ΔΡΑΜΑΤΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ: ΕΥΡΙΠΙΔΗΣ - Ἰφιγένεια ἡ ἐν Αὐλίδι (677-724)

ΑΓΑ. ζηλῶ σὲ μᾶλλον ἢ ᾽μὲ τοῦ μηδὲν φρονεῖν.

χώρει δὲ μελάθρων ἐντός —ὀφθῆναι κόραις
πικρόν— φίλημα δοῦσα δεξιάν τέ μοι,
680 μέλλουσα δαρὸν πατρὸς ἀποικήσειν χρόνον.
ὦ στέρνα καὶ παρῇδες, ὦ ξανθαὶ κόμαι,
ὡς ἄχθος ὑμῖν ἐγένεθ᾽ ἡ Φρυγῶν πόλις
Ἑλένη τε. — παύω τοὺς λόγους· ταχεῖα γὰρ
νοτὶς διώκει μ᾽ ὀμμάτων ψαύσαντά σου.
685 ἴθ᾽ εἰς μέλαθρα. σὲ δὲ παραιτοῦμαι τάδε,
Λήδας γένεθλον, εἰ κατῳκτίσθην ἄγαν,
μέλλων Ἀχιλλεῖ θυγατέρ᾽ ἐκδώσειν ἐμήν.
ἀποστολαὶ γὰρ μακάριαι μέν, ἀλλ᾽ ὅμως
δάκνουσι τοὺς τεκόντας, ὅταν ἄλλοις δόμοις
690 παῖδας παραδιδῷ πολλὰ μοχθήσας πατήρ.
ΚΛ. οὐχ ὧδ᾽ ἀσύνετός εἰμι, πείσεσθαι δέ με
καὐτὴν δόκει τάδ᾽, ὥστε μή σε νουθετεῖν,
ὅταν σὺν ὑμεναίοισιν ἐξάγω κόρην·
ἀλλ᾽ ὁ νόμος αὐτὰ τῷ χρόνῳ συνισχνανεῖ.
695τοὔνομα μὲν οὖν παῖδ᾽ οἶδ᾽ ὅτῳ κατῄνεσας,
γένους δὲ ποίου χὡπόθεν, μαθεῖν θέλω.
ΑΓΑ. Αἴγινα θυγάτηρ ἐγένετ᾽ Ἀσωποῦ πατρός.
ΚΛ. ταύτην δὲ θνητῶν ἢ θεῶν ἔζευξε τίς;
ΑΓΑ. Ζεύς· Αἰακὸν δ᾽ ἔφυσεν, Οἰνώνης πρόμον.
700 ΚΛ. τὰ δ᾽ Αἰακοῦ παῖς τίς κατέσχε δώματα;
ΑΓΑ. Πηλεύς· ὁ Πηλεὺς δ᾽ ἔσχε Νηρέως κόρην.
ΚΛ. θεοῦ διδόντος, ἢ βίᾳ θεῶν λαβών;
ΑΓΑ. Ζεὺς ἠγγύησε καὶ δίδωσ᾽ ὁ κύριος.
ΚΛ. γαμεῖ δὲ ποῦ νιν; ἦ κατ᾽ οἶδμα πόντιον;
705 ΑΓΑ. Χείρων ἵν᾽ οἰκεῖ σεμνὰ Πηλίου βάθρα.
ΚΛ. οὗ φασι Κενταύρειον ᾠκίσθαι γένος;
ΑΓΑ. ἐνταῦθ᾽ ἔδαισαν Πηλέως γάμους θεοί.
ΚΛ. Θέτις δ᾽ ἔθρεψεν ἢ πατὴρ Ἀχιλλέα;
ΑΓΑ. Χείρων, ἵν᾽ ἤθη μὴ μάθοι κακῶν βροτῶν.
ΚΛ. φεῦ·
710 σοφός γ᾽ ὁ θρέψας χὡ διδοὺς σοφώτερος.
ΑΓΑ. τοιόσδε παιδὸς σῆς ἀνὴρ ἔσται πόσις.
ΚΛ. οὐ μεμπτός. οἰκεῖ δ᾽ ἄστυ ποῖον Ἑλλάδος;
ΑΓΑ. Ἀπιδανὸν ἀμφὶ ποταμὸν ἐν Φθίας ὅροις.
ΚΛ. ἐκεῖσ᾽ ἀπάξεις σὴν ἐμήν τε παρθένον;
715ΑΓΑ. κείνῳ μελήσει ταῦτα, τῷ κεκτημένῳ.
ΚΛ. ἀλλ᾽ εὐτυχοίτην. τίνι δ᾽ ἐν ἡμέρᾳ γαμεῖ;
ΑΓΑ. ὅταν σελήνης εὐτυχὴς ἔλθῃ κύκλος.
ΚΛ. προτέλεια δ᾽ ἤδη παιδὸς ἔσφαξας θεᾷ;
ΑΓΑ. μέλλω· ᾽πὶ ταύτῃ καὶ καθέσταμεν τύχῃ.
720 ΚΛ. κἄπειτα δαίσεις τοὺς γάμους ἐς ὕστερον;
ΑΓΑ. θύσας γε θύμαθ᾽ ἃ ἐμὲ χρὴ θῦσαι θεοῖς.
ΚΛ. ἡμεῖς δὲ θοίνην ποῦ γυναιξὶ θήσομεν;
ΑΓΑ. ἐνθάδε παρ᾽ εὐπρύμνοισιν Ἀργείων πλάταις.
ΚΛ. καλῶς ἀναγκαίως τε· συνενέγκοι δ᾽ ὅμως.

***

ΑΓΑ. Μακάρια εσύ ᾽σαι, εγώ όμως όχι, που όλα
σού είν᾽ άγνωστα. Έμπα τώρα στη σκηνή μου·
δεν είν᾽ ωραίο να φαίνονται στον κόσμο
τα κορίτσια· μα πρώτα φίλησέ με
και δώσε στον πατέρα σου το χέρι,
680που θα ᾽σαι για πολύν καιρό μακριά του.
Μάγουλα εσείς, ξανθά μαλλιά, στηθάκια,
τί βάρος που σας έγινε η Ελένη
κι η Τροία! — Μα σταματώ· τα δάκρυα, βρύση,
μόλις σ᾽ άγγιξα, μου ᾽βρεξαν τα μάτια.
Έλα έμπα μέσα.
Η Ιφιγένεια μπαίνει στη σκηνή.
Σου ζητώ συγγνώμη,
της Λήδας κόρη, για την άμετρή μου
συγκίνηση, που πρόκειται να δώσω
στον Αχιλλέα την κόρη μου. Είν᾽ ο γάμος
χαρά, οι γονιοί πικραίνονται όμως·
ένας πατέρας που πολύ εκουράστη
690να στέλνει τα παιδιά του σε άλλα σπίτια.
ΚΛΥ. Δεν είμαι ανόητη· με τραγούδια γάμου
την κόρη σα θα βγάζω, αυτά θα πάθω
και η ίδια· πώς λοιπόν να σ᾽ ορμηνεύω;
Αλλά με τον καιρό το συνηθίζεις.—
Τ᾽ όνομα του γαμπρού το ξέρω· θέλω
το σόι του να μου πεις και την πατρίδα.
ΑΓΑ. Την Αίγινα είχε κόρη ο Ασωπός.
ΚΛΥ. Κι αυτή ποιός θεός ή ποιός θνητός την πήρε;
ΑΓΑ. Ο Δίας· και γιος τους ο άρχος της Οινώνης.
700ΚΛΥ. Και του Αιακού ποιός ήταν κληρονόμος;
ΑΓΑ. Ο Πηλέας· αυτός πήρε Νηρηίδα.
ΚΛΥ. Θεός την έδωσε ή στους θεούς ενάντια;
ΑΓΑ. Τ᾽ όρισε ο Δίας, την έδωσε ο Νηρέας.
ΚΛΥ. Κι ο γάμος τους στο πέλαγο έγινε ίσως;
ΑΓΑ. Στου Χείρωνα τα μέρη, στο άγιο Πήλιο.
ΚΛΥ. Εκεί που λένε οι Κένταυροι πως μένουν;
ΑΓΑ. Εκεί οι θεοί παντρέψαν τον Πηλέα.
ΚΛΥ. Κι αυτός ή η Θέτη ανάθρεψε το γιο τους;
ΑΓΑ. Ο Χείρωνας· κι αυτό, για να μην πάρει
κακές συνήθειες. ΚΛΥ. Α! Σοφός διδάχος,
710και πιο σοφός ο που είπε να τον πάρει.
ΑΓΑ. Νά τί γαμπρό θα κάμεις. ΚΛΥ. Τέλειος είναι.
Και μένει σε ποιά πόλη της Ελλάδας;
ΑΓΑ. Εκεί που ρέει ο Απιδανός, στη Φθία.
ΚΛΥ. Θα πάρει εκεί την κόρη μας μαζί του;
ΑΓΑ. Εκείνος θα φροντίσει· αφέντης θα είναι.
ΚΛΥ. Να ᾽ναι καλά κι οι δυο. Και πότε ο γάμος;
ΑΓΑ. Σα γεμίσει —καλή ώρα— το φεγγάρι.
ΚΛΥ. Στη θεά θυσία του πρόγαμου έχεις κάμει;
ΑΓΑ. Θα κάμω· αυτή ετοιμάζουμε ίσα ίσα.
720ΚΛΥ. Και πιο ύστερα του γάμου το τραπέζι;
ΑΓΑ. Αφού στους θεούς θυσία προσφέρω πρώτα.
ΚΛΥ. Και πού θα δώσω δείπνο στις γυναίκες;
ΑΓΑ. Κοντά στα ωραία καράβια των Αργείων.
ΚΛΥ. Κι έτσι καλά· κι ο θεός δεξιά ας τα φέρει.

Η Αρχαία Ελληνική Τέχνη και η Ακτινοβολία της, Η τέχνη του 4ου αιώνα π.Χ.: Αναγέννηση και αρχαία ελληνική τέχνη

9.2.1. Η πραγματεία Περί ζωγραφικής του Αλμπέρτι (1435)

Τα αρχαιοελληνικά θέματα ήταν ένας τρόπος να επιδείξουν οι δημιουργοί της Αναγέννησης την παιδεία τους και να διεκδικήσουν την ισοτιμία των εικαστικών τεχνών με τις λεγόμενες επτά ελευθέριες τέχνες (artes liberales). Γιατί οι τέχνες ήδη από την Αρχαιότητα, από την εποχή του Πλάτωνα και του Αριστοτέλη, διακρίνονταν σε πνευματικές, που τις εξασκούσαν οι ελεύθεροι, οι μορφωμένοι με θεωρητική παιδεία, και σε χειρωνακτικές (όπου συγκαταλέγονταν η ζωγραφική και η γλυπτική), τις οποίες άφηναν για τους δούλους, για όσους δούλευαν με αμοιβή, για να κερδίσουν τη ζωή τους. Στην εποχή του Μεσαίωνα οι επτά ελευθέριες τέχνες αποτελούσαν το πλήρες πρόγραμμα της κοσμικής παιδείας και διακρίνονταν σε δύο ομάδες, στο Trivium (γραμματική, διαλεκτική, ρητορική) και στο Quadrivium (αριθμητική, γεωμετρία, μουσική, αστρονομία) που αποτελούσαν προϋπόθεση για την ποίηση και τη φιλοσοφία. Η διαμάχη για την ισοτιμία των τεχνών στην Αρχαιότητα αποδίδεται σε ένα περίφημο χωρίο του Σιμωνίδη που διέσωσε ο Πλούταρχος: (Πότερον Αθηναίοι 346.3) Σιμωνίδης τὴν μὲν ζωγραφίαν ποίησιν σιωπῶσαν προσαγορεύει, τὴν δὲ ποίησιν ζωγραφίαν λαλοῦσαν. "Ο Σιμωνίδης αποκαλεί τη ζωγραφιά σιωπηλή ποίηση και την ποίηση ζωγραφιά που μιλάει". Το ίδιο σχεδόν εκφράζει στη λατινική ο Οράτιος στην Ποιητική του (Ars poetica 361) με το περίφημο ut pictura poesis ("όπως η ζωγραφική έτσι και η ποίηση"), που γίνεται το έμβλημα των αναγεννησιακών καλλιτεχνών. 

Ο ζωγράφος και ο ποιητής είναι πλέον ισότιμοι. Αυτή η αλλαγή της θέσης του καλλιτέχνη στην κοινωνία συντελείται σταδιακά τον 15ο αιώνα, και τη θεωρητική της στήριξη αναλαμβάνει ο Φλωρεντινός ουμανιστής αρχιτέκτονας και θεωρητικός Λεόν Μπατίστα Αλμπέρτι (1404-1472). Το 1435 γράφει το πρώτο θεωρητικό κείμενο της νεότερης τέχνης, την πραγματεία Περί ζωγραφικής, όπου προϋποθέτει για τον ζωγράφο γνώσεις μαθηματικών, αριθμητικής, γεωμετρίας, ιστορίας, οπτικής, φυσικής κτλ., και ως παράδειγμα παραθέτει σχεδόν αυτολεξεί την περιγραφή του Λουκιανού με θέμα τη Συκοφαντία του Απελλή, πηγή έμπνευσης για το ομώνυμο έργο του Μποτιτσέλι στην Galleria degli Uffizi, αλλά και για σχέδια των Μαντένια και Ντύρερ. Ο Αλμπέρτι αφιερώνει την πραγματεία του στους μεγάλους πρωτοπόρους καλλιτέχνες της εποχής του, στον αρχιτέκτονα Μπρουνελέσκι, στους γλύπτες Ντονατέλο και Λούκα Ντέλα Ρόμπια και στον ζωγράφο Μαζάτσιο, γιατί θεωρεί ότι είναι οι μόνοι από τους συγχρόνους του που μπορούν να συγκριθούν με τους αρχαίους.

Στο δεύτερο μισό του 15ου αιώνα με τους μεγάλους δημιουργούς της Αναγέννησης, τον Μποτιτσέλι, τον Λεονάρντο, τον Μιχαήλ Άγγελο και τον Ραφαήλ, αναγνωρίζεται πλέον καθολικά η πνευματική προσωπικότητα του καλλιτέχνη-δημιουργού και ο καλλιτέχνης από απλός τεχνίτης ανεβαίνει κοινωνικά στην ίδια θέση με τον επιστήμονα, τον λόγιο, τον ευγενή.

Νταμμαπάντα

Η Χωρίς Περιορισμούς Ελευθερία

Η Πραγματικότητα Αποκαλύπτεται «Ως Έχει», Κενή από Ιδιότητες, Χωρίς Χώρο ή Χρόνο, Πέρα από όλους τους περιορισμούς, όταν η «Κατανόηση» Ενεργεί Ελεύθερα, χωρίς παραμορφώσεις, διαμορφώσεις, ή οποιαδήποτε επέμβαση.

Αυτή η «Κατανόηση» είναι Πηγαία, Αυθόρμητη, και Προέρχεται από την Ίδια την Πραγματικότητα.

Η Βίωση της Πραγματικότητας είναι η Κατάσταση της Φώτισης.

Όταν η «Κατανόηση» «επηρεάζεται», περιορίζεται, ή διαμορφώνεται, τότε παράγονται άλλες (αντιληπτικές) πραγματικότητες, που θεωρούνται από τα όντα που τις βιώνουν και τις «ενοικούν» σαν αληθινές ανεξάρτητες πραγματικότητες. Εδώ ανήκει όλος ο κόσμος της «δημιουργίας», κι οι επιμέρους κόσμοι των όντων.

Η Πραγματικότητα Στηρίζει τα Πάντα. Είναι Παρούσα ακόμα και μέσα στο Κοσμικό Όνειρο. Αντανακλάται Ολόκληρη και στο πιο μικρό «κομμάτι» της δημιουργίας. Έτσι υπάρχει δεδομένος ο Δρόμος της Επιστροφής.

