ΟΜΗΡΟΣ: Ὀδύσσεια (8.1-8.82)

Ραψωδία θ' Ὀδυσσέως σύστασις πρὸς Φαίακας

Ἦμος δ᾽ ἠριγένεια φάνη ῥοδοδάκτυλος Ἠώς,
ὄρνυτ᾽ ἄρ᾽ ἐξ εὐνῆς ἱερὸν μένος Ἀλκινόοιο,
ἂν δ᾽ ἄρα διογενὴς ὦρτο πτολίπορθος Ὀδυσσεύς.
τοῖσιν δ᾽ ἡγεμόνευ᾽ ἱερὸν μένος Ἀλκινόοιο
5 Φαιήκων ἀγορήνδ᾽, ἥ σφιν παρὰ νηυσὶ τέτυκτο.
ἐλθόντες δὲ καθῖζον ἐπὶ ξεστοῖσι λίθοισι
πλησίον· ἡ δ᾽ ἀνὰ ἄστυ μετῴχετο Παλλὰς Ἀθήνη,
εἰδομένη κήρυκι δαΐφρονος Ἀλκινόοιο,
νόστον Ὀδυσσῆϊ μεγαλήτορι μητιόωσα,
10 καί ῥα ἑκάστῳ φωτὶ παρισταμένη φάτο μῦθον·
«Δεῦτ᾽ ἄγε, Φαιήκων ἡγήτορες ἠδὲ μέδοντες,
εἰς ἀγορὴν ἰέναι, ὄφρα ξείνοιο πύθησθε,
ὃς νέον Ἀλκινόοιο δαΐφρονος ἵκετο δῶμα
πόντον ἐπιπλαγχθείς, δέμας ἀθανάτοισιν ὁμοῖος.»
15 Ὣς εἰποῦσ᾽ ὄτρυνε μένος καὶ θυμὸν ἑκάστου.
καρπαλίμως δ᾽ ἔμπληντο βροτῶν ἀγοραί τε καὶ ἕδραι
ἀγρομένων· πολλοὶ δ᾽ ἄρα θηήσαντο ἰδόντες
υἱὸν Λαέρταο δαΐφρονα. τῷ δ᾽ ἄρ᾽ Ἀθήνη
θεσπεσίην κατέχευε χάριν κεφαλῇ τε καὶ ὤμοις,
20 καί μιν μακρότερον καὶ πάσσονα θῆκεν ἰδέσθαι,
ὥς κεν Φαιήκεσσι φίλος πάντεσσι γένοιτο
δεινός τ᾽ αἰδοῖός τε, καὶ ἐκτελέσειεν ἀέθλους
πολλούς, τοὺς Φαίηκες ἐπειρήσαντ᾽ Ὀδυσῆος.
αὐτὰρ ἐπεί ῥ᾽ ἤγερθεν ὁμηγερέες τ᾽ ἐγένοντο,
25 τοῖσιν δ᾽ Ἀλκίνοος ἀγορήσατο καὶ μετέειπε·
«Κέκλυτε, Φαιήκων ἡγήτορες ἠδὲ μέδοντες,
ὄφρ᾽ εἴπω τά με θυμὸς ἐνὶ στήθεσσι κελεύει.
ξεῖνος ὅδ᾽, οὐκ οἶδ᾽ ὅς τις, ἀλώμενος ἵκετ᾽ ἐμὸν δῶ,
ἠὲ πρὸς ἠοίων ἦ ἑσπερίων ἀνθρώπων·
30 πομπὴν δ᾽ ὀτρύνει, καὶ λίσσεται ἔμπεδον εἶναι.
ἡμεῖς δ᾽, ὡς τὸ πάρος περ, ἐποτρυνώμεθα πομπήν.
οὐδὲ γὰρ οὐδέ τις ἄλλος, ὅτις κ᾽ ἐμὰ δώμαθ᾽ ἵκηται,
ἐνθάδ᾽ ὀδυρόμενος δηρὸν μένει εἵνεκα πομπῆς.
ἀλλ᾽ ἄγε νῆα μέλαιναν ἐρύσσομεν εἰς ἅλα δῖαν
35 πρωτόπλοον, κούρω δὲ δύω καὶ πεντήκοντα
κρινάσθων κατὰ δῆμον, ὅσοι πάρος εἰσὶν ἄριστοι.
δησάμενοι δ᾽ εὖ πάντες ἐπὶ κληῗσιν ἐρετμὰ
ἔκβητ᾽· αὐτὰρ ἔπειτα θοὴν ἀλεγύνετε δαῖτα
ἡμέτερόνδ᾽ ἐλθόντες· ἐγὼ δ᾽ εὖ πᾶσι παρέξω.
40 κούροισιν μὲν ταῦτ᾽ ἐπιτέλλομαι· αὐτὰρ οἱ ἄλλοι
σκηπτοῦχοι βασιλῆες ἐμὰ πρὸς δώματα καλὰ
ἔρχεσθ᾽, ὄφρα ξεῖνον ἐνὶ μεγάροισι φιλέωμεν·
μηδέ τις ἀρνείσθω· καλέσασθε δὲ θεῖον ἀοιδόν,
Δημόδοκον· τῷ γάρ ῥα θεὸς πέρι δῶκεν ἀοιδὴν
45 τέρπειν, ὅππῃ θυμὸς ἐποτρύνῃσιν ἀείδειν.»
Ὣς ἄρα φωνήσας ἡγήσατο, τοὶ δ᾽ ἅμ᾽ ἕποντο
σκηπτοῦχοι· κῆρυξ δὲ μετῴχετο θεῖον ἀοιδόν.
κούρω δὲ κρινθέντε δύω καὶ πεντήκοντα
βήτην, ὡς ἐκέλευσ᾽, ἐπὶ θῖν᾽ ἁλὸς ἀτρυγέτοιο.
50 αὐτὰρ ἐπεί ῥ᾽ ἐπὶ νῆα κατήλυθον ἠδὲ θάλασσαν,
νῆα μὲν οἵ γε μέλαιναν ἁλὸς βένθοσδε ἔρυσσαν,
ἐν δ᾽ ἱστόν τ᾽ ἐτίθεντο καὶ ἱστία νηῒ μελαίνῃ,
ἠρτύναντο δ᾽ ἐρετμὰ τροποῖς ἐν δερματίνοισι,
πάντα κατὰ μοῖραν· παρὰ δ᾽ ἱστία λευκὰ πέτασσαν.
55 ὑψοῦ δ᾽ ἐν νοτίῳ τήν γ᾽ ὅρμισαν· αὐτὰρ ἔπειτα
βάν ῥ᾽ ἴμεν Ἀλκινόοιο δαΐφρονος ἐς μέγα δῶμα.
πλῆντο δ᾽ ἄρ᾽ αἴθουσαί τε καὶ ἕρκεα καὶ δόμοι ἀνδρῶν
ἀγρομένων· πολλοὶ δ᾽ ἄρ᾽ ἔσαν νέοι ἠδὲ παλαιοί.
τοῖσιν δ᾽ Ἀλκίνοος δυοκαίδεκα μῆλ᾽ ἱέρευσεν,
60 ὀκτὼ δ᾽ ἀργιόδοντας ὕας, δύο δ᾽ εἰλίποδας βοῦς·
τοὺς δέρον ἀμφί θ᾽ ἕπον, τετύκοντό τε δαῖτ᾽ ἐρατεινήν.
Κῆρυξ δ᾽ ἐγγύθεν ἦλθεν ἄγων ἐρίηρον ἀοιδόν,
τὸν περὶ Μοῦσ᾽ ἐφίλησε, δίδου δ᾽ ἀγαθόν τε κακόν τε·
ὀφθαλμῶν μὲν ἄμερσε, δίδου δ᾽ ἡδεῖαν ἀοιδήν,
65 τῷ δ᾽ ἄρα Ποντόνοος θῆκε θρόνον ἀργυρόηλον
μέσσῳ δαιτυμόνων, πρὸς κίονα μακρὸν ἐρείσας.
κὰδ δ᾽ ἐκ πασσαλόφι κρέμασεν φόρμιγγα λίγειαν
αὐτοῦ ὑπὲρ κεφαλῆς καὶ ἐπέφραδε χερσὶν ἑλέσθαι
κῆρυξ· πὰρ δ᾽ ἐτίθει κάνεον καλήν τε τράπεζαν,
70 πὰρ δὲ δέπας οἴνοιο, πιεῖν ὅτε θυμὸς ἀνώγοι.
οἱ δ᾽ ἐπ᾽ ὀνείαθ᾽ ἑτοῖμα προκείμενα χεῖρας ἴαλλον.
αὐτὰρ ἐπεὶ πόσιος καὶ ἐδητύος ἐξ ἔρον ἕντο,
Μοῦσ᾽ ἄρ᾽ ἀοιδὸν ἀνῆκεν ἀειδέμεναι κλέα ἀνδρῶν,
οἴμης τῆς τότ᾽ ἄρα κλέος οὐρανὸν εὐρὺν ἵκανε,
75 νεῖκος Ὀδυσσῆος καὶ Πηλεΐδεω Ἀχιλῆος,
ὥς ποτε δηρίσαντο θεῶν ἐν δαιτὶ θαλείῃ
ἐκπάγλοις ἐπέεσσιν, ἄναξ δ᾽ ἀνδρῶν Ἀγαμέμνων
χαῖρε νόῳ, ὅ τ᾽ ἄριστοι Ἀχαιῶν δηριόωντο.
ὣς γάρ οἱ χρείων μυθήσατο Φοῖβος Ἀπόλλων
80 Πυθοῖ ἐν ἠγαθέῃ, ὅθ᾽ ὑπέρβη λάϊνον οὐδὸν
χρησόμενος· τότε γάρ ῥα κυλίνδετο πήματος ἀρχὴ
Τρωσί τε καὶ Δαναοῖσι Διὸς μεγάλου διὰ βουλάς.

***

Χάραζε ροδοδάχτυλη τη νέα μέρα η Χαραυγή,
όταν από την κλίνη του σηκώθηκε ο Αλκίνοος μεγαλόπνοος·
ορθός πετάχτηκε κι ο θείος Οδυσσέας, αυτός που πάτησε
της Τροίας το κάστρο.
Μαζί ξεκίνησαν, πήγαινε πρώτος ο γενναίος Αλκίνοος,
στην αγορά βαδίζοντας, χτισμένη από τους Φαίακες προς το λιμάνι,
πλάι στα καράβια.
Φτάνοντας κάθησαν στα πέτρινα, καλοξυσμένα σκαλοπάτια
παραπλήσιοι, ενώ η Αθηνά Παλλάδα κατεβαίνει
στην τειχισμένη πόλη, την όψη παίρνοντας του κήρυκα,
που υπηρετούσε τον γενναίο Αλκίνοο. Δεν είχε άλλο στον νου της
πάρεξ τον νόστο του μεγαλόψυχου Οδυσσέα,
10 γι᾽ αυτό κι έναν προς έναν τους πλησίαζε και τους μιλούσε:
«Ελάτε, σύμβουλοι των Φαιάκων κι αρχηγοί, στην αγορά,
να δείτε και να μάθετε για κάποιον ξένο
που μόλις έφτασε στο αρχοντικό του βασιλιά Αλκινόου,
παραδαρμένος στα πελάγη, κι όμως στην όψη σαν θεός.»
Μιλώντας κι ερεθίζοντας την όρεξη του καθενός, τους συγκινούσε
κι ευθύς της αγοράς τα σκαλοπάτια γέμισαν από το πλήθος
που συνέρρεε· έκθαμβοι οι πολλοί παρατηρούσαν τον πολύπειρο γιο
του Λαέρτη, που η Αθηνά τον περιέβαλε, ώμους και κεφαλή,
με τη θεσπέσια χάρη της, τον έκανε να φαίνεται
20 σαν πιο ψηλός και πιο μεστός.
Ήθελε όλοι τους να τον δεχτούν σαν φίλο,
δέος και σέβας να αισθανθούν μπροστά του, κι αυτός να φέρει
άθλους πολλούς σε πέρας, μ᾽ όσους οι Φαίακες,
μαζί του παραβγαίνοντας, θα τον δοκίμαζαν τον Οδυσσέα.
Κι όταν πια συναθροίστηκαν και βρέθηκαν συγκεντρωμένοι,
πήρε αγορεύοντας τον λόγο ο Αλκίνοος, να πει:
«Ακούστε, των Φαιάκων αρχηγοί και σύμβουλοι,
όσα μου παραγγέλλει η ψυχή στα στήθη· αυτός ο ξένος
(ποιος είναι δεν τον ξέρω) έφτασε στο παλάτι μου περιπλανώμενος,
μπορεί απ᾽ της ανατολής τα μέρη, ίσως κι από της δύσης.
30 Επιθυμεί να τον ξεπροβοδίσουμε, παρακαλεί για την ασφάλειά του·
εμείς (δεν είναι η πρώτη μας φορά) προτείνω να επισπεύσουμε
την προπομπή του. Γιατί ποιος άλλος, δυστυχής και μόνος,
έφτασε σπίτι μου κι έμεινε περιμένοντας καιρό
με τον καημό της προπομπής του;
Ας ρίξουμε λοιπόν στην άγια θάλασσα μαύρο καράβι
πρωτοτάξιδο· να ξεχωρίσουν και πενήντα δύο αγόρια
διαλεχτά στην πόλη, άριστοι και δοκιμασμένοι ναυτικοί.
Δέσετε πρώτα τα κουπιά σας στους σκαρμούς με τάξη,
ύστερα βγείτε στη στεριά κι ελάτε κατευθείαν σπίτι μου,
σας περιμένει γεύμα· αναλαμβάνω εγώ το χρέος να προσφέρω
πλούσιο δείπνο σ᾽ όλους —
40 αυτή είναι η εντολή μου για τα νέα παιδιά.
Οι άλλοι, που το χέρι σας κρατεί ραβδί βασιλικό,
είστε προσκαλεσμένοι τώρα αμέσως στο παλάτι,
να υποδεχτούμε στη μεγάλη αίθουσα τον ξένο επίσημα —
παρακαλώ μην αρνηθεί κανείς.
Καλέσετε και τον Δημόδοκο, τον θείο αοιδό, που ένας θεός
του χάρισε του τραγουδιού τη χάρη, να μας τέρπει
όπου και όπως τον παρακινεί ο πόθος του να τραγουδήσει.»
Μιλώντας, πρώτος κίνησε κι ακολουθούσαν όσοι
κρατούν ραβδί βασιλικό· στο μεταξύ τρέχοντας έφυγε κι ο κήρυκας
να βρει τον θείο τραγουδιστή.
Τότε ξεχώρισαν πενήντα δύο έφηβοι και, καταπώς τους είχε
παραγγείλει ο Αλκίνοος, προχώρησαν στο ακροθαλάσσι
του ατρύγητου πελάγου. Κι όταν κατέβηκαν στη θάλασσα,
50 όπου και βρήκαν το καράβι,
το μαύρο πλοίο σέρνουν στα άπατα νερά,
στο μαύρο πλοίο στήνουν κατάρτι κι άρμενα, πέρασαν
στις δερμάτινες θηλιές κουπιά, όλα τους στη σειρά, σήκωσαν
τα λευκά πανιά, κι εκεί που το νερό βαθαίνει
αραξοβόλησαν.
Ύστερα κίνησαν για το λαμπρό παλάτι του σοφού Αλκινόου·
είχε γεμίσει ο μαζεμένος κόσμος κλειστές αυλές,
αίθουσες σκεπαστές, μεγάλες κάμαρες·
κι ήσαν πολλοί οι γεροντότεροι κι οι νέοι που έσμιξαν.
Για χάρη τους ο Αλκίνοος παράγγειλε να σφάξουν
δώδεκα αρνιά, δυο βόδια με τα πόδια τους στριφτά,
60 κι οχτώ θρεμμένους χοίρους με δόντια κάτασπρα.
Κι όπως τα γδάραν και τα φρόντισαν, στρώθηκε πλούσιο
τραπέζι για το γεύμα.
Πάνω στην ώρα φάνηκε κι ο κήρυκας, τον τιμημένο οδηγώντας
αοιδό, που τον εσφράγισε η Μούσα με την εύνοιά της,
αντιχαρίζοντας ωστόσο με το καλό μαζί και το κακό·
του στέρησε το φως των ομματιών, για να του δώσει
το γλυκό τραγούδι.
Τότε τον έβαλε ο Ποντόνοος σ᾽ άνετο κάθισμα, συναρμοσμένο
μ᾽ αργυρά καρφιά, στο μέσο των συνδαιτυμόνων,
αφού το στήριξε σε μια ψηλή κολόνα.
Ύστερα τη μελωδική κιθάρα κρέμασε ο κήρυκας σε ξύλινο καρφί,
πάνω από το κεφάλι του αοιδού, και του εξήγησε πώς να τη φτάσει,
έπειτα έσυρε μπροστά του τραπέζι όμορφο μ᾽ ένα πανέρι,
του πρόσφερε μια κούπα με κρασί,
70 να πιει όσο τραβούσε η όρεξή του.
Άπλωσαν τότε όλοι τους τα χέρια στο έτοιμο φαγητό·
κι όταν ο πόθος τους κορέστηκε για το φαΐ, για το πιοτό,
η Μούσα παρακίνησε τον αοιδό να ψάλει κατορθώματα
γενναίων ανδρών, απ᾽ το τραγούδι εκείνο που ανέβηκεν η δόξα του
στα ύψη του ουρανού:
Πώς φιλονίκησαν ο Οδυσσέας κι ο Πηλείδης Αχιλλέας,
το πώς αντάλλαξαν σε γιορτινό τραπέζι με θυσίες θεών
λόγια βαριά· και πώς εντούτοις ο Αγαμέμνων, πρώτος στρατηγός,
χάρηκε μέσα του, που οι άριστοι των Αχαιών τώρα φιλονικούσαν·
τέτοιο χρησμό τού είχε δώσει ο Φοίβος, έτσι του μίλησε
80 στην ιερή Πυθώ ο Απόλλων, τότε που πάτησε το πέτρινο κατώφλι
χρησμό γυρεύοντας· ήταν ακόμη στην αρχή του το κακό
που κύλησε σε Δαναούς και Τρώες, όπως ο μέγας Δίας
το όρισε με τη βουλή του.

