ΑΙΣΧΥΛΟΣ - Ἀγαμέμνων (1372-1406)

ΚΛ. πολλῶν πάροιθεν καιρίως εἰρημένων
τἀναντί᾽ εἰπεῖν οὐκ ἐπαισχυνθήσομαι.
πῶς γάρ τις ἐχθροῖς ἐχθρὰ πορσύνων, φίλοις
1375 δοκοῦσιν εἶναι, πημονῆς ἀρκύστατ᾽ ἂν
φράξειεν ὕψος κρεῖσσον ἐκπηδήματος;
ἐμοὶ δ᾽ ἀγὼν ὅδ᾽ οὐκ ἀφρόντιστος πάλαι·
νείκης παλαιᾶς ἦλθε, σὺν χρόνῳ γε μήν·
ἕστηκα δ᾽ ἔνθ᾽ ἔπαισ᾽ ἐπ᾽ ἐξειργασμένοις.
1380 οὕτω δ᾽ ἔπραξα —καὶ τάδ᾽ οὐκ ἀρνήσομαι—
ὡς μήτε φεύγειν μήτ᾽ ἀμύνεσθαι μόρον.
ἄπειρον ἀμφίβληστρον, ὥσπερ ἰχθύων,
περιστιχίζω, πλοῦτον εἵματος κακόν,
παίω δέ νιν δίς· κἀν δυοῖν οἰμωγμάτοιν
1385 μεθῆκεν αὐτοῦ κῶλα· καὶ πεπτωκότι
τρίτην ἐπενδίδωμι, τοῦ κατὰ χθονός,
Ἅιδου, νεκρῶν σωτῆρος, εὐκταίαν χάριν.
οὕτω τὸν αὑτοῦ θυμὸν ὁρμαίνει πεσών,
κἀκφυσιῶν ὀξεῖαν αἵματος σφαγὴν
1390 βάλλει μ᾽ ἐρεμνῇ ψακάδι φοινίας δρόσου,
χαίρουσαν οὐδὲν ἧσσον ἢ διοσδότῳ
γάνει σπορητὸς κάλυκος ἐν λοχεύμασιν.
ὡς ὧδ᾽ ἐχόντων, πρέσβος Ἀργείων τόδε,
χαίροιτ᾽ ἄν, εἰ χαίροιτ᾽, ἐγὼ δ᾽ ἐπεύχομαι.
1395 εἰ δ᾽ ἦν πρεπόντων ὥστ᾽ ἐπισπένδειν νεκρῷ,
τῷδ᾽ ἂν δικαίως ἦν, ὑπερδίκως μὲν οὖν·
τοσόνδε κρατῆρ᾽ ἐν δόμοις κακῶν ὅδε
πλήσας ἀραίων αὐτὸς ἐκπίνει μολών.
ΧΟ. θαυμάζομέν σου γλῶσσαν, ὡς θρασύστομος,
1400 ἥτις τοιόνδ᾽ ἐπ᾽ ἀνδρὶ κομπάζεις λόγον.
ΚΛ. πειρᾶσθέ μου γυναικὸς ὡς ἀφράσμονος·
ἐγὼ δ᾽ ἀτρέστῳ καρδίᾳ πρὸς εἰδότας
λέγω—σὺ δ᾽ αἰνεῖν εἴτε με ψέγειν θέλεις
ὅμοιον—οὗτός ἐστιν Ἀγαμέμνων, ἐμὸς
1405 πόσις, νεκρὸς δὲ τῆσδε δεξιᾶς χερός,
ἔργον δικαίας τέκτονος. τάδ᾽ ὧδ᾽ ἔχει.

***
ΚΛΥΤΑΙΜΝΗΣΤΡΑ
Απ᾽ όλα που έχω πριν από σκοπού ειπωμένα
δε θενα το ντραπώ να πω τα ενάντια τώρα.
Γιατί και πώς αλλιώς κανείς, σαν ετοιμάζει
τον όλεθρο του εχθρού του, που περνά για φίλος,
να περιφράξει στέρια του χαμού τα δίχτυα
σε ύψος που να ᾽ναι αδύνατο να το πηδήσει;
Χρόνια τον έχω αυτόν φροντίσει τον αγώνα
κι ήρθε της νίκης, αν κι αργά, ο θρίαμβος τέλος,
και τώρα στέκω εδώ που χτύπησα, νικήτρα!
1380 Μ᾽ άκου λοιπόν πώς έκαμα, που από το χάρο
να μην μπορέσει να διαφεντευτεί ή ξεφύγει:
Με σκέπασμ᾽ αξεπέραστο σα ψαριών δίχτυ,
τονέ τυλίγω — αρχοντικό φόρεμα ολέθρου —
και δυο φορές τονέ χτυπώ· και με δυο βόγγους
πέφτει παράλυτο κορμί· και, σωριασμένος,
τρίτη από πάνω του βαρώ, ταμένη χάρη
του Δία σωτήρα των νεκρών κάτω στον Άδη.
Έτσι ξερνάει πεσμένος κάτω τη ψυχή του
και το αίμα του, σαν ψιλή σφήνα ξεπετώντας,
1390 με μαύρες στάλες φονικής δροσιάς με ραίνει
κι εύφρανε τη ψυχή μου όχι πιο λίγο απ᾽ ό τι
του θεού η βροχούλα τα σπαρτά στο πλούμισμά τους.
Έτσι λοιπόν, πρόκριτοι σεβαστοί του Άργους,
κι αν σας βολεί, χαρείτε· καύχημα εγώ το ᾽χω,
κι αν σε νεκρούς ήταν σωστό σπονδές να κάνουν,
δίκαια σ᾽ αυτόν θα ταίριαζε και παραδίκαια·
με τόσα το κροντήρι γιόμισε στο σπίτι
κατάρατα κακά κι ήρθε και το ᾽πιε ο ίδιος.
ΧΟΡΟΣ
Θαυμάζομε τι αχρεία γλώσσα έχεις στο στόμα
1400 που απάνω στο νεκρό του αντρός σου έτσι καυχιέσαι.
ΚΛΥΤΑΙΜΝΗΣΤΡΑ
Με δοκιμάζετε σαν άμυαλη γυναίκα,
μα εγώ με ατρόμητη καρδιά σε σας το λέγω
που με γνωρίζετε — κι ή σας αρέσει ή όχι,
ένα εγώ το ᾽χω: αυτός είν᾽ ο Αγαμέμνονάς σας,
άντρας δικός μου και νεκρός μ᾽ αυτό το χέρι
που με το δίκιο ό,τι έκαμε — και ξέρετέ το.

Αυτός Που Καταπίνει Πολλά Στο Τέλος Πνίγεται

Η καταπίεση των συναισθημάτων δηλητηριάζει την ψυχή.

Συνειδητοποιούμε ότι πρέπει να το πούμε, αλλά το κρατάμε μέσα μας. Ξέρουμε πως υπάρχει κάτι μέσα μας που παλεύει να βγει έξω αλλά δεν το επιτρέπουμε.

Δυστυχώς, φοβόμαστε την απόρριψη, φοβόμαστε μήπως δείξουμε πως είμαστε ευάλωτοι. Έχουμε αισθήματα ντροπής τα οποία μας κάνουν να αναθεωρήσουμε το τι αισθανόμαστε. Ωστόσο, δεν ξέρουμε πως η καταπίεση των συναισθημάτων δηλητηριάζει την ψυχή μας. Αυτού του είδους συμπεριφορά καταλήγει σταθερή για εμάς. Θα βρίσκουμε τον εαυτό μας να αποφασίζει μεταξύ του «όχι» και του «ναι» κάθε φορά που θα θέλουμε να εκφράσουμε αυτό που νιώθουμε.

Πόσες φορές έχουμε νιώσει ενοχές επειδή δεν ήμασταν αρκετά γενναίοι να επιτρέψουμε στις λέξεις να βγουν από μέσα μας; Χωρίς να πρέπει να τις αποκρύψουμε; Πόσο έχουμε μετανιώσει το να μην αφήνουμε έξω αυτό που φωνάζει η καρδιά μας;

Ίσως είναι καιρός να πάρουμε περισσότερο στα σοβαρά την συγκεκριμένη φράση. Αυτό που όλοι γνωρίζουμε αλλά συχνά επιλέγουμε να το αγνοήσουμε: «Αυτός που καταπίνει πολλά, στο τέλος πνίγεται.»

«Έχω μια βαθιά θλίψη στην καρδιά μου που πρέπει τώρα και στην συνέχεια να ξεσπάσει με την μορφή ήχου.» -Franz Liszt

Η καταπίεση των συναισθημάτων μας έχει ένα τίμημα.
Μας έχουν πει να καταπιέζουμε τα συναισθήματα μας από πολύ μικρή ηλικία. Ξεκινήσαμε κρατώντας τα δάκρυα μας όταν εκείνα ήθελαν να κυλήσουν. Ξεκινήσαμε να αποφεύγουμε την έκφραση των αληθινών συναισθημάτων μας με τον φόβο πως οι άλλοι θα μας απορρίψουν. Και η απόρριψη είναι πικρή και πονάει.

Ο φόβος ξεκινά να εγκαθίσταται μέσα μας σαν φίμωτρο στα συναισθήματα μας. Η οργή, ο θυμός και η θλίψη είναι συναισθήματα που έχουμε μάθει να κρύβουμε, επειδή δείχνοντας τα αποκαλυπτόμαστε στους άλλους. Από την άλλη μεριά, οι αγκαλιές ή το να λέμε «Σ ’αγαπώ» επίσης καταπιέζονται.

Ίσως το κάνουμε αυτό λόγω φόβων που κουβαλάμε από την παιδική μας ηλικία. Λόγω αυτής της αίσθησης, η ντροπή για παράδειγμα η οποία είναι άχρηστη σε κάποιες περιστάσεις, μας ακολουθεί παντού.

Παρ’ όλα αυτά, το να το κάνουμε αυτό είναι ενάντια στην φύση μας. Είμαστε συναισθηματικά όντα. Όσο και αν ευχόμαστε το να μην νιώθουμε τίποτα, όσο και αν καταπιέζουμε τα συναισθήματα μας, αυτά παραμένουν. Μπορούμε να προσπαθήσουμε όσο θέλουμε να παραμείνουμε σιωπηλοί, αλλά αργά ή γρήγορα το σώμα μας θα αντιδράσει. Με χωρίς κανένα τρόπο να το σταματήσουμε, αυτά τα κρυμμένα δάκρυα και οι κρυμμένες λέξεις κάπως θα αναδυθούν.

«Η θλίψη που δεν αποβάλλεται από τα δάκρυα, μπορεί να κάνει άλλα όργανα να κλάψουν.» -Francio J. Braceland

Χρησιμοποιούμε το σώμα μας ως βάζο στο οποίο χύνουμε όλα τα συναισθήματα που αρνούμαστε να εκφράσουμε. Ξαφνικά, δεν μπορούμε να εξηγήσουμε γιατί έχουμε τόσες πολλές φυσικές αρρώστιες, γιατί η κατάθλιψη και το άγχος εμφανίστηκαν στην ζωή μας. Ούτε μπορούμε να εξηγήσουμε γιατί η αϋπνία και η αίσθηση δυσαρέσκειας ξεκινούν να μειώνουν την θέληση που είχαμε για να κάνουμε πράγματα.

Το σώμα μας, ξεκινά να μας ειδοποιεί πως κάτι πάει λάθος. Πρέπει να μιλάμε για τα συναισθήματα μας. Η σιωπή πάντα αναφέρονταν ως χαρακτηριστικό σοφίας η οποία μας επιτρέπει να ακούμε τους άλλους και τον εαυτό μας. Μπορεί να μας βοηθήσει στο να ακούμε το σώμα μας, στο πως αντιδρά αφήνοντας το να μας πει τι χρειαζόμαστε.

Ωστόσο, στο τέλος είναι σημαντικό να εκφράζουμε τα συναισθήματα μας φωναχτά. Αλλά πρέπει να θυμόμαστε: το να λέμε φωναχτά και να εκφράζουμε τι συμβαίνει μέσα μας δεν συνεπάγεται απαραίτητα με το ότι πληγώνουμε τους άλλους.

Η αλήθεια είναι πως όταν η στιγμή να εκφράσουμε τα αρνητικά συναισθήματα μας φτάσει, ίσως αφήσουμε τον εαυτό μας να παρασυρθεί από την ενέργεια όσων έχουμε συσσωρεύσει. Αυτή είναι η στιγμή που πραγματικά πληγώνουμε τους άλλους. Αυτό γίνεται γιατί η ρύθμιση των αισθημάτων μας είναι ευκολότερη όταν δεν έχουμε ένα μεγάλο χείμαρρο συναισθημάτων που πρέπει να συγκρατήσουμε.
Ένας καλός τρόπος να βάλουμε τα πράγματα στη σειρά και τα θετικά και τα αρνητικά συναισθήματα είναι να τα γράψουμε. Αυτό μας δίνει ευχαρίστηση, είναι ένας τύπος απελευθέρωσης.  Τα συναισθήματα των άλλων μπορεί να μας συντρίβουν.

«Δεν είμαστε υπεύθυνοι για τα συναισθήματα μας, είμαστε όμως υπεύθυνοι για το τι κάνουμε με αυτά.» -Jorge Bucay

Από την άλλη μεριά, το να φροντίζουμε τα συναισθήματα των άλλων μπορεί να αυξήσει το δικό μας συναισθηματικό φορτίο. Έχουμε αρκετά από μόνοι μας, δεν χρειάζεται να συσσωρεύσουμε και άλλα. Ας σταματήσουμε να ζούμε με την συνεχή ανάγκη να πούμε κάτι αλλά με την σκέψη ότι πρέπει να το καταπιέσουμε την ίδια στιγμή.

Δεν νιώθουμε ελεύθεροι, αλλά καταδικασμένοι. Στην προσπάθεια μας να αναλάβουμε την ευθύνη των συναισθημάτων μας χάνουμε τον έλεγχο.

Τα συναισθήματα θα μας κυριεύσουν με τον έναν ή με τον άλλον τρόπο. Η καταπίεση των συναισθημάτων μας δεν είναι ούτε φυσιολογική ούτε ωφέλιμη για την υγεία μας.

Πρέπει να θυμόμαστε πως: «Αυτός που επιτρέπει στον εαυτό του να νιώσει κερδίζει, ακόμα και αν χάσει.»

Ερμής ο Τρισμέγιστος και η Θεία Αποκάλυψη

Πάντα όσοι έκαναν λόγοι για την δημιουργία του κόσμου, έθεταν ως βάση την αρχή του χάους. Μέσα από αυτό και την ενυπάρχουσα δύναμη που δημιουργούσε την ροή της δημιουργίας, γεννήθηκε ο κόσμος. Ένας κόσμος του οποίου η φύση προσδιοριζόταν σε μία αρχή εμπεριέχουσα όλα τα στοιχεία του σύμπαντος κόσμου, αλλά και τις ιδιότητες που από αυτήν πηγάζουν.

Η Ορφική διδασκαλία περί της δημιουργίας προσδιόριζε το χάος, την γέννηση του Φάνη-Διονύσου και εν συνεχεία την ροή της συνεχούς και αδιάλειπτης δημιουργίας.

Ο Ποιμάνδρης, το πνεύμα που εμφανίσθηκε στον Ερμή τον Τρισμέγιστο και τον μύησε ως προς την φύση της Δημιουργίας, έκανε επίσης λόγο για τον ίδιο τρόπο βεβαίως πολύ πιο νωρίς πριν από τον Ορφέα, αλλά και πολύ περισσότερο πριν από την εβραϊκή μονοθεϊστική αντίληψη.

Ο Ερμής αναλήφθηκε στα Θεία Πεδία και είδε την δημιουργία με την όραση ενός Θεού, και όχι σαν κοινός άνθρωπος. Είδε τα ουράνια σώματα όχι σαν συμπαγείς μάζες αλλά σε νεφελώδη κατάσταση, όπως είναι στην μη ορατή από τον άνθρωπο πραγματικότητα.

Και εδώ να επισημάνουμε ότι η επιστήμη αποδέχεται ότι οι όγκοι των πλανητών προέρχονται από την συμπύκνωση των μορίων της ύλης.

Έτσι και ο Ερμής ο Τρισμέγιστος νοερά μεταφερόμενος στα Θεία Πεδία είδε καπνούς και πυρές να ξεπηδούν από την γη και άκουσε σε ενόραση τον θρήνο της εγκλωβισμένης στην ύλη, ζώσης δημιουργίας, που ανέβαινε από την κόλαση της γης προς τα Θεία Πεδία σαν ικεσία, σαν προσευχή. Ακόμη στα αστραποβολούντα από το ανέσπερο φως Θεία Πεδία, ο Τρισμέγιστος την σοφία Ερμής, είδε στο πλευρό εκείνου του πνεύματος που του είχε εμφανισθεί, ένα υπέροχης ομορφιάς, λαμπρότητας, πανώριο ον, το οποίο ο Ποιμάνδρης το σύστησε ως υιό του.

Ο Ερμής είχε αντικρίσει από τα χρυσοφώτιστα εκείνα Θεία Πεδία, το Θείο μεγαλείο στην τρομακτική του ισχύ, και την πτώση του ανθρώπου στην τραγική του μορφή. Είδε το φως το ανέσπερο και την κόλαση της γης, εκεί που φέρεται να έχει κυλήσει η ψυχή της ανθρωπότητας, λόγω παραβάσεως… Να όμως πως ο ίδιος ο Ερμής ιστορεί την αποκάλυψη που του έγινε:

«Όταν με είδε τόσο ταραγμένο από τα όσα είχα ιδεί εκεί, ο Ποιμάνδρης μου είπε: « Αυτό το φως, το ανέσπερο που είδες, Ερμή, είμαι εγώ ο Πρώτος Θεός, ο προϋπάρχων της δημιουργίας του κόσμου, ο Παγκόσμιος Νους. Ο δε φωτεινός λόγος που είδες στον κόλπο μου, είναι ο υιός μου. Και εκείνη η σκοτεινή, η γη σας που κυλιέται στο σύμπαν, είναι ο φορέας των κολασμένων ψυχών. Και τα σώματα των ανθρώπων είναι ο τάφος των ψυχών τους. Μένουν έτσι εγκλωβισμένες σ’ αυτά με μία εφήμερη ζωή, μοχθώντας όσες θέλουν να ξαναβρούν τον δρόμο των Θείων Πεδίων»

«Τι αμαρτίες έχουν κάνει οι άνθρωποι και τιμωρούνται έτσι σκληρά; Ότι κάνουν λόγω άγνοιας γίνεται. Γιατί λοιπόν να είναι καταδικασμένοι σε ψυχικό θάνατο, οι εν τω θανάτω λόγω άγνοιας ευρισκόμενοι;», ρώτησε το Θείο Πνεύμα ο Ερμής για να λάβει την παρακάτω απάντηση:

« Τον άνθρωπο τον έχω προικίσει με νου, τον έχω κάνει Θεό της γης. Εάν το θελήσει μπορεί να νικήσει τα πάθη του και να ξαναβρεί τον ρόλο του. Γι’ αυτό στους αγαθούς, καθαρούς στην καρδιά, κι’ ευσπλαχνικούς που μοχθούν να λυτρωθούν, Εγώ, ο Νους θα τους γίνω βοηθός. Θα τους απαλλάξω από τις αμαρτίες τους. Στους ανόητους όμως, στους πονηρούς, κακούς, φθονερούς, πλεονέκτες, φονείς και ασεβείς θα στρέψω το πρόσωπό μου. Αυτούς θα τους παραλάβουν οι τιμωροί δαίμονες για να τους βασανίσουν στο πυρ το Εξώτερο. Και τώρα Ερμή που είδες την δημιουργία στην πραγματική της όψη, γύρισε πίσω στην γη, και δίδασκε εκεί ότι σου αποκάλυψα…».