Ο Σοφός που έχει τελειώσει το ταξίδι του δεν υποφέρει πιά και τον έχει εγκαταλείψει η θλίψη, έχει κατακτήσει την Απεριόριστη Ελευθερία, κι έχει αποτινάξει όλα τα δεσμά.

Αυτοί που Αφυπνίζονται ποτέ δεν καθυστερούν σε ένα μέρος. Σαν τους κύκνους που εγκαταλείπουν την λίμνη τους και πετούν ψηλά στον ουρανό, έτσι κι αυτοί εγκαταλείπουν την παλιά κατάστασή τους και κάθε «ασφάλεια».

Αυτοί που δεν προσκολλώνται σε τίποτα, που δεν κρατούν τίποτα στη μνήμη τους, που ζουν με τροφή την Γνώση, βιώνουν την Κενότητα (Sunya) και την Χωρίς Περιορισμούς Ελευθερία (Animitta). Το Μονοπάτι τους, δεν έχει ίχνη κι είναι δύσκολο να το κατανοήσεις, όπως το μονοπάτι των πουλιών στον απεριόριστο ουρανό.

Ο Σοφός που οι επιθυμίες του έχουν σβήσει και δεν απορροφιέται πια στις απολαύσεις των αισθήσεων, βιώνει την Κενότητα και την Χωρίς Περιορισμούς Ελευθερία (Νιρβάνα). Το Μονοπάτι του, δεν έχει ίχνη κι είναι δύσκολο να το κατανοήσεις, όπως το μονοπάτι των πουλιών στον απεριόριστο ουρανό.

Νταμμαπάντα VII, 90-93

Ο φόβος είναι υποβαθμισμένη αγάπη

Ας μιλήσουμε λίγο για τον φόβο… Ο φόβος είναι ένα ναρκωτικό που πάντοτε κυλούσε στις φλέβες της ύπαρξής σου.

Δεν είναι ποτέ φόβος για κάτι συγκεκριμένο.

Είναι απλώς φόβος. Και είσαι πια εθισμένος σε αυτόν.

Το συναίσθημα του φόβου

Σε αντίθεση με ό,τι γενικά πιστεύουν οι άνθρωποι, ο φόβος έρχεται πρώτος και μετά επιλέγουμε το αντικείμενο του φόβου μας.

Πολύ νωρίς στη ζωή του μέσου ανθρώπου, οι αμφιβολίες, οι φόβοι και ο πόνος καθορίζουν τα όριά του, τον περιχαρακώνουν σε έναν ληθαργικό και μη πραγματικό χώρο, μέσα στον οποίο ο ίδιος αισθάνεται ασφαλής, σαν να βρισκόταν κλεισμένος σ’ ένα γιγάντιο οχυρό, κατά το ήμισυ καταφύγιο και κατά το ήμισυ φυλακή.

Η εγκατάλειψη του φόβου αποτελεί το πρώτο βήμα προς την πληρότητα, προς την ενότητα της ύπαρξης. Τίποτα δεν μπορείς να οικοδομήσεις με θεμέλιο τον φόβο, ούτε σου αφήνει περιθώρια να χρησιμοποιήσεις τη διάνοιά σου.

Η αφοβία είναι ο πρώτος κανόνας του μαχητή. Είναι ο φόβος που σε κάνει να εξαρτάσαι από μια δουλειά και σε ωθεί να αναζητάς καταφύγιο στην ασθένεια, όπως έκανες στο παρελθόν.

Φόβος και αγάπη

Τι μπορείς να κάνεις; Μετάτρεψε τον φόβο σε ευκαιρία! Δύο μονάχα είναι τα συναισθήματα που μπορεί να νιώσει ο άνθρωπος: ο φόβος και η αγάπη. Μην ξεγελιέσαι, δεν είναι αντίθετα, είναι το ίδιο πράγμα, το οποίο όμως εκδηλώνεται σε διαφορετικά επίπεδα της ύπαρξης.

Ο φόβος είναι υποβαθμισμένη αγάπη, η αγάπη είναι φόβος που τον έχουμε υπερβεί.

Ο φόβος και η εξάρτηση είναι ένα και το αυτό. Εξαρτάται κάποιος, επειδή είναι γεμάτος φόβο, και φοβάται επειδή ζει σε κατάσταση εξάρτησης. Δεν υπάρχει πόλεμος πιο ιερός από το να πολεμήσεις και να νικήσεις αυτόν τον περιορισμό. Από το να νικήσεις τον φόβο και να τον εξοστρακίσεις από την ύπαρξή σου…

Η φωνή μέσα στο κεφάλι σου

Πιθανότατα να έχεις συναντήσει "τρελούς" στο δρόμο, που μιλούν αδιάκοπα μόνοι τους ή μουρμουρίζουν. Ε, λοιπόν, αυτό δεν είναι και πολύ διαφορετικό από εκείνο που κάνεις εσύ και όλοι οι άλλοι "φυσιολογικοί" άνθρωποι, με τη διαφορά ότι εσείς δεν το κάνετε μεγαλόφωνα.

Η φωνή μέσα στο κεφάλι σου σχολιάζει, εικάζει, κρίνει, συγκρίνει, παραπονιέται, συμπαθεί, αντιπαθεί, κ.ο.κ.

Αυτή η φωνή δεν είναι απαραίτητα σχετική με την κατάσταση στην οποία βρίσκεσαι εκείνη τη στιγμή. Μπορεί να αναβιώνει το πρόσφατο ή το μακρινό παρελθόν, να προβάρει ή να φαντάζεται πιθανές μελλοντικές καταστάσεις.

Σ’ αυτή την περίπτωση, συχνά φαντάζεται ότι τα πράγματα θα πάνε στραβά ή ότι θα έρθουν αρνητικές καταστάσεις - αυτό ονομάζεται ανησυχία. Κάποιες φορές αυτή η κασέτα συνοδεύεται από οπτικές εικόνες ή "νοερές ταινίες".

Ακόμα κι αν η φωνή είναι σχετική με την κατάσταση στην οποία βρίσκεσαι, θα την ερμηνεύσει σε σχέση με το παρελθόν. Αυτό συμβαίνει επειδή η φωνή ανήκει στον "εκπαιδευμένο" νου σου, που είναι το αποτέλεσμα όλης της περασμένης σου ιστορίας, καθώς και του συλλογικού νοητικού πλαισίου που έχεις κληρονομήσει.

Έτσι, βλέπεις και κρίνεις το παρόν μέσα από τα μάτια του παρελθόντος και παίρνεις μια εντελώς διαστρεβλωμένη όψη του.

Δεν είναι ασυνήθιστο να είναι αυτή η φωνή ο χειρότερος εχθρός σου. Πολλοί είναι εκείνοι που ζουν με ένα βασανιστή μέσα στο κεφάλι τους, που συνεχώς τους επιτίθεται και τους τιμωρεί, που τους στραγγίζει τη ζωτική τους ενέργεια.

Αυτή η φωνή είναι η αιτία απερίγραπτης δυστυχίας και ταλαιπωρίας, αλλά και αρρώστιας.

Το καλό είναι ότι μπορείς να ελευθερωθείς από το νου σου. Αυτή είναι η μόνη αληθινή απελευθέρωση.

Μπορείς να κάνεις το πρώτο βήμα τώρα αμέσως. Άρχισε να ακούς τη φωνή μέσα στο κεφάλι σου όσο πιο συχνά μπορείς. Δώσε ιδιαίτερη προσοχή στα επαναλαμβανόμενα πρότυπα σκέψης, σ’ αυτούς τους παλιούς δίσκους γραμμοφώνου που παίζουν στο κεφάλι σου ίσως για πολλά χρόνια.

Αυτό εννοώ λέγοντας να "παρατηρείς αυτόν που σκέφτεται", που με άλλα λόγια σημαίνει: άκου τη φωνή μέσα στο κεφάλι σου· να είσαι εκεί παρών, ως μάρτυρας.

Όταν ακούς αυτή τη φωνή, κάνε το αμερόληπτα. Δηλαδή, μην κρίνεις. Μην κρίνεις και μην καταδικάζεις αυτό που ακούς, γιατί αλλιώς, η ίδια φωνή έχει ξαναμπεί από την πίσω πόρτα.

Απλώς συνέχισε να την παρατηρείς. Σύντομα θα συνειδητοποιήσεις ότι η φωνή είναι εκεί κι εδώ είσαι εσύ, που την ακούς, που την παρατηρείς. Αυτή η συνειδητοποίηση του είμαι, αυτή η αίσθηση της δικής σου παρουσίας, δεν είναι σκέψη. Προέρχεται από κάτι που είναι πέρα από τον νου.

Έτσι, όταν ακούς μια σκέψη, έχεις επίγνωση όχι μόνο της σκέψης, αλλά και του εαυτού σου που παρατηρεί αυτή τη σκέψη. Έχεις μπει σε μια νέα διάσταση της συνειδητότητας.

Καθώς ακούς τη σκέψη, νιώθεις μια συνειδητή παρουσία -τον βαθύτερο εαυτό σου- πίσω ή κάτω από τη σκέψη. Τότε η σκέψη χάνει τη δύναμη που ασκεί πάνω σου και σύντομα υποχωρεί, επειδή δεν ενεργοποιείς πια τον νου σου με το να ταυτίζεσαι μαζί του.

Αυτή είναι η αρχή του τέλους της αθέλητης και καταναγκαστικής σκέψης.

Όταν η σκέψη υποχωρεί, τότε βιώνεις μια ασυνέχεια στη ροή του νου - ένα κενό "μη-νου".

Στην αρχή τα κενά αυτά είναι σύντομα, διαρκούν λίγα δευτερόλεπτα ίσως, αλλά σταδιακά γίνονται όλο και μεγαλύτερα. Όταν εμφανίζονται αυτά τα κενά, νιώθεις μέσα σου ησυχία και γαλήνη.

Αυτή είναι η αρχή της αίσθησης της φυσικής σου κατάστασης, της αισθητής ενότητας με την Ύπαρξη, που συνήθως συσκοτίζεται από τον νου.

Με την εξάσκηση, η αίσθηση της ησυχίας και της γαλήνης βαθαίνει.

Στην πραγματικότητα, το βάθος της δεν έχει τέλος. Νιώθεις επίσης να αναδύεται από μέσα σου μια άφατη χαρά: η χαρά της Ύπαρξης.

Η ψυχολογία της κριτικής

Κάθε φορά που ακούτε μια κριτική, μαθαίνετε περισσότερα για το χαρακτήρα του κρίνοντος παρά για το ποιόν του κρινόμενου. Οι αρνητικές κρίσεις συσχετίζονται σχεδόν νομοτελειακά με τη νευρωσική προσωπικότητα αυτού που τις εκφέρει.

Ναρκισσισμός, κατάθλιψη, μη ρεαλιστική αντίληψη, έλλειψη ικανοποίησης από τη ζωή, πλημμελής συναισθηματική νοημοσύνη, κυκλοθυμία, τραυματικές εμπειρίες, αντικοινωνικότητα, αίσθημα μειονεξίας και χαμηλή αυτοεκτίμηση είναι μερικά από τα ψυχολογικά χαρακτηριστικά όσων καθ´ έξιν προβάλλουν το δικό τους αξιολογικό σύστημα στις πράξεις και τα λόγια των υπολοίπων.

Πρόκειται για ένα νοσηρό τρόπο προσαρμογής και πρόκλησης ενδιαφέροντος, ειδικά εάν ο κριτής δεν έχει επιβεβαιώσει με τις γνώσεις του ή τον παραδειγματικό βίο ότι δικαιούται να εκφέρει άποψη ή ότι τα κίνητρά του δεν είναι η αυτοπροβολή μέσω της υποβάθμισης του συνανθρώπου.

Οι κρίνοντες έχουν τα ακόλουθα χαρακτηριστικά:

1. Είναι αυτόκλητοι ή λάθρα απέκτησαν το δικαίωμα της παρέμβασης

2. Προβαίνουν σε αυθαίρετες γενικεύσεις

3. Κρίνουν την πηγή του μηνύματος κι όχι τα επιχειρήματά του

4. Έχουν ιδιότυπη λογική, που βασίζεται σε αναπόδεικτες προσωπικές εμπειρίες

5. Αναζητούν σημασίες εκεί που δεν υπάρχουν και αγνοούν την ουσία

6. Χρησιμοποιούν συναισθηματικές εκφράσεις, ακραίες λέξεις και προτασιακές παρεκτροπές

7. Δεν αντιπροτείνουν

8. Θεωρούν εαυτούς ειδήμονες επί παντός του επιστητού

9. Ασκούν κριτική για χάρη της κριτικής και όχι για την ανάπτυξη γόνιμου διαλόγου

10. Ενστερνίζονται ακραίες απόψεις

11. Προσδοκούν στην πρόκληση εντυπώσεων

12. Αποκρύπτουν στοιχεία και ομνύουν σε μισές αλήθειες

13. Είναι δογματικοί και άτεγκτοι

Αντίθετα, όσοι διανθίζουν το λόγο τους με θετικούς χαρακτηρισμούς και πρωτίστως αναγνωρίζουν την ιδιαιτερότητα και τα καλά γνωρίσματα του άλλου, χωρίς να κολακεύουν, συνήθως χαίρουν συναισθηματικής ασφάλειας και πληρότητας, αψεγάδιαστης αυτοεικόνας, που τους αναδεικνύει σε ηγετικά πρόσωπα.

Η κριτική, θετική ή αρνητική, πρέπει να ασκείται και να γίνεται αποδεκτή με προσοχή, γιατί πάντοτε εμπεριέχει το μεταμήνυμα της διάθεσης κάποιου να επηρεάσει. Δεν είναι λίγοι εκείνοι, που ενδίδοντας στην παγίδα μερικών φιλοφρονήσεων, παραχωρούν το δικαίωμα της αντίδρασης στην κακοπροαίρετη κριτική.

Η ανασφάλεια του κρινομένου

Κανόνας 1. Ο εαυτός νιώθει ψυχολογική ασφάλεια μόνο όταν έχει διασφαλιστεί η βιολογική. Γεγονός, που παραπέμπει στην εποχή, που και τα δυο ήταν απόλυτα καθορισμένα από τη στάση των γονέων απέναντι στο εύθραυστο παιδί. Όταν οι γονείς ασκούν αναιτιολόγητη κριτική, ψυχολογική βία ή είναι υπερβολικά επικριτικοί προς τις ενέργειες του παιδιού, ο λανθάνων τρόμος της απόρριψης, της μοναξιάς, της στέρησης της αγάπης, της μη επιβίωσης κατά συνέπεια, φωλιάζει στην αμάθητη καρδιά και ανακαλείται με μεγάλη ευκολία αργότερα

Κανόνας 2. Αν κάθε φορά που σας ασκούν κριτική, καταβάλλετε προσπάθεια να δικαιολογηθείτε, ο εαυτός τελείως υποσυνείδητα ενθυμείται την παιδική εξάρτηση, την υποχώρηση στις απαιτήσεις των ενηλίκων και περιπίπτει σε κατάσταση απειλής και κατ´ επέκταση άμυνας, αποφυγής και επίθεσης, ανάλογα με τις μνήμες ανάλογων συμπεριφορών, που κάποτε είχαν πετύχει.

Κανόνας 3. Οι άνθρωποι όταν νιώσουν πως απειλούνται βιολογικά προετοιμάζονται για μάχη μέχρις εσχάτων, χωρίς όρια, αν δε λειτουργήσουν τα κοινωνικά αντανακλαστικά και το υπερεγώ. Για παράδειγμα, αναλογιστείτε ένα καυγά με κάποιον οδηγό: Τα λόγια που εκστομίζονται είναι δυσανάλογα της περίστασης. Ο εαυτός, όμως, όπως τονίσαμε συγχέει πάντα την ψυχολογική με τη σωματική απειλή και αντίστροφα..

