ΔΡΑΜΑΤΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ: ΕΥΡΙΠΙΔΗΣ - Ἡλέκτρα (300-340)

300 ΗΛ. λέγοιμ᾽ ἄν, εἰ χρή (χρὴ δὲ πρὸς φίλον λέγειν),
τύχας βαρείας τὰς ἐμὰς κἀμοῦ πατρός.
ἐπεὶ δὲ κινεῖς μῦθον, ἱκετεύω, ξένε,
ἄγγελλ᾽ Ὀρέστηι τἀμὰ κἀκείνου κακά,
πρῶτον μὲν οἵοις ἐν πέπλοις αὐλίζομαι,
305 πίνωι θ᾽ ὅσωι βέβριθ᾽, ὑπὸ στέγαισί τε
οἵαισι ναίω βασιλικῶν ἐκ δωμάτων,
αὐτὴ μὲν ἐκμοχθοῦσα κερκίσιν πέπλους
ἢ γυμνὸν ἕξω σῶμα καὶ στερήσομαι
αὐτὴ δὲ πηγὰς ποταμίους φορουμένη.
310 ἀνέορτος ἱερῶν καὶ χορῶν τητωμένη
ἀναίνομαι γυναῖκας οὖσα παρθένος,
αἰσχύνομαι δὲ Κάστορ᾽, ὃς πρὶν ἐς θεοὺς
ἐλθεῖν ἔμ᾽ ἐμνήστευεν, οὖσαν ἐγγενῆ.
μήτηρ δ᾽ ἐμὴ Φρυγίοισιν ἐν σκυλεύμασιν
315 θρόνωι κάθηται, πρὸς δ᾽ ἕδραισιν Ἀσίδες
δμωαὶ στατίζουσ᾽, ἃς ἔπερσ᾽ ἐμὸς πατήρ,
Ἰδαῖα φάρη χρυσέαις ἐζευγμέναι
πόρπαισιν. αἷμα δ᾽ ἔτι πατρὸς κατὰ στέγας
μέλαν σέσηπεν, ὃς δ᾽ ἐκεῖνον ἔκτανεν
320 ἐς ταὐτὰ βαίνων ἅρματ᾽ ἐκφοιτᾶι πατρί,
καὶ σκῆπτρ᾽ ἐν οἷς Ἕλλησιν ἐστρατηλάτει
μιαιφόνοισι χερσὶ γαυροῦται λαβών.
Ἀγαμέμνονος δὲ τύμβος ἠτιμασμένος
οὔπω χοάς ποτ᾽ οὐδὲ κλῶνα μυρσίνης
325 ἔλαβε, πυρὰ δὲ χέρσος ἀγλαϊσμάτων.
μέθηι δὲ βρεχθεὶς τῆς ἐμῆς μητρὸς πόσις
ὁ κλεινός, ὡς λέγουσιν, ἐνθρώισκει τάφωι
πέτροις τε λεύει μνῆμα λάινον πατρός,
καὶ τοῦτο τολμᾶι τοὔπος εἰς ἡμᾶς λέγειν·
330 Ποῦ παῖς Ὀρέστης; ἆρά σοι τύμβωι καλῶς
παρὼν ἀμύνει; ταῦτ᾽ ἀπὼν ὑβρίζεται.
ἀλλ᾽, ὦ ξέν᾽, ἱκετεύω σ᾽, ἀπάγγειλον τάδε.
πολλοὶ δ᾽ ἐπιστέλλουσιν, ἑρμηνεὺς δ᾽ ἐγώ,
αἱ χεῖρες ἡ γλῶσσ᾽ ἡ ταλαίπωρός τε φρὴν
335 κάρα τ᾽ ἐμὸν ξυρῆκες ὅ τ᾽ ἐκεῖνον τεκών.
αἰσχρὸν γάρ, εἰ πατὴρ μὲν ἐξεῖλεν Φρύγας,
ὁ δ᾽ ἄνδρ᾽ ἕν᾽ εἷς ὢν οὐ δυνήσεται κτανεῖν,
νέος πεφυκὼς κἀξ ἀμείνονος πατρός.
ΧΟ. καὶ μὴν δέδορκα τόνδε, σὸν λέγω πόσιν,
340 λήξαντα μόχθου πρὸς δόμους ὁρμώμενον.

***
300 ΗΛΕ. Αν πρέπει, θα μιλήσω — κι έχω χρέος
να πω στους φίλους μου τις μαύρες τύχες
που βρήκαν τον πατέρα μου κι εμένα.
Κι αφού άρχισες τον λόγο, στον Ορέστη
παρακαλώ σε, ξένε, να ιστορήσεις
τις δικές μου συμφορές και του γονιού μου.
Και πρώτα κοίτα πώς είμαι ντυμένη,
πόση κακομοιριά μ᾽ έχει γεμίσει
και σε τί σπίτι κατοικώ, που εζούσα
κάποτε σε παλάτια βασιλιάδων·
μονάχη μου τα ρούχα υφαίνω, ειδάλλως
δεν θα ᾽χα φορεσιά και γυμνή θα ᾽μουν·
νερό από το ποτάμι κουβαλάω
310 και σε γιορτές δεν πάω και πανηγύρια.
Όντας παρθένα, ντρέπομαι τις άλλες
γυναίκες, ντρέπομαι τον συγγενή μου
Κάστορα, που πριν οι θεοί τον πάρουν
ήταν μαζί του να μ᾽ αρραβωνιάσουν.
Η μάνα μου όμως κάθεται σε θρόνο,
λάφυρα φρυγικά γεμάτη, δούλες
απ᾽ την Ασία στέκονται σιμά της
που εσκλάβωσε ο γονιός μου, και της Τροίας
τα πέπλα με χρυσές φορούνε πόρπες.
Το αίμα του πατέρα, μαύρο ακόμα,
σαπίζει στη σκεπή μας κι ο φονιάς του
320 στα ίδια πάνω αμάξια τριγυρίζει,
φουσκώνει απ᾽ το καμάρι του βαστώντας
στα ματωμένα χέρια του το σκήπτρο,
που το στρατό κυβέρναε των Ελλήνων
μ᾽ αυτό ο γονιός μου. Καταφρονεμένο
το μνήμα του Αγαμέμνονα, ως τα τώρα
ποτέ χοές δεν δέχτηκε ουδέ κλώνους
μυρτιάς· γυμνός ο τόπος της ταφής του,
δίχως στολίδια. Τύφλα στο μεθύσι
ο άντρας της μητέρας μου, ο σπουδαίος
όπως τον λεν, χοροπηδά στον τάφο
και τις ταφόπλακες πετροβολώντας
αυτά για μας τολμάει να λέει: «Πού είναι
ο γιος σου Ορέστης τώρα; Στέκει δίπλα
330 στον τύμβο σου κι ωραία τον προστατεύει;»
Γι᾽ αυτόν που λείπει τέτοιες ξεστομίζει
βρισιές. Όμως, ω! ξένε, σε ικετεύω
να του τα πεις. Πολλοί του παραγγέλνουν,
μα για τα λόγια τους εγώ η απόδειξη,
τα χέρια, η γλώσσα, η δύστυχη καρδιά μου,
και το κεφάλι μου το κουρεμένο,
κι ακόμη εκείνος που τον έχει σπείρει.
Γιατί ντροπή μεγάλη ᾽ναι γι᾽ αυτόν,
όντας απάνω στην ορμή της νιότης
και γιος πατέρα τόσο ξακουσμένου,
να μην μπορεί έναν άντρα να σκοτώσει,
ενώ ο γονιός του αφάνισε την Τροία.
ΧΟΡ. Μα νά τος, για τον άντρα σου μιλάω,
340 τέλειωσε τη δουλειά του και γυρίζει.
(Επιστρέφει ο γεωργός)

Μελέτες για την Αρχαία Μακεδονία, Νέα Φιλαδέλφεια: οικιστικά κατάλοιπα και νεκροταφείο της εποχής σιδήρου

Εισαγωγή

Στη Νέα Φιλαδέλφεια, η οποία βρίσκεται στο βορειοδυτικό τμήμα του Ν. Θεσσαλονίκης, σε απόσταση 23 χλμ. από την πόλη της Θεσσαλονίκης, ήταν από παλιά γνωστοί δυο αρχαίοι οικισμοί, η «τούμπα Ναρές», μια εγκατάσταση δηλαδή της εποχής χαλκού εγκαθιδρυμένη σε φυσικό λόφο σε άμεση γειτνίαση με τον Γαλλικό ποταμό, και η «τράπεζα Ναρές», ένα μεγάλου μεγέθους τραπεζιόσχημο ύψωμα, που βρίσκεται σε απόσταση 1100 μ. ΒΑ της «τούμπας» και 800 μ. βόρεια του ποταμού. Η τελευταία ήταν ένας από τους μεγαλύτερους οικισμούς της περιοχής των πρώιμων ιστορικών χρόνων και κατοικήθηκε από την εποχή σιδήρου και μέχρι τουλάχιστον τα κλασικά ή τα πρώιμα ελληνιστικά χρόνια. Πρόσφατα, κατά τα έτη 1995-2001, με αφορμή τη νέα χάραξη της σιδηροδρομικής γραμμής Θεσσαλονίκης-Αλεξανδρούπολης στον Γαλλικό ποταμό πραγματοποιήθηκε ανασκαφική έρευνα μεγάλης έκτασης στην αγροτική περιοχή της Νέας Φιλαδέλφειας. Κατά την ανασκαφή αυτή αποκαλύφθηκαν και άλλες, άγνωστες μέχρι τότε, αρχαιότητες. Μια μικρή γεωμετρική εγκατάσταση ήλθε στο φως σε ένα φυσικό ύψωμα δίπλα στην «τούμπα» της εποχής χαλκού. Πρόχειρες εγκαταστάσεις της εποχής σιδήρου και νεκροταφεία της ίδιας εποχής αλλά και των αρχαϊκών, κλασικών και πρώιμων ελληνιστικών χρόνων, καθώς επίσης και ρωμαϊκοί τάφοι βρέθηκαν στην πεδιάδα ανάμεσα στην «τούμπα» και την «τράπεζα». Στην ίδια περιοχή, στη θέση του αρχαϊκού-κλασικού νεκροταφείου, που έπαψε να λειτουργεί στα πρώιμα ελληνιστικά χρόνια, δημιουργήθηκαν οικιστικές εγκαταστάσεις ρωμαϊκών χρόνων.

 

Η περιοχή αυτή ήταν προνομιακή από άποψη θέσης λόγω της παρουσίας του νερού. 5 χιλιόμετρα βορειότερα βρισκόταν η λίμνη Πικρολίμνη, δίπλα της έρρεε ο Γαλλικός ποταμός. Τα πλούσια αργιλικά της εδάφη ήταν εύφορα και αποδοτικά για τη γεωργική εκμετάλλευση. Μεγάλο πλούτο όμως προσκόμιζε στην περιοχή η χρυσοφόρος άμμος που υπήρχε στον Γαλλικό ποταμό. Η εκμετάλλευση του χρυσού θα πρέπει να γινόταν συστηματικά από τα γεωμετρικά μέχρι τουλάχιστον τα πρώιμα κλασικά χρόνια με την περισυλλογή ψηγμάτων του από τις όχθες του ποταμού. Είναι χαρακτηριστικό ότι λόγω ακριβώς της ύπαρξης του χρυσού ο ποταμός ονομάστηκε ΕΧΕΙΔΩΡΟΣ, όνομα το οποίο μας παραδίδεται ήδη από τον Ηρόδοτο (Ηρόδοτος VII. 124 και 127). Οι συνισταμένες που αναφέραμε παραπάνω ερμηνεύουν την επιλογή της περιοχής για εγκατάσταση τουλάχιστον από την εποχή χαλκού και την πυκνή κατοίκηση της σε διάφορες μεταγενέστερες εποχές.

