ΔΡΑΜΑΤΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ: ΣΟΦΟΚΛΗΣ - Τραχίνιαι (180-224)

ΑΓΓΕΛΟΣ

180 δέσποινα Δῃάνειρα, πρῶτος ἀγγέλων
ὄκνου σε λύσω· τὸν γὰρ Ἀλκμήνης τόκον
καὶ ζῶντ᾽ ἐπίστω καὶ κρατοῦντα κἀκ μάχης
ἄγοντ᾽ ἀπαρχὰς θεοῖσι τοῖς ἐγχωρίοις.
ΔΗ. τίν᾽ εἶπας, ὦ γεραιέ, τόνδε μοι λόγον;
185 ΑΓ. τάχ᾽ ἐς δόμους σοὺς τὸν πολύζηλον πόσιν
ἥξειν, φανέντα σὺν κράτει νικηφόρῳ.
ΔΗ. καὶ τοῦ τόδ᾽ ἀστῶν ἢ ξένων μαθὼν λέγεις;
ΑΓ. ἐν βουθερεῖ λειμῶνι πρὸς πολλοὺς θροεῖ
Λίχας ὁ κῆρυξ, ταῦτα· τοῦ δ᾽ ἐγὼ κλύων
190 ἀπῇξ᾽, ὅπως τοι πρῶτος ἀγγείλας τάδε
πρὸς σοῦ τι κερδάναιμι καὶ κτῴμην χάριν.
ΔΗ. αὐτὸς δὲ πῶς ἄπεστιν, εἴπερ εὐτυχεῖ;
ΑΓ. οὐκ εὐμαρείᾳ χρώμενος πολλῇ, γύναι.
κύκλῳ γὰρ αὐτὸν Μηλιεὺς ἅπας λεὼς
195 κρίνει παραστάς, οὐδ᾽ ἔχει βῆναι πρόσω.
τὸ γὰρ ποθοῦν ἕκαστος ἐκμαθεῖν θέλων
οὐκ ἂν μεθεῖτο, πρὶν καθ᾽ ἡδονὴν κλύειν.
οὕτως ἐκεῖνος οὐχ ἑκών, ἑκοῦσι δὲ
ξύνεστιν· ὄψῃ δ᾽ αὐτὸν αὐτίκ᾽ ἐμφανῆ.
200 ΔΗ. ὦ Ζεῦ, τὸν Οἴτης ἄτομον ὃς λειμῶν᾽ ἔχεις,
ἔδωκας ἡμῖν ἀλλὰ σὺν χρόνῳ χαράν.
φωνήσατ᾽, ὦ γυναῖκες, αἵ τ᾽ εἴσω στέγης
αἵ τ᾽ ἐκτὸς αὐλῆς, ὡς ἄελπτον ὄμμ᾽ ἐμοὶ
φήμης ἀνασχὸν τῆσδε νῦν καρπούμεθα.

205 ΧΟ. ἀνολολυξάτω δόμος
ἐφεστίοις ἀλαλαγαῖς
ὁ μελλόνυμφος· ἐν δὲ κοινὸς ἀρσένων
ἴτω κλαγγὰ τὸν εὐφαρέτραν
Ἀπόλλωνα προστάταν,
210 ὁμοῦ δὲ παιᾶνα παι-
ᾶν᾽ ἀνάγετ᾽, ὦ παρθένοι,
βοᾶτε τὰν ὁμόσπορον
Ἄρτεμιν Ὀρτυγίαν, ἐλαφαβόλον,
ἀμφίπυρον,
215 γείτονάς τε Νύμφας.

ἀείρομ᾽ οὐδ᾽ ἀπώσομαι
τὸν αὐλόν, ὦ τύραννε τᾶς ἐμᾶς φρενός.
ἰδού μ᾽ ἀναταράσσει,
εὐοῖ μ᾽ ὁ κισσὸς ἄρτι βακχίαν
220 ἐπιστρέφων ἅμιλλαν.

ἰὼ ἰώ, Παιάν·
ἴδε ἴδ᾽, ὦ φίλα γύναι,
τάδ᾽ ἀντίπρῳρα δή σοι
βλέπειν πάρεστ᾽ ἐναργῆ.

***

ΑΓΓΕΛΙΟΦΟΡΟΣ
180 Δηιάνειρα κερά μου, θα ᾽μαι ο πρώτος
που θα σε βγάλω απ᾽ όλες σου τις έγνοιες
με τα νέα που σου φέρνω· γιατί μάθε
πως ζει και βασιλεύει της Αλκμήνης
ο γιος· και, νικητής, φέρνει απ᾽ τη μάχη
διαλεχτές προσφορές στους θεούς της χώρας.
ΔΗΙ. Τί λες; τί θες να πεις, καλέ μου γέρο;
ΑΓΓ. Πως σε λίγο μπρος στα μάτια σου θα ᾽χεις
τον πολυπόθητο άντρα, που μες σ᾽ όλη
της νίκης του τη δόξα θενα φτάσει.
ΔΗΙ. Και από ποιό, ντόπιο ή ξένο, έχεις ακούσει
αυτά που λες; ΑΓΓ. Σε προφαντό λιβάδι
μπρος σε πολλούς ο κήρυκας ο Λίχας
τη διαλαλεί την είδηση· κι εγώ άμα
τ᾽ άκουσα τρέχω αμέσως να σου φέρω
190 πρώτος τα νέα αυτά, για να κερδίσω
κάτι από σένα και σε υποχρεώσω.
ΔΗΙ. Κι ο ίδιος πώς δεν είναι δω, αφού τέτοια
φέρνει ευτυχία; ΑΓΓ. Δεν ήταν και πολύ
στο χέρι του, κερά μου· στριμωγμένος
γύρω του της Μηλιάς ο λαός όλος
ρωτά και τον ξαναρωτά κι έτσι ούτε
βήμα να πάει εμπρός δεν είναι τρόπος·
γιατί καθένας, θέλοντας ν᾽ ακούσει
ό,τι ποθεί, δεν τον αφήνει, πριν
το παν ακούσει μ᾽ ευχαρίστησή του·
κι έτσι χασομερά δίχως να θέλει
κοντά σε κείνους που άλλο και δε θέλουν·
μα όπου και να ᾽ναι θα τον δεις μπροστά σου.
200 ΔΗΙ. Ω Δία, πὄχεις τ᾽ άγια τα λιβάδια
της Οίτης, άργησες, μα νά που τέλος
μας έδωσες χαρά. Εμπρός, γυναίκες,
κι όσες μες στα παλάτια κι όσες έξω,
πάρετε το τραγούδι, γιατί τώρα
χαιρόμαστε το φως μ᾽ αυτά τα νέα
που έτσι ανέλπιστ᾽ ανάτειλαν για μένα.

ΧΟΡ. Αλαλαγμούς χαρμόσυνους
ας ξεσηκώσ᾽ η μελλόνυμφη
μες στην εστία των παλατιών.
Με μια φωνή των αγοριών
ο ύμνος ας υψωθεί
210 στο Φοίβο το χρυσότοξο προστάτη.
Και πάρετε και σεις μαζί,
παρθένες, τον παιάνα, τον παιάνα,
και την ομόσπορή του ψάλλετε
την Ορτυγία την Άρτεμη
τη λαφοκυνηγήτρα
Θεά, τη διπλοδαδοφόρα,
και τις γειτονικές τις Βουνοκόρες.
Νιώθω να υψώνομαι απ᾽ τη γη
και δε θα σ᾽ αποστρέψω, αυλέ,
ω που αφεντεύεις την ψυχή μου.
Ιδού που αναταράζει με ο κισσός,
ευάν ευοί, και με γυρνά
220 σε βακχική παραφορά.
Ιώ, ιώ, παιάν! γιά ιδέ
γιά ιδέ, κερά μας ακριβή,
τη βλέπεις φανερά τη συνοδειά
πὄβαλε πλώρη κατά σένα.

ΟΜΗΡΟΣ: Ἰλιάς (2.591-2.652)

Οἳ δὲ Πύλον τ᾽ ἐνέμοντο καὶ Ἀρήνην ἐρατεινὴν

καὶ Θρύον, Ἀλφειοῖο πόρον, καὶ ἐΰκτιτον Αἰπύ,
καὶ Κυπαρισσήεντα καὶ Ἀμφιγένειαν ἔναιον,
καὶ Πτελεὸν καὶ Ἕλος καὶ Δώριον, ἔνθα τε Μοῦσαι
595 ἀντόμεναι Θάμυριν τὸν Θρήϊκα παῦσαν ἀοιδῆς,
Οἰχαλίηθεν ἰόντα παρ᾽ Εὐρύτου Οἰχαλιῆος·
στεῦτο γὰρ εὐχόμενος νικησέμεν, εἴ περ ἂν αὐταὶ
Μοῦσαι ἀείδοιεν, κοῦραι Διὸς αἰγιόχοιο·
αἱ δὲ χολωσάμεναι πηρὸν θέσαν, αὐτὰρ ἀοιδὴν
600 θεσπεσίην ἀφέλοντο καὶ ἐκλέλαθον κιθαριστύν·
τῶν αὖθ᾽ ἡγεμόνευε Γερήνιος ἱππότα Νέστωρ·
τῷ δ᾽ ἐνενήκοντα γλαφυραὶ νέες ἐστιχόωντο.
Οἳ δ᾽ ἔχον Ἀρκαδίην ὑπὸ Κυλλήνης ὄρος αἰπὺ
Αἰπύτιον παρὰ τύμβον, ἵν᾽ ἀνέρες ἀγχιμαχηταί,
605 οἳ Φενεόν τε νέμοντο καὶ Ὀρχομενὸν πολύμηλον
Ῥίπην τε Στρατίην τε καὶ ἠνεμόεσσαν Ἐνίσπην,
καὶ Τεγέην εἶχον καὶ Μαντινέην ἐρατεινήν,
Στύμφηλόν τ᾽ εἶχον καὶ Παρρασίην ἐνέμοντο,
τῶν ἦρχ᾽ Ἀγκαίοιο πάϊς, κρείων Ἀγαπήνωρ,
610 ἑξήκοντα νεῶν· πολέες δ᾽ ἐν νηῒ ἑκάστῃ
Ἀρκάδες ἄνδρες ἔβαινον, ἐπιστάμενοι πολεμίζειν.
αὐτὸς γάρ σφιν δῶκεν ἄναξ ἀνδρῶν Ἀγαμέμνων
νῆας ἐϋσσέλμους περάαν ἐπὶ οἴνοπα πόντον
Ἀτρεΐδης, ἐπεὶ οὔ σφι θαλάσσια ἔργα μεμήλει.
615 Οἳ δ᾽ ἄρα Βουπράσιόν τε καὶ Ἤλιδα δῖαν ἔναιον,
ὅσσον ἐφ᾽ Ὑρμίνη καὶ Μύρσινος ἐσχατόωσα
πέτρη τ᾽ Ὠλενίη καὶ Ἀλήσιον ἐντὸς ἐέργει,
τῶν αὖ τέσσαρες ἀρχοὶ ἔσαν, δέκα δ᾽ ἀνδρὶ ἑκάστῳ
νῆες ἕποντο θοαί, πολέες δ᾽ ἔμβαινον Ἐπειοί.
620 τῶν μὲν ἄρ᾽ Ἀμφίμαχος καὶ Θάλπιος ἡγησάσθην
υἷες ὁ μὲν Κτεάτου, ὁ δ᾽ ἄρ᾽ Εὐρύτου, Ἀκτορίωνε·
τῶν δ᾽ Ἀμαρυγκεΐδης ἦρχε κρατερὸς Διώρης·
τῶν δὲ τετάρτων ἦρχε Πολύξεινος θεοειδής,
υἱὸς Ἀγασθένεος Αὐγηϊάδαο ἄνακτος.
625 Οἳ δ᾽ ἐκ Δουλιχίοιο Ἐχινάων θ᾽ ἱεράων
νήσων, αἳ ναίουσι πέρην ἁλὸς Ἤλιδος ἄντα,
τῶν αὖθ᾽ ἡγεμόνευε Μέγης ἀτάλαντος Ἄρηϊ
Φυλεΐδης, ὃν τίκτε Διῒ φίλος ἱππότα Φυλεύς,
ὅς ποτε Δουλίχιόνδ᾽ ἀπενάσσατο πατρὶ χολωθείς·
630 τῷ δ᾽ ἅμα τεσσαράκοντα μέλαιναι νῆες ἕποντο.
Αὐτὰρ Ὀδυσσεὺς ἦγε Κεφαλλῆνας μεγαθύμους,
οἵ ῥ᾽ Ἰθάκην εἶχον καὶ Νήριτον εἰνοσίφυλλον,
καὶ Κροκύλει᾽ ἐνέμοντο καὶ Αἰγίλιπα τρηχεῖαν,
οἵ τε Ζάκυνθον ἔχον ἠδ᾽ οἳ Σάμον ἀμφινέμοντο,
635 οἵ τ᾽ ἤπειρον ἔχον ἠδ᾽ ἀντιπέραι᾽ ἐνέμοντο·
τῶν μὲν Ὀδυσσεὺς ἦρχε Διὶ μῆτιν ἀτάλαντος·
τῷ δ᾽ ἅμα νῆες ἕποντο δυώδεκα μιλτοπάρῃοι.
Αἰτωλῶν δ᾽ ἡγεῖτο Θόας Ἀνδραίμονος υἱός,
οἳ Πλευρῶν᾽ ἐνέμοντο καὶ Ὤλενον ἠδὲ Πυλήνην
640Χαλκίδα τ᾽ ἀγχίαλον Καλυδῶνά τε πετρήεσσαν·
οὐ γὰρ ἔτ᾽ Οἰνῆος μεγαλήτορος υἱέες ἦσαν,
οὐδ᾽ ἄρ᾽ ἔτ᾽ αὐτὸς ἔην, θάνε δὲ ξανθὸς Μελέαγρος·
τῷ δ᾽ ἐπὶ πάντ᾽ ἐτέταλτο ἀνασσέμεν Αἰτωλοῖσι·
τῷ δ᾽ ἅμα τεσσαράκοντα μέλαιναι νῆες ἕποντο.
645 Κρητῶν δ᾽ Ἰδομενεὺς δουρικλυτὸς ἡγεμόνευεν,
οἳ Κνωσόν τ᾽ εἶχον Γόρτυνά τε τειχιόεσσαν,
Λύκτον Μίλητόν τε καὶ ἀργινόεντα Λύκαστον
Φαιστόν τε Ῥύτιόν τε, πόλεις εὖ ναιετοώσας,
ἄλλοι θ᾽ οἳ Κρήτην ἑκατόμπολιν ἀμφενέμοντο.
650 τῶν μὲν ἄρ᾽ Ἰδομενεὺς δουρικλυτὸς ἡγεμόνευε
Μηριόνης τ᾽ ἀτάλαντος Ἐνυαλίῳ ἀνδρειφόντῃ·
τοῖσι δ᾽ ἅμ᾽ ὀγδώκοντα μέλαιναι νῆες ἕποντο.

***

Η Πύλος άνδρες έστειλε και η πάντερπνη Αρήνη
το Θρύον, πόρος του Αλφειού, το Αιπύ λαμπρό, τα μέρη
και του Κυπαρισσήεντος και της Αμφιγενείας,
του Έλους και της Πτελεού, το Δώριον, όπου οι Μούσες
595 ήβραν τον Θράκα Θάμυριν και αλάλητον τον κάμαν,
ως γύριζε απ᾽ τον Εύρυτον τον άρχον Οιχαλίας·
πως θα ενικούσ᾽ επαίρονταν αυτός και αν τραγουδούσαν
οι Μούσες κόρες του Διός κι εκείνες χολωμένες
τον τύφλωσαν· και της ωδής το χάρισμα το θείον
600 και ακόμη το κιθάρισμα τον κάμαν ν᾽ αστοχήσει
και τούτους ο Γερήνιος ο Νέστωρ διοικούσε,
κι ήσαν καράβια βαθουλά κατόπι του ενενήντα.
Η Αρκαδία κάτωθεν απ᾽ τ᾽ όρος της Κυλλήνης
που ο τάφος είν᾽ ο Αιπύτιος και τρέφει λογχοφόρους
605 ο Ορχομενός πολύαρνος, η ανεμισμένη Ενίσπη,
η Ρίπη και ο Φενεός εστείλαν κι η Στρατία
η Μαντινέα πάντερπνη, η Στύμφαλος κι ακόμη
η Παρρασία, κι έστειλεν η χώρα της Τεγέας·
καράβια εξήντα είχε μ᾽ αυτούς ο γόνος του Αγκαίου
610 ο Αγαπήνωρ αρχηγός, και στο καθένα πλήθος
Αρκάδες ήσαν πρακτικοί στην τέχνην του πολέμου.
Αλλ᾽ επειδή δεν γνώριζαν τα έργα της θαλάσσης,
τους είχε δώσει ο κραταιός Ατρείδης Αγαμέμνων
τα πλοία τα καλόστρωτα να σχίζουν τα πελάγη.
615 Και από την θείαν Ήλιδα κι απ΄ το Βουπράσιον ήλθαν
από τους τόπους όπου κλειούν η Μύρσινος, στην άκρην,
η Υρμίνη, το Αλείσιον κι η Ωλενία πέτρα·
τέσσαρες ήσαν αρχηγοί κι είχε ο καθένας δέκα
καράβια και τα γέμιζαν των Επειών τα πλήθη.
620 Ένας ο Θάλπιος υιός του Ακτορίδη Ευρύτου,
δεύτερος ο Αμφίμαχος, ο γόνος του Κτεάτου·
ο Αμαρυγκείδης ο καλός Διώρης ήταν τρίτος,
τέταρτος, ο Πολύξενος λαμπρό του Αγασθένους
του βασιλέως γέννημα και έγγονος του Αυγείου.
625 Και τα νησιά τα ιερά της Ήλιδος αντίκρυ
Εχίνες και Δουλίχιον, σαράντα εστείλαν πλοία
κι ο Μέγης ήταν αρχηγός ισόπαλος του Άρη,
και τον εγέννησε ο Φυλεύς, αγαπητός του Δία,
που έναν καιρόν, ως έπεσε στην έχθραν του πατρός του,
630 εις το Δουλίχιον πέρασεν εκεί να κατοικήσει.
Κατόπ᾽ οι μεγαλόψυχοι ερχόνταν Κεφαλλήνες,
η Ιθάκη, τα σεισόφυλλα προπόδια του Νηρίτου,
τους στείλαν, τα Κροκύλεια, η Αιγίλιψ η τραχεία,
τους έστειλεν η Ζάκυνθος, η Σάμος και τα μέρη
635 της στερεάς τ᾽ αντίπερα· και είχαν αρχηγό τους
τον Οδυσσέα πόμοιαζε στην γνώση με τον Δία,
και είχαν πλοία δώδεκα με κόκκινες τες πλώρες.
Των Αιτωλών ήτο αρχηγός ο Ανδραιμονίδης Θόας·
τους έστειλ᾽ η ακρόγιαλη Χαλκίς και η Πυλήνη,
640 η Ώλενος και ο Πλευρών, και η Καλυδών πετρώδης·
και ως είχε λείψ᾽ η γενεά του ανδρειωμένου Οινέως
με τον ξανθόν Μελέαγρον, γι᾽ αυτό καθ᾽ εξουσία
εδόθηκε του Θόαντος στων Αιτωλών τα πλήθη·
κι είχε σαράντα ολόμαυρα κατόπι του καράβια.
645 Και των Κρητών ήτο αρχηγός ο Ιδομενεύς ο ανδρείος,
όσους απόστειλε η Κνωσός και η πυργωμένη Γόρτυς
και ο λευκόγειος Λύκαστος και η Μίλητος και η Λύκτος,
το Ρύτιον και η Φαιστός χώρες λαμπρές και άλλοι
οπού την εκατόμπολιν εκατοικούσαν Κρήτην·
650 όλων αυτών ήτο αρχηγός ο Ιδομενεύς ο ανδρείος,
και ο Μηριόνης όμοιος του ανθρωποφόνου Άρη·
κι είχαν ογδόντα ολόμαυρα κατόπι τους καράβια.