Κανόνας 4. Η ψυχολογική πίεση, που επέρχεται με την κριτική, ισοδυναμεί με έλεγχο κατά της ανεξαρτησίας και παραπέμπει σε αντίδραση υπεράσπισης του πολύτιμου αυτού αγαθού, που συμβολίζει την ενηλικίωση, ακόμα κι αν αντιληφθούμε πως ο κρίνων έχει δίκιο.

Κανόνας 5. Όταν γίνετε αντικείμενο κριτικής μη δικαιολογηθείτε. Εξάλλου, αυτό προσδοκούν οι κριτές σας. Σκεφθείτε τον εαυτό σας σα να έχει τις ιδιότητες, που του καταμαρτυρεί ο κρίνων και εκπλήξτε τον με την περιγραφή αυτού του απαίσιου χαρακτήρα.

Εσωτερικό και εξωτερικό κίνητρο: Πώς να ενθαρρύνουμε τα παιδιά με τον καλύτερο τρόπο

Οι περισσότεροι γονείς γνωρίζουν ότι το να καταφέρουν τα παιδιά τους να κάνουν πράγματα μόνα τους – όπως το να συγυρίσουν το δωμάτιό τους, να κάνουν τα μαθήματά τους ή να βοηθήσουν στο σπίτι – είναι ένας συνεχής αγώνας. Και το πιθανότερο είναι ότι αναρωτιούνται συνεχώς «πώς να τα κινητοποιήσω να κάνουν το οτιδήποτε;».

Αυτή η συνεχής μάχη δεν είναι διασκεδαστική για κανέναν. Οπότε η εύρεση ενός τρόπου να κινητοποιήσουμε αυθεντικά τα παιδιά γίνεται ύψιστης σημασίας. Όμως, το κίνητρο είναι κάτι σύνθετο και έχει πολλές επιρροές. Και αποδεικνύεται ότι τεχνικά υπάρχουν δύο είδη κινήτρων: το εσωτερικό και το εξωτερικό.

Τι είναι το εξωτερικό κίνητρο;

Πρόκειται για το κίνητρο κατά το οποίο ενθαρρυνόμαστε να κάνουμε κάτι λόγω εξωτερικών δυνάμεων. Μάλιστα μπορεί να είναι θετικό ή αρνητικό κίνητρο, που σημαίνει ότι μπορούμε να ενθαρρυνθούμε να κάνουμε κάτι για να λάβουμε ένα όφελος ή έναν έπαινο ή να αποθαρρυνθούμε να κάνουμε κάτι από φόβο για τις συνέπειες.

Παραδείγματα εξωτερικών κινήτρων:

– Συμμετοχή σε ένα άθλημα για να κερδίσουν ένα έπαθλο

– Να τελειώσουν τις εργασίες τους ώστε να δουν τηλεόραση

– Να βοηθήσουν στο σπίτι για να μπορούν μετά να παίξουν με τους φίλους τους.

Τα προβλήματα του εξωτερικού κινήτρου

Το πρόβλημα εμφανίζεται όταν το κίνητρο τελειώνει μαζί με το «έπαθλο». Τα παιδιά, και γενικά οι άνθρωποι, μπορούν να λειτουργήσουν πολύ καλά αν η επιβεβαίωση προέρχεται μόνο από έξω. Αυτό υποστηρίζει και η έρευνα.

Σε μια έρευνα, νήπια λάμβαναν ανταμοιβή αφού έπαιζαν με ένα παιχνίδι – για το οποίο είχαν εκφράσει και ενδιαφέρον. Αφού τους δόθηκε η ανταμοιβή, άρχισαν να ενδιαφέρονται όλο και λιγότερο για το παιχνίδι.

Και όχι μόνο αυτό: Αν προσφέρουμε συνεχώς εξωτερικές ανταμοιβές για τη θετική συμπεριφορά, μπορεί να στέλνουμε το λάθος σήμα στα παιδιά, καθώς μεγαλώνουν: ότι η καλή συμπεριφορά πάντα ακολουθείται από μια ανταμοιβή – αλλά δυστυχώς η ζωή δεν λειτουργεί έτσι. Γι’ αυτό και οι ειδικοί μας ενθαρρύνουν να χτίσουμε το εσωτερικό κίνητρο.

Τι είναι το εσωτερικό κίνητρο

Υπάρχει όταν τα παιδιά δρουν με έναν τρόπο επειδή το νιώθουν ικανοποιητικό. Το κάνουν επειδή θέλουν να το κάνουν, όχι επειδή αναγκάστηκαν ή πιέστηκαν ή αναζητούν έπαινο. Σημαίνει ότι για δικούς μας λόγους, κινητοποιούμαστε να κάνουμε ή να μάθουμε κάτι.

Παραδείγματα εσωτερικού κινήτρου

– Συμμετοχή σε ένα άθλημα επειδή απολαμβάνουν τη δραστηριότητα και νιώθουν χαρούμενοι όταν βελτιώνονται.

– Ολοκληρώνουν τις εργασίες στην ώρα τους επειδή αυτό τους κάνει να νιώθουν περήφανοι.

– Κατανοούν ότι η βοήθεια στο σπίτι σημαίνει ότι βοηθά τα άλλα μέλη της οικογένειας, τα οποία και αγαπούν.

Πώς να αναπτύξουμε το εσωτερικό κίνητρο

Φαίνεται μια δύσκολη πρόκληση. Άλλωστε, λίγοι άνθρωποι απολαμβάνουν να συγυρίζουν, σωστά; Οπότε πώς κάνουμε τα παιδιά μας να νιώθουν εσωτερική επιβεβαίωση όταν οι εργασίες δεν είναι και τόσο απολαυστικές;

Το κίνητρο προέρχεται από μια σειρά νευροχημικών δικτύων που αναπτύσσονται με τον καιρό, ως αποτέλεσμα των εμπειριών που έχουμε. Ο καλύτερος τρόπος να αναπτύξουμε κίνητρα είναι να στηρίξουμε τις εσωτερικές τάσεις, κλίσεις και προθέσεις με το σωστό είδος ανατροφοδότησης.

Κάποια tips για την ανάπτυξη εσωτερικού κινήτρου στα παιδιά

– Βοηθήστε τα να επιλέξουν επιτεύξιμους στόχους και ρεαλιστικούς σκοπούς.

– Το πιο σημαντικό είναι οι στόχοι να έχουν κάποιο νόημα για το παιδί και να μην έχουν τεθεί από άλλους.

– Δώστε στα παιδιά χώρο για ευθύνη – αν μπορούν να κάνουν κάτι μόνα τους, αφήστε τα. Αν δεν μπορούν εντελώς μόνα τους, βοηθήστε τα λίγο.

– Επαινέστε τη διαδικασία, όχι το αποτέλεσμα.

– Διατηρήστε μια στενή σχέση, ειδικά με τους έφηβους.

– Προσέξτε τη γλώσσα. Όταν εσείς ή το παιδί σας λέει: «δεν είμαι καλός σε αυτό», εσείς διορθώστε το και πείτε «δεν είσαι καλός σε αυτό ακόμα».

Εάν σας μιλούσε ο Επίκουρος αυτή τη στιγμή, θα σας παρότρυνε να απλοποιήσετε τη ζωή σας

Εάν σας μιλούσε ο Επίκουρος αυτή τη στιγμή, θα σας παρότρυνε να απλοποιήσετε τη ζωή σας. Ακούστε πώς θα το έθετε, εάν τον είχαμε μαζί μας τώρα: «Παιδιά μου, οι ανάγκες σας είναι λίγες, είναι εύκολο να τις καλύψετε και μπορείτε να αντέξετε κάθε απαραίτητη ταλαιπωρία. Μην περιπλέκετε τη ζωή σας με τέτοιους τετριμμένους στόχους όπως πλούτη και φήμη: Είναι ο εχθρός της ATΑΡΑΞΙΑΣ.

Η φήμη, για παράδειγμα, δεν είναι παρά οι απόψεις που έχουν οι άλλοι για μας και αυτό σημαίνει ότι θα έπρεπε να ζήσουμε τη ζωή μας όπως επιθυμούν οι άλλοι.

Για να επιτύχουμε και να διατηρήσουμε τη φήμη μας, πρέπει να μας αρέσει αυτό που οι άλλοι επιθυμούν και να αποφεύγουμε ό,τι αποφεύγουν κι αυτοί. Ως εκ τούτου, τι θέλετε μια ζωή δόξας ή μια ζωή στην πολιτική; Εγκαταλείψτε κι αυτή την ιδέα. Και πλούτο; Να τον αποφύγετε! Είναι μια παγίδα. Όσα περισσότερα αποκτούμε τόσο περισσότερα θέλουμε, και τόσο πιο βαθιά είναι η θλίψη μας όταν δεν μπορούμε να τα αποκτήσουμε.

Φίλοι μου, ακούστε με: Εάν επιθυμείτε την ευτυχία, μην σπαταλάτε τη ζωή σας αγωνιζόμενοι για κάτι που πραγματικά δεν χρειάζεστε.

Ο Σενέκας λέει: “Ο ανόητος υποφέρει από τον ίδιο του τον εαυτό”

Παρατηρώντας γενικά, διαπιστώνουμε πως οι εχθροί της ανθρώπινης ευτυχίας είναι ο πόνος και η ανία. Μπορούμε να παρατηρήσουμε ακόμη πως στον βαθμό που έχουμε την τύχη να ξεφύγουμε – από τον έναν εχθρό, πλησιάζουμε τον άλλο. Στην πραγματικότητα η ζωή δεν είναι παρά μια βίαιη παλινδρόμηση ανάμεσα στους δύο αυτούς πόλους. Οι καταστάσεις ανάγκης και η φτώχεια δημιουργούν πόνο· ενώ όταν κάποιος είναι ευκατάστατος, βαριέται. Συνεπώς, όσο οι κατώτερες τάξεις επιδίδονται σε μια ατέρμονη μάχη με την ανέχεια, δηλαδή με τον πόνο, τα ανώτερα κοινωνικά στρώματα αγωνίζονται συνεχώς -και συχνά απελπισμένα- να κατανικήσουν την ανία.

Ο εσωτερικός ή υποκειμενικός ανταγωνισμός πηγάζει από το γεγονός πως στον άνθρωπο η δεκτικότητα στον πόνο είναι αντιστρόφως ανάλογη προς τη δεκτικότητα στην ανία, διότι η δεκτικότητα αυτή είναι ανάλογη με τη διανοητική ικανότητα του καθενός. Για να γίνω πιο σαφής, ένα αμβλύ πνεύμα συνδέεται με μια αμβλεία ευαισθησία, με ένα νευρικό σύστημα που δεν μπορεί να πληγεί από ερεθίσματα, κοντολογίς με έναν χαρακτήρα που δεν μπορεί να νιώσει πολύ τον πόνο ή την αγωνία, όσο έντονα και ανυπόφορα και αν είναι αυτά. Η πνευματική αμβλύτητα πηγάζει από εκείνο το ψυχικό κενό που βλέπουμε χαραγμένο σε τόσα πρόσωπα, μια ψυχική κατάσταση που φανερώνεται από τη μόνιμη και ζωηρή στροφή της προσοχής σε όλες τις επουσιώδεις περιστάσεις του εξωτερικού κόσμου. Αυτή είναι η αληθινή πηγή της ανίας – ένα συνεχές κυνήγι των έντονων συγκινήσεων, προκειμένου να απασχολούμε τον νου και την ψυχή μας. Οι δραστηριότητες που επιλέγουν οι άνθρωποι για τον σκοπό αυτό φανερώνουν πως δεν έχουν κανένα κριτήριο, όπως αποδεικνύεται από τα άθλια μέσα στα οποία καταφεύγουν για να περάσουν την ώρα τους και από τον τρόπο που συναναστρέφονται και συζητούν- ή όπως μαρτυρά ο αριθμός των ατόμων που στέκονται στο κατώφλι και κουτσομπολεύουν ή που χαζεύουν από το παράθυρο. Αυτό το ψυχικό κενό είναι κυρίως εκείνο που ωθεί τους ανθρώπους στην αναζήτηση της κοινωνικότητας, της ψυχαγωγίας, της διασκέδασης, της κάθε είδους πολυτέλειας, που μπορεί να οδηγήσει σε καταχρήσεις και εξαθλίωση.

Από μια τέτοια δυστυχία μόνο ο εσωτερικός πλούτος μπορεί να μας προστατέψει αποτελεσματικά, διότι όσο πιο πλούσιοι γινόμαστε εσωτερικά, τόσο λιγότερο ευάλωτοι είμαστε στην ανία. Η σκέψη, που με την ανεξάντλητη δραστηριότητά της αντλεί διαρκώς νέο υλικό από τα πολυποίκιλα φαινόμενα του εσωτερικού κόσμου και του εξωτερικού περιβάλλοντος, για να τα επεξεργαστεί, και που είναι πάντα ικανή και έτοιμη να τα συνδυάσει διαφορετικά, η σκέψη είναι που ενισχύει το μυαλό και, πέρα από τις στιγμές χαλάρωσης, το προστατεύει από την ανία.

Από την άλλη όμως, η υψηλού βαθμού ευφυΐα πηγάζει από μια μεγαλύτερη ευαισθησία, από σθεναρότερη βούληση, από εντονότερο πάθος· ο συνδυασμός αυτών των ιδιοτήτων μάς κάνει να βιώνουμε πιο έντονα τα συναισθήματα, να είμαστε πιο ευάλωτοι σε κάθε σωματικό -ακόμα και ψυχικό- πόνο, να έχουμε μεγαλύτερη αγωνία για τυχόν αναποδιές και μεγαλύτερη δυσαρέσκεια αν μας ενοχλήσουν. Όλες οι παραπάνω τάσεις ενισχύονται από τη δύναμη της φαντασίας, από τη ζωντάνια των σκέψεών μας, ακόμα και των δυσάρεστων. Αυτό ισχύει, σε διαφορετικό βαθμό, σε κάθε επίπεδο πνευματικής ισχύος – από τον ανόητο έως τη μεγαλύτερη μεγαλοφυΐα του κόσμου. Συνεπώς, όσο πιο κοντά βρίσκεται κανείς, είτε από υποκειμενική είτε από αντικειμενική άποψη, σε μία από τις δύο πηγές της ανθρώπινης δυστυχίας, τόσο πιο μακριά βρίσκεται από την άλλη. Και κάπως έτσι η φυσική κλίση του καθενός θα τον οδηγήσει να προσαρμόσει όσο το δυνατόν περισσότερο τον αντικειμενικό του κόσμο στον υποκειμενικό του, θα τον θωρακίσει δηλαδή όσο πιο καλά μπορεί ενάντια στην πηγή δυστυχίας στην οποία είναι πιο ευάλωτος. Ο πνευματικά ανώτερος άνθρωπος θα αγωνιστεί πάνω απ’ όλα για να αποφύγει τον πόνο και τις έξωθεν οχλήσεις, θα επιδιώξει την ησυχία και την άνεση του ελεύθερου χρόνου, δηλαδή μια ήρεμη και λιτή ζωή, με όσο το δυνατόν λιγότερες συναναστροφές- και αργότερα, ύστερα από κάποια σχετική τριβή με τους λεγόμενους συνανθρώπους του, θα επιλέξει να αποτραβηχτεί από τα εγκόσμια, ή ακόμα και να αποσυρθεί στη μοναξιά του, εάν πρόκειται για κάποιο σπουδαίο πνεύμα. Διότι όσο περισσότερα διαθέτει κάποιος μέσα του, τόσο λιγότερα ζητά από τους άλλους – και τόσο πιο ασήμαντοι είναι για εκείνον οι άλλοι. Γι’ αυτό και ένα πολύ αναπτυγμένο πνεύμα τείνει να κάνει τον άνθρωπο αντικοινωνικό. Είναι αλήθεια πως αν μπορούσε η ποιότητα του πνεύματος να αντικατασταθεί από την ποσότητα, θα άξιζε κανείς να συγχρωτίζεται με το ευρύ κοινό- δυστυχώς, όμως, εκατό ανόητοι δεν μπορούν να αναπληρώσουν έναν γνωστικό.