Μετά από αυτή την αποκάλυψη ο Ερμής έγινε ο κήρυκας του Ενός και Αληθινού Θεού, Παντοκράτορα, Πανταχού Παρόντα και τα πάντα Πληρούντα. Κήρυξε στην γη την λατρεία της τριαδικής Θεότητας, του Πατέρα, του Υιού και του Αγίου Πνεύματος, και ότι στο πλευρό του Θεού είναι ο Υιός, ο Λόγος Αυτού.

Τι βλέπουμε λοιπόν μέσα από αυτή την πανάρχαια αποκάλυψη; Μήπως τάχα την Σοφία του Ανδρός που αντιλαμβάνεται ότι για να επιτύχει ο άνθρωπος να φθάσει στα υψηλά επίπεδα γνώσης που εμπεριέχουν και την δική του ανέλιξη ως πνευματική οντότητα είναι ανάγκη να υφίσταται η παρουσία του Θεού που θέτει τους Νόμους του Σύμπαντος; Τους νόμους στους οποίους εμπεριέχεται και ο ίδιος ο άνθρωπος και στους οποίους οφείλει σεβασμό!!! Είναι λογικό το γεγονός πως για να επιτευχθεί η αρμονία των ανθρωπίνων κοινωνιών οι οποίες επιζητούν την θετική ανάπτυξη, σε κάθε τομέα, τόσο της ύλης όσο και αυτό του Πνεύματος, πρέπει να υπάρχει ο σεβασμός στους Θεσμούς που τις διέπουν.

Και αυτοί οι Θεσμοί δεν είναι μονάχα εκείνοι που οι άνθρωποι θεσπίζουν. Αλλά πρωτίστως είναι οι Θεσμοί της Παγκόσμιας δημιουργίας στους οποίους και ο άνθρωπος ανήκει και πρέπει να αντιλαμβάνεται το χρέος του απέναντι τους που είναι ο σεβασμός.

Η θεωρία της μονοθεϊστικής αντίληψης της δημιουργίας, είναι τόσο κοντά στον ανυψωμένο πνευματικά άνθρωπο που λειτουργεί θετικά προς την κατεύθυνση της αληθινής του πορείας. Της αληθινής έννοιας του ρόλου του ( άνω+θρώσκω= ανυψώνομαι πνευματικά, οδηγούμαι προς τα άνω, τα θεία, τα ουράνια). Ο Ερμής ο Τρισμέγιστος ήταν ο Πάνσοφος Νους που συνέβαλε προς αυτή την κατεύθυνση, την οποία στην συνέχεια μέσα από τον ρου της προϊστορίας αλλά και της ιστορίας αναφαίνονται παρόμοια Πνεύματα, όπως ο Ορφεύς, ο Βούδας κ.α.

Το Κηρύκειο που στις αναπαραστάσεις της μορφής του Ερμού, φέρεται να κρατά στο χέρι, είναι σύμβολο της ροής της δημιουργίας. Οι σπείρες των όφεων είναι η ροή των δύο δυνάμεων της δημιουργίας. Τα δυο αντίθετα που γεννούν την κίνηση, τον Λόγο της δημιουργίας. Το Φως και το σκοτάδι, η μέρα και η νύχτα, το Πνεύμα και η ύλη…

Ο Ερμής στην παράδοση ήταν ο αγγελιοφόρος των Θεών, ο Λόγος των Θεών, ήταν ο άμεσα εκφρασμένος Λόγος της Αρχής της Δημιουργίας. Ήταν ο εφευρέτης των γραμμάτων. Τα γράμματα ήταν απόδειξη πολιτισμού. Ο Πολιτισμός είναι απόδειξη καλλιέργειας Πνεύματος. Και αυτό είναι απόδειξη πως ο άνθρωπος βρίσκεται στον σωστό δρόμο της ύπαρξής του…

Η Αιώνια Αλήθεια

Όλοι οι ιδρυτές των μεγάλων θρησκειών και όλοι οι σημαντικοί φιλόσοφοι της ιστορίας, στην προσπάθειά τους να προσεγγίσουν την Πραγματικότητα και να «συλλάβουν» την Αλήθεια, ακολούθησαν έναν τελείως φυσικό και απλό τρόπο: Όλοι αναζήτησαν την Αλήθεια και προσπάθησαν να κατανοήσουν την Πραγματικότητα μέσα στην «Δεδομένη Συνείδηση», στην «Παρούσα Συνείδηση», σε όποια κατάσταση κι αν βρισκόταν αυτή. Αναζήτησαν την Αληθινή Φύση της Ύπαρξης τους, την εγκυρότητα της αντίληψής τους και ενήργησαν για να φτάσουν στην Καθαρή Αλήθεια.

Το ίδιο μπορεί να κάνει οποιοσδήποτε άνθρωπος που μπορεί να είναι εξίσου σοφός με όλους αυτούς. Να διερευνήσει την «Δεδομένη Συνείδηση» που τυχαίνει να είναι. Σε αυτή την έρευνα θα περάσει από όλα τα στάδια που πέρασε το ανθρώπινο είδος στην πολλών χιλιετηρίδων ιστορία του. Τυπολογικά υπάρχουν πέντε στάδια προς την Αλήθεια (όπως κι αν την εννοούμε αυτή), πέντε βήματα που πρέπει να κάνουμε.

1) Το πρώτο και ασφαλές θεμέλιο, η βάση από την οποία μπορούμε να ξεκινήσουμε είναι η ίδια μας η Συνείδηση (η «Δεδομένη Συνείδηση» όποια κι αν είναι αυτή). Αντιλαμβανόμαστε ότι υπάρχουμε και προβληματιζόμαστε κι αναζητούμε την Αλήθεια. Αν δεν υπήρχαμε (αν δεν είχαμε «συνείδηση» της ύπαρξής μας) δεν θα ετίθετο καν το πρόβλημα. Πρέπει να διερευνήσουμε λοιπόν καταρχήν τι «είναι» «συνείδηση», τι είναι σταθερό και τι είναι δευτερεύουσα δραστηριότητα στην λειτουργία της. Ασφαλώς η «συναίσθηση» είναι το σταθερό στοιχείο, ενώ το περιεχόμενο, όλα όσα αντιλαμβανόμαστε έρχονται μετά. Καταρχήν λοιπόν αντιλαμβανόμαστε την Ύπαρξη σαν ένα όλο, συγκεχυμένο όλο.

2) Μέσα στην «Δεδομένη Συνείδηση» εκδηλώνεται συναίσθηση, νόηση, αντίληψη, διανοητικές λειτουργίες, αισθήματα (δηλαδή ερεθίσματα από κάπου έξω από το εγώ) κι ένας ολόκληρος κόσμος απέναντί μας (που θεωρείται αντικειμενικός). Έτσι θεμελιώνεται η διάκριση μεταξύ Υποκειμένου κι αντικειμενικού κόσμου και παγιώνεται η αντίληψη ότι είμαστε μέσα σε αυτό τον αντικειμενικό κόσμο. Η απορρόφηση στο υποκείμενο οδηγεί στην προανθρώπινη, παιδιάστικη αντίληψη, ότι ελέγχουμε τα πάντα (οδηγεί σε ένα συνειδησιακό αυτισμό), ενώ η απορρόφηση στο αντικειμενικό μας στερεί το ανθρώπινο χαρακτηριστικό μας που είναι η αυτεξουσιότητα και μας κάνει να τρέχουμε πίσω από τα φαινόμενα (και τελικά μας αποκτηνώνει).

3) Αντιλαμβανόμαστε ότι Υποκείμενο, αντικειμενικό, είναι διαφορετικά. Επεξεργαζόμενοι διανοητικά αυτές τις δύο αρχές μπορούμε να ακολουθήσουμε ή τον ένα δρόμο του υποκειμένου ή τον άλλο του αντικειμενικού και να θεμελιώσουμε φιλοσοφικές θεωρίες και αντιλήψεις που θα δίνουν προτεραιότητα είτε στο ένα είτε στο άλλο. Αυτός είναι ο διανοητικός δρόμος που ακολούθησαν οι πρώιμοι και ανώριμοι διανοητές κι έτσι θεμελίωσαν φιλοσοφίες, μεταφυσικές δοξασίες για την Πραγματικότητα που στα εγχειρίδια της φιλοσοφίας διαχωρίζονται σε ιδεαλιστικές και ρεαλιστικές. Όλα αυτά είναι διανοητικές κατασκευές, προσπάθειες να συλλάβουμε με την σκέψη την Πραγματικότητα. Είναι όμως τελείως διαφορετικό πράγμα να βιώνουμε την Πραγματικότητα από το να σκεφτόμαστε την Πραγματικότητα. Μία τέτοια στάση παραμένει ανώριμη και παιδιάστικη κι ας παίρνει την μορφή φιλοσοφικής θεωρίας.

4) Ο Δρόμος που ακολούθησαν οι ώριμοι φιλόσοφοι (συχνά μυστικιστές και αντι-διανοητικοί φιλόσοφοι) είναι άλλος, είναι ο Δρόμος του Βιώματος. Για να αντιληφθούμε την Αληθινή Φύση της Ύπαρξής μας, της Συνείδησης σαν Συνείδησης και της σχέσης μας με τον αντικειμενικό κόσμο θα πρέπει να υπερβούμε και την διανόηση κι όλες τις δευτερεύουσες δραστηριότητες της Συνείδησης. Στον χώρο της σκέψης (αν και φανταστικός, τεχνητός) ο άνθρωπος αισθάνεται ασφάλεια. Εδώ όμως καλείται να εγκαταλείψει όλες αυτές τις δραστηριότητες και να ξανοιχτεί στο Άπειρο της Καθαρής Συνείδησης, στον Ωκεανό της Αληθινής Ύπαρξης. Μία τέτοια ενέργεια είναι ασφαλώς προσωπική, μη ελεγχόμενη και συνεπώς αμφιλεγόμενη και αμφισβητούμενη. Βεβαίως, στην πραγματικότητα, το Υποκείμενο εγκαταλείποντας όλες αυτές τις δευτερεύουσες δραστηριότητες βυθίζεται στην Αντικειμενική Φύση Του, σε Αυτό που Είναι Πραγματικά, αλλά αυτό το Βιώνει προσωπικά, σαν Υποκείμενο. Η Αλήθεια που ανακαλύπτει λοιπόν το Υποκείμενο είναι Αντικειμενική, αλλά είναι μία προσωπική αντίληψη της Αντικειμενικής Φύσης. Στην πραγματικότητα, σε Αυτή την Κατάσταση Υποκείμενο, Αντικειμενική Φύση, «διαλύονται» και η Πραγματικότητα Αποκαλύπτεται σαν Μία Ενότητα, σαν Ένας Ωκεανός Ύπαρξης που συμπεριλαμβάνει τα πάντα: και το Υποκείμενο που Υπερβαίνει τον εαυτό του και ταυτίζεται με την Αντικειμενική Ύπαρξη και όλο τον φαινομενικό αντικειμενικό κόσμο. Σε Αυτή την Κατάσταση το Υποκείμενο που Ταυτίστηκε με το Σύνολο της Ύπαρξης μεταβάλλεται σε Παγκόσμιο Πνεύμα που περικλείνει την «αντικειμενική φύση». Σε Αυτή την Κατάσταση το Υποκείμενο έχει αντιστρέψει τελείως την θέση του, δεν αισθάνεται ότι είναι μέσα στον «αντικειμενικό κόσμο», αντιλαμβάνεται ότι Μέσα Του περικλείνεται όλος ο «αντικειμενικός κόσμος». Συμβαίνει μία Πλήρης Πνευματική Ανατροπή κι έτσι ο «άνθρωπος» «γίνεται» «Θεός», ό,τι ήταν πάντα.

5) Μία Συνείδηση που Πραγματοποίησε την Πλήρη Αυτογνωσία, που έφτασε στην Έκλαμψη, στην Φώτιση, στην Σωτηρία (όπως κι αν το πούμε είναι το ίδιο), Αντιλαμβάνεται ότι στην πραγματικότητα η ΣΥΝΕΙΔΗΣΗ, η ΥΠΑΡΞΗ, η ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ, ΕΙΝΑΙ ΜΙΑ, ότι ποτέ δεν αποχωρίστηκε από την ΜΙΑ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ κι ότι όλη η πορεία της μέσα στον φαινομενικό κόσμο δεν ήταν παρά μία «συνειδησιακή παραζάλη», που την οδήγησε στο να αντιλαμβάνεται όλα τα φαινόμενα που παράγονται μέσα της σαν ανεξάρτητα από αυτήν και ότι βρέθηκε στην παράδοξη θέση να αισθάνεται ότι ζει μέσα σε αυτό το κοσμικό όνειρο. Είναι δύσκολο να κατανοήσει Αυτή την Κατάσταση μία συνείδηση που δεν την Βίωσε.

Όπως κι αν έχει το πράγμα, καταλαβαίνουμε ότι ο Δρόμος Προς Την Αλήθεια είναι Βιωματικός. Η ΑΛΗΘΕΙΑ είναι Βίωμα, δεν είναι περιγραφή του Δρόμου, ούτε διανοητική θεωρία. Για να φτάσουμε στην ΑΛΗΘΕΙΑ πρέπει να διαβούμε τα πέντε στάδια της «συνειδησιακής εξέλιξης» που περιγράψαμε (και που ο άνθρωπος σαν είδος έκανε χιλιάδες χρόνια να διανύσει). Δηλαδή:

1. Να ξεκινήσουμε από την Δεδομένη Συνείδηση.

2. Να διακρίνουμε το Υποκείμενο από το δεδομένο αντικειμενικό,

3. Να ξεπεράσουμε την διανοητική παγίδα της ερμηνείας της Πραγματικότητας είτε από την ιδεαλιστική, είτε από την ρεαλιστική πλευρά,

4. Να ξανοιχτούμε στον Άγνωστο Ωκεανό της Αληθινής Ύπαρξης, πέρα από την διανόηση και τις άλλες δραστηριότητες και να πραγματοποιήσουμε την πνευματική μεταστροφή, να αντιληφθούμε ότι ΕΙΜΑΣΤΕ ΜΙΑ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ που περιλαμβάνει Μέσα Της τα φαινόμενα,

5. Να συνειδητοποιήσουμε ότι ΕΙΜΑΣΤΕ ΠΑΝΤΑ Η ΜΙΑ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ κι ότι ποτέ δεν ξεπέσαμε, ούτε ποτέ φωτισθήκαμε, απλά «βγήκαμε» από το «όνειρο».

Ασφαλώς, από την πιο πάνω περιγραφή μπορούμε να εξάγουμε μία μεταφυσική θεωρία, αλλά αυτό είναι αδιάφορο. Σημασία έχει να Διαβούμε τον Δρόμο κι όχι να έχουμε μία καλή περιγραφή του Δρόμου. Όσο κι αν σας περιγράφουμε τον δρόμο προς την Ακρόπολη των Αθηνών αυτό μένει μία διανοητική σύλληψη, ένας «χάρτης». Πρέπει να βαδίσετε τον δρόμο για να δείτε την Ακρόπολη και να περπατήσετε ανάμεσα στις κολώνες του Παρθενώνα. Τότε μόνο μπορείτε να ελπίσετε ότι θα δείτε την «Αθηνά». Μόνο δευτερεύοντα πνεύματα μένουν στην περιγραφή. Σε χειρότερη κατάσταση είναι οι άνθρωποι που προσπαθούν μέσω της διανόησης να ερμηνεύσουν την Πραγματικότητα. Όσο ωραίες θεωρίες κι αν φτιάχνουν, είτε πετούν στα «σύννεφα» του υποκειμενισμού, είτε σέρνονται στα «έλη» του ρεαλισμού. Σε ακόμη χειρότερη κατάσταση βρίσκονται οι άνθρωποι που είναι σε σύγχυση ανάμεσα στο υποκείμενο και το αντικειμενικό, είτε στρέφονται προς τον εγωιστικό υποκειμενισμό και σε ένα άρρωστο αυτισμό, είτε βυθίζονται στον «αληθινό κόσμο της καθημερινότητας» και αποκτηνώνονται τρώγοντας ο ένας τον άλλο. Υπάρχει τέλος μία πέμπτη κατηγορία ανθρώπων που βρίσκονται στην σύγχυση μίας πρωτόγονης ολικής αντίληψης της Πραγματικότητας, όπου όμως δεν υπήρξε ποτέ ούτε ανάδυση του «εγώ», ούτε υπέρβασή του μέσα στην Αντικειμενική Φύση της Ύπαρξης. Δυστυχώς ο κόσμος είναι γεμάτος από «ηλίθιους», «κτήνη», «αυτιστικούς», «διανοητές-κατσίκες» που μηρυκάζουν συνεχώς την «γνώση» της ανθρωπότητας και ανθρώπους που ζουν την αλήθεια από «δεύτερο χέρι».

Εμείς πιστεύουμε ότι κάθε Συνείδηση μπορεί να βαδίσει τον Δρόμο της Αλήθειας, τον Δρόμο που βάδισε ο Βούδας, ο Λάο Τσε, ο Πλάτωνας, ο Έκαρτ, ο Χέγγελ και τόσοι άλλοι. Δηλαδή, σε τι ήταν καλύτεροι αυτοί; Η φυσική δυνατότητα υπάρχει, άλλο αν την χρησιμοποιούμε ή όχι. Πάντως είναι καλύτερα να «χαθούμε» στον Ωκεανό του Αγνώστου προσπαθώντας να ζήσουμε γνήσια, πρωτότυπα, κατακτώντας την Αλήθεια με δικά μας μέσα, παρά να μένουμε μέσα στο «μαντρί» μαζί με τα υπόλοιπα «ζώα». Η Αλήθεια κι η Ελευθερία είναι εκεί «έξω».