Οι λέξεις που φέρνουν χαρά και διώχνουν το άγχος

Σύμφωνα με τον Νευρογλωσσικό Προγραμματισμό [NLP] οι λέξεις επηρεάζουν τα συναισθήματα και τη συμπεριφορά.

Ποιες φράσεις είναι σημαντικές στη ζωή μας;

«Σήμερα ήταν μια καλή μέρα»: Αρκεί να το πεις έστω μια φορά για να δεις τη ζωή σου πιο αισιόδοξα.

«Καταλαβαίνω»: Πιο σημαντικό από το να έχεις πάντα δίκιο, είναι το να έχεις πάντα επίγνωση.

«Σ’ αγαπώ»: Όλοι θέλουν κατά βάθος να το πουν και όλοι θέλουν να το ακούσουν.

«Σε εμπιστεύομαι»: Όλοι χρειαζόμαστε συμμάχους σε αυτή τη ζωή.

«Μπορώ και καλύτερα»: Μόλις το πεις, έχεις κάνει τη μισή διαδρομή για να το κάνεις και πραγματικότητα.

«Έκανα το καλύτερο που μπορούσα»: Αν όντως είναι αλήθεια, θα νιώσεις πολύ περήφανος για τον εαυτό σου και όσα κατάφερες.

«Συγχαρητήρια»: Αν το πεις χωρίς ίχνος ζήλιας, θα σε εκτιμήσεις ακόμα περισσότερο.

«Συγγνώμη»: Είναι πολύ λυτρωτικό όταν το λες και το εννοείς.

«Πήρα μια απόφαση»: Η ευθύνη που εμπεριέχει αυτή η φράση, μετατρέπει οποιαδήποτε δραστηριότητα από αγγαρεία σε συνειδητή επιλογή.

«Δεν έχω τελειώσει»: Μόνο εσύ αποφασίζεις πότε ένα κεφάλαιο έχει κλείσει στη ζωή σου.

«Αρκετά!»: Χρειάζεται να ξέρεις που να βάζεις ο ίδιος τα όριά σου.

«Δεν είναι πολύ όμορφο;»: Όσο περισσότερο παρατηρείς την ομορφιά του κόσμου που σε περιβάλλει, τόσο πιο ευτυχισμένος νιώθεις.

«Είσαι καταπληκτικός»: Άσε τον εαυτό σου να νιώσει θαυμασμό για κάποιον άλλο και θα νιώσεις πολύ πιο δυνατός.

«Πιστεύω σε αυτό»: Είτε πρόκειται για το θεό, είτε για μια απλή ιδέα, πρέπει να δείξεις πίστη σε κάτι στη ζωή σου.

«Δεν ξέρω πως να το κάνω»: Καλύτερα να παραδεχτείς την άγνοιά σου για κάτι και να μάθεις, παρά να προσποιηθείς ότι γνωρίζεις.

«Σε ευχαριστώ που βοήθησες να γίνει πραγματικότητα αυτό»: Γιατί κανείς δεν μπορεί να τα κάνει όλα μόνος του σε αυτή τη ζωή και χρειάζεται να δείχνει ευγνωμοσύνη σε αυτούς που τον βοηθούν.

Πώς, όμως, μπορούμε να διαχειριστούμε καλύτερα το άγχος; Τι πρέπει να αποφύγουμε;

Αποφύγετε:

– να κριτικάρετε και να κατηγορείτε τον εαυτό σας για ό,τι συμβαίνει,

– να έχετε τύψεις γιατί δεν ανταποκριθήκατε σ’ αυτό που περίμεναν οι άλλοι,

– να έχετε αυξημένες προσδοκίες για τον εαυτό σας και τους άλλους

– και να ‘εκφράζεστε’ αρνητικά

Για την αποφυγή του άγχους θα πρέπει κανείς να αλλάξει τρόπο σκέψης, να κάνει αυτοδιάλογο, να νιώθει ευτυχής με όσα έχει καταφέρει, να παίρνει βαθιές αναπνοές και να βάλει δραστηριότητα και κίνηση στη ζωή του.

«Αποφύγετε να χρησιμοποιείτε αρνητικά μόρια, όπως ‘μην’ ή ‘δεν’, και λέξεις με αρνητική χροιά, όπως το ‘πρέπει’. Οι σκέψεις σας συνδέονται άμεσα και επηρεάζουν τα συναισθήματά σας και τη συμπεριφορά σας. Μιλήστε στον εαυτό σας είτε εξωτερικά, δηλαδή φωναχτά, είτε εσωτερικά, δηλαδή από μέσα σας, προσπαθώντας να τον χαλαρώσετε και να τον αποπροσανατολίσετε από αρνητικές σκέψεις.

Βρείτε αφορμές να γελάσετε ή παρακολουθήστε κάποιο πρόγραμμα στην τηλεόραση που σας κάνει να γελάτε. Αυτομάτως πηγαίνει το μήνυμα στον εγκέφαλο ότι είστε καλά. Θυμηθείτε να παίρνετε βαθιές αναπνοές, εκπνέοντας προς τα έξω κι έχοντας στο μυαλό σας μια όμορφη σκέψη ή εικόνα. Και, φυσικά, γυμναστείτε ή βάλτε κάποια δραστηριότητα και κίνηση στη ζωή σας.

Οκτάβιο Πας: Το σαρκικό αγκάλιασμα είναι η κορύφωση του κορμιού και η απώλειά του

Η ερωτική συνάντηση αρχίζει με τη θέα του κορμιού που ποθούμε.

Ντυμένο ή γυμνό, το κορμί είναι μια παρουσία, μια μορφή, η οποία, προς στιγμή, είναι όλες οι μορφές του κόσμου.

Μόλις αγκαλιάσουμε τη μορφή αυτή, παύουμε να την αντιλαμβανόμαστε ως παρουσία και τη συλλαμβάνουμε ως συγκεκριμένη ύλη, απτή, που χωράει στην αγκαλιά μας και η οποία, παρόλα αυτά, είναι απεριόριστη.

Χανόμαστε ως πρόσωπα και βρισκόμαστε ως αισθήσεις.

Όσο η αίσθηση γίνεται πιο έντονη, το κορμί που αγκαλιάζουμε γίνεται πιο αχανές. Αίσθηση του απείρου.

Το κορμί μας χάνεται μέσα στο άλλο κορμί.

Το σαρκικό αγκάλιασμα είναι η κορύφωση του κορμιού και η απώλειά του.

Οκτάβιο Πας, Διπλή φλόγα • Έρωτας και ερωτισμός 

Fernando Pessoa: Το Καπνοπωλείο

Δεν είμαι τίποτα.
Ποτέ δεν θα ’μαι τίποτα.
Δεν μπορώ να θέλω να ’μαι τίποτα.
Πέρα απ’ αυτό, έχω μέσα μου τα όνειρα του κόσμου όλου.

Παράθυρα της κάμαράς μου,
Μιας κάμαρας, στα εκατομμύρια του κόσμου, που κανείς δεν γνωρίζει ποιά είναι,
(Κι αν την ήξεραν, τι θα ήξεραν;),
που βλέπει στο μυστήριο ενός δρόμου γεμάτου περαστικούς.
Σ’ ένα δρόμο απροσπέλαστο για όλες μου τις σκέψεις.
Πραγματικό, απίθανα πραγματικό, βέβαια, αβέβαια βέβαιο.
Με το μυστήριο των πραγμάτων κάτω από τις πέτρες και τα όντα,
Με τον θάνατο που υγραίνει τους τοίχους και ασπρίζει τα μαλλιά των ανθρώπων.
Με το Πεπρωμένο που σέρνει την άμαξα των πάντων, μέσα από το δρόμο του τίποτα.

Σήμερα είμαι ηττημένος, λες και γνώρισα την αλήθεια.
Σήμερα είμαι διαυγής, λες και πρόκειται να πεθάνω.
Λες και η επαφή μου με τα πράγματα δεν ήταν μεγαλύτερη
απ’το να πω ένα αντίο, αυτό το σπίτι κι αυτή η γωνιά του δρόμου να γίνονται
μια σειρά από βαγόνια, που αναχωρούν στο άκουσμα μιας σφυρίχτρας
που αντηχεί μέσα απ’ το κεφάλι μου,
και ένα τίναγμα των νεύρων κι ένα ράγισμα των οστών καθώς πηγαίνουν.

Σήμερα είμαι συγχυσμένος, σαν κάποιος που αναρωτήθηκε, ανακάλυψε και ξέχασε.
Σήμερα είμαι διχασμένος ανάμεσα στην πίστη μου,
στην εξωτερική πραγματικότητα του Καπνοπωλείου στην άλλη άκρη του δρόμου
και στην εσωτερική αλήθεια του αισθήματός μου, πως όλα δεν είναι παρά ένα όνειρο.

Απέτυχα σε όλα.
Μη έχοντας κανέναν σκοπό, ίσως πράγματι όλα να ήταν ένα τίποτα.
Γνωρίζοντας τι έχω,
γλίστρησα από το παράθυρο στο πίσω μέρος του σπιτιού,
κι ύστερα ξεχύθηκα στον κάμπο με προσδοκίες μεγάλες,
αλλά δεν βρήκα παρά δέντρα και χόρτα,
κι όταν υπήρχαν άνθρωποι δεν ήταν παρά ίδιοι μ’ όλους τους άλλους.
Απομακρύνομαι μ’ ένα βήμα απ’ το παράθυρο και κάθομαι στην καρέκλα. Τι πρέπει να σκεφτώ τώρα;

Πώς να ξέρω ποιός θα γίνω, εγώ που δεν γνωρίζω ποιός είμαι;
Να γίνω αυτός που πιστεύω πως είμαι; Αλλά πιστεύω τόσα πράγματα!
Κι υπάρχουν τόσοι που νομίζουν πως είναι το ίδιο ακριβώς πράγμα – δεν γίνεται!
Ιδιοφυής; Αυτή τη στιγμή,
Εκατό χιλιάδες εγκέφαλοι ονειρεύονται πως είναι ιδιοφυείς, όπως κι εγώ,
Κι η ιστορία δεν θα καταγράψει, ποιός ξέρει?, ούτε έναν,
και τίποτα παρά κοπριά δεν θα απομείνει από τις μελλοντικές τους επιτυχίες.

Όχι, δεν πιστεύω σ’ εμένα.
Σε κάθε τρελοκομείο, υπάρχουν διαταραγμένοι τρελοί με τόσες πολλές βεβαιότητες!
Εγώ, που δεν έχω καμία βεβαιότητα, είμαι περισσότερο ή λιγότερο εχέφρων;
Όχι, ούτε καν σ’ εμένα.
Σε πόσες σοφίτες και μη-σοφίτες στον κόσμο,
δεν υπάρχουν αιθεροβάμονες της ευφυίας;
Πόσες εμπνεύσεις υψηλές και ευγενείς και διαυγείς –
- ναι, αληθινά υψηλές, ευγενείς και διαυγείς –
Και, ποιός ξέρει, ίσως εφικτές,
δεν θα αντικρίσουν ποτέ το φως του αληθινού ήλιου, μήτε θα ακουστούν από ανθρώπινα αυτιά;

Ο κόσμος είναι γι’ αυτούς που γεννήθηκαν να τον κατακτήσουν,
κι όχι γι’ αυτούς που ονειρεύονται πως το μπορούν – ακόμη κι αν έχουν δίκιο.
Ονειρεύτηκα περισσότερο απ’ όσο κατόρθωσε ο Ναπολέων,
Άνοιξα την καρδιά μου στην ανθρωπότητα περισσότερο απ’ τον Χριστό.
Συνέγραψα κρυφά φιλοσοφίες που κανένας Καντ δεν κατάφερε να γράψει.
Αλλά είμαι, κι ίσως να είμαι και για πάντα, αυτός που βρίσκεται στη σοφίτα,
ακόμα κι αν δεν ζω σε μιά.
Θα είμαι πάντα εκείνος που δεν γεννήθηκε γι’ αυτό.
Θα είμαι πάντα εκείνος που είχε προσόντα.
Θα είμαι πάντα εκείνος που περίμενε ν’ ανοίξει μια πόρτα σ’ έναν τοίχο δίχως πόρτες.
Και τραγούδησε το τραγούδι του απείρου σ’ ένα κοτέτσι.
Κι άκουσε τη φωνή του Θεού σ’ ένα κλεισμένο πηγάδι.

Να πιστέψω σ’ εμένα? Όχι, κι ούτε σε τίποτε άλλο.
Ας έλθει η Φύση να χύσει πάνω από το ζεστό μου κεφάλι,
τον ήλιο της, τη βροχή της, τον άνεμο που μου χαϊδεύει τα μαλλιά.
Και τα υπόλοιπα που ίσως έρθουν, αν έρθουν, αν πρέπει να έρθουν, ή αν δεν πρέπει,
ας τα κάνει σκλάβους των αστεριών.
Κατακτούμε τον κόσμο, πριν ακόμα σηκωθούμε απ’ το κρεββάτι,
Αλλά ξυπνάμε και είναι αδιαφανής,
Σηκωνόμαστε και είναι ξένος,
Βγαίνουμε από το σπίτι και είναι ολόκληρη η Γη,
κι ακόμα το ηλιακό σύστημα, ο Γαλαξίας και το Άπειρο.

(Φάε σοκολάτες, μικρή
Φάε σοκολάτες! Πίστεψέ με, πέρα απ’ τις σοκολάτες, δεν υπάρχει άλλη μεταφυσική στον κόσμο.
Πίστεψέ με, όλες οι θρησκείες μαζί δεν σε διδάσκουν περισσότερα από ένα ζαχαροπλαστείο.
Φάε, βρώμικη μικρή, φάε!
Μακάρι να μπορούσα να φάω κι εγώ σοκολάτες με τόση ειλικρίνεια όση κι εσύ!
Αλλά σκέφτομαι, ξετυλίγοντας το ασημένιο περιτύλιγμα καμωμένο από κασσίτερο,
Το πετάω στο έδαφος, όπως έκανα και με τη ζωή μου.)

Τουλάχιστον μένει από τη νοσταλγία αυτού που ποτέ δεν θα είμαι,
Η βιαστική καλλιγραφία αυτών των στίχων,
Ένα μπαλκόνι που αγναντεύει το Αδύνατο.
Τουλάχιστον μού μένει για μένα μια περιφρόνηση δίχως δάκρυα,
Ευγενής τουλάχιστον στην μεγαλειώδη χειρονομία μου,
πετάω τα άπλυτα που είμαι εγώ στο πλυντήριο, και στην πορεία των πραγμάτων,
μένω στο σπίτι χωρίς πουκάμισο.

(Εσύ που εφησυχάζεις, που δεν υπάρχεις και γι’ αυτό εφησυχάζεις,
Είτε Ελληνίδα θέα, που τη μορφή σου συνέλαβαν σαν ζωντανό άγαλμα,
Ή αλλιώς Ρωμαίε πατρίκιε, αδύνατα ευγενή και επιβλαβή,
Ή πριγκίπισσα που σε τραγουδούν οι τροβαδούροι, η πιο πολύχρωμη και γοητευτική,
Ή μαρκησία του 18ου, ψηλομύτα και απόμακρη,
Ή διάσημη κοκότα των χρόνων των γονιών μας,
Ή σύγχρονη – ειλικρινά δεν ξέρω τι –
Όλο αυτό, ό,τι κι αν είναι, δώσε την έμπνευσή σου!

Η καρδιά μου είναι ένας αναποδογυρισμένος κάδος.
Όπως αυτοί που καλούν πνεύματα, καλούν πνεύματα – καλώ
εμένα και δεν βρίσκω τίποτα.
Πηγαίνω στο παράθυρο και παρατηρώ τον δρόμο με απόλυτη ακρίβεια.
Βλέπω τα μαγαζιά, τους διαβάτες, τις άμαξες που περνούν,
Βλέπω τα ενδεδυμένα έμβια όντα να διασταυρώνονται
Βλέπω τα σκυλιά που υπάρχουν εξίσου
Και όλο αυτό με βαραίνει σαν μια καταδίκη στην εξορία,
Και όλο αυτό είναι ξένο, όπως και όλα.)

Έζησα, σπούδασα, αγάπησα κι ακόμα πίστεψα,
Και σήμερα, δεν υπάρχει ζητιάνος που να μην τον ζηλεύω, απλά και μόνο γιατί δεν είναι εγώ.
Στον καθέναν διακρίνω τα κουρέλια του, τις πληγές του, το ψέμα,
Και σκέφτομαι : ίσως ποτέ δεν έζησες, ούτε σπούδασες, ούτε αγάπησες, ούτε πίστεψες.
(Γιατί είναι δυνατό να πλάσεις όλων αυτών την πραγματικότητα, δίχως να κάνεις τίποτα εξ’ αυτών)
Ίσως έχεις μόλις και μετά βίας υπάρξει, σαν μια σαύρα που τής έκοψαν την ουρά,
κι η ουρά της, αυτονομείται από τη σαύρα, σαλεύοντας με φρενίτιδα.