Hermann Hesse: Ωριμάζοντας γινόμαστε όλο και νεότεροι

Οι άνθρωποι που όταν είναι νέοι μπορεί κανείς να τους φανταστεί απίστευτα γέρους, αυτοί ακριβώς κάνουν και τους καλύτερους γέρους.

Το ότι στους νέους ανθρώπους αρέσει να επιδεικνύονται λιγάκι και ταυτόχρονα μπορεί να τολμούν κάποια πράγματα, κάτι που οι γέροι δεν μπορούν πια να κάνουν, τελικά δεν είναι ανυπόφορο.

Τα πράγματα όμως γίνονται άσχημα εκείνη την ολέθρια στιγμή που ο γέρος, ο αδύναμος, ο συντηρητικός, ο φαλακρός, ο οπαδός της παλιάς μόδας το παίρνει προσωπικά και μονολογεί: το κάνουν σίγουρα για να με πειράξουν! Από τη στιγμή αυτή τα πράγματα γίνονται ανυπόφορα κι αυτός που σκέφτεται έτσι είναι χαμένος.

Το να τονίζουμε ή να οργανώνουμε τα νιάτα δεν το συμπαθούσα ποτέ. Νέοι και γέροι υπάρχουν τελικά μόνο μεταξύ των μέτριων ανθρώπων.

Όλοι οι προικισμένοι και πιο ξεχωριστοί άνθρωποι είναι πότε γέροι και πότε νέοι, έτσι όπως είναι πότε χαρούμενοι και πότε λυπημένοι. Δουλειά των μεγαλυτέρων είναι να χειρίζονται την ικανότητά τους ν' αγαπούν πιο ελεύθερα, πιο παιχνιδιάρικα, πιο έμπειρα, πιο καλοσυνάτα απ' ό,τι τα νιάτα μπορούν.

Τα γηρατειά κρίνουν πάντα με ευκολία τους νέους ως μικρομέγαλους. Όμως τα γηρατειά είναι αυτά που πάντα μιμούνται τη συμπεριφορά και τους τρόπους της νιότης, είναι τα ίδια φανατικά, είναι τα ίδια άδικα, μακαρίζουν τα ίδια τον εαυτό τους και είναι ελαφρώς προσβεβλημένα.

Τα γηρατειά δεν είναι χειρότερα από τα νιάτα, ο Λάο Τσε δεν είναι χειρότερος από τον Βούδα, το μπλε δεν είναι χειρότερο από το κόκκινο. Τα γηρατειά υποτιμούνται μόνο όταν θέλουν να παραστήσουν τα νιάτα.

Αυτό που εδώ και δεκαετίες με αηδιάζει είναι πρώτον η ανόητη λατρεία της νεότητας και της νεανικότητας, όπως αυτή ανθεί, για παράδειγμα, στην Αμερική, κι έπειτα ακόμα περισσότερο το να επιβάλλεται η νεότητα αυτή ως κοινωνικό στρώμα, ως κοινωνική τάξη, ως «κίνημα».

Είμαι ένας παλιωμένος και συμπαθώ τα νιάτα, θα ήταν όμως ψέματα αν έλεγα ότι με ενδιαφέρουν ιδιαίτερα. Για τους ηλικιωμένος, τουλάχιστον σε εποχές τέτοιας μεγάλης δοκιμασίας όπως τώρα, υπάρχει μόνο ένα ενδιαφέρον ζήτημα: το ζήτημα του πνεύματος, της πίστης, του είδους της σκέψης και της ευλάβειας που δοκιμάζεται, που μπορεί να αντιμετωπίζει τον πόνο και το θάνατο.

Η αντιμετώπιση του πόνου και του θανάτου είναι καθήκον των γηρατειών. Το να είναι κανείς ενθουσιασμένος, να συμπαρασύρεται, να είναι ζωηρός, είναι ψυχική διάθεση της νεότητας. Μπορούν να είναι φίλοι, μιλούν όμως δύο γλώσσες.

Η ιστορία γράφεται κυρίως από τους πρωτόγονους και από τους νέους, αυτοί φροντίζουν για την πρόοδο και την επιτάχυνση με την έννοια της κάπως θεατρικής φράσης του Νίτσε «Αυτό που θέλει να πέσει πρέπει και να το σπρώξουμε». (Εκείνος, ο υπερευαίσθητος, δεν θα μπορούσε ποτέ να δώσει αυτή τη σπρωξιά σ' ένα γέρο ή άρρωστο άνθρωπο ή ζώο.)

Χρειάζονται όμως πάντα, για να διατηρεί η ιστορία και νησίδες ειρήνης και να παραμένει ανεκτή, και οι αναστολές και ο συντηρητισμός ως αντίρροπες δυνάμεις - αυτό το καθήκον πέφτει στους καλλιεργημένους και στους ηλικιωμένους.

Αν λοιπόν ο άνθρωπος που σκεφτόμαστε κι επιθυμούμε ακολουθήσει άλλους δρόμους από τους δικούς μας και εξελιχθεί σε κτήνος ή μυρμήγκι, τότε παραμένει υποχρέωσή μας να βοηθήσουμε να επιβραδυνθεί όσο το δυνατό περισσότερο αυτή η διαδικασία. Ασυνείδητα αφήνουν μάλιστα οι μαχητικές δυνάμεις να υπάρχει στον κόσμο αυτή η αντίρροπη τάση, φροντίζοντας εκτός από τους εξοπλισμούς και τα προπαγανδιστικά μεγάφωνα -αν και αρκετά αδέξια- και τις πολιτιστικές επιχειρήσεις τους.

Έρμαν Έσσε, Ωριμάζοντας γινόμαστε όλο και νεότεροι

Τσιπόλλα: Ηλιθιότητα και Εξουσία

Όπως όλα τα ανθρώπινα όντα, έτσι και οι ηλίθιοι άνθρωποι παρουσιάζουν τεράστιες διακυμάνσεις αναφορικά με τη δυνατότητά τους να επηρεάζουν τους συνανθρώπους τους.

Ορισμένοι ηλίθιοι άνθρωποι υπό φυσιολογικές συνθήκες προκαλούν μόνο περιορισμένες ζημίες, ενώ άλλοι καταφανώς επιτυγχάνουν να προκαλούν ανείπωτες και εκτεταμένες καταστροφές όχι απλά σε ένα ή δύο άτομα αλλά σε ολόκληρες κοινότητες ή κοινωνίες.

Το καταστρεπτικό δυναμικό του ηλίθιου ατόμου συναρτάται από δύο κύριους παράγοντες.

Πρώτα από όλα, εξαρτάται από το γενετικό παράγοντα. Μερικά άτομα κληρονομούν εξαιρετικές δόσεις του γονιδίου της ηλιθιότητας και ελέω κληρονομικότητας ανήκουν εκ γενετής στην αριστοκρατία της ομάδας τους.

Ο δεύτερος παράγοντας που καθορίζει το δυναμικό ενός ηλίθιου ατόμου σχετίζεται με την ισχύ και τις ευθύνες της θέσης που καταλαμβάνει στην κοινωνία. Μεταξύ των γραφειοκρατών, των στρατηγών, των πολιτικών και των αρχηγών κρατών είναι αρκετά εύκολο να εντοπιστούν εξαιρετικά παραδείγματα, ουσιαστικά, ηλίθιων ανθρώπων, των οποίων η καταστροφική δυνατότητα είχε (ή έχει) αυξηθεί τρομακτικά λόγω της θέσης εξουσίας που κατείχαν (ή κατέχουν).

Δε θα πρέπει εδώ να παραβλέψουμε και τους θρησκευτικούς αξιωματούχους.

Το ερώτημα, που συχνά εγείρουν οι λογικοί άνθρωποι, είναι πώς και γιατί τα ηλίθια άτομα καταφέρνουν να καταλάβουν υπεύθυνες θέσεις εξουσίας.

Η τάξη και οι κάστες ήταν οι κοινωνικές ρυθμίσεις που σταθερά ευνοούσαν την προώθηση ηλίθιων ατόμων σε θέσεις εξουσίας, στις περισσότερες κοινωνίες πριν από τη βιομηχανική επανάσταση.

Η θρησκεία ήταν ένας ακόμη παράγοντας που συνέτεινε στην επιδείνωση του φαινομένου.

Στο σύγχρονο εκβιομηχανισμένο κόσμο, οι τάξεις και οι κάστες έχουν ξορκιστεί τόσο ως λέξεις αλλά και ως έννοιες, και η θρησκεία φθίνει.

Αλλά αντί για τάξεις και κάστες έχουμε πολιτικά κόμματα, γραφειοκρατία, θρησκεία και αντί να έχουμε τη δημοκρατία.

Σε ένα δημοκρατικό σύστημα, οι βουλευτικές εκλογές είναι ένα αποτελεσματικότατο εργαλείο για να διασφαλιστεί σταθερό το ποσοστό η μεταξύ των ισχυρών.

Πρέπει να μην ξεχνάμε πως, σύμφωνα με το Δεύτερο Βασικό Νόμο, ένα ποσοστό η του εκλογικού σώματος είναι ηλίθιοι άνθρωποι και οι εκλογές παρέχουν σε όλους τους μία θαυμάσια ευκαιρία για να βλάψουν όλους τους υπόλοιπους χωρίς να κερδίσουν το παραμικρό από τις ενέργειές τους.

Το επιτυγχάνουν συμβάλλοντας στη συντήρηση του ποσοστού η μεταξύ αυτών που κατέχουν την εξουσία.

Carlo M. Cipolla, Οι Βασικοί Νόμοι της Ανθρώπινης Ηλιθιότητας

Πώς να διατηρήσετε την ψυχική σας δύναμη και ηρεμία όταν αντιμετωπίζετε δυσκολίες

Το μεγαλύτερο ζήτημα με τα προβλήματα που έχει κανείς, είναι ότι απλώς και μόνο βλέποντας το πρόβλημά του αρχίζει να κάνει αυτόματα αρνητικές σκέψεις που τον ρίχνουν. Όταν έχουμε κάποια δυσκολία και εστιάζουμε αποκλειστικά στο πόσο άσχημα είναι τα πράγματα, τότε αισθανόμαστε παγιδευμένοι στο πρόβλημα και αυτό μας «ρίχνει», με αποτέλεσμα να μην μπορούμε να κάνουμε κάτι.

Και ξέρουμε ότι οι αρνητικές σκέψεις οδηγούν σε αρνητικά συναισθήματα που με τη σειρά τους οδηγούν σε απραξία ή λανθασμένες ενέργειες, με αποτέλεσμα το άτομο που σκέφτεται αρνητικά να εισπράττει κάτι αρνητικό.

Μπορεί να σπάσει αυτός ο φαύλος κύκλος;

Πώς μπορεί κανείς εν μέσω δυσκολιών να βρει τη δύναμη να χαλιναγωγήσει τις σκέψεις, τα συναισθήματά του και να βάλει σε μια σειρά τις ενέργειες που πρέπει να κάνει για να ισορροπήσει τη ζωή του;

Να πώς να μείνετε δυνατοί και ψύχραιμοι όταν αντιμετωπίζετε δυσκολίες (ακόμα και αν δε λυθούν τα προβλήματά σας).

Αποδεχτείτε την Πραγματικότητα

Αποδέχομαι την πραγματικότητα δε σημαίνει ότι μου αρέσει ή ότι συμφωνώ με αυτό που γίνεται. Πολύ απλά σημαίνει ότι αντιλαμβάνομαι ρεαλιστικά τι γίνεται στη ζωή μου, αυτή τη στιγμή, χωρίς αρνητικές προεκτάσεις. Αν κάποιος άνθρωπος έχει χωρίσει, έχει χάσει τη δουλειά του, έχει διαγνωσθεί π.χ., με διαβήτη, οτιδήποτε, το να παριστάνει ότι αυτό δεν του συμβαίνει, το να κλαίει και να οδύρεται θεωρώντας ότι αυτό που του συνέβη είναι η χειρότερη καταστροφή, δεν πρόκειται να τον βοηθήσει σε τίποτα. Αν ξεκινήσει με αποδοχή, «δυστυχώς, συμβαίνει κάτι που δεν μου αρέσει και με στενοχωρεί», τότε είναι πολύ πιθανό να μπορέσει με καθαρό μυαλό να σκεφτεί πιθανούς τρόπους να ελέγξει και να διαχειριστεί την κατάσταση.

Η αποδοχή της πραγματικότητας μας δίνει την αίσθηση ότι μπορούμε να κάνουμε κάτι, ότι έχουμε τη δύναμη να ελέγξουμε -ως ένα σημείο- την κατάσταση. Και αυτό μας κάνει να νιώθουμε δυνατοί.

Μην κατηγορείτε άλλους

Ίσως μια εύκολη λύση είναι να ρίξουμε -δίκαια ή άδικα- το φταίξιμο σε κάποιον άλλον. Ακόμα και αν το κάνουμε αυτό όμως, το μόνο που θα πετύχουμε είναι να παραμείνουμε στην ίδια δύσκολη ή άσχημη κατάσταση, μια που ο «άλλος» δεν πρόκειται φυσικά να εμφανιστεί και να διορθώσει το λάθος του. Εξετάστε το «τι μπορώ να κάνω εγώ», που είναι πολύ πιο πρακτικό!

