ΑΙΣΧΥΛΟΣ - Ἀγαμέμνων (855-913)

ΚΛ. ἄνδρες πολῖται, πρέσβος Ἀργείων τόδε,
οὐκ αἰσχυνοῦμαι τοὺς φιλάνορας τρόπους
λέξαι πρὸς ὑμᾶς· ἐν χρόνῳ δ᾽ ἀποφθίνει
τὸ τάρβος ἀνθρώποισιν. οὐκ ἄλλων πάρα
μαθοῦσ᾽, ἐμαυτῆς δύσφορον λέξω βίον
860 τοσόνδ᾽ ὅσονπερ οὗτος ἦν ὑπ᾽ Ἰλίῳ.
τὸ μὲν γυναῖκα πρῶτον ἄρσενος δίχα
ἧσθαι δόμοις ἔρημον ἔκπαγλον κακόν,
πολλὰς κλύουσαν κληδόνας παλιγκότους·
καὶ τὸν μὲν ἥκειν, τὸν δ᾽ ἐπεσφέρειν κακοῦ
865 κάκιον ἄλλο, πῆμα λάσκοντας δόμοις.
καὶ τραυμάτων μὲν εἰ τόσων ἐτύγχανεν
ἀνὴρ ὅδ᾽, ὡς πρὸς οἶκον ὠχετεύετο
φάτις, τέτρηται δικτύου πλέω λέγειν.
εἰ δ᾽ ἦν τεθνηκώς, ὡς ἐπλήθυον λόγοι,
870 τρισώματός τἄν, Γηρυὼν ὁ δεύτερος,
[πολλὴν ἄνωθεν, τὴν κάτω γὰρ οὐ λέγω,]
χθονὸς τρίμοιρον χλαῖναν ἐξηύχει λαβεῖν,
ἅπαξ ἑκάστῳ κατθανὼν μορφώματι.
τοιῶνδ᾽ ἕκατι κληδόνων παλιγκότων
875 πολλὰς ἄνωθεν ἀρτάνας ἐμῆς δέρης
ἔλυσαν ἄλλοι πρὸς βίαν λελημμένης.
ἐκ τῶνδέ τοι παῖς ἐνθάδ᾽ οὐ παραστατεῖ,
ἐμῶν τε καὶ σῶν κύριος πιστωμάτων,
ὡς χρῆν, Ὀρέστης· μηδὲ θαυμάσῃς τόδε.
880 τρέφει γὰρ αὐτὸν εὐμενὴς δορύξενος
Στροφίος ὁ Φωκεύς, ἀμφίλεκτα πήματα
ἐμοὶ προφωνῶν, τόν θ᾽ ὑπ᾽ Ἰλίῳ σέθεν
κίνδυνον, εἴ τε δημόθρους ἀναρχία
βουλὴν καταρρίψειεν, ὥς τε σύγγονον
885 βροτοῖσι τὸν πεσόντα λακτίσαι πλέον.
τοιάδε μέντοι σκῆψις οὐ δόλον φέρει.
ἔμοιγε μὲν δὴ κλαυμάτων ἐπίσσυτοι
πηγαὶ κατεσβήκασιν, οὐδ᾽ ἔνι σταγών.
ἐν ὀψικοίτοις δ᾽ ὄμμασιν βλάβας ἔχω
890 τὰς ἀμφί σοι κλαίουσα λαμπτηρουχίας
ἀτημελήτους αἰέν. ἐν δ᾽ ὀνείρασιν
λεπταῖς ὑπαὶ κώνωπος ἐξηγειρόμην
ῥιπαῖσι θωύσσοντος, ἀμφί σοι πάθη
ὁρῶσα πλείω τοῦ ξυνεύδοντος χρόνου.
895νῦν ταῦτα πάντα τλᾶσ᾽, ἀπενθήτῳ φρενὶ
λέγοιμ᾽ ἂν ἄνδρα τόνδε τῶν σταθμῶν κύνα,
σωτῆρα ναὸς πρότονον, ὑψηλῆς στέγης
στῦλον ποδήρη, μονογενὲς τέκνον πατρί,
καὶ γῆν φανεῖσαν ναυτίλοις παρ᾽ ἐλπίδα,
900 κάλλιστον ἦμαρ εἰσιδεῖν ἐκ χείματος,
ὁδοιπόρῳ διψῶντι πηγαῖον ῥέος.
τερπνὸν δὲ τἀναγκαῖον ἐκφυγεῖν ἅπαν.
τοιοῖσδέ τοί νιν ἀξιῶ προσφθέγμασιν.
φθόνος δ᾽ ἀπέστω. πολλὰ γὰρ τὰ πρὶν κακὰ
905 ἠνειχόμεσθα. νῦν δέ μοι, φίλον κάρα,
ἔκβαιν᾽ ἀπήνης τῆσδε, μὴ χαμαὶ τιθεὶς
τὸν σὸν πόδ᾽, ὦναξ, Ἰλίου πορθήτορα.
δμῳαί, τί μέλλεθ᾽, αἷς ἐπέσταλται τέλος
πέδον κελεύθου στορνύναι πετάσμασιν;
910 εὐθὺς γενέσθω πορφυρόστρωτος πόρος
ἐς δῶμ᾽ ἄελπτον ὡς ἂν ἡγῆται Δίκη.
τὰ δ᾽ ἄλλα φροντὶς οὐχ ὕπνῳ νικωμένη
θήσει — δικαίως σὺν θεοῖς εἱμαρμένα.

***
ΚΛΥΤΑΙΜΝΗΣΤΡΑ
Γέροντες σεβαστοί, μες στο Άργος πρώτοι απ᾽ όλους,
δε θα ντραπώ να πω σε σας την τόση αγάπη
που αιστάνομαι του αντρός μου· γιατ᾽ ο χρόνος σβήνει
τη συστολή απ᾽ τον άνθρωπο· δεν τα ᾽χω ακούσει
απ᾽ άλλους, τα δικά μου θενα πω τα πάθη
860 τόσον καιρό πόλειπ᾽ αυτός κάτω στην Τροία:
Και πρώτα δίχως άντρα κι έρμη μες στο σπίτι
είναι φριχτό κακό να κάθεται η γυναίκα
κι όλο ν᾽ ακούει πολλά συφοριασμένα λόγια,
που μόλις μπαίνει ο ένας με κακά μαντάτα,
χειρότερη άλλη συμφορά να φέρνει ο άλλος·
κι αν τόσες ήταν οι λαβωματιές του, όσες
καθημερνά μας έφερνε στο σπίτι η φήμη,
θα ᾽ταν να πεις πιο τρύπιος κι από δίχτυ αλήθεια·
κι αν ήταν, όσες φορές το ᾽παν, σκοτωμένος,
870 τρίδιπλο ντύμα γης πως πήρε θα καυχιόνταν
πεθαίνοντας και μια φορά στο κάθε σχήμα.
Γι᾽ αυτές λοιπόν και για τις τέτοιες κακιές φήμες
πολλές κρεμάθρες άλλοι γύρ᾽ απ᾽ το λαιμό μου
με το στανιό μου λύσανε που είχα σφιγμένες·
γι᾽ αυτό δε βρίσκεται κι εμπρός σου εδώ κι ο γιος σου,
ο εγγυητής της πίστης μου και της δικής σου,
ο Ορέστης, καθώς έπρεπε· και μη απορήσεις·
880 γιατί τον θρέφει καλοθελητής μας φίλος
απ᾽ τη Φωκίδα ο Στρόφιος, προλέγοντάς μου
διπλά ενδεχόμενα κακά: και το δικό σου
κάτω στην Τροία κίντυνο, ή μήπως ρίξει
κάποια αναρχία του λαού τη Γερουσία,
ως καθώς το ᾽χουν φυσικό οι άνθρωποι πάντα
πιότερο να ποδοπατούν έναν που πέσει.
Μια τέτοια βέβαια πρόφαση δεν κρύβει απάτη·
μα εμένα οι άφθονες πηγές των δάκρυών μου
έχουν στερέψει κι ουδέ στάλα πια δε μένει·
και τ᾽ αργοκοίμητα μού βλάβηκαν τα μάτια
890 να κλαίω τις παραμελημένες φωταψίες
που πρόσμεν᾽ από σένα· και στα ονείρατά μου
από τ᾽ ανάλαφρο του κουνουπιού ξυπνούσα
φτεροσουσούρισμα, γιατ᾽ έβλεπα για σένα
πιότερα πάθη κι απ᾽ του ύπνου μου τις ώρες.
Τώρα πια ξέγνοιαστη, που πέρασ᾽ όλα τούτα,
πώς να μη λέω τον άντρα αυτό: σκύλο της στάνης,
άγκυρα σωτηρίας του πλοίου, και ψηλής στέγης
στύλο στερεό, μονάκριβο παιδί πατέρα,
στεριά που βλέπει ανέλπιστα ο θαλασσομάχος,
900 μέρα λαμπρότατη ύστερ᾽ από κακοσύνη,
τρεχάμενο νερό στο δρομομαχισμένο;
Χαρά στον, που ό,τι αφεύγατο κακό ξεφύγει!
Τέτοιων λοιπόν χαιρετισμών τιμή του αξίζει
κι ας λείπει ο φθόνος. φτάνουνε τα περασμένα
που τραβήξαμε! — Τώρα, αγαπητό κεφάλι,
κατέβαιν᾽ απ᾽ τ᾽ αμάξι σου, δίχως να ᾽γγίξεις
το πόδι καταγής, που ανάτρεψε την Τροία.
Δούλες, τί στέκεστε; πὄχω το χρέος προστάξει
να στρώσετε χαλιά στου δρόμου του τη στράτα;
910 Ευτύς ας γίνει πορφυρόστρωτος ο δρόμος
κι ας τον φέρει στ᾽ ανέλπιστα παλάτια η Δίκη!
Για τ᾽ άλλα, η έγνοια μου άγρυπνη θενα οδηγήσει
σε δίκιο τέλος, πρώτα ο θεός, τα πεπρωμένα.

Πλωτίνος: Η θέαση του κάλλους

Ο Πλωτίνος γεννήθηκε στη Λυκόπολη της Αιγύπτου, δίδαξε ωστόσο φιλοσοφία στη Ρώμη. Έγραψε σειρά πραγματειών, οι οποίες σχετίζονταν με τη διδασκαλία του και προορίζονταν κυρίως για τους μαθητές του, ένας από τους οποίους, ο Πορφύριος, τις συγκέντρωσε και τις ταξινόμησε σε έξι Ἐννεάδες (= ομάδες των 9 πραγματειών). Ο Πλωτίνος θεωρείται ιδρυτής του Νεοπλατωνισμού, φιλοσοφικής τάσης με μεγάλη επίδραση, που θέλησε να ανανεώσει την πλατωνική σκέψη τονίζοντας τη μεταφυσική πλευρά της πλατωνικής φιλοσοφίας και ιδιαίτερα τη θεωρία των ιδεών. Η πιο φημισμένη από τις πραγματείες του Πλωτίνου είναι η έκτη της πρώτης Ἐννεάδας, στην οποία συζητείται η έννοια του ωραίου. Κατά τον Πλωτίνο το ωραίο δεν αποτελεί ιδιότητα των αντικειμένων που οφείλεται στη συμμετρία ή άλλα χαρακτηριστικά τους, αλλά συνέπεια της βαθύτερης σχέσης που αυτά έχουν με τα ιδεατά τους πρότυπα. Στην ψυχή που αναγνωρίζει αυτή τη βαθύτερη σχέση δημιουργείται έρωτας προς τα ίδια τα ιδεατά πρότυπα ως σύνολο (το Ωραίο δεν είναι συνεπώς ανάμνηση μιας ιδιαίτερης Ιδέας αλλά όλων των Ιδεών). Η ψυχή ανάγεται από το «ωραίο» αντικείμενο στο νοητό του πρότυπο και από εκεί στην υπέρτατη αρχή που είναι το Αγαθό. Ο Πλωτίνος προτρέπει τον αναγνώστη να «απεκδυθεί» το σώμα και να δει με το «μάτι της ψυχής» το Ωραίο και το Αγαθό. Η δυνατότητα αυτή της θέασης επιτυγχάνεται μέσω της αρετής.
 

Η θέαση του κάλλους 

[8] «Ας φύγουμε για την αγαπημένη μας πατρίδα!»,1 να η πιο σωστή συμβουλή. -Ποιος είναι λοιπόν ο δρόμος της φυγής και πώς θα τον ακολουθήσουμε;-Θα ξανοιχτούμε,2 όπως -καθώς, αλληγορικά μου φαίνεται, λέει ο ποιητής- ο Οδυσσέας από τη μάγισσα Κίρκη ή την Καλυψώ, ο οποίος δεν αρκέστηκε να παραμείνει εκεί, παρ᾽ όλο που είχε ηδονές των ματιών και βρισκόταν ανάμεσα σε πολλή αισθητή ομορφιά. Η πατρίδα μας, απ᾽ όπου ήρθαμε, κι ο πατέρας μας είναι εκεί. – Ποια είναι λοιπόν η ρότα μας κι ο τρόπος για να φύγουμε; – Δεν χρειάζεται να περπατήσουμε· γιατί τα πόδια μάς πάνε μόνο στα διάφορα μέρη της γης, από χώρα σε χώρα. Ούτε χρειάζεται να φτιάξεις κανένα αμάξι με άλογα ή κάποιο θαλάσσιο μέσο, αλλά πρέπει να τα εγκαταλείψεις όλα αυτά και να μην τα βλέπεις· και «κλείνοντας τα μάτια» άλλαξε την όρασή σου και ξύπνα μιαν άλλη, που ενώ την έχουν όλοι, λίγοι τη χρησιμοποιούν.

