντερ Χους (περ. 1440-1482) κ.α. Ιταλία και Φλάνδρα είχαν γόνιμες καλλιτεχνικές ανταλλαγές ήδη από τον 15ο αιώνα. Ο Γιαν Γκοσέρτ (γνωστός ως Μαμπύζ· 1478-1533), επισκέφθηκε τη Ρώμη και την Ιταλία στις αρχές του 16ου αιώνα ως ακόλουθος του Φιλίππου της Βουργουνδίας και φιλοτέχνησε σχέδια των αρχαίων ερειπίων με οδηγίες του πάτρονά του. Με ειδική άδεια του πάπα Ιουλίου Β' σχεδίασε τα αρχαία γλυπτά στο νεόκτιστο Belvedere. Έγινε ιδιαίτερα γνωστός για την απεικόνιση του Απακανθιζομένου και για μυθολογικά θέματα με αισθησιακά γυμνά, που αν και είχαν αλληγορικούς τίτλους, προκάλεσαν τις επικρίσεις του Εράσμου, καθώς ο τελευταίος θεωρούσε ότι διέγειραν λάγνες σκέψεις και επιθυμίες. Στη χώρα του τον ονόμασαν «Απελλή του αιώνα».

Ο κλασικισμός ήταν, επομένως, της μόδας στις Κάτω Χώρες. Στις αρχές του 17ου αιώνα ο Κάρελ φαν Μάντερ (1548-1606), καλλιεργημένος καλλιτέχνης, έχοντας ως πρότυπο τον Βαζάρι, έγραψε ερμηνευτικά σχόλια στον Οβίδιο με οδηγίες στους σύγχρονους του ζωγράφους πώς να φθάσουν στην τελειότητα. Πλούσιοι αστοί, ειδικά στη Φλάνδρα, προτιμούσαν ζωγραφικά θέματα με ηθικοπλαστικό περιεχόμενο από την κλασική μυθολογία και ιστορία. Τα θέματα αυτά σταδιακά έδωσαν τη θέση τους σε μια οπτικοποίηση της μυθολογίας, η οποία τοποθετούνταν ενδυματολογικά στον 17ο αιώνα, γινόταν οικεία και επέτρεπε ελευθερίες που απέκλειαν οι συμβάσεις της καθημερινότητας. Έτσι, στα μυθολογικά θέματα παρουσιάζεται η γυναικεία ομορφιά και ιδιαίτερα το γυναικείο γυμνό, συχνά με τονισμένο το ερωτικό στοιχείο. Δημοφιλή θέματα, όπως Αφροδίτη και Άδωνις, Ακταίων, Άρτεμις στο λουτρό, Η ανακάλυψη της εγκυμοσύνης της Καλλιστώς (βλ. ανάλογο θέμα του Τιτσιάνο), Η κρίση του Πάρη κ.ά., επαναλαμβάνουν ζωγραφικούς τύπους παλαιότερων δημιουργών από την Ιταλία, που γίνονται γνωστοί χάρη στη διάδοση των χαρακτικών. Ερωτισμός και απώλεια, γυμνές Αφροδίτες και ηδονοβλεψίες, όπως ο Ακταίων, ο Πάρης, ο Δαβίδ και οι γέροντες που τιμωρούνται, επιτρέπουν στους θεατές τέτοιων έργων να απολαύσουν τη θέα της αισθησιακής ομορφιάς με πρόχειρη δικαιολογία και πρόσχημα ένα ηθικοπλαστικό μήνυμα. Εκτός από την απεικόνιση της φυσικής ρώμης και του ερωτισμού, οι μυθολογικές σκηνές αποτελούν συχνά παραγέμισμα ειδυλλιακών τοπίων με αρχαία ερείπια, όπου πολυάριθμες μικρές μορφές σε θέματα όπως ο Θρίαμβος του Ποσειδώνα και της Αμφιτρίτης, οι Γάμοι του Πηλέα και της Θέτιδος συμπληρώνουν πίνακες μικρού μεγέθους (cabinet painting), που κοσμούν τα σπίτια των αστών της Αμβέρσας, όπως σε έργα του Φρανς Φράνκεν II (1581-1642) κ.ά.