Βρείτε τη σωστή συμπεριφορά

Για κάθε τι που μας συμβαίνει, ακόμα και αν δεν έχουμε επιλογή για ό,τι έγινε, έχουμε σίγουρα την επιλογή του πώς θα αντιδράσουμε, του πώς θα συμπεριφερθούμε. Οι επιλογές που έχει κανείς είναι πάρα πολλές: από το να κάτσει να τα βάψει μαύρα, να κατηγορεί τους άλλους για όσα του συνέβησαν, να βυθιστεί σε μια θάλασσα αυτολύπησης και απελπισίας, μέχρι να δηλώσει ότι έχει στεναχωρηθεί/απογοητευθεί/θυμώσει και να ανασκουμπωθεί για να βρει μια λύση. Όταν επιλέγουμε τη συμπεριφορά μας προς μία θετική κατεύθυνση, θα βρούμε και μια λύση.

Σε προβλήματα που είναι άλυτα, στην απώλεια ενός αγαπημένου προσώπου, στη διάγνωση μιας σοβαρής ασθένειας, πάντα υπάρχει επιλογή για το πώς θα αντιδράσουμε. Το βασικό ερώτημα που πρέπει να θέσουμε στον εαυτό μας τη δύσκολη στιγμή είναι: «τι είναι ένα πράγμα που μπορώ να κάνω αυτή τη στιγμή για να βοηθήσω τον εαυτό μου;»

Διαχειριστείτε το περιεχόμενο των σκέψεων σας

Βλέπω την κατάσταση ρεαλιστικά σημαίνει ότι δεν αφήνομαι να κάνω καταστροφικές σκέψεις και ότι μπορώ να ελέγξω τις αρνητικές σκέψεις που φέρνουν μόνο στεναχώρια. Βλέπω τα πράγματα ρεαλιστικά σημαίνει ότι βλέπω τα αρνητικά, αλλά βλέπω και τα θετικά, τα πράγματα που επιδέχονται βελτίωση και αυτά που μπορώ εγώ να κάνω. Η ψυχική μιζέρια δεν οδηγεί ποτέ πουθενά, μόνο μας αφήνει σε ένα τέλμα αρνητικών συναισθημάτων και κατάθλιψης. Παρατηρήστε τον τρόπο με τον οποίο μιλάτε στον εαυτό σας: του μιλάτε όμορφα; Τον ενθαρρύνετε; Ή μήπως τον βρίζετε και τον κατηγορείτε; Πώς θα μιλούσατε σε ένα αγαπημένο σας άτομο; Έτσι ακριβώς θα πρέπει να μιλήσετε και στον εαυτό σας!

Προσπαθήστε να δώσετε νόημα σε αυτό που σας συμβαίνει

Όσο δύσκολο και άσχημο και αν είναι αυτό που σας συμβαίνει, προσπαθήστε να νοηματοδοτήσετε την κατάσταση, να ανακαλύψετε κάποιο νόημα, κάποιο μάθημα ζωής, κάτι θετικό, όσο μικρό και αν είναι. Στόχος δεν είναι να τα δείτε όλα θετικά, αλλά να πιαστείτε από κάπου και να μη βυθιστείτε σε ένα τέλμα αυτολύπησης και απραξίας.

Κάρλος Καστανέντα: Είδη συνείδησης και τεχνικές

Η μαθητεία του δίπλα στον Ινδιάνο Μάγο Χουάν Μάτους

Έχω γράψει εκτεταμένες περιγραφές της μαθητείας μου δίπλα σε έναν Μεξικανό Ινδιάνο Μάγο τον δον Χουάν Μάτους. Επειδή οι έννοιες και οι πρακτικές που ήθελε να καταλάβω και να αφομοιώσω ο δον Χουάν ήταν τόσο ξένες για την καθημερινή ζωή, δεν είχα άλλη επιλογή από το να παρουσιάσω τη διδασκαλία του με την μορφή διήγησης, μιας διήγησης αυτού που έγινε, όπως έγινε.

Η δομή της διδασκαλίας του δον Χουάν στηριζόταν στην ιδέα ότι ο άνθρωπος έχει δύο είδη συνείδησης. Τις ονόμαζε δεξιά και αριστερή. Την πρώτη την περιέγραφε σαν την κανονική συνείδηση, απαραίτητη στην καθημερινή ζωή. Η δεύτερη, έλεγε, ήταν η μυστηριώδης πλευρά του ανθρώπου, η κατάσταση της συνείδησης που ήταν απαραίτητη για να λειτουργήσει κάποιος σαν μάγος και μάντης. Έτσι ο Δον Χουάν χώρισε τη διδασκαλία του σε μαθήματα για τη δεξιά συνείδηση και μαθήματα για την αριστερή.

Έκανε τα μαθήματα για τη δεξιά πλευρά όταν βρισκόμουν στην κατάσταση της κανονικής συνείδησης. Τα μαθήματα αυτά τα 'χω περιγράψει σε όλες μου τις διηγήσεις. Στην κατάσταση αυτή της κανονικής συνείδησης, ο δον Χουάν μου είπε ότι ήταν μάγος. Με σύστησε μάλιστα και σε έναν άλλο μάγο, τον δον Χενάρο Φλόρες και λόγω της φύσης της σχέσης μας κατέληξα στο λογικό συμπέρασμα ότι με είχαν πάρει σαν μαθητευόμενο.

Αυτή η μαθητεία έληξε με μια ακατανόητη πράξη στην οποία με οδήγησαν και οι δύο. Με έβαλαν να πηδήξω από την κορυφή ενός επίπεδου βουνού, σε μια άβυσσο.

Σε μία από τις διηγήσεις μου έχω περιγράψει αυτά που συνέβησαν σε εκείνη την βουνοκορφή. Η τελευταία πράξη της διδασκαλίας του δον Χουάν για τη δεξιά πλευρά παίχτηκε εκεί από τον ίδιο, τον δον Χενάρο, δύο μαθητευόμενους, τον Παμπλίτο και τον Νέστορ και εμένα. Ο Παμπλίτο, ο Νέστορ και εγώ πηδήξαμε από την κορυφή του βουνού στην άβυσσο. Για πολλά χρόνια μετά πίστευα ότι η απόλυτη εμπιστοσύνη μου στον δον Χουάν και τον δον Χενάρο ήταν αρκετή για να εξαφανίσει όλους τους φυσιολογικούς μου φόβους μπροστά στην ολοκληρωτική καταστροφή. Τώρα ξέρω ότι δεν ήταν έτσι. Ξέρω ότι το μυστικό βρισκόταν στη διδασκαλία του δον Χουάν για την αριστερή πλευρά και ότι είχε χρειαστεί τρομακτική πειθαρχία και επιμονή για τον δον Χουάν, τον δον Χενάρο και τους συντρόφους τους προκειμένου να γίνει η διδασκαλία αυτή.

Χρειάστηκα σχεδόν δέκα χρόνια για να θυμηθώ τι ακριβώς είχε γίνει στις διδασκαλίες για την αριστερή πλευρά ώστε να με οδηγήσει να κάνω πρόθυμα μια τέτοια ακατανόητη πράξη: να πηδήξω στην άβυσσο.

Στα πλαίσια αυτών των μαθημάτων για την αριστερή πλευρά ο δον Χουάν φανέρωσε αυτό που εκείνος, ο δον Χενάρο και οι σύντροφοί τους μου έκαναν και το ποιοι ήταν στην πραγματικότητα. Δε με δίδασκαν μαγεία αλλά πώς να κατέχω τρεις πλευρές της πανάρχαιας γνώσης τους: συνείδηση, παραφύλαξη και προσήλωση. Και δεν ήταν μάγοι. Ήταν μάντεις. Και ο δον Χουάν δεν ήταν μόνο μάντης, αλλά και ναγκουάλ.

Ο δον Χουάν μου είχε ήδη εξηγήσει κατά τη διάρκεια των μαθημάτων του για τη δεξιά πλευρά αρκετά για τους ναγκουάλ και τη μαντεία. Κατάλαβα ότι η μαντεία είναι η ικανότητα των ανθρώπων να μεγεθύνουν το εύρος της αντίληψής τους μέχρι που γίνονται ικανοί να αντιληφθούν όχι μόνο την εξωτερική εμφάνιση, αλλά την ίδια την ουσία των πάντων. Μου εξήγησε επίσης ότι οι μάντεις «βλέπουν» τον άνθρωπο σαν ένα ενεργειακό πεδίο που μοιάζει με φωτεινό αβγό. Οι περισσότεροι άνθρωποι, μου εξήγησε, έχουν ένα ενεργειακό πεδίο χωρισμένο σε δύο μέρη. Ελάχιστοι έχουν τρία ή τέσσερα μέρη. Επειδή αυτοί οι άνθρωποι είναι πιο ευπροσάρμοστοι από τους κανονικούς ανθρώπους, μπορούν να γίνουν ναγκουάλ, αφού πρώτα μάθουν να «βλέπουν».

Στα μαθήματά του για την αριστερή πλευρά ο δον Χουάν μου εξήγησε τις διαφορές του να είσαι ναγκουάλ από το να «βλέπεις». Το να είσαι ναγκουάλ, είπε, είναι κάτι πολύ πιο σύνθετο και ισχυρό από το να είσαι ένας άνθρωπος που έχει μάθει να «βλέπει». Το να είσαι ναγκουάλ σημαίνει ότι είσαι ηγέτης, δάσκαλος και οδηγός.

Σαν ναγκουάλ, ο δον Χουάν ήταν ηγέτης μιας ομάδας γνωστής σαν η ομάδα του ναγκουάλ. Την αποτελούσαν οκτώ γυναίκες μάντεις, η Σεσίλια, η Ντέλια, η Χερμελίντα, η Καρμέλα, η Νελίντα, η Φλορίντα, η Ζουλέικα και η Ζόιλα, τρεις άντρες μάντεις, ο Βτσέντε, ο Σίλβιο, ο Μανουέλ και ο Χενάρο και τέσσερις αγγελιοφόροι, ο Εμιλίτο, ο Τζων Τούμα, η Μάρτα και η Τερέζα.

Πέρα από τη θέση του σαν αρχηγού της ομάδας του ναγκουάλ, ο δον Χουάν δίδασκε και καθοδηγούσε μια ομάδα μαθητευομένων που ήταν γνωστοί σαν η νέα ομάδα του ναγκουάλ. Την αποτελούσαν τέσσερις νεαροί, ο Παμπλίτο, ο Νέστορ, ο Ελίτζιο και ο Μπενίνιο μαζί με πέντε κοπέλες, τη Σολεντάντ, τη Λα Γκόρντα, τη Λίντια, τη Ζοσεφίνα και τη Ρόζα. Εγώ ήμουν ο αρχηγός της νέας ομάδας του ναγκουάλ, μαζί με τη ναγκουάλ Κάρολ.

Πριν ο δον Χουάν αρχίσει να με διδάσκει για την αριστερή πλευρά, έπρεπε να φτάσω σε ένα μοναδικό στάδιο καθαρότητας της αντίληψης γνωστό σαν αυξημένη συνείδηση. Στα χρόνια που ήμουν μαζί του με είχε φέρει πολλές φορές σε αυτό το στάδιο με ένα χτύπημα της παλάμης του στο πάνω μέρος της πλάτης μου.

Ο δον Χουάν μου εξήγησε ότι στο στάδιο της αυξημένης συνείδησης, οι μαθητευόμενοι μπορούν να συμπεριφέρονται σχεδόν το ίδιο όπως στην καθημερινή τους ζωή αλλά μπορούν να συγκεντρωθούν σε οτιδήποτε με ασυνήθιστη δύναμη και σαφήνεια. Όμως, ένα χαρακτηριστικό της αυξημένης συνείδησης είναι ότι αυτά που αντιλαμβάνεται κανείς σε αυτό το στάδιο δεν μπορεί να τα θυμηθεί παρά μετά από τρομακτική προσπάθεια.

Η σχέση μου με την ομάδα του ναγκουάλ ήταν ένα παράδειγμα αυτής της δυσκολίας. Με εξαίρεση τον δον Χενάρο, ερχόμουν σε επαφή μαζί τους μόνο όταν βρισκόμουν σε κατάσταση αυξημένης συνείδησης. Έτσι στην καθημερινή μου ζωή δεν τους θυμόμουν, ούτε καν σαν ακαθόριστους ονειρικούς χαρακτήρες. Ο τρόπος με τον οποίο συναντιόμουν κάθε φορά μαζί τους, αποτελούσε ολόκληρη τελετή. Πήγαινα με το αυτοκίνητό μου στο σπίτι του δον Χενάρο σε μια μικρή πόλη στο νότιο τμήμα του Μεξικού. Αμέσως ερχόταν να μας συναντήσει ο δον Χουάν. Και οι τρεις μαζί ασχολούμασταν με τη διδασκαλία του δον Χουάν για την δεξιά πλευρά.

Μετά από αυτό, ο δον Χουάν με έκανε να αλλάζω επίπεδο συνείδησης και στη συνέχεια πηγαίναμε σε μια μεγαλύτερη γειτονική πόλη όπου έμενε μαζί με τους άλλους δεκαπέντε μάντεις.

Κάθε φορά που ερχόμουν στην κατάσταση της αυξημένης συνείδησης δεν μπορούσα να μη θαυμάζω τη διαφορά ανάμεσα στις δυο πλευρές μου. Αισθανόμουν σαν ένα πέπλο να είχε φύγει μπροστά από τα μάτια μου, σαν να ήμουν εν μέρει τυφλός και να είχα βρει ξαφνικά το φως μου. Η ελευθερία, η χαρά που αισθανόμουν σε αυτές τις περιπτώσεις δεν μπορεί να συγκριθεί με τίποτα από όσα έχω αισθανθεί. Όμως ταυτόχρονα υπήρχε μια τρομακτική αίσθηση λύπης και προσμονής που πήγαινε μαζί με την ελευθερία και την χαρά. Ο δον Χουάν μου είχε πει ότι δεν υπήρχε ολοκλήρωση χωρίς λύπη και προσμονή γιατί χωρίς αυτά δεν υπάρχει νηφαλιότητα, δεν υπάρχει καλοσύνη. Σοφία χωρίς καλοσύνη, είπε, και γνώση χωρίς νηφαλιότητα είναι άχρηστα.

Η διδασκαλία του για την αριστερή πλευρά προϋπέθετε ότι ο δον Χουάν μαζί με μερικούς από τους συντρόφους του, μου εξηγούσαν τις τρεις πλευρές της γνώσης τους. Την κυριαρχία της συνείδησης, την κυριαρχία της παραφύλαξης και την κυριαρχία της προσήλωσης.

Αυτό το έργο ασχολείται με την κυριαρχία της συνείδησης που αποτελεί μέρος των διδασκαλιών του για την αριστερή πλευρά, των διδασκαλιών που χρησιμοποίησε προκειμένου να με προετοιμάσει για την εκπληκτική εκείνη ενέργεια: να πηδήξω στην άβυσσο.

Επειδή όσα αναφέρω εδώ έγιναν στο στάδιο της αυξημένης συνείδησης, δεν μπορούν να έχουν την υφή της καθημερινής ζωής. Δεν αναφέρονται σε καθημερινό περιβάλλον, αν και προσπάθησα να το δημιουργήσω, χωρίς να παραποιήσω τα γεγονότα. Στην κατάσταση της αυξημένης συνείδησης έχεις ελάχιστη συνείδηση του περιβάλλοντος επειδή η απόλυτη συγκέντρωσή σου κατευθύνεται στις λεπτομέρειες αυτού που κάνεις.

Σε αυτή την περίπτωση, αυτό που έκανα ήταν φυσικά η ερμηνεία της κατάστασης της αυξημένης συνείδησης. Ο δον Χουάν θεωρούσε την κυριαρχία της συνείδησης σαν τη σύγχρονη μορφή μιας πανάρχαιας παράδοσης που την ονόμαζε παράδοση των αρχαίων Τολτέκων.