Η Ηθική των ψεμάτων

Το ερώτημα για την ηθική φαίνεται πως είχε τεθεί από τα αρχαία χρόνια. Ο Πρωταγόρας, ο Σωκράτης ,ο Αριστοτέλης, ο Πλάτων αλλά κι αρκετοί ακόμη φιλόσοφοι προσπάθησαν μέσα από τους κανόνες και από τους ορισμούς να διατυπώσουν την έννοια της «ηθικής». Η ηθική είναι συνδεδεμένη με την φιλοσοφία, την θρησκεία και τα αρχαία χρόνια. Μάλιστα βάση της ετυμολογίας της προέρχεται από τις λέξεις «χαρακτήρας» και «ήθος».

Η διαμόρφωση της ηθικής από τον Kant

H αγγλική λέξη της ηθικής είναι «morality», η οποία προέρχεται από την λατινική λέξη «mores» και σημαίνει συνήθεια. Σημαντικό είναι να ειπωθεί πως οι Στωικοί (ήταν αυτοί) που προσπάθησαν να διαιρέσουν την φιλοσοφία σε τρείς διαφορετικές κατηγορίες. Οι τρείς κλάδοι που διαιρέθηκαν ήταν, της ηθικής, της φυσικής και της λογικής, την οποία μεταγενέστερα την ενέκρινε και ο Γερμανός φιλόσοφος Kant.

Μάλιστα αξιόλογο είναι ότι ο Kant ήταν αυτός που συντέλεσε στην διαμόρφωση της ηθικής στον Δυτικό κόσμο. Σημαντικό να υπογραμμισθεί είναι πως διαχώρισε δύο επίπεδα πραγματικότητας, στο πρώτο ανέφερε τα «φαινόμενα» που αντιστοιχούν στην επιστήμη και στο δεύτερο αναφέρθηκε στο «νοούμενο» επίπεδο, το οποίο με την σειρά του αντιστοιχεί στο κομμάτι της ηθικής. Πιο συγκεκριμένα το «νοούμενο», υποστηρίζει, πως έγκειται στη θρησκευτική και ηθική ζωή του ατόμου, προσδιορίζοντας το ως πνευματική πραγματικότητα, ενώ το επίπεδο που συμπεριλαμβάνει τα «φαινόμενα» αναφέρεται στο ανθρώπινο πνεύμα.

Ηθική και ηθικές πράξεις

Ο πιο σύγχρονος ορισμός που έχει αποδοθεί για την ηθική είναι «Ηθική είναι η συστηματική μελέτη της φύσης και της αξίας των εννοιών: καλό, κακό, πρέπει, ορθό, λάθος, κλπ., και τις γενικές αρχές που δικαιολογούν και δικαιώνουν την εφαρμογή τους σε οτιδήποτε». Μάλιστα στην σύγχρονη εποχή θεωρείται ότι όλα τα άτομα έχουν μέσα τους τον «δείκτη της Ηθικής». Όλοι προσπαθούν να κάνουν ηθικές πράξεις για τον πλησίον τους, άλλα και για τον ίδιο τους τον εαυτό, με αποτέλεσμα να νιώθουν «καλά» με την συνείδησή τους. Όμως είναι σημαντικό να στοχαστούμε ότι η ηθική επηρεάζεται άμεσα από την κόπωση, γιατί κάποιες πράξεις προέρχονται από τα πρωτόγονα ένστικτα του ανθρώπου και δεν θεωρούνται «Ηθικά σωστές» από την κοινωνία. Με αποτέλεσμα τα άτομα να καταστέλλουν τα «θέλω» τους, προκαλώντας πνευματική κούραση στους εαυτούς τους.

Sex and the City

Ένα παράδειγμα που μπορεί να δοθεί για να κατανοηθεί καλύτερα αυτό που αναφέρθηκε, είναι βάσει της τηλεοπτικής σειράς Sex and the City, όπου η Σαμάνθα υποδυόταν τον ρόλο μιας όμορφης θελκτικής γυναίκας, η οποία δημιούργησε μια μόνιμη σχέση. Η συμπεριφορά της άλλαξε ξαφνικά, άρχισε να τρώει αρκετό φαγητό και να παίρνει απότομα βάρος. Η Σαμάνθα συνειδητοποίησε ότι αυτή η συμπεριφορά της άρχισε να συμβαίνει όταν ένας όμορφος άντρας μετακόμισε στο δίπλα διαμέρισμα από αυτήν. Η ίδια υποστήριξε στις φίλες ότι «τρώω για να μην απατήσω», νιώθει εξαντλημένη όπως θα ένιωθε ο κάθε άνθρωπος στην αληθινή ζωή και προσπαθεί να αντισταθεί στους πειρασμούς που βιώνει τρώγοντας αρκετά, ώστε να μην φερθεί ανέντιμα στον σύντροφο της.

Ηθική, ψέμα και ανεντιμότητα

Επιπρόσθετα, η Ηθική συνδέεται άμεσα με το ψέμα και την ανεντιμότητα. Το ψέμα είναι όταν κάποιος προσπαθεί να αποκρύψει ή να παραποιήσει την αλήθεια από κάποιον άλλον ή από τον ίδιο του τον εαυτό. Το ψέμα μάλιστα μπορεί κάλλιστα να συνδεθεί με την εξαπάτηση. Ο άνθρωπος στην καθημερινότητα του τείνει να λέει ψέματα, τα οποία μπορούν να χαρακτηριστούν ως σοβαρά ή ως αθώα ψέματα (white lie).

Σημαντικό είναι πως τα ψέματα διαιρούνται σε υποκατηγορίες μια από αυτές έχει παρατηρηθεί πως είναι τα αθώα ψέματα όπως προαναφέρθηκε, τα οποία λέγονται από τα άτομα που επιθυμούν να ωραιοποιήσουν την «ωμή» αλήθεια, επειδή δεν είναι ικανοί να την διατυπώσουν στον συνάνθρωπο τους. Αυτή η κατηγορία θα μπορούσε να πει κάποιος ότι είναι η πιο συνηθισμένη και ασήμαντη μορφή που μπορεί να πάρει η διπροσωπία.

Επίσης έχει αποδειχθεί πως όταν ένα άτομο εξιστορεί ένα συμβάν με ψεύτικες πληροφορίες αρκετά συχνά, είναι πιθανό κάποια στιγμή να πιστέψει κι ο ίδιος τα ψέματα που λέει. Μια ακόμη υποκατηγορία που μπορεί να θεωρηθεί ως ψέμα είναι, όταν ένα άτομο λέει ένα γεγονός έχοντας αμφιβολίες για αυτό, μόνο και μόνο επειδή είναι αποδεκτό και αρεστό από την κοινωνία. Καταλήγοντας η τελευταία υποκατηγορία ψέματος είναι, όταν κάποιος προσπαθεί να αποκρύψει μια πτυχή της αληθείας για να ενισχύσει ένα ψευδές επιχείρημα.

Από την άλλη πλευρά το ψέμα έχει αποδειχθεί από έρευνες ότι έχει «ρίζες» που φανερώνουν κάποιες αλλαγές και στην ανατομία του ανθρώπινου σώματος. Ο Freud είχε πει πως:

«Κανένας θνητός δε μπορεί να κρατήσει μυστικό. Αν τα χείλη του είναι σιωπηλά φλυαρεί με τα δάχτυλά του, η προδοσία στάζει από κάθε του πόρο».

Εγκεφαλικές διεργασίες όταν λέμε ψέματα

Ορμώμενη από το απόσπασμα του Freud είναι σημαντικό να γίνει αναφορά στις διεργασίες που πραγματοποιούνται στο εγκέφαλο του ατόμου, όταν λέει ψέματα. Αρχικά, (όταν κάποιος λέει ψέματα) ενεργοποιούνται τρία διαφορετικά τμήματα του εγκεφάλου του. Τα τμήματα αυτά είναι ο κροταφικός λοβός, ο μετωπιαίος λοβός και το μεταίχμιο σύστημα. Το κάθε ένα σύστημα ενεργοποιείται την ώρα που λέει το άτομο ψέματα για έναν διαφορετικό λόγο. Ο κροταφικός λοβός δρα εκείνη την στιγμή επειδή είναι υπεύθυνός για την δημιουργία νέων διανοητικών εικόνων και για την ανάκτηση παλιών πληροφορίων και μνήμων. Ο μετωπιαίος λοβός ενεργοποιείται επειδή καταστέλλει την αλήθεια ενώ το μεταιχμιακό σύστημα λειτουργεί λόγω του άγχους που βιώνει το άτομο την ώρα που λέει ψέματα.

Καταλήγοντας θα ήταν καλό να αναλογιστούμε πως τα ψέματα μπορεί να προσφέρουν κάποιες φόρες ένα προσωρινό αίσθημα ανακούφισης, αλλά πρέπει να σκεφτούμε πως τον μόνο άνθρωπο που καταφέραμε να εξαπατήσουμε είναι ο ίδιος μας εαυτός. Τα ψέματα στην κοινωνία μας έχουν πολλά και διαφορετικά προσωπεία, συμφώνα με τις πεποιθήσεις και τα πιστεύω του κάθε ατόμου. Ο καθένας από εμάς θα ήταν εύλογο να αφαιρέσει αυτό το προσωπείο από την ζωή του, να σταματήσει να ωραιοποιεί τον κόσμο του με την χρήση ψεμάτων.

Luis Buñuel: Όσο κι αν μερικοί δυσκολεύονται να το πιστέψουν, αγαπήσαμε

Όταν ήμαστε νέοι ο έρωτας μας φαινόταν ένα αίσθημα παντοδύναμο, ικανό να μεταμορφώσει μια ζωή.

 

Ο σεξουαλικός πόθος ήταν αναπόσπαστο στοιχείο του αλλά συνοδευόταν από ένα αίσθημα προσέγγισης, κατάκτησης και αμοιβαιότητας που θα μπορούσε να μας υψώσει πάνω από την καθημερινότητα και να μας κάνει ικανούς για μεγάλα πράγματα.

 

Μια από τις πιο περίφημες έρευνες των σουρεαλιστών άρχιζε με την ερώτηση: "Τι ελπίδες στηρίζετε στον έρωτα;".

Εγώ απάντησα: "Αν αγαπώ, όλες μου τις ελπίδες. Αν δεν αγαπώ, καμία".

Το να αγαπούμε μας φαινόταν αναγκαίο στη ζωή, σε κάθε πράξη, σε κάθε σκέψη, σε κάθε αναζήτηση.

Σήμερα, αν πιστέψω αυτά που μου λένε, συμβαίνει με τον έρωτα ό,τι και με την πίστη στο Θεό.

Τείνει να εξαφανιστεί-τουλάχιστον σε ορισμένους χώρους.

Πρόθυμα τον χαρακτηρίζουν σαν ένα ιστορικό φαινόμενο, σαν μια ψευδαίσθηση του πολιτισμού.

Τον μελετούν, τον αναλύουν-και ει δυνατόν, τον θεραπεύουν.

Διαμαρτύρομαι.

Δεν υπήρξαμε θύματα μιας ψευδαίσθησης.

Όσο κι αν μερικοί δυσκολεύονται να το πιστέψουν, αγαπήσαμε.

Buñuel Luis, Η τελευταία πνοή

Φόβος & Φοβοκρατία: Ένας μουδιασμένος Κόσμος

Όλοι μας παρακολουθούμε τις τραγικές εξελίξεις που συμβαίνουν γύρο μας. Τοποθετώντας εκτός θέματος του άρθρου τις ολέθριες επιπτώσεις των επιθέσεων με το πλήθος των αδικοχαμένων ανθρώπων (μιας και τόσα και τόσα άρθρα και αφιερώματα το έχουν ήδη κάνει πριν από εμένα), θα επικεντρωθώ στο τι προκαλεί ο Φόβος και η συνεχής παραγωγή του Φόβου.