Αυτό που έκανα στον εαυτό μου, δεν το ήξερα.
Κι ό,τι μπορούσα να τον κάνω, δεν το έκανα.
Το ντόμινο που φόρεσα ήταν ολότελα λάθος,
Με πέρασαν από μακρυά για κάποιον άλλον, δεν το αρνήθηκα και χάθηκα.
Σαν θέλησα να βγάλω τη μάσκα,
είχε κολλήσει στο πρόσωπό μου.
Κι όταν την έβγαλα και κοίταξα τον εαυτό μου στον καθρέφτη,
Είχα ήδη γεράσει.
Ήμουν μεθυσμένος, και δεν ήξερα πια πώς να φορέσω το κοστούμι το οποίο ποτέ μου δεν είχα βγάλει.
Πέταξα μακρυά τη μάσκα και κοιμήθηκα στο βεστιάριο.
Σαν ένα σκυλί που το ανέχεται η διεύθυνση
Γιατί είναι άκακο.
Και θα γράψω αυτήν εδώ την ιστορία για ν’ αποδείξω πως είμαι υπέροχος.

Μουσική των άχρηστων στίχων μου,
Μόνο να μπορούσα να σε δω σαν κάτι που είχα φτιάξει,
αντι να συνεχίσω ν’ αντικρίζω το Καπνοπωλείο στην άλλη μεριά του δρόμου,
Η συνείδηση της ύπαρξής μου που κουρνιάζει στα πόδια μου,
Σαν ένας τάπητας καμωμένος από μεθύστακες,
Ή ένα χαλάκι που έκλεψαν τσιγγάνοι και δεν αξίζει τίποτα.

Αλλά ο Ιδιοκτήτης του Καπνοπωλείου ήρθε στην πόρτα και στέκεται εκεί.
Τον κοιτάζω με την δυσφορία ενός μισογυρισμένου κεφαλιού,
Συνδυασμένη με τη δυσφορία μιας μισο-κένης ψυχής.
Θα πεθάνει και θα πεθάνω.
Θ’ αφήσει το σημειωματάριό του, θ’ αφήσω τους στίχους μου.
Η επιγραφή του στο τέλος θα πεθάνει, όπως και τα ποιήματά μου.
Και στο τέλος θα πεθάνει κι ο δρόμος όπου βρισκόταν αυτή η επιγραφή,
Όπως κι η γλώσσα στην οποία γράφτηκαν τα ποιήματα.
Κι ύστερα θα πεθάνει κι ο στροβιλιζόμενος αυτός πλανήτης στον οποίον συνέβησαν όλα αυτά.
Σε άλλους δορυφόρους άλλων συστημάτων , κάτι σαν άνθρωποι,
Θα συνεχίσουν να φτιάχνουν κάτι-σαν-ποιήματα, και να ζούν κάτω από κάτι-σαν-επιγραφές.
Πάντα το ένα πράγμα αντίκρυ στο άλλο,
Πάντα το ένα πράγμα εξίσου άχρηστο με το άλλο,
Πάντα το αδύνατο τόσο ηλίθιο όσο η πραγματικότητα,
Πάντα το μυστήριο του βάθους, τόσο αληθινό όσο η σκιά του μυστηρίου στην επιφάνεια.
Πάντα αυτό ή πάντα το άλλο, ή ούτε το ένα, ούτε το άλλο.

Αλλά κάποιος μπήκε στο Καπνοπωλείο (για ν’ αγοράσει καπνό;)
Κι η υπαρκτή πραγματικότητα ξαφνικά με κατακεραυνώνει.
Μισοσηκώνομαι στα πόδια μου – μ’ ενέργεια, βέβαιος για τον εαυτό μου, ανθρώπινος –
Και θα προσπαθήσω να γράψω αυτούς τους στίχους για να ισχυριστώ το αντίθετο.
Ανάβω ένα τσιγάρο, καθώς σκέφτομαι να τούς γράψω.
Και σ’ αυτό το τσιγάρο γεύομαι την απελευθέρωσή μου από κάθε σκέψη.
Ακολουθώ τον καπνό σαν να ήταν το δικό μου ίχνος.
Και απολαμβάνω για μια ευαίσθητη και επαρκή στιγμή,
Την απελευθέρωσή μου από κάθε εικασία
Και την επίγνωση ότι οι μεταφυσικές είναι η παρενέργεια του να μην αισθάνομαι καλά.

Έπειτα, αφήνομαι πίσω στην καρέκλα
Και συνεχίζω να καπνίζω.
Όσο μού το επιτρέπει το πεπρωμένο θα συνεχίζω να καπνίζω.
(Αν παντρευόμουν την κόρης της πλύστρας μου,
θα μπορούσα να είμαι εφικτά ευτυχισμένος.)
Δεδομένου αυτού, σηκώνομαι και πηγαίνω προς το παράθυρο.
Ο άντρας βγήκε απ’ το καπνοπωλείο (βάζει τα ρέστα στην τσέπη του?)
Α, τον γνωρίζω: είναι ο Εστέβες, δίχως μεταφυσικές.
(Ο Καπνοπώλης ήρθε στην πόρτα.)
Ορμώμενος θαρρείς από κάποιο θείο ένστικτο, ο Εστέβες γύρισε και με είδε.
Με χαιρέτησε, και φώναξα κι εγώ από μακρυά "Γειά σου, Εστέβες!" και το σύμπαν
ανασυγκροτήθηκε μέσα μου, χωρίς ιδανικά ή ελπίδα, και ο Καπνοπώλης χαμογέλασε.

Έρμαν Έσσε: Μαθήματα καθημερινής Σοφίας

O Γερμανός συγγραφέας του "Λύκου της στέπας" παραδίδει μαθήματα ζωής...

«Η ζωή κάθε ανθρώπου είναι ένας δρόμος προς τον εαυτό του, το πρόπλασμα ενός δρόμου, το προσχέδιο ενός μονοπατιού. Κανένας άνθρωπος δεν έφτασε να είναι εντελώς ο εαυτός του, ωστόσο, οι πάντες φιλοδοξούν να το κατορθώσουν, άλλοι στα τυφλά, άλλοι µε περισσότερο φως, ο καθένας όπως μπορεί»

Ξεχνάει κανείς να κρίνει και να επικρίνει τους άλλους όταν είναι γεμάτος αμφιβολίες για τον εαυτό του: «Το να κάνεις το δικαστή σε ξένες ζωές είναι η τέλεια δικαιολογία για να μην αναλύεις την δική σου. Αν παρατηρήσουμε τα άτομα που γυρνάνε εδώ κι εκεί βγάζοντας ετυμηγορία για το τί κάνουν καλά και τι κακά οι άλλοι, θα βρούμε σε αυτά ένα μεγάλο έλλειμμα αυτοκριτικής. Δεν έχουν συνείδηση των πράξεων και των λόγων τους γιατί εστιάζουν την προσοχή τους στις ζωές τρίτων. Και συμπεριφέρονται με αυτόν τον τρόπο επειδή φοβούνται να ακτινογραφήσουν τον εαυτό τους και να απογοητευτούν».

Όταν μισούμε κάποιον, μισούμε στην εικόνα του κάτι που υπάρχει μέσα μας: «Όταν νομίζουμε ότι πλήττουμε με κάποιον, είναι γιατί κατέχει κάτι που μας αγγίζει βαθιά και μας προκαλεί δυσφορία. Αυτός ο κάποιος γίνεται καθρέφτης για κάτι που υπάρχει μέσα μας και δεν θέλουμε να το παραδεχτούμε. Αλλιώς δεν θα μας ενοχλούσε τόσο. Έτσι, ο μεν τσιγκούνης υπομένει την τσιγκουνιά των άλλων με περισσότερη ένταση από οποιονδήποτε, ο δε αδιάκριτος τσαντίζεται υπερβολικά όταν υφίσταται την αδιακρισία. Το πρόσωπο που μισούμε είναι καθρέφτης μας και, συνεπώς ένας πνευματικός δάσκαλος που δεν πρέπει να υποτιμάμε».

Όταν φοβόμαστε κάποιον είναι γιατί του έχουμε παραχωρήσει εξουσία πάνω μας. «Συχνά οι άλλοι ούτε που έχουν γνώμη για μας. Εμείς οι ίδιοι τυφλωνόμαστε από τη μανία να μάθουμε τί θα σκεφτούν...»

Το τρυφερό είναι πιο δυνατό από το σκληρό, το νερό πιο δυνατό από τον βράχο, η αγάπη πιο δυνατή από τη βία. «Η δύναμη της αγάπης, σαν το νερό, έγκειται στην προσαρμοστικότητά της στο μέσο όπου ζει. Αν αυτό μεταφερθεί στην καθημερινή ζωή, ο ικανός να αγαπήσει -όχι μόνο έναν άλλο άνθρωπο αλλά και ένα σχέδιο- σμιλεύεται στις δυσκολίες ώστε να αποκομίσει το καλύτερο σε κάθε κατάσταση».

Κάποιοι που θεωρούνται τέλειοι είναι τέλειοι επειδή απλώς έχουν λιγότερες απαιτήσεις από τον εαυτό τους: «Μια απλή αλλά πολύ αποτελεσματική άσκηση: σημείωνε έναν στόχο βελτίωσης για κάθε εβδομάδα, και σε ένα χρόνο η ποιότητα ζωής σου θα έχει αναβαθμιστεί με τρόπο που ούτε τον φαντάζεσαι τώρα».

Το πουλί σπάει το τσόφλι. Το αυγό είναι ο κόσμος. Αυτός που θέλει να γεννηθεί οφείλει να σπάσει έναν κόσμο: «Το παιδί πρέπει να εγκαταλείψει την παιδική ηλικία του, την αθωότητα του ώστε με αυτόν τον τρόπο να μεταμορφωθεί σε ενήλικα. Αυτά τα τελετουργικά μετάβασης συνεπάγονται πάντα το να αποβάλει κανείς το πρότερο εγώ του ώστε να επιτρέψει στο καινούργιο εγώ να γεννηθεί».

Κάποιες φορές οι εχθροί είναι πιο χρήσιμοι από τους φίλους, αφού χωρίς αέρα δεν γυρνάν οι ανεμόμυλοι: «Ο εχθρός μας αναγκάζει να δράσουμε και να βγούμε από την άνεση που μας είχε κάνει μαλθακούς. Μας αναγκάζει να βγάλουμε τον καλύτερο, καθώς και τον χειρότερο εαυτό μας. Αν μπορούμε να δούμε τις αντιδράσεις μας από απόσταση και με λίγο χιούμορ, σε κάθε σύγκρουση κρύβεται κι ένα μεγάλο μάθημα σχετικά με το ποιόν μας και τις αδυναμίες μας».

Το σχολείο δεν διδάσκει δεξιότητες κι ικανότητες που είναι απαραίτητες για τη ζωή: «Όπως χαρακτηριστικά αναφέρει και ο 'Εσσε στο μυθιστόρημά του "Κάτω από τον τροχό": "Ο δάσκαλος του σχολείου προτιμάει να έχει μερικά στουρνάρια στην τάξη του παρά έναν μόνο ιδιοφυή μαθητή. Και κατά βάθος έχει δίκιο γιατί καθήκον του δεν είναι να μορφώνει εξαιρετικά μυαλά αλλά καλούς φιλολόγους, μαθηματικούς, και χρήσιμους ανθρώπους».

Ξανά και ξανά γατζώνεται κανείς στα πράγματα που έχει αγαπήσει και νομίζει ότι πρόκειται για πίστη ενώ είναι απλώς τεμπελιά: «Τα παιδιά τα τρομάζει το σκοτάδι γιατί νομίζουν ότι ανάμεσα στις σκιές κρύβεται κάποιο τέρας, κάτι άγνωστο που μπορεί να τους επιτεθεί. Κατά τον ίδιο τρόπο, τους ενήλικες τους τρομάζει το άγνωστο γιατί συνεπάγεται αλλαγή, ρίσκο, αβεβαιότητα. Μας προκαλεί φόβο το καινούργιο γιατί αν αποτύχουμε ξέρουμε ότι θα ακούσουμε τη φράση: "Εγώ σου το είχα πει"».

Χωρίς προσωπικότητα δεν υπάρχει αγάπη, δεν υπάρχει αγάπη αληθινά βαθιά: «Πολλοί άνθρωποι προσπαθούν να δείχνουν κάτι που δεν είναι, είτε γιατί νομίζουν πως αυτό θέλουν οι άλλοι είτε γιατί δεν τους αρέσει το πώς είναι. Είναι εξαρτημένοι από τη γνώμη των άλλων και χρειάζονται απελπισμένα την επιδοκιμασία τους. Όμως, η αληθινή αγάπη δε γεννιέται από τη στέρηση, με το να περιμένουμε να καλύψει ο άλλος τα εσωτερικά μας κενά ή να μας πει τι πρέπει να κάνουμε. Αγαπάμε κάτι αληθινά μόνο αποδεχόμενοι αυτό που είναι».

Το ταξίδι του χαμένου εαυτού

Σε ένα από τα αφοριστικά του αποφθέγματα, ο Νίτσε είχε πει: «Να χάνεις τον εαυτό σου. Όταν κανείς έχει βρει τον εαυτό του, πρέπει να ξέρει από καιρό σε καιρό να τον χάνει - κι έπειτα να τον ξαναβρίσκει, εφόσον βέβαια είναι στοχαστής. Γιατί γι' αυτόν αποτελεί μειονέκτημα να είναι διαρκώς δεμένος με ένα πρόσωπο».

Το οχυρό του εαυτού είναι απρόσιτο και απομακρυσμένο σε μία μυστική και ζοφερή γωνιά. Αποτελεί μεγάλο ψυχικό επίτευγμα η προσπάθεια ανακάλυψης των κρυφά κωδικοποιημένων διόδων του και αυτή...είναι, μονάχα, η αρχή. Η ζωή είναι ένας διαρκής αγών αναζήτησης, εύρεσης, απομάκρυνσης, αποκάλυψης, επαναπροσδιορισμού, γνώσης, ελέγχου και συνείδησης. Όλα προς χάριν της δόξας του ενός... του εαυτού.

Όλα με σκοπό το αρχαίο και ψυχικά επενδυμένο ρητό: "Κατά τον δαίμονα εαυτού". Στην ελληνική αρχαιότητα, ο "Δαίμων" ήταν ο προστάτης που κατένειμε την μοίρα. "Δαίμων εαυτού" αποκαλούταν η θεότητα, η οποία ζούσε στην ψυχή των ανθρώπων από την γέννηση μέχρι και τον θάνατο και μεριμνούσε για την προσωπική εξέλιξη και ευημερία του ανθρώπου. Η φράση "Πράττω κατά τον δαίμονα εαυτού" αναφέρεται στην επιλογή από το άτομο σκέψεων και πράξεων που η συνείδησή του θεωρεί σωστές και του τις υπαγορεύει, ακόμα και εάν έρχονται σε σύγκρουση με τις κοινωνικές επιταγές. Την φράση αυτή επικρότησαν και υιοθέτησαν οι Στωικοί φιλόσοφοι.

Συνείδηση, λοιπόν...μία λέξη φαινομενικά απλή, αλλά με τόσα αποκρυφιστικά νοηματοδοτήματα και συσχετιζόμενη με τόσες άλλες συγγενικής φύσεως λέξεις... υποσυνείδητο, ασυνείδητο... Το ταξίδι, μόλις, ξεκίνησε.

Μακρύ το ταξίδι… γεμάτο άγριες φουρτούνες και τρομακτικές χίμαιρες. Χάνεσαι, ξαναβρίσκεις το δρόμο ή δεν τον βρίσκεις ή νομίζεις πως δεν έχεις χαθεί ποτέ. Ναι… υπάρχει και η τελευταία περίπτωση και είναι η πιο αηδιαστική. Αντικρύζεις εσένα και σε σιχαίνεσαι. Έπειτα, διακρίνεις τον σωσία σου και τον βροντοφωνάζεις. Όταν, όμως, πλησιάζει…τρομάζεις. Παραδομένος στις πλάνες σου, απορείς τί είναι αληθινό και τί οφθαλμαπάτη. Καμιά φορά, όμως, βυθίζεσαι στη μέθη…εκεί είναι όλα πιο όμορφα. Μετά ξυπνάς, αλλά οι περιηγήσεις συνεχίζουν και τα ερωτηματικά είναι πολλά.

Ανακάλυψες ποτέ αντιφατικά στοιχεία στη σκέψη και στη συμπεριφορά σου, τόσο δυνάμεων και αρετών, όσο και αδυναμιών και καταστροφικών διασυρμών; Άραγε...θύμωσες με τον εαυτό σου και αισθάνθηκες τόσο ευάλωτος και άλλο τόσο ένοχος; Καμιά φορά, εγώ απορώ με την μορφή και τις διαστάσεις της σκέψης μου. Φοβάμαι μήπως η υπερτροφοδότηση και η συνεπαγόμενη υπερλειτουργία της μου κάνουν κακό.

Και όλα αυτά τα ερωτηματικά... τόσο έντεχνα και μαεστρικά αναδύουν μυστηριακές ψυχόρμητες διαδιακασίες που διστάζω να αποδεχτώ και να βιώσω. Μπορεί να δρα η φοβία...αυτή της απομάκρυνσης από αυτό που αποκαλούμε "πραγματικότητα". Μα, και η πραγματικότητα τί είναι τελικά; Όλοι ζούμε σε αυτήν, όλοι την μνημονεύουμε, αλλά... έχουμε καταλάβει ακριβώς τί είναι; Μήπως, αυτή είναι η αιτία της ενοχής μου για τα πάντα... για τα καλά μου, για τα κακά μου, για τους άλλους ανθρώπους, για την ίδια την μυστηριώδη φύση; Άραγε, αυτή η λεγόμενη πραγματικότητα και οι νόμοι της με κάνουν να αισθάνομαι πως πράττω εσφαλμένα, ενώ εγώ μπορεί να έχω άλλη γνώμη; Η φύση τί άποψη να έχει για αυτό;

Είναι φορές... που νιώθω να επιλέγω, κάθε πρωί, μια μάσκα και άλλες φορές, συνήθως βράδυ...που νιώθω τα ουρλιαχτά της συνείδησής μου να ξεπερνούν τους στενούς τοίχους της ψυχής μου. Μα, τί είναι η συνείδηση; Όχι, δεν μπορεί και δεν θέλω να είναι το ίδιο με την πραγματικότητα. Δεν θυμάμαι, όμως, εάν επιτρέπω να τα ακούσει κανείς όλα αυτά. Δεν γνωρίζω ποιό είναι το σωστό. Αποδιοργανωμένες σκέψεις, αντιφατικές πράξεις, υπέρμετρη δειλία, μανιώδης φοβία...ακυβερνησία και λύπη...πολλή λύπη.