Η τριμερής εξέλιξη του ανθρώπου

Είστε τριμερή όντα κι όμως οι περισσότεροι άνθρωποι βιώνουν τον εαυτό τους μόνο ως σώμα. Ακόμα και τον νου τον ξεχνάτε μετά την ηλικία των 30. Κανείς δε διαβάζει πια. Κανείς δε γράφει. Κανείς δε διδάσκει. Κανείς δε μαθαίνει. Ο νους ξεχνιέται. Δεν τρέφεται. Δεν διευρύνεται. Δεν μπαίνουν μέσα του νέα δεδομένα. Δεν βγαίνουν από μέσα του παρά ελάχιστα. Ο νους δεν “ταΐζεται”. Δεν αφυπνίζεται. Αποκοιμιέται, αμβλύνεται. Κάνετε ότι μπορείτε για να τον αποσυνδέσετε. Τηλεόραση, ταινίες, γλυκανάλατα βιβλία τσέπης. Ό,τι κι αν κάνεις, μη σκέφτεσαι, μη σκέφτεσαι, μη σκέφτεσαι!

Έτσι οι περισσότεροι άνθρωποι ζουν τη ζωή σε σωματικό επίπεδο. Τάισε το σώμα, ντύσε το σώμα, δώσε “πράγματα” στο σώμα. Οι περισσότεροι άνθρωποι δεν έχουν διαβάσει ένα καλό βιβλίο, εννοώ ένα βιβλίο από το οποίο μπορούν να μάθουν κάτι, εδώ και χρόνια. Μπορούν όμως να σου πουν το πρόγραμμα όλης της τηλεόρασης για όλη την εβδομάδα. Αυτό το βρίσκω αφάνταστα θλιβερό.
Οι αλήθεια είναι ότι οι περισσότεροι άνθρωποι δε θέλουν να μπουν στον κόπο να σκεφτούν. Εκλέγουν ηγέτες, υποστηρίζουν κυβερνήσεις, υιοθετούν θρησκείες που δεν απαιτούν ανεξάρτητη σκέψη.

“Κάν’το μου εύκολο. Πες μου τι να κάνω”.

Οι περισσότεροι άνθρωποι αυτό θέλουν. Που να κάτσω; Που να σταθώ; Πώς να χαιρετήσω; Πότε πληρώνω; Τι θέλεις να κάνω; Ποιοι είναι οι κανόνες; Που είναι τα όριά μου; Πες μου, πες μου, πες μου. Θα το κάνω, αλλά ας μου πει κάποιος τι να κάνω! Μετά νιώθουν αηδία και απογοήτευση. Ακολούθησαν όλους τους κανόνες, έκαναν ότι τους είπαν. Τι πήγε στραβά; Πότε «έκοψε η μαγιονέζα»; Γιατί γκρεμίστηκαν όλα;

Γκρεμίστηκαν όλα τη στιγμή που εγκαταλείψατε το νου σας, το πιο σπουδαίο, το πιο δημιουργικό εργαλείο που διαθέτετε. Είναι καιρός να συμφιλιωθείτε πάλι με το νου σας. Να γίνεται σύντροφός του. Νιώθει τόση μοναξιά! Θρέψτε τον. Είναι τόσο πεινασμένος. Μερικοί από σας, μια μικρή μειοψηφία, έχετε καταλάβει ότι έχετε και σώμα και νου. Έχετε φερθεί καλά στο νου σας. Και πάλι όμως, ακόμη και ανάμεσα σε σας που τιμάτε το νου σας, λίγοι έχετε μάθει να χρησιμοποιείτε το νου περισσότερο από το ένα δέκατο του δυναμικού του. Αν ξέρατε τι μπορεί να κάνει ο νους σας, δε θα σταματούσατε ποτέ να μετέχετε στα θαύματα και στη δύναμή του.

Κι αν νομίζεις πως ο αριθμός εκείνων που ισορροπούν τη ζωή τους ανάμεσα στο σώμα και στο νου είναι μικρός, ο αριθμός εκείνων που βλέπουν τους εαυτούς τους ως τριμερή όντα – σώμα, νους, πνεύμα – είναι απειροελάχιστος. Ωστόσο, είσαστε τριμερή όντα. Είσαστε κάτι παραπάνω από το σώμα σας και κάτι περισσότερο από ένα σώμα με νου.

Τρέφετε την ψυχή σας; Της δίνετε, έστω σημασία; Την θεραπεύεται ή την πληγώνετε; Αναπτύσσεστε ή μαραίνεστε; Διαστέλλεστε ή συστέλλεστε;

Νιώθει και η ψυχή σας την ίδια μοναξιά με το νου σας; Μήπως είναι ακόμη πιο παραμελημένη; Και πότε ήταν η τελευταία φορά που νιώσατε την ψυχή σας να εκφράζεται; Πότε ήταν η τελευταία φορά που κλάψατε από χαρά; Που γράψατε ποίηση; Που συνθέσατε μουσική; Που χορέψατε στη βροχή; Που ζωγραφίσατε οτιδήποτε; Που φιλήσατε ένα μωρό; Που κρατήσατε μια γάτα αγκαλιά; Που ανεβήκατε ένα λόφο; Που κολυμπήσατε γυμνοί; Που κάνατε περίπατο το χάραμα; Που παίξατε φυσαρμόνικα; Που κουβεντιάσατε μέχρι να ξημερώσει; Που κάνατε έρωτα για ώρες στην παραλία ή στο δάσος; Που επικοινωνήσατε με τη φύση;

Πότε ήταν η τελευταία φορά που καθίσατε μόνοι με τη σιωπή, ταξιδεύοντας στο βαθύτερο μέρος της ύπαρξής σας; Πότε ήταν η τελευταία φορά που είπατε ένα “γεια!” στην ψυχή σας;

- Όταν ζεις ως μονομερές πλάσμα, τότε βαλτώνεις μέσα σε πράγματα του σώματος: Χρήματα. Σεξ. Δύναμη. Αποκτήματα. Σωματικά ερεθίσματα και ικανοποιήσεις. Ασφάλεια. Φήμη. Οικονομικό κέρδος.

- Όταν ζεις ως διμερές πλάσμα, τότε διευρύνεις τα ενδιαφέροντά σου, έτσι ώστε να περιλαμβάνουν ζητήματα του νου: Συντροφικότητα. Δημιουργικότητα. Ερεθίσματα νέων σκέψεων, νέων ιδεών. Δημιουργία νέων στόχων, νέων προκλήσεων. Προσωπική ανάπτυξη.

- Όταν ζεις ως τριμερή ύπαρξη, τότε έρχεσαι επιτέλους σε ισορροπία με τον εαυτό σου. Τα ενδιαφέροντά σου περιλαμβάνουν ζητήματα της ψυχής: Πνευματική ταυτότητα. Σκοπός της ζωής. Σχέση με το Θεό. Μονοπάτι εξέλιξης. Πνευματική ανάπτυξη. Τελικό πεπρωμένο. Καθώς εξελίσσεσαι σε όλο και υψηλότερες καταστάσεις συνειδητότητας, οδηγείς σε πλήρη πραγμάτωση κάθε πλευρά της ύπαρξής σου.

Όμως εξέλιξη δεν σημαίνει απόρριψη κάποιων πλευρών του εαυτού σου για χάρη κάποιων άλλων. Σημαίνει απλώς διεύρυνση του οπτικού πεδίου, απομάκρυνση από τη σχεδόν αποκλειστική ενασχόληση με μια πλευρά και στροφή προς τη γνήσια αγάπη και εκτίμηση των πλευρών. "Τότε γιατί τόσοι πολλοί δάσκαλοι ασπάζονται την πλήρη αποχή από το σεξ;"

Γιατί δεν πιστεύουν ότι οι άνθρωποι μπορούν να επιτύχουν μια ισορροπία. Πιστεύουν πως η σεξουαλική ενέργεια, καθώς και οι ενέργειες που περιβάλλουν άλλες κοσμικές εμπειρίες είναι εξαιρετικά ισχυρές και είναι δύσκολο να μπορέσουν να τις μετριάσουν για να τις φέρουν σε ισορροπία. Πιστεύουν ότι η αποχή είναι ο μοναδικός δρόμος προς την πνευματική εξέλιξη, ενώ είναι μόνο ένα πιθανό αποτέλεσμά της. "Όμως δεν αληθεύει ότι μερικές υπάρξεις που είναι εξαιρετικά εξελιγμένες έχουν παραιτηθεί από το σεξ;"

Όχι με την κλασική έννοια της λέξης “παραιτούμαι”. Δεν πρόκειται για μια εξαναγκασμένη παραίτηση από κάτι που θέλεις ακόμη, αλλά ξέρεις ότι “δεν είναι καλό να έχεις”. Είναι περισσότερο κάτι σαν μια απλή αποδέσμευση, μια κίνηση αποστροφής, όπως σπρώχνει κανείς μακριά του το δεύτερο πιάτο με το γλυκό. Όχι επειδή το γλυκό δεν είναι καλό. Ούτε καν επειδή δεν είναι καλό για σένα. Απλούστατα, επειδή, όσο υπέροχο και να είναι χόρτασες.

Όταν θα μπορείς να απεμπλακείς από το σεξ γι’ αυτή την αιτία, μπορεί να θελήσεις να το κάνεις. Ίσως πάλι να μη θελήσεις. Μπορεί να μην αποφασίσεις ποτέ ότι “χόρτασες” και να θέλεις πάντα αυτή την εμπειρία σε ισορροπία με τις άλλες εμπειρίες του γεγονότος της ύπαρξής σου. Κανένα πρόβλημα. Οι σεξουαλικά δραστήριοι άνθρωποι δεν έχουν λιγότερα προσόντα ως προς τη φώτιση, δεν είναι λιγότερο πνευματικά εξελιγμένοι, από ότι οι σεξουαλικά μη δραστήριοι.

Εκείνο που η φώτιση και η εξέλιξη σε κάνουν πραγματικά να εγκαταλείψεις είναι την εξάρτησή σου από το σεξ, την επιτακτική σου ανάγκη να έχεις την εμπειρία, τις ψυχαναγκαστικές σου συμπεριφορές. Θα εξαφανιστεί επίσης και η συνεχής σου ενασχόληση με το χρήμα, τη δύναμη, την ασφάλεια, τα αποκτήματα και άλλες εμπειρίες του σώματος. Όμως, η ειλικρινής σου εκτίμηση γι’ αυτά δε θα εξαφανιστεί και δεν υπάρχει λόγος να εξαφανιστεί. Η εκτίμηση για όλη τη ζωή είναι εκείνη που τιμάει τη διαδικασία που έχω δημιουργήσει. Η περιφρόνηση για τη ζωή ή για οποιαδήποτε από τις χαρές της – ακόμη και τις πιο βασικές, τις σωματικές χαρές – είναι περιφρόνηση για Μένα το Δημιουργό.

Γιατί όταν αποκαλείς το δημιούργημά Μου ανίερο, τότε πως αποκαλείς Εμένα; Όταν όμως αποκαλείς το δημιούργημά Μου ιερό, τότε καθαγιάζεις το βίωμά του, αλλά και Μένα. Σου λέω τούτο: δεν έχω δημιουργήσει τίποτε που να είναι άξιο περιφρόνησης.

Παράλληλες σχέσεις∙ αντί για δύο πληγώνονται τρεις

Περίεργες κι ακαταλαβίστικες οι παράλληλες σχέσεις, πάντα συνοδεύονται μ’ ένα «γιατί», που ανάθεμα κι αν έχει βγάλει κανείς άκρη. Ποτέ δεν ξέρεις ποιος και πότε μπορεί να βρεθεί σ’ αυτό το δίλημμα και να εγκλωβιστεί σ’ αυτόν τον κυκεώνα.

Σ’ έναν ιδανικό κόσμο, όπου όλοι θα χωρίζαμε την κατάλληλη στιγμή και θα ‘μασταν ειλικρινείς με το ταίρι μας, αυτό το φαινόμενο – των παράλληλων σχέσεων– δε θα υπήρχε. Όμως, ας είμαστε ειλικρινείς, είναι κάτι που συμβαίνει κι οι λόγοι ποικίλουν.

Σχέσεις που ‘χουν ξεθωριάσει κι όμως κανένας δεν κάνει το βήμα να φύγει, συνήθεια και συμβιβασμοί, ζευγάρια που στην πορεία των χρόνων έχουν άλλες ανάγκες και προτεραιότητες, συμφέροντα, ανασφάλειες, απωθημένα, η ανάγκη για επιβεβαίωση ή ο έρωτας που χτύπησε την πόρτα ενώ πίστευες πως μέχρι εκείνη τη στιγμή είχες τον κατάλληλο άνθρωπο δίπλα σου -ίσως κι απ’ τα δυσκολότερα σενάρια.

Κι εφόσον η πόρτα είναι ξεκλείδωτη, φτάνει η στιγμή που κάποιον την βρίσκει ανοιχτή κι όλα ξαφνικά παίρνουν άλλη τροπή. Και τα κλασικά που λέμε όλοι: «αν η σχέση σου είναι δυνατή κι είσαι καλά με τον άνθρωπό σου, δε θα μπεις καν στο δίλημμα» σε πληροφορώ είναι πολύ όμορφες θεωρίες.

Κάθε διαφορετικός άνθρωπος που σε κάνει να νιώθεις χτυποκάρδι, το μόνο σίγουρο είναι πως δεν περνάει απαρατήρητος. Ό,τι φρέσκο κι άγνωστο, σίγουρα είναι μια πρόκληση και δε διαφωνεί κανένας ότι το απαγορευμένο γοητεύει. Το θέμα είναι πόσο έχεις αποφασίσει ότι έχεις έναν άνθρωπο δίπλα σου που, τελικά, είναι αυτό που πραγματικά θέλεις, είναι ο άνθρωπος που σε γεμίζει, είναι ο άνθρωπος που χαίρεσαι ν’ ανοίγεις την πόρτα του σπιτιού σου και να ‘ναι εκεί, μέχρι τα βαθιά γεράματά σου. Γιατί τα χτυποκάρδια κρατάνε κάποιο διάστημα και μετά πέφτει η αυλαία. Αν, λοιπόν, είσαι τόσο σίγουρος για την επιλογή σου και βρίσκεις τη δύναμη ν’ απαντήσεις στο δίλημμα μ’ ένα απλό «δεν είμαι εγώ γι’ αυτές τις καταστάσεις», τότε μπράβο σου.

Τι γίνεται, όμως, όταν το δίλημμα γίνεται εμμονή και τελικά μπαίνεις σε μια παράλληλη σχέση; Στην αρχή είσαι στα ουράνια. Όμως αυτό κρατάει τόσο λίγο, που ούτε που ‘χεις προλάβει να το χαρείς. Πολύ γρήγορα ξεκινάει η διπλή ζωή. Τίποτα δεν είναι όπως πρώτα. Όλα είναι ένας αγώνας, όλα στηρίζονται σ’ ένα ψέμα. Σε κουράζει ο ένας, βρίσκεις παρηγοριά στην αγκαλιά του άλλου, σε τρομάζει ο άλλος, επιστρέφεις στα γνώριμα κι ασφαλή. Και τελικά; Ζεις το τρίγωνο της κοροϊδίας και κάθε μέρα αναγκάζεσαι να γίνεσαι και λίγο πιο μεγάλος ψεύτης.

Τρέχεις να ικανοποιήσεις τις επιθυμίες σου, προσπαθώντας να μην αποκαλυφθείς, μ’ αποτέλεσμα να ‘χεις δυο ζωές και να μην ευχαριστιέσαι τίποτα παραπάνω πέρα απ’ τις κλεφτές στιγμές ηδονής μέσα σε κάποιο αυτοκίνητο ή απομακρυσμένο ξενοδοχείο. Μ’ ένα ρολόι στο χέρι και το χρόνο να σε κυνηγάει. Κι ενώ ξεκινάς με τόση χαρά να πας στο παράνομο ραντεβού, όταν φτάνεις σκέφτεσαι το ρίσκο που παίρνεις και τελικά δεν είσαι ποτέ εκεί έτσι όπως, πραγματικά, είχες ονειρευτεί. Φεύγεις σαν κυνηγημένος, μ’ ένα σωρό τύψεις και λέγοντας στον εαυτό σου ότι σύντομα θα βγεις απ’ αυτό.

Επιστρέφεις νιώθοντας μπερδεμένος και σου μιλάνε κι εσύ ούτε καν ακούς. Και κυλάνε οι μέρες κι εσύ νιώθεις πνιγμένος. Ούτε μπορείς να το μοιραστείς, γιατί όλοι θα σε κατακρίνουν και στην ουσία είστε τρεις άνθρωποι που σιγά-σιγά πληγώνεστε. Πόσο μάλλον κι αν υπάρχουν και παιδιά μέσα σ’ αυτή την κατάσταση.

Αυτό ονειρευόσουν; Αυτό αξίζεις κι εσύ κι αυτοί οι δύο άνθρωποι που έχεις δίπλα σου; Σίγουρα δεν το φανταζόσουν έτσι. Πίστευες ότι θα ‘ταν πολύ πιο απλό κι όλα θα ‘ταν τέλεια. Μην αφήνεις τα συναισθήματα να εξελίσσονται. Πάρε το χρόνο σου. Χρόνο με τον εαυτό σου, να κάνεις την αυτοκριτική σου, χωρίς κανέναν απ’ τους δυο γύρω σου. Ξεκαθάρισε τι είναι αυτό που σε κρατάει σ’ αυτή την κατάσταση. Τι είναι αυτό που κερδίζεις και με τι κόστος.

Έφτασες εδώ, δεν έχει σημασία πως και γιατί, αλλά πρέπει να βγεις. Για όλους σας. Κατάγραψε τι σημαίνει για σένα ο κάθε σύντροφος. Όταν το δεις γραμμένο ίσως είναι το πρώτο βήμα για να ξεκαθαρίσεις τα πράγματα. Σε κάθε περίπτωση, ξέρεις ότι αυτό που κάνεις και συντηρείς, δεν είναι σωστό. Βγες πριν πληγώσεις ανθρώπους που αγαπάς.