 

Φοβοκρατία: Ένας μουδιασμένος Κόσμος

 

Σαφώς ο φόβος που πηγάζει από ένα τέτοιο γεγονός είναι η απολύτως λογική ανθρώπινη αντίδραση. Και αφού ζούμε στην σύγχρονη εποχή της μαζικής ροής πληροφοριών, δεν γίνεται να μην διαπιστώσουμε πως επικρατεί βομβαρδισμός ειδήσεων και νέων που διογκώνουν τον εσωτερικό φόβο και την έλλειψη θέλησης για το οτιδήποτε, και άρα λογικά οφείλουμε να αναρωτηθούμε αν η στοχευμένη και συνεχόμενη ροή τέτοιων ειδήσεων με κρυφούς σκοπούς που εκτός από την ενημέρωση για τα (υπερβολικά πολλά είναι η αλήθεια) δεινά αυτού του κόσμου, συμβαίνει και για κάποιο σκοτεινό και ίσως όχι τόσο ανεξήγητο λόγο.

 

Δεν είναι δύσκολο στον τόπο που ζούμε να διαπιστώσουμε πως ο φόβος κυριαρχεί στα συναισθήματα του κόσμου. Εδώ, ζώντας στην αντίθεση που δημιουργεί ο Ηλιόλουστος ορίζοντας του τόπου μας, προσπαθούμε να προστατεύσουμε την εσωτερική ευεξία μας από ένα Ψυχολογικό πόλεμο (πέραν του οικονομικού αδιεξόδου) που διαρκεί 6 χρόνια τώρα, και πέραν τούτου αντιμετωπίζουμε την διευρυμένη παγκόσμια απόπειρα τρομολαγνίας μέσα από τα πρόσφατα γεγονότα Τρομοκρατίας που λαμβάνουν χώρα στις μητροπόλεις της Ευρώπης. Γινόμαστε Μάρτυρες μίας κατακεραύνωσης του ανθρώπινου Ψυχισμού μέσα από την τερατουργική στοχοποίηση οποιασδήποτε Ιερής έννοιας μας χαρακτηρίζει ως όντα.

 

Πως να ατενίσεις την πνευματική σου γαλήνη, όταν η ίδια η έννοια της Ελευθερίας αμφισβητείται μέσα σου; Πως να γνωρίσεις νέους τόπους όταν τρέμεις να τους διαβείς και να τους ταξιδέψεις; Πως να ονειρευτείς κάτι φωτεινό, όταν οι εφιάλτες έρχονται σε κάθε στιγμή της Συνειδητής καθημερινότητάς σου, γεμίζουν το εικονικό σου χρονολόγιο μεταφέροντας τις ίδιες ροές φόβου σε άλλους συνανθρώπους, κάνοντάς τους να αμφισβητούν και εκείνοι την ψυχική τους Υπόσταση; Μία ατέρμονη λούπα καθημερινής τρομολαγνίας ξετυλίγεται συνεχώς μπροστά μας, παρακολουθούμε τα κανάλια εισροής Φόβου να διακλαδώνονται και ως άλλη Τρομοκρατική Λερναία Ύδρα ξεφυτρώνει τα μυριάδες κεφάλια της, ανεξάρτητα με το πόσα θα κόψουμε, προσπαθώντας να μας βυθίσει στο έρεβος της Απελπισίας.

Έτσι χωρίς να το γνωρίζουμε γινόμαστε τα πειραματόζωα ενός καθημερινού mind control κάθε φορά που ακούμε και παρακολουθούμε εκείνα που αναπαράγονται από τα Μέσα μαζικής Ενημέρωσης και τα Κοινωνικά δίκτυα. Το χειρότερο ζήτημα όλων είναι πως κανείς δεν ενδιαφέρεται για το τι κρύβεται πίσω από την καθημερινή τριβή με αρνητικές ροές, καθώς μέσα σε λίγες ημέρες το κοινό αίσθημα απογοήτευσης και έλλειψης θέλησης για το οτιδήποτε έχει επιτευχθεί και οι άνθρωποι παρακολουθώντας πρακτικά παγωμένοι μπορούν εύκολα να διαχειριστούν από τους εκάστοτε χειριστές των καταστάσεων.

 

Φυσικά δεν είμαστε εκ φύσης όντα αδιάφορα, για να προσπερνούμε οτιδήποτε αρνητικό συμβαίνει στον κόσμο μας φοβούμενοι τις συνέπειες. Έτσι πέφτουμε στην ίδια παγίδα και φοβόμαστε τον ίδιο τον φόβο. Οφείλουμε να ενημερωνόμαστε, μα εξίσου σημαντικό είναι να περιχαρακώσουμε τις θετικές πτυχές τόσο της καθημερινής θετικής μας φύσης, όσο και της δημιουργικής και πνευματικής μας υπόστασης. ΔΕΝ πρέπει να θυσιάσουμε την δημιουργική διαδικασία σκέψης γιατί θα χάσουμε σταδιακά κάθε θέληση για δημιουργία και κατ’ επέκταση για ζωή.

 

Πως λειτουργεί όμως αυτή η διαδικασία μέσω της εξάπλωσης του Φόβου; Για να κατανοήσουμε λιγάκι καλύτερα το φαινόμενο θα πρέπει εδώ να παραθέσω την γενική εξήγηση για τον όρο Mind Control:

 

«Το Mind Control (Επίσης γνωστό και ώς Πλύση Εγκεφάλου, Έλεγχος σκέψης, ή αναδιαμόρφωση σκέψης) είναι μία θεωρητική διαδικασία κατήχησης τα αποτελέσματα της οποίας είναι η αναπηρία της Αυτονομίας του Ατόμου, η ανικανότητα της ανεξάρτητης σκέψης και η αποδιοργάνωση των ατομικών πεποιθήσεων και σχέσεων. Εδώ ο έλεγχος του νού αναφέρεται στην μη εθελοντική επανεκπαίδευση βασικών Πεποιθήσεων και αξιών και περιγράφει κάθε τακτική, ψυχολογική η άλλη που μεταστρέφει την έννοια του ελέγχου της σκέψης, συμπεριφοράς, συναισθημάτων και λήψης αποφάσεων του ατόμου.»

 

Ρίχνοντας μια ματιά στην παραπάνω θεώρηση δεν είναι δύσκολο να κατανοήσουμε πως ως άτομα και ως κοινωνία υποκύπτουμε στην έξαρση αυτής της συνεχόμενης διαδικασίας ελέγχου του Πνευματικού και Φυσικού Εγώ μας και ασυνείδητα υιοθετούμε μία μαζική σκοτεινή ροή σκέψης που μας φυλακίζει όλο και περισσότερο στην αδράνεια κάθε είδους, κάνοντας μας πειθήνιους και εύπιστους, σε όποια σχέδια ξεδιπλώνουν οι χειριστές αυτής της Τρομολαγνίας στην προσπάθειά τους να μας μεταμορφώσουν σε Τρομολαγνικά ζόμπι που αναπαράγουν την ίδια ψευδή σύγχρονη Κοσμοθεωρία του Δήθεν Προοδευτικού ανθρώπου: Πως Τίποτα δεν είναι στο χέρι μας, πως η αλλαγή αυτής της ζοφερής πραγματικότητας δεν είναι πιθανή, γιατί ο υπέρτατος φόβος καραδοκεί πάνω από τα κεφάλια της Συλλογικής Δημιουργικής μας σκέψης.

 

Μετά το βαθύτερο σκοτάδι όμως παραμονεύει το πιο φωτεινό μέλλον μας, και πρέπει βήμα βήμα να αποτινάξουμε τα δεσμά του φόβου για να καταφέρουμε να επιτύχουμε τις συνάψεις αυτού του Φωτεινού ατομικού και συλλογικού Μέλλοντος. Γιατί η Μεταστροφή της πραγματικότητας και η δημιουργία ενός Φωτεινότερου Κόσμου ξεκινά από την ίδια την Συλλογική γέννηση της ιδέας του.

Ο Eckhart Tolle: η αρνητική αιτίαση»

Η συνεχής πικρία ονομάζεται αρνητική αιτίαση. Το να φέρουμε μέσα μας αρνητικές αιτιάσεις σημαίνει ότι βρισκόμαστε μονίμως σε μια κατάσταση «εναντίον»: έτσι εξηγείται γιατί οι αρνητικές αιτιάσεις «διαφεντεύουν» μεγάλο μέρος του εγώ πολλών ανθρώπων. Οι συλλογικές αρνητικές αιτιάσεις μπορούν να επιβιώνουν για αιώνες στον ψυχισμό ενός έθνους και να υποδαυλίζουν έναν αέναο κύκλο βίας.

Η αρνητική αιτίαση είναι ένα ισχυρό δυσάρεστο συναίσθημα που συνδέεται με ένα γεγονός στο – κατά περίπτωση μακρινό – παρελθόν, το οποίο διατηρείται ζωντανό μέσω της ψυχαναγκαστικής σκέψης, αναμασώντας την ιστορία του «τι μου έκανε κάποιος» ή «τι μας έκανε κάποιος», σιωπηρά ή μεγαλόφωνα.

Η αρνητική αιτίαση θα αποδειχθεί μολυσματική και για άλλα πεδία της ζωής μας. Για παράδειγμα, καθώς αναλογιζόμαστε το γεγονός που προκάλεσε την αιτίαση και την αισθανόμαστε, η αρνητική συναισθηματική ενέργειά της μπορεί να διαστρεβλώσει την αντίληψή μας για κάτι που συμβαίνει τώρα ή να επηρεάσει τον τρόπο με τον οποίο απευθυνόμαστε σε κάποιον ή του συμπεριφερόμαστε στο παρόν. Μια ισχυρή αρνητική αιτίαση είναι ικανή να δηλητηριάσει εκτεταμένα πεδία του ανθρώπινου βίου και να εγκλωβίσει τον άνθρωπο μέσα στο κράτος του εγώ.

Απαιτείται ειλικρίνεια προκειμένου να αντιληφθούμε αν διατηρούμε ακόμα μέσα μας αρνητικές αιτιάσεις και αν υπάρχει κάποιο πρόσωπο στη ζωή μας το οποίο δε συγχωρήσαμε εντελώς, ένας «εχθρός».

Αν όντως συμβαίνει κάτι τέτοιο, θα πρέπει να αποκτήσουμε επίγνωση της αρνητικής αιτίασης σε επίπεδο τόσο σκέψης όσο και συναισθήματος, πρέπει δηλαδή να έχουμε συνείδηση των σκέψεων που την κρατούν ζωντανή και να βιώσουμε το συναίσθημα με το οποίο το σώμα ανταποκρίνεται σε αυτές. Ας μην προσπαθήσουμε να πάρουμε αποστάσεις από την αιτίαση. Η προσπάθεια απομάκρυνσης, συγχώρεσης, δεν έχει αποτέλεσμα.

Η συγχώρεση προκύπτει αβίαστα όταν κατανοήσουμε ότι η αρνητική αιτίαση δεν αποσκοπεί πουθενά αλλού παρά μόνο στην ενίσχυση ενός ψευδεπίγραφου αισθήματος εαυτού, στην ασφαλή διατήρηση του εγώ. Το να βλέπουμε σημαίνει να απελευθερωνόμαστε.

Η ρήση του Χριστού «αγαπάτε τους εχθρούς σας» ουσιαστικά σηματοδοτεί την αναίρεση μιας από τις κυριότερες εγωτικές δομές του ανθρώπινου νου. Το παρελθόν δεν είναι ικανό να μας εμποδίσει να είμαστε παρόντες και παρούσες στο τώρα. Μόνο οι αιτιάσεις μας για το παρελθόν είναι σε θέση να το κάνουν αυτό.

Και τι είναι η αιτίαση;

Είναι το φορτίο της παλιάς σκέψης και του παλιού συναισθήματος.