Η λύπη λένε πως είναι ο σωματοφύλακας του θυμού. Ε ναι, λοιπόν, έχω μέσα μου πολύ θυμό και απέραντη λύπη… για εμένα, για εσάς, για αυτόν τον κόσμο. Νιώθω πως δεν μου ανήκει ο εαυτός μου. Ξέρω... πως από εμένα και τον καθένα ξεχωριστά ξεκινούν το παραμύθι, το όνειρο, η ίδια η ζωή...η πραγματική ζωή... η ευτυχισμένη ζωή… το ιδεώδες. Δεν είναι πως ονειροπολώ. Δεν είναι πως οι άλλοι… οι πολλοί… γνωρίζουν την πραγματική ζωή και την αληθινή ευτυχία. Δεν ξέρουν και δεν καταλαβαίνουν τίποτα.

Γι' αυτό έχουμε φτάσει εδώ…δεσμώτες των φυλακών που οι ίδιοι φτιάξαμε. Αλλοτριωμένοι στο σάπιο βασίλειό μας. Του το κρατάω αυτού του κόσμου. Τον μισώ και ξέρω το γιατί… Σε αυτόν τον κόσμο, όλα αγοράζονται. Πάντα, όμως, θα υπάρχουν κάποιοι που δεν θα πουλήσουν τη ψυχή τους στον βωμό της δουλικής δειλίας, παρά τις συγκρούσεις που θα κληθούν να έρθουν αντιμέτωποι.

Ο Freud εισήγαγε στην ιστορία της ψυχανάλυσης τις θεμελιώδεις συγκρούσεις μεταξύ του πολιτισμού και του ατόμου, μιλώντας για τον πολιτισμό ως πηγή δυστυχίας. Αναγνώρισε ως πρωταρχικό πρόβλημα την αντιφατικότητα ανάμεσα στην επιθυμία του ατόμου για ελευθερία και τις επιταγές του πολιτισμού και της κοινωνίας για κομφορμισμό και καταπάτηση των ενστίκτων. Ας απαντήσουμε, εν μέρει, στο παραπάνω ερώτημα για το τί είναι η πραγματικότητα. Η πραγματικότητα ή η κοινωνία ή ο πολιτισμός φέρονται να λειτουργούν ως κατασταλτικοί μηχανισμοί της ψυχικής ισορροπίας του ατόμου, καθώς φαίνεται να καταπιέζουν τις πρωταρχικές και ασυνείδητες ενορμήσεις του.

Μέσα στην κοινωνική πραγματικότητα, τα ένστικτα ζωής, αλλά και η φύσει επιθετικότητα/ένστικτα θανάτου απωθούνται σε μεγάλο βαθμό. Το άτομο αισθάνεται περιορισμένο ψυχικά και πρακτικά, αδυνατώντας να διαχειριστεί την εσωτερική του πίεση και την αντιφατικότητα της ίδιας του της φύσης. Άλλωστε... ποιός νομίζει πως η φύση του ανθρώπου είναι μόνο ενάρετη; Η φύση του ανθρώπου είναι και ζωώδης και καταστροφική και πολύ σκοτεινή.

Ας ανοίξουμε τα μάτια και ας δούμε καθαρά ποιά είναι η φύση μας. Δεν χρειάζεται να αναφερθώ στα αιματηρά γεγονότα της παγκόσμιας ιστορίας. Θα πω, όμως, πως όσο εμμονικά κατασταλτική και να είναι η κοινωνική πραγματικότητα, κάποια στιγμή θα πραγματοποιηθούν η έκρηξη της εσωτερικής πίεσης και η βίαιη εξωτερίκευση και προβολή των καταστροφικών ορμών. Αρνούμαι, πια, να πειστώ στην σημαντικότητα των επίκτητων ψευδαισθητικών αναγκών και της παραληρηματικής ελεύθερης βούλησης. Είναι προκαθορισμένο και ασφυκτικά περικυκλωμένο το πλαίσιο των επιλογών. Το ξέρεις... το βιώνεις καθημερινώς, αλλά αρνείσαι να το δεις... διστάζεις να το παραδεχτείς...αρνείσαι, αρνείσαι συνεχώς. Το υποσυνείδητο, όμως, είναι δυνατό.

Τα προβολικά παιχνίδια του μίσους και η διαστροφή των κατασκευασμένων αισθήσεων σε έχουν κατακτήσει ολοκληρωτικά, όμως...ποτέ δεν είναι αργά. Ο ψυχικός και συμπεριφορικός μας παροξυσμός ενισχύεται από την ψυχαναγκαστική λογική και την νομιμοποιημένη ανηθικότητα που κατακλύζουν την εποχή μας, αλλά για να είμαι ακριβής...δομούν την εποχή μας... αποτελούν την εποχή μας. Οι ενορμήσεις, όμως, είναι καταρχήν ατομικές και, εν συνεχεία, κοινωνικές. Σκέψου το. Μη σταματήσεις ποτέ να εξερευνείς την φύση σου: την φαντασία, την καταστροφικότητα, την ζωική δυναμικότητα, την συνείδηση, το ασυνείδητο, την προσωπικότητα, την ατομική θέληση και μοναδικότητα.

Το βρώμικο κρησφύγετο θα έχει, πάντοτε, ευκολότερη πρόσβαση. Βλέπεις... επουλώνει ψευδαισθησιακά τις πληγές και έπειτα σε κατακυριεύει ολοκληρωτικά. Όλα... φαντασιακά. Τί θα γινόταν, όμως, εάν το κρυστάλλινο παλάτι του πραγματικού εαυτού έπαυε να είναι αιώνια απαραβίαστο; Αχ ξεχασιάρα συνείδηση...βρες τα κλειδιά...βρίσκονται, πάντα, τόσο κοντά.

Ο Ντοστογιέφσκι, ο αριστουργηματικός αυτός συγγραφέας και περίτεχνος καταδύτης στην ανθρώπινη ψυχοσύνθεση και τον μυστηριώδη λυρικό μας βυθό, είχε πει: «Πείτε μου: ένας άνθρωπος που έχει νιώσει βαθιά τον εαυτό του, μπορεί να τον σέβεται;». Μεγάλο το ερώτημα... βίαιη η δράση του και... τρομακτική η κινητήρια δύναμή του. Η εκβατήρια κατεύθυνσή του, όμως, ανήκει σε σένα και μόνο σε σένα...μην την αφήνεις σε κανέναν άλλον... βγάλε τις μάσκες και αφέσου στην γύμνια της φύσης. Αυτή...δεν θα σε προδώσει ποτέ. Μην το κάνεις ούτε κι εσύ.

Θα αρχίσεις

να ζεις

ή

απλά θα υπάρχεις;

Γάμος: Από τον ενθουσιασμό… στην επανάσταση και την ολοκλήρωση!

Κάθε γάμος περνά από διαφορετικά στάδια όσο τα χρόνια περνούν. Από τον ενθουσιασμό των πρώτων ημερών και ύστερα, ο γάμος σας συνεχώς θα αλλάζει και θα εξελίσσεται. Αν κατανοήσετε τα διαφορετικά στάδια του γάμου, θα μπορέσετε να αναλύσετε και το στάδιο στο οποίο βρίσκεστε αυτό τον καιρό. Ρίξτε λοιπόν μια ματιά και διαβάστε τις μικρές συμβουλές για το πώς να κινηθείτε μέσα σε κάθε στάδιο.

Στάδιο 1ο: Ενθουσιασμός

Βρίσκεστε στην αρχή του γάμου. Ίσως να επιστρέψατε μόλις από το μήνα του μέλιτος. Ξεκινάτε την κοινή σας ζωή και το πάθος μεταξύ σας βρίσκεται στα ύψη. Πρόκειται για ένα άκρως διασκεδαστικό στάδιο, αφού εδώ δεν υπάρχουν σχεδόν καθόλου συγκρούσεις και κυριαρχεί ο ενθουσιασμός. Αυτό το στάδιο μάλιστα αποτελεί την τέλεια στιγμή για να θέσετε γερά θεμέλια που θα κρατήσουν γερή και υγιή τη σχέση σας και στα επόμενα στάδια.

Κίνδυνοι: Αν απορροφηθείτε υπερβολικά από το πάθος και τη διασκέδαση, το επόμενο στάδιο μπορεί να σας έρθει λίγο απότομα.

Συμβουλές: Θέστε γερά θεμέλια για την κοινή σας ζωή. Συζητήστε διεξοδικά τα οικονομικά, το πρακτικό κομμάτι του σπιτιού, όπως τις δουλειές και κάντε μακροπρόθεσμα σχέδια, για να επιτύχετε κοινούς στόχους.

Στάδιο 2ο: Πραγματικότητα

Εδώ προσγειωνόσαστε στην πραγματικότητα. Καθώς φτιάχνετε τη δική σας ρουτίνα, αρχίζετε να μαθαίνετε περισσότερα για τα δυνατά σημεία και τις αδυναμίες ο ένας του άλλου. Για να είμαστε ειλικρινείς, πρόκειται για το στάδιο που μαθαίνετε όλους τους τρόπους με τους οποίους ο ένας μπορεί να εκνευρίσει τον άλλο. Ποτέ δεν αδειάζει το πλυντήριο των πιάτων ή είναι ακραία αναβλητικός. Σε αυτό το στάδιο, θα αποκαλυφθούν κρυμμένα κομμάτια της πραγματικότητας.

Αυτή η πραγματικότητα μπορεί να είναι απογοητευτική μετά τον ενθουσιασμό του πρώτου σταδίου, αλλά αποτελεί επίσης μια καλή ευκαιρία, για να μάθετε περισσότερα ο ένας για τον άλλο και για να χτίσετε μια υγιή επικοινωνία.

Κίνδυνοι: Το να εστιάσετε μόνο σε ο,τι σας ενοχλεί, αντί να δείτε τα θετικά χαρακτηριστικά του/της συντρόφου σας.

Συμβουλές: Τελειοποιήστε την τέχνη της καλής επικοινωνίας. Εξασκήστε την ενσυναίσθηση και την καλή πρόθεση και εκφράστε τα συναισθήματα και τις ανάγκες σας χωρίς κατηγορηματικό και επικριτικό τρόπο.

Στάδιο 3ο: Επανάσταση

Η επανάσταση είναι ένα ζόρικο στάδιο. Εδώ είναι που τα ενδιαφέροντά σας αρχίζουν να συγκρούονται με εκείνα του/της συντρόφου σας και ο γάμος σας βιώνεται σαν εμπόδιο στους στόχους σας. Ίσως ο ένας να θέλει να ταξιδέψει, αλλά ο άλλος να θέλει να κάνει παιδιά. Ίσως να θέλετε και οι δύο να χτίσετε την καριέρα σας, αλλά να ενοχλείστε που το άλλο άτομο έχει εστιάσει στη δική του και δεν σας στηρίζει. Το στάδιο της επανάστασης μπορεί γρήγορα να επιφέρει μια μεγάλη, κρίσιμη σύγκρουση.

Κίνδυνοι: Προσπαθήστε να μη ξεφεύγετε και αρχίσετε αδίκως να κατηγορείτε το/τη σύντροφό σας για το ότι σας εμποδίζει να αποκτήσετε αυτό που θέλετε.

Συμβουλές: Εξασκήστε την ανοικτή, τρυφερή επικοινωνία. Μιλήστε ο ένας στον άλλο για τις ελπίδες και τα όνειρά σας και βρείτε έναν τρόπο να στηρίξετε ο ένας τον άλλο, χωρίς να στέκεστε εμπόδιο. Εδώ εμπλέκεται και ο συμβιβασμός και κυρίως η πλήρη επίγνωση του τι θέλετε ακριβώς να πετύχετε.

Στάδιο 4ο: Εξωτερικές δεσμεύσεις

Αυτό το στάδιο εμφανίζεται περίπου τον καιρό που όλες οι αλλαγές συμβαίνουν. Προαγωγές, παιδιά, αλλαγή σπιτιού κλπ. Οι υποχρεώσεις αλλάζουν και μάλλον αυξάνονται. Είστε και οι δύο πολύ απασχολημένοι και ξαφνικά ο γάμος σας αρχίζει να φαίνεται σαν μια εμπορική συμφωνία. Το περισσότερο μέρος της επικοινωνίας σας καταλαμβάνει η πρακτική ζωή, όπως το τι συμβαίνει με τα παιδιά, πότε είναι το επόμενο ραντεβού στο γιατρό και τι θα φάτε αύριο.

Κίνδυνοι: Αν δεν προσέξετε, ο γάμος σας μπορεί να μπει σε δεύτερη ή τρίτη μοίρα και να ξεχάσετε τις ωραίες στιγμές σας μαζί.

Συμβουλές: Βρείτε χρόνο για τους δυο σας, ό,τι κι αν συμβαίνει μέσα στη μέρα. Δώστε ένα εβδομαδιαίο ραντεβού κάπου έξω για ένα ρομαντικό δείπνο ή απλά για μια ταινία στον κινηματογράφο. Θυμηθείτε τους λόγους που παντρευτήκατε εξαρχής.

Στάδιο 5ο: Επανένωση

Τα παιδιά έχουν πια μεγαλώσει, οι καριέρες σας είναι πια σταθεροποιημένες και τα οικονομικά σας φαίνονται να βρίσκονται σε σταθερά επίπεδα. Πρόκειται για την ήρεμη περίοδο ενός γάμου, όπου η ζωή περνά άνετα με λιγότερο στρες και δεσμεύσεις απ’ ότι πριν. Μπορεί όμως και να αποτελέσει έναν τόπο απογοήτευσης. Αν κάποιος από τους δύο νιώθει ότι έχει βαρεθεί με πολλά κομμάτια της ζωής του, έρχεται στο προσκήνιο η διάψευση των προσδοκιών.

Κίνδυνοι: Η καθημερινότητά σας μπορεί να αρχίζει να γίνεται βαρετή και αυτό να σας απομακρύνει από το/τη σύντροφό σας μακροπρόθεσμα.

Συμβουλές: Βάλτε λίγο χρώμα στον γάμο σας, κάνοντας μαζί κάποιες διασκεδαστικές δραστηριότητες. Παρακολουθήστε ένα μάθημα χορού ή κάντε μια εκδρομή. Μιλήστε ανοιχτά για τις ανάγκες του γάμου σας στο δεδομένο σημείο που βρίσκεστε.

Στάδιο 6ο: Έκρηξη

Οι εκρήξεις μπορούν να συμβούν σε κάθε στάδιο του γάμου σας, αλλά είναι πιο πιθανές, όταν εισέρχεστε στη μέση ηλικία. Η απώλεια μιας δουλειάς, ο φόβος για την υγεία σας, ο θάνατος ενός γονέα ή τα οικονομικά προβλήματα μπορούν να τραντάξουν τα θεμέλια του γάμου σας. Ένα τέτοιο ξέσπασμα μπορεί να σας αφήσει μουδιασμένους και/ή στρεσαρισμένους. Ο γάμος σας μπορεί να γίνει πηγή παρηγοριάς ή περαιτέρω δυσανασχέτησης.

Κίνδυνοι: Είναι εύκολη υπόθεση το να ξεσπάσετε στο/στη σύντροφό σας, όταν τα πράγματα δυσκολεύουν στους άλλους τομείς της ζωής σας. Η συνειδητοποίηση ότι μεγαλώνουμε δεν είναι και πολύ ομαλή πολλές φορές.

Συμβουλές: Να είστε εκεί ο ένας για τον άλλο. Βρείτε χρόνο να συμπαρασταθείτε, να δείξετε τη στήριξη σας αμοιβαία. Αντιμετωπίστε τις δυσκολίες μαζί, γίνετε ομάδα.

Στάδιο 7ο: Ολοκλήρωση

Μόλις καταφέρετε να προσπεράσετε επιτυχώς τα πάνω και τα κάτω μιας μακράς έγγαμης ζωής, έχετε φτάσει στο στάδιο της ολοκλήρωσης. Αυτό είναι συχνά ένα από τα πιο ευτυχισμένα στάδια σε έναν γάμο. Ξέρετε ο ένας τον άλλο πολύ καλά και έχετε εγκαθιδρύσει μια ζωή που και οι δύο βρίσκετε ικανοποιητική. Παλέψατε μαζί σε πολλές μάχες και είστε ακόμα σύμμαχοι.

Κίνδυνοι: Είναι εύκολο να εφησυχάσετε σε αυτό το στάδιο και να ξεχάσετε ότι χρειάζεται να εκτιμάτε το/τη σύντροφό σας κάθε μέρα που περνά.

Συμβουλές: Ξαναβρείτε τη χαρά του πρώτου σταδίου, περνώντας μαζί περισσότερο ποιοτικό χρόνο και ξεκινώντας για νέες περιπέτειες. Επαναλάβετε κάθε μέρα στο άλλο σας μισό πόσο πολύ το εκτιμάτε και πόσα πολλά σημαίνει για εσάς.

Το κάθε στάδιο συνοδεύεται από τις προκλήσεις του. Αν μείνετε όμως αφοσιωμένοι ο ένας στον άλλο και εκμεταλλευτείτε το κάθε στάδιο, για να ενδυναμώσετε τα θεμέλιά σας, θα ζήσετε μαζί ένα τρυφερό και ευτυχισμένο μέλλον.

Μπ.Ράσελ: Ποιος είναι ο σκοπός της παιδείας;

Δείτε τι απάντησε ο νομπελίστας φιλόσοφος/μαθηματικός Μπέρτραντ Ράσελ στο γράμμα ενός μαθητή, που τον προκάλεσε να διατυπώσει την αποψή του για το σκοπό της παιδείας.

Το γράμμα

«Είμαι ένας ’Αμερικανός μαθητής 18 χρόνων, και πάω στην ένατη τάξη… Σ’ αυτόν τον ανάστατο και ταραγμένο κόσμο, με τα σπέρματα της ανησυχίας παντού γύρω μας, εμείς, ή σημερινή νεολαία, Απευθυνόμαστε σε ανθρώπους σαν κι εσάς για να ζητήσουμε καθοδήγηση και πίστη στα ιδανικά. Το πιο φριχτό όπλο πού πάει να φανεί στον ορίζοντα. της Ανθρωπότητας είναι ή ατομική βόμβα. Αυτό δεν είναι αναπόφευκτο, γιατί είναι στο χέρι μας να χαλιναγωγήσουμε την ατομική ενέργεια για ειρηνικούς σκοπούς κι’ όχι για τον πόλεμο. Γι’ αυτό και πιστεύουμε πώς θα έπρεπε να χαλιναγωγήσουμε τις δημιουργικές μας ικανότητες, με τη βοήθεια μιας μόρφωσης πού να κατευθύνει σε μια ειρηνική και καρποφόρα ζωή… Επειδή εσείς, σαν δάσκαλος, φιλόσοφος, μαθηματικός και κοινωνιολόγος έχετε τόσες εμπειρίες από τον μεταβαλλόμενο κόσμο των τελευταίων πενήντα ετών, κι’ επειδή σταθήκατε ένας άνθρωπος τόσο θαρραλέος και δημιουργικός, ίσως μπορείτε, με μια σύντομη δήλωσή σας, να διατυπώσετε τις απόψεις σας για τον σκοπό της παιδείας».