Η Αρχαιότητα επηρεάζει επίσης σημαντικά την προσωπογραφία, που αναπτύσσεται ιδιαίτερα στις Κάτω Χώρες. Ο Ρέμπραντ ζωγράφισε τη σύζυγό του Σάσκια ως Flora και τον εαυτό του με τη μορφή του κλασικού ζωγράφου Ζεύξη. Οι πάτρονες των καλλιτεχνών επέλεγαν συχνά την απεικόνισή τους με ελληνικό ή ρωμαϊκό ένδυμα ή σε ανάλογο περιβάλλον (πρβ. και Τιτσιάνο). Συγκρίσεις με θεούς και ήρωες της κλασικής Αρχαιότητας έδιναν ιδιαίτερο κύρος στον ηγεμόνα, καθώς υπογράμμιζαν τις αρετές και την καλή του διακυβέρνηση. Το ιστορημένο πορτρέτο (portrait historié) διαδόθηκε στον Βορρά κυρίως μέσω της αυλής των Αψβούργων, ιδιαίτερα χάρη στις διακοσμήσεις που συνόδευαν τις joyeuses entrées "πανηγυρικές εισόδους" των ηγεμόνων. Η πιο διάσημη Πανηγυρική είσοδος με μυθολογικό περιεχόμενο ήταν αυτή που είχε φιλοτεχνηθεί για την πόλη της Αμβέρσας σε σχέδια του Ρούμπενς για τον Ινφάντη-Καρδινάλιο Φερδινάνδο το 1635 (η Pompa Introitus Ferdinandis). Σε αυτή, θεοί του Ολύμπου και ήρωες εξαίρουν τις ικανότητες και αρετές του ηγεμόνα. Ανάλογη ανάμειξη ολύμπιων θεών και θνητών, που τοποθετεί τους κυβερνήτες στη σφαίρα των θεών, χρησιμοποίησε ο Ρούμπενς και σε μια άλλη σειρά πινάκων με θέμα τη ζωή της Μαρίας των Μεδίκων (1621-1625), της βασίλισσας της Γαλλίας, όπου μεταξύ άλλων χρησιμοποιούνται ως πρότυπα οι Τρεις Χάριτες και ο Απόλλων Belvedere. Οι πίνακες αυτοί με αλληγορικά και ιστορικά στοιχεία διακοσμούσαν μια πτέρυγα του ανακτόρου του Λουξεμβούργου και βρίσκονται σήμερα στο Λούβρο.

Φιλοδοξία κάθε καλλιτέχνη αυτή την εποχή ήταν να θεωρηθεί ο Απελλής του καιρού του, κάτι που θα επέτρεπε στον πάτρονά του να εξυμνηθεί σαν Αλέξανδρος. Γιατί ο Απελλής, που έγινε διάσημος για την εκπληκτική αληθοφάνεια των έργων του, αυλικός ζωγράφος του Μεγάλου Αλεξάνδρου το 343 π.Χ., σύμφωνα με τον Πλίνιο τον Πρεσβύτερο στη Φυσική ιστορία (Historia naturalis), ερωτεύτηκε την Παγκάστη, ερωμένη του Μεγάλου Αλεξάνδρου, που πόζαρε σαν Αφροδίτη γι᾽ αυτόν. Όταν ο Αλέξανδρος το αντιλήφθηκε, πρόσφερε την Παγκάστη στον Απελλή σε μια χειρονομία φιλίας και αναγνώρισης. Η ιστορία χρησιμοποιήθηκε ως παράδειγμα εγκρατούς ηγεμόνα που μπορεί να ελέγξει τις παρορμήσεις του, αλλά και ως δείγμα μεγάλου θαυμασμού προς έναν μεγάλο καλλιτέχνη. Από τον Απελλή, τον τέλειο ζωγράφο, ως τον Απελλή, την προσωποποίηση της ζωγραφικής, η απόσταση ήταν πολύ μικρή. Το σύνθημα «nulla dies sine linea» "ούτε μέρα χωρίς γραμμή" που αποδίδεται σε αυτόν υιοθετήθηκε από πολλούς καλλιτέχνες νεότερων εποχών. Ένα από τα πιο γνωστά ζωγραφικά έργα με το θέμα του Απελλή να ζωγραφίζει την Παγκάστη είναι αυτό του Βίλεμ φαν Χεχτ (1593-1637). Η σκηνή τοποθετείται σε μιαν αίθουσα που μπορεί να ερμηνευτεί ως το εργαστήριο του Απελλή, με πολλά σημαντικά έργα τέχνης, ζωγραφικής και γλυπτικής διαφόρων εποχών και καλλιτεχνών, μια επιτομή των αριστουργημάτων όλων των εποχών που αποτελούσε ένα ιδιαίτερα αγαπητό θέμα σε ζωγράφους και συλλέκτες έργων τέχνης αυτή την εποχή, αλλά και τους αιώνες που ακολουθούν.