Eckhart Tolle, Μια Νέα Ζωή

Όταν φοβόμαστε κάποιον, είναι γιατί του έχουμε παραχωρήσει εξουσία πάνω μας

Συχνά εξαρτιόμαστε περισσότερο από τους άλλους παρά από τον ίδιο τον εαυτό μας, και αγωνιζόμαστε με παράλογο τρόπο για την αποδοχή τους, λες και η αξία μας μπορεί να θεμελιωθεί μόνο από άτομα τα οποία ίσα που μας γνωρίζουν.

Το να δίνουμε τέτοια εξουσία στον περίγυρό μας γεννάει ανασφάλεια και μας κάνει να δημιουργούμε αρρωστημένους δεσμούς – στην πλειονότητά τους δεσμούς εξάρτησης – με τους ανθρώπους. Η μοναδική αναγνώριση που χρειαζόμαστε πραγματικά βρίσκεται μέσα μας. Αν δεν έχουμε εμπιστοσύνη στον εαυτό μας, αν δεν είμαστε σίγουροι γι’ αυτό που κάνουμε, πώς περιμένουμε να μας αναγνωρίσουν οι άλλοι;

Χρειάζεται να μάθει κανείς να αγαπάει τον εαυτό του, να τον παραδέχεται και να τον αποδέχεται με όλες τις ατέλειές του, οι οποίες, στην πραγματικότητα, είναι δρόμοι που περιμένουν να τους διανύσουμε. Μόνο έτσι θα πάψουμε να φοβόμαστε τους άλλους και δεν θα μας επηρεάζουν οι γνώμες τους.

Συχνά οι άλλοι ούτε που έχουν γνώμη για εμάς. Εμείς οι ίδιοι τυφλωνόμαστε από τη μανία να μάθουμε τι θα σκεφτούν…

Όπως μας θυμίζει ο Έρμαν Έσσε, κάθε άνθρωπος είναι υπεύθυνος για τον κήπο του και φιλοτεχνεί νοερά την ακουαρέλα αυτού που επιθυμεί να είναι. Όταν παύουμε να εξαρτιόμαστε από τους άλλους, ανακαλύπτουμε ξαφνικά ότι είμαστε κύριοι της ζωής μας.

Ευτυχία, η κινητήριος δύναμη του κόσμου

Ευτυχία, η κινητήριος δύναμη του κόσμου αυτού.

Αν το σκεφτούμε καλά η ζωή του ανθρώπου είναι μια ατέρμονη πορεία προς την ευτυχία. Αναζητούμε δυνατές φιλίες, καλές δουλειές, κοινωνικές θέσεις και φυσικά Αγάπη…

Νομίζω όμως ότι επικεντρώνουμε τόσο πολύ το νου και την θέληση μας ψάχνοντας μεγάλες στιγμές ευτυχίας που θέλουμε να διαρκέσουν, έτσι χάνουμε την χαρά τον μικρών απλών καθημερινών στιγμών.

Οι “μεγάλες στιγμές” έρχονται πολύ λίγες φορές στη ζωή μας και διαρκούν ελάχιστα. Αν ζούμε μια ζωή περιμένοντας αυτές τι στιγμές χάνουμε τις τόσο όμορφες απλές στιγμές που ζούμε καθημερινά.

Μια βόλτα στο πάρκο, την ίντριγκα ενός έξυπνου βιβλίου μυστήριου, μια ατέλειωτη συζήτηση περί ανέμων και υδάτων με έναν κοντινό μας άνθρωπο, ακόμα και την απόλαυση ενός φρεσκοχτυπημένου φραπέ μόλις πίνουμε τη πρώτη γουλιά.

Ζήστε αυτές τις στιγμές. Μην τις αφήνετε να περνάν! Ζήστε κάθε δευτερόλεπτο αυτής της όμορφης ζωής απολαμβάνοντας λιτές και συνάμα απίστευτες στιγμές.

Μην επικεντρώνεστε στα μεγάλα η ευτυχία έρχεται στα μικρά να το θυμάστε αυτό αν θέλετε να είστε ευτυχισμένοι.

Νιώστε την ομορφιά των συναισθημάτων που μας γεννάει η καθημερινότητα μας.

Ζήστε!

Εκεί που φοβάσαι να πας μπορεί να υπάρχουν όλα όσα ψάχνεις

Μια μικρή φράση με τόσο δυνατό νόημα.

Σκέψου πόσες φορές έχεις λαχταρήσει να κάνεις κάτι στη ζωή σου όσο μικρό ή μεγάλο μπορεί να θεωρηθεί από τον καθένα μας και πριν καν προλάβουμε να το επεξεργαστούμε λίγο στο μυαλό μας αμέσως μας κατακλύζει ο φόβος.

Γιατί μας συμβαίνει αυτό; Θα σου πω γιατί… ο λόγος είναι ότι τα τελευταία χρόνια η κοινωνία μας έχει κάνει να φοβόμαστε να δείξουμε αυτό που νιώθουμε, αυτό που σκεφτόμαστε ή απλά το κάτι διαφορετικό που μας εκφράζει και μας κάνει να αισθανόμαστε όμορφα.

Ας αφήσω λοιπόν τα γενικά και ας μπω στο θέμα που σε ενδιαφέρει περισσότερο και ποιο είναι αυτό; Ο φόβος που σε πλημμυρίζει βλέποντας έναν άνθρωπο απέναντί σου, που ξέρεις από την πρώτη στιγμή ότι εσείς οι δύο θα μπλέξετε άσχημα.

Και ναι μιλάω για μία ερωτική συνάντηση που μπορεί να είναι και το άλλο σου μισό, αν πιστεύεις βέβαια ότι αυτό είναι αληθινό ή απλά ένας μύθος που έχουμε επινοήσει για δικαιολογήσουμε τη συμπεριφορά μας αλλάζοντας συχνά ταίρι προσποιούμενοι ότι δεν ήταν το άλλο μας μισό.

Και αμέσως ξεκινάς να σκέφτεσαι, να κάνεις σενάρια στο μυαλό σου, που τις περισσότερες φορές δεν έχουν καν νόημα. Είσαι τόσο ωραίος για να σε κοιτάξει; Έχεις αυτό που μπορεί να ζητάει ο άλλος ή αν το έχεις μπορείς εσύ να του το προσφέρεις; Και έτσι, λοιπόν, χωρίς καν να έχεις μιλήσει μαζί του σε έχει κατακλύσει ο φόβος του άγνωστου κόσμου του άλλου.

Έχεις λοιπόν γεμίσει το μυαλό σου από άχρηστες σκέψεις που δεν σου αφήνουν χώρο για οτιδήποτε όμορφο μπορεί να προκύψει από αυτή την συνάντηση.

Βέβαια μπορεί να είσαι λίγο πιο τολμηρός και να το προχωρήσεις, δηλαδή να γίνει η συνάντηση μεταξύ σας αλλά μην έχοντας το θάρρος για να δείξεις κάποια συναισθήματά σου κινητοποιώντας και το άτομο απέναντί σου όλο αυτό να καταλήξει στο καλάθι των απωθημένων.

Το χειρότερο είναι αυτό να το επαναλάβεις με το ίδιο άτομο, ενώ το μόνο που χρειάζεται είναι δέκα δευτερόλεπτα θάρρους για πεις αυτό που νιώθεις αλλάζοντας όχι μόνο τη δική σου ζωή αλλά και του άλλου. Έτσι αναλώνεσαι μέσα στον χρόνο και περνάς τη ζωή σου με τόσο φόβο και ανασφάλεια λες και δεν θέλεις με κάποιο περίεργο τρόπο να χαρείς το πιο όμορφο πράγμα που μπορεί να συμβεί σε ένα άνθρωπο: τον έρωτα και την αγάπη.

Κλείνοντας, μην ξεχνάς «ότι εκεί που φοβάσαι να πας μπορεί να υπάρχουν όλα όσα ψάχνεις»…

Αριστοτέλης: Η ευτυχία δε βρίσκεται στα πλούτη αλλά στην ηρεμία της ψυχής

Κάποτε ένας από τους αγαπημένους μου φιλοσόφους, ο κορυφαίος Αριστοτέλης είχε πει:

‘’Η ευτυχία δεν βρίσκεται στα πλούτη αλλά στην ηρεμία της ψυχής’’

Μια φράση με βαθιά μηνύματα και προειδοποιήσεις.

Πόση αλήθεια άραγε να κρύβει; Μεγάλη και αλλόκοτη από τις άλλες έχω να σας πω. Διότι, η ευτυχία δεν έχει να κάνει με τα χρήματα αλλά με την ουσία της ψυχής. Εκεί λοιπόν βρίσκεται.

Μέσα μας. Στα βάθη του μυαλού και της καρδιάς μας.

Στο σπίτι μας.

Το κακό παντού υπάρχει. Σε κάθε γωνιά. Όμως, το καλό μόνο σε ένα σημείο.

Ποιο είναι; ΕΣΥ είσαι.

Όσο περίεργο και αν σου φαίνεται, δίπλα σου είναι. Εσύ ο ίδιος είσαι κυρίαρχος, δημιουργός αλλά και παραλήπτης των δικών σου αποφάσεων και επιθυμιών. Στα χέρια σου λοιπόν άνθρωπε βρίσκεται η ευδαιμονία, η ηθική αρετή. Τα πλούτη δεν δηλώνουν κανέναν τίτλο. Δεν αμφιβάλλω ότι έχουν αξία αλλά δεν σε κάνουν ευτυχισμένο. Μπορεί να έχεις όλα τα πλούτη του κόσμου αλλά μέσα σου να είσαι φτωχός.

Τι είδους ευτυχία μπορεί να είναι αυτή; Θα σου πω εγώ. Ανεπαρκής και αναλφάβητη δίχως συναισθήματα και παιδεία. Μια μίζερη, ζοφερή και επίπονη προσπάθεια επιβεβαίωσης και επιβίωσης. Με μόνη κάλυψη το σώμα για ομορφιά και επίδειξη. Με αυτάρκεια, ζήλεια και μιμητισμό.

Ο σαρκασμός βασικός πλέον συνοδός της. Γιατί άραγε να μην υιοθετούμε την άλλη ευτυχία; Αυτή λοιπόν που κατάλαβες. Ναι, Για εκείνη μιλώ που φωτίζει τα μάτια των ανθρώπων από αλήθεια και ειλικρίνεια. Που δεν κρύβεται πίσω από τις λέξεις και δεν ζητά ανταλλάγματα για να αποκαλυφθεί.

Δεν κρύβεται από το έρεβος σαν τους δεσμώτες στο σπήλαιο αλλά προβάλλεται από ψιλά με το φως του ήλιου. Δεν βρίσκεται ούτε στην υπερβολή ούτε στην στέρηση. Μόνο στην μεσότητα. Στο πρέπει και στο είναι. Βρες την λοιπόν, στην μέση της κλωστής. Στα αισθήματα, στις καταστάσεις. Τα πλούτη δεν είναι τίποτα παρά μόνο ένα παρείσακτο αγαθό δωροδοκίας και μυθοπλασίας.

Η ευτυχία βρίσκεται στην έκλυση της ψυχής σου. Στην δικαιοσύνη, στο χαρακτήρα και στις πράξεις. Στην ελευθερία επιλογών και αποφάσεών σου.