Η απάντηση

26 Μαρτίου 1962

Αγαπητέ Μάρκ Ορφινγκερ,

Σ’ ευχαριστώ για τα θαυμάσιο γράμμα σου, πού το διάβασα με πολύ ενδιαφέρον. Λυπάμαι πού δεν μπόρεσα να σου απαντήσω νωρίτερα.

Πιστεύω ότι o κύριος στόχος της παιδείας πρέπει να είναι να σπρώχνει τούς νέους να ερευνούν και να αμφιβάλλουν για όλα τα πράγματα πού θεωρούνται γενικώς αποδεκτά. Εκείνο που έχει σημασία είναι η ανεξαρτησία της σκέψης. Το χειρότερο στην εκπαίδευση είναι η απροθυμία να επιτρέπει στους νέους να θέτουν εν αμφιβάλω τις παραδεδεγμένες απόψεις και τούς ανθρώπους πού κατέχουν την εξουσία. Για να αναφανούν νέες ιδέες, είναι απαραίτητο να ενθαρρύνονται με κάθε τρόπο οι νέοι στο να διαφωνούν ριζικά με τις ηλιθιότητες της εποχής τους. Πολλοί Από τούς ανθρώπους πού θεωρούνται αξιοσέβαστοι, και πολλές από τις ιδέες πού θεωρούνται θεμελιώδεις αποτελούν φραγμούς στις ανθρώπινες επιτεύξεις.

Νομίζω ότι το σημαντικότερο δεν είναι να μαθαίνουμε πολλά πράγματα, όσο το να πιστεύουμε με πάθος ότι έχουμε το δικαίωμα να διαφωνούμε και την υποχρέωση να διατυπώνουμε καινούργιες ιδέες. Όπως λες, ο κόσμος είναι ταραγμένος κι ανάστατος. ‘Ολόκληρος ό ανθρώπινος πολιτισμός κινδυνεύει άμεσα. Αν πρόκειται να υπάρξει κάποια ελπίδα για τις Ανθρώπινες ζωές, πρέπει όλοι μας να δουλέψουμε για την απαγόρευση αυτών των τρομακτικών όπλων και να σκεφτούμε με ανεξαρτησία για την πολιτική όλων των κυβερνήσεων μας. Αυτές οι κυβερνήσεις προετοιμάζουν μια σφαγή σε ευρύτατη κλίμακα, κι είναι απαραίτητο όλοι μας, νέοι και γέροι, να εμποδίσουμε να πραγματοποιηθεί αυτό το έγκλημα.

Σου στέλνω μερικές δηλώσεις, και θα χαρώ πολύ αν θα έχουν κάποιο ενδιαφέρον για σένα.

Με πολλές ευχές,

Ειλικρινά δικός σου Μπέρτραντ Ράσελ

Καλύτερα να είσαι βασιλιάς της σιωπής σου παρά σκλάβος των λόγων σου

Κατά την διάρκεια του φλερτ χρησιμοποιούμε χιλιάδες λέξεις για να γνωριστούμε με τον άλλον, για να τον καταλάβουμε, για να του εκφράσουμε τα αισθήματά μας, για να τον προκαλέσουμε, για να τον κάνουμε να χαμογελάσει, για να τον κολακέψουμε…

Το ζήτημα είναι τι κάνουμε αν η σχέση ευδοκιμήσει, όταν έχουμε δείξει τα καλύτερα χαρτιά μας και μας μένει απλώς να διηγούμαστε καθημερινές ασήμαντες ανεκδοτολογίες. Αρκεί αυτό για να γεμίσει τον χρόνο που μοιραζόμαστε με το αγαπημένο πρόσωπο;

Ίσως ναι, όταν γυρίζουμε κατάκοποι από την δουλειά, με ελάχιστο χρόνο και πολύ νύστα, όμως τι συμβαίνει τα Σαββατοκύριακα ή στις διακοπές;

Δεν συμβαίνει τίποτα.

Πράγματι, δεν χρειαζόμαστε ούτε καν μια τηλεόραση να γεμίζει με ηχητική επένδυση θορύβου το σαλόνι μας για να αισθανόμαστε άνετα. Υπάρχει κάτι άλλο, πολύ πολυτιμότερο, να μοιραζόμαστε ως ζευγάρι όταν δεν έχουμε κάτι καινούργιο να πούμε: η σιωπή.

Ένα σύμπτωμα καλής υγείας στα ζευγάρια είναι το να μπορούν και τα δύο μέλη να μοιράζονται την απουσία ήχων, είτε διαβάζοντας βιβλία είτε χαζεύοντας το ηλιοβασίλεμα από το παράθυρο.

Το ότι η σιωπή μπορεί να είναι όμορφη και επιπλέον να μοιράζεται το απέδειξε ο Τζον Κέιτζ με το έργο του 4΄33”, ένα μουσικό κομμάτι τεσσάρων λεπτών και τριαντα τριών δευτερολέπτων καθαρής σιωπής.

Στην πρεμιέρα, το κοινό έμεινε κατάπληκτο με το κομμάτι αυτό, όπου οι μεν μουσικοί δεν κινούνταν, ο δε μαέστρος παρέμενε ακίνητος να κρατάει την μπαγκέτα, προσέχοντας μόνο το ρολόι, ώσπου, μόλις πέρασαν τα 4’33”, σήκωσε την μπαγκέτα και κατέβασε το κεφάλι για να δεχτεί τα χειροκροτήματα.

Οι θεατές φάνηκαν συγκινημένοι, ίσως γιατί δεν είμαστε συνηθισμένοι ν’ αγκαλιάζουμε την σιωπή, μια ρομαντική ηχητική μπάντα, ιδανική για να μοιραζόμαστε την οικειότητα ως ζευγάρι.

Νίτσε: Παρά τους κομπασμούς τους για τα πολλά που τάχα γνώριζαν

Ίσως ένας ανάλγητος δαίμονας δεν θα’ χε τίποτα περισσότερο να πει για τη λεγόμενη «παγκόσμια Ιστορία», την «αλήθεια», τη «δόξα», κι όλες τις μεγαλειώδεις μας αλληγορίες, πέρ’ από τούτα τα λόγια:

«Σε κάποιαν απόμερη γωνιά του Σύμπαντος που ξεχύθηκε αστραποβολώντας σε αναρίθμητα ηλιακά συστήματα, ήταν μια φορά κ’ έναν καιρό έν’ άστρο. Στο άστρο αυτό ζούσαν κάτι έξυπνα ζώα που μηχανεύτηκαν το γιγνώσκειν. Η πιο αλαζονική και πλανερή στιγμή της παγκόσμιας Ιστορίας – όμως μονάχα μια στιγμή! Μετά από λίγες εισπνοές-εκπνοές της Φύσης, το άστρο πάγωσε και τα έξυπνα ζώα έπρεπε να πεθάνουν. H ώρα είχε σίγουρα φτάσει: παρά τους κομπασμούς τους για τα πολλά που τάχα γνώριζαν, προς μεγάλη τους δυσαρέσκεια ανακάλυψαν πως όλα ήταν λάθος. Πέθαναν και χάθηκαν μαζί με την Αλήθεια. Αυτή ήταν η τύχη, λοιπόν, των απεγνωσμένων εκείνων ζώων, που είχαν επινοήσει το γιγνώσκειν».

Τούτος κι ο κλήρος του ανθρώπου -αν ήταν πράγματι κάτι περισσότερο από ένα ζώο με κάποιαν έφεση για γνώση… H Αλήθεια θα τον έσπρωχνε στην απόγνωση, στο μηδέν – θα του ‘δείχνε πώς είν’ αιώνια καταδικασμένος στη Μη Αλήθεια, η Αλήθεια… Όμως ο άνθρωπος θέλει να πιστεύει σε μια προσιτή Αλήθεια, σε μια κοντινή του Ψευδαίσθηση που του εμπνέει απόλυτη εμπιστοσύνη. Μήπως δε ζει τάχα χάρη σε μια διαρκή αυταπάτη; Μήπως δεν του αποκρύπτει τάχα η Φύση τα περισσότερα – ίσα-ίσα τα πιο κοντινά του, λόγου χάρη, το ίδιο του το σώμα, που διαθέτει μόνο μια γητεύτρα «συνείδηση»; Σ’ αυτή τη συνείδηση κλείστηκε, κ’ η Φύση πέταξε μακριά το κλειδί. Ω, την ολέθρια περιέργεια του φιλοσόφου, να θέλει, σώνει και καλά, να βρει μια σχισμή στο κελί της συνείδησής του, να δει έστω μια φορά τι υπάρχει παραέξω! Ίσως να διαισθάνθηκε μετά, ότι ο άνθρωπος, ζώντας μες στην αδιαφορία της άγνοιάς του, δε στηρίζεται παρά πάνω σε αδηφάγες, άπληστες, βδελυρές, άσπλαχνες, δολοφονικές ροπές, κι ονειροπολεί, ούτως ειπείν, πάνω στη ράχη ενός τίγρη.

Έχει μεγάλη σημασία να μάθουμε ότι ζήσαν, κάποτε τέτοιοι άνθρωποι. Η ροπή για γνώση μοιάζει απ’ τη φύση της ανικανοποίητη αλλ’ ούτε και ικανοποιεί· ποιος, λοιπόν, θα πίστευε -παρεκτός κι αν τον έχει ειδοποιήσει σχετικώς η Ιστορία – πως υπήρξε άνθρωπος σαν τον σοφό Ηράκλειτο, τόσο αυτοκρατορικά μεγαλοπρεπής και μεγαλόφρων, με την απόλυτη βεβαιότητα ότι αυτός είναι ο εκλεκτός μνηστήρας της Αλήθειας! Τέτοιοι άνθρωποι ζουν στο δικό τούς ηλιακό σύστημα, και μόνον εκεί πρέπει κανείς να τους γυρέψει. Ένας Πυθαγόρας ή ένας Εμπεδοκλής έδειχναν υπέρ-ανθρώπινο σεβασμό προς τον εαυτό τους, ένα δέος σχεδόν θρησκευτικό· όμως, εξαιτίας της πίστης τους στη μετεμψύχωση και την ενότητα όλων των εμβίων, τους κατέκλυζε συμπόνια – τους τραβούσε, σα χαλκάς, ξανά πίσω, στους άλλους ανθρώπους, για τη σωτηρία τους. Όσο για τη μοναξιά του Εφέσιου αναχωρητή του ναού της Αρτέμιδος, μονάχα στα όρη της πιο άγριας ερημιάς,παραλυμένος άπ’ την παγωνιά, μπορεί κανείς κάπως να τη νοιώσει. Αυτός δεν εκπέμπει τη θέρμη καμμιάς συμπόνιας, καμμιάς λαχτάρας να «βοηθήσει» και να «σώσει»: μοιάζει μ’ άστρο χωρίς ατμόσφαιρα. Το μάτι του γυρνάει, φλεγόμενο, προς τα μέσα, θωρώντας σβησμένο και παγερό, σαν ψεύτικο, τον έξω κόσμο. Ολόγυρά του, στο φρούριο της περηφάνιας του, σκάνε τα κύματα της πλάνης και της παραζάλης· αηδιασμένος αποστρέφει το πρόσωπο… Βέβαια, ένα τέτοιο τραγικό προσωπείο το αποφεύγουν οι «ευαίσθητες» ψυχές· τούτη η μορφή θα ταίριαζε μάλλον ανάμεσα σ’ αγάλματα θεών, σε κάποιο απόμακρο Ιερό ψυχρής, μεγαλόπρεπης αρχιτεκτονικής.

Ανάμεσα σ’ ανθρώπους, τώρα, ως άνθρωπος, ο Ηράκλειτος: απίστευτος! Σαν τον είδαν, λέει, να μελετά το θορυβώδες παιγνίδι των παιδιών, στοχάζονταν ό,τι ποτέ δε στοχάστηκε θνητός εξ αφορμής τέτοιου θεάματος: το παιγνίδι τού Μεγάλου Παιδιού-Κόσμου, του Δία, που γελώντας αιώνια χτίζει και γκρεμίζει κόσμους. Δε χρειαζόταν τους ανθρώπους – ούτε κ’ η γνώση του εξαρτιόταν από δαύτους· όσα θα μάθαινε τάχα από άλλους η όσα ερευνούσαν παλιότεροι σοφοί, που ‘ξεραν να ρωτούν και να μαθαίνουν, τον άφηναν αδιάφορο. «Tοv εαυτό μου γύρεψα κ’ ερεύνησα», είπε χρησιμοποιώντας μια λέξη – κλειδί για τη νοηματική διερεύνηση ενός χρησμού: σα να ‘ταν αυτός ο απόλυτος τηρητής κ’ εκτελεστής της περίφημης δελφικής ρήσης «γνώθι σαυτόν» – και κανείς άλλος!

Οι φιλόσοφοι χρειάζονται πάνω απ’ όλα: ελευθερία από καταναγκασμούς, οχλήσεις, θορύβους, από κάθε λογής πάρε–δώσε, καθήκοντα, έγνιες: χρειάζονται διαύγεια· σκέψεις που να χορεύουν, να πηδάν, να πετάνε· αέρα καθαρό, ελαφρύ, ελεύθερο, ξηρό, όπως είν’ ο αέρας στα ψηλά, εκεί που κάθε ζωντανό πλάσμα γίνεται πνενματικότερο κι αποκτάει φτερά· ηρεμία σ’ όλα τα υπόγεια· όλα τα σκυλιά όμορφα–όμορφα με τις αλυσίδες τους· κανένα εχθρικό γάβγισμα, καμμιά «σκυλίσια» μνησικακία κανένα σκουλήκι πληγωμένης φιλοδοξίας να κατατρώει τα σωθικά· διακριτικά και υπάκουα σπλάχνα, εργατικά σα μυλόπετρες, αλλά σ’ απόσταση· η καρδιά να ‘ναι ξένη, στην αντί πέρα κιόλας όχθη, στο μέλλον, στο μετά θάνατον… το ασκητικό ιδεώδες στην πιο χαρούμενη μορφή του!..

Την έρημο όπου αποτραβιούνται και αυτοσυγκεντρώνονται τα ρωμαλέα, τ’ ανεξάρτητα πνεύματα.. – α, πόσο διαφορετική τη φαντάζονται οι μορφωμένοι κ’ οι τσαρλατάνοι τού πνεύματος! Πάει καιρός που δε μπορούν ούτε δευτερόλεπτο να ζήσουν εκεί! δεν τούς είναι πια αρκετά ρομαντική, συριακή, θεατρινίστικη, μόλο που έχει και παραέχει καμήλες! – μα ως εδώ η ομοιότητα… «Έρημος» εν προκειμένω είν’ ίσως μια θεληματική σκοτεινιά· ένας παραμερισμός μπροστά στον εαυτό· συστολή μπροστά σε θορύβους, εκδηλώσεις λατρείας, εφημερίδες, επιρροές ένα μικροεπάγγελμα, μια καθημερινή ρουτίνα, κάτι που περισσότερα κρύβει παρά φανερώνει· συναναστροφή με άκακα χαρούμενα ζώα και πουλιά, που η όψη τους αναζωογονεί· ένα βουνό για συντροφιά, διόλου νεκρή συντροφιά, με μάτια (παναπεί: λίμνες)· ως κ’ ένα δωμάτιο σε πολυσύχναστο πανδοχείο, όπου μπορεί κανείς να περνά απαρατήρητος και να κουβεντιάζει ατιμώρητα με τον καθένα,.. αυτά είν’ «έρημος»: ώ, κ είν’ αρκετά έρημη, πιστέψτε με! Βέβαια, να κ’ η περίπτωση του Ηρακλείτου, που αποτραβήχτηχε στις ελεύθερες εκτάσεις και στα περιστύλια του τεράστιου ναού της ‘Αρτέμιδας: τούτη η «έρημος» ήταν, οπωσδήποτε, πιο άξια — τ’ ομολογώ! Γιατί να μην υπάρχουν και για μας τέτοιοι ναοί; (Χμ, ίσως και να υπάρχουν. Να μου έρχεται τώρα δα στο νου το ωραιότερο δωμάτιο εργασίας που είχα ποτέ, στην Piazza di san Marco, άνοιξη, δέκα με δώδεκα το πρωί) Ωστόσο, κι o Ηράκλειτος απέφευγε αυτό που εμείς αποφεύγουμε σήμερα: το θόρυβο και τη φλυαρία των Εφεσίων, όλη τη βρομερή πραμάτεια τού «σήμερα»,.. γιατί εμείς οι φιλόσοφοι χρειαζόμαστε πάνω απ όλα μια συγκεκριμένη ησυχία: χρειαζόμαστε ανάπαυση απ’ το «σήμερα».

Φρ. Νίτσε, ΤΟ ΠΑΘΟΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΛΗΘΕΙΑ

Σόλων, ο σοφός που πολέμησε την υπερβολή

Η αρπαγή της γης ήταν συνηθισμένο φαινόμενο στην Αθήνα του έβδομου π.Χ. αιώνα. Στα δικαστήρια, κέρδιζε όποιος είχε χρήματα να δωροδοκήσει τους δικαστές. Η προμήθεια έδινε κι έπαιρνε κι είχε ημιεπίσημα οριστεί στο 10%. Γι’ αυτό και τους δικαστές που δε δέχονταν να δωροδοκηθούν, τους έλεγαν αδέκαστους: Χωρίς το ένα δέκατο, χωρίς το 10%. Η κατάσταση έφτασε στο απροχώρητο, οι ξεσηκωμοί των αδικημένων διαδέχονταν ο ένας τον άλλο και ουσιαστικά βασίλευε η αναρχία και τι δίκιο του πιο δυνατού.

Η αυστηρή νομοθεσία του Δράκοντα (621 π.Χ.) δεν καλυτέρευσε τα πράγματα, καθώς η αριστοκρατία την χρησιμοποίησε για το δικό της συμφέρον. Μια ακόμα εξέγερση (616 ή 612 π.Χ.) ενός Κύλωνα πνίγηκε στο αίμα. Οι οπαδοί του σφάχτηκαν, αν και είχαν καταφύγει ικέτες σε ναό. Ένας λοιμός, που έπεσε στην πόλη, ερμηνεύτηκε ως θεία δίκη για το «Κυλώνειον άγος», όπως ονομάστηκε.