Διάλειμμα δε σημαίνει τέλος

Ξύλινο παρκέ, φωτάκια κρεμασμένα παντού, το κοινό περιμένει. Σκοτάδι και ξαφνικά πάλι φως. Στη σκηνή δυο παρτενέρ σε μια απόλυτα συντονισμένη χορογραφία. Οι κινήσεις τους προσεκτικές, επιβλητικές, όπου το απαιτεί η περίσταση, μα κυρίως μετρημένες. Καλά ζυγισμένες με βήματα άλλοτε μπροστά κι άλλοτε προς τα πίσω.

Μήπως σου θυμίζει κάτι; Κάπως έτσι δεν είναι κι οι σχέσεις; Δυο σύντροφοι/σύζυγοι –βάλε όποια ταμπέλα θες– προσπαθούν να ισορροπήσουν μέσα σε μια σχέση ή σε ένα γάμο με βήματα προσεκτικά και μετρημένα. Ή τουλάχιστον αυτό θα έπρεπε να γίνεται.

Έχεις, λοιπόν, μάθει τη χορογραφία απ’ έξω κι ανακατωτά, την εκτελείς άψογα θαυμάζοντας τον εαυτό σου, αλλά και τον παρτενέρ σου. Ξαφνικά, όμως, στέκεις σαστισμένα, διότι ο παρτενέρ σου κάνει μόνο πίσω βήματα. Τι συμβαίνει; Πώς έγινε αυτό ενώ άλλα είχαν σχεδιαστεί;

Αυτό, λοιπόν, είναι το σημείο μηδέν μιας σχέσης, κατά γενική ομολογία. Ο/Η σύντροφός σου πνίγεται και σου ζητά χρόνο, αλλά και χώρο. Τι κάνεις τώρα εν μέσω χορογραφίας; Η αλήθεια είναι πως συμβαίνει συχνά και στις καλύτερες οικογένειες. Τις περισσότερες δε φορές αυτό ισχύει στην αρχή μιας σχέσης ή όταν πια είναι ολοφάνερο ότι τα πράγματα τείνουν να γίνουν πιο σοβαρά. Συμβαίνει φυσικά και σε ζευγάρια έπειτα από πολλά χρόνια γάμου.

Σκέψεις με φόντο μαύρα συννεφάκια γεμίζουν το μυαλό σου. Ερωτηματικά ένα σωρό, τα οποία ακολουθούνται από εκνευρισμό, απογοήτευση και θλίψη. Γιατί να ζητήσει χρόνο; Το αποδέχεσαι απλά; Κατάσταση υστερίας με ό,τι επακολουθήσει ή διάλειμμα για απολογισμό;

Για εσένα που θέλεις να ενδώσεις στον δικαιολογημένο ίσως θυμό σου θυμήσου πως δεν επεξεργαζόμαστε όλοι τα δεδομένα με τον ίδιο τρόπο ούτε την ίδια ταχύτητα. Άλλος επεξεργαστής διαφορετικού εργοστασίου. Το να αποζητά χρόνο και χώρο και γενικά το να αισθάνεται ότι «πνίγεται» είναι φυσιολογικός μηχανισμός άμυνας για ορισμένους.

Για να κατανοήσεις πιο εύκολα την κατάσταση σκέψου απλά πως κατά τους ειδικούς δεν έχει να κάνει τόσο –ή τουλάχιστον πάντα– με το σύντροφό τους. Η νούμερο ένα αιτία είναι το άγχος για διάφορες φάσεις που αφορούν στη σχέση. Εξάλλου, μην ξεχνάς ότι ορισμένοι άνθρωποι είναι πιο κλειστοί και δε θέλουν να μιλούν για όσα τους προβληματίζουν, έτσι απαιτούν χρόνο κι απόσταση για να μπορέσουν να τα διαχειριστούν.

Ό,τι και να είναι, το συναίσθημα είναι σίγουρα τρομακτικό, μα προσπαθώντας με υστερίες να αποδείξεις τα αυτονόητα, θα έχεις δυστυχώς τα αντίθετα αποτελέσματα. Το «πνίγομαι» δε σημαίνει απαραίτητα και τέλος. Μην μπαίνεις σε μάχες ελέγχου του ποιος θα επιβληθεί σε ποιον. Νόμος απαράβατος και σεβαστός είναι το γεγονός ότι δεν μπορείς να ελέγχεις τον άλλον μέσα σε μια σχέση ούτε προφανώς και τα αισθήματά του.

Δώσε ένα διάλειμμα και στους δύο σας. Κρίνε, αλλά κι άκου. Υπάρχουν όρια, μην τα ξεπερνάς. Κρύψε την οποιαδήποτε ανασφάλειά σου δίχως πιέσεις για άμεσες συζητήσεις. Δε θα φέρει λύση στο πρόβλημα. Θα προκαλέσει μια ακόμη πηγή άγχους. Σίγουρα, η απόσταση δεν είναι ευχάριστη, μα είστε σύντροφοι κι όχι κλώνοι.

Υπάρχει, βεβαίως, κι η άλλη όψη του νομίσματος, όπου η ανάγκη κάποιου για χρόνο ίσως συνεπάγεται δεύτερες σκέψεις σχετικά με το πώς θα τερματίσει τη σχέση σας. Εκεί θα έχεις όλα τα δίκια του κόσμου για τυχόν υστερίες. Σε αυτήν την, κατά τα άλλα καθόλου ευχάριστη περίπτωση, ζητάς επανάληψη κι αξιολόγηση της χορογραφίας μήπως και βγάλεις άκρη. Αν, τελικά, δε βγάλεις, τότε το «πνίγομαι» εδώ θα σημαίνει σίγουρο τέλος.

Αφουγκράσου τις επιθυμίες σου κι ακολούθησε όποια απ’ τις δύο οδούς σου προσφέρει ψυχική ηρεμία. Το σίγουρο είναι πως μετά τη συννεφιά σκάει πάντα η λιακάδα. Έτσι κι ένα διάλειμμα, αν δεν κάνει καλό στη σχέση σας άμεσα, θα κάνει ξεχωριστά στον καθένας σας -κι ας πάρει χρόνο για να το καταλάβετε. Αρκεί να διατηρείς πάντα την ταυτότητά σου.

Σχέση σημαίνει «Η ισχύς εν τη ενώσει». Η δύναμη των δύο. Όλα θέλουν το δικό τους ρυθμό. Μη σε τρομάζουν οι απότομες στροφές της χορογραφίας σας. Δώσε του το χρόνο που χρειάζεται για να τις μάθει και το χώρο που αποζητά για να τις απογειώσει. Βήμα, ελιγμός, παύση, χειροκρότημα. Απόλαυσέ το!

Όταν η βουλιμία επηρεάζει τη ζωή και τις σχέσεις μας: η επιθυμία για αλλαγή

Με τον όρο βουλιμία εννοούμε τα επαναλαμβανόμενα επεισόδια έντονης επιθυμίας για τροφή. Σε ένα επεισόδιο βουλιμίας το άτομο καταναλώνει μεγάλη ποσότητα τροφής σε μικρό χρονικό διάστημα συνοδευόμενο από αίσθημα απώλειας ελέγχου, καταθλιπτικής διάθεσης και σκέψεων αυτομομφής.

Το επεισόδιο βουλιμίας ακολουθείται από την προσπάθεια απαλλαγής από τις περιττές θερμίδες συνήθως μέσω εμετού, καθαρτικών, διουρητικών και υπερβολικής άσκησης. Το άτομο οδηγείται και εγκλωβίζεται σε έναν φαύλο κύκλο με αποτέλεσμα την υποβάθμιση της ποιότητας της ζωής του.

Ο κύκλος των συναισθημάτων που ακολουθεί ένα επεισόδιο βουλιμίας είναι μεγάλος.
Στα πρώτα λεπτά κατανάλωσης της αρκετά μεγάλης ποσότητας τροφής κατακλύζουν το άτομο συναισθήματα ευφορίας, ανακούφισης, ηδονής και ικανοποίησης. Πολύ σύντομα, κατά τη διάρκεια της πράξης τη θέση τους έρχονται να πάρουν η ένταση, το άγχος και η αίσθηση της μοναξιάς.

Σύμφωνα με τον Dr. Christopher Fairburn, όσο διαρκεί το επεισόδιο, η εναλλαγή των συναισθημάτων συνεχίζεται με το άτομο πλέον να υποφέρει από συναισθήματα ενοχής, θυμού, ανικανότητας, αυτοκριτικής και αποστροφής για τον εαυτό του. (Fairburn C, 1995).

Η πίεση που ασκείται στο άτομο από το κοινωνικό περιβάλλον, τα SocialMedia και σε αρκετές περιπτώσεις το οικογενειακό περιβάλλον, είναι πιθανό να διαταράξουν την αίσθηση του εαυτού, και να οδηγήσουν σε μία διαταραχή πρόσληψης τροφής, κυρίως σε άτομα που είναι αποδιοργανωμένα εσωτερικά, και συνεπώς είναι επιρρεπή στην όποια πίεση.

Η διαστρέβλωση της εικόνας του εαυτού

Ένα κοινό γνώρισμα των ατόμων που πάσχουν από βουλιμία είναι διαστρεβλωμένη εικόνα που έχουν για το σώμα τους. Σχεδόν ποτέ δεν είναι ικανοποιημένοι με το είδωλο τους στον καθρέφτη, θεωρώντας το σώμα τους παράξενο και μη ελκυστικό. Η εικόνα τους παίζει κυρίαρχο ρόλο στη διάθεση τους καθορίζοντας πολλές φορές της ευτυχία και την επιτυχία τους. Έτσι η αναζήτηση ταυτότητας μέσα από την ανάγκη για κοινωνική αποδοχή και καταξίωση μπορεί να αποτελέσει έναν ισχυρό παράγοντα άγχους, όπου το άτομο οδηγείται στην υπερκατανάλωση τροφής προκειμένου να ανακουφιστεί και να αυτορυθμιστεί.

Η τροφή έρχεται να καλύψει τα συναισθήματα του κενού και της μοναξιάς.
Είναι σύνηθες τα άτομα που υποφέρουν από βουλιμία να αποφεύγουν κοινωνικές συναναστροφές, ιδιαίτερα αν συμπεριλαμβάνεται κάποιο γεύμα σε αυτές, με αποτέλεσμα με την απουσία τους να πληγώνουν και να πληγώνονται στον κοινωνικό τους κύκλο, να είναι επιρρεπείς στο άγχος και να έχουν συχνές ψυχολογικές μεταπτώσεις.

Πρέπει να δίνεται έμφαση σε όλες εκείνες τις διαπροσωπικές δυσκολίες που ευθύνονται για τα συμπτώματα της κατάθλιψης, που ακολουθεί τη βουλιμία, όπως είναι η διαρκής θλίψη, οι διαμάχες με το περιβάλλον, η έλλειψη παραγωγικότητας, οι δυσκολίες δημιουργίας ή/και διατήρησης σχέσεων και προβλήματα αντιμετώπισης μεταβατικών σταδίων ζωής.

«Μία από τις πιο ευχάριστες παραμέτρους της βοήθειας που παρέχει κάποιος στους ανθρώπους για να ξεπεράσουν τα προβλήματα βουλιμίας τους είναι να παρατηρεί την ανάδυση του πραγματικού τους εαυτού καθώς αυτά υποχωρούν σταδιακά. Η κατάθλιψη, η ένταση και το άγχος εξασθενίζουν, ο βαθμός συγκέντρωσης βελτιώνεται και τα παλιά ενδιαφέροντα επιστρέφουν.» (Fairburn, 1995, p.84)

Τώρα καταλαβαίνω τι σημαίνει να ακούς τον άλλο, τώρα καταλαβαίνω ότι, δε με έχει ακούσει ποτέ κανείς πραγματικά

Τώρα καταλαβαίνω τι σημαίνει να ακούς τον άλλο, τώρα καταλαβαίνω ότι, δε με έχει ακούσει ποτέ κανείς πραγματικά.

 

Οι άνθρωποι που είχα ως τώρα στη ζωή μου, φίλοι, γονείς, ακόμα και η γυναίκα μου, όλοι αυτοί, ακούνε με τα αυτιά τους αυτά που λέω, αλλά δεν τα βάζουν μέσα τους, είναι σαν να μην ξέρουν τι να τα κάνουν. Όπως τρως ένα φαγητό και το κάνεις εμετό, χωρίς να το χωνέψεις. Σαν να μην ξέρει το στομάχι σου τι είναι η χώνεψη. Καταλαβαίνεις τι σου λέω; Είναι κάτι τόσο απλό, τόσο καθημερινό, μιλάμε κάθε μέρα. Υποτίθεται πως ακούμε. Είναι εντελώς καθημερινό, αυτονόητο, αλλά τόσο δύσκολο...

 

Όταν δε μπορείς να ακούσεις πραγματικά τον άλλο, ακούς μόνο με τα αυτιά, ξεφτίζεις τις λέξεις, τις υποτιμάς. Οι λέξεις δεν είναι απλώς γράμματα, δεν είναι ήχοι, είναι σώμα, είναι ουσία, είναι κομμάτι αυτού που τις παράγει. Κάθε λέξη, κάθε ίδια λέξη, είναι άλλη ουσία, ανάλογα με το στόμα που την εκφέρει.

Έχεις παρατηρήσει πως προφέρουν οι άνθρωποι τα χειλικά σύμφωνα; Άλλος ανεπαίσθητα, άλλος στραβώνει κάπως τα χείλη - θέλω να πω, οι ίδιες λέξεις, από διαφορετικό στόμα, δεν έχουν μόνο άλλη ουσία, αποκτούν και άλλο χαρακτήρα, άλλο σχήμα. Εκατό άνθρωποι θα σου πουν "σ' αγαπώ", ένας θα σε πείσει.

 

Αναρωτιέμαι, γιατί αφού έχω ανάγκη να με ακούσουν πραγματικά, βάζω στη ζωή μου ανθρώπους που είναι ανίκανοι για κάτι τέτοιο; 

 

Δεν ξέρω.. Ίσως δε φτάνει να θες να σε ακούσουν, πρέπει να είσαι έτοιμος και να μιλήσεις. Θέλει θάρρος αυτό, είναι ένα ρίσκο. Το να χρησιμοποιούμε τις λέξεις σαν τα σπαθιά, να συζητάμε κουτοπόνηρα δήθεν για να λύσουμε προβλήματα, ενώ στην πραγματικότητα το μόνο που μας απασχολεί είναι να νικήσουμε, να επικρατήσουμε και όχι να μοιραστούμε, είναι εύκολο. Είναι πάντα ευκολότερο να ξεσκίζεις τα σωθικά του άλλου, από το να τον σεβαστείς, να δώσεις τις λέξεις σου, να τις εμπιστευτείς σε άλλα χέρια.

 

Μπορεί να είχα τεράστια ανάγκη να βρεθεί κάποιος να με ακούσει, αλλά στην πραγματικότητα δεν ήθελα να συμβεί, τουλάχιστον ως τώρα, γιατί δεν ήθελα να κινδυνεύσω. Όταν σε ακούνε, δένεσαι. Όταν δένεσαι, σχετίζεσαι, όταν σχετίζεσαι, κινδυνεύεις.

 

Αυτά σκεφτόμουν όταν ήμουν νεότερος. Αλλά τώρα πια, θεωρώ χειρότερο το να μην καταφέρω να κάνω μια γνήσια σχέση, από το να φοβάμαι τι θα συμβεί αν πράγματι βρω κάποιον να με αγαπήσει.

 

Άλλη μια πλάνη. 

Πέρασα τη μισή μου ζωή νομίζοντας ότι έψαχνα κάποιον να με αγαπήσει, μυξόκλαιγα τόσα χρόνια γιατί δήθεν οι άνθρωποι με εκμεταλλεύονται, έλεγα όλα αυτά που λέμε συνήθως, ξέρεις, όταν παίζουμε καταπληκτικά τα θύματα. Στην πραγματικότητα σπατάλησα τόσα χρόνια κοροϊδεύοντας τον εαυτό μου, αλλά δεν αντέχω να το κάνω άλλο.

Μου αξίζει μια αλήθεια. Μου αξίζει η αλήθεια. Και αυτή είναι ότι δεν έψαχνα κάποιον να με αγαπήσει, γιατί δεν πίστευα ότι αξίζω να με αγαπούν, δεν πίστευα ότι είμαι ικανός να αγαπώ.

 

Φοβάμαι το καλό περισσότερο από το κακό. Το κακό ξέρεις τι να το κάνεις, όλοι έχουμε πάνω-κάτω εμπειρία από αυτό. 

 

Το καλό όμως; Αυτό δε μου το έμαθε κανείς. 

Αυτό μαθαίνω τώρα. 

 

Είμαι μεγάλος πια, αλλά δεν είναι αργά.

Πώς κατάφερε η ζωή να δαμάσει τη φλόγα που έφτασε στη Γη από το σύμπαν

Η καύση της τροφής θέτει σε λειτουργία μικροσκοπικούς μοριακούς κινητήρες που βρίσκονται μέσα στα μιτοχόνδρια, τα αναπνευστικά όργανα των κυττάρων μας. Οι μοριακοί αυτοί κινητήρες παράγουν μια χημικά δραστική ουσία χάρη στην οποία μεταφέρεται όπου χρειάζεται στον οργανισμό μας η ηλιακή ενέργεια που δεσμεύεται από τα φυτά.

 

Πριν από 4,5 δισεκατομμύρια χρόνια ένα καινούργιο ουράνιο σώμα έπαιρνε μορφή από τα αέρια και τη σκόνη του γαλαξία μας. Τα υλικά αυτά είχαν τόσο υψηλές θερμοκρασίες, ώστε να προκληθεί σύντηξη ατομικών πυρήνων και απελευθέρωση τεράστιων ποσοτήτων ενέργειας υπό μορφή θερμότητας και φωτός. Έτσι γεννήθηκε ο Ήλιος. Η ύλη από την οποία σχηματίστηκε περιείχε τη στάχτη των αστεριών που πριν από δισεκατομμύρια χρόνια είχαν σβήσει ή εκραγεί, εκτοξεύοντας τα θραύσματά τους στα βάθη του σύμπαντος. Κατά τη διάρκεια της γέννησης του Ήλιου, ένα μέρος της κοσμικής ύλης τράβηξε τον δικό του δρόμο και, αφού συμπυκνώθηκε, σχημάτισε τους πλανήτες του ηλιακού μας συστήματος. Σε έναν απ’ αυτούς εμφανίστηκε σύντομα ζωή.