[9] Τι λοιπόν βλέπει η εσωτερική εκείνη όραση; -Μόλις ξυπνήσει, δεν μπορεί καθόλου ν᾽ αντικρίσει τα λαμπρά όντα.3 Πρέπει λοιπόν πρώτα η ψυχή αυτή να συνηθίσει να διακρίνει τους ωραίους τρόπους ζωής· κατόπιν τα ωραία, έργα, όχι εκείνα που κατασκευάζουν οι τέχνες, αλλά αυτά που κάνουν οι λεγόμενοι αγαθοί άνδρες· κοίταξε μετά την ψυχή αυτών που κάνουν τα ωραία έργα.
-Πώς θα δεις τώρα τι ομορφιά έχει μια καλή ψυχή;- Αποσύρσου στον εαυτό σου και κοίτα· και αν δεις τον εαυτό σου να μην είναι ακόμη ωραίος, όπως ο δημιουργός του αγάλματος που πρέπει να γίνει ωραίο αφαιρεί, λαξεύει, λειαίνει και καθαρίζει μέχρις ότου φανεί πάνω στο άγαλμα ένα ωραίο πρόσωπο,4 έτσι και συ αφαίρεσε τα περιττά και ίσιωσε τα στραβά, και όσα είναι σκοτεινά κάνε τα να γίνουν λαμπρά καθαρίζοντάς τα, και μην πάψεις να σμιλεύεις το άγαλμά σου, έως ότου λάμψει πάνω του η θεόμορφη λαμπρότητα της αρετής, ώσπου να δεις «τη σωφροσύνη σε ιερό βάθρο ανεβασμένη». Αν έχει γίνει αυτό και το είδες, και ενώθηκες καθαρός με τον εαυτό σου, χωρίς ούτε τίποτα να σε εμποδίζει να γίνεις έτσι ενιαίος, ούτε να έχεις μαζί σου τίποτε άλλο αναμεμιγμένο μέσα σου, αλλά έχεις γίνει ο ίδιος ολόκληρος μόνο φως αληθινό, που ούτε σε μέγεθος μετριέται, ούτε σε κανένα σχήμα περικλείεται ώστε να ελαττωθεί, ούτε πάλι αυξάνει σε όγκο από έλλειψη ορίων, αλλά επεκτείνεται παντού απροσμέτρητο, ως κάτι μεγαλύτερο από κάθε μέτρο και ανώτερο από κάθε ποσό· αν δεις τον εαυτό σου να έχει γίνει αυτό, αφού θα έχεις γίνει πια όραση ο ίδιος,5 έχοντας εμπιστοσύνη στον εαυτό σου, χωρίς να χρειάζεται να σου δείξει κανείς, εφόσον θα έχεις ήδη ανέβει, προσήλωσε το βλέμμα σου και κοίταξε. Διότι μόνον αυτό το μάτι βλέπει τη μεγάλη Ομορφιά. Ενώ αν κανείς προσπαθήσει να φτάσει στη θέαση αυτή με μάτια θολωμένα από τις κακίες και χωρίς να έχει καθαρθεί, ή όντας αδύναμος, μη μπορώντας από δειλία του να δει αυτά που είναι πολύ λαμπρά, δεν βλέπει τίποτα, έστω και αν κάποιος άλλος του δείξει πως αυτό που θα μπορούσε να δει βρίσκεται πλάι του. Γιατί αυτό που βλέπει είναι συγγενικό με αυτό που βλέπεται, και πρέπει να στραφεί στη θέασή του αφού πρώτα έχει γίνει όμοιο μ᾽ εκείνο. Αφού ποτέ κανένα μάτι δεν θα μπορούσε να δει τον ήλιο αν δεν ήταν ηλιόμορφο,6 ούτε η ψυχή μπορεί να δει το Ωραίο, αν δεν έχει πρώτα γίνει ωραία η ίδια.
-------------------
Υποσημειώσεις
1. Λόγια με τα οποία απευθύνεται ο Αγαμέμνων στους Αχαιούς προτρέποντάς τους να σταματήσουν την πολιορκία της Τροίας και να επιστρέψουν στην πατρίδα τους (Ιλιάδα Β 140). Εδώ χρησιμοποιούνται μεταφορικά για να δηλωθεί ο μετά θάνατον νόστος της ψυχής στην αιώνια «πατρίδα» της. Αμέσως παρακάτω υπάρχουν απηχήσεις από την Οδύσσεια (ραψ. ι 29 κ.ε., κ 483-4), η οποία όσον αφορά επιμέρους επεισόδιά της αλλά προπαντός τον ίδιο τον νόστο του Οδυσσέα ερμηνευόταν στην όψιμη αρχαιότητα συχνά με τρόπο αλληγορικό.
2. Το ρήμα ἀνάγομαι (πβ. και το ουσιαστικό ἀναγωγή), που χρησιμοποιείται στο πρωτότυπο, έχει στον Πλωτίνο συνήθως ειδική σημασία και δηλώνει την επάνοδο της ψυχής στο Αγαθό.
3. Η εικόνα προέρχεται από την «αλληγορία του σπηλαίου» στην Πολιτεία του Πλάτωνα (βλ. Κείμενο 134).
4. Παρομοίωση εμπνευσμένη από τον πλατωνικό Φαίδρο (252 d). Από τον ίδιο διάλογο δανείζεται ο Πλωτίνος παρακάτω και τη φράση: «τη σωφροσύνη σε ιερό βάθρο ανεβασμένη» (Φαίδρος 254 b7).
5. «Στην πορεία της προς το Αγαθό η ψυχή ταυτίζεται με το «μάτι» που προσβλέπει σ᾽ εκείνο» (Π. Καλλιγάς).
6. Η απόφανση του Πλωτίνου προϋποθέτει δύο αντιλήψεις της αρχαιότητας που δεν είναι σε μας οικείες: (α) Το όμοιο αναγνωρίζεται από το όμοιο. (β) Η διαδικασία της όρασης στηρίζεται όχι μόνο στην πρόσληψη αλλά και στην εκπομπή φωτός προς τα αντικείμενα από το μάτι.
 

Πηγή: ΠΛΩΤΙΝΟΣ, 203. – Περὶ τοῦ καλοῦ 1, 6, 8-9

Ο φόβος και ο θησαυρός

Σου πέρασε ποτέ από το μυαλό ότι πίσω από κάθε φόβο σου κρύβεται ένας θησαυρός; Αναρωτήθηκες ποτέ γιατί φοβάσαι; Μήπως οι φόβοι σου έχουν κάτι να σου πουν; Μήπως κάθε φορά που φοβάσαι, χάνεις κάτι από τον εαυτό σου; Μήπως ο φόβος σε κάνει πιο μικρό; Τι είναι άραγε ο φόβος και ποιος είναι ο θησαυρός που έχει να μας δώσει;

Ο φόβος είναι οι οδύνες της γέννας. Είναι το τίμημα της δημιουργίας. Είναι το πέπλο της έμπνευσης. Μόνο μέσα από το φόβο γεννιέται το καινούριο. Κάθε φορά που θέλεις να ξεκινήσεις κάτι φοβάσαι το άγνωστο. Κάθε φορά που θέλεις να πετύχεις κάτι φοβάσαι την αποτυχία. Κάθε φορά που επιθυμείς να εκπληρώσεις ένα όνειρο φοβάσαι ότι δε θα τα καταφέρεις. Και όταν έχεις μια ξεχωριστή ιδέα φοβάσαι ότι θα σε πουν τρελό. Κι αν νιώσεις την ανάγκη να εκφράσεις τα συναισθήματα σου, φοβάσαι ότι θα σε παρεξηγήσουν. Φοβάσαι ακόμη και να χαρείς, να γελάσεις, μήπως και σου βγει σε κακό…

Και τελικά τι; Κάθε φορά που φοβάσαι, απομακρύνεσαι από όνειρα, από επιθυμίες , από χαρές, από την ίδια τη δημιουργική σου δύναμη, από την ίδια τη ζωή. Μένεις ακίνητος και μισός, στερημένος από όλα όσα θα ήθελες από όλα όσα θα μπορούσες να κάνεις. Ακρωτηριασμένος και δήθεν ανήμπορος. Έχοντας χάσει κομμάτια του εαυτού σου, όλο και πιο αποδυναμωμένος, όλο και πιο λίγος.

Και τώρα; Τώρα έτσι μικρός που έγινες μπορείς να φθονήσεις να μισήσεις, να κατακρίνεις όσους τα κατάφεραν.. Δεν αντέχεις να βλέπεις ανθρώπους να προχωρούν, να βουτάνε στα σκοτάδια και να ανάβουν το φως. Να αγαπούν τον εαυτό τους, να χαίρονται, να δημιουργούν. Δεν αντέχεις την παιδικότητα στα μάτια τους. Γιατί εσύ, κλεισμένος στο μικρόκοσμο σου, έχεις εγκαταλείψει όλα σου τα όνειρα και νομίζεις ότι ζεις. Μα όταν βλέπεις τη ζωή, την αληθινή ζωή στα μάτια των άλλων τότε, αδελφέ μου, ξεβολεύεσαι και δεν αντέχεις. Δεν αντέχεις την αλήθεια , γιατί σου αποκαλύπτει το ψέμα που ζεις. Και το ψέμα αυτό είναι οι φόβοι σου.. Φόβοι μεγάλοι και μικροί για καταστάσεις που ίσως συμβούν, δεκάδες πιθανά σενάρια ,κατασκευάσματα του μυαλού σου.

Φοβάσαι. Φοβάσαι κάτι που δεν υπάρχει, κάτι που δε θα μάθεις ποτέ αν θα μπορούσε να υπάρξει. Και ο μόνος τρόπος να το μάθεις είναι να βουτήξεις μέσα στο φόβο! Ναι, να τον ζήσεις σε όλη του την ένταση, σε κάθε κύτταρο του κορμιού σου. Σήκω όρθιος και στάσου μπροστά στο φόβο. Αγκάλιασε τον. Άφησε τον να σε κατακλύσει. Άφησε τον να σε ταρακουνήσει , να ξεριζώσει όλη τη σιγουριά , όλη την ασφάλεια που σε κρατά δεμένο ,που δε σε αφήνει να ανεβείς στο επόμενο σκαλί. Μη μένεις μια ζωή στρυμωγμένος στο μικρό σου σκαλάκι , αρνούμενος να δεις ότι έχει και πιο πάνω. Μην κοιτάς μόνο δήθεν περίλυπα τους από κάτω. Έχεις πολύ δρόμο μπροστά σου.

Κάνε αυτό που φοβάσαι. Σκάψε βαθιά μέσα σου και βρες το χρυσάφι . Γιατί εκεί μέσα, κάτω από το φόβο σου υπάρχει χρυσάφι. Είναι πίσω από εκείνη τη φωνή που σου λέει όχι, εσύ δεν μπορείς εσύ δεν είσαι άξιος, ποιος νομίζεις ότι είσαι, μην τολμάς, σκέψου τι θα πουν οι άλλοι, κι αν αποτύχεις;

Είναι πίσω από τη φωνή που σε γεμίζει απωθημένα και ενοχές. Πίσω από τη φωνή που σου στερεί τη δύναμη σου. Που σου παίρνει την εμπιστοσύνη, την αυτοπεποίθηση, τη χαρά της δημιουργίας. Που σου κρύβει το μεγαλείο της ψυχής σου. Μα ναι, μπορείς, αληθινά μπορείς! Σώπασε αυτές τις φωνές που σου κόβουν τα φτερά. Αυτές οι φωνές κατασκευάζουν φόβους. Και ΔΕΣ ποιος είσαι, ποιος αληθινά είσαι. Πίστεψε ότι μπορείς, βάλε την ανασφάλεια στην άκρη και ύστερα αφέσου να δεις .Και δες ψάχνοντας μέσα σου.

Θα βρεις ταλέντα και δημιουργικές ικανότητες. Θα τα βρεις πίσω από αυτά που φοβόσουν να κάνεις, θα τα βρεις σε όλα όσα σου γεμίζουν την ψυχή, σε όλα όσα σου δίνουν χαρά. Θα τα βρεις στη χαρά. Η χαρά σου δείχνει το δρόμο . Είναι το σημάδι που πρέπει να ακολουθήσεις. Πρώτα από όλα μη φοβάσαι ό, τι γεμίζει την ψυχή σου με γνήσια χαρά και παιδικό ενθουσιασμό.

Δες με άλλο μάτι το φόβο. Ο φόβος είναι δημιουργία! Είναι η πυξίδα που σου δείχνει πού να ψάξεις. Είναι το εμπόδιο που πρέπει να ξεπεράσεις για να φτάσεις στην πηγή. Είναι το πέπλο που πρέπει να σηκώσεις για να βρεις τον εαυτό σου.

Ο Θερσίτης και πολιτική ανυπακοή

«Η ανυπακοή των πολιτών είναι ιερό καθήκον όταν η εξουσία γίνεται άνομη και διεφθαρμένη»
Γκάντι

Στις μέρες μας πληθαίνουν τα φαινόμενα Πολιτικής Ανυπακοής με πρωταγωνιστές άλλοτε ομάδες – συλλογικότητες αντι-εξουσιαστών κι άλλοτε πολίτες που διαμαρτύρονται για το περιεχόμενο της σύγχρονης πολιτικής και το ήθος των πολιτικών. Παρατηρείται μια έντονη και πρωτοφανής αμφισβήτηση της δημοκρατίας ή κρίση νομιμοποίησης της αντιπροσωπευτικότητάς της.

Το φαινόμενο δεν είναι σύγχρονο, αλλά έχει τις ρίζες του βαθιά στο παρελθόν και είναι ταυτισμένο με πρόσωπα από το λογοτεχνικό αλλά και πολιτικό χώρο. Ο Προμηθέας, ο Σωκράτης, η Αντιγόνη, ο Γκάντι και ο Μάρτιν Λούθερ Κινγκ κατέστησαν διαχρονικά σύμβολα πολιτικής ανυπακοής.

Ωστόσο, το πρώτο πρόσωπο – σύμβολο της πολιτικής ανυπακοής θα μπορούσε να θεωρηθεί (με όλες τις ιδιαιτερότητες) ο Θερσίτης, όπως τον παρουσιάζει ο Όμηρος στη ραψωδία Β της Ιλιάδας. «Ερήτυθεν δε καθ’ έδρας/ θερσίτης δ’ έστι μούνος αμετροεπής εκολώα» (μόνος δε ο χωρίς μέτρο στα λόγια του θερσίτης εφώναζεν ακόμη, Ιλιάδα Β 211-12).

Ο θεϊκός Όμηρος δίπλα στις ηρωικές μορφές του Αχιλλέα, του Έκτορα, του Αίαντα, του Διομήδη, του Ιδομενέα, του Οδυσσέα και πολλών άλλων τοποθετεί κι έναν αντι-ήρωα, έστω και ως αρνητικό πρωταγωνιστή. Το μεγαλείο της Ομηρικής ποίησης έγκειται και σε αυτό το γεγονός, ότι έδωσε «χώρο» και σε έναν «τιποτένιο» να μιλήσει ελεύθερα ενάντια στην εξουσία (Αγαμέμνων).

Η σκηνή διαδραματίζεται στη συνέλευση των Αχαιών. Ο Αγαμέμνονας θέλοντας να διαπιστώσει τις αντοχές των Ελλήνων τους ανακοινώνει πως ο πόλεμος ενάντια στην Τροία είναι μάταιος και τους προτείνει να μπουν στα πλοία τους και να γυρίσουν στην Ελλάδα. «Φεύγωμεν συν νηυσί φίλην ες πατρίδα γαίαν» (Β140)

Η αντίδραση των Αχαιών διέψευσε τον Αγαμέμνονα, αφού όλοι όρμησαν στα καράβια, για να φύγουν. Τότε αναλαμβάνει πρωτοβουλίες ο Οδυσσέας – με τη συμβουλή της Αθηνάς – και συμβουλεύει τους Αχαιούς – όχι πάντα με ευγενικό τρόπο – να γυρίσουν πίσω. Πολλές φορές τους απειλούσε, τους κτυπούσε και τους πρόσβαλε, υπερασπιζόμενος το δίκαιο της εξουσίας με την εμβληματική φράση «ουκ΄αγαθόν πολυκοιρανίη˙ εις κοίρανος έστω, εις βασιλεύς» (Η πολυαρχία δεν είναι καλό πράγμα. Ένας θα είναι ο αρχηγός, ο βασιλιάς ένας, Β 204-5).

Το πλήθος των Αχαιών «συμμορφώθηκε» στις προσταγές του Οδυσσέα με εξαίρεση τον αμετροεπή Θερσίτη, που άρχισε να μιλά με λόγια προσβλητικά εναντίον του Αγαμέμνονα και της εξουσίας του «Ατρείδη, τέο δη αύτ’ επιμέμφαιε ηδέ χατίζεις;…./ου μεν έοικεν αρχόν εόντα κακών επιβασκέμεν υίας Αχαιών» (Γιε του Ατρέα για ποιο πράγμα πάλι παραπονείσαι και επιθυμείς; Δεν ταιριάζει σε σένα που είσαι άρχοντας να τυραννάς τους Αχαιούς, Β 225… 33-34).

Ο Οδυσσέας ακούγοντας τον Θερσίτη να προσβάλει έτσι τον Αγαμέμνονα αλλά και τους Αχαιούς «ω πέπονες, κάκ’ έλεγχε, Αχαιίδες, ουκέτ’ Αχαιοί» του μιλά με άγριο βλέμμα περιφρονητικά και στο τέλος τον κτυπά με το σκήπτρο στον ώμο «Θερσίτ’ ακριτόμυθε…. μηδ’ έθελ’ οίος εριζέμεναι βασιλεύσιν…. τω ουκ αν βασιλήας ανά στόμ’ έχων αγορεύοις/ και σφιν ονείδεά τε προφέρεις» (Θερσίτη φαφλατά, μόνος εσύ τολμάς να φιλονικείς με τους βασιλιάδες….. γι’ αυτό δεν επιτρέπεται να μιλάς δημόσια διασύροντας τους βασιλιάδες και να τους βρίζεις, Β 246 -47…. 250-51).

Μετά από όλα αυτά ο όχλος γελά και συντάσσεται με τον Οδυσσέα και τον Αγαμέμνονα «οι δε και αχνύμενοί περ επ’ αυτώ ηδύ γέλασαν…. Ου θην πάλιν αύτις ανήσει θυμός αγήνωρ/ νεικείειν βασιλήας ονειδείοις επέεσσιν» (εκείνοι αν και λυπούνταν γι’ αυτόν εγέλασαν με την καρδιά τους…. δεν θα τον παρακινήσει ξανά η αυθάδης καρδιά του να υβρίζει τους βασιλείς με λόγια ντροπιαστικά, Β 270…. 276-77). Σύμφωνα με άλλες πηγές (Κύκλια Έπη), ο Θερσίτης θανατώθηκε από τον Αχιλλέα επειδή χλεύασε τον έρωτα του Πηλείδη προς τη νεκρή Αμαζόνα Πενθεσίλεια.