Αν και αισθανόταν ότι ήταν απόλυτα συνδεδεμένος με αυτή την παράδοση, θεωρούσε τον εαυτό του σαν έναν από τους μάντεις ενός νέου κύκλου. Όταν κάποτε τον ρώτησα ποιο ήταν το σημαντικότερο χαρακτηριστικό των μαντών του νέου κύκλου, είπε ότι αποτελείται από τους πολεμιστές της απόλυτης ελευθερίας που είναι τέτοιοι γνώστες της συνείδησης, της παραφύλαξης και της προσήλωσης ώστε δεν μπορούν να παγιδευτούν από το θάνατο, αλλά επιλέγουν μόνοι τους τη στιγμή και τον τρόπο αναχώρησής τους από αυτόν τον κόσμο. Εκείνη τη στιγμή κατατρώγονται από μια εσωτερική φλόγα και εξαφανίζονται από το πρόσωπο της γης, ελεύθεροι, σαν να μην είχαν υπάρξει ποτέ.

Carlos Castaneda, Εσωτερική φλόγα

Η ελευθερία είναι μία, οι φυλακές είναι πολλές

Γιατί οι άνθρωποι κουβαλάνε φυλακές συνεχώς στη ζωή τους, αόρατες φυλακές; Έχω συναντήσει μόνο δύο τύπους φυλακισμένων: κάποιους που ζουν σε μια ορατή φυλακή, και τους υπόλοιπους που ζουν σε μια αόρατη φυλακή. Κουβαλάνε τη φυλακή τους μέσα τους – στο όνομα της συνείδησης, στο όνομα της ηθικής, στο όνομα της παράδοσης, στο όνομα του ενός και του άλλου. Χιλιάδες είναι τα ονόματα των δεσμών και της σκλαβιάς.

Η ελευθερία δεν έχει όνομα. Δεν υπάρχουν πολλοί τύποι ελευθερίας- η ελευθερία είναι μία. Έχετε παρακολουθήσει ποτέ; Η αλήθεια είναι μία. Τα ψέματα μπορούν να είναι εκατομμύρια. Μπορείτε να πείτε ψέματα με ένα εκατομμύριο τρόπους· δεν μπορείτε να πείτε την αλήθεια με ένα εκατομμύριο τρόπους. Η αλήθεια είναι απλή, ένας τρόπος είναι αρκετός. Η αγάπη είναι μία, οι νόμοι είναι εκατομμύρια. Η ελευθερία είναι μία, οι φυλακές είναι πολλές. Και αν δεν είστε σε απόλυτη επαγρύπνηση, δεν θα μπορέσετε ποτέ να κινηθείτε ελεύθερα. 

Στην καλύτερη περίπτωση, μπορείτε να αλλάξετε φυλακές. Από τη μία φυλακή μπορείτε να πάτε στην άλλη φυλακή, και μπορείτε να απολαύσετε τον περίπατο ανάμεσα στις δύο. Αυτό συμβαίνει στον κόσμο. Ένας Καθολικός γίνεται Κομμουνιστής, ένας Ινδουιστής γίνεται Χριστιανός, ένας Μωαμεθανός γίνεται Ινδουιστής, και απολαμβάνουν -ναι, νιώθουν λίγη ελευθερία όταν αλλάζουν φυλακές. Καθώς κάνουν μια βόλτα πηγαίνοντας από τη μία φυλακή στην άλλη, νιώθουν ωραία. Και βρίσκονται και πάλι στην ίδια παγίδα, με ένα διαφορετικό όνομα.

Όλες οι ιδεολογίες είναι φυλακές. Σας διδάσκω να τις προσέχετε – μεταξύ των οποίων και τη δική μου ιδεολογία.

Έχουμε ανάγκη τους άλλους. Με κάθε βαθιά σχέση ο άνθρωπος έρχεται πιο κοντά στον εαυτό του

Είναι αλήθεια πως σε τελευταία ανάλυση ο κάθε άνθρωπος είναι μόνος στη ζωή. Άσχετα με το πόσο πολλοί άνθρωποι είναι γύρω του, ή πόσο διάσημος μπορεί να είναι, στις πιο σημαντικές στιγμές της ζωής του είναι το πιο πιθανό ότι θα βρεθεί μόνος.

Η στιγμή της γέννησης είναι ένας κόσμος «μοναξιάς», όπως είναι κι η στιγμή του θανάτου. Στο μεταξύ διάστημα αυτών των πιο σημαντικών στιγμών είναι μια μοναξιά δακρύων, στιγμές αγώνα για αλλαγή, στιγμές για απόφαση. Αυτές τις στιγμές ο άνθρωπος είναι μόνος απέναντι στον εαυτό του. Γιατί κανένας άλλος δεν μπορεί αληθινά να καταλάβει τα δάκρυά του, τους αγώνες του, ή το πλέγμα των κινήτρων που βρίσκονται πίσω από τις αποφάσεις του. Κάθε φορά που παίρνουμε μια απόφαση, όσο ασήμαντη κι αν φαίνεται, είμαστε απλά το ίδιο αληθινά μόνοι.

Η αντίληψη της μοναξιάς γίνεται ακόμη πιο φρικτή όταν εξομοιώνουμε τη «μοναξιά» με τη «μοναχικότητα». Αυτά τα δύο, φυσικά, είναι δύο ριζικά διαφορετικά πράγματα. Μπορεί κάποιος να είναι μόνος και να μη νιώθει μοναξιά, κι αντίστροφα μπορεί να είναι κάποιος μόνος ακόμη κι όταν βρίσκεται ανάμεσα σε ανθρώπους. Όλοι έχουμε βιώσει βαθμούς μοναξιάς. Και δεν ήταν πάντα τρομαχτική. Κάποιες φορές μάλιστα ανακαλύπτουμε ότι η μοναχικότητα όχι μόνο είναι αναγκαία, αλλά και γοητευτική, διαφωτιστική, ακόμη και χαρούμενη. Έχουμε ανάγκη να μείνουμε μόνοι με τον εαυτό μας να επανασυσχετιστούμε με τον εαυτό μας, σε μια πιο βαθύτερη έννοια. Χρειαζόμαστε χρόνο για να σκεφτούμε, να βρούμε κάποια λύση σ’ ένα πρόβλημα, να κατανοήσουμε τη σύγχυσή μας, ή απλά να παραδοθούμε στα όνειρά μας. Έχουμε ανακαλύψει ότι συχνά αυτά τα πράγματα τα κάνουμε όταν είμαστε μόνοι. Ο ‘Αλμπερτ Σβάιτσερ το τόνισε αυτό συγκινητικά, σχολιάζοντας ότι ο σύγχρονος άνθρωπος έχει καταστεί τόσο πολύ ένα τμήμα του όχλου, ώστε ν’ αποζητά με πάθος μια προσωπική μοναξιά.

Οι περισσότεροι άνθρωποι μοιάζουν ικανοί να αποδεχτούν τη γνώση ότι το να’ ναι κάποιος μόνος είναι μία μοναδική πρόκληση. Αλλά δεν επιλέγουν τη μοναξιά σαν μια μόνιμη κατάσταση. Ο άνθρωπος από τη φύση του είναι ένα κοινωνικό πλάσμα. Ανακαλύπτει ότι νιώθει πιο άνετα μέσα στη μοναξιά του στο βαθμό που μπορεί θεληματικά να αναμιγνύεται με τους άλλους. Ανακαλύπτει ότι με την κάθε βαθιά σχέση έρχεται πιο κοντά στον εαυτό του, ότι οι άλλοι τον βοηθούν ν’ αποκτήσει προσωπική δύναμη κι ότι αυτή η δύναμη, με τη σειρά της, τον κάνει πιο δυνατό ν’ αντιμετωπίσει τη μοναξιά του. Έτσι, ο άνθρωπος αγωνίζεται συνειδητά να βρεθεί κοντά σε άλλους και να φέρει τους άλλους πιο κοντά του. Το κάνει αυτό ως το βαθμό που είναι ικανός, κι ως το βαθμό με τον οποίο γίνεται αποδεκτός.
Όσο πιο πολύ μπορεί να ταυτιστεί με όλα τα πράγματα, ακόμη και με το θάνατο, και να συμμαχήσει μαζί τους, τόσο λιγότερο φοβερή του γίνεται η μοναξιά. Γι’ αυτούς τους λόγους ο άνθρωπος δημιούργησε το γάμο, την οικογένεια, τις κοινότητες.

Έχουμε συσσωρευμένες αποδείξεις ότι υπάρχει ουσιαστικά μια εσώτερη ανάγκη για τη συντροφικότητα, για την ανθρώπινη αλληλόδραση, για την αγάπη. Φαίνεται ότι χωρίς αυτούς τους στενούς δεσμούς με τ’ άλλα ανθρώπινα πλάσματα ένα νεογέννητο βρέφος, λόγου χάρη, μπορεί να οπισθοδρομήσει εξελικτικά, αναπτυξιακά, να χάσει τη συνειδητοποίηση, να καταντήσει ηλίθιο και να πεθάνει. Μπορεί να συμβεί αυτό ακόμη κι αν βρίσκεται σ’ ένα τέλειο φυσικό περιβάλλον, ακόμη κι αν τρέφεται υπέροχα, και ζει μέσα σε άψογες υγιεινές συνθήκες. Όλ’ αυτά δε μοιάζουν να είναι αρκετά για τη συνεχόμενη φυσική και διανοητική του ανάπτυξη. Το ποσοστό βρεφικής θνησιμότητας σε πολύ καλά εξοπλισμένα, αλλά χωρίς ικανοποιητικό αριθμό προσωπικού, ιδρύματα υπήρξε εκπληκτική, μέσα στην περασμένη δεκαετία. Στις προηγούμενες δυο δεκαετίες, πριν από την κατανόηση της επίπτωσης της ανθρώπινης παρουσίας για την ανάπτυξη του παιδιού, οι στατιστικές σχετικά με τη βρεφική θνησιμότητα στα ιδρύματα υπήρξαν πιο τρομακτικές.

Ο δρ. Γκρίφιθ Μπάνιγκ, σε μια μελέτη πάνω σε 800 παιδιά στον Καναδά, αναφέρει ότι σε μια κατάσταση όπου παιδιά είχαν χωρισμένους γονείς, πεθαμένους, ή σε διάσταση κι όπου το συναίσθημα της αγάπης και της τρυφερότητας έλειπε, αυτή η γνώση έκανε περισσότερο κακό στα παιδιά αυτά απ’ όσο οι αρρώστιες, κι ήταν κάτι πολύ σοβαρό για την υγεία τους απ’ όσο όλοι οι άλλοι παράγοντες μαζί.

Ο Σκήηλς, ένας διάσημος ψυχολόγος κι εκπαιδευτικός, ανάφερε πρόσφατα σε μια από τις πιο δραματικές μακροπρόθεσμες μελέτες του, που έκανε πάνω σε ορφανά παιδιά, ότι η μόνη σωτηρία ήταν η ανθρώπινη αγάπη κι η φροντίδα. Μια ομάδα δώδεκα παιδιών έμεναν μόνιμα σ’ ένα ορφανοτροφείο. Άλλη μια ομάδα από δώδεκα πάλι παιδιά μεταφέρονταν καθημερινά και τα φρόντιζαν κάποιοι ενήλικες, ακόμη κι ένα καθυστερημένο διανοητικά κορίτσι, σ’ ένα άλλο κοντινό ίδρυμα. Ο Σκήηλς ύστερα από είκοσι χρόνια μελέτης ανακάλυψε ότι τα παιδιά της πρώτης ομάδας που έμεναν μόνιμα στο ορφανοτροφείο, χωρίς προσωπική αγάπη, είχαν τώρα, είτε πεθάνει, είτε βρίσκονταν σε ιδρύματα για διανοητικά καθυστερημένα άτομα, ή σε ψυχιατρικές κλινικές. Από τα άλλα παιδιά, της δεύτερης ομάδας, που δέχονταν αγάπη και φροντίδα, όλα ήταν ύστερα από είκοσι χρόνια, φυσιολογικά ανεξάρτητα άτομα, πολλά είχαν τελειώσει τη μέση εκπαίδευση κι όλα είχαν κάνει ευτυχισμένους γόμους, μ ένα μόνο διαζύγιο. Οι ανακαλύψεις του έμειναν κλασικές στη σχετική βιβλιογραφία. Κι η στατιστική του αυτή ήταν πραγματικά εκπληκτική!

Στην πόλη της Νέας Υόρκης, ο δρ. Ρενέ Σπίτζ, την περασμένη δεκαετία, μελέτησε παιδιά που ζούσαν σε δυο διαφορετικά αλλά, από φυσική άποψη, κατάλληλα ιδρύματα. Τα ιδρύματα διέφεραν κυρίως ως προς την προσέγγισή τους στα καθήκοντά τους, σε ποσοστό φυσικής επαφής και φροντίδας που δέχονταν τα παιδιά. Στο ένα ίδρυμα το παιδί ερχόταν σ’ επαφή με κάποιο ανθρώπινο πρόσωπο, συνήθως τη μητέρα του, καθημερινά. Στο δεύτερο ίδρυμα υπήρχε μόνο μια νοσοκόμα υπεύθυνη για οχτώ ως δώδεκα παιδιά. Ο δρ. Σπιτζ μελέτησε το κάθε παιδί από πλευράς παραγόντων της ανάπτυξής του, ιατρικά και ψυχολογικά. Ασχολήθηκε με το Διανοητικό Περιεχόμενο του παιδιού, που συμπεριελάμβανε τέτοιες σημαντικές πλευρές της προσωπικότητας, όπως η ευφυΐα, η αντίληψη, η μνήμη, η μιμητική ικανότητα κ.τ.λ. Καθώς όλα τ’ άλλα ήταν συγκριτικά ίσα στα παιδιά που είχαν τη φροντίδα και το ενδιαφέρον της προσωπικής ανθρώπινης επαφής, το διανοητικό περιεχόμενό τους έφτανε από 101,5 ως 105, κι έδειχναν μια τάση αδιάκοπης ανόδου.

Εκείνα τα παιδιά που στερήθηκαν την ανθρώπινη φροντίδα άρχιζαν μ’ ένα μέσο όρο διανοητικού περιεχομένου 124 και κατά τη δεύτερη χρόνια της μελέτης έπεφτε εκπληκτικά στο 45!

Υπάρχουν μερικές άλλες μελέτες από τους δρ. Φριτς Ρίντελ, Νταίηβιντ Γουΐνεμαν και Καρλ Μένιγκερ, που όλες τους φανερώνουν μια θετική αλληλόσχεση ανάμεσα στο ανθρώπινο ενδιαφέρον και τη συντροφικότητα και στην ανθρώπινη ωρίμανση κι ανάπτυξη. Μια πολύ ενδιαφέρουσα και πιο λεπτομερειακή ανάλυση αυτών των μελετών πολλών άλλων με παρόμοιο χαρακτήρα υπάρχει σ ένα γοητευτικό άρθρο που δημοσίευσε ο Άσλεϋ Μόνταγκιου στο περιοδικό PHI DELTA KAPPAΝ το Μάη του 1970.

Έτσι φαίνεται ότι το βρέφος δεν ξέρει, ή δεν καταλαβαίνει τη λεπτή δυναμική της αγάπης, αλλά κιόλας έχει μια τόσο ισχυρή ανάγκη γι’ αγάπη, ώστε η έλλειψή της μπορεί να επηρεάσει την ωρίμανση και την ανάπτυξή του κι ακόμη να επιφέρει το θάνατό του. Σε πολλές περιπτώσεις η ανάγκη για συντροφικότητα κι αγάπη γίνεται η κύρια παρόρμηση κι ο αντικειμενικός σκοπός στη ζωή ενός ατόμου. Είναι γνωστό ότι η έλλειψη αγάπης αποτελεί την κύρια αιτία σοβαρών νευρώσεων και ψυχώσεων κατά την εφηβεία.