 

Τούτος ο πλανήτης ήταν η Γη μας και οι πρώτες μορφές ζωής που εμφανίστηκαν πάνω του έπαιρναν την ενέργεια που χρειάζονταν για να ζήσουν πιθανόν από τη διάσπαση οργανικών ουσιών. Κάπως έτσι κάνουν σήμερα τα κύτταρα ζύμης, τα οποία παράγουν από τη ζάχαρη οινόπνευμα (αλκοόλη) και διοξείδιο του άνθρακα. Η αλκοολική ζύμωση παράγει μεν μικρές ποσότητες ενέργειας, δεν απαιτεί όμως οξυγόνο, το οποίο δεν υπήρχε στην ατμόσφαιρα της νεαρής Γης.

 

Όταν, με την πάροδο του χρόνου, άρχισαν να εξαντλούνται οι απαραίτητες για την αλκοολική ζύμωση ουσίες, εμφανίστηκε ένα νέο είδος οργανισμού, το οποίο είχε την ικανότητα να «τρέφεται» από το φως του Ήλιου, αξιοποιώντας έτσι την ανεξάντλητη ενέργεια των ατόμων του ηλιακού φωτός.

 

Αυτοί οι φωτοτροφικοί οργανισμοί παρήγαν, κατά τη νικηφόρα προέλασή τους, οξυγόνο από τα μόρια νερού, προκαλώντας έτσι μία από τις μεγαλύτερες οικολογικές καταστροφές του πλανήτη μας: το οξυγόνο είναι τοξική ουσία, καθώς με την οξείδωση καταστρέφει πολλά από τα δομικά συστατικά των κυττάρων μας. Η ανεξάντλητη ευρηματικότητα της φύσης κατάφερε, ωστόσο, να φέρει στο προσκήνιο νέους οργανισμούς. Αυτοί μπορούσαν όχι μόνο να προστατευθούν από το θανατηφόρο αέριο, αλλά και να μάθουν τελικά να το χρησιμοποιούν προς όφελός τους, καίγοντας με τη βοήθειά του τα υπολείμματα άλλων οργανισμών προκειμένου να εξασφαλίζουν την απαραίτητη ενέργεια για να ζήσουν. Η ζωή είχε ανακαλύψει την κυτταρική αναπνοή και είχε έτσι καταφέρει να δαμάσει τη φωτιά

 

­Αυτή η φωτιά εντούτοις δεν ήταν καμιά τρομαχτική πυρκαγιά κατά την οποία ηλεκτρόνια (αρνητικά φορτισμένα σωματίδια) μεταπηδούσαν από το υλικό καύσης κατευθείαν στο οξυγόνο. Ήταν μια φωτιά χαλιναγωγημένη που ανάγκαζε τα ηλεκτρόνια στην πορεία τους προς το οξυγόνο να περνούν μέσα από μια αλυσίδα πρωτεϊνών και να παράγουν χρήσιμο έργο αντί για φλόγες.

 

Οι κυτταρικές «φωτίτσες» που άρχισαν έτσι να τρεμοσβήνουν παντού πάνω στον πλανήτη μας ήταν παιδιά του Ήλιου: το υλικό καύσης και το οξυγόνο ήταν στην πραγματικότητα αποθηκευμένη ηλιακή ενέργεια. Παρ’ όλα αυτά, δεν κατάφεραν όλοι οι οργανισμοί να υιοθετήσουν τον μηχανισμό της κυτταρικής αναπνοής, με αποτέλεσμα οι μορφές που δεν μπορούσαν να «αναπνεύσουν» να αρχίσουν να προσεταιρίζονται όσες είχαν την ικανότητα να το κάνουν, να τις χρησιμοποιούν ως εργοστάσια παραγωγής της δικής τους ενέργειας και, σε αντάλλαγμα, να τους προσφέρουν ένα περιβάλλον αυξημένης προστασίας και καλύτερης διαφύλαξης του γενετικού τους υλικού.

 

Φαίνεται πως οι ξένοι εργάτες που προσέφεραν την αναπνοή τους στα κύτταρα που δεν ανέπνεαν ήταν πολύ ευχαριστημένοι με τη νέα κατάσταση και προσαρμόστηκαν τόσο καλά στο ασφαλές περιβάλλον του οικοδεσπότη τους, που σύντομα δεν μπορούσαν πια να ζήσουν χωρίς αυτόν. Ως εκ τούτου έγιναν τα αναπνευστικά όργανα του κυττάρου-οικοδεσπότη και είναι σήμερα εκείνα τα οργανίδια του κυττάρου που ονομάζουμε μιτοχόνδρια.

 

Αναλαμβάνοντας με το πέρασμα του χρόνου ολοένα περισσότερες από τις λειτουργίες του «κυτταρικού γίγνεσθαι» του κυττάρου-οικοδεσπότη (ξενιστή), κατόρθωσαν να του γίνουν τόσο απαραίτητα, ώστε ούτε κι εκείνος να μπορεί πλέον να ζήσει χωρίς αυτά. Από τούτη τη συμβίωση δημιουργήθηκε ένα νέο είδος κυττάρου που διέθετε «εργοστάσια» παραγωγής ενέργειας και γενετικό υλικό προερχόμενο από δύο διαφορετικούς οργανισμούς.

 

Τώρα πια η φύση είχε στη διάθεσή της το δομικό υλικό που της ήταν απαραίτητο για να μπορέσει να δημιουργήσει πιο σύνθετους οργανισμούς, όπως τα φυτά, τα ζώα και τους ανθρώπους. Καθένα από τα 10.000 δισεκατομμύρια κύτταρα του οργανισμού μου προέρχεται από τη συνένωση των δύο αυτών μορφών αρχέγονων αερόβιων και αναερόβιων κυττάρων, από τα οποία πριν από 1,5 δισεκατομμύριο χρόνια προέκυψε το «σύγχρονο» κύτταρο.

 

Το σύγχρονο κύτταρο είναι περίπου 1.000 φορές μεγαλύτερο από το κύτταρο ενός βακτηρίου, έχει ιδιαίτερα περίπλοκη εσωτερική δομή, με πολλά χωριστά τμήματα, και οι ενεργειακές του απαιτήσεις είναι τόσο μεγάλες που σε καμιά περίπτωση δεν θα μπορούσαν να καλυφθούν από τα πενιχρά ποσά ενέργειας που παρήγε η ζυμωτική δράση των αρχέγονων κυττάρων. Γι’ αυτό, τα σύγχρονα κύτταρα προμηθεύονται το μεγαλύτερο μέρος της ενέργειας που χρειάζονται για να ζήσουν από τα μιτοχόνδριά τους.

Deepak Chopra: Τι είναι η κοσμική συνειδητότητα;

Υπάρχει άραγε η έννοια μιας υψηλότερης συνειδητότητας; Για ένα μικρό μέρος του πληθυσμού, το οποίο θεωρεί ότι έχει βιώσει άμεσα την ύπαρξη του Θεού, αυτό είναι ένα πνευματικό ζήτημα με σίγουρη απάντηση. Για τους περισσότερους ανθρώπους όμως, το ερώτημα αυτό είναι υποθετικό.

 

Κάθε θρησκεία υποστηρίζει ότι υπάρχει μια κρυμμένη πραγματικότητα που μπορεί να αποκαλυφθεί μέσω της υπέρβασης – ή πέρα από αυτή – των 5 αισθήσεων. Υπάρχουν πολύπλοκες οδοί για την επίτευξη αυτού του σκοπού με τη μορφή προσευχής, διαλογισμού, άρνησης και πίστης – η ιστορία της θρησκείας δεν έπαψε ποτέ να κατευθύνει τις φιλοδοξίες της προς ένα υψηλότερο επίπεδο.

Η καθημερινή ζωή μας, όμως, αποσπά την προσοχή μας και σε μια σκεπτικιστική εποχή η διάβρωση της πίστης έχει κάνει την ανώτερη συνείδηση να φαίνεται κάτι μακρινό, αν όχι κάτι εντελώς ασύνδετο. 

 

Από την άλλη πλευρά, η κβαντική φυσική φαίνεται ότι έχει αλλάξει το σύμπαν με ριζοσπαστικό τρόπο. Η συμπαγής ύλη έχει μετατραπεί σε αόρατα κύματα τα οποίων η ύπαρξη εμπίπτει σε ένα πεδίο μαθηματικών πιθανοτήτων. Ο χρόνος και ο χώρος αποτελούν το υπόβαθρο στο οποίο βρίσκονται τα σχετικιστικά κβαντικά πεδία. Αυτά είναι εντελώς διαφορετικά από τον χρόνο όπως τον μετρούν τα ρολόγια, αλλά και από τον χώρο μέσα στον οποίο υπάρχουν τα στερεά αντικείμενα.

 

Ωστόσο, όπως συμβαίνει και με την ανώτερη διάσταση που φιλοδοξεί να δημιουργήσει η θρησκεία, ο χώρος της κβαντικής παραμένει άπιαστος από τις 5 αισθήσεις. Για τη συντριπτική πλειοψηφία των φυσικών, η κβαντική πραγματικότητα αποτελείται από σχετικά περίπλοκες μαθηματικές κατασκευές και πειράματα που για την επικύρωσή τους χρησιμοποιούνται επιταχυντές σωματιδίων κόστους δισεκατομμυρίων δολαρίων.

 

Η εικόνα που προκύπτει είναι αρκετά εντυπωσιακή. Οι 2 πιο σημαντικοί τρόποι ερμηνείας της δημιουργίας του κόσμου, η επιστήμη και η θρησκεία, εξαρτώνται από μια κρυμμένη διάσταση. Χωρίς αυτή τη διάσταση δεν νοείται ανθρώπινη ύπαρξη. Δεν θα έπρεπε τότε αυτή η γνώση να φέρει επανάσταση στη ζωή μας εδώ και τώρα; Κι όμως δεν συμβαίνει κάτι τέτοιο. Για να συμβεί, πρέπει να συμπληρωθεί ο χαμένος κρίκος. Σε αντίθετη περίπτωση, ο κόσμος στον οποίο ζούμε θα αποσυνδεθεί από την πηγή του, όπως ακριβώς συμβαίνει σε μεγάλο βαθμό και τώρα.

 

Μια πρόταση, την οποία υποστηρίζουμε σθεναρά (Deepak Chopra), είναι ότι ο κρίκος που λείπει είναι η συνειδητότητα. Επειδή πάρα πολλοί άνθρωποι συνδέουν τη συνειδητότητα με την πίστη θεωρώντας ότι τίποτα για τον Θεό ή την ψυχή δεν μπορεί να αποδειχτεί, ας το αφήσουμε αυτό προς το παρόν στην άκρη. Ο χαμένος κρίκος πρέπει να είναι επιστημονικός. Εκείνο που έχουμε να κάνουμε είναι να καλύψουμε μια διαδρομή από την κβαντική θεωρία μέχρι την ανώτερη συνειδητότητα. Αυτό χρειάζεται πολλή σκέψη, η ανταμοιβή μας όμως θα είναι τεράστια. Η κρυμμένη πραγματικότητα θα αποκαλύψει την αληθινή της υπόσταση. Η υψηλότερη συνειδητότητα μπορεί κάλλιστα να αποτελέσει μια καθημερινή εμπειρία.

 

Κατ’ αρχάς, η κβαντική θεωρία, η οποία έχει χαρακτηριστεί ως η πιο επιτυχημένη επιστημονική θεωρία στην ιστορία του ανθρώπου, ισχυρίζεται κατηγορηματικά ότι ζούμε σε ένα συμμετοχικό σύμπαν – αυτό δηλαδή που θεωρούμε ως ανεξάρτητη, εξωτερική πραγματικότητα συνδέεται με τον τρόπο που το παρατηρούμε. Ο φυσικός John Wheeler από τα Πανεπιστήμια του Πρίνστον και του Τέξας πραγματοποίησε εκστρατεία για να αποδείξει τη σημασία της δικής μας συμβολής εναντιούμενος στην ιδέα ότι το σύμπαν βρίσκεται απλώς «κάπου εκεί έξω» μοιάζοντας με ένα κατάστημα το οποίο κοιτάζουμε με τη μύτη μας κολλημένη στο παράθυρο. 

 

Όμως πόσο περίεργο είναι να σκεφτεί κανείς ότι, όταν ένας φυσικός κάνει παρατηρήσεις και μετρήσεις, τα κβάντα τα οποία αποτελούν τα πάντα στο σύμπαν, αλλάζουν. Πράγματι, δεν έχει νόημα να μιλάμε για τις ιδιότητές τους χωρίς να προϋποθέτεται η ύπαρξη ενός παρατηρητή. Το σύμπαν είναι συνδεδεμένο με συνειδητές πράξεις παρατήρησης από τα πιο στοιχειώδη σωματίδια μέχρι και τους τεράστιους γαλαξίες. Επιπλέον, η κβαντική θεωρία αποδίδει πρωτεύοντα ρόλο στο κβαντικό κενό, το κενό δηλαδή που προηγείται σε παρατηρήσιμα φαινόμενα, όπως τα άτομα και τα μόρια. Σε αντίθεση με την κοινής λογικής έννοια του κενού χώρου, το κβαντικό κενό είναι γεμάτο με εν δυνάμει προοπτικές.

 

Ο John  Wheeler, εκτός του ότι επινόησε τον όρο «συμμετοχικό σύμπαν», υποστήριξε επίσης ότι το κβαντικό κενό είναι θεμελιώδες σε όλες τις πτυχές της φυσικής, μια άποψη που κέρδισε ευρεία αποδοχή. Το κβαντικό κενό είναι ένα απέραντο σύνολο «χωροχρονικού αφρού» πέραν του οποίου ο χρόνος, ο χώρος – και η ίδια η φυσική – φτάνουν στο τέλος τους.

 

Η Κοσμολογία, η οποία βασίζεται στην άλλη πιο επιτυχημένη θεωρία που υπάρχει, τη θεωρία της γενικής σχετικότητας του Einstein, αναφέρει ότι το σύμπαν προέκυψε από την πίεση του κβαντικού αφρού κατά το Big Bang και έκτοτε εξελίχτηκε για τουλάχιστον 13,5 δισεκατομμύρια χρόνια. Όλα όσα θεωρούμε πραγματικά είτε μέσω των αισθήσεων είτε μέσω της επιστημονικής έρευνας πέρασαν αρχικά μέσα από τη λεγόμενη εποχή Planck (μια κατάσταση τόσο μικροσκοπική, σύντομη και χαοτική που δεν μπορεί να διαπεραστεί – δηλαδή μια μαθηματική διατύπωση που περιγράφει τα όρια της γνώσης μας) και στη συνέχεια ξεκίνησε η φάση της γενικής διαστολής, που δημιούργησε την ύλη, την ενέργεια, τα αστέρια, τους γαλαξίες και τη ζωή.

 

Αφού λοιπόν υπάρχει καθορισμένο όριο όσον αφορά τον χώρο και τον χρόνο, η επιστήμη έρχεται αντιμέτωπη με το γεγονός ότι ο ανθρώπινος εγκέφαλος λειτουργεί μέσα στον χώρο και τον χρόνο. Αυτό όμως δεν πρέπει να μας αποθαρρύνει. Αν το σύμπαν είναι όντως συμμετοχικό, τότε ο ανθρώπινος εγκέφαλος πρέπει να συμμετέχει σε κβαντικό επίπεδο. Γιατί συμβαίνει αυτό; Επειδή ο κβαντικός αφρός, που είναι η πηγή κάθε σωματιδίου που υπάρχει καθώς και του αντίθετα φορτισμένου αντισωματιδίου του, πρέπει να αποτελεί ταυτόχρονα πηγή και του εγκεφάλου. Δεν είναι λογικό να πιστεύουμε σε έναν κόσμο όπου η κβαντική πραγματικότητα είναι ξεχωριστή από την καθημερινή πραγματικότητα. Ο μικρόκοσμος και ο μακρόκοσμους έχουν την ίδια προέλευση όχι μόνο πριν από δισεκατομμύρια χρόνια, αλλά ακόμα και τώρα – η πραγματικότητα ξεπηδά συνεχώς μέσα από το κβαντικό κενό.

 

Τα κβάντα βγαίνουν μέσα από τον κβαντικό αφρό, ενώ η συντριπτική πλειοψηφία τους πέφτει ξανά πίσω σε αυτόν. Έτσι, η δημιουργία, η διατήρηση και η εκ νέου απορρόφηση των εικονικών σωματιδίων συμβαίνει ανά πάσα στιγμή και σε όλα τα σημεία του χώρου. Οι αισθήσεις μας μας αναγκάζουν να βλέπουμε ένα ηλιοβασίλεμα κάθε φορά, ένα πάρτι γενεθλίων κάθε φορά, ένα πρόσωπο κάθε φορά. Χωρίς αμφιβολία η πραγματικότητα δεν περιορίζεται σε μια γραμμική εμπειρία στον χώρο και τον χρόνο. Θα μπορούσε να πει κανείς ότι πέρα από την περιορισμένη αντίληψή μας, το Big Bang συμβαίνει παντού την ίδια στιγμή σε ένα αιώνιο τώρα. Η δημιουργία είναι μια ενιαία διαδικασία, και εμείς είμαστε βυθισμένοι μέσα σε αυτή.

 

Σε αυτό το σημείο ο χαμένος συνδετικός κρίκος είναι κρίσιμης σημασίας. Οι φυσικοί νόμοι χρειάζονται το κβαντικό κενό για διαφόρους λόγους εκ των οποίων οι περισσότεροι είναι μαθηματικοί, αλλά η καθημερινότητα φαίνεται να προχωρά μια χαρά και χωρίς αυτό. Ωστόσο, δεδομένου ότι τα πάντα στην ύπαρξη εξαρτώνται από το κβαντικό κενό συμπεριλαμβανομένων όλων των έμβιων όντων, η πεποίθησή μας ότι ζούμε έξω από αυτό μάλλον είναι ψευδής. Δεν υπάρχει καμία λογική διαφυγή από αυτό το φαινόμενο, έτσι ώστε το κλειδί βρίσκεται στην αλλαγή της αίσθησης της πραγματικότητας – η «υπέρβαση» δηλαδή που υποτίθεται ότι ανήκει στους αγίους και τους μυστικιστές στην πραγματικότητα ισχύει για όλους τους ανθρώπους (ίσως οι άγιοι και οι μυστικιστές είναι εκείνοι που τη συνειδητοποίησαν πρώτοι).

 

Εδώ προκύπτει ένα λεπτό ζήτημα. Η παραδοξότητα του κβαντικού κόσμου, η οποία είναι σχεδόν θρυλική, γεννήθηκε μέσα από τις συγκρούσεις της με τις επικρατούσες θεωρίες (για παράδειγμα, η αποδεκτή ιδέα αιτίας και αποτελέσματος δεν είναι σύμφωνη με την κβαντική θεωρία της δυνατότητας του χρόνου και της αιτιώδους συνάφειας να πηγαίνουν προς τα πίσω.) Ωστόσο, δεν έχει σημασία ποιά θεωρία θα χρησιμοποιήσετε για να εξηγήσετε την πραγματικότητα, ο χάρτης δεν έχει να κάνει με τον χώρο. Όποια κι αν είναι τα μυστικά που αποκαλύπτει, η πραγματικότητα παραμένει αυτό που είναι: χωρίς απάντηση, αδιάψευστη και ακατανόητη.