Ο Θερσίτης το πρώτο μυθικό σύμβολο της πολιτικής ανυπακοής έδωσε τροφή τόσο στους κριτικούς της λογοτεχνίας όσο και σε αυτούς που προσπαθούν να ανιχνεύσουν στο πρόσωπό του πολιτική συμπεριφορά – αντιεξουσιαστική. Το όνομά του προκύπτει από τη λέξη «Θέρσος» (θάρρος – αναίδεια) και το «ιταμεύομαι» (προκαλώ, αυθαδιάζω). Πολλοί βλέπουν σε αυτόν το σύμβολο του απλού λαϊκού πολεμιστή. Με όλα τα αρνητικά επίθετα που τον συνοδεύουν τολμά να μιλήσει ελεύθερα και προσβλητικά για την εξουσία του Αγαμέμνονα και του Αχιλλέα. Αν και τυγχάνει της προσβλητικής απόρριψης από όλους – αμετροεπής και δυσειδής – στέκεται όρθιος απέναντι στην εξουσία των βασιλιάδων.

Εκφράζει ελεύθερα, αυτά που οι πολλοί – όπως σε όλες τις εποχές – φοβούνται να πουν. Είναι για την εποχή μας «ο τρελός του χωριού» που λέει αλήθειες, που οι υπόλοιποι φοβούνται μόνο που τις σκέπτονται.

Αυτός, λοιπόν, ο «αμετροεπής», ο «ακριτόμυθος» και «επεσβόλος» (=αθυρόστομος) κατέστη άτυπα το πρώτο σύμβολο της πολιτικής ανυπακοής. Αυτός ο «γελωτοποιός» απομυθοποιεί κι αμφισβητεί την εξουσία. Η σκηνή που ο Θερσίτης καταφέρεται εναντίον του Αγαμέμνονα – ως φορέα εξουσίας- είναι η πρώτη και μοναδική στην παγκόσμια λογοτεχνία και πολιτική ιστορία. Κι αυτό γιατί τολμά κάποιος δημόσια να εκφραστεί ελεύθερα και επικριτικά στην εξουσία˙ ο λόγος του είναι ανατρεπτικός και απομυθοποιητικός.

Ο Θερσίτης είναι η πρώτη εμφάνιση του «Εγώ» που δεν φοβήθηκε την τιμωρία μπροστά στην σκληρή εξουσία. Μίλησε ελεύθερα, αμφισβήτησε και κακοποιήθηκε. Για άλλους ο Θερσίτης ήταν ένας γραφικός αντι-ήρωας και για άλλους ο πρόδρομος του δημοκρατικού αντιλόγου. Το «τις αγορεύειν βούλεται» θα έλθει αργότερα και αισθητοποιεί το θρίαμβο της δημοκρατίας (ελευθερία έκφρασης – ισηγορία).

Έτσι, ο θερσίτης αψηφώντας τις συνέπειες της αμετροέπειάς του δίδαξε σε όλους μια άλλη – πολιτική – στάση ζωής «Αν ήρθες σ’ αυτόν τον κόσμο για να μετρήσεις τα χρόνια σου, και να ζήσεις μιαν φρόνιμη ζωή, δεν έχεις να φοβηθείς τίποτε. Τους φρόνιμους δεν τους πειράζει κανείς. Μα αν είναι να χαθεί κάποτε ο κόσμος θα χαθεί από τους φρόνιμους. Γιατί αυτοί κάναν τους ισχυρούς ισχυρότερους.

Έτσι, άτυπα ο θερσίτης ανά τους αιώνες κατατάσσεται στο πάνθεον των ανθρώπων της πολιτικής ανυπακοής δίπλα στον Προμηθέα, τον Σωκράτη και την Αντιγόνη.

Ωστόσο, την πολιτική ανυπακοή ως φαινόμενο και συμπεριφορά ανέδειξε για πρώτη φορά ο Αμερικανός συγγραφέας Χένρι Ντέιβιντ Θορώ με το δοκίμιο του 1849 «Περί πολιτικής ανυπακοής». «Σε ένα καθεστώς που φυλακίζει άδικα, η θέση του δίκαιου ανθρώπου είναι επίσης στη φυλακή» Θορώ.

Το βασικό σκεπτικό του Θορώ αφορούσε την αυτονομία του πολίτη και το δικαίωμα ανυπακοής – αντίστασής του ενάντια στις άδικες και ηθικά διάτρητες επιλογές της κυβέρνησής του. Για τον Αμερικανό συγγραφέα ο ανώτατος νόμος είναι η συμμόρφωση στις ηθικές επιταγές της συνείδησης και όχι στους άδικους νόμους. Η άρνησή του να πληρώσει φόρους σε ένα κράτος ανήθικο είχε ως αποτέλεσμα αυτός να καταλήξει στη φυλακή αλλά η ίδια η φυλάκισή του στάθηκε η αφετηρία για μια σειρά προβληματισμών για το χρέος του πολίτη. «Η ανυπακοή είναι το πραγματικό θεμέλιο της ελευθερίας. Οι υπάκουοι είναι σκλάβοι». Θορώ

Αργότερα ο Rawls υπήρξε ο πρώτος φιλόσοφος που έδωσε έναν συστηματικό ορισμό της Πολιτικής Ανυπακοής «Πολιτική ανυπακοή ορίζεται, λοιπόν, ως δημόσια, μη βίαιη, συνειδησιακή αλλά παρ’ όλα αυτά πολιτική δράση που εκδηλώνεται ενάντια στον νόμο, με σκοπό συνήθως τη μεταβολή του νόμου ή των πολιτικών επιλογών της κυβέρνησης».

Από τα πράγματα τίθενται το περιεχόμενο, η μορφή και τα όρια της Πολιτικής ανυπακοής αλλά και η νομιμοποίησή της στα πλαίσια της Δημοκρατίας. Για τον Θορώ και άλλους ειδικούς η Πολιτική Ανυπακοή συνιστά μια μη-βίαιη αντίδραση, ανιδιοτελής, ειρηνική επανάσταση και συλλογική αντίσταση. Είναι μια μορφή αστικού αναρχισμού και διαφοροποιείται από την επανάσταση και την εξέγερση.

Η πολιτική ανυπακοή είναι επιβεβλημένη σε μια δημοκρατία, όσο κι αν αυτό συνιστά κάτι παράλογο (absurdum), στο βαθμό που οι κυβερνήσεις χρησιμοποιούν το δίκαιο ως εργαλείο καταπίεσης του λαού. Για το Θορώ «Η ανυπακοή είναι το πραγματικό θεμέλιο της ελευθερίας. Οι υπάκουοι το μόνο που μπορούν είναι να είναι σκλάβοι».

Οι θεωρίες του «κοινωνικού συμβολαίου» (Hobbes, Locke, Rousseau) προβάλλουν εμφαντικά την άρρητη υποταγή του ατόμου στην έννομη τάξη, όπως αυτή έχει καθοριστεί από το συμβόλαιο μεταξύ Κράτους και Πολίτη. Ο Καντ θεωρεί αυτονόητη τη συμμόρφωση στους νόμους στη βάση μιας a priori ηθικής βάσης των νόμων. Για το φιλόσοφο συνιστά αυτοαναίρεση, αν το κράτος θεσπίσει το δικαίωμα της πολιτικής ανυπακοής. Για τις ωφελιμιστικές – συνεπειοκρατικές θεωρίες (Bentham, Austin, Mill) η υποταγή στην έννομη τάξη θεωρείται αναγκαία, αφού από αυτήν παράγεται το μέγιστο δυνατό κοινωνικό όφελος.

Στην αντίπερα όχθη οι αριστερές – μαρξιστικές ιδεολογίες (Μαρκούζε…) πρεσβεύουν πως η πολιτική ανυπακοή συνιστά χρέος του πολίτη, αφού αυτή προστατεύει το λαό από τις αυθαιρεσίες της ταξικής κυβέρνησης. Εξάλλου και το τελευταίο άρθρο (12ο) του Ελληνικού συντάγματος υπόρρητα θεμελιώνει μια μορφή πολιτικής αντίστασης – ανυπακοής «Η τήρηση του Συντάγματος επαφίεται στον πατριωτισμό των Ελλήνων, που δικαιούνται και υποχρεούνται να αντιστέκονται με κάθε μέσο εναντίον οποιουδήποτε επιχειρεί να το καταλύσει με τη βία».

Οι υπέρμαχοι της πολιτικής ανυπακοής προστρέχουν στις «επτά κατευθύνσεις για την πολιτική ανυπακοή» του Χάουαρντ Ζιν (Αμερικανός ιστορικός και πολιτικός ακτιβιστής). Ενδεικτικά αναφέρονται οι:

1. Η πολιτική ανυπακοή είναι η εσκεμμένη παραβίαση του νόμου για έναν ζωτικό κοινωνικό σκοπό, 2. Η γενική υπακοή στον νόμο δεν έχει καμία κοινωνική αξία, όπως δεν έχει αξία και η γενική ανυπακοή στο νόμο…., 3, 4, 5. Όσοι συμμετέχουν σε πράξεις πολιτικής ανυπακοής θα πρέπει να επιλέγουν τακτικές μη – βίαιες….

Ανάλογες είναι και οι θέσεις των Γκάντι και Μάρτιν Λούθερ Κίνγκ. Ειδικότερα, ο Γκάντι απορρίπτοντας τη βία τονίζει:

1. Ένας πολιτικός αντιρρησίας (Satyagrahi) δεν εκφράζει ποτέ την οργή του,
2. Μερικές φορές μπορεί να χρειαστεί να υποστεί την οργή του αντιπάλου,
3. Με τον τρόπο αυτό θα αποδεχθεί τις επιθέσεις από τον αντίπαλο, ποτέ όμως δεν θα προβεί σε αντίποινα….

Σίγουρα συνιστά διανοητικό επίτευγμα να αιτιολογήσεις την πολιτική ανυπακοή σε ένα δημοκρατικό πολίτευμα και μάλιστα όταν αυτή πρέπει να είναι μη – βίαιη, ανιδιοτελής και δημόσια – φανερή (χωρίς κουκούλες). Όπως δύσκολο είναι να κατατάξεις το Σωκράτη στους πολιτικά ανυπάκουους όταν στη φυλακή αρνείται την πρόταση να διαφύγει (αυτός που όλη του η διδασκαλία συνιστούσε μια ανυπακοή στα καθιερωμένα) στη Θεσσαλία.

Όταν, όμως οι μάζες των ανθρώπων που υπακούουν τυφλά στην εξουσία και συμμορφώνονται πειθήνια στις εντολές της έχουν ουσιαστικά παραιτηθεί από την ελεύθερη άσκηση της κρίσης τους και έχουν προδώσει το ηθικό τους αίσθημα, έχουν χάσει την ικανότητά τους να διακρίνουν το δίκαιο από το άδικο, το καλό από το κακό.

Τότε χρειάζονται οι Θερσίτες που τολμούν να πουν όσα οι άλλοι σκέπτονται. Εξάλλου, «πρώτα να είμαστε άνθρωποι και μετά υπήκοοι». Θορώ Ίσως γενικεύοντας τον όρο της ανυπακοής ο Έριχ Φρομ στο έργο του «Πειθαρχία και Ελευθερία» έδωσε μια άλλη διάσταση με την εμβληματική φράση:

«Η ανθρώπινη ιστορία άρχισε με μια πράξη ανυπακοής και είναι πολύ πιθανό να τελειώσει με μια πράξη υπακοής».

Διαχείριση Απογοήτευσης

Είναι βέβαιο πως στη ζωή αυτή αργά ή γρήγορα θα απογοητευτούμε από ανθρώπους. Ένας φίλος που δε μας στάθηκε σε μία δύσκολη στιγμή, ένας γονιός που δεν ήταν στο πλευρό μας, ένας σύντροφος που μας απάτησε ή μας εγκατέλειψε.

Η απογοήτευση είναι αναμφίβολα ένα πολύ αρνητικό, θα έλεγα οδυνηρό συναίσθημα, που εκείνη τη στιγμή που βιώνεται οδηγεί στην αποδόμηση του ανθρώπου επάνω στον οποίο στηριχθήκαμε συναισθηματικά και πιστέψαμε.

Πώς μπορεί ένας άνθρωπος να διαχειριστεί μία απογοήτευση και να βγει από αυτή όσο πιο αλώβητος γίνεται;

Αποδεχόμενοι το γεγονός πως η εξέλιξή μας σε αυτή τη ζωή περνάει τις περισσότερες φορές μέσα από σκοτεινά μονοπάτια και γνωρίζοντας πως μία δύσκολη στιγμή θα μας κάνει σοφότερους, ας αξιοποιήσουμε μία συναισθηματική πληγή, για να ωριμάσουμε περισσότερο. Όταν βίωσα συναισθηματική απογοήτευση από έναν άνθρωπο που αγαπούσα πολύ, πέρασα και εγώ ένα μεγάλο χρονικό διάστημα αισθανόμενη ενοχές, επειδή θεωρούσα πως μου φέρθηκε έτσι επειδή υστερώ ή δεν είμαι αρκετά αγαπητός.

Όμως, αποφάσισα να αξιοποιήσω αυτήν την αρνητική κατάσταση και ξεκίνησα να γράφω περισσότερο, να αθλούμαι περισσότερο, να ασχολούμαι με δραστηριότητες που αγαπώ περισσότερο. Ίσως αν δεν είχα πληγωθεί, να μην ήμουν τώρα αρθρογράφος, διότι δε θα είχα ένα τόσο σοβαρό έναυσμα να με ωθεί στη διαρκή βελτίωση και αναζήτηση το εαυτού μου.

Όταν πληγωνόμαστε συναισθηματικά, συνήθως εμφανίζεται μέσα μας ο σκληρός εσωτερικός κριτής ο οποίος κατηγορεί πάντοτε για όλα εμάς και ποτέ τον άλλο άνθρωπο. Εμείς φταίμε επειδή δεν ήμασταν αρκετά όμορφοι, ικανοί, έξυπνοι, πλούσιοι, καλοντυμένοι, ο κατάλογος είναι ατελείωτος.

Όμως, είναι σημαντικό να συνειδητοποιήσουμε ότι δεν έχουμε εμείς άμεση σχέση με τη συμπεριφορά που δεχόμαστε, αλλά ο άλλος που μας φέρεται έτσι. Το γεγονός, δηλαδή, πως κάποιος δε μου μιλάει ή με προσβάλλει, δεν οφείλεται σε εμένα, αλλά ξεκινάει από εκείνον και για δικούς του εσωτερικούς λόγους. Αντί για κατηγορίες προς τον εαυτό μας και τη διαρκή εσωτερική αυτομομφή, η απογοήτευση είναι μία ωραία ευκαιρία να μάθουμε περισσότερα για τους ανθρώπους και να προετοιμαστούμε καλύτερα για όλους όσους θα έρθουν αργότερα στη ζωή μας.

Η προσδοκία από τους άλλους

Είναι σημαντικό να μην προσδοκάμε τόσο πολλά από τους άλλους. Όσο περισσότερο προσδοκάμε, τόσο μεγαλύτερη θα είναι η απογοήτευση που θα λαμβάνουμε. Δυστυχώς, οι άνθρωποι δεν έχουν την ίδια αντίληψη ή ηθική για κάποια πράγματα, και αυτό πρέπει να το αντιληφθούμε εγκαίρως, διότι πληγωνόμαστε αποκλειστικά και μόνο εμείς. Οι μεγάλες προσδοκίες θα απογοητεύουν πάντοτε – και οι μικρές βεβαίως….