Χρειαζόμαστε τους άλλους. Έχουμε ανάγκη τους άλλους για ν’ αγαπήσουμε και χρειαζόμαστε τους άλλους για ν’ αγαπηθούμε. Δεν υπάρχει αμφιβολία πως χωρίς αυτό κι εμείς το ίδιο, όπως τα βρέφη που μένουν μόνα, θα πάψουμε να ωριμάζουμε, θα πάψουμε ν’ αναπτυσσόμαστε, και θα διαλέξουμε την τρέλα ή το θάνατο.

Οι τρεις αλήθειες

Πρώτη αλήθεια

Αυτό που είναι, είναι

Η πραγματικότητα δεν είναι όπως με συμφέρει εμένα να είναι.

Δεν είναι όπως θα έπρεπε να είναι.

Δεν είναι όπως μου είπαν ότι θα είναι.

Δεν είναι όπως ήταν.

Η πραγματικότητα γύρω μου είναι όπως είναι.

Η αλλαγή μπορεί να έρθει μόνο όταν έχουμε συναίσθηση της παρούσας κατάστασης.

Εγώ είμαι αυτός που είμαι.

Δεν είμαι αυτός που θα ήθελα να είμαι.

Δεν είμαι αυτός που θα έπρεπε να είμαι.

Δεν είμαι αυτός που η μαμά μου θα ήθελε να είμαι.

Δεν είμαι καν αυτός που ήμουν.

Είμαι αυτός που είμαι.

Όλες οι νευρώσεις ξεκινούν από τη στιγμή που προσπαθούμε να είμαστε αυτό που δεν είμαστε.

Εσύ είσαι όπως είσαι.

Εσύ δεν είσαι όπως χρειάζομαι να είσαι

Εσύ δεν είσαι όπως ήσουν.

Εσύ δεν είσαι όπως συμφέρει εμένα να είσαι.

Εσύ δεν είσαι όπως θέλω εγώ να είσαι.

Εσύ είσαι όπως είσαι.

Ο ορισμός μιας ώριμης και αληθινής σχέσης είναι η ανιδιοτελή προσπάθεια να δημιουργείς χώρο στον άλλον, ώστε να μπορεί να είναι όπως είναι.

Δεύτερη αλήθεια

Τίποτα καλό δεν είναι δωρεάν.

Αν επιθυμώ κάτι που είναι καλό για ‘μένα, θα όφειλα να ξέρω ότι θα πληρώσω κάποιο αντίτιμο γι’ αυτό.

Οπωσδήποτε αυτή η πληρωμή δεν είναι πάντα χρηματική (αν χρειάζονταν μόνο τα χρήματα, θα ήταν τόσο εύκολο!). Το αντίτιμο είναι κάποιες φορές υψηλό κι άλλες φορές πολύ χαμηλό, αλλά πάντα υπάρχει. Γιατί τίποτα καλό δεν είναι δωρεάν.

Αν οι γύρω μου μου προσφέρουν κάτι, αν μου συμβαίνει κάτι καλό, αν ζω καταστάσεις ευχάριστες και απολαυστικές, είναι επειδή τις έχω κερδίσει. Τις έχω πληρώσει, τις αξίζω.

Μόνο για να προετοιμάσω τους απαισιόδοξους και για να αποθαρρύνω τους καιροσκόπους, θέλω να ξεκαθαρίσω ότι η πληρωμή γίνεται πάντα προκαταβολικά: το καλό που ζω το έχω ήδη πληρώσει. Πληρωμή με δόσεις, δε γίνεται.)

Τρίτη αλήθεια

Είναι αλήθεια ότι κανείς δε μπορεί να κάνει πάντα αυτό που θέλει, αλλά ο καθένας μπορεί να ΜΗΝ κάνει ΠΟΤΕ αυτό που ΔΕΝ ΘΕΛΕΙ.

Ποτέ να μην κάνω αυτό που δεν θέλω.

Αν είμαι ενήλικος, κανείς δε μπορεί να με αναγκάσει να κάνω κάτι που δεν θέλω. Αρκεί να καταφέρω να απαλλαγώ απ’ την ανάγκη μου να βλέπω κάποιους να με επικροτούν, να με χειροκροτούν, να με αγαπούν.

Το να μάθει κανείς να ζεί σύμφωνα με αυτή την αλήθεια, δεν είναι εύκολο πράγμα. Και κυρίως, δεν είναι δωρεάν.
(Τίποτα καλό δεν είναι δωρεάν κι αυτό είναι κάτι καλό).

Το κόστος είναι ότι όταν κάποιος τολμάει να πει ”όχι” αρχίζει να ανακαλύπτει κάποιες άγνωστες πλευρές των φίλων του: το σβέρκο, την πλάτη και όλα τα σημεία που γίνοντα ορατά μόνο όταν ο άλλος φεύγει.

Αριστοτέλης: Φόβος και θάρρος

Τώρα θα δείξουμε ποιοι άνθρωποι και ποια πράγματα προκαλούν το φόβο και σε ποια ψυχική κατάσταση βρίσκονται κείνοι που φοβούνται.

Ας δεχτούμε ότι φόβος είναι κάποια λύπη ή ταραχή που προέρχεται από την ιδέα πως πρόκειται να συμβεί κάποιο κακό, δηλ. κάποια καταστροφή ή μεγάλη λύπη. Αλήθεια, δεν προξενούν φόβο όλα τα κακά, λ.χ. δεν φοβάται κανείς αν θα είναι άδικος ή βραδύνους.

Ο φόβος προέρχεται μόνο όταν πρόκειται να συμβούν κακά που μπορούν να προξενήσουν μεγάλη λύπη ή καταστροφή κι αυτό όταν δεν πρόκειται να γίνουν πολύ αργότερα, (25) παρά βρίσκονται πολύ κοντά μας και πιστεύουμε ότι από τη μια στιγμή στην άλλη θα επέλθουν. Επειδή κανένας δεν φοβάται εκείνο που θα συμβεί αργότερα, ούτε καν το σκέπτεται.

Αφού λοιπόν αυτό το πράγμα είναι ο φόβος, κατ’ ανάγκη προξενούν φόβο εκείνα τα πράγματα που θεωρούνται ότι έχουν μεγάλη δύναμη να προξενούν καταστροφές και βλάβες από κείνες που προξενούν μεγάλη λύπη. (30) Και γι’ αυτό και οι ενδείξεις που προαναγγέλλουν τέτοια γεγονότα προκαλούν κι αυτές το φόβο, επειδή αποδείχνουν ότι, όπου να ‘ναι, θα συμβεί αυτό που φοβούμαστε. Εξάλλου αυτό το πράγμα, ότι δηλ. προσεγγίζουν τα πράγματα που φοβούμαστε, το ονομάζουμε κίνδυνο.

Λοιπόν, ανάμεσα στα πράγματα που προξενούν φόβο είναι και η οργή ή η έχθρα ανθρώπων που είναι σε θέση να μας κάνουν κακό. Επειδή, αφού μας μισούν ή είναι θυμωμένοι μαζί μας είναι φανερό πως επιθυμούν να μας βλάψουν ― και η επιθυμία λίγο απέχει από την εκτέλεση.

Φόβο επίσης προξενεί και η αδικία, όταν περιβάλλεται με ισχύ. Επειδή έναν άδικο άνθρωπο τον χαρακτηρίζουμε σαν άδικο ακριβώς από τις προθέσεις του.

[1382b] Προκαλεί επίσης φόβο και η αρετή που έχει υποστεί προσβολή και που είναι περιβεβλημένη με δύναμη. Επειδή είναι φανερό πως εξαιτίας της προσβολής έχει την πρόθεση να εκδικηθεί και, στην παρούσα περίσταση, έχει και τη δύναμη να το πράξει.

Επίφοβοι είναι ακόμα εκείνοι που φοβούνται αυτούς που έχουν τη δύναμη να κάνουν κάτι κακό, επειδή κατ’ ανάγκη κι αυτοί προετοιμάζουν αντίστοιχο κακό. Κι επειδή ο πολύς κόσμος είναι διεφθαρμένος και κατέχεται από τη δίψα του κέρδους, (5) ενώ φοβάται τον κίνδυνο, το ότι εξαρτάται κανείς από κάποιον άλλον είναι ικανό να προκαλέσει φόβο. Έτσι προκαλούν φόβο όσοι ξέρουν ότι κάναμε κάτι κακό, επειδή είναι ενδεχόμενο ή να μας καταδώσουν ή να μας εγκαταλείψουν.

Επίσης όσοι μπορούν να αδικήσουν προξενούν φόβο σε κείνους που μπορεί να αδικηθούν. Επειδή, συνήθως, όταν μπορούν οι άνθρωποι, αδικούν.

Επίφοβοι είναι επίσης εκείνοι που έχουν αδικηθεί (10) ή πιστεύουν ότι αδικούνται, επειδή αυτοί πάντοτε ζητάνε ευκαιρία για να εκδικηθούν.

Επίφοβοι είναι και κείνοι που έχουν ήδη αδικήσει, αν έχουν τη δύναμη, επειδή μπορεί να ξαναρχίσουν, καθώς φοβούνται αντίποινα. Έχουμε αλήθεια ειπεί πως κι αυτό είναι μια εύλογη αφορμή φόβου. Το ίδιο και οι ανταγωνιστές μας, εκείνοι που επιδιώκουν τον ίδιο σκοπό με μας, χωρίς να μπορεί να τον απολαύσουμε και οι δυο συγχρόνως. Επειδή, αυτοί που βρίσκονται κάτω από τέτοιες συνθήκες βρίσκονται σε αδιάλειπτο πόλεμο ανάμεσά τους.

Επίσης όσοι είναι επίφοβοι στους ισχυροτέρους μας είναι επίφοβοι και σε μας, (15) επειδή πολύ περισσότερο μπορούν να μας βλάψουν, αφού μπορούν να κάνουν κακό και στους ισχυροτέρους μας. Και για τον ίδιο λόγο είναι επίφοβοι εκείνοι που και οι ισχυρότεροί μας τους φοβούνται. Ακόμα και κείνοι που έχουν εξοντώσει ανθρώπους πιο ισχυρούς από μας. Αλλά, ακόμα, και όσοι επιτίθενται εναντίον ασθενεστέρων μας, επειδή αυτοί ή από τώρα είναι επικίνδυνοι, ή θα γίνουν όταν θ’ αυξηθεί η δύναμή τους.

Από τους ανθρώπους πάλι που έχουμε αδικήσει, δεν είναι τόσο επίφοβοι οι οξύθυμοι και κείνοι που εκδηλώνονται, (20) αλλά οι ήρεμοι, ύπουλοι και πονηροί. Επειδή οι άνθρωποι αυτού του είδους ποτέ δεν φανερώνονται αν πρόκειται τώρα σύντομα να μας εκδικηθούν και λοιπόν, ποτέ δεν μπορούμε να είμαστε σίγουροι πως ο κίνδυνος από μέρους των έχει απομακρυνθεί.

Κάθε τι που προκαλεί φόβο γίνεται ακόμα πιο επίφοβο, όταν το σφάλμα που έχουμε κάνει δεν είναι δυνατόν να το επανορθώσουμε, παρά, ή μας είναι ολότελα αδύνατο ή είναι δυνατό μάλλον στους αντιπάλους μας. Επίσης εκείνα τα πράγματα που ή δεν παίρνουν γιατρειά, ή η θεραπεία τους είναι πολύ δύσκολη. (25)

Και με λίγα λόγια επίφοβα είναι κείνα τα πράγματα που, όταν συμβαίνουν ή μέλλουν να συμβούν σε κάποιον άλλον, μας προκαλούν τον οίκτο μας.

Μπορούμε λοιπόν να ειπούμε ότι σχεδόν εκθέσαμε έως εδώ τα σπουδαιότερα παραδείγματα του πώς κι από ποια αίτια προέρχεται ο φόβος, και μένει τώρα να εξηγήσουμε σε ποια ψυχική κατάσταση βρίσκονται κείνοι που φοβούνται.

Αν λοιπόν ο φόβος περιέχει μέσα του την προσδοκία πως πρόκειται να πάθουμε κάποια καταστροφή, (30) είναι φανερό πως κανείς δεν φοβάται όταν νομίζει πως δεν πρόκειται να πάθει τίποτε και ακόμα κανείς δεν φοβάται εκείνα τα πράγματα που δεν πιστεύει πως θα τα πάθει, ούτ’ εκείνους τους ανθρώπους που δεν πιστεύει πως είναι δυνατόν να τον βλάψουν, ούτε αισθάνεται φόβο την εποχή όπου πιστεύει ότι δεν πρόκειται να του συμβεί κάτι κακό. Αναγκαστικά λοιπόν φοβούνται μόνον εκείνοι που πιστεύουν ότι πρόκειται να πάθουν κάτι και μάλιστα να πάθουν από ορισμένα πρόσωπα ορισμένο πάθημα σε ορισμένη εποχή.

[1383a] Και δεν πιστεύουν ότι πρόκειται να πάθουν κάτι εκείνοι που ευημερούν πάρα πολύ. Γι’ αυτό και γίνονται αυθάδεις, περιφρονητές και θρασείς. Στην κατάσταση αυτή περιέρχονται όσοι έχουν πλούτο, σωματική δύναμη, πολλούς φίλους ή ισχύ.

Δεν φοβούνται ακόμα εκείνοι που νομίζουν πως έχουν υποστεί όλα τα δεινά του κόσμου κι έχει μαυρίσει το μάτι τους, όπως π.χ. εκείνοι που υφίστανται ήδη βασανιστήρια. (5)

Πρέπει όμως ακόμα να έχουν και κάποια ελπίδα σωτηρίας κι αυτό ακριβώς προκαλεί την αγωνία τους. Απόδειξη ότι όποιος φοβάται σκέπτεται και παίρνει αποφάσεις για πράγματα για τα οποία δεν υπάρχει ελπίδα σωτηρίας. Πρέπει λοιπόν κι ο ρήτορας, όταν έχει συμφέρον να προξενήσει φόβο στους ακροατές του, να τους φέρει σε παρόμοια ψυχική κατάσταση, δηλ. να τους παρασταίνει πως πρόκειται να πάθουν κάτι κακό, επειδή και άλλοι, ισχυρότεροί τους έχουν πάθει τα ίδια. (10) Και να εξιστορεί τι παθαίνουν ή τι έπαθαν, και πώς το κακό τούς ήρθε από κείνους που δεν το περίμεναν και σε μια εποχή που δεν πίστευαν.

Και τώρα που δείξαμε τι είναι φόβος και ποια πράγματα είναι επίφοβα και σε ποια ψυχική κατάσταση βρίσκονται κείνοι που φοβούνται, απ’ όλα αυτά προκύπτει καθαρά (15) και τι είναι θάρρος και σε ποια πράγματα έχει κανείς θάρρος, καθώς και σε ποια ψυχική κατάσταση βρίσκονται οι θαρραλέοι.

Αλήθεια και το θάρρος είναι το αντίθετο από το φόβο και κείνο που προκαλεί θάρρος είναι το αντίθετο από κείνο που προκαλεί φόβο. Θάρρος λοιπόν είναι η ελπίδα που προέρχεται από την ιδέα ότι ζυγώνει η ώρα της σωτηρίας μας και ότι τα επίφοβα πράγματα, είτε δεν υπάρχουν καθόλου είτε βρίσκονται μακριά μας. Εκείνο που μας δίνει θάρρος είναι η απομάκρυνση του κινδύνου και η προσέγγιση των πραγμάτων που μας παρέχουν ασφάλεια. (20) Και μπορούμε ν’ απαριθμήσουμε ανάμεσα στα πράγματα που μας δίνουν θάρρος και το ότι το κακό είναι δυνατό να επανορθωθεί και το ότι έχουμε βοήθεια ή πολλή ή μεγάλη, ή συγχρόνως και πολλή και μεγάλη.