Αντίθετα, κάποιος που ανήκει στο άλλο άκρο, πριν καλά καλά ξελαφρώσει από τις υποχρεώσεις του, προσπαθεί πάση θυσία να εξασφαλίσει την ψυχαγωγία του και τη συναναστροφή του με κόσμο, κάνοντας παρέα με τον πρώτο τυχόντα και αποφεύγοντας όσο μπορεί τον εαυτό του. Διότι στη μοναξιά, εκεί που ο καθένας επιβιώνει με ό,τι διαθέτει μέσα του, είναι που φανερώνεται ο εσωτερικός κόσμος ο ανόητος με την ακριβή περιβολή αγκομαχά υπό το βάρος της άθλιας προσωπικότητάς του, ένα βάρος από το οποίο δεν θα απαλλαγεί ποτέ, τη στιγμή που ο προικισμένος με χαρίσματα άνθρωπος θα δώσει ζωή στον έρημο τόπο με τις σκέψεις του. Ο Σενέκας λέει “Ο ανόητος υποφέρει από τον ίδιο του τον εαυτό”, ένα πράγματι πολύ σωστό γνωμικό. Και, κατά κανόνα, μπορεί να διαπιστώσει κανείς πως ένας άνθρωπος είναι πολύ κοινωνικός μόνο όταν είναι πνευματικά φτωχός και γενικά άξεστος. Διότι η επιλογή που έχει κάποιος στον κόσμο περιορίζεται ανάμεσα στη μοναξιά και τη χυδαία κοινωνικότητα.

Διότι δεν έχω κανέναν λόγο να προσποιούμαι

Νιώθω μια αίσθηση ικανοποίησης όταν έχω τη δυνατότητα να τολμώ να μεταδώσω την αυθεντικότητα που υπάρχει μέσα μου σε κάποιον άλλο. Κάτι τέτοιο δεν είναι καθόλου εύκολο, εν μέρει γιατί αυτό που βιώνω αλλάζει συνεχώς. Συνήθως υπάρχει μια χρονική καθυστέρηση -μερικές φορές στιγμών, μερικές φορές ημερών, εβδομάδων ή μηνών- μεταξύ της εμπειρίας και της επικοινωνίας: βιώνω κάτι, νιώθω κάτι, αλλά δεν τολμώ να το μεταδώσω παρά μόνο αργότερα, όταν θα έχει καταλαγιάσει τόσο, ώστε αντέχω να διακινδυνεύσω να το μοιραστώ με κάποιον άλλο. Όταν, όμως, μπορώ να μεταδώσω αυτό που είναι αληθινό μέσα μου τη στιγμή που συμβαίνει, νιώθω αυθεντικός, αυθόρμητος και ζωντανός.

Είναι εκπληκτική εμπειρία να συναντάς την αυθεντικότητα σε άλλα πρόσωπα. Μερικές φορές στις βασικές ομάδες συνάντησης, που αποτελούν ένα πολύ σημαντικό μέρας της εμπειρίας μου τα τελευταία χρόνια, κάποιος λέει κάτι που φαίνεται ολοκληρωμένο και με ειλικρίνεια. Είναι τόσο προφανείς οι περιπτώσεις που ένα άτομο δεν κρύβεται πίσω από κάποιο προσωπείο, αλλά μιλά βαθιά από μέσα του. Όταν συμβαίνει αυτό, κάνω υπέρβαση για να το συναντήσω. Θέλω να συναντήσω αυτό το αληθινό πρόσωπο. Ορισμένες φορές τα συναισθήματα που εκφράζονται είναι πολύ θετικά, ενώ κάποιες άλλες είναι αναμφισβήτητα αρνητικά. Θυμάμαι έναν άντρα που κατείχε μια πολύ υπεύθυνη θέση, έναν επιστήμονα, επικεφαλής ενός μεγάλου ερευνητικού τμήματος σε μια τεράστια εταιρεία ηλεκτρονικών. Μια μέρα σε μια τέτοια ομάδα συνάντησης βρήκε το θάρρος να μιλήσει για την απομόνωσή του. Μας ανέφερε ότι δεν είχε ποτέ ούτε ένα φίλο. Παρότι γνώριζε πολλούς ανθρώπους, δεν θεωρούσε κανέναν απ’ αυτούς φίλο του. «Για την ακρίβεια», πρόσθεσε, «υπάρχουν μόνο δύο άτομα στον κόσμο με τα οποία έχω μια έστω λογική σχέση επικοινωνίας. Είναι τα παιδιά μου». Πριν προλάβει να τελειώσει, δάκρυζε από λύπη για τον εαυτό του, και είμαι βέβαιος ότι κρατούσε αυτά τα δάκρυά του για χρόνια. Αυτή η ειλικρίνεια και η αυθεντικότητα της μοναξιάς του οδήγησε κάθε μέλος της ομάδας να τον πλησιάσει από ψυχολογική πλευρά. Το πιο σημαντικό ήταν, επίσης, ότι το κουράγιο του να είναι αληθινός μάς έκανε όλους μας να είμαστε πιο αυθεντικοί στην επικοινωνία μας, να βγάλουμε τα προσωπεία που συνήθως χρησιμοποιούμε.

Απογοητεύομαι όταν συνειδητοποιώ -και φυσικά αυτή η συνειδητοποίηση πάντα έρχεται μετά, με χρονική καθυστέρηση – ότι ένιωσα υπερβολικό φόβο ή απειλή για να αφήσω τον εαυτό μου να προσεγγίσει εκείνο που βιώνει κάποιος, και κατ’ επέκταση δεν ήμουν αυθεντικός ή σύμφωνος. Αμέσως μου έρχεται στο νου μια περίπτωση που μου είναι κάπως οδυνηρό να την αποκαλύψω. Πριν από χρόνια προσκλήθηκα να γίνω εταίρος στο Κέντρο Προηγμένων Ερευνών στις Επιστήμες Συμπεριφοράς (Center for Advanced Study in the Behavioral Sciences) στο Στάνφορντ. Οι εταίροι είναι μια ομάδα λαμπρών επιστημόνων. Υποθέτω ότι είναι αναπόφευκτο αυτοί να εξυψώνουν αρκετά τον εαυτό τους και να επιδεικνύουν τις γνώσεις και τα κατορθώματά τους. Φαίνεται σημαντικό για κάθε εταίρο να εντυπωσιάζει τους άλλους, να είναι λίγο περισσότερο σίγουρος, λίγο περισσότερο γνώστης των πραγμάτων από ό,τι πραγματικά είναι. Διαπίστωσα ότι έκανα ακριβώς το ίδιο — υιοθέτησα το ρόλο ενός ανθρώπου που διαθέτει μεγαλύτερη βεβαιότητα και περισσότερες ικανότητες από ό,τι στην πραγματικότητα διαθέτει Δεν μπορώ να σας περιγράψω πόσο αηδιασμένος ένιωσα με τον εαυτό μου όταν συνειδητοποίησα τι έκανα: δεν ήμουν εγώ, έπαιζα ένα ρόλο.

Μετανιώνω όταν καταπιέζω τα συναισθήματά μου για πολύ καιρό κι έπειτα βγαίνουν στην επιφάνεια με τρόπο που τελικά στρεβλώνονται ή γίνονται επιθετικά, ή ακόμη και πληγώνουν. Έχω ένα φίλο που τον συμπαθώ πολύ, αλλά έχει ένα συγκεκριμένο πρότυπο συμπεριφοράς το οποίο με ενοχλεί βαθύτατα. Λόγω της συνήθους τάσης να είμαστε καλοί, ευγενικοί κι ευχάριστοι, δεν εξέφραζα την ενόχλησή μου για πολύ καιρό και, όταν τελικά ξέσπασα, η ενόχλησή μου βγήκε στην επιφάνεια όχι μόνο ως ενόχληση αλλά και ως επίθεση σε αυτόν. Ήταν επίπονο και χρειάστηκε κάποιο διάστημα για να επανέλθει η σχέση μας σε φυσιολογικά επίπεδα.

Είμαι μέσα μου ευχαριστημένος όταν έχω τη δύναμη να επιτρέπω στο άλλο πρόσωπο να έχει τη δική του αυθεντικότητα και να είναι διαφορετικό από μένα. Νομίζω ότι συχνά αυτό αποτελεί αρκετά απειλητική πιθανότητα. Κατά κάποιον τρόπο το θεωρώ την υπέρτατη δοκιμασία για όποιον βρίσκεται στην ηγεσία του προσωπικού μιας ομάδας ή έχει το ρόλο του γονέα. Μπορώ ελεύθερα να επιτρέπω σε αυτό το μέλος του προσωπικού ή στον γιο μου ή στην κόρη μου να γίνει ξεχωριστή προσωπικότητα με ιδέες, σκοπούς και αξίες που μπορεί να μην είναι ίδιες με τις δικές μου; Σκέφτομαι κάποιο μέλος του προσωπικού αυτόν το χρόνο που πέρασε το οποίο επέδειξε πολλές στιγμές ευφυΐας, αλλά σαφώς είχε αξίες διαφορετικές από τις δικές μου και συμπεριφερόταν με τρόπους πολύ διαφορετικούς από τους δικούς μου. Ήταν ένας πραγματικός αγώνας, στον οποίο πέτυχα μόνο εν μέρει να του επιτρέψω να είναι ο εαυτός του, να τον αφήσω να εξελιχθεί ως πρόσωπο τελείως διαφορετικά από μένα, τις ιδέες μου και τις αξίες μου. Όμως, στο βαθμό που το πέτυχα, ήμουν ευχαριστημένος με τον εαυτό μου, γιατί νομίζω ότι το να επιτρέπεται να είναι κανείς ξεχωριστό πρόσωπο συμβάλλει στην αυτόνομη ανάπτυξή του.

Θυμώνω με τον εαυτό μου όταν ανακαλύπτω ότι ελέγχω διακριτικά και προσαρμόζω ένα άλλο πρόσωπο στη δική μου εικόνα. Αυτό αποτελεί οδυνηρό κομμάτι της επαγγελματικής μου εμπειρίας. Απεχθάνομαι να έχω «οπαδούς», δηλαδή μαθητές που έχουν προσαρμόσει επιμελώς τον εαυτό τους στο πρότυπο που πιστεύουν ότι επιθυμώ. Μέρος της ευθύνης έχουν και οι ίδιοι, αλλά δεν μπορώ να αποφύγω την πιθανότητα -που με κάνει να νιώθω άβολα- ότι με κάποιον άγνωστο τρόπο έχω ελέγξει διακριτικά αυτά τα άτομα και τα έχω μετατρέψει σε ακριβή αντίγραφα του εαυτού μου, αντί για ξεχωριστούς επαγγελματίες, που έχουν κάθε δικαίωμα να γίνουν.

Με βάση όσα έχω αναφέρει, πιστεύω πως είναι σαφές ότι, όταν μπορώ να επιτρέπω στον εαυτό μου να είναι αληθινός ή να αντιλαμβάνομαι την αυθεντικότητα ή να την επιτρέπω στους άλλους, είμαι πολύ ικανοποιημένος. Όταν δεν μπορώ να την επιτρέπω στον εαυτό μου ή αποτυγχάνω να την επιτρέπω στους άλλους, θλίβομαι βαθύτατα. Όταν είμαι σε θέση να αφήνω τον εαυτό μου να είναι σύμφωνος και αυθεντικός, συχνά βοηθώ το άλλο πρόσωπο. Όταν το άλλο πρόσωπο είναι εμφανώς σύμφωνο και αυθεντικό, συχνά βοηθά εμένα. Στις σπάνιες αυτές στιγμές, όπου η βαθιά αυθεντικότητα του ενός συναντά την αυθεντικότητα του άλλου, δημιουργείται μια μοναδική «σχέση Εγώ-Εσύ», όπως την αποκαλεί ο Manin Buber. Τέτοια βαθιά και αμοιβαία προσωπική συνάντηση δεν συμβαίνει συχνά, αλλά είμαι πεισμένος ότι δεν ζούμε ανθρώπινα αν δεν συμβαίνει ούτε καν περιστασιακά.

Και, πάνω απ’ όλα, μην πλανηθείτε από την ανόητη ιδέα πως είναι επικίνδυνο να έχετε υπερβολικές ελπίδες

«Ο μεγαλύτερος κίνδυνος για τους περισσότερους από εμάς δεν είναι πως οι στόχοι μας είναι υπερβολικά ψηλοί για να τους φτάσουμε, αλλά ότι είναι υπερβολικά χαμηλοί και τους φτάνουμε.» -ΜΙΧΑΗΛ ΑΓΓΕΛΟΣ (ΜΙΚΕΛΑΝΤΖΕΛΟ) (1475 – 1564)

Ιταλός ζωγράφος, γλύπτης, αρχιτέκτονας και ποιητής, ο αναγεννησιακός καλλιτέχνης Μικελάντζελο Μπουοναρότι είναι μία εξέχουσα μορφή στην ιστορία των εικαστικών τεχνών.

Μία από τις πιο συχνές κριτικές που δέχομαι είναι ότι προσφέρω υπερβολικά πολλές ελπίδες σε ανθρώπους που βρίσκονται σε δεινές συνθήκες, και ότι αυτό θα μπορούσε να αποβεί επικίνδυνο. Παρ’ όλα αυτά, εγώ εξακολουθώ να μην καταλαβαίνω πώς το να έχει κάποιος πολλές ελπίδες θα μπορούσε να αποβεί επικίνδυνο.

Όταν οι άνθρωποι μου λένε για κάποια ιατρική διάγνωση που θεωρεί την πάθησή τους ανίατη, εγώ τους παροτρύνω να εστιάσουν σε ένα αποτέλεσμα εξ ολοκλήρου αντίθετο από το προβλεπόμενο. Τους μιλώ συχνά για τον νόμο εκείνο που καθιστά τα θαύματα δυνατά, από την αρχή του χρόνου. Τους εξηγώ ότι ο νόμος αυτός ουδέποτε καταργήθηκε και πως εξακολουθεί να ισχύει. Αναφέρω περιπτώσεις ανθρώπων που, ενώ τους έδιναν έξι μήνες ζωής και τους έστειλαν στα σπίτια τους για να πεθάνουν, εκείνοι απελευθερώθηκαν τόσο από την ασθένειά τους όσο και από τη διάγνωση. Λαμβάνω καθημερινά επιστολές από ανθρώπους οι οποίοι αρνήθηκαν να αποδεχτούν τις αρνητικές προγνώσεις και τις λιγοστές ελπίδες που άλλοι είχαν καθορίσει γι’ αυτούς, και σε αυτές τις επιστολές μου περιγράφουν πόσο ευγνώμονες ήταν για το μήνυμα ελπίδας που τους έδωσα στους δύσκολους καιρούς.

Πιστεύω πως ο Μιχαήλ Άγγελος, που πέθανε μόλις λίγες ημέρες προτού συμπληρώσει τα ογδόντα εννέα χρόνια του, φιλοτεχνώντας αγάλματα και πίνακες και επίσης συγγράφοντας και σχεδιάζοντας μέχρι την τελευταία στιγμή –σε μία εποχή όπου η ηλικία των ενενήντα ετών υπερέβαινε κατά εξήντα περίπου χρόνια τον μέσο όρο ζωής- μιλά μέσα από το περίφημο αυτό χωρίο του έργου του για την ιδέα να έχουμε υψηλούς στόχους και μεγάλες ελπίδες. Ο κίνδυνος δεν καραδοκεί στις μεγάλες ελπίδες, ούτε καν στις απατηλές, αλλά στις υπερβολικά μικρές ή στην απουσία ελπίδας. Αυτή η τελευταία εξαλείφει τους στόχους και τα σχέδιά μας προτού καν προσπαθήσουμε να τα υπολογίσουμε.