Στην αγαστή συνεργασία του πνεύματος και σώματός σου και όχι στον σκοταδισμό των αδυσώπητων και επίπλαστων Ερινυών των σκέψεων και των επιρροών σου. Η ευτυχία λοιπόν σχετίζεται με την πληρότητα, την αγάπη, την χαρά, την δύναμη για την νίκη της ψυχής και όχι την αμετροέπεια του μυαλού. Μπορείς λοιπόν να συνδυάσεις αυτήν την ευτυχία, την πραγματική με το χρυσό χρώμα των χρημάτων; Αντέχεις να ζεις σε μια ουτοπία ή αλήθεια που μόνη σου κρηπίδα είναι ένας ανεύθυνος και τιποτένιος εαυτός; Σου αρέσει να υπάρχεις από τα χρήματα και για τα χρήματα και μόνο; Δεν θα αντέξεις για πολύ. Είναι το μόνο σίγουρο. Διότι, η έκρηξή σου θα πλησιάζει… Και πίστεψέ με…Θα είναι ανυπόφορη…

« Τα πλούτη δεν σε κάνουν βασιλιά της ευτυχίας της ψυχής, αλλά αντιθέτως, η ευτυχία της ψυχής σε κάνει βασιλιά όλου του πλούτου. Μην το ξεχνάς ποτέ!»

Τα Μαθηματικά αποδεικνύουν πως ο κόσμος είναι περισσότερο όμορφος από τη φαντασία

Και τώρα, το πιο σημαντικό: Με ρώτησες εάν -σπουδάζοντας μαθηματικά— θα αναγκαστείς να θυσιάσεις την αίσθηση της ομορφιάς- αναρωτιέσαι αν τα πάντα θα γίνουν απλώς αριθμοί, εξισώσεις, κανόνες και τύποι. Μην ανησυχείς, δεν σε παρεξηγώ- η απορία σου είναι πολύ φυσιολογική – όλοι την εκφράζουν. Ωστόσο, είναι λάθος. Η αλήθεια βρίσκεται στον αντίποδα.

Αυτό που προσφέρουν τα μαθηματικά είναι το εξής: με βοηθούν να αντιληφθώ τον κόσμο στον οποίο κατοικώ με έναν εντελώς διαφορετικό τρόπο. Μου δίνουν μια σαφή εικόνα για τη λειτουργία των νόμων και των δομών της φύσης. Μου προσφέρουν μια εντελώς διαφορετική αίσθηση ομορφιάς.

Όταν αντικρίζω ένα ουράνιο τόξο, για παράδειγμα, δεν παρατηρώ απλώς ένα πολύχρωμο τόξο στον ουρανό. Δεν βλέπω μόνο το αποτέλεσμα που προκαλούν οι σταγόνες της βροχής στο ηλιακό φως, καθώς αναλύουν το λευκό φως στα χρώματα που το συνθέτουν. Τα ουράνια τόξα μου προκαλούν ακόμη όμορφα συναισθήματα και με εμπνέουν, αλλά αντιλαμβάνομαι πως υπάρχουν πολύ περισσότερα πράγματα σε ένα ουράνιο τόξο, πέρα από τη διάθλαση του φωτός. Τα χρώματα είναι το παραπλανητικό στοιχείο. Ποια είναι όμως η ακριβής εξήγηση του σχήματος και της λαμπρότητάς του; Γιατί ένα ουράνιο τόξο έχει το σχήμα ενός τόξου; Γιατί το φως του ουράνιου τόξου είναι τόσο λαμπρό;

Ίσως δεν τα έχεις σκεφτεί όλα αυτά. Γνωρίζεις πως το ουράνιο τόξο εμφανίζεται όταν το ηλιακό φως διαθλάται από μικροσκοπικά σταγονίδια νερού, κατά τέτοιο τρόπο, ώστε κάθε χρώμα του φωτός εκτρέπεται κατά μια ελάχιστα διαφορετική γωνία και ανακλάται προς τα πίσω από τις σταγόνες της βροχής για να συναντήσει το μάτι του παρατηρητή. Αν αυτό είναι το μόνο που συμβαίνει σε ένα ουράνιο τόξο, τότε γιατί τα δισεκατομμύρια των ακτίνων φωτός διαφορετικού χρώματος που προέρχονται από δισεκατομμύρια σταγόνες δεν επικαλύπτονται και δεν αναμειγνύονται;

Η απάντηση βρίσκεται στη γεωμετρία του ουράνιου τόξου. Όταν το φως ανακλάται πολλαπλώς στο εσωτερικό μιας σταγόνας βροχής, το σφαιρικό σχήμα της σταγόνας γίνεται η αιτία να αναδυθεί το φως ισχυρά εστιασμένο προς μια συγκεκριμένη διεύθυνση. Κάθε σταγόνα, στην πραγματικότητα, εκπέμπει έναν λαμπρό κώνο φωτός, ή καλύτερα, κάθε χρώμα διαμορφώνει το δικό του κώνο και η γωνία της κορυφής κάθε κώνου είναι ελάχιστα διαφορετική για κάθε χρώμα. Όταν εμείς παρατηρούμε ένα ουράνιο τόξο, τα μάτια μας συλλαμβάνουν μόνο τους κοινούς που προέρχονται από εκείνες τις σταγόνες που βρίσκονται σε συγκεκριμένες διευθύνσεις και για κάθε χρώμα αυτές οι διευθύνσεις σχηματίζουν έναν κύκλο στον ουρανό. Έτσι εμείς βλέπουμε ένα πλήθος από ομόκεντρους κύκλους, έναν για κάθε χρώμα.

Το ουράνιο τόξο που βλέπεις εσύ και το ουράνιο τόξο που βλέπω εγώ έχουν δημιουργηθεί από διαφορετικές σταγόνες.

Τα μάτια μας βρίσκονται σε διαφορετικά μέρη, συνεπώς συλλαμβάνουν διαφορετικούς κώνους που παράγονται από διαφορετικές σταγόνες.

Καθένας βλέπει το δικό του, προσωπικό ουράνιο τόξο.

Κάποιοι πιστεύουν πως αυτό το είδος κατανόησης «καταστρέφει» τη συναισθηματική εμπειρία. Τι ανοησία! Τι χαμηλό επίπεδο αισθητικής αυταρέσκειας! Οι ίδιοι τύποι δηλώνουν ότι είναι ποιητικές προσωπικότητες, είναι ευεπίφοροι στα θαύματα της φύσης, αλλά στην πραγματικότητα υποφέρουν από μια σοβαρή έλλειψη περιέργειας: αρνούνται να πιστέψουν πως ο κόσμος είναι περισσότερο όμορφος από την προσωπική τους περιορισμένη φαντασία. Η φύση είναι πάντοτε πιο μυστηριώδης, πιο πλούσια και πολύ πιο ενδιαφέρουσα από ό,τι φανταζόμαστε και τα μαθηματικά προσφέρουν έναν πολύ δραστικό τρόπο για να το αντιληφθούμε. Η δυνατότητα να κατανοούμε, είναι μία από τις σημαντικότερες διαφορές ανάμεσα στους ανθρώπους και τα ζώα· και αυτό οφείλουμε να το εκτιμήσουμε. Θα έλεγα λοιπόν πως η κατανόηση της γεωμετρίας του ουράνιου τόξου προσθέτει μια νέα διάσταση στην ομορφιά του. Και δεν αφαιρεί το παραμικρό από τη συναισθηματική εμπειρία.

NICCOLO MACHIAVELLI: Διότι ο λαός, θεωρώντας δεδομένη τη νίκη, όταν φθάνει η ήττα δεν τα ρίχνει στη μοίρα ή την ανικανότητα, αλλά στην άγνοια και την κακοκεφαλιά του επικεφαλής

Τότε παρουσιάσθηκε στη Σύγκλητο ο Μάρκος Σεντένιος Πένουλα, άνθρωπος ταπεινής καταγωγής -μολονότι είχε καταλάβει κάποια αξιώματα στον στρατό-, και προσφέρθηκε, εφόσον τον εξουσιοδοτούσαν, να σχηματίσει ένα στρατό με εθελοντές απ’ όλη την Ιταλία και να τους παραδώσει συντομότατα, τον Αννίβα, νεκρό ή ζώντα. Η Σύγκλητος βρήκε την απαίτηση αυτού του κατεργάρη παράτολμη, όμως, εν όψει του γεγονότος ότι αν την απέρριπταν και το μάθαινε αυτό ο όχλος, θα ξέσπαγαν ταραχές και η οργή του θα έπεφτε στους συγκλητικούς, τον εξουσιοδότησαν. Προτίμησαν να θέσουν σε κίνδυνο όσους θα τον ακολουθούσαν, παρά να ξεσηκώσουν νέα δυσαρέσκεια στο πλήθος, διότι γνώριζαν με πόση προθυμία η μάζα θα καλοδεχόταν μια τέτοια ενέργεια και πόσο δύσκολο θα ήταν να την αποτρέψουν. Αυτός. λοιπόν, o κατεργάρης, με ένα απείθαρχο και άτακτο μπουλούκι, πήγε να συναντήσει τον Αννίβα, και στην πρώτη επαφή μαζί του, ηττήθηκε και σφαγιάσθηκε μαζί με όλους τους οπαδούς του.

Στην Ελλάδα, στην πόλη των Αθηναίων, ο Νικίας, ένας άνδρας με κύρος και σοφία, εις μάτην προσπάθησε να πείσει τους κατοίκους της πόλης ότι η εισβολή στη Σικελία ήταν παραφροσύνη, με αποτέλεσμα να πάρουν μιαν απόφαση, παρά τη γνώμη όσων γνώριζαν καλύτερα, που οδήγησε στην ολοκληρωτική καταστροφή των Αθηνών.

Όταν ο Σκιπίων έγινε Ύπατος και αδημονούσε να καταλάβει την επαρχία της Αφρικής, υποσχόμενος ότι η Καρχιδών θα καταστρεφόταν πλήρως, η δε Σύγκλητος δεν συμφωνούσε, επειδή αντετίθετο σ’ αυτό α Φάβιος Μάξιμος, ο Σκιπίων απείλησε να απευθυνθεί στον λαό, διότι γνώριζε πόσο ευχαριστούσαν τον όχλο τέτοια σχέδια.

Ισχυρίζομαι, λοιπόν, ότι ο ευκολότερος τρόπος να καταστραφεί μια δημοκρατία όπου την εξουσία ασκεί o όχλος, είναι να εμπλακεί σε εγχειρήματα που φαίνονται τολμηρά και γενναία. Διότι αν o λαός μετράει σε κάτι, τότε πρέπει να τον έχεις μαζί σου, αφού και εκείνοι που έχουν αντίθετη γνώμη δεν θα μπορέσουν να κάνουν κάτι για να τον σταματήσουν. Αλλά αν αυτό καταστρέφει την πόλη, καταστρέφει ακόμη συχνότερα εκείνους, ειδικότερα, τους πολίτες που τίθενται επικεφαλής τέτοιων εγχειρημάτων. Διότι ο λαός, θεωρώντας δεδομένη τη νίκη, όταν φθάνει η ήττα δεν τα ρίχνει στη μοίρα ή την ανικανότητα, αλλά στην άγνοια και την κακοκεφαλιά του επικεφαλής. Αυτός, λοιπόν, συνήθως ή φυλακίζεται ή εξορίζεται, όπως συνέβη σε αναρίθμητους Καρχηδόνιους και Αθηναίους στρατηγούς. Δεν βοηθούν, μάλιστα, κανέναν απ’ αυτούς ούτε οι νίκες που προηγήθηκαν, αφού τις σβήνουν οι τωρινές συμφορές.

MACHIAVELLI, Η χειραγώγηση του όχλου – Οι Συνωμοσίες

Εμπεδοκλής, Κανείς τους δεν είχε θεαματικότερο τέλος

Εμπεδοκλής (490-430 π.Χ.)

Πρόκειται μάλλον για την πιο παράξενη αλλά και για την ελκυστικότερη από τις μορφές που αναφέρονται ως προσωκρατικοί. Και σίγουρα κανείς τους δεν είχε θεαματικότερο τέλος. Όπως επισημαίνει ο Πλούταρχος, με την αποχώρηση του Εμπεδοκλή η φιλοσοφία βρέθηκε σε αναταραχή, κυκλοφορούν δε άφθονες ιστορίες για τη μεταμόρφωσή του σε θεό.