Επίσης το ότι ούτε έχουμε αδικήσει, ούτε έχουμε αδικηθεί και είτε δεν έχουμε καθόλου ανταγωνιστές, είτε κείνοι που υπάρχουν δεν έχουν τη δύναμη να μας βλάψουν, είτε, ενώ έχουν τη δύναμη, όμως είναι φίλοι μας και μας έχουν ευεργετήσει ή έχουν ευεργετηθεί από μας. Ή ακόμα όταν υπάρχουν πολλοί άνθρωποι που έχουν το ίδιο συμφέρον με μας, ή ισχυροί, ή πολλοί και συγχρόνως ισχυροί.

(25) Εκείνοι που είναι θαρραλέοι βρίσκονται στην ακόλουθη ψυχική κατάσταση. Είτε πιστεύουν ότι έχουν καταφέρει πολλά έως τώρα χωρίς να πάθουν τίποτα, είτε, αν πολλές φορές φτάσανε στο σημείο να πάθουν κακό, διέφυγαν. Επειδή οι άνθρωποι γίνονται άφοβοι, κατά δυο τρόπους. Είτε επειδή έχουν δοκιμάσει τον κίνδυνο, είτε επειδή πάντοτε βρήκαν τον τρόπο να διαφύγουν. Έτσι και στους κινδύνους της ζωής των ναυτικών (30) αποβλέπουν με θάρρος προς το μέλλον, από τη μια όσοι δεν έχουν πείρα, γιατί δεν τους έτυχε καμιά μεγάλη τρικυμία και από την άλλη εκείνοι που, με τη μεγάλη πείρα τους, μάθανε πώς να γλιτώνουν.

Θαρραλέοι είναι ακόμα, όταν αντιμετωπίζουν πράγματα που δεν εμπνέουν φόβο ούτε στους ομοίους των ούτε στους κατωτέρους των, ούτε σε κείνους από τους οποίους θεωρούν ότι είναι ισχυρότεροι. Και θεωρούν πως είναι ισχυρότεροι από κείνους τους οποίους έχουν νικήσει, ή αυτούς τους ίδιους ή ομοίους των ή τους ισχυροτέρους των. Έχουν θάρρος επίσης εκείνοι που πιστεύουν ότι διαθέτουν μεγαλύτερα ή περισσότερα προσόντα (35) και η υπεροχή τους σ’ αυτά τους κάνει επίφοβους.

[1383b] Και τα προσόντα αυτά είναι ο μεγάλος πλούτος, η στρατιωτική δύναμή τους, καθώς και των φίλων τους, η υπεροχή της χώρας και της πολεμικής προετοιμασίας της στο σύνολο ή στα σπουδαιότερα σημεία. Ακόμα θάρρος έχουν όσοι δεν έχουν αδικήσει κανέναν ή δεν έχουν αδικήσει πολλούς ή τέλος δεν έχουν αδικήσει εκείνους τους οποίους φοβούνται. Και γενικά έχουν θάρρος όσοι έχουν την εύνοια των θεών, (5) μ’ όποιον άλλο τρόπο κι αν εκδηλώνεται, και ιδίως άμα προέρχεται από οιωνούς και από χρησμούς.

Αλήθεια, η οργή δίνει θάρρος, το ότι πάλι δεν έχουμε αδικήσει αλλά έχουμε αδικηθεί προκαλεί την οργή και, εξάλλου, πιστεύεται ότι το Θείον βοηθεί εκείνους που αδικούνται. Τέλος έχουν θάρρος όσοι πιστεύουν πως αν επιχειρήσουν κάτι τι θα το επιτύχουν ή τουλάχιστον ότι δεν πρόκειται να πάθουν τίποτα ούτε αμέσως ούτε αργότερα. (10) Έτσι έχουμε εκθέσει όσα έπρεπε για το φόβο και για το θάρρος.

ΑΡΙΣΤ Ρητ 1380b35–1383b10: Λόγος περὶ παθῶν - Φόβος και θάρρος.

Διαχείριση Άγχους

Ποια είναι τα πράγματα που προκαλούν άγχος και τι μπορείς να κάνεις γι’ αυτό.

Το να γνωρίζεις τι μπορεί να ξεκινήσει ή να επιδεινώσει το άγχος σου μπορεί να είναι εξαιρετικά χρήσιμο στην διαχείρισή του. Νευρικότητα, πανικός, φόβος, εφίδρωση, γρήγορος καρδιακός παλμός: όλα μπορεί να είναι συμπτώματα άγχους. Και σε περιόδους πραγματικού κινδύνου, το άγχος και τα συμπτώματά του είναι απολύτως φυσιολογικά και υγιή. Αλλά μερικές φορές αυτά τα συναισθήματα υπερτονίζονται την λάθος στιγμή και το άγχος καταλήγει να παρεμβαίνει καταστροφικά στην καθημερινή ζωή.

«Εάν ένα άτομο φτάσει στο σημείο όπου οι υγιείς ανησυχίες και το να είναι προσεκτικό διασχίζουν την γραμμή σε αυτό που θα μπορούσε να θεωρηθεί ως διαταραχή, τότε η ικανότητα αυτού του ατόμου να λειτουργεί στην καθημερινή του ζωή… είναι μειωμένη. Μπορεί πραγματικά να επηρεάσει επιζήμια την ζωή κάποιου», δήλωσε η Una McCann, MD, καθηγήτρια ψυχιατρικής και διευθύντρια το Πρόγραμμα Αγχωδών Διαταραχών στο Johns Hopkins School of Medicine.

Τελικά, το άγχος μπορεί να κλιμακωθεί σε σημείο που ένα ον να μην είναι σε θέση να κάνει την εργασία του, να εκτελέσει τις δουλειές του σπιτιού ή να φροντίσει τον εαυτό του ή τα αγαπημένα του πρόσωπα όπως θα έκανε συνήθως. Η γνώση του τι μπορεί να προκαλεί ή να επιδεινώνει το άγχος μπορεί να βοηθήσει στην αποτροπή του να φτάσει σε αυτό το επίπεδο. Τα ερεθίσματα του άγχους είναι διαφορετικά για τον καθένα, αλλά εδώ ας πούμε είναι μερικά από τα πιο κοινά.

Σκέφτεσαι ότι κάτι δεν πάει καλά σωματικά μαζί σου.

Αυτός ο πόνος στο στήθος μου είναι σημάδι ότι παθαίνω καρδιακή προσβολή; Το δερματικό μου εξάνθημα σημαίνει ότι έχω καρκίνο; Το άγχος μπορεί συχνά να προέρχεται από την ανησυχία ότι κάτι δεν πάει καλά με το σώμα σας. Όλοι έχουν ανησυχίες για την υγεία τους κατά καιρούς, αλλά ανάλογα με το ιστορικό και την προσωπικότητα κάποιου, τα σωματικά συμπτώματα μπορεί να προκαλέσουν μια πλήρη αγχώδη διαταραχή εάν η ανησυχία παρεμβαίνει στην καθημερινή λειτουργία. Τα σωματικά συμπτώματα που σας έκαναν να αρχίσετε να αισθάνεστε άγχος για την υγεία σας μπορεί επίσης να είναι πολύ παρόμοια με ορισμένα από τα συμπτώματα του ίδιου του άγχους -αυξημένος καρδιακός ρυθμός, υπεραερισμός, εφίδρωση, αίσθημα αδυναμίας- που μπορεί να οδηγήσει σε έναν κύκλο άγχους.

Ανησυχείς για τα αγαπημένα σου πρόσωπα.

Για κάποιους, το άγχος δεν προέρχεται από την ανησυχία για τον εαυτό τους, αλλά μάλλον από το τι μπορεί να συμβεί στα αγαπημένα τους πρόσωπα. Οι άνθρωποι μπορεί να ανησυχούν όχι μόνο για κάτι που συμβαίνει στα παιδιά τους, στα στενά μέλη της οικογένειας ή στους φίλους τους, αλλά και για το πώς μπορούν ενδεχομένως να τα βγάλουν πέρα ​​εάν συμβεί κάτι κακό. Σύμφωνα με την Mayo Clinic, οι φροντιστές είναι πιο πιθανό να εμφανίσουν συμπτώματα άγχους. Στις ΗΠΑ 2020, μια έκθεση έρευνας από την AARP και την Εθνική Συμμαχία Φροντίδας, δείχνει ότι το 61% των εκτιμώμενων 53 εκατομμυρίων φροντιστών στις ΗΠΑ είναι γυναίκες. Και μελέτες έχουν δείξει ότι, μεταξύ των φροντιστών, οι γυναίκες αναφέρουν υψηλότερα επίπεδα άγχους από τους άνδρες.

Πόσα χρήματα έχεις ή δεν έχεις.

Ένας λόγος για τον οποίο τα οικονομικά μπορεί να προκαλούν άγχος είναι επειδή, στο μυαλό, (εντελώς λανθασμένα) τα χρήματα συνδέονται με την επιβίωση. Τα χρήματα είναι πραγματικά ένας πόρος που μπορεί να προσφέρει στους ανθρώπους μια αίσθηση επίπλαστης ασφάλειας. Όταν νιώθουμε ότι οι πόροι είναι σπάνιοι, αυτό κάνει τους ανθρώπους να αισθάνονται ότι η επιβίωσή τους βρίσκεται σε κίνδυνο σε ένα πολύ αρχέγονο επίπεδο. Μερικοί από τους κοινούς οικονομικούς παράγοντες άγχους έχουν να κάνουν με ανησυχίες σχετικά με την αποταμίευση, την ασφάλεια της εργασίας, τον μισθό, την έλλειψη χρηματοοικονομικής γνώσης, το χρέος, την κλοπή ταυτότητας και το χειρότερο, την σύγκριση του πλούτου.

Δεν κοιμάσαι αρκετά.

Σύμφωνα με το CDC, οι ενήλικες πρέπει να κοιμούνται τουλάχιστον 7 ώρες καλής ποιότητας την ημέρα. Η μη επαρκής ποσότητα του συνιστώμενου χρόνου ύπνου είναι ένας άλλος παράγοντας που μπορεί να επιδεινώσει το άγχος. Με τα χρόνια, η Δρ McCann έχει κάνει μελέτες για την σχέση μεταξύ της στέρησης ύπνου και του άγχους. Μέσω αυτής της εργασίας, ανακάλυψε ότι ανεξάρτητα από το αν κάποιος έχει ή όχι αγχώδη διαταραχή, τα επίπεδα άγχους αυξάνονται μετά από μια νύχτα στέρησης ύπνου. Αυτός ο σύνδεσμος μπορεί να είναι ένας φαύλος κύκλος: ενώ η στέρηση ύπνου μπορεί να προκαλέσει άγχος, το άγχος μπορεί να προκαλέσει προβλήματα ύπνου, όπως επισημαίνει η Ένωση Άγχους και Κατάθλιψης της Αμερικής . ‘Οταν οι άνθρωποι στερούνται ύπνου, γίνονται πολύ πιο ευαίσθητοι στις επιπτώσεις των ουσιών που προκαλούν άγχος, όπως η καφεΐνη και άλλα διεγερτικά. Επίσης αποδίδουν πολύ άσχημα στην εργασία τους.

Διεγερτικά—συμπεριλαμβανομένου του καφέ.

Ναι, ο καφές μπορεί να κάνει το άγχος χειρότερο. Η Susan Bowling, PsyD, ψυχολόγος στο Women’s Health Center στο Wooster Branch of Cleveland Clinic, είπε ότι ορισμένες μελέτες δείχνουν ότι η κατανάλωση περισσότερων από 200 χιλιοστόγραμμα καφεΐνης (περίπου η ποσότητα σε δύο φλιτζάνια καφέ) μπορεί να αυξήσει την πιθανότητα του άγχους και των κρίσεων πανικού σε άτομα ευαίσθητα σε αυτό.

Οι φυσικές επιδράσεις της καφεΐνης διεγείρουν μια σειρά από αισθήσεις, όπως η καρδιά σας να χτυπά πιο γρήγορα, το σώμα σας να ζεσταίνεται, ο ρυθμός της αναπνοής σας αυξάνεται- όλα τα πράγματα που μιμούνται το άγχος», είπε ο Bowling. «Ψυχολογικά, είναι δύσκολο για το μυαλό σου να αναγνωρίσει ότι αυτό δεν είναι άγχος γιατί αισθάνεται το ίδιο.

Άλλα διεγερτικά μπορούν επίσης να προκαλέσουν άγχος. Ενώ κάποιοι με άγχος μπορεί να χρησιμοποιούν μαριχουάνα ως τρόπο χαλάρωσης, η μαριχουάνα έχει πραγματικά διεγερτικές ενώσεις που μπορούν να επιδεινώσουν το άγχος. Δυστυχώς, πολλοί άνθρωποι προσπαθούν να αυτο-φαρμακοποιηθούν όταν αγχωθούν κι αυτό μπορεί πραγματικά να αποτύχει. Μόνο και μόνο επειδή κάτι είναι φυτικό και φυσικό -όπως η μαριχουάνα ή η ρίγανη- δεν σημαίνει ότι είναι κι ασφαλή. Κι όταν αγοράζετε τρόφιμα, όπως βότανα, στο διαδίκτυο ή στο κατάστημα, η ετικέτα λέει ξεκάθαρα ότι μπορεί να είναι χαλαρωτικά, λέει όμως να είστε και “πολύ, πολύ προσεκτικοί. Μην το κάνετε αν δεν έχετε καθοδήγηση από τον γιατρό σας”.

Λήψη ορισμένων φαρμάκων.

Ορισμένα φάρμακα από μόνα τους είναι διεγερτικά και έτσι μπορούν να προκαλέσουν άγχος σε ορισμένους ασθενείς. Αυτά περιλαμβάνουν αμφεταμίνες και μεθυλφαινιδάτη, τα οποία χρησιμοποιούνται στην θεραπεία της διαταραχής ελλειμματικής προσοχής και υπερκινητικότητας και της ναρκοληψίας. Ορισμένα αντικαταθλιπτικά, όπως η βουπροπιόνη και η βενλαφαξίνη, αλλά και ορισμένα φάρμακα κατά του άσθματος μπορεί να είναι διεγερτικά για μερικούς ανθρώπους.

Κάνοντας μια δίαιτα που δεν είναι πολύ υγιεινή.

Δεν είναι μυστικό ότι αν δεν έχετε φάει καλά, μπορεί να μην αισθάνεστε σωματικά καλύτερα. Αλλά μια κακή διατροφή μπορεί να επηρεάσει και την ψυχική σας υγεία. Μια κακή διατροφή και ο τρόπος που σας κάνει να νιώθετε άσχημα μπορεί να σας κάνει και πιο ευαίσθητους στις επιπτώσεις του άγχους. Είναι προφανές ότι η κατανάλωση πολλών επεξεργασμένων υδατανθράκων (ζυμαρικά, ψωμιά, κουλουράκια, μπισκότα, αλλαντικά κ.ά) μπορεί να αυξήσει τον κίνδυνο άγχους. Αυτό οφείλεται στις επαναλαμβανόμενες και γρήγορες αλλαγές στα επίπεδα γλυκόζης στο αίμα. Το επαναλαμβανόμενο χαμηλό σάκχαρο στο αίμα σχετίζεται επίσης με διαταραχές της διάθεσης.

Νιώθοντας ότι όλα πρέπει να γίνουν ακριβώς έτσι.