Γύρω στο 1615-1640 καλλιτέχνες ζωγραφίζουν μυθολογικά θέματα που συχνά έχουν τον χαρακτήρα παραδείγματος. Πρόκειται για μια ομάδα καλλιτεχνών, τον Κύκλο του Άμστερνταμ, που ονομάζονται προρεμπραντιστές. Στον πίνακα π.χ. του Πίτερ Λάστμαν (περ. 1583-1633) Ο Οδυσσέας αιφνιδιάζει τη Ναυσικά και τις συντρόφισσές της, που ήταν παραγγελία του 1619 για το δημαρχείο του Άμστερνταμ, προβάλλονται η φιλοξενία της φιλεύσπλαχνης πριγκίπισσας, αλλά και το δίδαγμα ότι όσοι τα έχασαν όλα δεν πρέπει να απελπίζονται.

Ανθολόγιο Αττικής Πεζογραφίας

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ, ΠΟΛΙΤΙΚΑ

(ΑΡΙΣΤ Πολ 1279a22–1281a10: Τα είδη των πολιτευμάτων) 

Τα ορθά πολιτεύματα και οι παρεκκλίσεις από αυτά

Ο Αριστοτέλης όρισε και διερεύνησε τις έννοιες πολίτης και πολιτεία . Σύμφωνα με τον φιλόσοφο, όσα πολιτεύματα αποσκοπούν στο κοινό συμφέρον είναι ορθά, ενώ όσα εξυπηρετούν αποκλειστικά το συμφέρον των αρχόντων ανήκουν στις παρεκκλίσεις των ορθών πολιτευμάτων. Στη συνέχεια αρχίζει να εξετάζει τα είδη των πολιτευμάτων.

Διωρισμένων δὲ τούτων ἐχόμενόν ἐστι τὰς πολιτείας
ἐπισκέψασθαι, πόσαι τὸν ἀριθμὸν καὶ τίνες εἰσί, καὶ πρῶ-
τον τὰς ὀρθὰς αὐτῶν· καὶ γὰρ αἱ παρεκβάσεις ἔσονται
(25) φανεραὶ τούτων διορισθεισῶν. ἐπεὶ δὲ πολιτεία μὲν καὶ
πολίτευμα σημαίνει ταὐτόν, πολίτευμα δ’ ἐστὶ τὸ κύριον τῶν
πόλεων, ἀνάγκη δ’ εἶναι κύριον ἢ ἕνα ἢ ὀλίγους ἢ τοὺς πολ-
λούς, ὅταν μὲν ὁ εἷς ἢ οἱ ὀλίγοι ἢ οἱ πολλοὶ πρὸς τὸ κοι-
νὸν συμφέρον ἄρχωσι, ταύτας μὲν ὀρθὰς ἀναγκαῖον εἶναι
(30) τὰς πολιτείας, τὰς δὲ πρὸς τὸ ἴδιον ἢ τοῦ ἑνὸς ἢ τῶν ὀλί-
γων ἢ τοῦ πλήθους παρεκβάσεις. ἢ γὰρ οὐ πολίτας φατέον
εἶναι τοὺς <μὴ> μετέχοντας, ἢ δεῖ κοινωνεῖν τοῦ συμφέροντος. κα-
λεῖν δ’ εἰώθαμεν τῶν μὲν μοναρχιῶν τὴν πρὸς τὸ κοινὸν
ἀποβλέπουσαν συμφέρον βασιλείαν, τὴν δὲ τῶν ὀλίγων μὲν
(35) πλειόνων δ’ ἑνὸς ἀριστοκρατίαν (ἢ διὰ τὸ τοὺς ἀρίστους ἄρχειν,
ἢ διὰ τὸ πρὸς τὸ ἄριστον τῇ πόλει καὶ τοῖς κοινωνοῦσιν
αὐτῆς), ὅταν δὲ τὸ πλῆθος πρὸς τὸ κοινὸν πολιτεύηται συμ-
φέρον, καλεῖται τὸ κοινὸν ὄνομα πασῶν τῶν πολιτειῶν,
πολιτεία. (συμβαίνει δ’ εὐλόγως· ἕνα μὲν γὰρ διαφέρειν
(40) κατ’ ἀρετὴν ἢ ὀλίγους ἐνδέχεται, πλείους δ’ ἤδη χαλεπὸν
[1279b] ἠκριβῶσθαι πρὸς πᾶσαν ἀρετήν, ἀλλὰ μάλιστα τὴν πολε-
μικήν· αὕτη γὰρ ἐν πλήθει γίγνεται· διόπερ κατὰ ταύτην
τὴν πολιτείαν κυριώτατον τὸ προπολεμοῦν καὶ μετέχουσιν
αὐτῆς οἱ κεκτημένοι τὰ ὅπλα.) παρεκβάσεις δὲ τῶν εἰρη-
(5) μένων τυραννὶς μὲν βασιλείας, ὀλιγαρχία δὲ ἀριστοκρατίας,
δημοκρατία δὲ πολιτείας. ἡ μὲν γὰρ τυραννίς ἐστι μοναρ-
χία πρὸς τὸ συμφέρον τὸ τοῦ μοναρχοῦντος, ἡ δ’ ὀλιγαρ-
χία πρὸς τὸ τῶν εὐπόρων, ἡ δὲ δημοκρατία πρὸς τὸ συμ-
φέρον τὸ τῶν ἀπόρων· πρὸς δὲ τὸ τῷ κοινῷ λυσιτελοῦν
(10) οὐδεμία αὐτῶν.