Ο επώνυμος άρχοντας Μεγακλής, της οικογένειας των Αλκμεωνιδών, θεωρήθηκε υπεύθυνος της σφαγής κι εξορίστηκε με όλη την οικογένειά του, ενώ ο σοφός Επιμενίδης ο Κρης κλήθηκε να εξαγνίσει την πόλη. Ο Επιμενίδης έκανε τον καθαρμό αλλά και πρότεινε στους Αθηναίους να αναθέσουν στον φίλο του, σοφό έμπορο Σόλωνα, να φτιάξει νέους νόμους. Ήταν το 594 π.Χ.

Όταν ο Σόλων προτάθηκε να γίνει νομοθέτης με δικτατορικές εξουσίες, ανήκε ήδη στη γενιά των σαραντάρηδων που πολλά υπόσχονταν στον πολιτικό στίβο της εποχής. Γεννήθηκε το 639 π.Χ. από πατέρα κατευθείαν απόγονο του θρυλικού τελευταίου βασιλιά Κόδρου (και μακρινού απόγονου του θεού Ποσειδώνα). Γεννήθηκε αριστοκράτης, γλέντησε στα νιάτα του για τα καλά, έγραψε ποιήματα, που υμνούσαν τη φιλία, κι ένα εμβατήριο, που ξεσήκωσε τους Αθηναίους να πάρουν τη Σαλαμίνα. Νωρίς, μπήκε δυναμικά στο εμπόριο και κατάφερε ν’ αποκτήσει τεράστια περιουσία, που του επέτρεπε να διαθέτει χρόνο για να φιλοσοφεί τη ματαιότητα της ζωής. Πριν να τον κατατάξουν στους Επτά Σοφούς της Αρχαιότητας, είχε κιόλας αναγνωριστεί, ως σοφός και μετρημένος άνθρωπος.

Έμβλημά του είχε το γνωμικό «μηδέν άγαν» (τίποτα υπερβολικό), που ο ίδιος πρωτοείπε και που τήρησε με ευλάβεια σε όλη του τη ζωή αλλά και στους νόμους του. Αυτή του, άλλωστε, η προσήλωση στη μετριοπάθεια αποτέλεσε και την κρυφή ελπίδα εκείνων που εισηγήθηκαν να του ανατεθούν οι τύχες της πόλης. Τους δικαίωσε πετυχαίνοντας το ακατόρθωτο: Να συμβιβάσει πλούσιους και φτωχούς για πρώτη και τελευταία φορά στην Παγκόσμια Ιστορία!

Όταν τον ερώτησαν, αν έχει τη γνώμη πως έδωσε στους Αθηναίους τους καλύτερους νόμους που μπορούσαν να θεσπιστούν, απάντησε θαρραλέα:

«Όχι! Τους έδωσα, όμως, τους καλύτερους, που μπορούσαν να δεχτούν»!

Με τους νόμους του, ο Σόλων επέβαλε τη λαϊκή συμμετοχή, άφησε μεγάλες αρμοδιότητες στους αριστοκράτες αλλά πέρασε την ως τότε ανεξέλεγκτη δράση τους μέσα από τους μηχανισμούς της έγκρισης από την πλειοψηφία. Καθιέρωσε, δηλαδή, την ισορροπία του ελέγχου, κάνοντας πράξη την περί ευνομούμενης πολιτείας φιλοσοφία του. Όταν τον ερώτησαν πώς αντιλαμβάνεται μια τέτοια πολιτεία, απάντησε:

«Είναι αυτή, της οποίας οι πολίτες υπακούουν στους κυβερνήτες τους και οι κυβερνήτες υπακούουν στους νόμους».

Του ζήτησαν να προχωρήσει στην ανακατανομή της γης, που οι αριστοκράτες είχαν ουσιαστικά αρπάξει. Αρνήθηκε τονίζοντας πως κάτι τέτοιο θα ισοδυναμούσε με αιτία εμφύλιου πολέμου. Θέσπισε, όμως, τη σεισάχθεια (την άρση βαρών, όπως θα τη λέγαμε σήμερα) και με μια μονοκονδυλιά έσβησε όλα τα χρέη, εκτός από τα εμπορικά, κι απαγόρευσε στο εξής, τον δανεισμό με ενέχυρο το σώμα του δανειζόμενου. Μια και κανένας δε χρωστούσε πια τίποτα σε κανέναν, όλοι όσοι είχαν γίνει δούλοι για χρέη ελευθερώθηκαν. Με χρήματα του κράτους ελευθερώθηκαν και όσοι είχαν πουληθεί έξω από την Αττική. Οι πλούσιοι τον κατηγόρησα ότι η νομοθεσία του ισοδυναμούσε με κατάσχεση αλλά δεν μπόρεσαν να τον διαβάλουν, επειδή γρήγορα γνωστοποιήθηκε ότι ο ίδιος ήταν μεγάλος πιστωτής και άρα μεγάλος χαμένος από τον ίδιο του τον νόμο. Δέκα χρόνια αργότερα, όλοι αναγνώριζαν ότι το μέτρο αυτό έσωσε την Αθήνα από την περιπέτεια μιας επανάστασης.

Η μεγάλη επιτυχία των νόμων του Σόλωνα εντοπίζεται στην επέκτασή τους σε πλούσιους και φτωχούς και στην καθιέρωση της συμμετοχής στα κοινά βάρη ανάλογα με τη δυνατότητα του καθένα. Ο τρόπος με τον οποίο αντιμετώπισε τη διαφθορά, δείχνει πως είχε μυαλό «περπατημένου» και οξυδερκούς ανθρώπου, ο οποίος κατανοεί ότι «το χρήμα δεν είναι το παν, πετυχαίνει όμως το παν». Με ένα πολυσυζητημένο νόμο, μείωσε το ύψος της προίκας, ώστε, στους γάμους, να πρυτανεύει η αγάπη και η θέληση για τη δημιουργία οικογένειας κι όχι το συμφέρον. Όταν, όμως, του ζήτησαν να νομοθετήσει εναντίον των αγάμων, αρνήθηκε:

«Μια γυναίκα είναι βαρύ φορτίο», είπε.

Το μεγάλο επίτευγμά του, πάντως, ονομάζεται Ηλιαία. Ήταν ένα δικαστήριο ενόρκων, το οποίο δίκαζε τα πάντα εκτός από τους φόνους και τις ιεροσυλίες, που παρέμειναν στη δικαιοδοσία του Αρείου Πάγου. Την αποτελούσαν 6.000 δικαστές, που κληρώνονταν μεταξύ όλων των ελεύθερων πολιτών. Σε κάθε δίκη, δίκαζαν πεντακόσιοι που ορίζονταν με κλήρο το πρωί κι ήταν υποχρεωμένοι να εκδώσουν απόφαση ως τη δύση του ηλίου.

«Διότι», όπως γράφει σκωπτικά ο Διογένης ο Λαέρτιος, «ακόμα και για έναν Αθηναίο ήταν πολύ δύσκολο, σε μια μόνο μέρα, να δωροδοκήσει 500 δικαστές».

Κάποια άλλα από τα μέτρα που πήρε στον κοινωνικό τομέα, φανερώνουν σε ποιο σημείο κατάπτωσης είχε φτάσει η πόλη, που έμελλε, έναν αιώνα αργότερα, να σώσει την Ελλάδα από την περσική απειλή και να δημιουργήσει τον χρυσό αιώνα του πνεύματος και της τέχνης:

Οι γυναίκες απαγορευόταν να έχουν πάνω από τρεις φορεσιές, οι πομπώδεις τελετές τιμωρούνταν με βαριά πρόστιμα, οι πολυδάπανες θυσίες καταργήθηκαν, ενώ έτρωγε βαρύ πρόστιμο, όποιος το παράκανε με τα μοιρολόγια στις κηδείες. Έτσι, η επίδειξη χτυπήθηκε καίρια κι οι Αθηναίοι, θέλοντας και μη, οδηγήθηκαν στη σοφία του γνωμικού «παν μέτρον άριστον» (όλα με μέτρο).

Στα 572 π.Χ. σε ηλικία 67 χρόνων ο Σόλων αποσύρθηκε. Του πρότειναν να γίνει ισόβιος δικτάτορας. Αρνήθηκε:

«Η δικτατορία είναι ωραία τοποθεσία για να μένει κάποιος αλλά δεν προσφέρει τρόπο επιστροφής», είπε.

Ζήτησε από τους Αθηναίους να του ορκιστούν ότι θα εφαρμόζουν τους νόμους για τα δέκα επόμενα χρόνια κι έφυγε να γνωρίσει τον κόσμο.

Πήγε στην Αίγυπτο, πέρασε από την Κύπρο, όπου τον παρακάλεσαν να τους φτιάξει νόμους, κι από εκεί πήγε στις Σάρδεις, στην αυλή του βασιλιά της Λυδίας Κροίσου, που θέλησε να του κάνει επίδειξη. Ο Λυδός τον περιέφερε στο παλάτι δείχνοντάς του τα συσσωρευμένα πλούτη κι έπειτα τον ρώτησε, ποιον θεωρούσε πιο ευτυχισμένο άνθρωπο στον κόσμο. Ο σοφός του απαρίθμησε περιπτώσεις ανθρώπων, που όλοι τους ήταν πια νεκροί. Ο Κροίσος διαμαρτυρήθηκε κι ο Αθηναίος του είπε το περίφημο:

«Μηδένα προ του τέλους μακάριζε» (μην καλοτυχίζεις κανέναν, πριν να δεις πώς πέθανε).

Επέστρεψε στην πατρίδα του πολύ γέρος και πανέτοιμος να δεχτεί τον θάνατο. Πικράθηκε, όταν είδε τον μακρινό του ξάδερφο, Πεισίστρατο, να εξαπατά συμμάχους και αντιπάλους και να γίνεται τύραννος. Τότε, σε ένδειξη διαμαρτυρίας, έβγαλε έξω από την πόρτα τα όπλα του και την ασπίδα, σημάδι ότι εγκαταλείπει την πολιτική, κι αναστέναξε:

«Κάθε Αθηναίος μόνος του έχει το βήμα της αλεπούς. Όλοι μαζί, όμως, περπατούν σα χήνες».

Πέθανε το 559 π.Χ. σε ηλικία 80 χρόνων.

Μια συνήθεια συχνά μπορεί να αποδειχθεί είτε ευλογία είτε κατάρα

Όταν οι ερευνητές του ΜΙΤ άρχισαν να μελετούν τις συνήθειες στη δεκαετία του 1990, ήθελαν να μάθουν περισσότερα πράγματα για ένα μικρό τμήμα νευρολογικού ιστού, τα λεγόμενα βασικά γάγγλια. Αν φανταστούμε τον ανθρώπινο εγκέφαλο σαν ένα κρεμμύδι που αποτελείται από απανωτά στρώματα κυττάρων, τότε τα εξωτερικά στρώματα – αυτά που είναι πιο κοντά στο κρανίο σε γενικές γραμμές έχουν προστεθεί πιο πρόσφατα στον εγκέφαλο μέσα από τη διαδικασία της εξέλιξης. Όταν κάνουμε μια νέα εφεύρεση ή όταν γελάμε με το αστείο ενός φίλου, τότε λειτουργούν αυτά τα εξωτερικά μέρη του εγκεφάλου μας. Εκεί είναι η έδρα της πιο πολύπλοκης σκέψης. Πιο βαθιά μέσα στον εγκέφαλο και πιο κοντά στο εγκεφαλικό στέλεχος –εκεί όπου ο εγκέφαλος συναντά τoν νωτιαίο μυελό- υπάρχουν παλαιότερες και πιο πρωτόγονες δομές. Αυτές ελέγχουν τις αυτόματες συμπεριφορές μας, όπως η αναπνοή και η κατάποση, ή την αντίδραση αιφνιδιασμού που προκαλείται όταν κάποιος μάς τρομάζει. Προς το κέντρο του εγκεφάλου υπάρχει μια μάζα ιστών με μέγεθος μπάλας του γκολφ, παρόμοια με μιαν αντίστοιχη μάζα που βρίσκουμε στον εγκέφαλο ενός ψαριού, ενός ερπετού ή ενός θηλαστικού. Πρόκειται για τα βασικά γάγγλια, μια ελλειψοειδή δομή κυττάρων που επί χρόνια οι επιστήμονες δεν την είχαν κατανοήσει πολύ καλά, πέρα από το να υποψιάζονται ότι έπαιζε ένα ρόλο σε παθήσεις όπως η νόσος του Πάρκινσον.

Στις αρχές της δεκαετίας του 1990, οι ερευνητές του ΜΙΤ άρχισαν να αναρωτιούνται μήπως τα βασικά γάγγλια συμμετείχαν και στη λειτουργία των συνηθειών. Πρόσεξαν ότι ζώα με στα βασικά γάγγλια ξαφνικά εμφάνιζαν προβλήματα σε δραστηριότητες όπως το να μάθουν να τρέχουν μέσα σε λαβυρίνθους ή να θυμούνται πώς να ανοίγουν δοχεία με φαγητό. Αποφάσισαν να πειραματιστούν χρησιμοποιώντας νέες μικροτεχνολογίες που τους επέτρεπαν να παρατηρούν με κάθε λεπτομέρεια τι συνέβαινε μέσα στο μυαλό των ποντικών καθώς εκτελούσαν δεκάδες διαφορετικές δραστηριότητες ρουτίνας. Τοποθέτησαν λοιπόν χειρουργικά στον εγκέφαλο κάθε ποντικού δεκάδες μικροσκοπικά σύρματα. Στη συνέχεια, έβαλαν το ζώο σε έναν λαβύρινθο σχήματος Τ, στη μία άκρη του οποίου υπήρχε σοκολάτα.

Ο ποντικός βρισκόταν πίσω από ένα χώρισμα που άνοιγε όταν ακουγόταν ένα δυνατό «κλικ». Αρχικά, όταν ένας ποντικός άκουγε το κλικ και έβλεπε το διαχωριστικό να εξαφανίζεται, συνήθως άρχιζε να περιπλανιέται πάνω κάτω στον κεντρικό διάδρομο, μυρίζοντας στις γωνίες και γρατζουνώντας τους τοίχους. Έδειχνε να μυρίζει την σοκολάτα, αλλά δεν ήξερε πώς να τη βρει. Όταν έφτανε στην κορυφή του T, συχνά έστριβε δεξιά, μακριά από τη σοκολάτα, και μετά πήγαινε αριστερά, σταματώντας μερικές φορές χωρίς κανένα φανερό λόγο. Τελικά τα περισσότερα ζώα ανακάλυπταν τη σοκολάτα. Όμως δεν υπήρχε κανένα διακριτό πρότυπο στις περιπλανήσεις τους μέχρι να την ανακαλύψουν. Ήταν λες και κάθε ποντικός έκανε έναν νωχελικό περίπατο χωρίς σκέψεις.

Όμως, τα ηλεκτρόδια στον εγκέφαλο του ποντικού έδιναν μια διαφορετική εικόνα. Όσο κάθε ζώο περιπλανιόταν μέσα στο λαβύρινθο, ο εγκέφαλός του -και ιδιαίτερα τα βασικά γάγγλια- λειτουργούσε εντατικά. Κάθε φορά που ο ποντικός οσφραινόταν τον αέρα ή έξυνε τον τοίχο, μέσα στον εγκέφαλό του συνέβαινε μια έκρηξη δραστηριότητας, σαν να ανέλυε κάθε νέα οσμή, εικόνα και ήχο. Όσο περιπλανιόταν ο ποντικός, επεξεργαζόταν πληροφορίες.

Οι επιστήμονες επανέλαβαν το πείραμα ξανά και ξανά, παρακoλουθώντας πώς άλλαζε η δραστηριότητα στον εγκέφαλο του ποντικού καθώς ακολουθούσε την ίδια διαδρομή εκατοντάδες φορές. Βαθμιαία είδαν μια σειρά από αλλαγές. Οι ποντικοί έπαψαν να μυρίζουν γωνίες και να κάνουν λάθος στροφές και άρχισαν να διασχίζουν το λαβύρινθο όλο και πιο γρήγορα. Και μέσα στον εγκέφαλό τους συνέβαινε κάτι απρόσμενο: καθώς ο ποντικός μάθαινε να κινείται μέσα στο λαβύρινθο, η νοητική του δραστηριότητα μειωνόταν. Καθώς η διαδρομή γινόταν όλο και πιο αυτόματη, ο ποντικός άρχιζε να σκέφτεται όλο και λιγότερο. Ήταν λες και τις πρώτες φορές που ο ποντικός εξερευνούσε το λαβύρινθο ο εγκέφαλός του λειτουργούσε σε πλήρη ισχύ για να βγάλει νόημα από όλες τις νέες πληροφορίες. Όμως, αφού επί μερικές ημέρες διένυε ξανά και ξανά την ίδια διαδρομή, δε χρειαζόταν πια να γρατζουνίσει τους τοίχους ή να οσφρανθεί τον αέρα· έτσι, η εγκεφαλική δραστηριότητα που συνδεόταν με το γρατζούνισμα και την όσφρηση έπαψε. Δε χρειαζόταν να επιλέξει προς τα πού να στρίψει, οπότε η δραστηριότητα στα κέντρα λήψης αποφάσεων έπαψε επίσης. Το μόνο που είχε να κάνει ήταν να θυμηθεί τον πιο γρήγορο δρόμο προς τη σοκολάτα. Μέσα σε μια εβδομάδα, ακόμη και οι εγκεφαλικές δομές που συνδέονται με τη μνήμη δεν εμφάνιζαν πλέον δραστηριότητα. Ο ποντικός είχε εσωτερικεύσει τόσο πολύ το πώς έπρεπε να κινηθεί στο λαβύρινθο, ώστε δε χρειαζόταν να σκεφτεί σχεδόν καθόλου. Όμως αυτή η εσωτερίκευση –τρέχα ίσια, στρίψε αριστερά, φάε τη σοκολάτα- στηριζόταν στα βασικά γάγγλια, όπως έδειξαν τα ηλεκτρόδια. Αυτή η μικροσκοπική αρχαία νευρολογική δομή έδειχνε να αναλαμβάνει τον έλεγχο καθώς ο ποντικός έτρεχε όλο και πιο γρήγορα και ο εγκέφαλός του λειτουργούσε όλο και λιγότερο. Τα βασικά γάγγλια έπαιζαν κεντρικό ρόλο στην ανάμνηση προτύπων συμπεριφοράς και στην εφαρμογή τους. Με άλλα λόγια, τα βασικά γάγγλια αποθήκευαν συνήθειες μη και όταν ο υπόλοιπος εγκέφαλος αδρανούσε.