Η προσδοκία συνήθως αφορά την επιθυμία για συναισθηματική προσφορά, επιθυμούμε δηλαδή να αισθανθούμε την αγάπη και το ενδιαφέρον του άλλου και όχι τόσο τα υλικά αγαθά. Έχουμε, όμως, αναρωτηθεί γιατί δίνουμε τόσο μεγάλη σημασία στην αγάπη των άλλων; Έχουμε σκεφτεί ποτέ αν εμείς αγαπάμε και φροντίζουμε τον εαυτό μας όπως του αξίζει και του ταιριάζει; Συνήθως, ζητάμε από τους άλλους την επιβεβαίωση και την προσοχή που εμείς δεν του δίνουμε, επιθυμώντας ενδόμυχα, να καλυφθεί αυτό το κενό της δικής μας αμέλειας. Ας μην προσδοκάμε αγάπη από κανέναν, ας τη δίνουμε απλόχερα εμείς σε εμάς.

Η αποφυγή των υπερβολικών προσδοκιών και η προσοχή στους ανθρώπους που επιλέγουμε να συνδεθούμε, θα μας βοηθήσουν να μην πληγωνόμαστε συναισθηματικά πολύ.

Ρώτα με ό,τι θες… μόνο μη με ρωτήσεις αν αλλάζουν οι άνθρωποι

Είναι αυτή η ακατανίκητη εμμονή που με διακατέχει να διαβάζω ανάποδα τον κόσμο. Να επικεντρώνω την προσοχή μου στα υστερόγραφα. Να μη βάζω τίτλους στα κεφάλαια. Να ξεκινώ την αφήγηση από το τέλος. «Και ζήσανε αυτοί καλά κι εμείς χειρότερα». Γιατί;

Γιατί χάσαμε την υπομονή μας, εξουθενωθήκαμε με άσκοπες συγκρίσεις, αμφισβητήσαμε την αξιοπιστία των λέξεων, απορρίψαμε το αυτονόητο, εξαντληθήκαμε σε περιγραφές δίχως σημασία, μνημονεύσαμε τα μάταια, δικαιολογήσαμε τις συμφορές μας, αρνηθήκαμε τα θαύματα και ξεχάσαμε πως στη ζωή όλα αλλάζουν. Όλα μεταβάλλονται ενώ ταξιδεύουν στο ποτάμι του χρόνου. Όλα υπόκεινται στη φθορά και στην εξέλιξη, όπως ακριβώς και ο εαυτός μας, άλλοτε άκαμπτος και στατικός κι άλλοτε εύθραυστος και μεταλλάξιμος.

Το ξεροκέφαλο και ναρκισσιστικό εγώ μας φοβάται να ανοίξει το σεντούκι της συνείδησής του και να ανασύρει από μέσα, φυσώντας τη σκόνη από πάνω τους, συναισθήματα, σκέψεις, εικόνες και γεγονότα. Είναι εκείνες ακριβώς οι φορές που στυλώνουμε τα πόδια στο έδαφος πεισματικά και αρνούμαστε να προχωρήσουμε, προσπαθώντας μάταια να παγώσουμε το χρόνο, να αντισταθούμε στην αλλαγή, διατηρώντας την ψευδαίσθηση πως παραμένουμε ίδιοι.

Κι εδώ κρύβεται η υποκριτικότητα της φύσης μας, διότι όταν μένουμε γυμνοί με τον εαυτό μας, γνωρίζουμε ακριβώς ποιοι είμαστε. Είμαστε οι μετανιωμένοι άπιστοι που επιθυμούμε να γίνουμε πιστοί, οι εγωιστές που ανακαλύψαμε την αλτρουιστική μας φύση, οι ψεύτες που ερωτευθήκαμε την αλήθεια.

Είμαστε αυτοί που δεν αντέχουμε να πεθάνουμε χωρίς να γίνουμε όλα όσα ονειρευτήκαμε. Είμαστε αυτοί που αναπαράγουμε ακούραστα στο μυαλό μας τη σκηνή όπου η κακόγουστη ελαιογραφία της μέχρι τώρα ζωής μας καταστρέφεται, δίνοντας τη θέση της σε λευκό καναβάτσο με τα χρώματα και τα πινέλα δίπλα του άθικτα.

Είμαστε το επόμενο βήμα που διστάζουμε να κάνουμε. Κάπως έτσι αρχίζει η αλλαγή μέσα μας, σιωπηλή και αναπόφευκτη, λες και πετάμε σιγά σιγά από πάνω μας κομμάτια του κακού εαυτού μας με σκοπό να λειάνουμε τις αιχμηρές γωνίες, να μαλακώσουμε το σκληρό υπόστρωμα, να συμφιλιωθούμε με τη συμπόνια. Η υλοποίηση αυτής της αλλαγής είναι στα χέρια μας που τρέμουν και διστάζουν να αγγίξουν το άγνωστο. Είναι στα μάτια μας που κρυφοκοιτάζουν με περιέργεια, με επιφύλαξη, με φόβο.

Αρκεί λοιπόν να τολμήσουμε την αλλαγή που θέλουμε να βιώσουμε.
Πώς; Έτσι απλά; Πως να στηρίξουμε τις επιλογές της ζωή μας σε σκέψεις, στοχασμούς και κουβέντες; Καλές οι κουβέντες, αλλά είναι μόνο η αρχή. Ύστερα έρχεται η συνειδητοποίηση, αλλά κι αυτή είναι μόνο η μισή λύση. Τα υπόλοιπα είναι πράξη και η πράξη είναι δρόμος.

Διαλέγουμε λοιπόν, το δρόμο της αλλαγής, της εξέλιξης.
Διαλέγουμε το δρόμο της αγάπης, της ελπίδας, της εμπιστοσύνης.
Διαλέγουμε το δρόμο της πίστης στο αύριο. Το δρόμο της ζωής.

Μην το φοβηθείτε το αύριο. Δεν κρύβει κινδύνους. Ζωή κρύβει. Τη δική σας. Μια ζωή όμορφη, σωστό κομψοτέχνημα. Κι εσείς αγνοείτε την ακριβή της αξία.

Γιατί είναι δύσκολο να αγαπάμε ανθρώπους που δεν αγαπούν τον εαυτό τους

Έχουμε διαβάσει πολλά άρθρα για το πόσο δύσκολο είναι να αγαπήσουμε τους άλλους, όταν δεν αγαπάμε τον εαυτό μας. Εδώ όμως θα στρέψουμε την προσοχή μας στις δυσκολίες που αντιμετωπίζουμε όταν οι άλλοι δεν αγαπούν τον εαυτό τους μέσα σε μια σχέση. Τα περισσότερα από τα παρακάτω χαρακτηριστικά προέρχονται από την ίδια την αποστροφή του ατόμου προς τον ίδιο τον εαυτό του, κάτι που επεκτείνεται στη σχέση του με τους άλλους ανθρώπους.

Γιατί είναι δύσκολο να αγαπάμε έναν άνθρωπο που δεν αγαπά τον εαυτό του

1. Αν ο/η σύντροφός σας πιστεύει ότι κάτι του/της λείπει από την προσωπικότητα ή την εμφάνιση, τότε θα βασίζεται πάνω σας για να γεμίσει εκείνο το κενό. Αυτό μπορεί να είναι ευχάριστο για εσάς στην αρχή- οι περισσότεροι θέλουμε να μας χρειάζονται – αλλά αν παρατραβήξει αυτό, μπορεί να μετατραπεί σε υπερβολική εξάρτηση, γεμίζοντάς σας αμφιβολίες για το ποιοι είστε τελικά και για την αυτοεκτίμησή σας και όχι μόνο για το τι μπορείτε να κάνετε για τον/ την ανασφαλή σύντροφό σας.

2. Μπορεί να δυσκολεύεστε να επικοινωνείτε με το/ τη σύντροφό σας, αν επιμένει να «διαβάζει» τα χειρότερα πράγματα στο πρόσωπο και στις σκέψεις σας, επειδή θα προβάλλει τα δικά του/της συναισθήματα ανεπάρκειας πάνω σας. Μπορεί να παρατηρήσετε ότι διαλέγετε προσεκτικά αυτά που λέτε στη σχέση σας, καταστρέφοντας σταδιακά τη συνολική επικοινωνία σας, αφού αυτή η κατάσταση θα μεγεθύνεται με τον καιρό.

Για παράδειγμα, ο/η σύντροφός σας μπορεί να μη χειρίζεται σωστά τους επαίνους και τα κομπλιμέντα, είτε να τα απορρίπτει (όχι, δεν είμαι έξυπνος), να τα μειώνει (ήταν τυχαίο, δεν θα το καταφέρω ξανά), είτε να τα μετατρέπει σε κάτι άλλο (εντάξει, αλλά εσύ το κάνεις καλύτερα). Θα προσπαθείτε να ενθαρρύνετε, αλλά θα είναι δύσκολο να επιμείνετε, όσο η άλλη πλευρά απορρίπτει αυτή σας τη στήριξη.

3. Παρομοίως, ένας/μία σύντροφος που δεν αγαπά τον εαυτό του/της μπορεί να απορρίπτει κάθε βοήθεια, τις στιγμές που τη χρειάζεται περισσότερο. Μπορεί να μη νιώθει ότι αξίζει τη φροντίδα σας και να μη θέλει να σας γίνει βάρος (περιέργως, αυτό μπορεί να συνδυάζεται με την εξάρτηση). Είναι εξαιρετικά δύσκολο να βλέπετε τον άνθρωπο που αγαπάτε να υποφέρει. Είναι ακόμα χειρότερο όταν προσπαθείτε να βοηθήσετε, αλλά σας απορρίπτουν, ειδικά όταν πιστεύετε ξεκάθαρα ότι μπορείτε να βοηθήσετε, αν μόνο σας άφηνε.

4. Μπορεί να είναι πολύ αποθαρρυντικό και απογοητευτικό το να μην νοιάζεται ο/η σύντροφός σας για τον εαυτό του/της. Μετά από λίγο, μπορεί να αρχίζετε να νιώθετε ότι οι προσπάθειές σας ξοδεύονται αδίκως• περνάτε χρόνο και ενέργεια, προσπαθώντας να τονώσετε τη σχέση σας και η άλλη πλευρά απλά προσπαθεί το ίδιο σκληρά να καταρρίψει κάθε απόπειρά σας ξανά και ξανά.

Τι μπορούμε, όμως, να κάνουμε σε μια τέτοια περίπτωση;

Αν έχετε ήδη σχέση για κάποιο καιρό με ένα τέτοιο άτομο, το πιθανότερο είναι να είστε ένας πολύ τρυφερός και υπομονετικός άνθρωπος – κάτι που είναι υπέροχο – αλλά πρέπει να κοιτάξετε και τη δική σας ψυχική ισορροπία και υγεία. Μπορεί να αντλείτε τεράστια ικανοποίηση και εκπλήρωση με το να βοηθάτε το/ τη σύντροφό σας, μαζί με την αγάπη και τη χαρά που εκείνος ή εκείνη σας επιστρέφει ορισμένες φορές.

Αν αντιλαμβάνεστε ειλικρινά το ζήτημα αυτό ως απλά ένα ελάττωμα του/της συντρόφου σας και μπορείτε να το αντιμετωπίσετε με κάποιο μικρό κόστος, τότε αυτό είναι υπέροχο. Αλλά αν νιώθετε ότι θυσιάζετε πολλά από τη δική σας ψυχική υγεία για χάρη των αναγκών του/της συντρόφου σας• αν νιώθετε συγχυσμένοι από το γεγονός ότι οι προσπάθειές σας πέφτουν στο κενό ή αν νιώθετε ότι οι ανάγκες σας παραμελούνται ή καταπιέζονται, κάτι χρειάζεται να αλλάξει.

Αυτό μπορεί να περιλαμβάνει έναν σοβαρό διάλογο για τις ανησυχίες σας ή θα μπορούσε να σημαίνει ότι χρειάζεται να αποχωρήσετε από τη σχέση. Ό,τι κι αν κάνετε, δεν μπορείτε να επιτρέψετε στις ανάγκες του/της συντρόφου σας να επισκιάζουν συνεχώς τις δικές σας. Όσο κι αν νοιάζεστε για εκείνο το άτομο, δεν είστε υπεύθυνοι γι’ αυτό. Η αποτυχία των άλλων ανθρώπων να αγαπήσουν τον εαυτό τους, δεν θα πρέπει ποτέ να σας κάνει να ξεχνάτε το δικό σας εαυτό.

Οι άνθρωποι με την καθαρή ψυχή

Υπάρχουν κάποιοι άνθρωποι στον κόσμο ετούτο, που βλέπουν τη ζωή με άλλο μάτι. Δεν τους συναντάς συχνά.

Μα όταν αυτό συμβεί, θα τους αναγνωρίσεις.
Θα σε κοιτάξουν στα μάτια, στο βλέμμα τους θα δεις να απλώνονται θάλασσες ολόκληρες.

Δεν θα σου μιλήσουν εύκολα, μα όταν τους δώσεις την ευκαιρία θα αναγνωρίσεις την γαλήνη στις κουβέντες τους.

Είναι εκείνος ο νεαρός που θα ακούσεις το «ευχαριστώ» από το στόμα του με μεγάλη ειλικρίνεια.
Και εκείνη η κοπέλα που θα σου ζητήσει συγγνώμη επειδή σκόνταψε πάνω σου στον δρόμο, και θα το εννοεί.

Άνθρωποι απλοί, αλλά και σπάνιοι ταυτόχρονα.
Από το στόμα τους θα ακούς πάντοτε μια καλημέρα και μια καληνύχτα.
Αγαπούν την αλήθεια, το δίκαιο και την ευγένεια.
Έχουν μπέσα.

Έχουν λίγη παραπάνω αισιοδοξία μέσα τους και είναι διατεθειμένοι να στην δώσουν. Παρ’ την κι άντε στη δουλειά σου.

Άνθρωποι που ίσως πέρασαν πολλά, δύσκολα ή εύκολα.
Έζησαν στιγμές έντονες που καταδίκασαν τον ίδιο τους τον εαυτό, χωρίς στην πραγματικότητα να φταίνε. Έδωσαν μάχη με την ζωή σε όλα τα επίπεδα.

Καθένας από αυτούς έχει να σου διηγηθεί μια ιστορία.
Δεν θα το κάνει όμως. Πρέπει να τον κερδίσεις.

Να τους ακούς προσεκτικά γιατί σπάνια μιλούνε. Μισούν τις φλυαρίες.
Στέκονται πίσω σου και όχι μπροστά σου.

Άνθρωποι με καθαρή ψυχή.
Άνθρωποι ευλογημένοι.

Μυστικό!
Είναι άνθρωποι σαν εσένα ψυχή μου, που ξεχνάς πόσο υπέροχος είσαι.
Να θυμάσαι να είσαι εσύ, με ότι κι αν κουβαλάς στην πλάτη σου! Και να είσαι καλά!

Θεραπευτικά αφηγήματα: Το ζευγάρι

Ο θυμός, η κούραση, η ματαίωση, ο φόβος και μετά, μαζί με αυτά η ανασφάλεια, η αγωνία, η απόρριψη, η ενοχή και μετά η αποστασιοποίηση, η επιθετικότητα, η απομόνωση, σε μία βουβή μάχη αμοιβαίας εξόντωσης, χωρίς νικητές, μόνο ηττημένους. Έχει υφανθεί πλέον, με αόρατους, ωστόσο υπαρκτούς ιστούς, ένα πλέγμα κατανόησης και νοηματοδότησης της σχέσης, κυρίως, μέσω μιας συνεχούς και ατέρμονης προσπάθειας και αποτυχίας, ενός πόνου, αμοιβαίας απόρριψης και ανεκπλήρωτων προσδοκιών.

Το ζευγάρι, πλέον, αντιλαμβάνεται αδιέξοδα τον εαυτό του με όρους πόνου, θλίψης, αποτυχίας, μοναξιάς και θυμού. Η ανθεκτικότητα και ελαστικότητα του δεσμού συνεχώς φθίνει καθώς ένα σκληρό και συνεχώς ανατροφοδοτούμενο από το πόνο, κέλυφος, απομονώνει και κρύβει έναν πιθανά υγιή και ελαστικό πυρήνα δυνάμεων της σχέσης. Εξωτερικά, του κελύφους, ερεθίσματα αλλαγής και ανακούφισης του πόνου, δεν το διαπερνούν, κυλούν σαν σταγόνες σε αδιάβροχη επιφάνεια, αδυνατώντας έτσι να αγγίξουν αναζωογονητικά το εσωτερικό της σύνδεσης των δυο ανθρώπων.