***

Επακριβώς δε καθορισθέντων τούτων, συνακολουθεί το προς έρευναν περί τας πολιτείας ζήτημα, πόσαι τον αριθμόν και ποίαι την φύσιν είναι, και κατά πρώτον αι ορθαί εκ τούτων· διότι αι παρεκβάσεις θα καταδειχθούν (25) ακριβώς εξ αυτού του καθορισμού των ορθών πολιτειών.

Αφού λοιπόν «πολιτεία» και «πολίτευμα» είναι ταυτόσημα, το πολίτευμα δε είναι η κυρίαρχος των πόλεων εξουσία, κατ' ανάγκην δε η κυρίαρχος αύτη εξουσία εκπροσωπείται ή υπό του ενός ή υπό των ολίγων ή υπό των πολλών, όταν μεν ο είς ή οι ολίγοι ή οι πολλοί προς το κοινόν συμφέρον άρχουν, κατ' ανάγκην (30) αι πολιτείαι αύται είναι ορθαί, αι δε πολιτείαι, καθ' ας η αρχή ασκείται προς το ίδιον συμφέρον ή του ενός ή των ολίγων ή των πολλών, παρεκβάσεις. Διότι το ζήτημα τίθεται ούτως: ή δεν είναι πολίται οι μετέχοντες της πολιτικής κοινωνίας, ή είναι, οπότε πρέπει να κοινωνούν του συμφέροντος. Ονομάζομεν δε συνήθως την μεν μοναρχίαν την αποβλέπουσαν εις το κοινόν συμφέρον βασιλείαν, την αρχήν αφ' ετέρου των ολίγων μεν, (35) πλειόνων δε του ενός, αριστοκρατίαν (ή διά το ότι άρχουν οι άριστοι ή διά το ότι προς το άριστον της πόλεως άρχουν), όταν δε υπό των πολλών ασκήται η εξουσία και προς το κοινόν συμφέρον, ονομάζομεν το πολίτευμα διά του κοινού πασών των πολιτειών ονόματος, πολιτεία. (Και η απορία αύτη είναι εύλογος· διότι είς μεν ή ολίγοι (40) ενδεχόμενον είναι να υπερβαίνουν τους άλλους κατ' αρετήν, δύσκολον όμως οι πολλοί [1279b] να μετέχουν εν ίσω βαθμώ πάσης της αρετής, πλην της πολεμικής, διότι αύτη κατ' εξοχήν εις το πλήθος προσιδιάζει. Διά τον λόγον δ' ακριβώς τούτον την κατ' εξοχήν κυρίαρχον εν τω πολιτεύματι τούτω θέσιν έχει η τάξις των πολεμιστών· διό και των αξιωμάτων μετέχουν ενταύθα μόνον οι δικαιούμενοι να φέρουν τα όπλα). Παρεκβάσεις δε των ειρημένων πολιτειών είναι, της βασιλείας μεν (5) η τυραννίς, της αριστοκρατίας δε η ολιγαρχία, της δε πολιτείας η δημοκρατία· διότι η μεν τυραννίς είναι μοναρχία προς το συμφέρον του μοναρχούντος, η ολιγαρχία προς το συμφέρον των ευπόρων, η δε δημοκρατία προς το συμφέρον των απόρων, (10) ουδεμία δε τούτων προς το κοινόν συμφέρον.