Ο Εμπεδοκλής έγραψε δύο έμμετρα έργα, εκτενή κάποτε μα όχι πια, τα Περί φύσεως και Καθαρμοί. Έλεγε πως ήταν «άφθαρτος θεός, όχι πια θνητός». Ο Διογένης τον περιγράφει να φοράει πανάκριβη πορφύρα με χρυσαφένιο ζωνάρι, μπρούντζινα σανδάλια και δάφνινο «στέμμα δελφικό». Είχε πυκνά μαλλιά, κρατούσε πάντοτε μπαστούνι και διέθετε ακολουθία ολόκληρη από νεαρούς που τον φρόντιζαν. Μας φέρνει στο νου κάτι από μάγο, από ιερέα, μα και από τσαρλατάνο. Πάντως δεν έπαψε ποτέ να θεωρείται ριζοσπάστης στις πολιτικές του θέσεις και ταυτιζόταν με τη δημοκρατία. Λέγεται, μάλιστα, ότι έπεισε τους συμπολίτες του στον Ακράγαντα της Σικελίας να καταργήσουν τους διαχωρισμούς και να καλλιεργήσουν την πολιτειακή ισότητα.

Σ’ ένα από τα εκτενέστερα σωζόμενα αποσπάσματα του έργου του ο θάνατος αναφέρεται ως «μέγας εκδικητής». Σύμφωνα με τον θρύλο, κάποτε κράτησε ζωντανή επί τριάντα μέρες μια γυναίκα που δεν ανάσαινε ούτε είχε σφυγμό. Ο Αέτιος του αποδίδει την άποψη ότι ο ύπνος ήταν απόρροια της ψύξης του αίματος και ότι ο θάνατος επέρχεται όταν αυτό χάσει εντελώς τη θερμότητα του. Αφού λοιπόν η ζέστη είναι ο φορέας της ζωής, το καλύτερο μέρος για να τερματίσει ο Εμπεδοκλής την αναζήτηση της αθανασίας ήταν η φωτιά ενός ηφαιστείου. Κι όπως ιστορούν, φόρεσε τα καλά του και ρίχτηκε εκούσια στην Αίτνα, επιβεβαιώνοντας τις φήμες ότι είχε θεϊκή υπόσταση. Η αλήθεια όμως διαπιστώθηκε αργότερα, όταν στην πλαγιά του ηφαιστείου βρέθηκε το ένα από τα μπρούντζινα σανδάλια του που είχαν φτύσει έξω οι φλόγες.

Υπάρχουν και άλλες ιστορίες για το θάνατο του Εμπεδοκλή, όχι τόσο συναρπαστικές: λένε πως έφυγε από τη Σικελία για την Ελλάδα και δε γύρισε ποτέ, ότι έσπασε το γοφό του πηγαίνοντας σε μια γιορτή και πέθανε από κάποια επακόλουθη αρρώστια, ότι γλίστρησε στη θάλασσα και πνίγηκε λόγω γηρατειών.

Το ότι στο πρόσωπό του συνδυάζονταν η μυστικιστική ύβρις και ο πολιτικός ριζοσπαστισμός ώθησε περίπου είκοσι δύο αιώνες αργότερα -στον απόηχό του ενθουσιασμού αλλά και της απογοήτευσης που προκάλεσε η Γαλλική Επανάσταση- το σπουδαίο Γερμανό φιλόσοφο και ποιητή Φρίντριχ Χαίλντερλιν να γράψει το έμμετρο δράμα Ο θάνατος του Εμπεδοκλή. Η εξαιρετική αυτή σύγχρονη τραγωδία γράφτηκε σε τρεις διαφορετικές εκδοχές στα τέλη της δεκαετίας του 1790, έμεινε όμως ημιτελής και δεν εκτιμήθηκε όσο της άρμοζε. Ο Χαίλντερλιν αποκαλεί «μεθυσμένο με θεό» τον Εμπεδοκλή και του αναγνωρίζει σαφώς ότι ήταν θρησκευτικός μεταρρυθμιστής και πολιτικός επαναστάτης. Ο θάνατος «στην ύψιστη πυρά», όπως την αποκαλεί ο Χαίλντερλιν, γίνεται αντιληπτός ως θυσία στη φύση και ως παραδοχή ότι υπάρχει μια δύναμη ανώτερη από την ανθρώπινη ελευθερία: η ειμαρμένη.

Ο Εμπεδοκλής περιγράφεται πάντοτε ως φυσιογνωμία σοβαρή και αρχοντική, πράγμα που αρκούσε στο Λουκιανό για να τον κάνει ρεζίλι στους Νεκρικούς Διαλόγους, όπου τον δείχνει να κατεβαίνει στον Άδη «μισοκαμένος από την Αίτνα». Όταν ο κυνικός Μένιππος τον ρωτάει τι τον ώθησε να βουτήξει στον κρατήρα, εκείνος αποκρίνεται: «Μια μελαγχολία». Πράγμα που προκαλεί την έκρηξη του Μένιππου:

Όχι! Ματαιοδοξία ήταν- κι έπαρση· και μπόλικη ανοησία- αυτά σ’ έκαψαν ολόκληρο, απ’ την κορφή ως τα νύχια – και καλά σου έκαναν!

Μόνο αν ξεκινούν όλοι από το ίδιο σηµείο εκκίνησης μπορούμε να πούμε ότι οι νικητές του αγώνα, αξίζουν τα έπαθλά τους

Ο Τζων Ρωλς παρουσιάζει το επιχείρηµα της ηθικής αυθαιρεσίας συγκρίνοντας διάφορες αντίπαλες θεωρίες δικαιοσύνης, µε πρώτη τη φεουδαρχική αριστοκρατία. Στις µέρες µας κανείς δεν υπερασπίζεται τη δικαιοσύνη των φεουδαρχικών αριστοκρατιών ή του συστήµατος των καστών. Αυτά τα συστήµατα είναι άδικα, όπως παρατηρεί ο Ρωλς, γιατί κατανέµουν το εισόδημα, τον πλούτο, τις ευκαιρίες και την εξουσία µε κριτήριο τα τυχαία χαρακτηριστικά µε τα οποία γεννιόμαστε. Αν γεννηθείς αριστοκράτης, έχεις δικαιώµατα και εξουσίες που δεν διαθέτουν όσοι γεννιούνται δούλοι. Αλλά οι περιστάσεις της γέννησής σου δεν είναι δικό σου επίτευγμα. Είναι άδικο λοιπόν να εξαρτώνται οι προοπτικές της ζωής σου απὀ αυτό το αυθαίρετο γεγονός.

Οι κοινωνίες της αγοράς διορθώνουν αυτή την αυθαιρεσία, ως έναν βαθµό τουλάχιστον. Ανοίγουν ευκαιρίες σταδιοδρομίας σε όσους έχουν τα απαραίτητα ταλέντα, και διασφαλίζουν την ισότητα ενώπιον του νόµου. Κατοχυρώνονται οι ίσες βασικές ελευθερίες των πολιτών, και η κατανομή του εισοδήματος και του πλούτου καθορίζεται από την ελεύθερη αγορά.

Το σύστημα αυτό -μια ελεύθερη αγορά µε τυπική ισότητα ευκαιριών- εκφράζει την ελευθεριακή θεωρία της δικαιοσύνης. Συνιστά πρόοδο έναντι των φεουδαρχικών κοινωνιών και των κοινωνιών των καστών, καθώς απορρίπτει τις παγιωμένες ιεραρχίες της γένεσης. Νομικά, επιτρέπει σε όλους να προσπαθήσουν και να ανταγωνιστούν τους άλλους. Στην πράξη, ωστόσο, οι ευκαιρίες µπορεί να απέχουν πολύ από την ισότητα.

Όσοι έχουν οικογένειες που τους υποστηρίζουν και µια καλή εκπαίδευση διαθέτουν προφανή πλεονεκτήματα έναντι των υπολοίπων. Το ότι επιτρέπεται σε όλους να λάβουν µέρος στον αγώνα είναι κάτι θετικό. Αλλά, αν οι δρομείς ξεκινούν από διαφορετικές αφετηρίες, ο αγώνας δεν είναι δίκαιος. Γι’ αυτό, όπως υποστηρίζει ο Ρωλς, η κατανομή του εισοδήµατος και του πλούτου που προκύπτει από µια ελεύθεϱη αγορά µε τυπική ισότητα ευκαιριών δεν µπορεί να θεωρήθεί δίκαια. Η εμφανέστερη αδικία του ελευθεριακού συστήµατος είναι «ότι επιτρέπει σε παράγοντες τόσο αυθαίρετους από ηθική σκοπιά να επηρεάζουν, µε ακατάλληλο τρόπο, τα διανεµητικά μερίδια».

Ένας τρόπος για να διορθώσουμε αυτή την αδικία είναι να διορθώσουμε τα κοινωνικά και οικονομικά µειονεκτήµατα. Μια δίκαιη αξιοκρατία κινείται σε αυτή την κατεύθυνση προχωρώντας πέρα απὀ την απλή τυπική ισότητα ευκαιριών. Απομακρύνει τα εµπόδια που δυσχεραίνουν την επιτυχία προσφέροντας ίσες εκπαιδευτικές ευκαιρίες, έτσι ώστε όσοι προέρχονται από φτωχές οικογένειες να μπορούν να ανταγωνιστούν επί ίσοις όροις όσους προέρχονται από πιο προνομιούχα περιβάλλοντα. Θεσπίζει προγράµµατα κοινωνικής πρόνοιας για τα παιδιά χαμηλόμισθων οικογενειών, προγράμματα διατροφής και υγειονομικής περίθαλψης των παιδιών, προγράµµατα εκπαίδευσης και επαγγελματικής κατάρτισης – ό,τι είναι απαραίτητο ώστε να φτάσουν όλοι, ανεξάρτητα από την ταξική ή την οικογενειακή τους προέλευση, στο ίδιο σηµείο εκκίνησης. Σύμφωνα µε την αξιοκρατική αντίληψη, η κατανομή του εισοδήματος και του πλούτου που προκύπτει από µια ελεύθερη αγορά είναι δίκαιη, αλλά µόνο αν όλοι έχουν την ίδια ευκαιρία να αναπτύξουν τα ταλέντα τους. Μόνο αν ξεκινούν όλοι από το ίδιο σηµείο εκκίνησης μπορούμε να πούμε ότι οι νικητές του αγώνα, αξίζουν τα έπαθλά τους.

Ο Ρωλς πιστεύει ότι η αξιοκρατική αντίληψη διορθώνει ορισμένα ηθικά αυθαίρετα πλεονεκτήματα, αλλά απέχει και πάλι απὀ το δίκαιο. Γιατί, ακόµη και αν κατορθώσουµε να τους φέρουμε όλους στο ίδιο σηµείο εκκίνησης, είναι λίγο πολύ προβλέψιµο ποιος θα κερδίσει τον αγώνα ταχύτεροι δροµείς. Αλλά όσοι τρέχουν γρήγορα δεν το έχουν κατορθώσει αυτό αποκλειστικά και µόνο µε τη δική τους προσπάθεια. Η ικανότητά τους αυτή είναι ηθικά τυχαία όπως και η γέννηση ενός ατόμου σε µια εύπορη οικογένεια. «Ακόμη και αν καταφέρει να εξαλείψει πλήρως την επίδραση των κοινωνικών τυχαιοτήτων», όπως γράφει ο Ρωλς, το αξιοκρατικό σύστηµα «εξακολουθεί να επιτρέπει τον καθορισμό της διανοµής του πλούτου και του εισοδήµατος από τη φυσική διανοµή ικανοτήτων και ταλέντων».