Ωστόσο, πριν από όλα αυτά, ξεκίνησε μια ιστορία δύο ανθρώπων που κάποτε συναντήθηκαν, θέλησαν να γνωρίσουν ο ένας τον άλλον και αποφάσισαν να δουλέψουν μαζί ανακαλύπτοντας παλιά δικά τους νοήματα κατανόησης του εαυτού τους και των αναγκών τους και χτίζοντας νέες κοινές γέφυρες σύνδεσής τους, με τους άλλους ανθρώπους και τον κόσμο.

Αφηγήθηκαν την παλιά αλλά και τη νέα, κοινή τους πλέον ιστορία, ο ένας στον άλλο και οι δυο μαζί, στη σχέση τους με τους άλλους. Μοιράστηκαν απολαυστικές εμπειρίες αυτο – κατανόησης και συνύπαρξης, βρήκαν ικανοποιητικές και λειτουργικές, γι’ αυτούς τους δυο, ισορροπίες. Επένδυσαν δημιουργικότητα και περιέργεια και εισέπραξαν ενθουσιασμό σύνδεσης και εκπλήρωσης.

Πιθανά, μια ανάμνηση αυτών των ποιοτήτων σύνδεσης του ζευγαριού, του αφηγήματος του ζευγαρώματος των δύο ανθρώπων, των δυο κόσμων που συναντήθηκαν δημιουργικά, απελευθέρωνε χώρο για την κατανόηση του νοιαξίματος, πίσω από το φόβο, της φροντίδας πίσω από τη κούραση, της ανάγκης για επαφή πίσω από την επιθετικότητα και της ανάγκης για αλλαγή, προσωπικό χώρο κι ελευθερία, πίσω από την απομόνωση.

Πιθανά, η ενοχή και ο αμοιβαίος πόνος θα έπαυε να είναι ο μόνος τρόπος σύνδεσης κι αλληλεπίδρασης. Πιθανά, ο δεσμός να άρχιζε να γίνεται αντιληπτός και με άλλες ποιότητες και τρόπους σύνδεσης, περισσότερο ικανοποιητικούς και προωθητικούς για τις ανάγκες των ανθρώπων.

Πιθανά, αυτή η ικανοποίηση και θετική εμπειρία σύνδεσης, ανατροφοδοτούσε θετικά τον εαυτό της, αναδεύοντας παλιές και δημιουργώντας νέες δυνάμεις εξέλιξης, των ατόμων και του δεσμού. Άλλωστε, ο δεσμός συνεχίζει να είναι ακόμη εδώ… αρκεί να προσπαθήσουμε να τον ανα-αφηγηθούμε!

Η ζωή είναι ένας κύκλος και όλα αλλάζουν

Έπεσα από τα σύννεφα μου λέγανε… Οι ερμηνείες πολλές για τη φράση αυτή. Μα το νόημα ένα. Έγινε αυτό που δεν περίμενες! Αλλού ήσουνα και αλλού είσαι τώρα. Άλλα στόχευες και άλλα πέτυχες… Αλλού πήγαινες και αλλού κατέληξες…

Γεννήθηκες δυνατός, ατρόμητος, γενναίος, αγνός. Έτοιμος να αντιμετωπίσεις τα πάντα. Έκανες όνειρα. Πίστευες σε εσένα. Ήσουν σίγουρος! Θα πετύχεις… Θα είσαι ευτυχισμένος… μα… κάπου οι δυσκολίες, ο φόβος και η κακία σε πέτυχαν στο δρόμο. Ήθελες δεν ήθελες, έκανες πίσω το παιδί και έβαλες μπροστά του ένα τζάμι για να το προστατέψεις. Έπνιξες το θάρρος σου και έσβησες τα όνειρα… Έγινες ένα με τον κόσμο. Έβλεπες πια στον καθρέπτη έναν σαν όλους τους άλλους. Κοίταζες εσένα μα έβλεπες τους άλλους… Αυτούς που πάντα δεν ήθελες να μοιάσεις. Και εκεί χάνεις το νόημα, κουράζεσαι και πέφτεις και το αστεράκι σου προσγειώνεται απότομα και χάνει το φως του σαν να πικράθηκε τόσο πολύ που δεν θα λάμψει ποτέ ξανά. Κουράστηκε να φωτίζει… Κουράστηκε να ελπίζει…
Μα δεν τελειώνουν όλα εδώ…

Ακόμα και αν άρχισες να παίρνεις την κάτω βόλτα, υπάρχει ελπίδα να σωθείς ακόμα και την τελευταία στιγμή. Ακόμα και αν έπεσες και χτύπησες γερά, μπορείς να σηκωθείς. Η ζωή είναι δύσκολη, απρόβλεπτη και καμιά φορά σκληρή, μα η ζωή είναι ένας κύκλος. Θα έρθουν όμορφες μέρες, άσχημες μέρες, δυσκολίες, αναποδιές, αλλά γυρνάει ξανά και βρίσκεσαι και πάλι στην κορυφή με το κεφάλι ψηλά. Εκεί που δεν το καταλαβαίνεις γίνεται κάτι και σε ξαναβάζει στην πορεία σου!

Έτσι λοιπόν ακόμα και αν έμεινες αρκετό καιρό σε ένα μουντό, κρύο και αφιλόξενο μεσοδιάστημα. Αν πέρασες μια περίοδο αδράνειας ή αναζήτησης του χαμένου σου εαυτού, θα έρθει η ώρα που όλα θα τελειώσουν. Απότομα; Ξαφνικά; Με τη δική σου βοήθεια και απόφαση; Ή κατά τύχη; Σημασία έχει ότι όλα αλλάζουν… Η ζωή κάνει τον κύκλο της και εσύ θα βρεθείς και πάλι εκεί που ήσουν… Και αυτή τη φορά θα είσαι πιο δυνατός και έτοιμος. Θα ζήσεις εκεί που ανήκεις και θα είσαι τόσο αποφασισμένος που θα καθυστερήσεις τον χρόνο μέχρι να ξαναγυρίσει ο κύκλος. Τόσο πολύ δυνατός θα βγείς που ίσως και να μην σε νοιάξει αν θα ξαναγυρίσει καν! Θα είσαι έτοιμος για όλα.

Μέσα από όλες αυτές τις αναζητήσεις και τις δυσκολίες καμιά φορά όχι μόνο μαθαίνουμε τον εαυτό μας, μα μαθαίνουμε να ζούμε, να διεκδικούμε, να αντέχουμε, να πολεμάμε…

Αυτό που δεν πρέπει ποτέ να ξεχνάς είναι ο εαυτός σου. Αυτά που ζήταγες, που ονειρευόσουν. Τις ελπίδες σου… Τα θέλω σου… Όλα αυτά που αποτελείσαι. Τη μαγική σκόνη που συνθέτει κάθε άνθρωπο. Και βρίσκονται όλα μέσα σου. Εσύ κρατάς το κλειδί της μαγικής πόρτας. Μην φοβάσαι να την ανοίξεις. Ακόμα και αν όλα είναι μαύρα και σε κρατάνε πίσω, ακόμα και αν δεν σου έμεινε ίχνος ελπίδας, πάρε μία ανάσα και κοίτα προς τα πάνω. Θα δείς ένα φως, μια ηλιαχτίδα, πάρε μια βαθιά αναπνοή και κάνε την αρχή να αλλάξεις! Κανείς δεν είπε ότι είναι εύκολο, μα σίγουρα όταν φτάσεις εκεί που ήθελες θα αναρωτιέσαι γιατί περίμενες τόσο καιρό!

Και μην αφήσεις κανέναν να σου πει πως δεν μπορείς ή δεν είσαι αυτό που πιστεύεις. Ότι ονειρεύτηκες μπορείς να το κάνεις ή να το προσπαθήσεις. Όποιος σε εμποδίζει δεν έχει θέση στη ζωή σου! Και αν είσαι εσύ ο ίδιος το εμπόδιο, συγχώρησε τον εαυτό σου και επίτρεψε του να αλλάξει… Κάνε του τη χάρη… Και η λύτρωση θα έρθει…

Μα να θυμάσαι δεν είναι όλα ιδανικά και ρόδινα. Κάποια όνειρα ίσως να είναι άπιαστα, ανύπαρκτα, άτιμα, ή να μην μας ταίριαζαν τελικά! Μην πτοηθείς. Όλοι κάνουμε λάθη. Αν δεν τα κάναμε πως θα μαθαίναμε τον εαυτό μας άλλωστε; Επιτυχία δεν είναι να κάνεις ένα προς ένα τα πράγματα που ονειρεύτηκες μα να βρείς το πραγματικό νόημα της ζωής που δεν είναι άλλο από το ταξίδι προς την ευτυχία ΣΟΥ και την δημιουργία του ιδανικού εαυτού σου … Γιατί το νόημα βρίσκεται στο πνεύμα σου και όχι στα υλικά που κέρδισες. Φτιάξε με την μαγική σου σκόνη αυτά που ονειρεύτηκες, χτίσε τον κόσμο σου και ποτέ μα ποτέ μην ξεχνάς τα όνειρα που έκανες με ανοιχτά τα μάτια….

Είναι φανερό πως δεν είναι ο κόσμος άδειος και χωρίς μεγαλείο – εμείς είμαστε

Οι ολοκληρωμένοι άνθρωποι έχουν ένα βαθύ αίσθημα πνευματικότητας. Ξέρουν ότι η υπόστασή τους και ο κόσμος στον οποίο ζουν δεν μπορούν να εξηγηθούν ή να κατανοηθούν μόνο με την ανθρώπινη εμπειρία. Ξέρουν ότι πρέπει να κάνουν το “μυστηριακό άλμα”. Πρέπει να πάνε πέρα από τον εαυτό τους, πέρα από την περιορισμένη τους πραγματικότητα. Έχουν μια ανεξήγητη αίσθηση του κάτι παραπάνω. Αισθάνονται πως υπάρχει μια μεγαλύτερη ενεργή διάνοια από τη δική τους, ακόμα κι αν δεν μπορούν να της δώσουν ένα όνομα. Έχουν επίγνωση ενός μεγάλου σχεδιασμού, ακατάπαυστα ενεργού, στον οποίο όλα είναι συμβατά και δεν υπάρχουν αντιφάσεις.

H ζωή μας δίνει λίγες εξηγήσεις. Δεν μπορούμε να είμαστε σίγουροι για το πραγματικό νόημα της ζωής, για την προέλευση της ζωής, ούτε για τη ζωή μετά τη ζωή. Μπορούμε μόνο να γεμίσουμε το κενό που δημιουργεί αυτή η αβεβαιότητα. Μπορούμε είτε να αποδεχτούμε με πίστη, είτε να επιλέξουμε το μηδενισμό. Και τα δύο μας εισάγουν στο μυστήριο. Επιλέγουμε να πιστεύουμε, είτε ότι όλα έχουν σημασία, είτε ότι τίποτα δεν έχει σημασία ωστόσο στην ουσία και οι δύο επιλογές είναι το ίδιο. Και οι δυο προκαλούν διανοητικά παιχνίδια, γιατί καμία από τις δύο δεν προσφέρει οριστικές αποδείξεις. Αυτό δεν σημαίνει πως δεν υπάρχουν απαντήσεις. Είναι όπως και το Ζεν Κοάν που τονίζει ότι δεν υπάρχει διαφορά στο αν νομίζουμε ότι είμαστε ένας μοναχός, που ονειρευόμαστε πως είμαστε μια πεταλούδα ή μια πεταλούδα που ονειρευόμαστε ότι είμαστε ένας μοναχός, που ονειρεύεται ότι είναι μια πεταλούδα.

Μερικοί από μας δεν μπορούν να ζήσουν χωρίς απαντήσεις. Το κενό είναι υπερβολικά τρομακτικό, υπερβολικά ισοπεδωτικό. Πρέπει έτσι να δημιουργήσουμε απαντήσεις για τον εαυτό μας. Μερικοί διαλέγουμε, να ζήσουμε χωρίς απαντήσεις. Δεν τις βρίσκουμε απαραίτητες. Ζούμε τη ζωή μας χωρίς να κάνουμε ερωτήσεις, ζώντας μέσα στις απαντήσεις. Και οι δύο τρόποι απαιτούν τη δημιουργία ενός συστήματος πίστης, για το οποίο δεν υπάρχει αξιολόγηση. Οποιαδήποτε επιλογή εμπεριέχει μια ζωντανή αίσθηση πνευματικότητας, που προέρχεται από την επιβεβαίωση του εαυτού μέσα από την ίδια την προσωπική επιλογή.

Η πνευματικότητα, η πίστη και το μυστήριο εμπεριέχονται σε κάθε πλευρά της ζωής. Θυμάμαι όταν επισκέφθηκα τη Νέα Αγγλία και είχα την πρώτη μου εμπειρία με το μεγαλείο του φθινοπώρου. Ποτέ δεν είχα δει δέντρα σε τέτοια φαντασμαγορική ακτινοβολία χρώματος. Εκείνο που με εντυπωσίασε περισσότερο ήταν ότι στο ίδιο δέντρο υπήρχαν φύλλα, το χρώμα των οποίων ποίκιλλε από κίτρινο ανοιχτό μέχρι βαθύ πορφυρό, συχνά πάνω στο ίδιο κλαδί. Θυμάμαι ότι γύρισα στους φίλους μου με σύγχυση και θαυμασμό, ρωτώντας γιατί. Είχαν ζήσει στην περιοχή εκείνη όλη τους τη ζωή και δεν μπορούσαν να απαντήσουν. “Είναι απλώς έτσι”, μου είπαν. Ήταν μια καλή απάντηση, αλλά όχι αρκετή για μένα. Σίγουρα, κάποιος πιο πεπειραμένος από μένα θα είχε κάνει την ίδια ερώτηση και θα είχε φτάσει σε μια πια αποκαλυπτική και “επιστημονική’ εξήγηση. Ναι υπήρχε τέτοια απάντηση.

Υπήρχαν εξηγήσεις της βοτανικής για τη θέση του κάθε φύλλου στον ήλιο και τη σκιά, όπως και για τους παράγοντες παγωνιάς. Όλ’ αυτά εξηγήθηκαν σαφώς, αλλά έφυγα από τη βιβλιοθήκη το ίδιο έκπληκτος, το ίδιο εντυπωσιασμένος. Η επιστημονική απάντηση δεν είχε εξαφανίσει’ το μυστήριο από την εμπειρία. Επειδή κάτι μπορεί να εξηγηθεί δεν επηρεάζεται το μεγαλείο του!

Μπορούμε να προβλέπουμε τις παλίρροιες σχεδόν στο δευτερόλεπτο. Μπορούμε να χρονολογήσουμε τη μετανάστευση των πουλιών και των φαλαινών Μπορούμε να περπατήσουμε πάνω στη σελήνη. Ελαττώνει όμως αυτό το μεγαλείο της θάλασσας, τη μαγεία των πουλιών ή την ομορφιά;

Το γεγονός ότι μπορώ να φυτέψω ένα σπόρο και να γίνει λουλούδι, να μοιραστώ λίγη -γνώση με κάποιον άλλο, να χαμογελάσω σε κάποιον και να μου ανταποδώσει ένα χαμόγελο, είναι για μένα συνεχείς πνευματικές ασκήσεις.

Διδάσκω σε μια τάξη και βρίσκω ότι κάτι από αυτά που είπα επηρεάζει τη ζωή ενός άλλου. Συμμετέχω στην αλληλεπίδραση και έχω τη δύναμη να προκαλέσω λύπη, χαρά ή γέλιο. Πνευματικότητα!

Είναι φανερό πως δεν είναι ο κόσμος άδειος και χωρίς μεγαλείο – εμείς είμαστε.