Η τελειομανία μπορεί να είναι η κύρια κινητήρια δύναμη του άγχους. Και για πολλούς, είναι ένα απροσδόκητο έναυσμα από ένα υποκείμενο χαρακτηριστικό τελειομανίας – ίσως να μην είχαν καν δει τον εαυτό τους ως τελειομανή. Μπορεί να είστε σε θέση να προβλέψετε μια τέτοια σκανδάλη εάν δείτε τον εαυτό σας να λέει πράγματα όπως, “Μπορώ να ξεκινήσω αυτήν την εργασία όταν (αν) όλα αυτά ενωθούν. Αυτό θα με διευκολύνει να το κάνω. Μπορώ να ξεκινήσω αυτό το έργο και να έχω τον χρόνο να ξεκινήσω πραγματικά σε αυτό το έργο με τον σωστό τρόπο- ή όταν θα έχω τους πόρους για να αρχίσω με τον σωστό τρόπο». Είναι απόλυτα λάθος αυτή η συλλογιστική. Πάντα ξεκινάμε με ότι έχουμε και στην πορεία βρίσκουμε ότι χρειαζόμαστε.

Πώς μια διαφωνία μπορεί να επηρεάσει μια σχέση.

Μερικοί άνθρωποι θα κάνουν τα πάντα για να αποφύγουν την αντιπαράθεση. Αλλά μερικές φορές, οι διαφωνίες στην εργασία ή οι διαφωνίες μέσα σε διαφορετικές σχέσεις είναι αναπόφευκτες. Εκτός από το να προκαλεί συναισθήματα θλίψης ή κατάθλιψης, η σύγκρουση μέσα στο κοινωνικό σας δίκτυο μπορεί να προκαλέσει και άγχος. Συγκεκριμένα, η κοινωνική σύγκρουση μπορεί να οδηγήσει τους ανθρώπους να ανησυχούν για το ποιες θα είναι οι μελλοντικές συνέπειες από τις συγκρούσεις στις στενές τους σχέσεις.

Πολλές πληροφορίες.

Η συνεχής ενασχόληση με τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης μπορεί επίσης να είναι ένα έναυσμα για άγχος. Χρήση τεσσάρων ή περισσότερων πλατφορμών μέσων κοινωνικής δικτύωσης, παρουσία στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης για μία ώρα ή περισσότερο την ημέρα, επίσκεψη σε ιστότοπους μέσων κοινωνικής δικτύωσης 30 ή περισσότερες φορές την εβδομάδα, αίσθημα έντονης συναισθηματικής σύνδεσης με τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης ή και αίσθημα εθισμού Η χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης συνδέονται με αυξημένο κίνδυνο άγχους, σύμφωνα με πολλές μελέτες.

Θέλετε απλώς να περιορίσετε τον χρόνο που ασχολείστε με αυτό, ώστε να μην κάνετε συνεχώς check-in για να δείτε ποιες είναι οι πιο πρόσφατες πιο εξωφρενικές ειδήσεις ή η τελευταία μάχη στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Κάποιος βαθμός ενασχόλησης με αυτό το υλικό είναι εντάξει, αλλά όταν γίνεται συνέχεια και για πολλές ώρες είναι μια υπερβολικά τρομακτική εμπειρία να κοιτάζεις τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης ή να διαβάζεις τις ειδήσεις. Αν συμβαίνει αυτό, πρέπει να σκεφτείς πραγματικά αν έχει νόημα να περιορίσεις την έκθεσή σου στα μέσα τρομολαγνείας.

Και αν αισθάνεστε τόσο ανήσυχοι που αποφεύγετε εντελώς τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, τότε το να αφιερώνετε λίγο χρόνο στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης μπορεί να είναι πραγματικά χρήσιμο για εσάς, ώστε να μπορείτε να εξασκηθείτε στην εκμάθηση της ικανότητάς σας να ανέχεστε το άγχος. Το μόνο που χρειάζεται είναι να βρεις την τέλεια ισορροπία, ούτε αποχή ούτε εθισμός.

Ο φόβος του χωρισμού από ένα αγαπημένο πρόσωπο.

Ο χωρισμός από έναν φροντιστή είναι μια κοινή αιτία άγχους για τα παιδιά και τους εφήβους, αλλά μπορεί να είναι ένα έναυσμα άγχους και για τους ενήλικες. Συχνά ανησυχούν ότι κάποιο είδος βλάβης ή κάτι δυσάρεστο θα συμβεί στις φιγούρες προσκόλλησης τους ενώ είναι χωρισμένοι», σύμφωνα με το Εθνικό Ινστιτούτο Ψυχικής Υγείας . Αυτός ο φόβος τους οδηγεί στο να αποφύγουν να χωριστούν από τις φιγούρες της προσκόλλησής τους και να αποφύγουν να μείνουν μόνοι. Οι άνθρωποι των οποίων το άγχος προκαλείται από την σκέψη ότι θα χωρίσουν από κάποιον, αποκτούν εφιάλτες σχετικά με τον χωρισμό ή εμφανίζουν σωματικά συμπτώματα όταν ο χωρισμός συμβαίνει ή αναμένεται.

Ανησυχίες για καταστροφές μεγάλης κλίμακας

Τα ακραία καιρικά φαινόμενα συμβαίνουν συχνότερα και οι επιστήμονες τα συνδέουν όλο και περισσότερο με την κλιματική αλλαγή, άλλωστε αυτή είναι η εντολή που έχουν. Όμως αυτό μπορεί να είναι ένας διπλός παράγοντας άγχους: οι ίδιες οι φυσικές καταστροφές και η όποια, κλιματική αλλαγή που τις προκαλεί. Θα συνεχίσουμε να βλέπουμε κλιματικές καταστροφές και σημεία ανατροπής, οι άνθρωποι τα έχουν συνηθίσει περισσότερο, αλλά αυτά τα πραγματικά σούπερ καταστροφικά γεγονότα προκαλούν πολύ άγχος και φόβο θανάτου.

Οι περιβαλλοντικές αλλαγές που μπορεί να οδηγήσουν σε πολλά από αυτά τα συμβάντα μπορεί να είναι και οι ίδιες ένα έναυσμα άγχους. Είναι γνωστό ως οικολογικό άγχος, ένας νεολογισμός. Αυτό ενώ ήταν ένα θέμα ειδικού ενδιαφέροντος· τώρα είναι πολύ πιο συνηθισμένο λόγω γεγονότων που σχετίζονται με το κλίμα. Η σαπουνόπερα της COVID-19 οδήγησε επίσης στην δημιουργία ενός νέου όρου: κορονοφοβία. Κατά την διάρκεια της πανδημίας, οι ανησυχίες που σχετίζονται με τον COVID-19 έχουν οδηγήσει σε μεγαλύτερα επίπεδα άγχους. Αυτό το άγχος προέρχεται από την αβεβαιότητα για το τι θα ακολουθήσει στην πανδημία, την υιοθέτηση νέων πρακτικών και συμπεριφορά αποφυγής και την ακρόαση για παγκόσμιους ηγέτες και διάσημες μαριονέτες που προμοτάρουν τα εμβόλια κι όλα τα συνεπικουρούμενα.

Δεν έχεις τον έλεγχο μιας κατάστασης.

Λόγω της πανδημίας, αυτό το έναυσμα άγχους είναι κάτι που πολλοί άνθρωποι έχουν βιώσει. Πολλοί άνθρωποι έχουν αγαπημένα πρόσωπα που διατρέχουν αυξημένο κίνδυνο να κολλήσουν τον COVID-19 ή να πεθάνουν εάν κολλήσουν, ωστόσο δεν μπορούν να δουν αυτά τα αγαπημένα πρόσωπα που κινδυνεύουν λόγω του ιού. Η απώλεια ελέγχου που σχετίζεται με τον COVID κάνει τις ανησυχίες για την υγεία ενός αγαπημένου προσώπου ακόμη πιο δύσκολο να αντιμετωπιστούν. Όταν έχουμε μια αίσθηση ελέγχου και μπορούμε να δούμε πράγματα και να αλληλεπιδράσουμε με πράγματα, μας ηρεμεί κατά κάποιο τρόπο. Αλλά η απόλυτη αδυναμία να δούμε ή να προσεγγίσουμε ή να βοηθήσουμε άτομα που αγαπάς και νοιάζεσαι από μακριά αυτό θα προκαλέσει πολύ άγχος. Μάθε πως ο θάνατος είναι κλασσικός φυσικός νόμος. Οι αδύναμοι φεύγουν από την ζωή χωρίς να μπορείς να κάνεις τίποτε, είτε με την σαπουνόπερα της πανδημίας, είτε χωρίς αυτήν.

Ανακαλύπτοντας ποια είναι τα ερεθίσματα σου.

Το να είσαι σε θέση να προβλέψεις τι μπορεί να ξεκινήσει ή να επιδεινώσει το άγχος σου είναι εξαιρετικά χρήσιμο στην διαχείριση του άγχους. Αλλά ο εντοπισμός αυτού του εναύσματος, εάν έχεις πολλαπλούς, μπορεί να είναι δύσκολος. Ένας τρόπος για να καταλάβεις τι προκαλεί το άγχος σου είναι να κρατήσεις ένα ημερολόγιο σκέψεων. Αναζήτησε τα ονόματα που τρεις φορές την περασμένη εβδομάδα ένιωσες υψηλής έντασης συναισθήματα. Για καθεμία από αυτές τις καταστάσεις, να γράψεις τι περνούσε από το μυαλό σου, τι συνέβαινε στο σώμα, τι μπήκες στον πειρασμό να κάνεις, πού ήσουν όταν συνέβη και τι συνέβη. Αναλογιζόμενος στιγμές που το άγχος σου έχει πιάσει ταβάνι, μπορεί ν’ αρχίσεις να βλέπεις ορισμένα μοτίβα να εμφανίζονται που δηλώνουν τι τα πυροδοτεί. Εύκολο είναι να το βρεις, “χαρτί και μολύβι”.

Προετοιμασία και διαχείριση της σκανδάλης.

Προσπάθησε να φροντίσεις τις σημαντικές σου δραστηριότητες αυτοεξυπηρέτησης πριν συμβεί το οποιοδήποτε χάος. Η ιδέα εδώ είναι, ότι για όλους μας, κάποια στιγμή, κάτι χαοτικό θα συμβεί. Κι έτσι ένας σημαντικός στόχος είναι να σκεφτείς πώς μπορείς να προετοιμαστείς για το ενδεχόμενο χάος φροντίζοντας τον εαυτό σου τώρα, ώστε όταν το χάος συμβαίνει, νιώθεις πιο ανθεκτικός και ικανός να ελέγχεις τα συναισθήματα και τις πράξεις σου.

Όταν κάτι έχει πυροδοτήσει το άγχος σου και νιώθεις υψηλά συναισθήματα εξαιτίας αυτού, οι δραστηριότητες αυτοεξυπηρέτησης από μόνες τους είναι απίθανο να μειώσουν το μειώσουν. Μόλις ξεκινήσει αυτό το άγχος, τότε μπαίνουν στο παιχνίδι μηχανισμοί αντιμετώπισης όπως η απόσπαση της προσοχής και η εξάσκηση της επίγνωσης. Το να ανοιχτείς σε ανθρώπους εμπιστοσύνης γύρω σου, γι’ αυτό που βιώνεις μπορεί επίσης να επικυρώσει τα συναισθήματά σου και να σε βοηθήσει να ξεπεράσεις το άγχος που έχει προκαλέσει το έναυσμα.

Ο εντοπισμός και η αντιμετώπιση αυτών των παραγόντων νωρίτερα παρά αργότερα είναι χρήσιμος στην διαχείριση του άγχους. Αλλά αν το άγχος σου είναι σε σημείο που νιώθεις ότι είναι ήδη εκτός ελέγχου. Τα πραγματικά καλά νέα είναι ότι υπάρχουν θεραπείες -τόσο φαρμακευτικές όσο και συμπεριφορικές- για όλες τις αγχώδεις διαταραχές καθώς και στρεσογόνους παράγοντες που μπορεί να σε κάνουν ανήσυχο χωρίς λόγο ή ακόμη και για ασήμαντο λόγο.

Ανθολόγιο Αττικής Πεζογραφίας

ΔΗΜΟΣΘΕΝΗΣ, ΠΕΡΙ ΤΗΣ ΡΟΔΙΩΝ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ

ΔΗΜ 15.21–29

(ΔΗΜ 15. Πίστις: §5–34) Και το δίκαιο επιβάλλει τη συνδρομή προς τους Ροδίους – Το παράδειγμα των Αργείων – Οι παρασπονδίες των αντιπάλων και οι αντιφάσεις των συνθηκών

[21] ἔπειτα καὶ δίκαιον, ὦ ἄνδρες
Ἀθηναῖοι, δημοκρατουμένους αὐτοὺς τοιαῦτα φρονοῦντας
φαίνεσθαι περὶ τῶν ἀτυχούντων δήμων, οἷάπερ ἂν τοὺς
ἄλλους ἀξιώσαιτε φρονεῖν περὶ ὑμῶν, εἴ ποθ’, ὃ μὴ γένοιτο,
τοιοῦτό τι συμβαίη. καὶ γὰρ εἰ δίκαιά τις φήσει Ῥοδίους
πεπονθέναι, οὐκ ἐπιτήδειος ὁ καιρὸς ἐφησθῆναι· δεῖ γὰρ τοὺς
εὐτυχοῦντας περὶ τῶν ἀτυχούντων ἀεὶ φαίνεσθαι τὰ βέλ-
τιστα βουλευομένους, ἐπειδήπερ ἄδηλον τὸ μέλλον ἅπασιν
ἀνθρώποις.

[22] Ἀκούω δ’ ἐγὼ πολλάκις ἐνταυθὶ παρ’ ὑμῖν τινῶν λεγόντων
ὡς, ὅτ’ ἠτύχησεν ὁ δῆμος ἡμῶν, συνεβουλήθησάν τινες αὐτὸν
σωθῆναι· ὧν ἐγὼ μόνων Ἀργείων ἐν τῷ παρόντι μνησθή-
σομαι βραχύ τι. οὐ γὰρ ἂν ὑμᾶς βουλοίμην, δόξαν ἔχοντας
τοῦ σῴζειν τοὺς ἀτυχοῦντας ἀεί, χείρους Ἀργείων ἐν ταύτῃ
τῇ πράξει φανῆναι, οἳ χώραν ὅμορον τῇ Λακεδαιμονίων
οἰκοῦντες, ὁρῶντες ἐκείνους γῆς καὶ θαλάττης ἄρχοντας, οὐκ
ἀπώκνησαν οὐδ’ ἐφοβήθησαν εὐνοϊκῶς ὑμῖν ἔχοντες φανῆναι,
ἀλλὰ καὶ πρέσβεις ἐλθόντας ἐκ Λακεδαίμονος, ὥς φασιν,
ἐξαιτήσοντάς τινας τῶν φυγάδων τῶν ὑμετέρων ἐψηφίσαντο,
ἐὰν μὴ πρὸ ἡλίου δύντος ἀπαλλάττωνται, πολεμίους κρίνειν.
[23] εἶτ’ οὐκ αἰσχρόν, ὦ ἄνδρες Ἀθηναῖοι, εἰ τὸ μὲν Ἀργείων
πλῆθος οὐκ ἐφοβήθη τὴν Λακεδαιμονίων ἀρχὴν ἐν ἐκείνοις
τοῖς καιροῖς οὐδὲ τὴν ῥώμην, ὑμεῖς δ’ ὄντες Ἀθηναῖοι βάρ-
βαρον ἄνθρωπον, καὶ ταῦτα γυναῖκα, φοβήσεσθε; καὶ μὴν οἱ
μὲν ἔχοιεν ἂν εἰπεῖν ὅτι πολλάκις ἥττηνται [ὑπὸ] Λακεδαι-
μονίων, ὑμεῖς δὲ νενικήκατε μὲν πολλάκις βασιλέα, ἥττησθε
δ’ οὐδ’ ἅπαξ οὔτε τῶν δούλων τῶν βασιλέως οὔτ’ αὐτοῦ
’κείνου· εἰ γάρ τί που κεκράτηκε τῆς πόλεως βασιλεύς, ἢ
τοὺς πονηροτάτους τῶν Ἑλλήνων καὶ προδότας αὐτῶν χρή-
μασι πείσας ἢ οὐδαμῶς ἄλλως κεκράτηκεν. [24] καὶ οὐδὲ τοῦτ’
αὐτῷ συνενήνοχεν, ἀλλ’ ἅμ’ εὑρήσετ’ αὐτὸν τήν τε πόλιν
διὰ Λακεδαιμονίων ἀσθενῆ ποιήσαντα καὶ περὶ τῆς αὑτοῦ
βασιλείας κινδυνεύσαντα πρὸς Κλέαρχον καὶ Κῦρον. οὔτ’
οὖν ἐκ φανεροῦ κεκράτηκεν οὔτ’ ἐπιβουλεῦσαι συνενήνοχεν
αὐτῷ. ὁρῶ δ’ ὑμῶν ἐνίους Φιλίππου μὲν ὡς ἄρ’ οὐδενὸς
ἀξίου πολλάκις ὀλιγωροῦντας, βασιλέα δ’ ὡς ἰσχυρὸν ἐχθρὸν
οἷς ἂν προέληται φοβουμένους. εἰ δὲ τὸν μὲν ὡς φαῦλον
οὐκ ἀμυνούμεθα, τῷ δ’ ὡς φοβερῷ πάνθ’ ὑπείξομεν, πρὸς
τίνας, ὦ ἄνδρες Ἀθηναῖοι, παραταξόμεθα;