Αυτό δεν αφορά μόνο την ανάρρωση από τις σωματικές ασθένειες, αλλά περιλαμβάνει στην κυριολεξία τα πάντα.

Ο κόσμος είναι γεμάτος ανθρώπους που στόχευσαν χαμηλά και η σκέψη τους στάθηκε πάντοτε άτολμη, και που θέλουν να επιβάλουν αυτόν τον μηδαμινό τρόπο σκέψης σε οποιονδήποτε τους δίνει κάποια σημασία. Ο πραγματικός κίνδυνος είναι η παραίτηση ή το να προδιαγράφουμε πολύ στενά όρια για τον εαυτό μας, με υπερβολικά χαμηλές προσδοκίες.

Ακούστε με προσοχή τον Μιχαήλ Άγγελο, τον άνθρωπο που θεωρείται από πολλούς ως ο μεγαλύτερος καλλιτέχνης όλων των εποχών. Θυμάμαι τον εαυτό μου να στέκεται καθηλωμένος μπροστά στο άγαλμα του Δαβίδ στη Φλωρεντία. Το μέγεθος, το μεγαλείο, το πνεύμα που έμοιαζε να ξεπηδά κατευθείαν από το μάρμαρο, ήταν ο ίδιος ο Μιχαήλ Άγγελος που έλεγε σε όλους εμάς: «Στόχευε ψηλά». Όταν τον είχαν ρωτήσει πώς κατόρθωσε να δημιουργήσει ένα τέτοιο αριστούργημα, εκείνος απάντησε πως ο Δαβίδ βρισκόταν ήδη μέσα στο μάρμαρο κι εκείνος έπρεπε απλώς να αφαιρέσει με τη σμίλη του ό,τι περίσσευε ώστε να του επιτρέψει να απελευθερωθεί. Υψηλός στόχος, μα την αλήθεια. Και μια που μιλάμε για ύψος, ρίξτε κάποια φορά μια ματιά στην Καπέλα Σιξτίνα, όπου ο Μιχαήλ Άγγελος ζωγράφισε την οροφή, ξαπλωμένος ανάσκελα και δουλεύοντας σε καθημερινή βάση επί τέσσερα ολόκληρα χρόνια, από το 1508 ως το 1512. Ήταν ένα πλάνο που καλλιτέχνες μικρότερου μεγέθους θα είχαν θεωρήσει ανέφικτο, όμως Ο Μιχαήλ Άγγελος το ανέλαβε, όπως και πολλά άλλα εξίσου μεγαλόπνοα σχέδια, στη διάρκεια μιας ζωής γεμάτης ενέργεια, τεράστιο ταλέντο και φυσικά, υψηλούς στόχους.

Η συμβουλή του Μιχαήλ Άγγελου μπορεί να εφαρμοστεί σήμερα στη ζωή σας με τον ίδιο ακριβώς τρόπο που ίσχυε και τότε για τη δική του ζωή, εδώ και περισσότερα από πεντακόσια χρόνια . Ποτέ μην ακούσετε αυτούς που προσπαθούν να σας επηρεάσουν με τον πεσιμισμό τους. Έχετε απόλυτη εμπιστοσύνη στην ικανότητά σας να νιώσετε κι εσείς την αγάπη που ακτινοβολεί μέσα από τον Δαβίδ ή τη Μαντόνα και το Βρέφος ή τις ουράνιες νωπογραφίες στην οροφή της Καπέλα Σιξτίνα. Η αγάπη είναι η συνειδητή επαφή σας με τον καλλιτέχνη ο οποίος μοιράστηκε το ίδιο συμπαντικό πνεύμα ενότητας με εσάς και με κάθε άλλη ανθρώπινη ύπαρξη που βάδισε ποτέ επάνω στη γη.

Στοχεύετε ψηλά, αρνηθείτε να έχετε περιορισμένες σκέψεις και χαμηλές προσδοκίες, και, πάνω απ’ όλα, μην πλανηθείτε από την ανόητη ιδέα πως είναι επικίνδυνο να έχετε υπερβολικές ελπίδες.

Η πιο ισχυρή γυναίκα της αρχαίας Ελλάδας

Η ιέρεια του Μαντείου των Δελφών, ή αλλιώς Πυθία ήταν η πιο ισχυρή γυναίκα στην αρχαία Ελλάδα.

Η Πυθία δεν ήταν μια. Ήταν το όνομα που κατείχε η εκάστοτε Πρωθιέρεια του Μαντείου των Δελφών. Όποτε μιλούσε, όλοι οι άνδρες παρέμεναν σιωπηλοί. Εκείνη την στιγμή, είχε την δύναμη όχι μόνο να κάνει τους άνδρες να σιωπάσουν, αλλά να αλλάξει και την πορεία της ιστορίας, ανάλογα με αυτό που θα έλεγε.

Άνθρωποι έρχονταν από όλη την Ελλάδα αλλά και από όλη τη Μεσόγειο για να πάρουν συμβουλές και οδηγίες από το μαντείο. Οι Δελφοί, σύμφωνα με την ελληνική μυθολογία, ήταν ένα σημαντικό μέρος αφού εκεί ο θεός Απόλλωνας σε ηλικία βρέφους κατάφερε να σκοτώσει ένα γιγαντιαίο φίδι με ένα μόνο βέλος. Όταν το φίδι έπεσε στο έδαφος, δημιούργησε ένα μεγάλο βάραθρο στο έδαφος από το οποίο άρχισαν να βγαίνουν αέρια και καπνοί, όσο το φίδι συνέχισε να αποσυντίθεται. Τα έρια αυτά ήταν άλλωστε αυτά που έδωσαν στο μαντείο την φήμη και την εξουσία που κατείχε. Η ιέρεια εισπνέοντάς τους, μετατρεπόταν σε μια γέφυρα μεταξύ του κόσμου των θεών και των ανθρώπων.

Οι ιστορικοί πιστεύουν πως ο ναός υπήρχε στους Δελφούς από το 1.400 π.Χ., αλλά αφιερώθηκε στον Απόλλωνα από τον 8ο αιώνα π.Χ. Η πρώτη αναφορά στο μαντείο έγινε από τον Όμηρο με την Πυθία, που πήρε το όνομά της από το νεκρό φίδι, να ήταν πάντα γυναίκα.

Αρχικά, για την θέση επιλέγονταν νεαρές παρθένες, αλλά όταν άρχισαν να συγκεντρώνουν την ερωτική προσοχή των ανδρών, επιλέχθηκαν μεγαλύτερες σε ηλικία γυναίκες που προέρχονταν κυρίως από τον ντόπιο πληθυσμό. Εκείνες, έπρεπε να εγκαταλείψουν οτιδήποτε αφορούσε την μέχρι τότε ζωή τους και να αφοσιωθούν εξ ολοκλήρου στο μαντείο.

Οι χρησμοί δίνονταν μια φορά τον μήνα, την έβδομη ημέρα των 9 ζεστότερων μηνών του έτους. Τον χειμώνα, οι αρχαίοι Έλληνες πίστευαν πως ο Απόλλωνας εγκατέλειπε τον ναό, οπότε δεν θα μπορούσε να υπάρχει κάποια επικοινωνία με τους θεούς. Η Πυθία πλενόταν πριν τον χρησμό, καθόταν στο τρίποδο, εισέπνεε τους καπνούς που έρχονταν από τη γη και μέσα από την ύπνωση μετέφερε τα προφητικά της λόγια. Σε μερικές περιπτώσεις τα λόγια της ήταν ακατανόητα και έπρεπε να ερμηνευτούν από ειδικούς συμβούλους που βρίσκονταν εκεί γι’ αυτόν ακριβώς τον λόγο.

Οι αρχαιολόγοι πιστεύουν πως οι αναθυμιάσεις δεν ήταν εντελώς μυθολογικοί. Σύμφωνα με τους New York Times, οι ανασκαφές έφεραν στο φως ρήγματα κάτω από τον ναό των Δελφών, τα οποία δημιουργήθηκαν από αέρια όπως το μεθάνιο, το αιθάνιο και το αιθυλένιο, τα οποία θα μπορούσαν να δράσουν ως παραισθησιογόνα.

Η εξουσία που είχαν οι ιέρειες δεν μπορεί να υπολογιστεί με ακρίβεια, γιατί ίσως μπορεί τα λόγια τους να «μεταφράζονταν» όπως ήθελαν οι ιερείς, δίνοντας λίγα περιθώρια στην Πυθία να καθορίσει το περιεχόμενο των δικών της οραμάτων. Αλλά πολλοί ιστορικοί πιστεύουν η ίδια είχε πολλές πολιτικές και κοινωνικές εξουσίες. Για πολλούς αιώνες άλλωστε, καμία μεγάλη απόφαση δεν πάρθηκε στην Ελλάδα, χωρίς την συμβουλή της ιέρειας του Μαντείου των Δελφών, με τις συγκεκριμένες γυναίκες να είχαν την ευκαιρία να αλλάξουν την πορεία του κόσμου γύρω τους.

Ιταλοί ερευνητές εντόπισαν λίμνες με αλάτι στο υπέδαφος του πλανήτη Άρη - Μπορεί να διατηρήσει ζωή

Ο πλανήτης Άρης παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την Ανθρωπότητα καθώς δείχνει υπό προϋποθέσεις ότι θα μπορούσε στο μέλλον να διατηρήσει ζωή.

Η νέα ανακάλυψη για δίκτυο από λίμνες με αλάτι κάτω από την επιφάνεια του νότιου πόλου του «κόκκινου πλανήτη» ξεκίνησε νέες συζητήσεις για ύπαρξη συνθηκών κατάλληλων συνθηκών για να αναπτυχθούν ζωντανοί οργανισμοί στον πλανήτη Άρη.

Την ανακοίνωση έκαναν Ιταλοί επιστήμονες τη Δευτέρα, δύο χρόνια μετά την ανακάλυψη μιας μεγάλης υπόγειας λίμνης στον Άρη.

Το νερό και το αλάτι είναι από τους σημαντικότερους παράγοντες για να αναπτυχθεί ζωή σε ένα ουράνιο σώμα. Άλλωστε για τον Άρη υπάρχει στα σχέδια ένα μακροχρόνιο φιλόδοξο πρόγραμμα «Terraforming» με το οποίο πιστεύουν οι επιστήμονες ότι ο «κόκκινος πλανήτης» θα μπορέσει να ξαναγίνει (αν ήταν ποτέ στο παρελθόν) «κατοικίσημος».

Οι Ιταλοί διεύρυναν τον χώρο των ερευνών τους κατά μερικές εκατοντάδες μίλια χρησιμοποιώντας ακόμα περισσότερα δεδομένα από το διαστημόπλοιο Mars Express της Ευρωπαϊκής Υπηρεσίας Διαστήματος.

Στην τελευταία μελέτη που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Nature Astronomy οι επιστήμονες αναφέρουν ότι η λίμνη που εντόπισαν στο υπέδαφος του Άρη είναι διαμέτρου 20 έως 30 χλμ. και βρίσκεται περίπου 1,5χλμ. κάτω από το παγωμένο έδαφος.

Στην ίδια δημοσίευση προσθέτουν ότι βρήκαν άλλες τρεις μικρότερες λίμνες, ξεχωριστά από την αρχική μεγάλη.

Επιστήμονες έχουν επισημάνει ότι ο Άρης πριν από περίπου 4 δισ. χρόνια ήταν ζεστός και υγρός όπως η Γη αλλά τελικά κατέληξε να γίνει αυτός ο άγονος, ξερός πλανήτης που γνωρίζουμε σήμερα.

Τα ευρήματα για πιθανή παρουσία νερού αυξάνουν τις πιθανότητες για ύπαρξη μικροβιακής ζωής στην επιφάνεια ή στο υπέδαφος του Άρη. Οι υψηλές συγκεντρώσεις αλατιού πιθανότατα εμποδίζουν το νερό από το να γίνει πάγος καθώς η θερμοκρασία στην επιφάνεια του Άρη στην επίμαχη περιοχή φτάνει τους -113 βαθμούς Κελσίου αλλά αυξάνεται στο υπέδαφος.

Οι επιστήμονες καταλήγουν στην ανακοίνωσή τους ότι «αυτές οι περιοχές με νερό είναι ενδιαφέρουσες από βιολογικής άποψης και οι μελλοντικές αποστολές στον Άρη θα πρέπει να επικεντρωθούν σε αυτή την περιοχή».

Αυτή την στιγμή οι επιστήμονες προσπαθούν να εντοπίσουν τα πιο ενδιαφέροντα «βιολογικά» σημεία του πλανήτη Άρη διότι εκεί θα στείλουν τις πρώτες αστροναυτικές αποστολές οι οποίες θα πρέπει να δημιουργήσουν τις υποδομές των πρώτων αποικιών.

Η ακτινοβολία στη Σελήνη είναι 200 φορές μεγαλύτερη από ό,τι στη Γη

Τα αποτελέσματα της πρώτης συγκριτικής μελέτης των επιπέδων της διαστημικής ακτινοβολίας στον πλανήτη μας και τον φυσικό μας δορυφόρο είναι ανησυχητικά, αλλά θα βοηθήσουν στη δημιουργία νέων τεχνολογιών προστασίας των αστροναυτών που ετοιμάζονται να τον επισκεφθούν.

Κινεζική διαστημοσυσκευή που βρίσκεται στην αθέατη πλευρά της Σελήνης μέτρησε τα επίπεδα της διαστημικής ακτινοβολίας στην επιφάνειά της

Είναι διαπιστωμένο ότι η διαστημική ακτινοβολία (είτε προέρχεται από τον 'Ηλιο είτε από άλλες κοσμικές πηγές) είναι εξαιρετικά επικίνδυνη για τον άνθρωπο, αφού διαπερνά το δέρμα και ανάλογα με τα επίπεδά της προκαλεί από πολύ σοβαρές έως και ανεπανόρθωτες ζημιές στον ανθρώπινο οργανισμό. Για αυτό και γίνεται συνεχής προσπάθεια ανάπτυξης τεχνολογιών και συστημάτων που να προστατεύουν τους αστροναύτες, είτε αυτοί βρίσκονται μέσα σε διαστημόπλοια ή διαστημικούς σταθμούς είτε έξω από αυτούς, φορώντας τις στολές τους.

Είναι επίσης γνωστό ότι στα διαστημικά σώματα (πλανήτες, δορυφόροι) που δεν διαθέτουν μαγνητικό πεδίο, τα επίπεδα της διαστημικής ακτινοβολίας είναι ιδιαίτερα υψηλά και φυσικά άκρως επικίνδυνα για τον άνθρωπο. Ένα τέτοιο σώμα είναι και η Σελήνη, αλλά μέχρι σήμερα δεν είχε γίνει κάποια συγκριτική μελέτη των επιπέδων της διαστημικής ακτινοβολίας σε αυτήν με εκείνα της Γης.