Αυτή η διαδικασία –στην οποία ο εγκέφαλος μετατρέπει μια σειρά από πράξεις σε αυτόματη ρουτίνα- ονομάζεται «σύμπτυξη» ή «ομαδοποίηση» (chunking) και αποτελεί θεμελιώδες στοιχείο του σχηματισμού συνηθειών. Υπάρχουν δεκάδες -αν όχι εκατοντάδες «συμπτύγματα» συμπεριφορών στα οποία βασιζόμαστε καθημερινά. Μερικά είναι απλά: βάζουμε αυτόματα οδοντόκρεμα στην οδοντόβουρτσά μας πριν τη βάλουμε στο στόμα μας. Μερικά, όπως το να ντυθούμε ή να μαγειρέψουμε, είναι λίγο πιο περίπλοκα.

Υπάρχουν και πάρα πολλά άλλα πολύπλοκα συμπτύγματα, ώστε είναι απορίας άξιο πώς καταφέρνει μια μικρή μάζα ιστών που δια μορφώθηκε από την εξέλιξη πριν από εκατομμύρια χρόνια να τα μετατρέπει σε συνήθειες. Ας πάρουμε μια δραστηριότητα όπως το να βγούμε με το αυτοκίνητο από το γκαράζ με την όπισθεν. Όταν μάθαμε για πρώτη φορά να οδηγούμε, η πράξη αυτή απαιτούσε μεγάλη αυτοσυγκέντρωση, και δικαιολογημένα: έπρεπε να ανοίξουμε το γκαράζ, να ξεκλειδώσουμε την πόρτα του αυτοκινήτου, να ρυθμίσουμε το κάθισμα, να βάλουμε το κλειδί στη μίζα, να το γυρίσουμε δεξιόστροφα, να ρυθμίσουμε τον εσωτερικό καθρέφτη, να ρυθμίσουμε και τους πλαϊνούς, να κοιτάξουμε μήπως υπάρχουν εμπόδια, να πατήσουμε ντεμπραγιάζ, να βάλουμε όπισθεν, να τραβήξουμε το χειρόφρενο, να σηκώσουμε βαθμιαία το πόδι από το ντεμπραγιάζ πατώντας ταυτόχρονα όσο χρειάζεται το γκάζι, να υπολογίσουμε νοερά την απόσταση ανάμεσα στο γκαράζ και το δρόμο ενώ ταυτόχρονα ελέγχουμε το τιμόνι και κοιτάζουμε μήπως έρχονται άλλα αυτοκίνητα, να μετατρέψουμε νοερά τις εικόνες στους καθρέφτες σε πραγματικές αποστάσεις ανάμεσα στον προφυλακτήρα, τους σκουπιδοτενεκέδες και τους φράχτες, και ταυτόχρονα, κατά πάσα πιθανότητα, να λέμε στον συνεπιβάτη μας να πάψει να παίζει με το ραδιόφωνο. Τώρα όμως τα κάνουμε όλα αυτά κάθε φορά που βγαίνουμε από το γκαράζ στο δρόμο χωρίς σχεδόν να το σκεφτόμαστε. Είναι μια ρουτίνα που έχει γίνει συνήθεια.

Εκατομμύρια άνθρωποι εκτελούν αυτό το πολύπλοκο μπαλέτο κάθε πρωί χωρίς να σκέφτονται, γιατί τη στιγμή που θα βγάλουμε τα κλειδιά του αυτοκινήτου από την τσέπη μας ενεργοποιούνται τα βασικά γάγγλια και αναγνωρίζουν τη συνήθεια που έχουμε αποθηκευμένη στον εγκέφαλό μας για την έξοδο του αυτοκινήτου από το γκαράζ στο δρόμο. Όταν αρχίσει να εκτελείται η ρουτίνα, η φαιά ουσία του εγκεφάλου είναι ελεύθερη είτε να παραμείνει ανενεργή είτε να κυνηγά άλλες σκέψεις. Γι’ αυτό, ενώ εκτελούμε αυτή τη ρουτίνα έχουμε ακόμη στη διάθεσή μας αρκετή νοητική «χωρητικότητα» για να συνειδητοποιήσουμε ότι ο γιος μας άφησε το καλάθι με το κολατσιό του στο σπίτι.

Οι συνήθειες, λένε οι επιστήμονες, εμφανίζονται επειδή ο εγκέφαλος αναζητεί συνεχώς τρόπους για να εξοικονομήσει προσπάθεια.

Oι συνήθειες, λένε οι επιστήμονες, εμφανίζονται επειδή ο εγκέφαλος αναζητεί συνεχώς τρόπους για να εξοικονομήσει προσπάθεια. Αν τον αφήσουμε ανενόχλητο, θα προσπαθήσει να μετατρέψει σχεδόν κάθε ρουτίνα σε συνήθεια, επειδή οι συνήθειες επιτρέπουν στο νου μας να ξεκουράζεται πιο συχνά. Αυτό το ένστικτο εξοικονόμησης προσπάθειας αποτελεί τεράστιο πλεονέκτημα. Ένας αποδοτικός εγκέφαλος απαιτεί μικρότερο χώρο, επομένως το κρανίο μπορεί να είναι μικρότερο, πράγμα που κάνει τον τοκετό πιο εύκολο, και επομένως προκαλεί λιγότερους θανάτους βρεφών και μητέρων. Ένας αποδοτικός εγκέφαλος επίσης μάς επιτρέπει να μη σκεφτόμαστε συνεχώς βασικές μας συμπεριφορές, όπως είναι το περπάτημα ή το να επιλέξουμε τι θα φάμε, ώστε να μπορούμε να αφιερώσουμε τη νοητική μας ενέργεια σε άλλες δραστηριότητες, όπως το να επινοήσουμε λόγχες, αρδευτικά συστήματα και, τελικά, αεροπλάνα και βιντεοπαιχνίδια. Όμως η εξοικονόμηση νοητικής προσπάθειας προσοχή: αν ο εγκέφαλός μας πάψει να παρακολουθεί σε λάθος στιγμή, μπορεί να μην προσέξουμε κάτι σημαντικό, όπως ένα αρπακτικό που κρύβεται θάμνους ή ένα αυτοκίνητο που έρχεται με μεγάλη ταχύτητα καθώς ετοιμαζόμαστε να βγούμε στο δρόμο. Έτσι, τα βασικά γάγγλια έχουν επινοήσει ένα έξυπνο σύστημα για να αποφασίζουν πότε πρέπει να αφήνουν τις συνήθειες να αναλάβουν τον έλεγχο. Είναι κάτι που συμβαίνει όποτε αρχίζει ή τελειώνει ένα σύμπτυγμα συμπεριφοράς. Για να καταλάβετε πώς λειτουργεί, ξανακοιτάξτε προσεκτικά το διάγραμμα των νευρολογικών συνηθειών του ποντικού. Προσέξτε ότι η εγκεφαλική δραστηριότητα φτάνει σε υψηλή τιμή στην αρχή του λαβυρίνθου, όταν ο ποντικός ακούει το κλικ, πριν αρχίσει να κινείται το παραπέτασμα, και ξανά στο τέλος, όταν βρίσκει τη σοκολάτα.

Αυτές οι εξάρσεις δραστηριότητας είναι τα σημεία όπου ο εγκέφαλος αποφασίζει πότε να παραχωρήσει τον έλεγχο σε μια συνήθεια, και ποια συνήθεια να χρησιμοποιήσει. Για παράδειγμα, πίσω από το παραπέτασμα είναι δύσκολο να ξέρει ο ποντικός αν βρίσκεται μέσα σε έναν γνωστό λαβύρινθο ή σε ένα άγνωστο ντουλάπι με μια γάτα να καραδοκεί απ’ έξω. Για να αντιμετωπίσει αυτή την αβεβαιότητα, ο εγκέφαλος αναλώνει μεγάλη προσπάθεια στην αρχή ενός συμπτύγματος συμπεριφοράς, αναζητώντας κάτι –ένα στοιχείο- που να του δείχνει ποια συνήθεια να χρησιμοποιήσει. Όσο ο ποντικός βρίσκεται πίσω από το παραπέτασμα, αν ακούσει ένα κλικ, ξέρει ότι πρέπει να χρησιμοποιήσει τη συνήθεια του λαβυρίνθου. Αν ακούσει ένα νιαούρισμα, επιλέγει διαφορετικό πρότυπο. Στο τέλος της δραστηριότητας, όταν εμφανίζεται η ανταμοιβή, ο εγκέφαλος ξυπνά και πάλι και βεβαιώνεται ότι όλα εκτυλίχθηκαν όπως τα περίμενε. Αυτή η διεργασία μέσα στον εγκέφαλό μας εκτελείται με έναν κύκλο τριών βημάτων. Πρώτα, εμφανίζεται ένα σήμα, ένα ερέθισμα που λέει στον εγκέφαλό μας να μπει σε αυτόματη λειτουργία, καθώς και ποια συνήθεια πρέπει να χρησιμοποιήσει. Μετά υπάρχει η ρουτίνα, που μπορεί να είναι σωματική, νοητική ή συναισθηματική. Τέλος, υπάρχει μια ανταμοιβή, που βοηθά τον εγκέφαλό μας να αποφασίσει αν αξίζει να θυμάται αυτό τον συγκεκριμένο κύκλο στο μέλλον.

Με το πέρασμα του χρόνου, αυτός ο κύκλος –σήμα, ρουτίνα, ανταμοιβή· σήμα, ρουτίνα, ανταμοιβή– γίνεται όλο και πιο αυτόματα. Το σήμα και η ανταμοιβή συνδέονται μεταξύ τους μέχρι που εμφανίζεται μια ισχυρή αίσθηση προσδοκίας και λαχτάρας. Τελικά, είτε σε ένα κρύο εργαστήριο του ΜΙΤ είτε στο γκαράζ μας, μια συνήθεια γεννιέται.

Οι συνήθειες δεν είναι πάγιες και αμετάβλητες. Μπορούμε να τις αγνοήσουμε, να τις τροποποιήσουμε ή να τις αντικαταστήσουμε. Όμως η ανακάλυψη του κύκλου της συνήθειας είναι τόσο σημαντική επειδή αποκαλύπτει μια βασική αλήθεια: όταν εμφανίζεται μια συνήθεια, ο εγκέφαλος παύει να συμμετέχει πλήρως στη λήψη αποφάσεων παύει να λειτουργεί τόσο εντατικά, ή εκτρέπει την εστίασή του σε άλλες δραστηριότητες. Αν δεν αντισταθούμε συνειδητά σε μια συνήθεια αν δε βρούμε νέες ρουτίνες, το πρότυπο συμπεριφοράς θα εκτελεστεί αυτόματα. Όμως, αν κατανοήσουμε πώς λειτουργούν οι συνήθειες -αν μάθουμε τη δομή του κύκλου της συνήθειας-, είναι πιο εύκολο να τις ελέγχουμε. Αφού αναλύσουμε μια συνήθεια στα συστατικά της μέρη, μπορούμε να κάνουμε παρεμβάσεις στη λειτουργία της.

«Έχουμε κάνει πειράματα στα οποία εκπαιδεύσαμε ποντικούς να τρέχουν σε ένα λαβύρινθο μέχρι που τους έγινε συνήθεια, και μετά σβήσαμε τη συνήθεια αλλάζοντας τη θέση της ανταμοιβής», μου είπε η Ανν Γκρέιμπιλ, μια επιστήμονας που επέβλεψε πολλά από τα πειράματα που αφορούσαν τα βασικά γάγγλια. «Μια μέρα, βάζου με την ανταμοιβή στην παλιά της θέση, και βάζουμε και τον ποντικό στο λαβύρινθο, και η παλιά συνήθεια επανεμφανίζεται αμέσως. Οι συνήθειες δεν εξαφανίζονται ποτέ τελείως. Είναι κωδικοποιημένες στις δομές του εγκεφάλου μας, και αυτό είναι ένα τεράστιο πλεονέκτημα για μας, γιατί θα ήταν τρομερό αν έπρεπε να ξαναμάθουμε να οδηγούμε κάθε φορά που γυρίζαμε από διακοπές. Το πρόβλημα είναι ότι ο εγκέφαλος δεν μπορεί να καταλάβει τη διαφορά ανάμεσα στις κακές και τις καλές συνήθειες, κι έτσι, αν έχεις μια κακή συνήθεια, εξακολουθεί να καραδοκεί μέσα του περιμένοντας τα κατάλληλα σήματα και ανταμοιβές».

Έτσι εξηγείται γιατί είναι τόσο δύσκολο να αποκτήσουμε τη συνήθεια να γυμναζόμαστε, για παράδειγμα, ή να αλλάξουμε τη δια τροφή μας. Όταν αναπτύξουμε τη ρουτίνα να καθόμαστε στον καναπέ αντί να κάνουμε τζόκινγκ, ή να τσιμπολογάμε κάτι κάθε φορά που μπαίνουμε στην κουζίνα, αυτά τα πρότυπα παραμένουν για πάν ντα στον εγκέφαλό μας. Με τον ίδιο κανόνα, όμως, αν μάθουμε να δημιουργούμε νέες νευρολογικές ρουτίνες, ρουτίνες που υπερνικούν αυτές τις συμπεριφορές -να πάρουμε τον έλεγχο του κύκλου της συνήθειας-, μπορούμε να απωθήσουμε αυτές τις κακές τάσεις στο παρασκήνιο. Άλλωστε, όταν κάποιος δημιουργεί ένα νέο πρότυπο, οι μελέτες έχουν δείξει ότι το να πάει για τζόγκινγκ ή να αγνοήσει τα μπισκότα γίνεται εξίσου αυτόματο με οποιαδήποτε άλλη συνήθεια.

Χωρίς τους κύκλους συνήθειας, ο εγκέφαλός μας θα κατέρρεε, θα πέθαινε υπερφόρτωση από τις μικρολεπτομέρειες της καθημερινής ζωής. Τα άτομα που έχουν υποστεί βλάβες στα βασικά γάγγλια, είτε από κακώσεις είτε από κάποια πάθηση, συχνά παραλύουν νοητικά. Δυσκολεύονται να εκτελέσουν βασικές δραστηριότητες, όπως να ανοίξουν μια πόρτα ή να αποφασίσουν τι να φάνε. Χάνουν την ικανότητα να αγνοούν ασήμαντες λεπτομέρειες. Για παράδειγμα, μια μελέτη έδειξε ότι οι ασθενείς με κακώσεις στα βασικά γάγγλια δεν μπορούσαν να αναγνωρίσουν τις εκφράσεις του προσώπου –ανάμεσά τους και τις εκφράσεις φόβου ή αηδίας– επειδή δεν ήξεραν σε ποιο μέρος του προσώπου να εστιάσουν. Χωρίς τα βασικά γάγγλια, χάνουμε την πρόσβαση σε εκατοντάδες συνήθειες στις οποίες στηριζόμαστε κάθε μέρα. Σταματήσατε σήμερα το πρωί για να αποφασίσετε αν θα δέσετε πρώτα το αριστερό ή το δεξί παπούτσι; Δυσκολευτήκατε να αποφασίσετε αν θα βουρτσίσετε τα δόντια σας πριν ή μετά το ντους: Φυσικά όχι. Αυτές οι αποφάσεις είναι αποτέλεσμα συνήθειας και γίνονται χωρίς προσπάθεια. Εφόσον τα βασικά γάγγλια είναι άθικτα και τα σήματα παραμένουν σταθερά, οι συμπεριφορές εκτελούνται χωρίς να το σκεφτούμε. (Αν και, όταν πάμε διακοπές, μπορεί να ντυθούμε με διαφορετικό τρόπο ή να βουρτσίσουμε τα δόντια μας σε ένα διαφορετικό σημείο της πρωινής μας ρουτίνας χωρίς να το προσέξουμε). Ταυτόχρονα, όμως, η εξάρτηση του εγκεφάλου από τις αυτόματες ρουτίνες μπορεί να είναι επικίνδυνη. Μια συνήθεια συχνά μπορεί να αποδειχθεί είτε ευλογία είτε κατάρα.

Επιστήμονες μετρούν με ακρίβεια το χρόνο ζωής ενός νετρονίου

Πλέον ξέρουμε με ακρίβεια 99.9% τη διάρκεια ζωής ενός νετρονίου έξω από τον ατομικό πυρήνα, πριν μετατραπεί σε πρωτόνιο.

Πρόκειται για την πιο ακριβή μέτρηση που έχουμε έως σήμερα και αποτελεί βελτίωση κατά δύο φορές σε σχέση με προηγούμενες τεχνικές. Αυτό με τη σειρά του θα μας βοηθήσει να καταλάβουμε πώς δημιουργήθηκε η πρώτη ύλη στο σύμπαν από μία καυτή σούπα πρωτονίων και νετρονίων στα πρώτα λεπτά του Big Bang.

Η διαδικασία όπου ένα νετρόνιο μετατρέπεται σε πρωτόνιο – με την εκπομπή ενός ηλεκτρονίου και ενός νετρίνου σχεδόν χωρίς μάζα – είναι μία από τις πιο εντυπωσιακές διεργασίες για τους φυσικούς. Η προσπάθεια να το μετρήσουμε αυτό με μεγάλη ακρίβεια είναι σημαντική, επειδή το να καταλάβουμε την ακριβή διάρκεια ζωής ενός νετρονίου μπορεί να μας διαφωτίσει στον τρόπο με τον οποίο αναπτύχθηκε το σύμπαν – ενώ θα επιτρέψει και στους φυσικούς να ανακαλύψουν τα ψεγάδια του μοντέλου μας για το υποατομικό σύμπαν που ξέρουμε ότι υπάρχει αλλά κανείς δεν μπόρεσε ακόμα να βρει. – Daniel Salvat, πυρηνικός φυσικός στο Indiana University Bloomington

Με επανειλημμένα πειράματα μεταξύ του 2017 και 2019, οι επιστήμονες μέτρησαν πάνω από 40 εκατομμύρια νετρόνια, συγκεντρώνοντας αρκετά στατιστικά δεδομένα για να διαπιστώσουν το χρόνο ζωής του νετρονίου.

Η διάρκεια ζωής του λοιπόν είναι 14 λεπτά και 38 δευτερόλεπτα.