 

Ακόμα και αυτή η διαπίστωση όμως, δεν πρέπει να μας αποθαρρύνει. Υπάρχει ένα αίσθημα ελευθερίας όταν συνειδητοποιούμε ότι είμαστε μέρος αυτής της ακατανόητης πραγματικότητας, υπάρχουμε μέσα σε αυτή έχοντας πολλές απορίες και συνεχίζουμε να υπάρχουμε χωρίς να έχει σημασία πόσο λανθασμένες, περιορισμένες ή άστοχες μπορεί να είναι οι απαντήσεις μας. Η συμμετοχή μας στο κβαντικό πεδίο κάνει τη διαφορά στον τρόπο που προχωρά η ζωή.

 

Αποδεικνύεται ότι όλα τα παράξενα φαινόμενα στον κβαντικό κόσμο είναι απολύτως ανθρώπινα και οικεία – αφού βέβαια σταματήσουμε να τα συγκρίνουμε με παλιές και ξεπερασμένες ερμηνείες.

Μιλώντας με την Αλίκη για τη Φιλοσοφία και το νόημα της ζωής

Συνομιλία με την έφηβη Αλίκη για τη φιλοσοφία και το νόημα της ζωής μ’ έναν προσιτό κι ελκυστικό τρόπο, με σκοπό να φέρει τους νέους ανθρώπους πιο κοντά στη φιλοσοφία, στο στοχασμό και στην αυτογνωσία. Θυμίζει μια εκτεταμένη συζήτηση, η οποία πού και πού παίρνει τη μορφή συνέντευξης. Η Αλίκη ρωτά και η Σώτη απαντά. Η Σώτη σχολιάζει και η Αλίκη αναρωτιέται. Η Αλίκη πεινά και η Σώτη της δίνει τροφή για τη σκέψη.

ΑΛΙΚΗ: Γιατί χρειάζεται να μάθουμε τι είναι η φιλοσοφία; 

Σ.: «Για να μάθουμε να σκεφτόμαστε ώστε να αντιμετωπίζουμε τα προβλήματα της ζωής», απαντά η Σώτη, και προσθέτει: «Η σοφία είναι μια από τις προϋποθέσεις της ευτυχίας. Όλοι θέλουμε να είμαστε ευτυχισμένοι… κι όλοι προσπαθούμε… συχνά όμως μας λείπουν τα εργαλεία».

 

ΑΛΙΚΗ: Ποιός είναι ο στόχος της φιλοσοφίας;

Σ.:  Ο στόχος της φιλοσοφίας δεν είναι να δώσει οριστικές απαντήσεις τις οποίες θα δεχτούν όλοι αλλά να ερευνήσει διαφορετικές απαντήσεις. Είναι τελείως απίθανο να είσαι εσύ, ή να είμαι εγώ ο μοναδικός άνθρωπος που δίνει τις “σωστές” απαντήσεις: γι’ αυτό είναι καλό να κρατάμε κριτική στάση σε όλες τις φιλοσοφικές θέσεις. Στους περισσότερους επιστημονικούς κλάδους –στα μαθηματικά, στην ιστορία, στη φυσική, στη χημεία, υπάρχουν σωστές και λανθασμένες απαντήσεις. Η φιλοσοφία δεν είναι ακριβώς έτσι… Μπορούμε να διαφωνούμε με όλους αρκεί να τεκμηριώνουμε την άποψή μας με βάση τη λογική»

Η λογική μοιάζει να είναι η αρχή και το τέλος της φιλοσοφίας. Χρησιμοποιώντας αυτή και μόνο, και με βάση τις γνώσεις μας φυσικά, φαίνεται να λέει η συγγραφέας, θα μπορέσουμε να κάνουμε τη ζωή μας καλύτερη. Κι εδώ που τα λέμε, αυτή ακριβώς είναι που μοιάζει να λείπει από το σύγχρονο διαδικτυακό μας κόσμο. Οι άνθρωποι σήμερα μοιάζουν μονάχα να ξέρουν πώς να μιλάνε, αλλά όχι πώς να ακούν. Έχουν απόψεις, αλλά δεν έχουν επιχειρήματα. Έχουν ιδέες, τους λείπουν όμως οι γερές βάσεις πάνω στις οποίες θα μπορούσαν να τις στηρίξουν.

 

ΓΙΝΕΤΑΙ Ο ΚΟΣΜΟΣ ΚΑΛΥΤΕΡΟΣ;

AΛΙΚΗ: Τόσοι αιώνες σοφίας, επιστήμης και ο κόσμος είναι ακόμα καταστροφικός.

Σ.: Aν κάνεις μια ιστορική αναδρομή θα συμπεράνεις ότι γίνεται όλο και καλύτερος. Καθώς προχωρεί ο πολιτισμός, οι άνθρωποι αναζητούν την αλήθεια και έναν καλύτερο τρόπο ζωής. Αναρωτιούνται ποια είναι τα όρια της ατομικής ελευθερίας, τι σημαίνει Καλό, πώς μπορούμε να αποφύγουμε το Κακό, ποιοι νόμοι χρειάζονται για να εξασφαλίσουν την ειρήνη και τη δικαιοσύνη. Επίσης ερευνούν την ανθρώπινη φύση, το πώς αυτή μπορεί να βελτιωθεί και το πώς οι άνθρωποι μπορούν να οργανωθούν σε πολιτισμένες κοινωνίες. Οι φιλόσοφοι του 16ου και 17ου αιώνα ερευνούν την έννοια του Θεού που, όπως είπαμε, δεν έχει πια τα χαρακτηριστικά της Παλαιάς και της Καινής Διαθήκης. Για παράδειγμα, ο Σπινόζα ταυτίζει τον Θεό με τον κόσμο, με τη φύση. Η σκέψη εξελίσσεται, εξελίσσεται και ο τρόπος ζωής του ανθρώπου.

 

ΑΛΙΚΗ: Η ιστορία προχωρεί μπροστά ή επαναλαμβάνεται;

Σ.: Σίγουρα προχωρεί αν και μερικές φορές τα φαινόμενα και οι καταστάσεις μοιάζουν και είναι συγκρίσιμες. Η φιλοσοφία όμως δεν είναι κλάδος της ιστορίας. Σίγουρα πρέπει να διατηρήσουμε τη φιλοσοφική κληρονομιά μας· έχουμε μάλιστα το «καθήκον», στο πεδίο της πνευματικής ζωής, να επισκεπτόμαστε τα παλιά κτήρια και, αν χρειάζεται, να τα αναστηλώνουμε. Όμως, στην παιδεία για παράδειγμα, η φιλοσοφία είναι ακόμα προσκολλημένη στο παρελθόν σε βάρος του παρόντος. Η φιλοσοφία δεν βασίζεται αποκλειστικά στο παρελθόν όπως πιστεύουν πολλοί: η ιστορία της είναι, σε μεγάλο βαθμό, εκείνη των σχολών και των ιδεολογιών, μια ιστορία γνώσεων που άλλοτε ξεχνάμε, άλλοτε απωθούμε, όπως και μια σειρά από καινούργια ξεκινήματα που φαίνονται καινούργια επειδή μερικές σκέψεις που παραμελήθηκαν στο πέρασμα του χρόνου ανακαλύπτονται ξανά.

ΑΛΙΚΗ: Θεωρίες ξεχνιούνται και ύστερα ξεθάβονται.

Σ.: Σπάνια η ζωή κτίζει κάτι χωρίς να χρειαστεί να αναζητήσει αλλού τις απαραίτητες πέτρες γι’ αυτό το κτίσιμο. Οι περισσότεροι φιλόσοφοι έκτισαν τα συστήματα της σκέψης τους πάνω στα ερείπια των προγενεστέρων τους, όχι πάνω στα ερείπια όλης της ιστορίας της φιλοσοφίας, όπως έχουμε την τάση να πιστεύουμε. Στη φιλοσοφία ενσωματώθηκαν όχι μόνον οι «αρμόζουσες» πλευρές της γνώσης και της σκέψης αλλά και μια σειρά παλαβές θεωρίες, άσχετες με τη ζωή και τον κόσμο. Αυτή η ρήξη μεταξύ νόησης και συναισθήματος φαίνεται και στους ίδιους τους φιλοσόφους. Τον 18ο αιώνα, ο Ντέιβιντ Χιουμ, για παράδειγμα, υπήρξε στοχαστής μοντέρνος για την εποχή του: παρ’ όλ’ αυτά, ο τρόπος με τον οποίον έβλεπε τους άλλους λαούς, κυρίως τους Αφρικανούς, ήταν σοβινιστικός και ρατσιστικός. Τον 19ο αιώνα, ο Φρίντριχ Νίτσε υπήρξε ένας από τους πιο οξυδερκείς κριτικούς της φιλοσοφίας: παρ’ όλ’ αυτά, οι αντιλήψεις του για τον άνθρωπο είναι συχνά κακόγουστες, ξιπασμένες και λίγο κιτς!

 

ΑΛΙΚΗ: Θέλεις να πεις ότι η επιρροή ενός στοχαστή δεν εξαρτάται αποκλειστικά από την «ορθότητα» των απόψεών του.

Σ.: Ακριβώς. Ο Νίτσε, για παράδειγμα, επηρέασε βαθιά τη φιλοσοφία παρότι τα περισσότερα απ’ αυτά που είπε δεν ήταν ούτε όσο καινούργια, ούτε όσο πρωτότυπα φαίνονταν. Ο Ζίγκμουντ Φρόυντ υπήρξε, αναντίρρητα, ένας πολύ σπουδαίος άνθρωπος και δημιουργός ιδεών. Κι όμως, η ψυχανάλυση απεδείχθη απατηλή σε πολλά σημεία· ομοίως, η φιλοσοφική και πολιτική σπουδαιότητα του Χέγκελ βρίσκεται σε δυσαρμονία με το πλήθος των ανακολουθιών και των ευκαιριακών του υποθέσεων.

 

ΑΛΙΚΗ: Πώς μπορούμε να τα μάθουμε σε βάθος όλα αυτά;

Σ.: Ο κόσμος, τα πράγματα, γίνονται γνωστά μέσω του ορθού λόγου, από μια ορθολογική συνείδηση. Ας πάρουμε ένα παράδειγμα. Ας φανταστούμε ότι μπαίνω σε μια μεγάλη εκκλησία. Στην αρχή, βλέπω την είσοδο, τους τοίχους και μερικές λεπτομέρειες της αρχιτεκτονικής που δεν μου δίνουν πολλές πληροφορίες για το κτίσμα στο οποίο έχω μπει. Είναι δηλαδή γύψινα ή κολόνες που θα μπορούσαν να βρίσκονται και σ’ ένα σπίτι ή σ’ ένα σχολείο. Έχω λοιπόν μια αποσπασματική ιδέα για την εκκλησία. Προχωρώ στο βάθος και βλέπω την εκκλησία ολόκληρη. Λέω από μέσα μου: «Να, μια εκκλησία». Μπορώ μάλιστα, ανάλογα με τις γνώσεις μου, να πω «μια ορθόδοξη εκκλησία» ή «μια γοτθική εκκλησία» ή «μια εκκλησία του 16ου αιώνα». Η εκκλησία έχει μπει, κατά κάποιον τρόπο, στο μυαλό μου, άρα υπάρχει για μένα. Αυτή είναι η διαδικασία της εξέλιξής μας στον κόσμο. Κάθε μέρα μπαίνουμε όλο και βαθύτερα μέσα του, καταλαβαίνουμε καλύτερα τα φαινόμενα. Κάθε μέρα ο κόσμος είναι για μας «λίγο περισσότερος».

 

Ο Χέγκελ πίστευε στην ανθρώπινη εξέλιξη μέσω της γνώσης. Και, ερευνώντας τη συνείδηση, χρησιμοποίησε μια μέθοδο που την ονόμασε διαλεκτική.

 

ΑΛΙΚΗ: Που δεν είναι το ίδιο με τη “διαλεκτική μέθοδο” του Σωκράτη.

Σ.: Η διαλεκτική του Χέγκελ είναι ένας τρόπος θεώρησης του κόσμου. Όταν φανταζόμαστε κάτι μπλε, όπως λέγαμε νωρίτερα, στην πραγματικότητα σκεφτόμαστε ότι αυτό το μπλε δεν είναι κόκκινο, δεν είναι πορτοκαλί, δεν είναι κίτρινο και τα λοιπά. Σκεφτόμαστε την ίδια στιγμή το αντίθετό του.

 

Στην Αγγλία, τον παλιό καιρό, ο όρος αυτός –«διαλεκτική»– ήταν συνώνυμος της λογικής, ειδικά της λογικής των ρητόρων. Όμως από την αρχαιότητα η λέξη «διαλεκτική» αναφέρεται ειδικότερα στη λογική αμφισβήτηση, δηλαδή στην αρχική τέχνη του «διαλέγεσθαι» με ερωτήσεις και στη συνέχεια αποκρίσεις. Λέγεται ότι πρώτος που δημιούργησε και εξάσκησε την τέχνη αυτή ήταν ο Ζήνων ο Ελεάτης, και την οποία στη συνέχεια ανέπτυξε ο Πλάτων. Στους νεότερους χρόνους εφάρμοσε τη διαλεκτική ο Ιμμάνουελ Καντ Ο Καντ εφάρμοσε τη διαλεκτική μελετώντας τις αντιφάσεις που προκύπτουν όταν χρησιμοποιούνται αρχές της εμπειρικής γνώσης πέρα όμως από τα όρια της εμπειρίας. Ένας ακόμη φιλόσοφος, ο Χέγκελ, εφάρμοσε τη διαλεκτική σε μια διαδικασία κατά την οποία οι αντιφάσεις καταργούνται από κάποιο ανώτερο επίπεδο αλήθειας. Η λέξη «διαλεκτική», όπως η λέξη «ιδεαλιστής» και «υλιστής» έχει πολλές και διαφορετικές έννοιες: Στην ιστορία της φιλοσοφίας διακρίνουμε διαφορετικές μορφές διαλεκτικής. Η διαλεκτική της αρχαιότητας ξεκίνησε με τον Ηράκλειτο και τους προσωκρατικούς.

 

ΑΛΙΚΗ: Η φιλοσοφία μού φαίνεται ένα πεδίο μάχης, όπως και η κοινωνία.

Σ.: Ο πόλεμος, για τον Χέγκελ, είναι επίσης ένα καλό παράδειγμα της διαλεκτικής… Μια διαλεκτική διαδικασία κατά την οποία το ανήθικο (το να σκοτώνουμε ανθρώπους) οδηγεί στο ηθικό. Σκέψου τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο: αν δεν πολεμούσαμε θα είχε επικρατήσει το φρικτό καθεστώς των Ναζί, του Χίτλερ.

 

ΑΛΙΚΗ: Όλα μοιάζουν σαν μια αντιπαράθεση Καλού-Κακού.

Σ.: Όταν μελετάμε την ιστορία της δυτικής φιλοσοφίας, διαπιστώνουμε ότι οι περισσότερες αψιμαχίες εκτυλίσσονται σύμφωνα με μια σχέση αντίθεσης ανάμεσα σε μερικές ευδιάκριτες διαχωριστικές γραμμές, σε ‘‘χαρακώματα’‘, θα λέγαμε: από τη μια βρίσκονται οι υλιστές, από την άλλη οι ιδεαλιστές (ή, κατά την αγγλική ορολογία, οι εμπειριστές και οι ορθολογιστές). Αυτός ο τρόπος διάκρισης απαντάται παντού σε ποικίλους συνδυασμούς, ανανεώνοντας ξανά και ξανά τα κουρέλια της σκέψης.

 

ΑΛΙΚΗ: Μπορείς να συνοψίσεις;

Σ.: Σύμφωνα με τον υλισμό, δεν υπάρχει τίποτα πέρα από τη φύση που να μπορούμε να συλλάβουμε με τις αισθήσεις μας· δεν υπάρχουν θεοί, ούτε ιδεώδη: η θεωρία αυτή εμφανίστηκε στη Γαλλία στον 18ο αιώνα, δηλαδή στην εποχή του Διαφωτισμού.

 

ΑΛΙΚΗ: Δηλαδή τον 18ο αιώνα όταν έχουν διαδοθεί οι επιστήμες… Μάθαμε ότι ο διαφωτισμός είχε μεγάλη απήχηση στην Ελλάδα που τότε ήταν ακόμα μέρος της οθωμανικής αυτοκρατορίας.

Με τον Διαφωτισμό και τη Γαλλική Επανάσταση έφυγε ένας ολόκληρος κόσμος και γεννήθηκε ένας καινούργιος. Οι Ευρωπαίοι ήρθαν σε επαφή με άλλους, ξένους πολιτισμούς· το πολιτικό τους σύστημα άλλαξε. Οι «εγκυκλοπαιδιστές» (ο Ντενί Ντιντρό, ο Ντ’ Αλαμπέρ) πίστευαν ότι υπάρχει μια επιστημονική και ηθική αρχιτεκτονική της γνώσης η οποία απελευθερώνει τον άνθρωπο.

 

Σ.: Ο διαφωτισμός σάρωσε την Ευρώπη και τον κόσμο. Σίγουρα θα μάθατε στο σχολείο για τον Ρήγα Φεραίο και τον Αδαμάντιο Κοραή… Πρέπει όμως να κάνουμε μια διάκριση: ο νεοελληνικός διαφωτισμός δεν αποτελεί μια φιλοσοφία –είναι ένα πνευματικό κίνημα το οποίο ζητεί την αφύπνιση των αρχών και των ιδανικών της κλασικής αρχαιότητας καθώς και, όπως είναι φυσικό, την απελευθέρωση από τους Τούρκους και τη δημιουργία ενός εθνικού κράτους.

 

ΑΛΙΚΗ: Στην Ελλάδα, μετά το 1750, άρχισαν να φτιάχνουν σχολεία και να εκδίδουν βιβλία…Αυτό μάθαμε νομίζω…

Σ.: Σωστά. Ο διαφωτισμός είναι, όπως είπαμε, ένα πνευματικό κίνημα που πιστεύει πολύ στη γνώση και στην πρόοδο μέσω της γνώσης. Επιστρέφω όμως στη φιλοσοφία. Τι μας λένε οι διαφωτιστές φιλόσοφοι; Ο καθένας τους είναι διαφορετικός και έχει τη δική του προσωπικότητα – έχουν όμως μερικά κοινά σημεία.