Τον Ιανουάριο του 2019 προσεδαφίστηκε στην αθέατη πλευρά της Σελήνης η κινεζική διαστημοσυσκευή Chang’e-4, η οποία διέθετε διάφορα όργανα, ενώ επίσης έφερε μαζί της και ένα αυτόνομο ρομποτικό όχημα εξερεύνησης. Ανάμεσα στα όργανα της διαστημοσυσκευής είναι και το LND (Lunar Neutron and Dosimetry) που κατασκεύασαν Γερμανοί επιστήμονες και κάνει μετρήσεις των επιπέδων ακτινοβολίας όσο διαρκεί η ηλιοφάνεια στην περιοχή στην οποία βρίσκεται. Ομάδα επιστημόνων του Γερμανικού Αεροδιαστημικού Κέντρου συνεργάστηκε με την ομάδα της κινεζικής αποστολής στη Σελήνη για να βρουν στοιχεία για την παρουσία της διαστημικής ακτινοβολίας στον δορυφόρο μας.
Τα επίπεδα

Όπως αναφέρει σε δημοσίευμά της η αγγλόφωνη εφημερίδα του Χονγκ Κονγκ South China Morning Post, τα αποτελέσματα της έρευνας δείχνουν ότι κατά μέσο όρο τα επίπεδα ακτινοβολίας στη Σελήνη είναι 200 φορές υψηλότερα από εκείνα στην επιφάνεια της Γης. Βέβαια, όσο ο άνθρωπος απομακρύνεται από την επιφάνεια της Γης, τόσο περισσότερο αυξάνεται η έκθεσή του στη διαστημική ακτινοβολία. Οι επιβάτες αεροπορικών πτήσεων εκτίθενται σε επίπεδα ακτινοβολίας 5-10 φορές μικρότερα από εκείνα στη Σελήνη, ενώ οι αστροναύτες στον Διεθνή Διαστημικό Σταθμό εκτίθενται σε επίπεδα ακτινοβολίας περίπου 3 φορές μικρότερα.

Τα αποτελέσματα της μελέτης αναμένεται να βοηθήσουν τόσο στην κατασκευή ασφαλέστερων στολών για τους αστροναύτες όσο και υλικών ή τεχνολογιών που θα καταστήσουν ασφαλείς από την ακτινοβολία τις βάσεις που θα δημιουργηθούν στη Σελήνη τα επόμενα χρόνια. Η NASA ετοιμάζεται να στείλει εκεί, έπειτα από μισό αιώνα, και πάλι ανθρώπους.

Η επανδρωμένη αποστολή Artemis είναι προγραμματισμένη να γίνει το 2024 και, σύμφωνα με τον προγραμματισμό της αμερικανικής διαστημικής υπηρεσίας, οι αστροναύτες που θα φτάσουν στη Σελήνη, ανάμεσα στους οποίους θα είναι για πρώτη φορά και μια γυναίκα, θα παραμείνουν εκεί για μια εβδομάδα.

Όπως είναι ευνόητο, θα πρέπει μέχρι τότε να έχει επιτευχθεί η δημιουργία στολών που θα προστατεύουν τους αστροναύτες αποτελεσματικά. Παράλληλα θα πρέπει να αναπτυχθούν και τεχνολογίες αποτελεσματικής εξουδετέρωσης της ακτινοβολίας στα διαστημόπλοια, αφού σχεδιάζονται επανδρωμένες αποστολές στον 'Αρη, στις οποίες οι αστροναύτες θα ταξιδεύουν στο Διάστημα για περίπου 18 μήνες.

Τι είναι το καλό και τι μας επιβάλουν

Ελευθερία του πνεύματος.

Πόσα όνειρα, πόσοι καημοί και πόση απογοήτευση. Χαρά και ελπίδα γεννιούνται μέσα μας για κάτι νέο.

Ποιο είναι όμως αυτό το νέο που όλοι προσδοκούμε να το πιάσουμε, να γίνει χειροπιαστό και που ξαφνικά εξαφανίζεται και πότε ξαναέρχεται και πότε αναπαλαιώνεται και όμως το θεωρούμε νέο. Με αυτό τρεφόμαστε, με αυτό μεγαλώνουμε, με αυτό γαλουχούμαστε και γαλουχούμε και με αυτό πεθαίνουμε. Νέο το ονομάζουμε όμως εμείς και το εμφανίζουμε ως κάτι ριζοσπαστικό στην κοινωνία που θα φέρει την ανάταξη, την ανοικοδόμηση της ανθρώπινης σκέψης και δημιουργίας.

Και όσο το σκεφτόμαστε πιο πολύ μας προκαλεί να το οριοθετήσουμε, πάντα με τα δικά μας μέτρα, τα άνισα, και ίσως δυσανάλογα με τις σκέψεις μας, που κατ’ ανάγκη αλλάζουν παραλλάσσονται μεταβάλλονται, μεταλλάσσονται και στην ουσία πάντα τα ίδια μένουν.

Είναι όμως η ψευδαίσθηση μας, που μας δημιουργεί αυτές τις ανάγκες και αποτελούν εφαλτήριο για νέες ενατενίσεις, νέες αισιοδοξίες, νέες απογοητεύσεις. Ίσως είναι και το ανικανοποίητο του ανθρώπου που τον οδηγεί σε βήματα προόδου ή οπισθοδρόμησης. Γιατί ποια είναι η μία και ποια είναι η άλλη. Με τα μάτια του ο καθένας τα βλέπει όπως θέλει και ανάλογα τα βαπτίζει.

Όταν π.χ. τον πλούτο της γης τον κατέχει μία ασήμαντη μειοψηφία που τζογάρει χρήματα, πτωχεύει λαούς και ανθρώπους και δημιουργεί μια τόσο άνιση και προκλητική πραγματικότητα, περηφανεύεται δε για τα τεράστια τεχνολογικά επιτεύγματα που καθιστούν τον άνθρωπο υποχείριο, δούλο των μηχανημάτων, άβουλο ον, και συνάμα πεινασμένο το μεγάλο τμήμα της παγκόσμιας κοινωνίας, ιδίως των άμοιρων νεοσκλάβων που αυτή η νεοταξική ομάδα δημιουργεί, καταστρέφει δε το φυσικό περιβάλλον και ό,τι έχει ζωή πάνω στη γη, τότε πώς ονομάζεται αυτό;

Εξέλιξη, που καθιστά παντοδύναμους αυτούς τους ολίγιστους σε βάρος των άλλων και προτείνει λύσεις για άλλους πλανήτες, αποτελεί ουσιαστικά μια μεγάλη οπισθοδρόμηση, στο χάος και μόνο.

Και όμως επιχαίρουν και επιβάλουν τους δικούς τους όρους μέσω των υποτιθέμενων ταγών που έχουν στα διάφορα κράτη να τους εξυπηρετούν και να παίζουν τα δικά τους παιχνίδια, με ελεγχόμενα ΜΜΕ και ελεγχόμενη την ζωή μας όλη, μέσω διαδικτύου και πολλών άλλων σύγχρονων μέσων παρακολούθησης.

Σκοπός τους η υποταγή κάθε νέου τολμητία, που θα επιχειρήσει να βγει από τη σπηλιά του Πλάτωνος σε αναζήτηση της αλήθειας. Και θα αναγκασθεί να επιστρέψει σ’ αυτήν ως την μόνη αληθινή. Κι όμως ο άνθρωπος από τη φύση του προσπαθεί όσα εμπόδια και αν του βάλουν να αποτινάξει τον όποιο ζυγό προσπαθούν να του επιβάλουν.

Να βρει το δικό του νέο, το δικό του όνειρο και να συνεχίσει. Μακριά από τις σειρήνες που ολημερίς και ολοβραδίς του τραγουδούν για να τον σαγηνεύσουν πείθοντας, ότι είναι κι αυτός ένα μέρος του κραταιού κόσμου που κυριαρχεί, ενώ στην πραγματικότητα είναι ένας ανύπαρκτος πιστός δούλος τους χωρίς σκέψη, χωρίς ενέργεια. Αποστεωμένος. Ότι όλα αυτά είναι φούσκα μεγάλη και τίποτα δεν μένει.

Ακόμη και ο κορωνοϊός, αποτέλεσμα της διαρκούς καταστροφής του φυσικού περιβάλλοντος, από τους ίδιους ολίγιστους ολιγάρχες, βρίσκουν την ευκαιρία να μας το πλασάρουν ως ένα τυχαίο συμβάν που επαναλαμβάνεται κάθε τόσα χρόνια. Προς τούτο διαθέτουν μια στρατιά, υποτίθεται επιστημόνων, υποτίθεται πνευματικών ανθρώπων που αντί ενός πλουσιότατου μεροκάματου ξεπουλούν την πραμάτειά τους. Καλά αμειβόμενοι και μας παρουσιάζουν ως μεγάλο επίτευγμα το εμβόλιο που παρασκευάζεται και θα πλουτίσει πιο πολύ τους υποτιθέμενους φιλάνθρωπους, που ξοδεύουν την ζωή τους για μας.

Είναι τα ίδια πρόσωπα με τις αμέτρητες εταιρείες of shore για να μην τους βρίσκει κανείς και τους ελέγξει -λέμε τώρα- εξακολουθούν να βιαιοπραγούν σε βάρος της φύσης και της ίδιας της ζωής. Αναιδείς και θρασείς θεωρούν ότι κυρίευσαν όλα τα μήκη και τα πλάτη της γης, αφεντικά των υποτιθέμενων αφεντικών και πάει λέγοντας.

Ο άνθρωπος, ο ελεύθερος όμως, πάντα θα προσπαθεί, θα κυνηγά την έξοδο από την σπηλιά με κάθε τίμημα.

'Αλλοι θα τον λένε τρελό, άλλοι αντιδραστικό, άλλοι τρομοκράτη και θα προσπαθήσουν να τον ελέγξουν με κάθε «σωφρονιστικό μέσο».

Πάντα όμως θα ξεφεύγει και το ελεύθερο πνεύμα διαχέεται, μεταφέρεται και η γνώση δεν τιθασεύεται. Αυτή είναι η μοίρα του ανθρώπινου πνεύματος. Να παλεύει για το νέο, για το υγιές και να το μεταφέρει και έξω από τη σπηλιά. Οι δυνάστες μας αυτό φοβούνται, παίρνουν μέτρα απάνθρωπα αλλά στο τέλος λυγίζουν. Το πνεύμα δεν μπορούν να το ελέγξουν και πάντα βγαίνει νικητής σε βάρος της ύλης.

B. d' Holbach: ο αυλοκόλακας και η ουσία του

Baron d' Holbach: 1723-1789

Ο άνθρωπος της αυλής χτες και σήμερα

§1: Αχ, αυτός ο αυλοκόλακας! Εξακολουθούν άραγε ακόμη και σήμερα να υπάρχουν άνθρωποι που στηρίζουν τη δύναμη και την αξία της ύπαρξής τους στην αυλοκολακεία, όταν και οι πιο ενδεείς περιοχές της ανθρώπινης ύπαρξης παρουσιάζονται πολύ πλούσιες σε καλλιέργεια και γενική πρόοδο; Κι όμως! Όλη η σχηματοποίηση της προόδου σε ποσοτικά μεγέθη δεν συνιστά ευφορία της ζωής, αλλά παρακμή, εκφυλισμό της σε μια κατάσταση μηδενιστικού ολέθρου, χωρίς δυνατότητες ενός αντίρροπου κινήματος, που να ανταποκρίνεται στην αληθινή τιμή της ανθρώπινης αξίας. Κυρίαρχη παντού είναι η «αξία» του ανθρώπου της αυλής. Θα επιχειρήσουμε να απεικονίσουμε αυτόν τον τύπο ανθρώπου με βάση κάποιες θεμελιώδεις υποτυπώσεις που παρουσιάζει ο Χόλμπαχ στο δοκίμιό του: η τέχνη της κοινωνικής αναρρίχησης. Το ερώτημα που αναφύεται ευθύς εξαρχής είναι: γιατί μας ενδιαφέρει μια τέτοια απεικόνιση; Επειδή η πολιτική εξουσία και πιο ειδικά εκείνη της ελλαδικής πολιτείας βρίθει από τέτοιους ανθρώπους. Αυτές οι κατηγορίες ανθρώπων απηχούν τις αγελαίες ορδές των εντελώς-παντελώς ανυπόληπτων και ανίκανων ανθρώπων, κατά Νίτσε, που συνασπίζονται όλοι μαζί για να καταπνίξουν όποιους και ό,τι τους υπερβαίνει σε ποιότητα, σε δημιουργία, σε ικανότητα σε δύναμη, σε προοπτική.

§2: Αν κανείς ψάξει για την ποιότητα, για την αρετή των αυλοκολάκων της κοινωνικής αναρρίχησης μέσω εξουσίας, συναντά από τη μια άκρη ως την άλλη: μικροπόνηρους ή μεγαλοπόνηρους με βάση το βαθμό ιδιοτέλειας (Αριστοτέλης), κενόδοξους δημαγωγούς, πάμπτωχους κατά το πνεύμα, αλλά υπερπλούσιους στη συκοφαντία και την εργολαβία της παράνομης συναλλαγής, αδίστακτους αμοραλιστές και αληθινούς παρίες, πρόθυμους για δουλική υπηρέτηση αλλότριων και σκοτεινών σκοπών. Πόσα τέτοια ανάλγητα απολιθώματα αυλοκολάκων δεν εμφανίζονται μεταμφιεσμένα στο κοινωνικο-πολιτικό προσκήνιο, γονατιστοί πάντα μπροστά στον εκάστοτε μονάρχη τους; Σύμφωνα με τον Χόλπμαχ, ο άνθρωπος της αυλής είναι αμφίβιο ζώο, έμπλεο αντιφάσεων. Τι συμβαίνει στ’ αλήθεια; Πρόκειται για μια ζωώδη κατάσταση ανθρώπων που παρουσιάζονται με διαφορετικά πρόσωπα.

§3: Βλέπουμε τον αυλικό να εμφανίζει θυμικές μεταβολές και ανάλογες συμπεριφορές. Απέναντι σε κοινούς πολίτες που δεν αισθάνονται την ανάγκη του περιβάλλοντος της αυλής, ο αυλικός συμπεριφέρεται αλαζονικά. Απέναντι όμως στον ηγεμόνα δουλικά. Ό,τι συμβαίνει ακριβώς με τους τρέχοντες γελωτοποιούς της πολιτικής διαχείρισης. Εντός της Ελλάδας καταλύουν αλαζονικά το προσδιορισμένο ιστορικά-Είναι της χώρας: τα σύνορα, τη νομιμότητα τού να είναι κανείς Έλληνας πολίτης, τη συνοχή της κοινωνίας, την αξιοπρέπεια ενός αυτόχθονος λαού κ.λπ. και στις αυλές των έξω ηγεμόνων της κερδοσκοπίας και της πολιτικής βαρβαρότητας είναι οι πιο θλιβεροί επαίτες. Αυτά τα ζώα της αυλής είναι, κατά τον Χόλμπαχ, αποκρουστικά φιλάργυρα –καλή ώρα τα σαρκοφάγα του εδώ βουλευτηρίου– και αχόρταγα άπληστα. Στο σημερινό σύστημα της πολιτικής αντιπροσώπευσης υπάρχει έστω και ένας από τους αυλικούς του, που να μη συγκεντρώνει αυτά τα γνωρίσματα; Αλλά πώς ανθούν και συνεχώς πολλαπλασιάζονται τέτοια σπάνιου είδους ζώα; Φροντίζει ο εκάστοτε πολιτικός άρχοντας και όλο το θεσμικό επιτελείο να τα εξυπηρετούν με πάσα ενδελέχεια. Γιατί; Επειδή χωρίς αυτά δεν μπορεί να υπάρχει ούτε άρχοντας ούτε εξουσία.