Αν ο Ρωλς έχει δίκιο, ακόµη και µια ελεύθερη αγορά που λειτουργεί σε µια κοινωνία µε ίσες εκπαιδευτικές ευκαιρίες δεν οδηγεί στη δίκαιη κατανομή του εισοδήµατος και του πλούτου. Ο λόγος: «Τα διανεµητικά μερίδια κρίνονται απὀ την κλήρωση ενός Φυσικού λαχείου, δηλαδή από µια έκβαση πιο αυθαίρετη από ηθική σκοπιά. Δεν υπάρχει κανένας λόγος ο προσδιορισμός της διανομής του εισοδήματος και του πλούτου από τη διανοµή των φυσικών χαρισµάτων να επιτρέπεται περισσότερο σε σχέση με τον προσδιορισμό από την ιστορική και κοινωνική τυχαιότητα».

Ο Ρωλς συμπεραίνει ότι η αξιοκρατική αντίληψη περί δικαιοσύνης πάσχει (αλλά σε μικρότερο βαθμό) για τον ίδιο λόγο που πάσχει και η ελευθεριακή αντίληψη- και οι δύο βασίζουν τα κατανεμόµενα μερίδια σε παράγοντες που είναι ηθικά αυθαίρετοι. «Από τη στιγµή που προβληματιζόμαστε για την επιρροή είτε των κοινωνικών είτε των φυσικών τυχαιοτήτων στον καθορισµό των διανεµητικών µεριδίων, αν το καλοσκεφτούµε, εφόσον µας ενοχλεί το ένα, είµαστε υποχρεωμένοι να µας ενοχλεί και το άλλο. Από ηθική σκοπιά και τα δύο φαίνονται εξίσου αυθαίρετα».

Ο Ρωλς υποστηρίζει ότι, αν παρατηρήσουμε την ηθική αυθαιρεσία που χαρακτηρίζει τόσο την ελευθεριακή όσο και την αξιοκρατική θεωρία της δικαιοσύνης, θα απαιτήσουμε οπωσδήποτε µια πιο εξισωτική αντίληψη. Αλλά ποια θα μπορούσε να είναι αυτή η αντίληψη; Η διόρθωση των άνισων εκπαιδευτικών ευκαιριών διαφέρει από τη διόρθωση των άνισων έμφυτων ικανοτήτων. Αν µας ενοχλεί το γεγονός ότι ορισμένοι δρομείς είναι ταχύτεροι από άλλους, θα πρέπει να υποχρεώσουµε τους προικισµένους δρομείς να φορούν µολυβένια παπούτσια; Ορισμένοι επικριτές του εξισωτισμού πιστεύουν ότι η µόνη εναλλακτική δυνατότητα πέρα από την αξιοκρατική κοινωνία της αγοράς είναι η ισοπεδωτική ισότητα που βάζει εμπόδια στους ταλαντούχους.

Ένας εξισωτικός εφιάλτης

Ο «Harrison Bergeron», ένα διήγηµα του Kurt Vonnegut, Jr., εκφράζει αυτή την ανησυχία µέσα απὀ µια δυστοπία επιστηµονικής φαντασίας. «Ήταν το έτος 2084». ξεκινά η ιστορία.

«και όλοι ήταν επιτέλους ίσοι… Κανείς δεν ήταν εξυπνότερος από κανέναν άλλο. Κανείς δεν ήταν ωραιότερος από τους άλλους. Κανείς δεν ήταν δυνατότερος ή γρηγορότερος από κανέναν άλλο». Αυτή η απόλυτη ισότητα επιβλήθηκε από τα ὁργανα του Στρατηγού Εμποδιστή των Ηνωμένων Πολιτειών. Όσοι πολίτες διέθεταν νοημοσύνη άνω του μέσου όρου ήταν υποχρεωμένοι να φορούν ραδιοφωνικές συσκευές νοητικής παρεμπόδισης στα αυτιά τους. Κάθε είκοσι περίπου δευτερόλεπτα, ένας κυβερνητικός πομπός θα τους μετέδιδε έναν οξύ ήχο για να τους εμποδίσει “να εκμεταλλευθούν το άδικο πλεονέκτημα του μυαλού τους”.

Ο Harrison Bergeron, δεκατεσσάρων ετών, είναι ασυνήθιστα όμορφος και προικισμένος, κι έτσι έπρεπε να φέρει ισχυρότερες συσκευές παρεµπόδισης απ’ ό,τι οἱ περισσότεροι άλλοι. Αντί για το µικρό ραδιόφωνο στο αυτί, «φορούσε ένα φοβερό ζευγάρι ακουστικών και γυαλιά µε παχείς κυµατώδεις φακούς». Για να κρύβει την ωραία του εµφάνιση, ο Harrison έπρεπε να φοράει «μια κόκκινη πλαστική  µπάλα στη μύτη, να έχει ξυρισμένα τα φρύδια του και να καλύπτει τα ίσια λευκά του δόντια µε μαύρα σηµάδια και κακόσχηµες προσθήκες». Και για να περιοριστεί η φυσική του δύναμη, έπρεπε να κουβαλά πάνω του, όταν βάδιζε, βαριά μέταλλα. «Στον αγώνα της ζωής, ο Harrison κουβαλούσε εκατόν πενήντα κιλά».

Μια µέρα ο Harrison πετάει τα εµπόδιά του προβαίνοντας σε µια πράξη αντίστασης κατά της εξισωτικής τυραννίας. Δεν θέλω να αποκαλύψω το τέλος της ιστορίας. Έχει γίνει σαφές ήδη ότι η ιστορία του Harrison εκφράζει γλαφυρά µια κριτική που προβάλλεται συχνά κατά των εξισωτικών θεωριών της δικαιοσύνης.

Η θεωρία περί δικαιοσύνης του Ρωλς δεν είναι ευάλωτη, ωστόσο, σε αυτή την κριτική. Δείχνει ότι µια ισοπεδωτική ισότητα δεν είναι η µόνη εναλλακτική δυνατότητα πέρα από την αξιοκρατική κοινωνία της αγοράς. Η εναλλακτική πρόταση του Ρωλς, την οποία ονομάζει αρχή της διαφοράς, διορθώνει την άνιση κατανομή των ταλέντων και των προικοδοτήσεων χωρίς να παρεμποδίζει τους ταλαντούχους. Πώς; Ενθαρρύνει τους προικισµένους να αναπτύξου και να ασκήσου τα ταλέντα τους, αλλά µε τον όρο ότι όταν οι ανταμοιβές που εξασφαλίζουν με αυτά τα ταλέντα στην αγορά θα ανήκουν σε όλη την κοινότητα. Μην εµποδίζετε τους καλύτερους δρομείς- αφήστε τους να τρέξουν και να δώσουν τον καλύτερο εαυτό τους. Αναγνωρίστε απλώς εξαρχής ότι τα κέρδη δεν ανήκουν µόνο σε αυτούς, αλλά θα πρέπει να τα μοιράζονται με όσους δεν έχουν παρόμοια χαρίσματα.

Αν και η αρχή της διαφοράς δεν απαιτεί µια ίση κατανοµή του εισοδήματος και του πλούτου, η βαθύτερη ιδέα της εκφράζει ένα ισχυρό εξισωτικό όραμα που μπορεί να εμπνεύσει.

J.-J. Rousseau: εκείθεν της διαφθοράς και της κοινωνικής ανισότητας

Ζαν-Ζακ Ρουσσώ: 1712–1778

Η ισοσθένεια ατόμου και κοινότητας

§1

Είναι γνωστό πως η απερίγραπτη διαφθορά της, κατά τα άλλα, «πολιτισμένης» κοινωνίας αποτελούσε ικανή αποκάλυψη, για τον Ρουσσώ, ώστε να στρέψει το ενδιαφέρον του στην αναζήτηση μιας εγγενούς προς τη φύση του ανθρώπου αρμονικής ζωής: απλής, μοναδικής, μοναχικής και συγχρόνως άκρως κοινωνικής. Ως φαίνεται, ο φιλόσοφος κατάλαβε έγκαιρα πως το φαινόμενο της διαφθοράς δεν είναι ένα εφήμερο και παροδικό φαινόμενο της κοινωνικο-πολιτικής ζωής των λαών, αλλά, λιγότερο ή περισσότερο, σύμφυτο με τη λειτουργική φυσιογνωμία αυτής της ζωής. Εξάλλου, ως ένας από τους πιο ακαταμάχητους θεωρητικούς της Γαλλικής Επανάστασης, θέτει με οξύτητα όλα τα μεγάλα ζητήματα του καιρού του, που εξακολουθούν να απασχολούν και τη σύγχρονη εποχή στην αναλογική απόχρωση των δικών της αναγκών. Τα ερωτήματα του μεγάλου αυτού στοχαστή γύρω από την έμφυτη κοινωνικοποίηση του ανθρώπου, από την πρόοδο και τον πολιτισμό ως απόλυτες αξίες κ.α., τίθενται και πάλι στην ημερήσια διάταξη της σύγχρονης σκέψης. Αρκεί κανείς να μιλάει, έτσι γενικά, για κοινωνικοποίηση ανθρώπων και πραγμάτων, για ελεύθερη βούληση και δημιουργική πράξη, χωρίς τη συγκεκριμένη και γι’ αυτό ουσιαστική χάραξη κατεύθυνσης προς την ελεύθερη κοινότητα των άμεσα ελεύθερων ατόμων;

§2

Επιχειρώντας να σκεφτεί πάνω στη φυσική κατάσταση και το φυσικό δίκαιο, ο Ρουσσώ διακρίνει μια αληθινή άβυσσο ανάμεσα στη φυσική κατάσταση και την πολιτική κοινωνία. Η πρώτη τίθεται πάντοτε ως αναγκαία προϋπόθεση, για να σκεφτούμε τη δεύτερη· γι’ αυτό, υποστηρίζει, εάν δεν γνωρίζουμε τίποτα το ακριβές για τη φύση της φυσικής κατάστασης του ανθρώπου, δηλαδή σχετικά με το «τι είναι έμφυτο και τι τεχνητό στην παρούσα φύση του ανθρώπου» (Λόγος για την ανισότητα…), οφείλουμε να σχηματίσουμε κάποιες συγκεκριμένες ιδέες επ’ αυτής, οι οποίες θα μας επιτρέπουν μια ορθή αποτίμηση της παρούσας κατάστασής μας ως ανθρώπων: θα καταδεικνύουν τα πραγματικά θεμέλια της πολιτικής κοινωνίας. Κατ’ αυτή τη συλλογιστική, ο Ρουσσώ αποδέχεται τη σημερινή πολιτική κοινωνία ως μια συμβατική συνθήκη συνύπαρξης και συλλογικής έκφρασης των ανθρώπων, η οποία όμως δεν ανταποκρίνεται, με κανένα τρόπο, στην αρχέγονα ελεύθερη φυσική κατάσταση του ανθρώπου. Ταυτόχρονα επιδιώκει να κατανοεί τούτη τη φυσική κατάσταση όχι με βάση εντυπώσεις, ιδέες, παραστάσεις ή νοητικές αφαιρέσεις που μας παρέχει η σύγχρονη πολιτική κοινωνία· δηλαδή όχι ως μια άλλη όψη της αστικής κοινωνίας των πολιτών και των πολιτικών, αλλά ως ένα είδος υποθετικής σύλληψης, με βάση την οποία δύναται να ανασυγκροτηθεί η αληθινή ιστορία του ανθρώπινου κόσμου.