 

ΑΛΙΚΗ: Είπαμε: το κριτικό πνεύμα, την αγάπη για την πρόοδο και για τη γνώση. Γι’ αυτό όλο λες ‘‘διαβάστε’‘ και ‘‘διαβάστε’‘…Γιατί η γνώση είναι τόσο σημαντική; Τι κερδίζει κανείς με το να μαθαίνει πράγματα;

Σ.: Η γνώση δεν είναι μέσον, είναι αυτοσκοπός. Δεν μαθαίνουμε πράγματα ώστε να βρούμε, λόγου χάρη, δουλειά – ούτε βέβαια για να κάνουμε τους έξυπνους. Μαθαίνουμε πράγματα επειδή είναι ωραίο να μαθαίνουμε πράγματα. Να, τώρα εσύ αρχίζεις να μαθαίνεις μερικά πράγματα για τη φιλοσοφία – δεν τα μαθαίνεις για να τα χρησιμοποιήσεις κάπου συγκεκριμένα· τα μαθαίνεις γιατί είναι ωραία και σε κάνουν καλύτερο άνθρωπο.

 

ΑΛΙΚΗ: Αυτό που με μπερδεύει είναι ότι οποιαδήποτε ιδέα μπορεί να αμφισβητηθεί. Δεν υπάρχει απόλυτη αλήθεια, ούτε άνθρωποι που να είναι φορείς της απόλυτης, της αναμφισβήτητης αλήθειας. Ούτε στην επιστήμη υπάρχει απόλυτη και αναμφισβήτητη αλήθεια! Ό,τι ισχύει σήμερα μπορεί να καταρριφθεί αύριο.

Σ.: Στην επιστήμη πιστεύουμε στα αποτελέσματα των πειραμάτων μας. Ώσπου να κάνουμε καινούργια πειράματα τα οποία είτε θα επιβεβαιώσουν τα παλιά, είτε θα τα συμπληρώσουν, είτε θα τα ακυρώσουν. Για παράδειγμα, σε παλιότερες εποχές, οι άνθρωποι πίστευαν ότι το μικρότερο σωματίδιο είναι το άτομο – γι’ αυτό και το ονόμασαν ‘‘άτομο’‘, δηλαδή ‘‘που δεν μπορεί να τμηθεί, να κοπεί’‘. Αργότερα, ανακάλυψαν τα πρωτόνια, τα ηλεκτρόνια και τα νετρόνια… Το 1964 ο Αμερικανός φυσικός Μάρεϊ Γκελ-Μαν συμπέρανε, από τα πειράματά του, ότι τα πρωτόνια και τα νετρόνια δεν είναι τελικά τα μικρότερα σωματίδια αλλά αποτελούνται από ακόμα μικρότερα τα οποία ονόμασε κουάρκ. Και πάει λέγοντας. Στην επιστήμη είμαστε πάντοτε ανοιχτοί σε καινούργιες ιδέες. Η Αναγέννηση, στην οποία επιστρέφω τώρα, είναι μια εποχή καινούργιων ιδεών.

 

ΑΛΙΚΗ: Μπορείς να μου ξαναπείς τι είναι ο ορθολογισμός;

Σ.: Ο ορθολογισμός είναι η συνολική φιλοσοφική κατεύθυνση που αποδέχεται ως γνώμονα και αφετηρία της γνώσης τη λογική σκέψη. Από την περίοδο του Διαφωτισμού ο ορθολογισμός συνδέεται συνήθως με την εισαγωγή των μαθηματικών μεθόδων στη φιλοσοφία, αρχικά με το έργο των Ντεκάρτ, Λάιμπνιτς και Σπινόζα.

 

Ο ορθολογισμός συχνά έρχεται σε αντιπαράθεση με τον εμπειρισμό. Στη πράξη οι απόψεις αυτές δεν αποκλείονται αμοιβαία, αφού για παράδειγμα η φιλοσοφία της επιστήμης είναι και ορθολογιστική και εμπειρική. Αν τραβήξουμε όμως τον εμπειρισμό στα άκρα, θεωρούμε ότι όλες οι ιδέες προέρχονται από την εμπειρία, είτε μέσω των πέντε εξωτερικών αισθήσεων, είτε μέσω των εσωτερικών αισθήσεων όπως ο πόνος και η ευχαρίστηση, και επομένως ότι η γνώση βασίζεται ουσιαστικά στην εμπειρία. Αντιστοίχως, ορισμένες εκδοχές του ορθολογισμού υποστηρίζουν ότι ξεκινώντας με βασικές θεμελιώδεις αρχές, όπως τα αξιώματα της γεωμετρίας, θα μπορούσε κανείς να αντλήσει απαγωγικά το σύνολο ολόκληρης της δυνατής γνώσης. Οι φιλόσοφοι που υποστήριζαν περισσότερο την άποψη αυτή ήταν ο Σπινόζα και ο Λάιμπνιτς, οι προσπάθειες των οποίων να αντιμετωπίσουν τα επιστημολογικά και μεταφυσικά προβλήματα που έθεσε ο Ντεκάρτ οδήγησαν σε ανάπτυξη μιας κάπως θεμελιοκρατικής προσέγγισης του ορθολογισμού. Τόσο ο Σπινόζα όσο και ο Λάιμπνιτς υποστήριζαν ότι κατ’ αρχήν τουλάχιστον όλες οι γνώσεις, συμπεριλαμβανομένων των επιστημονικών γνώσεων, μπορούν να αποκτηθούν με τη χρήση του ορθού λόγου και μόνο. Αν και οι δύο παραδέχονταν ότι αυτό δεν είναι δυνατό στην πράξη για τον άνθρωπο, παρά μόνο σε συγκεκριμένες περιοχές της επιστήμης όπως είναι τα μαθηματικά.

 

ΑΛΙΚΗ: Υπάρχουν περίοδοι όπου φαίνεται να κυριαρχεί ο ιδεαλισμός και περίοδοι όπου κερδίζει έδαφος ο υλισμός.

Σ.: Πράγματι. Σήμερα ανανεώνεται το ενδιαφέρον για τον υλισμό με τις ανακαλύψεις της νευροβιολογίας. Ωστόσο, όλον αυτό τον καιρό, υπήρξαν φάσεις όπου κυριάρχησε ο ιδεαλισμός σε διαφορετικές εκδοχές. Αντίθετα με τον υλισμό, όπως είπαμε, ο ιδεαλισμός δεν εμπιστεύεται τη γνώση του κόσμου μέσω των αισθήσεων και τη θεωρεί ανεξάρτητη από τον ορθό λόγο και τις ιδέες του. Εννοείται ότι αυτές οι δύο ετικέτες που τοποθετούμε στην ιστορία της φιλοσοφίας καλύπτουν μερικές φορές πολύ διαφορετικά κίνητρα και πρότυπα των επιμέρους φιλοσόφων. Ένας ιδεαλιστής σαν τον Πλάτωνα δεν σκεφτόταν τα ίδια πράγματα με έναν ιδεαλιστή σαν τον Καντ. Γι’ αυτό είναι αδύνατο να γραφεί μια «αληθινή» ιστορία της φιλοσοφίας είτε σαν λογική κατασκευή ακολουθώντας τους μεγάλους φιλοσόφους, είτε σαν ιστορία των μεγάλων φιλοσοφικών ρευμάτων. Σε κάθε περίπτωση θα ήμασταν υποχρεωμένοι να αφήσουμε κατά μέρος πολλές πλευρές που θα καθιστούσαν την πραγματικότητα αληθοφανή και πλήρη.

 

ΑΛΙΚΗ: Ποια θα έλεγες ότι είναι τα μεγάλα ερωτήματα;

Σ.: «Τι μπορώ να μάθω; Τι μπορώ να κάνω; Σε τι μπορώ να ελπίζω; Τι είναι ο άνθρωπος;»

 

ΑΛΙΚΗ: Και: “Τι μπορώ να ξέρω για τον εαυτό μου;”

Σ.: Η ερώτηση γύρω από το τι μπορούμε να ξέρουμε για τον εαυτό μας είναι κλασική επιστημολογική, όχι ολοκληρωτικά φιλοσοφική. Έχει περάσει σε μεγάλο βαθμό στο πεδίο της νευροβιολογίας η οποία μπορεί να μας εξηγήσει τα θεμέλια της συσκευής γνώσης που διαθέτουμε, καθώς και τις δυνατότητές της. Η φιλοσοφία αναλαμβάνει ρόλο συμβούλου που βοηθά τη νευροβιολογία σε βαθύτερη κατανόηση του γνωστικού της πεδίου. Προσθέτω το εξής μεγάλο ερώτημα «Τι πρέπει να κάνω;»

 

ΑΛΙΚΗ: Αυτό ανήκει στην ηθική.

Σ.: Προσπαθούμε να εξηγήσουμε τα θεμέλια της ηθικής. Γιατί οι άνθρωποι είναι ικανοί να δρουν με ηθικό τρόπο; Σε ποιο βαθμό αντιστοιχούν το Καλό και το Κακό στην ανθρώπινη φύση; Η φιλοσοφία δεν είναι μόνη ούτε σ’ αυτό: η νευροβιολογία, η ψυχολογία και η μελέτη της συμπεριφοράς έχουν κι αυτές κάτι να πουν. Εφόσον ο άνθρωπος περιγράφεται ως ον προικισμένο με ηθική, εφόσον έχουν αποδειχθεί τα ερεθίσματα που ανταμείβουν στον εγκέφαλο τις ηθικές του πράξεις, οι επιστήμες της φύσης έρχονται σε δεύτερη μοίρα. Πολλά ερωτήματα που απασχολούν σήμερα την κοινωνία μας, είτε μιλάμε για την άμβλωση, είτε για την ευθανασία, για τη γενετική και τις μεθόδους αναπαραγωγής, για την περιβαλλοντική ηθική και την ηθική προς τα ζώα, υπάρχει χώρος για συλλογισμούς και επιχειρήματα, λίγο ή πολύ εύλογα: αυτός είναι ο χώρος της φιλοσοφικής διαμάχης.

 

ΑΛΙΚΗ: Πάντως το πρακτικό και χρήσιμο ερώτημα είναι νομίζω το “Σε τι μπορώ να ελπίζω;» εφόσον οι άνθρωποι επιδιώκουν την ευτυχία.

Σ.: Και την ελευθερία, τον έρωτα, τον Θεό και το νόημα της ζωής. Σ’ αυτές τις απορίες είναι δύσκολο να δώσουμε απλές απαντήσεις· μπορούμε όμως να σκεφτούμε με βάθος και ένταση.

 

ΑΛΙΚΗ: Με τόση ένταση που πόνεσε το κεφάλι μου.

Σ.: Δεν υπάρχει μεγαλύτερη επιτυχία από μια συνειδητή ζωή με όλο και βαθύτερη αυτογνωσία όπου να αποκτάμε πλήρη έλεγχο των παρορμήσεών μας ή, όπως ήλπιζε ο Νίτσε (έστω κι αν για τον ίδιον δεν βγήκε σε καλό), να γινόμαστε οι «ποιητές» της ζωής μας: «Είναι μια ολόκληρη δεξιότητα το να μπορούμε να παρατηρούμε την κατάστασή μας με το μάτι του καλλιτέχνη, ακόμα και στον πόνο και στα βάσανα, ακόμα και στις δυσκολίες που συναντάμε».

Ας είναι ευλογημένη η σιωπή! Γιατί μέσα σ’ αυτήν θα μ’ ακούσεις να μιλώ

Σιωπή!!! Πώς να ορίσεις τη σιωπή; Από πού να αρχίσεις και πως να προχωρήσεις, μη γνωρίζοντας τι θα συναντήσεις στην πορεία; Πρόκειται άραγε για τη σιωπή του πνεύματος και δεν έχει να κάνει με την ομιλία ή την ομολογία; Είναι η σιωπή που βασιλεύει μέσα στα μυαλά και στις ψυχές και όχι η σιωπή που σφραγίζει το στόμα κάποιου για να μη μεταδώσει τη γνώση;

Πώς να κατορθώσουμε να ζήσουμε την εσωτερική σιωπή; Κάποιες φορές σιωπούμε, αλλά μέσα μας, συζητούμε έντονα, αντιμετωπίζοντας φανταστικούς αντιπάλους η παλεύοντας με τον ίδιο μας τον εαυτό. Ο καθένας μας προσπαθεί να ακούσει μια ψιθυριστή φωνή, μέσα στη σιωπή του κεφαλιού του, που ακόμα και να του μιλήσει, δεν μπορεί να μεταδώσει τα λόγια της, παρά μόνο σε αυτούς που την ακούν κι οι ίδιοι. Αυτό δεν είναι νόμος, αλλά η πιο μοναχική αλήθεια.

Οι αρχαίοι Έλληνες δίδασκαν τη σιωπή ως την ύψιστη αρετή. Σε μια απ’ τις συγκρούσεις Ελλήνων και Τρώων ο Όμηρος αναφέρει, ότι οι Τρώες, ως απολίτιστοι και βάρβαροι, με κραυγές και φωνές και θόρυβο επιτίθεντο, ενώ οι Έλληνες, οι έχοντες ανώτερο ήθος και γενικά πολιτισμό, βάδιζαν στη φοβερή σύγκρουση με απόλυτη σιγή μέσα τους, στη ψυχή τους «μένεα πνέοντες» αλλά και με απόλυτη αυτοκυριαρχία, οπλισμένοι με αδάμαστη και άκαμπτη αποφασιστικότητα να αγωνιστούν γενναία και να νικήσουν.

Ο μεγάλος φιλόσοφος και μύστης Πυθαγόρας, επέβαλε στους μαθητές του επί δύο έως τέσσερα χρόνια την απόλυτη σιωπή. Απαγορευόταν όχι μόνο η ομιλία, αλλά και η πιο απλή ερώτηση, με ποινή την αποβολή τους απ’ τη Σχολή του. Με τον τρόπο αυτόν πίστευε, ότι όχι μόνο έλεγχε την ικανότητα των μαθητών του, αλλά και τους ασκούσε στην αυτοκυριαρχία και στην αυτοεπιβολή, στην αυτοενδοσκόπηση και στην αυτογνωσία, στην αυτοσυκέντρωση και στη θεληματική χρήση του νου και γενικά της δυναμικότητας του Εγώ τους.

Σύμφωνα με τον Βασίλειο επίσκοπο Καισαρείας και ο Ιησούς Χριστός επέκρινε δριμύτατα τους φλύαρους: Λέγω δὲ ὑμῖν, ὅτι πᾶν ῥῆμα ἀργὸν ὃ ἐὰν λαλήσωσιν οἱ ἄνθρωποι, ἀποδώσουσι περὶ αὐτοῦ λόγον ἐν ἡμέρᾳ κρίσεως.

 

Ποιήματα και στίχοι για τη Σιωπή

Νικηφόρος Βρεττάκος – Η σιωπή μου
Οι πρώτοι φθόγγοι που άκουσα στη ζωή μου, οι πρώτες λέξεις
δεν ήταν το νανούρισμα της μάνας μου και το κελάηδημα της σιταρήθρας.
Πάνω απ’ το λίκνο μου άρθρωνε ρήματα το γαλάζιο
κι έμπαζε μέσ’ απ’ τ’ ανοιχτό παράθυρο η σιωπή
ένα ποτάμι υπέροχα λόγια. Μιας θαυμαστής
γλώσσας το χρυσό αλφάβητο διακλαδιζόταν μέσα μου.
Περνώντας μέσ’ από κοιτάσματα χρυσαφιού
στα βάθη μου εξακολουθεί το θείο αυτό ποτάμι
να ρέει, σιγά, σαν τα νερά των βυθισμένων ποταμιών,
που τρέχαν μ’ ένα βούισμα μελισσιών κάτω απ’ τους βράχους
του Ταϋγέτου, όταν οι ωραίες νύχτες τον νανουρίζαν
σαν ένα βρέφος κι ο λαγός όρθιος άκουγε το άπειρο!
Ό,τι καλύτερο άκουσα στον κόσμο αυτό δεν ήταν
παρά τα δάκρυα των απλών ανθρώπων κι η σιωπή.
Ακούστε το παλλόμενο πρωινό χαμόγελό μου!
Είμαι μια τόσο φλύαρη ψυχή! Ω, μη μου λέτε
πως δε μιλώ. Ούτε στιγμή δε σταματά η φωνή μου.
Σύννεφο εντός μου υψώνονται του θέρου οι σιταρήθρες
όταν σιωπώντας σας κοιτώ στα μάτια. Ένα μελτέμι
που βγαίνει μέσ’ από χρυσά φλάουτα είναι η σιωπή μου.
Η κάθε λέξη της σιωπής μου ανθίζει άγραφα χρώματα
κι είναι στημένα μέσα μου άπειρα ουράνια τόξα
που βρέχουνε χρωματιστές λέξεις μες στη σιωπή μου.

Έγινε ξαφνικά μια σιωπή, που όλα φώναζαν
μές στο σπίτι βοήθεια. Εγώ ψύχραιμος, όσο
κι’ αν έτρεμαν όλα μέσα μου, όσο
κι’ αν είχα το πρόσωπο κίτρινο και άσπρο,
περίμενα πάντοτε πως κάτι θα σάλευε πριν
αρχίσουν να λιώνουν κερί και νερό
τα χαρτιά, τα βιβλία μου
Πρίν οι εικόνες στον τοίχο σκύψουν τα πρόσωπα.
Δυό γαρούφαλα έριξαν κιόλας στον τοίχο
τα κεφάλια λιπόθυμα. Βοήθησε, Κύριε!
Βρέξε να σβύσεις το σκοτάδι που καίει,
τη σιωπή που ανεβαίνει απ’ τις τέσσερες
γωνιές του σπιτιού. Ένας κόμπος φωνής
θα ριχνε άπλετο φως.

Ορέστης Αλεξάκης – Ναι, μόνο στη σιωπή σου υπάρχεις
Ναι, μόνο στη σιωπή σου υπάρχεις
και μόνον απ’ την ίδια σου σιωπή
το λάλον ύδωρ αναβλύζει εντός μου
κι αυτό το φέγγος που
σε περιβάλλει
που μέσα του ενοικείς και κυοφορείσαι
θαρρώ σιωπής εμφάνεια είναι
θαρρώ τους δυο μες στη σιωπή συμπλέκεις κόσμους
κι ο τόπος σου
είναι ο τόπος όπου σμίγουν
ζόφος και φως
κι εσύ
με φως και ζόφο
πλάθεσαι και κυριαρχείς
στα σιωπηλά σκιόφωτα του ονείρου
και ιδού
τα μέσα στο βυθό τοπία
ξυπνούν κι ανθίζουν με
τον ερχομό σου
στολίζονται άστρα και όστρακα
κι αργά
προς τον δικό μας αναδύονται κόσμο.