Η μαγεία δεν αποτελεί αποκλειστικό προνόμιο του μάγου. Εμείς οι ίδιοι είμαστε μάγοι με τη δύναμη να επικαλούμαστε την εμφάνιση και να εξαφανίζουμε πράγματα κατά βούληση. Δημιουργούμε το μυστήριο της κάθε μέρας – τα μυστικά βρίσκονται κάτω από κάθε δέντρο, σε κάθε έντομο, σε κάθε σκέψη. Τα λουλούδια θα ανθίζουν είτε ενδιαφερόμαστε, είτε όχι, οι τροφές θα έχουν διαφορετική γεύση, είτε κάνουμε τον κόπο να μασήσουμε ή να γευτούμε. Θα υπάρχουν λαμπερές αυγές ακόμα κι αν δεν σηκωνόμαστε αρκετά νωρίς για να δούμε μία. Το πνεύμα κάθε προσώπου και κάθε πράγματος είναι παρόν, ακόμα κι αν κοιμόμαστε πολύ για να το βιώσουμε, ακόμα κι αν δεν παραδεχόμαστε την ύπαρξή του. Η πνευματικότητα εμπεριέχει μια συνειδητότητα όλων των υπαρκτών και μια ευρύτητα αντιλήψεων για τα ανύπαρκτα. Είναι η δύναμη και η έλλειψη φόβου που θα μας επιτρέψει να υπερβούμε την πραγματικότητα και τον εαυτό μας. Οι ολοκληρωμένοι άνθρωποι ξέρουν πώς είναι αυτή η μαγεία που αποτελεί το καρύκευμα της ζωής, θεραπεύει την πλήξη και εξυψώνει την ύπαρξη πάνω από το χώρο και το χρόνο. Το να είσαι ολοκληρωμένος άνθρωπος σημαίνει να γνωρίζεις τη μέθη από ένα πορτοκάλι και την έκσταση σ’ ένα φύλλο χόρτου! Το να είσαι ολοκληρωμένος σημαίνει ν’ απλώνεις το χέρι με πλήρη εμπιστοσύνη και ν’ αγγίζεις το θείο σε όλα τα πράγματα.

O μύθος του έρωτα

Ας αναλογιστούμε το γνωστό – πλασμένο από τον Πλάτωνα – μύθο του Έρωτα, που γνώρισε εξαιρετική επιτυχία ιδιαίτερα την εποχή της ευρωπαϊκής Αναγέννησης.

Πράγματι στο Συμπόσιο ο φιλόσοφος συγκρίνεται με τον Έρωτα διότι αμφότεροι είναι καταδικασμένοι στην αιώνια κίνηση μεταξύ των άκρων.

Αρκεί να ξαναδιαβάσουμε το μύθο της σύλληψης του Έρωτα που αφηγείται η ιέρεια Διοτίμα και της οποίας τα λόγια μεταφέρει ο Σωκράτης, για να καταλάβουμε καλύτερα τη σύγκριση. Κατά τη διάρκεια γιορτής για τη γέννηση της Αφροδίτης, ο Πόρος (θεός της επινοητικότητας), μεθυσμένος από νέκταρ, παραδίδεται στην Πενία (θεά της φτώχειας): από την ένωσή τους γεννιέται ο Έρως του οποίου το πεπρωμένο, λόγω των αντιτιθέμενων χαρακτηριστικών των γωνιών του, είναι να χάνει και να κερδίζει το καθετί.

Ούτε θνητός ούτε αθάνατος, ούτε φτωχός ούτε πλούσιος, ο Έρως παίζει το ρόλο του μεσάζοντα, κατορθώνοντας να εκφράσει συμβολικά τη συνθήκη του φιλόσοφου, πάντα αιωρούμενη μεταξύ άγνοιας και σοφίας.

Τοποθετημένος ανάμεσα στους θεούς (που δεν αποζητούν τη σοφία διότι ήδη την έχουν) και τους αμαθείς (που δεν την αποζητούν διότι νομίζουν ότι την κατέχουν), ο αληθινός φιλόσοφος, εραστής της σοφίας, θα προσπαθήσει να την προσεγγίσει κυνηγώντας τη σε όλη του τη ζωή.

Το Σχολείο των Ζώων

Ευφυΐα είναι η έμφυτη δυνατότητα να βλέπεις, να αντιλαμβάνεσαι. Κάθε παιδί γεννιέται ευφυές, ύστερα γίνεται βλάκας από την κοινωνία. Το εκπαιδεύουμε στη βλακεία και αργά ή γρήγορα, η βλακεία του αυξάνεται.

Έχεις συναντήσει ποτέ παιδί που να είναι βλάκας; Αυτό είναι ανέφικτο! Το να συναντήσεις όμως έναν ευφυή ενήλικο, είναι σπάνιο. Στο αναμεταξύ διάστημα, κάτι έχει πάει στραβά.

Ένας φίλος έχει στείλει αυτή την όμορφη ιστορία. θα ήθελα να την ακούσεις, μπορεί να σε βοηθήσει. Η ιστορία ονομάζεται “Το Σχολείο των Ζώων.”

Μια μέρα, τα ζώα μαζεύτηκαν στο δάσος και αποφάσισαν να ανοίξουν ένα σχολείο. Ήταν ένας λαγός, ένα πουλί, ένας σκίουρος και ένα χέλι. Ο λαγός επέμενε ότι οι αγώνες δρόμου έπρεπε να συμπεριληφθούν οπωσδήποτε στη διδακτέα ύλη. Το πουλί επέμενε ότι το πέταγμα έπρεπε να συμπεριληφθεί οπωσδήποτε στη διδακτέα ύλη. Ο σκίουρος επέμενε ότι η κατακόρυφη αναρρίχηση σε δέντρο έπρεπε να συμπεριληφθεί οπωσδήποτε στη διδακτέα ύλη. Έβαλαν λοιπόν όλα αυτά τα πράγματα μαζί κι έφτιαξαν ένα πρόγραμμα μαθημάτων. Ύστερα, αποφάσισαν ότι όλα τα ζώα έπρεπε να ακολουθούν όλα τα μαθήματα.

Αν και ο λαγός πήρε άριστα στους αγώνες δρόμου, η κατακόρυφη αναρρίχηση ήταν πραγματικό πρόβλημα για εκείνον. Συνεχώς έπεφτε από το δέντρο, μέχρι που πολύ σύντομα έπαθε εγκεφαλική βλάβη από τις πολλές πτώσεις και δεν μπορούσε πια ούτε καν να τρέξει. Τώρα πια, έπαιρνε μέτριο βαθμό στο τρέξιμο και φυσικά εξακολουθούσε να πέφτει κάτω από τη βάση στην κατακόρυφη αναρρίχηση.

Το πουλί ήταν πραγματικά όμορφο στο πέταγμα, στο μάθημα όμως της κατασκευής λαγουμιών στο έδαφος, δεν μπορούσε να τα πάει τόσο καλά. Συνέχεια έσπαγε το ράμφος και τα φτερά του, μέχρι που άρχισε να παίρνει μέτριο βαθμό στο πέταγμα και φυσικά εξακολουθούσε να πέφτει κάτω από τη βάση στην κατασκευή λαγουμιών.

Τελικά, το ζώο που εκφώνησε τον αποχαιρετιστήριο λόγο της τάξης ήταν ένα πνευματικά καθυστερημένο χέλι, το οποίο έκανε τα πάντα από λίγο. Οι εκπαιδευτές όμως ήταν όλοι τους ευχαριστημένοι μαζί του, επειδή θεωρούσαν ότι αφού κάτι κατάφερνε σε όλα τα μαθήματα, είχε πάρει ευρεία μόρφωση.

Γελάμε μ’ αυτό, αυτό όμως έχει συμβεί και σ’ εσένα. Προσπαθούμε να κάνουμε τον καθένα ίδιο με τους πάντες, γι’ αυτό και καταστρέφεται η δυνατότητα του καθενός να είναι ο εαυτός του.

Η ευφυΐα πεθαίνει στην προσπάθεια να μιμηθεί τους άλλους. Αν θέλεις να παραμείνεις ευφυής, θα πρέπει να σταματήσεις να μιμείσαι. Η ευφυΐα αυτοκτονεί στην προσπάθεια να γίνει αντίγραφο. Τη στιγμή που αρχίζεις να σκέφτεσαι πώς να είσαι σαν τον άλλο άνθρωπο, παύεις να είσαι ευφυής και γίνεσαι βλάκας. Τη στιγμή που συγκρίνεις τον εαυτό σου με κάποιον άλλο, χάνεις όλο το φυσικό σου δυναμικό. Τώρα δεν θα είσαι ποτέ ευτυχισμένος και δεν θα είσαι ποτέ καθαρός, διαυγής, διάφανος. Θα χάσεις όλη σου τη διαύγεια. Θα χάσεις όλη σου την όραση. Θα έχεις δανεισμένα μάτια, πώς όμως μπορείς να δεις μέσα από τα μάτια κάποιου άλλου;

Χρειάζεσαι τα δικά σου μάτια για να δεις, χρειάζεσαι τα δικά σου πόδια για να περπατήσεις και χρειάζεσαι τη δική σου καρδιά για να ζήσεις.

Οι άνθρωποι ζουν μια ζωή δανεισμένη, γι’ αυτό και η ζωή τους είναι παράλυτη. Αυτή η παράλυση τους κάνει να φαίνονται βλάκες.

Ο ΡΟΛΟΣ ΤΗΣ ΣΤΕΝΗΣ ΣΧΕΣΗΣ ΚΑΙ ΤΟΥ ΕΡΩΤΑ

Οι ολοκληρωμένοι άνθρωποι αναγνωρίζουν ότι χρειάζονται τους άλλους. Δεν θεωρούν την ανάγκη αυτή για αγάπη και οικειότητα σαν υποχρέωση να υποβιβάζουν τον εαυτό τους, αλλά περισσότερο σαν μέσο αντανάκλασης των μεγάλων δυνατοτήτων τους και μοιράσματός τους με άλλους. Δεν αισθάνονται περιορισμένοι από την αγάπη και τις στενές σχέσεις, αλλά τις θεωρούν ιδιαίτερη ευκαιρία για ανάπτυξη. Κατανοούν πως ποτέ δεν μπορούν να κατέχουν κάποιον άλλο και δεν έχουν καμιά επιθυμία να ανήκουν σε κάποιον. Ξέρουν ότι η οικειότητα φέρνει κοντά τους ανθρώπους, αλλά ότι είναι ευθύνη του καθένα να διατηρήσει την αυτονομία του. Ότι πρέπει να αναπτύσσονται χωριστά για να εξακολουθήσουν να αναπτύσσονται με άλλους.

Ο έρωτας και οι στενές σχέσεις προκαλούνται, δεν απειλούνται από τις διαφορές. Οι ολοκληρωμένοι άνθρωποι που ξέρουν πώς όταν δυο άνθρωποι αποφασίζουν να κάνουν στενή σχέση, ενώνουν, δύο διαφορετικούς κόσμους, κι έτσι, όχι μόνον φέρνουν ο ένας στον άλλον κοινά στοιχεία, αλλά και διαφορές. Οι διαφορές είναι που θα συνεχίζουν να τους κινητοποιούν ν’ αναπτυχθούν. Το βάθος της αγάπης μας μπορεί συνήθως να μετρηθεί από το βαθμό στον οποίο είμαστε διατεθειμένοι να μοιράζουμε τον εαυτό μας με άλλους.

Αρχίζουμε με ξεχωριστά Εγώ. Φτιάχνουμε έναν κοινό χώρο ανάμεσα στα δύο Εγώ και τον ονομάζουμε Εμείς. Αυτός είναι ο χώρος στον οποίο αναπτύσσεται η οικειότητα. Όσο μεγαλύτερη είναι η κοινή εμπειρία, τόσο μεγαλύτερος και ο χώρος του Εμείς.

Ο έρωτας και η οικειότητα έχουν πολλά στάδια και γι’ αυτό μεταβάλλονται διαρκώς. Η οικειότητα της πρώτης συνάντησης δεν θα είναι η οικειότητα του μήνα του μέλιτος, αλλά θα υπάρξουν πολλές περίοδοι μήνα του μέλιτος. Η περίοδος του διαμερίσματος ενός δωματίου με δανεικά έπιπλα, η περίοδος του πρώτου παιδιού, η περίοδος της αγοράς του σπιτιού, η περίοδος της πρώτης σημαντικής προαγωγής, η περίοδος της ανάπτυξης με την οικογένεια, παρατηρώντας τα παιδιά να φτιάχνουν τη δική τους οικογένεια, η περίοδος των γηρατειών. Κάθε περίοδος θα είναι καινούργια και θα δημιουργεί νέες διαστάσεις στην οικειότητα. Επιβάλλεται γι’ αυτό ο ολοκληρωμένος άνθρωπος να έχει πάντα συνειδητότητα και να είναι ανοιχτός στην αλλαγή. Το πρόσωπο στα χέρια σήμερα κάποιου δεν θα είναι το ίδιο πρόσωπο αύριο, ή ακόμα για το λόγο αυτό, την επόμενη ώρα. Ο έρωτας δεν ανατρέφεται ούτε αυξάνεται κοιτάζοντας προς τα πίσω, βιώνεται πάντα στο παρόν.

Η ώριμη οικειότητα και η αγάπη δεν στηρίζονται στις προσδοκίες. Αφού κανείς, ούτε κι ένας άγιος, δεν μπορεί να ξέρει ή να εκπληρώσει όλες μας τις προσδοκίες, το να έχουμε προσδοκίες από τους άλλους σημαίνει ότι επιζητούμε τον πόνο και την απογοήτευση. Η μόνη βάσιμη προσδοκία στον έρωτά βρίσκεται στην ελπίδα ότι αυτοί που αγαπάμε θα γίνουν ο εαυτός τους, όπως κι εμείς. Η αγάπη που προσφέρεται από μια αίσθηση καθήκοντος ή υποχρέωσης είναι η μεγαλύτερη προσβολή και γι’ αυτό δεν είναι καθόλου αγάπη.

Ο αληθινός έρωτας και η οικειότητα αναπτύσσονται με τον καλύτερο τρόπο αυθόρμητα και προσφέρουν μια πληθώρα ευκαιριών για εμπειρίες χαράς, ομορφιάς και γέλιου. Όλοι έχουμε γνωρίσει τη θαυμάσια αίσθηση του κοινού βιώματος μιας έντονης εμπειρίας με κάποιον, είτε γέλιου είτε πόνου. Στιγμιαία, η κοινή εμπειρία παίρνει τους δύο και τους κάνει ένα. Οι στιγμές αυτές βαθιάς οικειότητας θα συνεχίσουν να κάνουν τον έρωτα πιο φρέσκο, γοητευτικό και αναζωογονημένο.

Η ώριμη οικειότητα, όπως αναφέρθηκε πιο πάνω, εμπεριέχει τη σωματική επαφή. Ενσωματωμένη σ’ αυτή φαίνεται να είναι μια αισθησιακή ανάγκη να βρεθούμε κοντά στους αγαπημένους μας, να έχουμε σωματική επαφή, να τους αγκαλιάζουμε και να τους κρατάμε κοντά μας. Θα χρειαστεί γι’ αυτό ο ολοκληρωμένος άνθρωπος να συμφιλιωθεί με τη σεξουαλικότητά του.

Δεν υπάρχει ίσως πιο φυσική, ούτε πιο ικανοποιητική πράξη που μπορεί να κάνει ο άνθρωπος απ’ αυτή που βρίσκεται σε μια ώριμη σεξουαλική οικειότητα. Εδώ, στην υψηλότερη μορφή της, υπάρχει μια βαθιά επιθυμία ολοκληρωτικής συγχώνευσης με τον άλλο. Είναι μια έσχατη έκφραση αγάπης που συνδυάζει όλα τα θετικά της χαρακτηριστικά -φροντίδα, προσφορά, μοίρασμα. επιβεβαίωση, αποδοχή παραχώρηση και παραδοχή. Η σεξουαλικότητα, όταν είναι η έκφραση πραγματικής αγάπης, μπορεί να είναι η θεμελιώδης ανθρώπινη ένωση.

Η αγάπη και η οικειότητα απαιτούν κάποια λεκτική έκφραση. Πολύ συχνά υποθέτουμε ότι το άλλο ή τα άλλα πρόσωπα ξέρουν τι σκεφτόμαστε ή πώς αισθανόμαστε. Πολλές φορές εκπλησσόμαστε όταν ανακαλύπτουμε ότι αυτό δεν ισχύει. Είναι ευθύνη του καθένα να απλώσει το χέρι και ν’ αγγίξει την καρδιά αυτού που αγαπάει – μια κουβέντα, ένα σημείωμα, ένα λουλούδι, ένα απλό ποίημα, μπορούν να δώσουν το πολύ αναγκαίο μήνυμα της επιβεβαίωσης. Κανείς δεν κουράζεται ποτέ από την έκφραση αγάπης.