§3

Η σημασία μιας τέτοιας σύλληψης έγκειται, μεταξύ άλλων, στο γεγονός ότι οδηγεί τη σύγχρονη σκέψη πέρα από κάθε δογματική απόφανση ότι τη σημερινή αστική κοινωνία μάς την έχει πέμψει ο θεός και ως τέτοια είναι αδιαπραγμάτευτη. Η σύλληψη αυτή κλονίζει συθέμελα την τεχνητή συλλογικότητα της αστικής κοινωνίας. Μια συλλογικότητα, που δίνει στους οικονομικά ισχυρούς την εξουσία πάνω στους ανίσχυρους και μεταποιεί τους τελευταίους σε υποζύγια. Η ως άνω υποθετική σύλληψη σκιαγραφεί τον πρωτόγονο άνθρωπο ως αυτάρκη, ως μη εξαρτώμενο από τους συνανθρώπους του, ως απαλλαγμένο από τα φοβερά πάθη του –τεχνικού κυρίως– πολιτισμού. Το ζητούμενο εδώ δεν είναι η απεικόνιση της αυθεντικής φυσικής κατάστασης του ανθρώπου, αλλά η μέσω μιας τέτοιας αξιό-λογης απεικόνισης κατάδειξη της κοινωνικής ανισότητας των σημερινών ανθρώπων. Τι καταδεικνύει λοιπόν; Πως η εν λόγω ανισότητα ξεκίνησε με την καθίδρυση της κοινωνικής μας σχέσης στη βάση της ατομικής ιδιοκτησίας. Από τότε, παρατηρεί εμφατικά ο φιλόσοφος, που ο πρώτος περιέφραξε ένα χωράφι και είπε: «αυτό είναι δικό μου», υπογράφηκε η ιδρυτική πράξη της πολιτικής κοινωνίας. Οι συνέπειες έκτοτε μιας γενικευμένης ιδιοποίησης, στο πλαίσιο της αστικής πολιτικής κοινωνίας, ήταν οι πόλεμοι, οι φόνοι, τα εγκλήματα και πάσης φύσεως αθλιότητες, που αντιβαίνουν στη φύση της φυσικής κατάστασης των ανθρώπων.

§4

Τι προτείνει εν τέλει ο Ρουσσώ; Η ως άνω υποθετική σύλληψη, ως υπόθεση φιλοσοφικής εργασίας, δεν καθήλωσε τη σκέψη του σε μια απλώς ρομαντική διαφυγή από το υπάρχον. Απεναντίας, του επέτρεψε να διαπιστώσει πως ο σημερινός άνθρωπος ταξιδεύει μαζί με τους συνανθρώπους του το χωρίς επιστροφή ταξίδι της προόδου και του πολιτισμού· γι’ αυτό, το μόνο ρεαλιστικό είναι μια νέα ομόφωνη σύμβαση, την οποία αποκάλεσε κοινωνικό συμβόλαιο. Τι επιζητεί με τη νέα τούτη σύλληψη του κοινωνικού συμβολαίου; Την ανάδειξη της μοναδικότητας του ατόμου μέσα από την ταυτόχρονη ανάδειξη μιας ελεύθερης κοινότητας των ανθρώπων. Στο κοινωνικό συμβόλαιο, για παράδειγμα, διαβάζουμε πως η μορφή συνένωσης των ανθρώπων πρέπει να είναι τέτοια, ώστε με όλη τη δύναμη της κοινότητας να προστατεύεται το πρόσωπο και τα αγαθά του, παράλληλα δε, μέσα στην ενότητα των ανθρώπων-προσώπων, το κάθε μέλος να υπακούει μόνο στον εαυτό του και να απολαμβάνει πλήρως την ατομική του ελευθερία, όπως και πριν. Το κοινωνικό συμβόλαιο, απ’ αυτή την άποψη, είναι αφενός η πράξη–συμβόλαιο συνένωσης των ανθρώπων σε κοινότητα και αφετέρου η πράξη-συμβόλαιο ελεύθερης ύπαρξης των ατόμων μέσα σε τούτη την κοινότητα· πρόκειται δηλαδή για συμβόλαιο ανάμεσα σε συμβαλλόμενα μέρη με ίδια δικαιώματα και υποχρεώσεις, χωρίς ηγεμονεύσεις και χαρισματικές εξαιρέσεις.

§5

Το μεγαλειώδες αυτού του συμβολαίου συνοψίζεται λοιπόν σε τούτο: η ελεύθερη κοινότητα αναδεικνύεται εν ταυτώ με τη συγκρότηση ελεύθερων ατόμων και πέραν κάθε ηγεμονικής βλέψης της μιας ή της άλλης πλευράς: το συλλογικό σώμα, γράφει ο Ρουσσώ, πρέπει να αποτελείται από τόσα μέλη όσες και οι ψήφοι της συνέλευσης. Αυτό που θέλει να αποτρέψει με τη σκέψη του είναι η πάσης φύσεως υποταγή της ατομικότητας στη μια ή την άλλη μορφή εξουσίας και κυριαρχίας, ακόμη κι αν αυτή η εξουσία ευαγγελίζεται το γενικό καλό. Στην πράξη κάθε μορφή κυριαρχίας αντιμετωπίζει το ενικό άτομο ως αριθμητική μονάδα και όχι ως πρόσωπο, με αποτέλεσμα να το ρίχνει εκάστοτε σε νέα δεσμά και να το μετατρέπει σε υπήκοο. Κάτι σαν αυτό που συμβαίνει σήμερα με τις ιδεολογικές αυταπάτες ή εξαπατήσεις της μαζικής δημοκρατίας ή της καθεστωτικής «αριστεράς»: όλες οι συνιστώσες βαπτίζουν τη δική τους αναρρίχηση στην εξουσία ως καθίδρυση μιας ελεύθερης κοινότητας των ανθρώπων, η οποία με τη σειρά της θα «υπερασπιστεί» τη μοναδικότητα και την ελευθερία του ατόμου. Στην ουσία, η συγκεκριμένη καθεστωτική λογική αυτής της «αριστεράς» είναι μια νέα εσχατολογία, με άμεση συνέπεια την κατασκευή νέων Φύρερ, που θα εμφανίζονται ως λυτρωτές της περιφρονημένης προσωπικότητας των ατόμων και θα μιλούν ριζοσπαστικά, αλλά θα ενεργούν μόνο συντηρητικά έως σκοταδιστικά: θα περιθωριοποιούν τη μονάδα και θα διαφθείρουν την ομάδα.

ΘΕΟΦΡΑΣΤΟΣ: Χαρακτῆρες (22.1-22.13) - ΑΝΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ

ΚΒ'. ΑΝΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ

[22.1] [Ἡ δὲ ἀνελευθερία ἐστὶν ἀπουσία φιλοτιμίας δαπάνην ἐφελκούσης,]
[22.2] ὁ δὲ ἀνελεύθερος τοιοῦτός τις, οἷος νικήσας τραγῳδοῖς ταινίαν ἀναθεῖναι ξυλίνην τῷ Διονύσῳ ἐπιγράψας μόνον αὐτοῦ τὸ ὄνομα.
[22.3] καὶ ἐπιδόσεων γινομένων ἐν τῷ δήμῳ, ἀναστὰς σιωπῇ ἐκ τοῦ μέσου ἀπελθεῖν.
[22.4] καὶ ἐκδιδοὺς αὑτοῦ θυγατέρα τοῦ μὲν ἱερείου πλὴν τῶν ἱερεωσύνων τὰ κρέα ἀποδόσθαι, τοὺς δὲ διακονοῦντας ἐν τοῖς γάμοις οἰκοσίτους μισθώσασθαι.
[22.5] καὶ τριηραρ‹χῶν τὰ μὲν τοῦ› κυβερνήτου στρώματα αὑτῷ ἐπὶ τοῦ καταστρώματος ὑποστόρνυσθαι, τὰ δὲ αὑτοῦ ἀποτιθέναι.
[22.6] καὶ τὰ παιδία δὲ δεινὸς μὴ πέμψαι εἰς διδασκάλου, ὅταν ᾖ [τοῦ ἀποτιθέναι καὶ τὰ παιδία] Μουσεῖα, ἀλλὰ φῆσαι κακῶς ἔχειν, ἵνα μὴ συμβάλωνται.
[22.7] καὶ ἐξ ἀγορᾶς δὲ ὀψωνήσας αὐτὸς φέρειν τὰ κρέα καὶ τὰ λάχανα ἐν τῷ προκολπίῳ.
[22.8] καὶ ἔνδον μένειν, ὅταν ἐκδῷ θοἰμάτιον ἐκπλῦναι.
[22.9] καὶ φίλου ἔρανον συλλέγοντος καὶ διειλεγμένου αὐτῷ, προσιόντα προϊδόμενος ἀποκάμψας ἐκ τῆς ὁδοῦ τὴν κύκλῳ οἴκαδε πορευθῆναι.
[22.10] καὶ τῇ γυναικὶ δὲ τῇ ἑαυτοῦ προῖκα εἰσενεγκαμένῃ μὴ πρίασθαι θεράπαιναν, ἀλλὰ μισθοῦσθαι εἰς τὰς ἐξόδους ἐκ τῆς γυναικείας παιδίον τὸ συνακολουθῆσον.
[22.11] καὶ τὰ ὑποδήματα παλιμπήξει κεκαττυμένα φορεῖν καὶ λέγειν ὅτι κέρατος οὐδὲν διαφέρει. [22.12] καὶ ἀναστὰς τὴν οἰκίαν καλλῦναι καὶ τὰς κλίνας ἐκκορίσαι.
[22.13] καὶ καθεζόμενος παραστρέψαι τὸν τρίβωνα, ὃν αὐτὸν φορεῖ.

***

22. Ο ΤΣΙΓΚΟΥΝΗΣ

[22.1] [Τσιγκουνιά είναι η έλλειψη επιθυμίας για τιμές που προϋποθέτουν το ξόδεμα χρημάτων,] [22.2] ενώ ο τσιγκούνης το είδος του ανθρώπου που, αν νικήσει σε διαγωνισμό τραγωδίας, αφιερώνει μια ξύλινη λωρίδα στο Διόνυσο χαράζοντας πάνω της μόνο το όνομά του.
[22.3] Όταν διενεργούνται εθελοντικές εισφορές στη συνέλευση του λαού, σηκώνεται σιωπηλά και φεύγει από τη μέση.
[22.4] Όταν παντρεύει τη θυγατέρα του, πουλά όλα τα κρέατα από το ιερό σφάγιο, εκτός από τη μερίδα του ιερέα, ενώ το προσωπικό υπηρεσίας για το γάμο το νοικιάζει με τον όρο να φέρει το δικό του φαγητό.
[22.5] Όταν είναι επικεφαλής σε μια τριήρη, το στρώμα του κυβερνήτη του πλοίου το απλώνει για τον εαυτό του στο κατάστρωμα, ενώ το δικό του το βάζει στην άκρη.
[22.6] Είναι ικανός να μη στείλει τα παιδιά του στο σχολείο την ημέρα της γιορτής των Μουσών, με την πρόφαση ότι δήθεν είναι άρρωστα, για να μη συνεισφέρουν στα έξοδα της γιορτής.
[22.7] Όταν έχει κάνει τα ψώνια του από την αγορά, μεταφέρει μόνος του τα κρέατα και τα λαχανικά στη δίπλα του ενδύματός του.
[22.8] Κάθεται μέσα στο σπίτι, όταν έχει δώσει το ρούχο του για πλύσιμο.
[22.9] Όταν κάποιος φίλος του συγκεντρώνει χρήματα για δάνειο και έχει συζητήσει το θέμα μαζί του, αν προλάβει και τον δει να πλησιάζει, βγαίνει από το δρόμο του και πηγαίνει σπίτι κάνοντας τον κύκλο.
[22.10] Στη γυναίκα του, αν και του έδωσε προίκα, δεν αγοράζει υπηρέτρια, αλλά της νοικιάζει μία από τη γυναικεία αγορά, για να την συνοδεύει κάθε φορά που αυτή βγαίνει από το σπίτι.
[22.11] Φορά παπούτσια που ο τσαγκάρης τούς κάρφωσε ξανά τη σόλα και λέει ότι είναι ανθεκτικά σαν κέρατο.
[22.12] Όταν σηκωθεί (το πρωί), καθαρίζει το σπίτι και βγάζει τους κοριούς από τα κρεβάτια.
[22.13] Όταν κάθεται, διπλώνει προς τα πάνω το φθαρμένο του πανωφόρι, το οποίο είναι και το μόνο ρούχο που φορά.