§4: Ολόκληρο το κράτος δεν μπορεί να υπάρχει χωρίς τέτοια «χιλιοκέφαλα τέρατα» (Καστοριάδης). Έχει ανάγκη από στρατιές αυλικών, γιατί μόνο αυτοί μπορούν να κάνουν τη φωνή της συνείδησης και της λογικής να σιγά μέσα τους, έτσι ώστε να ανταποδίδουν την «ευγνωμοσύνη» των πολιτικών τους αφεντικών προς το πρόσωπό τους με φιλοφροσύνες, με τυφλή υποταγή στα κελεύσματά τους, με κολακείες και μικροπρέπειες. Αυτοί μόνο καταφέρνουν να αποστασιοποιούνται από τον εαυτό του ανθρώπου και την πλειονότητα των ανθρώπων, προκειμένου να διατηρήσουν την «αξία» της αυλοκολακείας. Ο αυλοκόλακας δεν είναι απλώς ένα άδειο κέλυφος, χωρίς την παραμικρή αξία, αλλά και οντολογικά ένα τίποτα. Από τη φύση του ο άνθρωπος είναι μπολιασμένος με αυτοσεβασμό, με στοιχειώδη αιδώ, με αξιοπρέπεια, ε ευαισθησία και καλαισθησία. Σχεδόν πάντοτε η ψυχή του εξανίσταται, όταν κάποιος ή κάτι πάει να ταπεινώσει μια τέτοια φύση. Γιατί η ψυχή του αυλικού δεν εξανίσταται, τη στιγμή που καθημερινά εξευτελίζεται; Επειδή έχει υποστεί ειδική εκπαίδευση, για να δαμάζει ή να προλαμβάνει τέτοιες αντιδράσεις της ψυχής του. Μάχες ολόκληρες διεξάγει για να γίνει αυλικός, απαράμιλλο «ηρωισμό» επιδεικνύει για να αναισθητοποιείται, για να φτάνει, καταπώς σημειώνει ο Χόλμπαχ, «στο απαιτούμενο σημείο αναισθησίας που τον οδηγεί στην εξουσία».

§5: Το «γένος» των αυλικών έτσι αποδεικνύεται «ανώτερο» από κάθε φιλόσοφο και σκεπτόμενο άνθρωπο. Ουδείς από τις δύο τελευταίες κατηγορίες μπόρεσε ποτέ να υπερνικήσει τον αυτοσεβασμό του, να συντρίψει την ευαισθησία της ανθρώπινης φύσης του, να κατατροπώσει τα συναισθήματά του. Μόνο ο αυλικός το κατορθώνει αυτό. Αυτός εδώ «είναι όπως το λιωμένο κερί, έτοιμο να πάρει όποιο σχήμα του δώσουν» (Χόλμπαχ). Και όταν ένα τέτοιο «γένος» αυλικών ‒θλιβερών δουλοφρόνων‒ κυβερνά μια χώρα, τότε όχι μόνο την εκχωρεί, με το σχήμα του εθνικού μειοδότη, στα συμφέροντα των ξένων αφεντικών του, αλλά το θεωρεί και τιμή να καταδεικνύεται ως τέτοιος μειοδότης. Έτσι εξηγείται καλύτερα και κάθε «αγέρωχη» δήλωση, εκ μέρους των εκάστοτε αχυρανθρώπων της αυλικής πελατείας, για την αναγκαιότητα να καταλύεται η υποστασιακή ύπαρξη ενός ολόκληρου έθνους-πολιτείας. Πώς θα μπορούσε να συμβαίνει το αντίθετο, όταν «ένας καλός αυλικός είναι τόσο απορροφημένος στην ιδέα του καθήκοντός του, ώστε συχνά να κομπάζει ότι κάνει πράγματα, τα οποία δεν θα ανεχόταν ποτέ ένας έντιμος υπηρέτης» (Χόλπμαχ). Τι μας θυμίζουν αυτά τα λόγια του Χόλμπαχ; Τα λόγια των εγχώριων αυλοκολάκων προς τους ξένους Φύρερ τους: «εμείς μπορούμε να επιβάλουμε τα πιο απάνθρωπα νομοθετήματα, αρκεί να μας επιτρέπετε να σας υπηρετούμε τυφλά». Ένα πολιτικό πρόταγμα με μετασχηματιστικές αξιώσεις της πολιτικής και της συνείδησής της δεν μπορεί, σε καμιά περίπτωση, να προκύψει από τους παντοειδείς αυλοκόλακες.

ΠΛΑΤΩΝ: Πολιτεία (421d-424c)

[421d] Τοὺς ἄλλους αὖ δημιουργοὺς σκόπει εἰ τάδε διαφθείρει, ὥστε καὶ κακοὺς γίγνεσθαι.Τὰ ποῖα δὴ ταῦτα;
Πλοῦτος, ἦν δ᾽ ἐγώ, καὶ πενία.
Πῶς δή;
Ὧδε. πλουτήσας χυτρεὺς δοκεῖ σοι ἔτ᾽ ἐθελήσειν ἐπιμελεῖσθαι τῆς τέχνης;
Οὐδαμῶς, ἔφη.
Ἀργὸς δὲ καὶ ἀμελὴς γενήσεται μᾶλλον αὐτὸς αὑτοῦ;
Πολύ γε.
Οὐκοῦν κακίων χυτρεὺς γίγνεται;
Καὶ τοῦτο, ἔφη, πολύ.
Καὶ μὴν καὶ ὄργανά γε μὴ ἔχων παρέχεσθαι ὑπὸ πενίας ἤ τι ἄλλο τῶν εἰς τὴν τέχνην τά τε ἔργα πονηρότερα [421e] ἐργάσεται καὶ τοὺς ὑεῖς ἢ ἄλλους οὓς ἂν διδάσκῃ χείρους δημιουργοὺς διδάξεται.
Πῶς δ᾽ οὔ;
Ὑπ᾽ ἀμφοτέρων δή, πενίας τε καὶ πλούτου, χείρω μὲν τὰ τῶν τεχνῶν ἔργα, χείρους δὲ αὐτοί.
Φαίνεται.
Ἕτερα δή, ὡς ἔοικε, τοῖς φύλαξιν ηὑρήκαμεν, ἃ παντὶ τρόπῳ φυλακτέον ὅπως μήποτε αὐτοὺς λήσει εἰς τὴν πόλιν παραδύντα.
Τὰ ποῖα ταῦτα;
[422a] Πλοῦτός τε, ἦν δ᾽ ἐγώ, καὶ πενία· ὡς τοῦ μὲν τρυφὴν καὶ ἀργίαν καὶ νεωτερισμὸν ἐμποιοῦντος, τῆς δὲ ἀνελευθερίαν καὶ κακοεργίαν πρὸς τῷ νεωτερισμῷ.
Πάνυ μὲν οὖν, ἔφη. τόδε μέντοι, ὦ Σώκρατες, σκόπει, πῶς ἡμῖν ἡ πόλις οἵα τ᾽ ἔσται πολεμεῖν, ἐπειδὰν χρήματα μὴ κεκτημένη ᾖ, ἄλλως τε κἂν πρὸς μεγάλην τε καὶ πλουσίαν ἀναγκασθῇ πολεμεῖν.
Δῆλον, ἦν δ᾽ ἐγώ, ὅτι πρὸς μὲν μίαν χαλεπώτερον, [422b] πρὸς δὲ δύο τοιαύτας ῥᾷον.
Πῶς εἶπες; ἦ δ᾽ ὅς.
Πρῶτον μέν που, εἶπον, ἐὰν δέῃ μάχεσθαι, ἆρα οὐ πλουσίοις ἀνδράσι μαχοῦνται αὐτοὶ ὄντες πολέμου ἀθληταί;
Ναὶ τοῦτό γε, ἔφη.
Τί οὖν, ἦν δ᾽ ἐγώ, ὦ Ἀδείμαντε; εἷς πύκτης ὡς οἷόν τε κάλλιστα ἐπὶ τοῦτο παρεσκευασμένος δυοῖν μὴ πύκταιν, πλουσίοιν δὲ καὶ πιόνοιν, οὐκ ἂν δοκεῖ σοι ῥᾳδίως μάχεσθαι;
Οὐκ ἂν ἴσως, ἔφη, ἅμα γε.
Οὐδ᾽ εἰ ἐξείη, ἦν δ᾽ ἐγώ, ὑποφεύγοντι τὸν πρότερον ἀεὶ [422c] προσφερόμενον ἀναστρέφοντα κρούειν, καὶ τοῦτο ποιοῖ πολλάκις ἐν ἡλίῳ τε καὶ πνίγει; ἆρά γε οὐ καὶ πλείους χειρώσαιτ᾽ ἂν τοιούτους ὁ τοιοῦτος;
Ἀμέλει, ἔφη, οὐδὲν ἂν γένοιτο θαυμαστόν.
Ἀλλ᾽ οὐκ οἴει πυκτικῆς πλέον μετέχειν τοὺς πλουσίους ἐπιστήμῃ τε καὶ ἐμπειρίᾳ ἢ πολεμικῆς;
Ἔγωγ᾽, ἔφη.
Ῥᾳδίως ἄρα ἡμῖν οἱ ἀθληταὶ ἐκ τῶν εἰκότων διπλασίοις τε καὶ τριπλασίοις αὑτῶν μαχοῦνται.
Συγχωρήσομαί σοι, ἔφη· δοκεῖς γάρ μοι ὀρθῶς λέγειν.
[422d] Τί δ᾽ ἂν πρεσβείαν πέμψαντες εἰς τὴν ἑτέραν πόλιν τἀληθῆ εἴπωσιν, ὅτι «Ἡμεῖς μὲν οὐδὲν χρυσίῳ οὐδ᾽ ἀργυρίῳ χρώμεθα, οὐδ᾽ ἡμῖν θέμις, ὑμῖν δέ· συμπολεμήσαντες οὖν μεθ᾽ ἡμῶν ἔχετε τὰ τῶν ἑτέρων;» οἴει τινὰς ἀκούσαντας ταῦτα αἱρήσεσθαι κυσὶ πολεμεῖν στερεοῖς τε καὶ ἰσχνοῖς μᾶλλον ἢ μετὰ κυνῶν προβάτοις πίοσί τε καὶ ἁπαλοῖς;
Οὔ μοι δοκεῖ. ἀλλ᾽ ἐὰν εἰς μίαν, ἔφη, πόλιν [422e] συναθροισθῇ τὰ τῶν ἄλλων χρήματα, ὅρα μὴ κίνδυνον φέρῃ τῇ μὴ πλουτούσῃ.
Εὐδαίμων εἶ, ἦν δ᾽ ἐγώ, ὅτι οἴει ἄξιον εἶναι ἄλλην τινὰ προσειπεῖν πόλιν ἢ τὴν τοιαύτην οἵαν ἡμεῖς κατεσκευάζομεν.
Ἀλλὰ τί μήν; ἔφη.
Μειζόνως, ἦν δ᾽ ἐγώ, χρὴ προσαγορεύειν τὰς ἄλλας· ἑκάστη γὰρ αὐτῶν πόλεις εἰσὶ πάμπολλαι ἀλλ᾽ οὐ πόλις, τὸ τῶν παιζόντων. δύο μέν, κἂν ὁτιοῦν ᾖ, πολεμία [423a] ἀλλήλαις, ἡ μὲν πενήτων, ἡ δὲ πλουσίων· τούτων δ᾽ ἐν ἑκατέρᾳ πάνυ πολλαί, αἷς ἐὰν μὲν ὡς μιᾷ προσφέρῃ, παντὸς ἂν ἁμάρτοις, ἐὰν δὲ ὡς πολλαῖς, διδοὺς τὰ τῶν ἑτέρων τοῖς ἑτέροις χρήματά τε καὶ δυνάμεις ἢ καὶ αὐτούς, συμμάχοις μὲν ἀεὶ πολλοῖς χρήσῃ, πολεμίοις δ᾽ ὀλίγοις. καὶ ἕως ἂν ἡ πόλις σοι οἰκῇ σωφρόνως ὡς ἄρτι ἐτάχθη, μεγίστη ἔσται, οὐ τῷ εὐδοκιμεῖν λέγω, ἀλλ᾽ ὡς ἀληθῶς μεγίστη, καὶ ἐὰν μόνον ᾖ χιλίων τῶν προπολεμούντων· οὕτω γὰρ μεγάλην πόλιν μίαν οὐ ῥᾳδίως οὔτε ἐν Ἕλλησιν οὔτε ἐν βαρβάροις [423b] εὑρήσεις, δοκούσας δὲ πολλὰς καὶ πολλαπλασίας τῆς τηλικαύτης. ἢ ἄλλως οἴει;
Οὐ μὰ τὸν Δί᾽, ἔφη.
Οὐκοῦν, ἦν δ᾽ ἐγώ, οὗτος ἂν εἴη καὶ κάλλιστος ὅρος τοῖς ἡμετέροις ἄρχουσιν, ὅσην δεῖ τὸ μέγεθος τὴν πόλιν ποιεῖσθαι καὶ ἡλίκῃ οὔσῃ ὅσην χώραν ἀφορισαμένους τὴν ἄλλην χαίρειν ἐᾶν.
Τίς, ἔφη, ὅρος;
Οἶμαι μέν, ἦν δ᾽ ἐγώ, τόνδε· μέχρι οὗ ἂν ἐθέλῃ αὐξομένη εἶναι μία, μέχρι τούτου αὔξειν, πέρα δὲ μή.
[423c] Καὶ καλῶς γ᾽, ἔφη.
Οὐκοῦν καὶ τοῦτο αὖ ἄλλο πρόσταγμα τοῖς φύλαξι προστάξομεν, φυλάττειν παντὶ τρόπῳ ὅπως μήτε σμικρὰ ἡ πόλις ἔσται μήτε μεγάλη δοκοῦσα, ἀλλά τις ἱκανὴ καὶ μία.
Καὶ φαῦλόν γ᾽, ἔφη, ἴσως αὐτοῖς προστάξομεν.
Καὶ τούτου γε, ἦν δ᾽ ἐγώ, ἔτι φαυλότερον τόδε, οὗ καὶ ἐν τῷ πρόσθεν ἐπεμνήσθημεν λέγοντες ὡς δέοι, ἐάντε τῶν φυλάκων τις φαῦλος ἔκγονος γένηται, εἰς τοὺς ἄλλους [423d] αὐτὸν ἀποπέμπεσθαι, ἐάντ᾽ ἐκ τῶν ἄλλων σπουδαῖος, εἰς τοὺς φύλακας. τοῦτο δ᾽ ἐβούλετο δηλοῦν ὅτι καὶ τοὺς ἄλλους πολίτας, πρὸς ὅ τις πέφυκεν, πρὸς τοῦτο ἕνα πρὸς ἓν ἕκαστον ἔργον δεῖ κομίζειν, ὅπως ἂν ἓν τὸ αὑτοῦ ἐπιτηδεύων ἕκαστος μὴ πολλοὶ ἀλλ᾽ εἷς γίγνηται, καὶ οὕτω δὴ σύμπασα ἡ πόλις μία φύηται ἀλλὰ μὴ πολλαί.
Ἔστι γάρ, ἔφη, τοῦτο ἐκείνου σμικρότερον.
Οὔτοι, ἦν δ᾽ ἐγώ, ὦ ἀγαθὲ Ἀδείμαντε, ὡς δόξειεν ἄν τις, ταῦτα πολλὰ καὶ μεγάλα αὐτοῖς προστάττομεν ἀλλὰ [423e] πάντα φαῦλα, ἐὰν τὸ λεγόμενον ἓν μέγα φυλάττωσι, μᾶλλον δ᾽ ἀντὶ μεγάλου ἱκανόν.
Τί τοῦτο; ἔφη.
Τὴν παιδείαν, ἦν δ᾽ ἐγώ, καὶ τροφήν· ἐὰν γὰρ εὖ παιδευόμενοι μέτριοι ἄνδρες γίγνωνται, πάντα ταῦτα ῥᾳδίως διόψονται, καὶ ἄλλα γε ὅσα νῦν ἡμεῖς παραλείπομεν, τήν τε τῶν γυναικῶν κτῆσιν καὶ γάμων καὶ παιδοποιίας, ὅτι [424a] δεῖ ταῦτα κατὰ τὴν παροιμίαν πάντα ὅτι μάλιστα κοινὰ τὰ φίλων ποιεῖσθαι.
Ὀρθότατα γάρ, ἔφη, γίγνοιτ᾽ ἄν.
Καὶ μήν, εἶπον, πολιτεία ἐάνπερ ἅπαξ ὁρμήσῃ εὖ, ἔρχεται ὥσπερ κύκλος αὐξανομένη· τροφὴ γὰρ καὶ παίδευσις χρηστὴ σῳζομένη φύσεις ἀγαθὰς ἐμποιεῖ, καὶ αὖ φύσεις χρησταὶ τοιαύτης παιδείας ἀντιλαμβανόμεναι ἔτι βελτίους τῶν προτέρων φύονται, εἴς τε τἆλλα καὶ εἰς τὸ [424b] γεννᾶν, ὥσπερ καὶ ἐν τοῖς ἄλλοις ζῴοις.
Εἰκός γ᾽, ἔφη.
Ὡς τοίνυν διὰ βραχέων εἰπεῖν, τούτου ἀνθεκτέον τοῖς ἐπιμεληταῖς τῆς πόλεως, ὅπως ἂν αὐτοὺς μὴ λάθῃ διαφθαρὲν ἀλλὰ παρὰ πάντα αὐτὸ φυλάττωσι, τὸ μὴ νεωτερίζειν περὶ γυμναστικήν τε καὶ μουσικὴν παρὰ τὴν τάξιν, ἀλλ᾽ ὡς οἷόν τε μάλιστα φυλάττειν, φοβουμένους ὅταν τις λέγῃ ὡς τὴν
ἀοιδὴν μᾶλλον ἐπιφρονέουσ᾽ ἄνθρωποι,
ἥτις ἀειδόντεσσι νεωτάτη ἀμφιπέληται,
[424c] μὴ πολλάκις τὸν ποιητήν τις οἴηται λέγειν οὐκ ᾄσματα νέα ἀλλὰ τρόπον ᾠδῆς νέον, καὶ τοῦτο ἐπαινῇ. δεῖ δ᾽ οὔτ᾽ ἐπαινεῖν τὸ τοιοῦτον οὔτε ὑπολαμβάνειν. εἶδος γὰρ καινὸν μουσικῆς μεταβάλλειν εὐλαβητέον ὡς ἐν ὅλῳ κινδυνεύοντα· οὐδαμοῦ γὰρ κινοῦνται μουσικῆς τρόποι ἄνευ πολιτικῶν νόμων τῶν μεγίστων, ὥς φησί τε Δάμων καὶ ἐγὼ πείθομαι.
Καὶ ἐμὲ τοίνυν, ἔφη ὁ Ἀδείμαντος, θὲς τῶν πεπεισμένων.