[25] Εἰσὶ δέ τινες, ὦ ἄνδρες Ἀθηναῖοι, παρ’ ὑμῖν δεινότατοι
τὰ δίκαια λέγειν ὑπὲρ τῶν ἄλλων πρὸς ὑμᾶς, οἷς παραινέ-
σαιμ’ ἂν ἔγωγε τοσοῦτον μόνον, ὑπὲρ ὑμῶν πρὸς τοὺς ἄλλους
ζητεῖν τὰ δίκαια λέγειν, ἵν’ αὐτοὶ τὰ προσήκοντα πρῶτοι
φαίνωνται ποιοῦντες· ὡς ἔστ’ ἄτοπον περὶ τῶν δικαίων ὑμᾶς
διδάσκειν αὐτὸν οὐ δίκαια ποιοῦντα· οὐ γάρ ἐστι δίκαιον
ὄντα πολίτην τοὺς καθ’ ὑμῶν λόγους, ἀλλὰ μὴ τοὺς ὑπὲρ
ὑμῶν ἐσκέφθαι. [26] φέρε γὰρ πρὸς θεῶν σκοπεῖτε, τί δήποτ’ ἐν
Βυζαντίῳ οὐδείς ἐσθ’ ὁ διδάξων ἐκείνους μὴ καταλαμβάνειν
Χαλκηδόνα, ἣ βασιλέως μέν ἐστιν, εἴχετε δ’ αὐτὴν ὑμεῖς,
ἐκείνοις δ’ οὐδαμόθεν προσῆκεν· μηδὲ Σηλυμβρίαν, πόλιν
ὑμετέραν ποτὲ σύμμαχον οὖσαν, ὡς αὑτοὺς συντελῆ ποιεῖν
καὶ Βυζαντίων ὁρίζειν τὴν τούτων χώραν παρὰ τοὺς ὅρκους
καὶ τὰς συνθήκας, ἐν αἷς αὐτονόμους τὰς πόλεις εἶναι
γέγραπται; [27] οὐδὲ Μαύσωλον ζῶντα, οὐδὲ τελευτήσαντος
ἐκείνου τὴν Ἀρτεμισίαν οὐδείς ἐσθ’ ὁ διδάξων μὴ κατα-
λαμβάνειν Κῶν καὶ Ῥόδον καὶ ἄλλας ἑτέρας πόλεις Ἑλλη-
νίδας, ὧν βασιλεὺς ὁ ’κείνων δεσπότης ἐν ταῖς συνθήκαις
ἀπέστη τοῖς Ἕλλησι, καὶ περὶ ὧν πολλοὺς κινδύνους καὶ
καλοὺς ἀγῶνας οἱ κατ’ ἐκείνους τοὺς χρόνους Ἕλληνες
ἐποιήσαντο. εἰ δ’ ἄρα καὶ λέγει τις ἀμφοτέροις αὐτοῖς,
ἀλλ’ οἵ γε πεισόμενοι τούτοις, ὡς ἔοικεν, οὐκ εἰσίν. [28] ἐγὼ
δὲ δίκαιον μὲν εἶναι νομίζω κατάγειν τὸν Ῥοδίων δῆμον· οὐ
μὴν ἀλλὰ καὶ εἰ μὴ δίκαιον ἦν, ὅταν εἰς ἃ ποιοῦσιν οὗτοι
βλέψω, προσήκειν οἶμαι παραινεῖν κατάγειν. διὰ τί; ὅτι
πάντων μέν, ὦ ἄνδρες Ἀθηναῖοι, τὰ δίκαια ποιεῖν ὡρμηκότων,
αἰσχρὸν ἡμᾶς μόνους μὴ ’θέλειν, ἁπάντων δὲ τῶν ἄλλων
ὅπως ἀδικεῖν δυνήσονται παρασκευαζομένων μόνους ἡμᾶς τὰ
δίκαια προτείνεσθαι, μηδενὸς ἀντιλαμβανομένους, οὐ δικαιο-
σύνην ἀλλ’ ἀνανδρίαν ἡγοῦμαι· ὁρῶ γὰρ ἅπαντας πρὸς τὴν
παροῦσαν δύναμιν τῶν δικαίων ἀξιουμένους. [29] καὶ παράδειγμα
λέγειν ἔχω τούτου πᾶσιν ὑμῖν γνώριμον. εἰσὶ συνθῆκαι
τοῖς Ἕλλησι [διτταὶ] πρὸς βασιλέα, ἃς ἐποιήσαθ’ ἡ πόλις ἡ
ἡμετέρα, ἃς ἅπαντες ἐγκωμιάζουσι, καὶ μετὰ ταῦθ’ ὕστερον
Λακεδαιμόνιοι ταύτας ὧν δὴ κατηγοροῦσι· κἀν ταύταις οὐχὶ
ταὐτὰ δίκαι’ ἀμφοτέραις ὥρισται. τῶν μὲν γὰρ ἰδίων δικαίων
τῶν ἐν ταῖς πολιτείαις οἱ νόμοι κοινὴν τὴν μετουσίαν ἔδοσαν
καὶ ἴσην καὶ τοῖς ἀσθενέσιν καὶ τοῖς ἰσχυροῖς· τῶν δ’
Ἑλληνικῶν δικαίων οἱ κρατοῦντες ὁρισταὶ τοῖς ἥττοσι
γίγνονται.

***
[21] Έπειτα είναι δίκαιον, ω άνδρες Αθηναίοι, ενώ σεις έχετε δημοκρατικόν πολίτευμα, να φαίνεσθε, ότι έχετε τοιαύτας διαθέσεις απέναντι των καταπιεζομένων δημοκρατιών, τας οποίας οι άλλοι ηθέλετε αξιώσει να έχουν προς σας, εάν κάποτε, πράγμα το οποίον είθε ποτέ να μη γίνη, ηθέλετε περιπέσει εις την ιδίαν δυστυχίαν. Και πράγματι, εάν κανείς είπη ότι οι Ρόδιοι δίκαια έχουν πάθει, δεν είναι καιρός κατάλληλος να ευχαριστηθή διά ταύτα· διότι πρέπει πάντοτε να φαίνωνται οι ευτυχούντες ότι σκέπτονται τα άριστα διά τους ατυχούντας, αφού βέβαια το μέλλον είναι άδηλον εις τους ανθρώπους όλους. [22] Έχω δε ακούσει πολλάκις τινάς εδώ ενώπιόν σας να λέγουν, ότι, ότε ητύχησεν η δημοκρατία μας, συνεφώνησαν μερικοί να την σώσουν· εκ τούτων εγώ μόνον τους Αργείους θα ενθυμηθώ προς το παρόν δι' ολίγων. Διότι δεν θα επεθύμουν σεις, οι οποίοι έχετε την φήμην ότι σώζετε πάντοτε τους άλλους, να φανήτε εις αυτήν την πράξιν τώρα κατώτεροι των Αργείων, οι οποίοι κατοικούντες χώραν γειτονικήν των Λακεδαιμονίων, αν και έβλεπον εκείνους κυρίους γης και θαλάσσης, δεν εδίστασαν ουδέ εφοβήθησαν να δείξουν τας ευνοϊκάς των διαθέσεις προς σας, αλλά και τους πρέσβεις οι οποίοι ήλθον εκ της Λακεδαίμονος, όπως λέγουν, διά να ζητήσουν να τους παραδοθούν μερικοί από τους φυγάδας σας, απεφάσισαν να τους μεταχειρισθούν ως εχθρούς, εάν δεν ήθελον αναχωρήσει προ της δύσεως του ηλίου. [23] Έπειτα δεν είναι αισχρόν, ω άνδρες Αθηναίοι, εάν ο μεν λαός των Αργείων δεν εφοβήθη εις εκείνας τας περιστάσεις ούτε το κράτος ούτε την δύναμιν των Λακεδαιμονίων, σεις δε που είσθε Αθηναίοι, βάρβαρον άνθρωπον και μάλιστα γυναίκα να φοβηθήτε; Εν τούτοις οι Αργείοι ήθελον δυνηθή να είπουν, ότι πολλάκις έχουν νικηθή υπό των Λακεδαιμονίων, σεις δε πολλάκις έχετε νικήσει τον βασιλέα, ουδεμίαν δε φοράν έχετε νικηθή, ούτε από τους δούλους του βασιλέως ούτε από αυτόν τον ίδιον· διότι εάν κάποτε κατά τι έχει υπερισχύσει ο βασιλεύς της πόλεώς μας, έχει επικρατήσει ή πείσας τους αθλιωτάτους εκ των Ελλήνων και προδότας μεταξύ αυτών, ή κατ' ουδένα άλλον τρόπον δεν έχει επικρατήσει. [24] Και τοιαύται επιτυχίαι δεν έχουν αποβή προς το συμφέρον του· αλλά θα εύρετε, ότι αυτός συγχρόνως και την πόλιν έκαμεν ασθενή εξυπηρετών τους Λακεδαιμονίους και συγχρόνως περί της βασιλείας του εκινδύνευσε πολεμών προς τον Κλέαρχον και τον Κύρον. Ούτε λοιπόν φανερά έχει υπερισχύσει ούτε έχει αποβή προς το συμφέρον του να επιβουλεύη τας άλλας πόλεις. Βλέπω δε εγώ μερικούς από σας τον μεν Φίλιππον πολλάκις να τον περιφρονήτε, διότι δήθεν δεν αξίζει τίποτε, τον δε βασιλέα να φοβήσθε ως φοβερόν εχθρόν εκείνων κατά των οποίων ήθελε κηρυχθή εχθρός. Εάν δε τον μεν Φίλιππον ως φαύλον δεν αποκρούσωμεν, εις τον βασιλέα δε υποχωρήσωμεν καθ' όλα, διότι δήθεν είναι φοβερός, προς ποίους, ω άνδρες Αθηναίοι, θα αντιταχθώμεν;

[25] Είναι δε μερικοί, ω άνδρες Αθηναίοι, μεταξύ σας ικανοί να λέγουν τα δίκαια ενώπιόν σας υπέρ των άλλων, τους οποίους εγώ ήθελον παραινέσει τόσον μόνον, δηλαδή να ζητούν να λέγουν τα δίκαια εις τους άλλους προς το συμφέρον σας, διά να φαίνωνται αυτοί πρώτοι ότι πράττουν τα πρέποντα· διότι είναι άτοπον να προσπαθούν να σας διαφωτίσουν διά τα δίκαια, αφού αυτοί οι ίδιοι δεν πράττουν δίκαια· διότι δεν είναι δίκαιον αυτοί, ενώ είναι Αθηναίοι πολίται, να έχουν σκεφθή τους εναντίον των συμφερόντων σας λόγους και όχι ό,τι είναι προς το συμφέρον σας. [26] Εμπρός λοιπόν, δι' όνομα των θεών, σκεφθήτε, τι λοιπόν, εις το Βυζάντιον δεν είναι κανείς που να τους διαφωτίση πείθων αυτούς να μη καταλάβουν την Χαλκηδόνα, η οποία του βασιλέως μεν είναι, είχετε δε αυτήν σεις, κανέν δε δικαίωμα από πουθενά δεν είχον εκείνοι επ' αυτής· μηδέ την Σηλυβρίαν να καταλαμβάνουν, πόλιν η οποία ήτο ποτέ σύμμαχός σας και να την κάμουν υποτελή και να περιλαμβάνουν το έδαφός της εντός των ορίων του Βυζαντίου παρά τους όρκους και τας συνθήκας, εις τας οποίας έχει γραφή αι πόλεις να είναι αυτόνομοι. [27] Ουδέ τον Μαύσωλον, εν όσω έζη, ουδέ αφού απέθανεν εκείνος την Αρτεμισίαν, υπάρχει κανείς να διαφωτίση να μη καταλαμβάνη την Κων και την Ρόδον και άλλας πόλεις ελληνικάς, τας οποίας ο βασιλεύς ο κύριός των διά συνθήκης είχε παραχωρήσει εις τους Έλληνας και προς απελευθέρωσιν των οποίων οι κατ' εκείνους τους χρόνους Έλληνες πολλούς κινδύνους εκινδύνευσαν και ωραίους αγώνας ηγωνίσθησαν. Εάν δε και λέγη κάποιος και εις τους δύο αυτούς, αλλ' εκείνοι οι οποίοι βέβαια θα πεισθούν εις τούτους, όπως φαίνεται, δεν υπάρχουν. [28] Εγώ δε νομίζω, ότι είναι δίκαιον μεν να αποκαταστήσετε το δημοκρατικόν πολίτευμα εις την Ρόδον· αλλ' όμως, και αν τούτο δεν είναι δίκαιον, όταν αποβλέψω εις όσα πράττουν ούτοι, νομίζω, ότι έχω υποχρέωσιν να σας συμβουλεύω να αποκαταστήσετε το δημοκρατικόν πολίτευμα. Διατί; Διότι, εν ω όλοι μεν, ω άνδρες Αθηναίοι, είναι έτοιμοι να πράττουν τα δίκαια, είναι αισχρόν σεις να μη θέλετε να τα πράττετε· εν ω δε όλοι οι άλλοι παρασκευάζονται πώς θα δυνηθούν να αδικούν, είναι ανανδρία και όχι δικαιοσύνη, να προβάλετε λόγους δικαίου χωρίς να επιχειρήτε να κάμετε τίποτε· διότι βλέπω, ότι όλοι κρίνονται άξιοι να λάβουν τα δίκαιά των, αναλόγως της δυνάμεως την οποίαν έχουν. [29] Και παράδειγμα τούτου έχω να λέγω εις όλους σας γνωστόν. Υπάρχουν εις τους Έλληνας δύο συνθήκαι προς τον βασιλέα, εκείναι τας οποίας έκαμεν η πόλις μας, τας οποίας όλοι επαινούν, και μετά ταύτα βραδύτερον εκείναι τας οποίας έκαμαν οι Λακεδαιμόνοι, τας οποίας όλοι κατηγορούν· και εις ταύτας τας δύο δεν έχουν ορισθή τα ίδια ως δίκαια· διότι διά τα δίκαια των ατόμων οι νόμοι εξασφαλίζουν εις τας πολιτείας την απόλαυσιν αυτών από κοινού και εξ ίσου δι' όλους, ασθενείς και ισχυρούς, τα δε ελληνικά δίκαια οι ισχυροί καθορίζουν διά τους ασθενεστέρους.