Όταν τα νετρόνια βρίσκονται στους πυρήνες των ατόμων, μπορεί να παραμείνουν εκεί ακόμα και για δισεκατομμύρια χρόνια. Αλλά όταν τα νετρόνια είναι ελεύθερα εκτός ατόμου μετατρέπονται σε πρωτόνια και άλλα σωματίδια. Τις στιγμές μετά το Big Bang, η καυτή πυκνή ύλη που κατέκλυσε το σύμπαν ψύχθηκε σε quarks και ηλεκτρόνια. Εκατομμυριοστά του δευτερολέπτου αργότερα, τα quarks δημιούργησαν τα πρωτόνια και τα νετρόνια. Το να γνωρίζουμε τη διάρκεια ζωής του νετρονίου θα βοηθήσει τους φυσικούς να καταλάβουν αν παίζουν κάποιο ρόλο τα νετρόνια στη δημιουργία της μυστηριώδους μάζας του σύμπαντος που ονομάζουμε σκοτεινή ύλη.

ΑΙΩΝΙΑ ΣΠΑΡΤΗ: Ζεύς πάντοτε κυβερνά...

Ο ΔΙΑΣ ΚΥΒΕΡΝΑ

Κυβερνά ο Δίας. Παγκόσμια η δύναμή του. Κάτω από τον Νόμο του Θεοί και άνθρωποι υποτάσσονται. Καλύτεροι είναι αυτοί που ακολουθούν τον Νόμο εθελοντικά. Αυτοί συνεργούν με τον Δία.

Η αλήθεια είναι ότι ο Δίας κινδύνευσε να χάσει την Βασιλεία του. Άργησε να γνωρίσει τον αντίπαλό του και την δύναμή του.

Ούτε ο Προμηθέας τον συμβούλεψε για τον μονόχνωτο Θεό της Ερήμου που παραμόνευε. Το ήξερε άραγε ο Προμηθέας; Παράξενο να μην ήξερε τα μελούμενα ο Τιτάνας. Όμως ο Κόσμος του Ιαχωβά ήταν τόσο πολύ διαφορετικός από τον Ολύμπιο Κόσμο, που μάλλον ο Προμηθέας δεν κατάλαβε τι γινότανε.

 
Βέβαια ο Δίας είχε φύγει από τον Όλυμπο και την Ελλάδα και είχε τον θρόνο του, κοντά στην κόρη του, την Ρώμη. Κυβέρνησε καλά, για αρκετά χρόνια, ο Δίας τον Κόσμο από την Ρώμη. Με την δύναμη και με βάση την πολλαπλότητα - ετερότητα που ένωνε τους πάντες κάτω από τον Νόμο η Ρώμη κυβερνούσε και τα Ολύμπια Ιδεώδη αν και χωρίς την αρχική τους λάμψη, καθοδηγούσαν τον κόσμο.

Η ευκαρία για τον Ιαχωβά παρουσιάστηκε όταν η Ρώμη αδυνάτισε και αναζήτησε με απόγνωση κάποια σωτήρια διέξοδο. Η σωστή λύση έπρεπε να είναι Ολύμπια. Έπρεπε να αναγνωρίζει την πολλότητα - πολλαπλότητα και να οροχωρήσει σε μία παγκόσμια Ομοσπονδιακή Ένωση που με βάση τα Ολύμπια Ιδανικά της ανεξαρτησίας, ελευθερίας και ατομικής ευθύνης να έφερνε ένωση και όχι ομοιομορφία, συνεργασία και όχι υποταγή.

Όμως ο μονόχνωτος Ιαχωβάς έχοντας προετοιμάσει το έδαφος έφερε την δουλοπρεπή ομοιόμορφη υποταγή των πάντων στην δύναμή του.

 
Προσπάθησε να αντιδράσει ο Δίας. Ήταν όμως αργά. Η μάχη είχε χαθεί και ο Δίας έχασε τον Θρόνο του.

Το μένος του Ιαχωβά εκδηλώθηκε βίαια. Ότι θύμιζε τον Δία κατεστράφη, διαπομπεύθηκε και διαστρεβλώθηκε. Στάχτη έγιναν τα σχολεία, τα Μουσεία και τα Ιερά του Ελληνισμού.

Τα Ολύμπια Ιερά, τα Ολύμπια φωτοβόλα κέντρα έπαψαν να υπάρχουν. Η μνήμη τους έγινε μισητή και κατάπτυστη. Έτσι το ήθελε ο Ιαχωβάς, έτσι έγινε.

 
Νικημένος ο Δίας απεσύρθη στην Γή. Έτσι έγινε και έτσι πίστευε ο Ιαχωβάς. Όμως ο Δίας άφησε πίσω του την Θεά Αθηνά να συνεχίσει τον πόλεμο.

 
Πράγματι η γλαυκομάτα Αθήνη ήξερε να πολεμά. Με βοηθούς την Αλήθεια και την Επιστήμη πολέμησαν τον Ιαχωβά και τους αγγέλους του. Ακόμη πολεμούν. Όμως έφεραν την Νίκη στον Δία και σήμερα ο Δίας είναι πίσω στον Θρόνο του.

 
Πού είναι ο Θρόνος του δεν είναι γνωστό. Μυστικά γίνεται η φανέρωση του Δία που ρίχνει καθημερινά τους κεραυνούς του κτυπώντας τον μονόχνωτο Θεό της Ερήμου.

Φυσικά ο Δίας έχει καλυφθεί με μυστήριο φως. Δεν θέλει να κάνει την Παρουσία του γνωστή. Όμως φίλοι Ολύμπιοι, αγαλιάστε. Ο Πατέρας Δίας κυβερνά πάλι. Χαρά απερίγραπτη έχω που γνώρισα το μυστήριο της Θείας Κυβέρνησης.

Ο λαός που ζή στην Ελλάδα θα αργήσει να γνωρίσει το Θείο γεγονός. Είχαν ξεχάσει τον Πατέρα Δία και ο Δίας δεν θέλει να φανερωθεί σ’ αυτούς. Θα έλθει η Ιερή στιγμή βέβαια, όταν οι Ρωμιοί γίνουν Έλληνες και η ανθελληνική ψυχή τους γίνει Ελληνική.

Έως τότε μυστικά ο Δίας κυβερνά τον Κόσμο.

ΑΡΡΙΑΝΟΣ - Ἀλεξάνδρου Ἀνάβασις (7.20.3-7.20.10)

[7.20.3] Δύο δὲ νῆσοι κατὰ τὸ στόμα τοῦ Εὐφράτου πελάγιαι ἐξηγγέλλοντο αὐτῷ, ἡ μὲν πρώτη οὐ πρόσω τῶν ἐκβολῶν τοῦ Εὐφράτου, ἐς ἑκατὸν καὶ εἴκοσι σταδίους ἀπέχουσα ἀπὸ τοῦ αἰγιαλοῦ τε καὶ τοῦ στόματος τοῦ ποταμοῦ, μικροτέρα αὕτη καὶ δασεῖα ὕλῃ παντοίᾳ· εἶναι δὲ ἐν αὐτῇ καὶ ἱερὸν Ἀρτέμιδος καὶ τοὺς οἰκήτορας αὐτῆς ἀμφὶ τὸ ἱερὸν τὴν δίαιταν ποιεῖσθαι· [7.20.4] νέμεσθαί τε αὐτὴν αἰξί τε ἀγρίαις καὶ ἐλάφοις, καὶ ταύτας ἀνεῖσθαι ἀφέτους τῇ Ἀρτέμιδι, οὐδὲ εἶναι θέμις θήραν ποιεῖσθαι ἀπ᾽ αὐτῶν, ὅτι μὴ θῦσαί τινα τῇ θεῷ ἐθέλοντα ἐπὶ τῷδε θηρᾶν μόνον· ἐπὶ τῷδε γὰρ οὐκ εἶναι ἀθέμιτον. [7.20.5] καὶ ταύτην τὴν νῆσον λέγει Ἀριστόβουλος ὅτι Ἴκαρον ἐκέλευσε καλεῖσθαι Ἀλέξανδρος ἐπὶ τῆς νήσου τῆς Ἰκάρου τῆς ἐν τῷ Αἰγαίῳ πόντῳ, ἐς ἥντινα Ἴκαρον τὸν Δαιδάλου τακέντος τοῦ κηροῦ ὅτῳ προσήρτητο τὰ πτερὰ πεσεῖν λόγος κατέχει, ὅτι οὐ κατὰ τὰς ἐντολὰς τοῦ πατρὸς πρὸς τῇ γῇ ἐφέρετο, ἀλλὰ μετέωρος γὰρ ὑπὸ ἀνοίας πετόμενος παρέσχε τῷ ἡλίῳ θάλψαι τε καὶ ἀνεῖναι τὸν κηρόν, καὶ ἀπὸ ἑαυτοῦ τὸν Ἴκαρον τῇ τε νήσῳ καὶ τῷ πελάγει τὴν ἐπωνυμίαν ἐγκαταλιπεῖν τὴν μὲν Ἴκαρον καλεῖσθαι, τὸ δὲ Ἰκάριον. [7.20.6] ἡ δὲ ἑτέρα νῆσος ἀπέχειν μὲν ἀπὸ τοῦ στόματος τοῦ Εὐφράτου ἐλέγετο ὅσον πλοῦν ἡμέρας καὶ νυκτὸς κατ᾽ οὖρον θεούσῃ νηΐ· Τύλος δὲ αὐτῇ εἶναι ὄνομα· μεγάλη δὲ εἶναι καὶ οὔτε τραχεῖα ἡ πολλὴ οὔτε ὑλώδης, ἀλλ᾽ οἵα καρπούς τε ἡμέρους ἐκφέρειν καὶ πάντα ὡραῖα.
[7.20.7] Ταυτὶ ἀπηγγέλθη Ἀλεξάνδρῳ τὰ μὲν πρὸς Ἀρχίου, ὃς ξὺν τριακοντόρῳ ἐκπεμφθεὶς ἐπὶ κατασκοπὴν τοῦ παράπλου τοῦ ὡς ἐπὶ τοὺς Ἄραβας μέχρι μὲν τῆς νήσου τῆς Τύλου ἦλθε, τὸ πρόσω δὲ οὐκέτι περαιωθῆναι ἐτόλμησεν· Ἀνδροσθένης δὲ ξὺν ἄλλῃ τριακοντόρῳ σταλεὶς καὶ τῆς χερρονήσου τι τῶν Ἀράβων παρέπλευσε· μακροτάτω δὲ τῶν ἐκπεμφθέντων προὐχώρησεν Ἱέρων ὁ Σολεὺς ὁ κυβερνήτης, λαβὼν καὶ οὗτος παρ᾽ Ἀλεξάνδρου τριακόντορον. [7.20.8] ἦν μὲν γὰρ αὐτῷ προστεταγμένον περιπλεῦσαι τὴν χερρόνησον τὴν Ἀράβων πᾶσαν ἔστε ἐπὶ τὸν κόλπον τὸν πρὸς Αἰγύπτῳ τὸν Ἀράβιον τὸν καθ᾽ Ἡρώων πόλιν· οὐ μὴν ἐτόλμησέ γε τὸ πρόσω ἐλθεῖν, καίτοι ἐπὶ τὸ πολὺ παραπλεύσας τὴν Ἀράβων γῆν· ἀλλ᾽ ἀναστρέψας γὰρ παρ᾽ Ἀλέξανδρον ἐξήγγειλεν τὸ μέγεθός τε τῆς χερρονήσου θαυμαστόν τι εἶναι καὶ ὅσον οὐ πολὺ ἀποδέον τῆς Ἰνδῶν γῆς, ἄκραν τε ἀνέχειν ἐπὶ πολὺ τῆς μεγάλης θαλάσσης· [7.20.9] ἣν δὴ καὶ τοὺς σὺν Νεάρχῳ ἀπὸ τῆς Ἰνδικῆς πλέοντας, πρὶν ἐπικάμψαι ἐς τὸν κόλπον τὸν Περσικόν, οὐ πόρρω ἀνατείνουσαν ἰδεῖν τε καὶ παρ᾽ ὀλίγον ἐλθεῖν διαβαλεῖν ἐς αὐτήν, καὶ Ὀνησικρίτῳ τῷ κυβερνήτῃ ταύτῃ δοκοῦν· ἀλλὰ Νέαρχος λέγει ὅτι αὐτὸς διεκώλυσεν, ὡς ἐκπεριπλεύσας τὸν κόλπον τὸν Περσικὸν ἔχοι ἀπαγγεῖλαι Ἀλεξάνδρῳ ἐφ᾽ οἷστισι πρὸς αὐτοῦ ἐστάλη· [7.20.10] οὐ γὰρ ἐπὶ τῷ πλεῦσαι τὴν μεγάλην θάλασσαν ἐστάλθαι, ἀλλ᾽ ἐπὶ τῷ καταμαθεῖν τὴν χώραν τὴν προσεχῆ τῇ θαλάσσῃ καὶ τοὺς κατοικοῦντας αὐτὴν ἀνθρώπους, ὅρμους τε ἐν αὐτῇ καὶ ὕδατα καὶ τὰ νόμαια τῶν ἀνδρῶν καὶ εἴ τις ἀγαθὴ καρποὺς ἐκφέρειν ἢ εἴ τις κακή· καὶ οὖν καὶ τοῦτο αἴτιον γενέσθαι ἀποσωθῆναι Ἀλεξάνδρῳ τὸν στρατόν· οὐ γὰρ ἂν σωθῆναι πλεύσαντας ὑπὲρ τῆς Ἀραβίας τὰ ἔρημα, ἐφ᾽ ὅτῳ καὶ ὁ Ἱέρων ἐπιστρέψαι ὀπίσω λέγεται.

***

[7.20.3] Τον πληροφόρησαν για δύο νησιά που ήταν στο πέλαγος κοντά στο στόμιο του Ευφράτη· το πρώτο βρισκόταν κοντά στις εκβολές του Ευφράτη και απείχε εκατόν είκοσι περίπου σταδίους από την παραλία και το στόμιο του ποταμού. Ήταν το μικρότερο και σκεπασμένο με κάθε είδους δένδρα και υπήρχε σε αυτό και ιερό της Άρτεμης· οι κάτοικοί του κατοικούσαν γύρω από το ιερό. [7.20.4] Έβοσκαν εκεί άγρια κατσίκια και ελάφια αφιερωμένα στην Άρτεμη και δεν επιτρεπόταν να τα κυνηγούν παρά μόνο αν κάποιος ήθελε να προσφέρει θυσία στη θεά, γιατί μόνο για τον σκοπό αυτόν επιτρεπόταν το κυνήγι. [7.20.5] Ο Αριστόβουλος αναφέρει ότι ο Αλέξανδρος διέταξε να ονομασθεί το νησί αυτό Ίκαρος από το νησί Ίκαρο που είναι στο Αιγαίο πέλαγος· σύμφωνα με την παράδοση στο νησί αυτό έπεσε ο Ίκαρος, ο γιος του Δαίδαλου, όταν έλιωσε το κερί το οποίο συγκρατούσε τα φτερά του, επειδή δεν πετούσε κοντά στη γη, όπως του παράγγειλε ο πατέρας του, αλλά πετώντας από απερισκεψία ψηλά έδωσε τη δυνατότητα στον ήλιο να ζεστάνει και να λιώσει το κερί· και έτσι ο Ίκαρος έδωσε το όνομά του και στο νησί και στο πέλαγος, ώστε το ένα να ονομάζεται Ίκαρος και το άλλο Ικάριο. [7.20.6] Έλεγαν ακόμη ότι το άλλο νησί απείχε από το στόμιο του Ευφράτη ταξίδι μιας περίπου μέρας και μιας νύχτας για ένα πλοίο που θα έτρεχε με ούριο άνεμο. Το νησί αυτό ονομαζόταν Τύλος, ήταν μεγάλο και το έδαφός του ως επί το πλείστον ούτε ανώμαλο ούτε δασωμένο, αλλά τέτοιο που να παράγει ήμερους καρπούς καθώς και όλα τα προϊόντα της εποχής τους.
[7.20.7] Αυτά πληροφορήθηκε ο Αλέξανδρος εν μέρει από τον Αρχία, ο οποίος διατάχθηκε να αποπλεύσει με μια τριακόντορο για να εξερευνήσει τη θαλάσσια οδό προς την Αραβία και έφθασε μέχρι τη νήσο Τύλο, χωρίς όμως να τολμήσει να προχωρήσει πιο πέρα. Με μια άλλη τριακόντρο στάλθηκε ο Ανδροσθένης και έπλευσε κατά μήκος ενός μέρους της Αραβικής χερσονήσου. Από αυτούς που έστειλε προχώρησε πιο μακριά ο κυβερνήτης Ιέρων από τους Σόλους, ο οποίος επίσης έλαβε τριακόντορο από τον Αλέξανδρο, [7.20.8] γιατί είχε διαταχθεί να πλεύσει γύρω από ολόκληρη την Αραβική χερσόνησο μέχρι τον Αραβικό κόλπο προς το μέρος της Αιγύπτου και την Ηρώων πόλη. Δεν τόλμησε όμως να πάει πιο πέρα, αν και έπλευσε κατά μήκος του μεγαλύτερου μέρους της Αραβίας, αλλά, αφού επέστρεψε πίσω στον Αλέξανδρο, του ανέφερε ότι το μέγεθος της χερσονήσου είναι εντυπωσιακό και όχι πολύ μικρότερο από την Ινδία και ότι ένα ακρωτήριό της εκτείνεται πολύ προς τη μεγάλη θάλασσα. [7.20.9] Το ακρωτήριο μάλιστα τούτο και αυτοί που έπλεαν μαζί με τον Νέαρχο από την Ινδία και πριν κάνουν στροφή προς τον Περσικό κόλπο το είδαν να εκτείνεται όχι μακριά τους και παραλίγο να προσορμισθούν σε αυτό, όπως πρότεινε και ο Ονησίκριτος ο κυβερνήτης. Αλλά ο Νέαρχος αναφέρει ότι ο ίδιος το απαγόρευσε, έτσι ώστε, αφού περιπλεύσει τον Περσικό κόλπο, να μπορεί να πληροφορήσει τον Αλέξανδρο για εκείνα για τα οποία αυτός τον έστειλε. [7.20.10] Γιατί, έλεγε, δεν είχε σταλεί για να πλεύσει στη μεγάλη θάλασσα, αλλά για να εξερευνήσει την περιοχή που γειτόνευε με τη θάλασσα καθώς και τους ανθρώπους που κατοικούσαν σε αυτή· και τα αγκυροβόλια που υπήρχαν εκεί και τα νερά και τα έθιμα των ανθρώπων και να δει επίσης αν μερικά μέρη της περιοχής ήταν εύφορα και αν άλλα ήταν άγονα. Αυτό, λοιπόν, έγινε αιτία να διασωθεί ο στρατός του Αλεξάνδρου, γιατί αν έπλεαν πέρα από τα έρημα μέρη της Αραβίας, δεν θα ήταν δυνατό να σωθούν· για αυτόν τον λόγο λένε ότι επέστρεψε πίσω και ο Ιέρων.