Η αγάπη και η οικειότητα απαιτούν κάποια συμπάθεια. Αν δεν μπορούμε να συναισθανόμαστε με κάποιον, δεν είμαστε ικανοί να αγαπάμε. Αυτό δεν σημαίνει ότι μπορούμε να έχουμε τέλεια εμπάθεια με τα συναισθήματα και τη συμπεριφορά ενός άλλου. Μου είναι οδυνηρό ν’ ακούω κάποιον να λέει, “Ξέρω ακριβώς πώς αισθάνεσαι”! Δεν ξέρει! Δεν μπορεί να ξέρει! Στην καλύτερη περίπτωση μπορούμε να καταλάβουμε μόνον αυτό που έχουμε βιώσει πραγματικά, και κάθε εμπειρία είναι πάντα πολύ προσωπική. Όταν όμως έχουμε μια γνώση των προσωπικών μας συγκρούσεων και συναισθημάτων που στηρίζονται πάνω σε γενικές ανθρώπινες εμπειρίες μπορούμε ν’ αρχίσουμε να καταλαβαίνουμε πως αισθάνονται ίσως οι άλλοι. Σ’ αυτό το σημείο αρχίζει η συμπάθεια.

Η αγάπη και η οικειότητα δεν έχουν καμιά σχέση με την εκμετάλλευση. Υπάρχει ένα παλιό ρητό, αλλά ισχύει ακόμα, “Χρησιμοποίησε τα πράγματα, αγάπα τους ανθρώπους”. Είναι τρομακτικό το πόσο πολλοί κάνουν ακριβώς το αντίθετο στο όνομα της αγάπης: Γονείς που χρησιμοποιούν τα παιδιά τους, σύζυγοι που χρησιμοποιούν τις/τους συζύγους τους, εκπαιδευτικοί που χρησιμοποιούν τους μαθητές τους, προοδευτικοί που χρησιμοποιούν την κοινωνία τους. Χρησιμοποιούν τη ζωή άλλων για να επιβεβαιώσουν την δική τους ύπαρξη και αξία. Αυτός είναι ο κύριος λόγος που η αγάπη έχει γίνει τόσο αμφίβολη και απειλητική έννοια. Χρησιμοποιείται τόσο συχνά για να καταστρέφει παρά να προάγει. Η εκμετάλλευση σε μια σχέση, ανεξάρτητα από το πώς την δικαιολογούμε, δεν μπορεί ποτέ να είναι αγάπη!

Είναι δύσκολο να βρεθεί τέλεια ανθρώπινη αγάπη. Φαίνεται πως έχουμε λίγα πρότυπά της. Οι συμπεριφορές όμως που εμπεριέχουν αγάπη είναι σταθερές, φανερές και διαθέσιμες για μελέτη. Οι ολοκληρωμένοι άνθρωποι ξέρουν ότι πρέπει κύρια να είναι αυτοδίδακτες και ότι αποκτώνται καλύτερα με το να είναι απλώς ευάλωτοι στην αγάπη και ζώντας μέσα σ’ αυτήν αφοσιωμένοι κάθε μέρα της ζωής τους.

Το συμπέρασμα δεν είναι ότι πρέπει να είμαστε τέλειοι για να έχουμε ολοκληρωμένη προσωπικότητα. Ισχύει το αντίθετο. Η τελειότητα συνεπάγεται μια τελική κατάσταση, μια ολοκλήρωση, μια λήξη. Ο ολοκληρωμένος άνθρωπος δεν επιζητεί ποτέ κάτι τέτοιο.

Η Σίβυλλα και το προφητικό χάρισμα τους - Ποιές ήταν οι γυναίκες που «έβλεπαν» μακριά

Στην αρχαιότητα με τη λέξη Σίβυλλα χαρακτηριζόταν η γυναίκα με μαντική ικανότητα που προφήτευε αυθόρμητα χωρίς να ερωτηθεί, όταν περιερχόταν σε έκσταση, μελλοντικά συμβάντα συνήθως δυσάρεστα ή φοβερά.

Αυτό συνέβαινε, όπως πίστευαν οι αρχαίοι Έλληνες και Ρωμαίοι, γιατί δεχόταν την επίσκεψη ενός θεϊκού πνεύματος. Η κύρια διαφορά ανάμεσα στις Σίβυλλες και στις προφήτιδες των διάφορων μαντείων είναι ότι οι δεύτερες, όπως π.χ. η Πυθία στο Μαντείο των Δελφών, προφήτευαν μόνο απαντώντας σε καλώς καθορισμένα ερωτήματα, ενώ οι Σίβυλλες προφήτευαν χωρίς να δεχθούν προηγουμένως ερωτήσεις.

Οι παραδόσεις για τις Σίβυλλες είναι αρχαιότατες.

Φαίνεται ότι σχετικές παραδόσεις από τις χώρες της Μέσης Ανατολής πέρασαν στον Ελληνικό χώρο μέσα από τη Μικρά Ασία σε εποχή που επικρατούσαν μυστικιστικές τάσεις και δεν είχε ακόμα γεννηθεί ο φιλοσοφικός στοχασμός στα παράλια της Ιωνίας.

Η πίστη των αρχαίων λαών στην ευαίσθητη και διαισθητική φύση της γυναίκας συνετέλεσε ώστε πολλά αποφθέγματα σε τύπο χρησμού ή προφητείας να τα αποδίνουν σε μια Σίβυλλα και έτσι σιγά-σιγά εμπλουτίσθηκε η παράδοση. Πολλές φορές τους αποδίδονταν προφητείες επινοημένες μετά από μεγάλα γεγονότα, κι επειδή αυτό ήταν πολύ εντυπωσιακό, έκανε τον πολύ κόσμο να δίνει προσοχή στις προφητείες της Σίβυλλας.

Την ευπιστία αυτή του λαού, όπως ήταν φυσικό, την εκμεταλλεύθηκαν κατά καιρούς και διάφορες πολιτικοθρησκευτικές προπαγάνδες. Δημιουργήθηκε έτσι μια πλούσια συλλογή από σιβυλλικούς χρησμούς, των οποίων η επίδραση στον λαό ήταν αισθητή μέχρι τον Μεσαίωνα.

Η κάθε Σίβυλλα πιστευόταν ότι είχε το προφητικό χάρισμα από τη γέννησή της. Τη θεωρούσαν μια ύπαρξη ανάμεσα στον θεό και στο άνθρωπο. Δεν ήταν βέβαια αθάνατη, αλλά η διάρκεια της ζωής της ξεπερνούσε κατά πολύ τον μέσο όρο ζωής του ανθρώπου.

Και όπως ο χρησμοδότης θεός Απόλλων κρατούσε τη λύρα, έτσι και η Σίβυλλα κρατούσε ένα άλλο έγχορδο μουσικό όργανο, τη σαμβύκη (είδος τριγωνικής λύρας). Η επαφή της Σίβυλλας με το θείο προϋπέθετε την παρθενία της.

Τα αρχαιότερα ελληνικά κείμενα κάνουν λόγο για μία και μοναδική Σίβυλλα. Γράφουν έτσι για τη Σίβυλλα, ως μία συγκεκριμένη μορφή, πρώτος ο Ηράκλειτος, ύστερα ο Ευριπίδης και ο Πλάτων.

Ο πρώτος που κάνει λόγο για «Σίβυλλες» στον πληθυντικό είναι ο Αριστοτέλης. Ο Παυσανίας γράφει ότι η αρχαιότερη από όλες τις Σίβυλλες ήταν η Ηροφίλη, που έζησε πριν από τον Τρωικό Πόλεμο, κόρη του Δία και εγγονή του Ποσειδώνα.

Νεότερή της ήταν μια άλλη Ηροφίλη, που κατοικούσε κοντά σε μια πηγή νερού στις Ερυθρές της Μικράς Ασίας (Ηράκλειτος, fr. 92). Οι μετά τον Αριστοτέλη πηγές αναφέρουν τρεις, 4 ή και 10 Σίβυλλες. Σύμφωνα με αρχαίους θρύλους, υπήρξαν συνολικά 12 Σίβυλλες σε όλη την αρχαιότητα.

Από αυτές, οι πιο διάσημες ήταν:

Η Ιδαία Σίβυλλα ή Σίβυλλα της Μαρπησσού ή Ελλησποντία
Η Σαμία Σίβυλλα
Η Ερυθραία Σίβυλλα, η Ηροφίλη
Η Δελφική Σίβυλλα
Η Κυμαία Σίβυλλα, η Δημώ ή Δημοφίλη
Λιγότερο γνωστές Σίβυλλες ήταν:
Η Αιγυπτία Σίβυλλα
Η Θεσπρωτίς Σίβυλλα
Η Θετταλή Σίβυλλα, που ταυτίζεται με τη Μαντώ
Η Κιμμερία Σίβυλλα
Η Σίβυλλα της Κολοφώνας ή Λάμπουσα
Η Λιβυκή Σίβυλλα
Η Περσική Σίβυλλα
Η Ροδία Σίβυλλα
Η Σαρδιανή Σίβυλλα
Η Σικελή Σίβυλλα
Η Φρυγική Σίβυλλα

Θα μπορούσε ένα πολυσύμπαν να φιλοξενήσει ζωή; Με προσομοιώσεις ερευνητές αναζητούν απαντήσεις

Η λέξη σύμπαν (universe) χρησιμοποιήθηκε για να σημάνει «όλα όσα υπάρχουν», αλλά όχι πια. Οι σημερινοί κοσμολόγοι – επιστήμονες που μελετούν τη μεγαλύτερη από όλες τις δυνατές μεγάλες εικόνες – θεωρούν τώρα ότι η ιδέα ότι το γνωστό μας σύμπαν ίσως είναι απλά ένα από πολλά άγνωστα (και μη δυνάμενα να γίνουν γνωστά;) σύμπαντα. Αποκαλούν την πληθώρα αυτή των πιθανών συμπάντων πολυσύμπαν (multiverse). Τώρα, επιστήμονες από το Ηνωμένο Βασίλειο και την Αυστραλία έκαναν ένα ενδιαφέρον βήμα προς την κατεύθυνση εξερεύνησης του πολυσύμπαντος. Η εργασία τους, η οποία βασίζεται σε προσομοιώσεις υπολογιστών, υποστηρίζει ότι η ζωή θα μπορούσε δυνητικά να είναι κοινή μέσα στο πολυσύμπαν, αν το πολυσύμπαν υπάρχει. Τα ευρήματα δημοσιεύθηκαν 14 Μαΐου 2018, σε δυο σχετικές μελέτες στο περιοδικό Monthly Notices της Βασιλικής Αστρονομικής Εταιρείας (Royal Astronomical Society).

Η έρευνα αυτή και στην πραγματικότητα η ιδέα ενός πολυσύμπαντος, πηγάζει από τους υπολογισμούς των αστροφυσικών σχετικά με την σκοτεινή ενέργεια. Αυτή τη μυστηριώδη δύναμη που εμφανίζεται να επιταχύνει την επέκταση του δικού μας σύμπαντος. Στη δεκαετία του 1980, οι αστρονόμοι στράφηκαν στη θεωρία του πολυσύμπαντος για να εξηγήσουν το «ευτυχώς μικρό» ποσό της σκοτεινής ενέργειας στο σύμπαν μας. Σύμφωνα με τις θεωρίες των κοσμολόγων, το μικρό αυτό ποσό σκοτεινής ενέργειας εμφανίζεται να επιτρέπει το σύμπαν μας να φιλοξενήσει ζωή, ενώ τα περισσότερα σύμπαντα του πολυσύμπαντος δεν θα μπορούσαν. Με άλλα λόγια, οι τρέχουσες θεωρίες της προέλευσης του σύμπαντος προβλέπουν πολύ περισσότερη σκοτεινή ενέργεια στο σύμπαν μας από αυτή που παρατηρήθηκε. Όμως – σύμφωνα με τις περισσότερες θεωρίες – μεγαλύτερα ποσά σκοτεινής ενέργειας θα προκαλούσαν τόσο ταχεία εξάπλωση που θα αραίωνε την ύλη πριν μπορούσε να σχηματιστεί οποιοδήποτε άστρο, πλανήτες ή ζωή.

Πώς εξηγείται αυτό; Η εξήγηση θα μπορούσε πράγματι να είναι ότι, όπως ο Luke Barnes – επικεφαλής συγγραφέας μιας από τις μελέτες – εξήγησε σε μια δήλωση, θα μπορούσε να υπάρχει πράγματι ένα πολυσύμπαν στο οποίο η ζωή είναι εξαιρετικά περιορισμένη και εμείς σε αυτό το σύμπαν απλά τυχαίνει να έχουμε «έναν τυχερό λαχνό». Με άλλα λόγια, μπορεί απλά να συμβαίνει να ζούμε σε ένα σύμπαν του οποίου η σκοτεινή ενέργεια είναι αρκετά μικρή για να επιτρέψει να σχηματιστούν ο υπέροχοι γαλαξίες και τα άστρα που βλέπουμε, επιτρέποντας τη ζωή όπως τη ξέρουμε. Ή συμβαίνει κάτι άλλο;

Αυτό το κάτι άλλο είναι που εξερευνούν οι ερευνητές. Οι συγκεκριμένοι ερευνητές χρησιμοποίησαν προσομοιώσεις του Κόσμου – που παράγονται από το πρόγραμμα EAGLE (Evolution and Assembly of GaLaxies and their Environments) – για να μάθουν ότι, σε αντίθεση με τα αποτελέσματα προηγούμενων μελετών, η πρόσθεση σκοτεινής ενέργειας στο σύμπαν – ακόμη και μέχρι λίγες εκατοντάδες φορές του ποσού που παρατηρείται στο σύμπαν μας – θα έπρεπε όλως περιέργως να έχει περιορισμένη μόνο επίδραση πάνω στο σχηματισμό άστρων και πλανητών. Δεν θα έπρεπε, με άλλα λόγια, να εμποδίζει άστρα και πλανήτες να σχηματιστούν.

Εάν είναι αλήθεια, λένε οι ερευνητές, ανοίγει η πιθανότητα ότι η ζωή μπορεί να είναι δυνατή σε μια ευρύτερη περιοχή άλλων συμπάντων (αν υπάρχουν). «Για πολλούς φυσικούς, τα ανεξήγητο αλλά φαινομενικά ειδικό ποσό σκοτεινής ενέργειας στο σύμπαν μας είναι ένα ενοχλητικό αίνιγμα», είπε ο Jaime Salcido, μεταδιδακτορικός σπουδαστής στο Ινστιτούτο για την Υπολογιστική Κοσμολογία του Πανεπιστημίου του Durham, επικεφαλής συγγραφέας σε πρόσφατα δημοσιευμένες μελέτες. «Οι προσομοιώσεις μας δείχνουν ότι ακόμη και αν υπήρχε πολύ περισσότερη σκοτεινή ενέργεια ή ακόμη πολύ λίγη στο σύμπαν τότε θα είχε ελάχιστη επίδραση στο σχηματισμό άστρων και πλανητών, αυξάνοντας την προοπτική ότι η ζωή θα μπορούσε να υπάρχει παντού στο πολυσύμπαν».

«Ο σχηματισμός άστρων στο σύμπαν είναι μια μάχη μεταξύ της βαρυτικής έλξης και της άπωσης της σκοτεινής ενέργειας», είπε ο Καθηγητής Richard Bower, του Ινστιτούτου. «Έχουμε βρει στις προσομοιώσεις μας ότι σύμπαντα με πολύ περισσότερη σκοτεινή ενέργεια από αυτή του δικού μας σύμπαντος σχηματίζουν άστρα. Λοιπόν, γιατί ένα τέτοιο πενιχρό ποσό σκοτεινής ενέργειας στο σύμπαν μας; Θεωρώ ότι θα έπρεπε να ψάξουμε για ένα νέο νόμο της φυσικής για να εξηγήσουμε αυτή την παράξενη ιδιότητα του δικού μας σύμπαντος και η θεωρία του πολυσύμπαντος λίγα κάνει για να διασώσει από την ταλαιπωρία των φυσικών».