***

[421d] Σκέψου αν και τους άλλους πάλι τεχνίτες δεν τους χαλούν αυτά που θα σου πω, ώστε να γίνονται κακοί στη δουλειά τους.
Ποιά αυτά;
Τα πλούτη κι η φτώχεια.
Πώς τάχα;
Να πώς· αν γίνει πλούσιος ένας αγγειοπλάστης, έχεις την ιδέα πως θα ενδιαφέρεται πια για την τέχνη του;
Καθόλου.
Δε θα γίνεται λοιπόν από μέρα σε μέρα πιο ακαμάτης και τεμπέλης;
Και πολύ μάλιστα.
Δεν γίνεται έτσι λοιπόν χειρότερος στη δουλειά του;
Και πολύ χειρότερος βέβαια.
Κι αν πάλι εξαιτίας της φτώχειας του δεν είναι σε θέση να προμηθεύεται τα εργαλεία ή ό,τι άλλο του χρειάζεται για την τέχνη του, και η δουλειά του βέβαια [421e] θα βγαίνει χειρότερη και τους γιους του ή άλλους, που θα μάθαιναν κοντά του την τέχνη, θα τους έβγαζε χειρότερους τεχνίτες.
Πώς όχι;
Κι απ᾽ τα δύο λοιπόν, κι από τη φτώχεια κι από τα πλούτη, και τα έργα της τέχνης γίνονται χειρότερα και αυτοί οι ίδιοι.
Έτσι φαίνεται.
Ώστε να που βρήκαμε και δυο άλλα πράγματα που με κάθε τρόπο πρέπει να τα προσέξουν οι φύλακές μας, μήπως τρυπώσουν μέσα στην πόλη από πουθενά, χωρίς να το πάρουν είδηση.
Ποιά δηλαδή;
[422a] Ο πλούτος και η φτώχεια, επειδή εκείνος γεννά την ηδυπάθεια και την οκνηρία και τις διάφορες ανατροπές, και η φτώχεια πάλι, εκτός από τη διάθεση για ανατροπές, την ταπείνωση του ηθικού και κάθε προστυχιά.
Πολύ καλά· σκέψου όμως κι αυτό, Σωκράτη, πώς θα είναι σε θέση η πόλη μας, αφού δε θα έχει χρήματα, να κάμει πόλεμο, και μάλιστα αν αναγκαστεί να πολεμήσει με καμιά μεγάλη και πλούσια πόλη.
Είναι ολοφάνερο πως με μια πόλη το πράγμα θα ήταν δυσκολότερο, [422b] με δυο όμως τέτοιες μαζί είναι ευκολότερο.
Πώς είπες;
Πρώτα πρώτα, βέβαια, αν παρουσιαστεί ανάγκη να κάμουν πόλεμο, δε θα έχουν να τον κάμουν με πλούσιους ανθρώπους αυτοί που θα είναι πρωταθλητές στον πόλεμο;
Αυτό μάλιστα.
Τί λοιπόν, Αδείμαντε; ένας πυγμάχος, γυμνασμένος όσο γίνεται καλύτερα σ᾽ αυτή τη δουλειά, δε σου φαίνεται πως θα τα έβγαζε πέρα με δυο όχι πυγμάχους αλλά πλούσιους και κοιλαράδες αντιπάλους;
Δεν το πιστεύω, ίσως, τόσο εύκολα και με τους δυο μαζί.
Ούτε αν είχε την ικανότητα να υποχωρεί μπρος σ᾽ εκείνον που θα ορμούσε πρώτος [422c] κάθε φορά καταπάνω του και να γυρίζει έπειτα να τον αρχίζει στις γροθιές, και να το έκανε το ίδιο πολλές φορές μες στον ήλιο και την κουφόβραση; Δε θα μπορούσε άραγε να καταφέρει και περισσότερους τέτοιους ένας τέτοιος;
Έτσι μάλιστα, δε θα ᾽ταν και πολύ παράδοξο το πράγμα.
Μα δε θα πιστεύεις βέβαια πως οι πλούσιοι θα έχουν περισσότερη τέχνη και γύμναση στην πυγμαχία παρά στον πόλεμο.
Και βέβαια όχι.
Ώστε, καθώς βγαίνει φυσικά το συμπέρασμα, πολύ εύκολα οι δικοί μας οι αθλητές θα τα έβγαζαν πέρα και με διπλάσιους και με τριπλάσιους ακόμα.
Θα συμφωνήσω μαζί σου, γιατί μου φαίνεται πως έχεις δίκιο.
[422d] Τί δε; αν στείλουν πρεσβεία σε μιαν άλλη πόλη και τους πουν αυτό που θα᾽ ναι κι η αλήθεια: πως εμείς δε μεταχειριζόμαστε ούτε χρυσάφι ούτε ασήμι, ούτε μας είναι συχωρεμένο να ᾽χουμε· σε σας όμως δεν απαγορεύεται· βοηθήσετέ μας λοιπόν στον πόλεμο και κρατήσετε εσείς τα υπάρχοντα των άλλων· έχεις την ιδέα πως όποιοι τ᾽ ακούσουν θα το ᾽χουν καλύτερα να πάνε ενάντια σε σκυλιά λιγνά μα στεριοδεμένα, ή μαζί μ᾽ αυτά τα σκυλιά ενάντια σε πρόβατα παχιά και τρυφερά;
Δε μου φαίνεται· αν όμως μαζευτούν σε μια πόλη [422e] τα χρήματα των άλλων, κοίταξε μήπως γίνει επικίνδυνη σε κείνη που δεν έχει πλούτη.
Μακάριος είσαι, αφού φαντάζεσαι πως αξίζει να ονομάσει κανείς πόλη άλλη καμιά εκτός από την τέτοια, καθώς την κατασκευάζομε εμείς.
Μα τότε πώς;
Πρέπει να βρούμε κανένα μεγαλύτερο όνομα για τις άλλες· γιατί η καθεμιά τους είναι πάμπολλες πόλεις κι όχι μια πόλη, όπως στο γνωστό παιγνίδι. Δυο τουλάχιστο, οπωσδήποτε και να ᾽ναι, η μια σε πόλεμο [423a] με την άλλη: η μια των φτωχών η άλλη των πλουσίων· και σε καθεμιά τους πάλι μέσα άλλες πολλές, που αν τους φέρνεσαι σαν να ήταν μια, τότε θα χάσεις το παν, αν όμως σαν να ήταν πολλές και δίνεις τούτων τα υπάρχοντα και τη δύναμη ή κι αυτούς τους ίδιους στους άλλους, θα ᾽χεις πάντα σύμμαχους πολλούς κι εχθρούς ολίγους. Και όσον καιρό η πόλη η δική μας θα σου κυβερνιέται με τη σωφροσύνη, όπως πρωτύτερα την ορίσαμε, θα είναι η πιο μεγάλη απ᾽ όλες, και μεγάλη λέγω όχι σύμφωνα με την κοινή αντίληψη, αλλά πραγματικά μεγάλη, κι αν χίλιους μονάχα πολεμιστές έχει να την υπερασπίζονται· γιατί μιαν έτσι μεγάλη πόλη δε θα βρεις εύκολα ούτ᾽ ανάμεσα στους Έλληνες ούτ᾽ ανάμεσα στους βαρβάρους, [423b] πολλές όμως που περνούν για τέτοιες και πολλές φορές ακόμη μεγαλύτερες από την τέτοια τη δική μας. Ή μήπως έχεις διαφορετική ιδέα;
Όχι, μά την αλήθεια.
Ώστε λοιπόν αυτό θα ήταν για τους δικούς μας τους άρχοντες το καλύτερο όριο, που επάνω του να κανονίζουν πόσο μεγάλη πρέπει να κάνουν την πόλη τους και σύμφωνα μ᾽ αυτό της το μέγεθος να της χωρίζουν όσον τόπο της χρειάζεται, κι ούτε να γυρίζουν να δουν άλλον παραπάνω.
Και ποιό είναι αυτό το όριο;
Το ακόλουθο, κατά την ιδέα μου: να την κάνουν να μεγαλώνει ως εκεί που μεγαλώνοντας να θέλει να μένει μία, παραπέρα όμως όχι.
[423c] Και καλά θα κάνουν.
Ώστε λοιπόν κι αυτή την άλλη προσταγή θα δώσομε στους άρχοντες, να φυλάγουν με κάθε τρόπο να μην είναι μήτε μικρή μήτε μεγάλη φαινομενικά, αλλά αρκετή και μια.
Και δε θα είναι ίσως πολύ δύσκολη η προσταγή που θα τους δώσομε.
Κι ακόμη ευκολότερη απ᾽ αυτήν ετούτ᾽ η άλλη, που την αναφέραμε και πριν, εκεί που λέγαμε πως πρέπει, αν κανενός από τους φύλακες το παιδί γεννηθεί έκφυλο, να ξαποστέλλεται [423d] στις άλλες τάξεις, κι αν πάλι απ᾽ τους άλλους γεννηθεί κανένα που ν᾽ αξίζει, να κατατάσσεται στους φύλακες· κι αυτό ήθελε να δηλώσει πως πρέπει και τους άλλους πολίτες να τοποθετούμε καθένα τους σ᾽ εκείνη τη μια δουλειά που είναι προορισμένος από τη φύση του, και αυτή τη μια να εξασκεί πάντα, για μη γίνεται ο ένας πολλοί, αλλά να μένει ένας, κι έτσι κι ολόκληρη η πόλη να διατηρεί τη φυσική της ενότητα και να μη χωρίζεται σε πολλές.
Μα είναι βέβαια αυτή η προσταγή μικρότερη από την άλλη.
Κι αλήθεια, καλέ μου Αδείμαντε, δεν είναι, καθώς θα φαντάζονταν κανείς, πολλά και μεγάλα αυτά που τους προστάζομε, αλλά [423e] όλ᾽ ασήμαντα, φτάνει να φυλάγουν το ένα που το λέμε μεγάλο, ή καλύτερο αρκετό αντίς μεγάλο.
Και ποιό είναι αυτό;
Η εκπαίδευση και η ανατροφή· γιατί αν με την καλή εκπαίδευση γίνουν άνθρωποι μετρημένοι, όλ᾽ αυτά θα τα διακρίνουν και μόνοι τους και τα άλλα βέβαια, που εμείς τώρα τα παραλείπομε, για την απόκτηση των γυναικών, για τους γάμους των, για την τεκνοποίηση, πως [424a] πρέπει δηλαδή όλ᾽ αυτά, όπως λέει και η παροιμία, να τα θεωρούν ολωσδιόλου κοινά ανάμεσα σε φίλους.
Θα ήταν πολύ σωστό βέβαια έτσι να γίνονται τα πράγματα.
Και πραγματικώς μια πολιτεία, αν εξαρχής πάρει ένα καλό σπρώξιμο, εξακολουθεί να αυξαίνει σαν ένας κύκλος· γιατί η καλή εκπαίδευση κι η ανατροφή, αν διατηρείται, γεννά καλές φύσεις, και πάλι οι χρηστές αυτές φύσεις, όταν λάβουν μια τέτοια ανατροφή, θα γίνουν ακόμα καλύτερες από τις προηγούμενες και σ᾽ όλα τ᾽ άλλα και στην [424b] τεκνοποίηση, όπως γίνεται με τα άλλα ζώα.
Πολύ φυσικά.
Με λίγα λόγια λοιπόν, πρέπει οι επόπτες της πολιτείας να επιμένουν προπάντων πώς να μη διαφθαρεί χωρίς να το καταλάβουν αυτή η ανατροφή και περισσότερο απ᾽ όλα να φυλάγουν να μην μπαίνει κανένας νεωτερισμός στη γυμναστική και τη μουσική, έξω από την ορισμένη τάξη, αλλά να την κρατούν όσο γίνεται αυστηρότερα και να φοβούνται, όταν λέγει ο ποιητής πως οι άνθρωποι βρίσκουν μεγαλύτερη ευχαρίστηση στο τραγούδι,
που πιο καινούργιο αντιλαλά γύρω στ᾽ αυτιά π᾽ ακούνε,
[424c] μήπως φανταστεί κανείς πως εννοεί όχι τα νέα τραγούδια, αλλά ένα νέο τρόπο ωδικής και συμφωνεί σ᾽ αυτό· ενώ πρέπει μια τέτοια σκέψη ούτε να την επιδοκιμάζει ούτε να την παραδέχεται κανείς. Γιατί πρέπει με μεγάλη ευλάβεια ν᾽ αποφεύγομε κάθε νέα αλλαγή στο είδος της μουσικής, επειδή τρέχομε έτσι τον κίνδυνο να χάσομε το παν· γιατί, όπως το λέει ο Δάμων και τον πιστεύω κι εγώ, πουθενά δεν γίνεται να μετακινηθούν οι τρόποι της μουσικής χωρίς μαζί να μετακινηθούν και οι μεγαλύτεροι πολιτικοί νόμοι.
Βάλε λοιπόν κι εμένα με κείνους που το πιστεύουν αυτό.