Η αβάσταχτη μελαγχολία της κλεψύδρας

Όσο περιπλανιέσαι στον κόσμο, τόσο αντιλαμβάνεσαι κάποια ξεσπάσματα ηλικιωμένων. Ασυνείδητα, κάποιο νοσταλγικό αεράκι μελαγχολίας παρασύρει τις σκέψεις τους. 'Οταν οι νεότεροι φεύγουν μπροστά, εκείνοι παλινδρομούν προς τα πίσω. Η κάθε μέρα γι’ αυτούς, κατάδυση στον κόσμο των αναμνήσεων, που τους τροφοδοτεί πλουσιοπάροχα.

Ολα μάς παραπέμπουν στο χαρακτικό «Μελαγχολία» (1514) του Αλμπρεχτ Ντίρερ.

Οι ηλικιωμένοι έχουν πίσω δεξαμενή ενεργειών, επιτυχιών, λαθών, κατορθωμάτων, απογοητεύσεων. Αισθάνονται αποδιοπομπαίοι τράγοι απ’ την κοινωνία που οι ίδιοι δημιούργησαν. Πολλοί αναλώνονται να αφήσουν το στίγμα τους σ’ ένα μέλλον αδιαμόρφωτο, στο οποίο εναποθέτουν πολλά.

Οι αισθήσεις φαίνονται αγκυλωμένες, αποκλείουν την πιθανότητα συγκρούσεων και συγκινήσεων. 'Οσο προχωράει η ηλικία, οι κλειστές κάμαρες του σπιτιού τους αποτελούν τον κόσμο τους. Έπιπλα, βιβλία, αγαπημένα αντικείμενα, πίνακες, όλα σηματοδοτούν παρελθούσες στιγμές. Γι’ αυτούς σημαίνουν πολλά, για τους νέους, παλινδρόμηση.

Η μειωμένη όραση δίνει τη θέση της στην ενδοσκόπηση, η μείωση της ακοής αποκλείει νέα ερεθίσματα, η αφή περίεργες διεγέρσεις.

Πέντε αιώνες τώρα, δεν άλλαξε η ροή των πραγμάτων στον κόσμο μας!

Η φιγούρα του χαρακτικού θυμίζει άγγελο, το βλέμμα χαμένο, τα φτερά αδύναμα, κατεβασμένα. Σε αντίθεση, το περιβάλλον βρίσκεται σε προκλητικό οργασμό. Ο άνθρωπος, όμως, αδιαφορεί! Τριγύρω παντού πεταμένα εργαλεία, όργανα σχεδίου.

Μια κλεψύδρα πάνω στον τοίχο μετράει τον παντοδύναμο χρόνο που φεύγει χωρίς σταματημό, μια ζυγαριά τα συν και τα πλην μιας ζωής. 'Ενας σκύλος κοκαλιάρης και ανήμπορος, εικόνα χρόνιας εγκατάλειψης. Σήμερα, θα μπορούσαμε να τοποθετήσουμε στο κάδρο τηλέφωνα, ταμπλέτες, ηλεκτρονικούς υπολογιστές.

Οι ηλικιωμένοι, πιασμένοι απ’ τα κλαδιά της όχθης ενός ποταμού νεότητας, που κυλάει αποφασιστικά, παρακολουθούν τα γεγονότα, αλλά η πραγματική ζωή βρίσκεται πίσω! Παρελθόν, παρόν και μέλλον μπερδεύονται, τα συναισθήματα ξεχειλίζουν αδικαιολόγητα.

Η πείρα και όση σοφία κατέκτησαν δεν μπορούν να αντικαταστήσουν τη ρώμη και τη φαντασία των νέων, η περιθωριοποίηση και η προσφυγή στις αναμνήσεις, μονόδρομος. Βρίσκουν ότι κάθε καινούργιο περικλείει ένα παλιότερο και κάθε παλιότερο μπορεί να πάρει τη μορφή καινούργιου.

Και, γιατί όχι, η κακία και η καλοσύνη να αποτελούν διαφορετική όψη του ίδιου νομίσματος. Ενσωματώνοντας εικασίες και παραδοχές, πορεύονται προς τη σοφία η οποία τους οδηγεί σε βαθύτερα διαμερίσματα πραγματικότητας.

Γνωρίζουν, όμως, ότι αυτό που σήμερα πρεσβεύουν οι νέοι, εκείνοι το πίστεψαν δεκαετίες νωρίτερα! Κι ας λέει ο Γκέτε στον «Φάουστ»:

«Δεν είχα τίποτε, όμως είχα πλήθια:
χαρά στην πλάνη, την ορμή γι’ αλήθεια.
Τη δίψα εκείνη άκρατη δώσ’ μου πίσω,
την τρίσβαθη πικρή χαρά,
να μπορώ να μισήσω, ν’ αγαπήσω,
δώσ’ μου τη νιότη μου ξανά!»!

Heidegger: ο Χαίλντερλιν και η ποίηση

Μάρτιν Χάιντεγκερ: 1889-1976

Το μονοπάτι της ποίησης: προς την αλήθεια του Είναι μας

§1

Η οδός της ποίησης είναι μια επικίνδυνη οδός. Γιατί; Επειδή «οὔτε λέγει οὔτε κρύπτει ἀλλὰ σημαίνει» (Ηράκλειτος, απ. 93). Η ποίηση δεν σκέπτεται δογματικά και μονοσήμαντα, δεν ζητά μια εικονική επικοινωνία και περαιτέρω, ως εκ τούτου, δεν επιθυμεί, δεν επιζητεί το κρύφιο, το σκοτεινό, το παραπλανητικό. Είναι φως και μένει στο φως. Ο φιλόσοφος που έγκαιρα διέκρινε τη στοχαστική δύναμη της ποίησης του Χαίλντερλιν και εισχώρησε στο φιλοσοφικό βάθος του τελευταίου ως ποιητή είναι ο Χάιντεγκερ. Έτσι βλέπουμε πως η μετά τη Στροφή ανάπτυξη της σκέψης του διέπεται κατά πολύ από την αναγκαιότητα να «ακουστεί ο λόγος του Χαίλντερλιν». Η παρατεταμένη, επομένως, ενασχόλησή του με αυτόν τον «ποιητή των ποιητών», όπως αποφαινόταν ο ίδιος για τον Χαίλντερλιν, είναι ουσιαστικά μια συνεπής ανταπόκριση στην πρόθεση του Χαϊντεγκεριανού στοχασμού να μιλήσει για την ουσία της ποίησης: Γιατί ο συγκεκριμένος ποιητής και όχι ο Όμηρος, ο Σοφοκλής, ο Βιργίλιος ή ο Δάντης, ο Σαίξπηρ ή ο Γκαίτε (GA 4, 33); Επειδή ο εν λόγω ποιητής συνέδεσε όλο το δημιουργικό-ποιητικό του Είναι με τον προορισμό της ποίησης. Ποιος είναι ο προορισμός της ποίησης; Η ποίηση, με τον ιδιάζοντα σε αυτή και μόνο σε αυτή τρόπο, να καθιστά ποιητική την ουσία της· δηλαδή να αυτο-κατανοείται ως ποιείν, επι-νοείν [=νοώ, συλλαμβάνω και υλοποιώ ιδέα του εαυτού ως Είναι], ως ευρίσκειν και εφευρίσκειν, ως κάμνειν, ως γενεσιουργία, ως αρχέγονη δημιουργία. Ο ιδιάζων τρόπος, κατ’ αυτή την έννοια, που η ποίηση ποιεί την ουσία της είναι η γλώσσα.

§2

Πώς γίνεται εδώ, στην περίπτωση του Χαίλντερλιν, πραγματεύσιμη από τον Χάιντεγκερ η γλώσσα; Ως η ποιητική δυνατο-ποίηση, δηλαδή επι-νοητική, γενεσιουργική δυνατότητα με το αρχέγονο νόημα του: «είπα και εγένετο». Πρόκειται συνεπώς για μια οντολογική δυνατοποίηση αρχέγονης απόφασης: να σκέφτομαι και να δημιουργώ [=να σκέφτομαι το ποιείν ως τέτοιο που είναι σε μένα και για εμένα]. Μια δυνατότητα που την πραγματώνει μόνο η γλώσσα. Με τούτο το νόημα της οντολογικής της λειτουργίας δεν είναι μια γλώσσα συναλλαγής, με την τρέχουσα μορφή, γλώσσα υπηρετικών σκοπιμοτήτων της καθημερινής πολυπραγμοσύνης· μια γλώσσα εν τέλει που έχει ως προορισμό να εξουσιάζει το ον /τα όντα παρά εκείνη η ποιητική γλώσσα· που χορηγεί στον άνθρωπο το μέτρο της ανταπόκρισης της ουσίας του προς την αλήθεια του Είναι [του]. Η ποιητική γλώσσα, όπως απαντά στον Χαίλντερλιν ως ποιητική διόδευση, ως ουσιώδης λόγος και ποτέ ως ψυχρό σιδηρουργείο στερεότυπων φράσεων ή προτάσεων, μαρτυρεί, δηλώνει, αποκαλύπτει το αυθεντικό ποιείν του ανθρώπου: λέγει και παράλληλα καθιδρύει το Dasein του. Αυτό που ποιεί ο άνθρωπος ως Dasein, η ποιητική του πράξη, με άλλα λόγια, είναι η μαρτυρία της γλώσσας ότι ο άνθρωπος ανήκει στη γη και μάλιστα ανήκει ως ιστορία στη γη. Η ιστορία, όπως την ξέρουμε, συντελείται ως δημιουργία ή καταστροφή ανάλογα με την περίπτωση· πάντοτε όμως η δημιουργία σε αλληλεξάρτηση ή αλληλοδιαδοχή με την καταστροφή και αντίστροφα.

§3

Απέναντι και μέσα σε μια τέτοια αλληλοδιαδοχή δημιουργίας–καταστροφής, ο άνθρωπος αντλεί από τη γλώσσα της ποίησης την ύψιστη δυνατότητά του να ποιεί, δηλαδή να αποφασίζει, να διαφυλάττει το έργο του και συγχρόνως να αποκαλύπτει το Είναι του ως αυτό το έργο και εν αυτώ τω έργω. Στο οντολογικό επίπεδο αυτής της γλώσσας, η εν λόγω αποκάλυψη είναι η δημιουργία, ακόμη και [ή κυρίως] μέσα στον κατακλυσμό της καταστροφής. Με αυτό το νόημα, η γλώσσα συμβαίνει, κατά το ίδιον σε αυτή Είναι, ως ποίηση, είναι δηλαδή το συμβάν της ιδιοποίησης (Ereignis) που εγγυάται την ως άνω ύψιστη δυνατότητα του ανθρώπινου και ανθρωπίνως υπάρχειν. Γράφει πολύ εύστοχα ο Χάιντεγκερ:

«Μόνο όπου γλώσσα, εκεί είναι κόσμος, πράγμα που σημαίνει ότι αυτός είναι η αδιαλείπτως μεταβαλλόμενη περιοχή απόφασης και έργου, πράξης και ευθύνης, αλλά και αυθαιρεσίας, θορύβου, καταστροφής και σύγχυσης. Μόνο όπου επικρατεί κόσμος, εκεί υπάρχει ιστορία. Η γλώσσα είναι ένα αγαθό υπό ένα πιο αρχέγονο νόημα. Επέχει θέση αγαθού, που σημαίνει: παρέχει εγγύηση πως ο άνθρωπος μπορεί να είναι, δηλαδή να υπάρχει, μόνο ως ιστορικός άνθρωπος. Η γλώσσα δεν είναι ένα διαθέσιμο εργαλείο, αλλά εκείνο το συμβάν-ιδιοποίησης που διαθέτει την ύψιστη δυνατότητα του Είναι-του-ανθρώπου» (GA4, 38).

§4

Το ερώτημα ωστόσο παραμένει: πώς έρχεται σε μας η γλώσσα ως συμβάν-ιδιοποίησης, το οποίο μας επιτρέπει περαιτέρω να εισχωρούμε στο έργο της ποίησης και κατ’ επέκταση στην ουσία της; Ο Χάιντεγκερ απαντά με στίχους του Χαίλντερλιν:

«αφότου μια συνομιλία είμαστε και να ακούμε μπορούμε ο ένας τον άλλον».

Με βάση αυτούς τους στίχους, ο φιλόσοφος εν-τοπίζει το συμβαίνειν-της ιδιοποίησης της γλώσσας στη συνομιλία και ως συνομιλία (Gespräch). Οι άνθρωποι, στη συνάφεια τούτη, είναι μέσα στον κόσμο, μια τέτοια συνομιλία. Αλλά τι σημαίνει για τον άνθρωπο συνομιλία; Σημαίνει πως ο ένας είναι σε θέση να ακούει τον άλλο και όχι να υπακούει. Το ακούειν καταργεί τον χωρισμό, την κατάτμηση της ανθρώπινης ύπαρξης σε υποκείμενο και αντικείμενο, ό,τι δηλαδή συμβαίνει με το υπακούειν, για χάρη της καθολικής γλώσσας της ποίησης, για χάρη δηλαδή της ποιητικής σκέψης καθόλου. Χωρίς αυτή τη δυνατότητα, την ικανότητα του ακούειν από την πλευρά του ανθρώπου, ως προϋπόθεση, δεν υπάρχει καμιά συνομιλία. Η συνομιλία, ως εκ τούτου, έρχεται σε μας ως ιδιοποίηση της γλώσσας, όχι γενικά επειδή ανήκει στη δική μας γλωσσική ικανότητα, αλλά ειδικά επειδή και αφότου συμβαίνει ως Μια συνομιλία · από τη στιγμή δηλαδή που η τελευταία προϋποθέτει/διαθέτει την ικανότητα να ακούει και που περαιτέρω υφίσταται ως ο χρόνος. 

§5

Ο χρόνος, υπό μια έννοια, είναι ο χώρος της σκέψης και ως τέτοιος διεκτείνεται σε παρελθόν, παρόν, μέλλον, αλλά συνάμα ανυψώνεται, αναδύεται σε Μια συνομιλία, σε κάτι που είναι Ένα, Ενιαίο και Ίδιον, κάτι το παραμόνιμο, αυτό δηλαδή που προ-ορίζεται να παραμένει Ένα, αλλά πάντοτε ως κάτι το μεταβαλλόμενο. Συμβαίνει ακριβώς ό,τι και με το Είναι: έχει πολλές, σχεδόν άπειρες μορφές, αλλά δεν παύει να είναι μόνο αυτό τούτο το Είναι και τίποτε άλλο πέραν τούτου. Ωστόσο, το αίνιγμα της ουσίας της ποίησης ως γλώσσας δεν έχει λυθεί ακόμα. Εδώ ο Χαίλντερλιν απαντά ορισμένως: «αυτό που παραμένει, το καθιδρύουν οι ποιητές». Δυνάμει αυτής της ποιητικής ρήσης ο Χάιντεγκερ αποφαίνεται: «ποίηση είναι η καθίδρυση με τη λέξη-λόγο και μέσα στη λέξη-λόγο. Τι καθιδρύεται έτσι; Το παραμόνιμο, το παραμένον». Τούτο το τελευταίο είναι το αντίπαλο δέος του άμετρου, της σύγχυσης, της καταστροφής, για τα οποία έγινε λόγος πιο πάνω. Το παραμένον δεν δημιουργείται από το εφήμερο, αλλά καθιδρύεται από την ποίηση και τον λόγο της. Έτσι, η ουσία της ποίησης είναι ο προορισμός / προσδιορισμός (Bestimmung) της: να καθιδρύει το Είναι με βάση τη λέξη-λόγο. Από τούτη την άποψη: Είναι της ποίησης και Είναι του ανθρώπου συνιστούν αλληλένδετες πτυχές ενός νοηματικού όλου που συναρθρώνει βίωμα και σκέψη. Ετούτο το όλο απαρτίζει τη σκηνή, το φωτεινό μονοπάτι, τον τόπο, όπου συμβαίνουν αστραπές και βροντές των θεών και ξεσπά ένας βίαιος πόλεμος αντίμαχων δυνάμεων του φάους και του χάους, του φωτός και του σκότους. Όλες αυτές οι αστραπές και βροντές, οι αντιμαχίες [=ο πόλεμος του Ηράκλειτου], φτάνουν σε μας ως νεύματα προς το ξέφωτο του Είναι, προς τον φωτεινό του ορίζοντα.