Γιώργος Σεφέρης, Κράτησα τη ζωή μου
Κράτησα τη ζωή μου ψιθυριστά μέσα στην απέραντη σιωπή,
δεν ξέρω πια να μιλήσω, μήτε να συλλογιστώ ψίθυροι
σαν την ανάσα του κυπαρισσιού τη νύχτα εκείνη
σαν την ανθρώπινη φωνή της νυχτερινής θάλασσας στα χαλίκια
σαν την ανάμνηση της φωνής σου λέγοντας «ευτυχία».
Κλείνω τα μάτια γυρεύοντας το μυστικό συναπάντημα των νερών
κάτω απ τον πάγο το χαμογέλιο της θάλασσας τα κλειστά πηγάδια
ψηλαφώντας με τις δικές μου φλέβες τις φλέβες εκείνες πού μου ξεφεύγουν
εκεί πού τελειώνουν τα νερολούλουδα κι αυτός ό άνθρωπος
πού βηματίζει τυφλός πάνω στο χιόνι της σιωπής.

Οδυσσέας Ελύτης – Επτά νυχτερινά επτάστιχαΕυνοϊκές αστροφεγγιές έφεραν τη σιωπή
Και πίσω απ’ τη σιωπή μια μελωδία παρείσαχτη
Ερωμένη
Αλλοτινών ήχων γόησσα
Μένει τώρα ο ίσκιος που ατονεί
Και η ραϊσμένη εμπιστοσύνη του
Και η αθεράπευτη σκοτοδίνη του – εκεί.

Όλα τα κυπαρίσσια δείχνουνε μεσάνυχτα
Όλα τα δάχτυλα
Σιωπή
Έξω από τ’ ανοιχτό παράθυρο του ονείρου
Σιγά σιγά ξετυλίγεται
Η εξομολόγηση
Και σαν θωριά λοξοδρομάει προς τ’ άστρα!

Κική Δημουλά – Η περιφραστική πέτρα
Μίλα.
Πες «αστέρι», που σβήνει.
Δεν λιγοστεύει η σιωπή με μια λέξη.
Πες «πέτρα»,
που είναι άσπαστη λέξη.
Έτσι, ίσα-ίσα,
να βάλω έναν τίτλο
σ’ αυτή τη βόλτα την παραθαλάσσια.

Κατερίνα Αγγελάκη-Ρουκ, Έξοδος
Στον άγλωσσο τούτο κόσμο
που ήρθα για βουβές σπουδές
είναι οι ασκήσεις μου εκκωφαντικές
ξέρω, δεν ρέει ακόμα
δεν ρέει φυσικά η σιωπή μου.

Μ. Αναγνωστάκης – Θα ῾ρθει μια μέρα
Θα ῾ρθει μια μέρα που δε θα ῾χουμε πια τί να πούμε
Θα καθόμαστε απέναντι και θα κοιταζόμαστε στα μάτια
Ἡ σιωπή μου θα λέει: Πόσο είσαι όμορφη, μα δε
βρίσκω άλλο τρόπο να στο πω.

Ανδρέας Εμπειρίκος – Η σιωπή
Ὅσο και αν μένουν ανεκτέλεστα τα έργα, όσο και αν είναι πλήρης η σιγή (η σφύζουσα εντούτοις) και τον μηδέν αν διαγράφεται στρογγύλον, ως άφωνον στόμα ανοικτόν, πάντα, μα πάντα, η σιγή και τα ανεκτέλεστα όλα, θα περιέχουν εν μέγα μυστήριον γιομάτο, ένα μυστήριον υπερπλήρες, χωρίς κενά και δίχως απουσίαν, εν μέγα μυστήριον (ως το μυστήριον της ζωής εν τάφω) – το φανερόν το τηλαυγές, το πλήρες μυστήριον της υπάρξεως της ζωής, Ἄλφα-Ὠμέγα.

Θανάσης Κωσταβάρας – Τα διαπιστευτήρια της σιωπής
Η σιωπή δεν είναι λευτεριά,
η σιωπή δεν είναι αιχμαλωσία
η σιωπή δεν είναι δωρεά, η σιωπή
δεν είναι ιδιοκτησία
η σιωπή είναι ένα καναρίνι στο μικρόφωνο
η σιωπή είναι ντελάλης από στάχτη
κάθε ρυάκι της κραυγάζει πως μονάχα η σιγή μιλιέται
κάθε στιγμή της χαστουκίζει τα ρολόγια
καταρρέουν ελατήρια ο καιρός παξιμάδια και βίδες
η σιωπή περιπαίζει τα αδιέξοδα
η σιωπή δεν κατάγεται από την Κίνα, η σιωπή
τη γλώσσα της φασκιώνει με συνταχτικό και κανόνες
αναπαύεται στα ανώμαλα ρήματα ερωτεύεται επιρρήματα
στους ρήτορες οπού σείουν τα μπαλκόνια συσσωρεύεται
πηγαίνει τις Κυριακάδες στην εκκλησία για να ψάλλει
συχνά τηγανίζει πατάτες
τα τύμπανα δικά της είναι , οι γενετήσιοι
σπασμοί της αγάπης
τα ουρλιάσματα των γυναικώνε στα μαιευτήρια
όλα τα κλάματα δικά της είναι κι όλα τα ξεφαντώματα
μα όμως τι όλεθρος
η σιωπή δε βρίσκει πουθενά το όνομά της.
Διάβασα πάλι όλα μου τα ποιήματα
που έχω γράψει για σένα.
Τόσα πολλά λόγια
και τόσα λίγα τα ειπωμένα, τόσα στο βάθος τ’ ανείπωτα.
Όμως εσύ που μπορείς να διαβάσεις
τους άγραφους νόμους του μέσα μου σύμπαντος
εσύ που έχεις ακούσει το μοναχικό τριζόνι της νύχτας
που είδες το αόρατο φέγγος μιας τρομερής αποκάλυψης
εσύ, προπάντων εσύ
που συνεχίζεις ν’ ανθίζεις
πάνω στο μαύρο χιόνι που απλώνεται γύρω μου
μη βιαστείς να με κρίνεις να κλείσεις τους δρόμους, να διαβάσεις λάθος το μήνυμα.
Κοίταξέ με μόνο στα μάτια
μέτρησε τη βαθιά πληγή που ανοίγεται μέσα τους
άκου τη σιωπή που κάνει να τρίζουν τα φύλλα στις αστροφεγγιές τους
κι όταν ημερέψεις το φόβο
που σαν το παγιδευμένο αγρίμι ουρλιάζει
τότε θα καταλάβεις.
Θα δεις τι πόθοι ασφυκτιούν
το πάθος συντηρούν στις κρύπτες τους
τα ζυγιασμένα λόγια.

Τάσος Λειβαδίτης – Αυτός που σωπαίνει
Το σούρουπο έχει πάντα τη θλίψη
ενός ατελείωτου χωρισμού
Κι εγώ έζησα σε νοικιασμένα δωμάτια
με τις σκοτεινές σκάλες τους
που οδηγούνε
άγνωστο πού…
Με τις μεσόκοπες σπιτονοικοκυρές
πού αρνούνται
κλαίνε λίγο
κι ύστερα ενδίδουν
και τ᾿ άλλο πρωί,
αερίζουν το σπίτι
απ᾿ τους μεγάλους στεναγμούς…
Στα παλαιικά κρεβάτια
με τα πόμολα στις τέσσερις άκρες
πλάγιασαν κι ονειρεύτηκαν
πολλοί περαστικοί αυτού του κόσμου
κι ύστερα αποκοιμήθηκαν
γλυκείς κι απληροφόρητοι
σαν τους νεκρούς στα παλιά κοιμητήρια.
Όμως εσύ σωπαίνεις…
Γιατί δε μιλάς;
Πες μου!
Γιατί ήρθαμε εδώ;
Από που ήρθαμε;
Κι αυτά τα ιερογλυφικά της βροχής πάνω στο χώμα;
Τι θέλουν να πουν;
Ω, αν μπορούσες να τα διαβάσεις!!!
Όλα θα άλλαζαν…
Όταν τέλος, ύστερα από χρόνια ξαναγύρισα…
δε βρήκα παρά τους ίδιους έρημους δρόμους,
το ίδιο καπνοπωλείο στη γωνιά…
Κι ολόκληρο το άγνωστο
την ώρα που βραδιάζει…

Μελισσάνθη – Η χώρα της σιωπής
Η χώρα της σιωπής είναι από κρύσταλλο –
γαλάζιο κρύσταλλο, σαν από πάγο.
Εκείν χορεύουνε τα πάντα αθόρυβα
κι όλες οι εικόνες διαθλώνται στο άπειρο.
Ταν δάκρυα των παιδιών και τα παράπονα
αφήνουν το λεπτό ήχο της κιθάρας
Των σιωπηλών πλασμάτων τα χαμόγελα
ρόδινη ανταύγεια υψώνουν στα μεσούρανα
και τα βαθιά βλέμματα της αγάπης
ανάβουν φλόγες πυρκαγιάς γαλάζιες.
Στη χώρα της σιωπής ό,τι είναι γνήσιο
σαν μια καμπάνα ακούγεται γιορτάσιμη
που ανοίγει βουερούς θόλους στα ουράνια.
Στη χώρα της σιωπής συχνά ακροάστηκα
τις ασημένιες κωδωνοκρουσίες
που υψώνει κάποιο σμήνος γερανών.
Σε γάμους μυστικούς, σὲ λιτανείες,
σε τελετές ουράνιες παρευρέθηκα
στη χώρα της σιωπής που είναι από κρύσταλλο,
γαλάζιο κρύσταλλο σαν από πάγο…

Βύρων Λεοντάρης – Η σιωπή που ακολουθεί
Όχι μόνο τ` αθώα παράπονα,
που αναποδογυρίζουνε
με μια κλοτσιά στο στήθος,
όχι μόνο οι φωνές,
που τις ξαπλώνουν στις πλατείες,
όχι μόνο οι ανύποπτοι ενθουσιασμοί.
Πιο δυνατή είναι, πιότερο βαραίνει
η σιωπή που ακολουθεί,
η σιωπή των πεισμωμένων δρόμων,
των κλειστών παραθυριών,
η σιωπή των παιδιών
μπροστά στον πρώτο σκοτωμένο,
η σιωπή μπροστά στην ξαφνική ατιμία,
η σιωπή του δάσους,
η σιωπή του αλόγου δίπλα στο ποτάμι,
η σιωπή ανάμεσα σε δυό στόματα,
που δεν μπορούν να φιληθούν,
κι εκείνη η “ενός λεπτού σιγή”,
που παρατείνεται και γιγαντώνεται
μες στις καρδιές, μες στους αιώνες,
η σιωπή που αποφασίζει
τι είναι να μείνει, τι είναι να χαθεί.

Γιώργης Παυλόπουλος – Η σιωπή
Η Σιωπή είναι μια άγνωστη
που έρχεται τη νύχτα.
Ανεβαίνει τη σκάλα
χωρίς νʼ ακούγονται πατήματα
μπαίνει στην κάμαρα
και κάθεται στο κρεβάτι μου.
Μου φοράει το δαχτυλίδι της
και με φιλεί στο στόμα.
Τη γδύνω.
Μου δίνει τότε τις βελόνες
και τα τρία χρώματα
το κόκκινο το μαύρο και το κίτρινο.
Κι αρχίζω να κεντάω
πάνω στο δέρμα της
όλα όσα δε σου είπα
και ποτέ πια δε θα σου πω.

Μαρία Καραγιάννη, Κερδισμένη σιωπή
Χειρονομίες απλώνουν τρυφερά οι λέξεις
στον πληγωμένο αέρα
Κερδισμένη σιωπή
Σκεπασμένοι καθρέφτες
σε μέρα ξαφνικής ταφής
Και τα μάτια
να καλούν σα ρόπτρα σφραγισμένης θύρας
στις μέσα αυλές με τα βαθιά πηγάδια
και τα πνιγμένα βρέφη

Μαρία Καραγιάννη, Η κατάδυση και ο πυθμένας
Το πιο όμορφό μου ποίημα
Με τη σιωπή μου το ‘γραψα
Βουλιάζοντας ηδυπαθώς
Και καθ’ ολοκληρίαν
Μέσα στ’ απύθμενα τα μάτια σου
Εκεί όπου συνάντησα
Τις πιο κραταιές λέξεις.

Μάνος Ξυδούς, Το σχήμα της σιωπής μου
Τα μάτια σου απλώθηκαν στο σχήμα της σιωπής μου
κι ένιωσα τον άνεμο να τρέχει σαν τρελός.
Να καταστρέψεις ήθελες το τσίρκο της ζωής μου,
μα ύστερα μετάνιωσες και είπες «δυστυχώς».
Σαν ήρωας του Λωτρεαμόν σε απόκρυφο βιβλίο,
παιδί της επανάστασης με τάσεις μυστικές.
Ακροβατούσα συνεχώς στα όρια της τρέλας
μέσα σε κόσμο αδιάφορο με Σάρτρ και με Μπωντλέρ.
Από μπροστά μου πέρασαν χορεύοντας εικόνες,
κάποια κομμάτια απ’ τον παλιό χαμένο μου εαυτό.
Τον κόσμο μου τον έκλεισα σε ψευτοθεωρίες,
συμβιβασμούς, χαμόγελα και αυτοκριτικές.
Μα δωσ’ μου μόνο ένα λεπτό κρυφής απολογίας,
αφού ο Θεός σου θέλησε να είσαι ο δικαστής.
Και μην το πάρεις πως ζητώ καλή δικαιολογία,
ν’ αλλάξεις την απόφαση την ύστατη στιγμή.
Τώρα στη νύχτα της σιωπής και της απελπισίας,
τα μάτια σου μια υπόσχεση που αργεί πολύ να βγει.
Βέλη θα ρίξει πίσω μου μια παιδική οπτασία
κι αθόρυβα ξανά μέσα στην πόλη θα χαθεί.

Μάνος Ξυδούς, Γέφυρες με πέτρες της σιωπής
Σ’ ευχαριστώ γι’ αυτή τη νύχτα απ’ την ψυχή μου
σ’ ευχαριστώ για ό,τι περάσαμε μαζί
Όμως θα φύγω γιατί αυτή είν’ η ζωή μου
να κλείνω γέφυρες με πέτρες της σιωπής
Σ’ ευχαριστώ για ό,τι μου χάρισες απόψε
μα τα λουλούδια κοιμούνται το πρωί
Ένα «αντίο» που θυμάμαι πότε-πότε
κλείνει τις γέφυρες με πέτρες της σιωπής.

Παρασκευάς Καρασούλας, Ο λόγος της σιωπής
Αφού δεν του έμεινε κανείς
μαζί του να μιλάει
Άρχισε να ξεχνάει τις διαδρομές της λογικής
Κι αφού στα λόγια του κανείς
ποτέ δεν απαντούσε
μόνος του όπως ζούσε
βρήκε την γλώσσα της σιωπής.
Κι είπε το θάνατο αρχή
Τον έρωτα είπε φόβο
Την πόλη έλεγε σιωπή
Τη θάλασσα είπε δρόμο
Μα δεν μπορούσε την σιωπή
κι έτσι όπως ζούσε μόνος
φοβότανε το φόβο
πήρε το τέλος σαν αρχή.

Κώστας Κωτούλας, Με πνίγει τούτη η σιωπή
Πικρό το βράδυ σκυθρωπό
αργεί να ξημερώσει
στο σπίτι μέσα το κλειστό
ερημιά έχει φυτρώσει
Με πνίγει τούτη η σιωπή
τούτη η στενοχώρια
στο δρόμο να `χουνε γιορτή
κι εμείς να ζούμε χώρια
Αυτό το βράδυ δεν μπορώ
γωνιά να βρω ν’ αράξω
στο δρόμο τον ερημικό
να βγω και να φωνάξω
Με πνίγει τούτη η σιωπή
τούτη η στενοχώρια
στο δρόμο να `χουνε γιορτή
κι εμείς να ζούμε χώρια.

Πάμπλο Νερούντα – Μ’ αρέσει άμα σωπαίνεις
Μ’ αρέσει άμα σωπαίνεις, επειδή στέκεις εκεί σαν απουσία
κι ενώ μεν απ’ τα πέρατα με ακούς,
η φωνή μου εμένα δε σε φτάνει.
Μου φαίνεται ακόμα ότι τα μάτια μου σε σκεπάζουν πετώντας
κι ότι ένα φιλί, μου φαίνεται,
στα χείλη σου τη σφραγίδα του βάνει.
Κι όπως τα πράγματα όλα ποτισμένα είναι από την ψυχή μου,
έτσι αναδύεσαι κι εσύ μες απ’ τα πράγματα,
ποτισμένη απ’ τη δική μου ψυχή.
Σου ονείρου πεταλούδα, της ψυχής μου εσύ της μοιάζεις έτσι,
σαν όπως μοιάζεις και στη λέξη μελαγχολία, καθώς ηχεί.
Μ’ αρέσεις άμα σωπαίνεις, επειδή στέκεις εκεί σαν ξενιτιά.
Κι άμα κλαις μου αρέσεις,
απ’ την κούνια σου πεταλούδα μικρή μου εσύ.
Κι ενώ μεν απ’ τα πέρατα με ακούς,
η φωνή μου εμένα δεν μπορεί να σ’ αγγίξει:
Άσε με τώρα να βυθιστώ κι εγώ σωπαίνοντας
μες στη δική σου σιωπή.
Άσε με τώρα να σου μιλήσω κι εγώ με τη σιωπή
τη δικιά σου
που είναι απέριττη σα δαχτυλίδι αρραβώνων
και που λάμπει σαν αστραπή.
Είσαι όμοια η νύχτα, αγάπη μου,
η νύχτα που κατηφορίζει έναστρη.
Απόμακρη και τόση δα κι απ’ αστέρια φτιαγμένη
είναι η δικιά σου σιωπή.
Μ’ αρέσεις άμα σωπαίνεις, επειδή στέκεις εκεί σαν απουσία.
Μακρινή κι απαρηγόρητη, σα να σε σκέπασε χώμα.
Μια λέξη μόνο αν πεις, ένα χαμόγελο – μου αρκεί
για να πανηγυρίσω που είσαι εδώ κοντά μου ακόμα.

Όσκαρ Ουάιλντ – Η σιωπή του έρωτα
Έτσι όπως συχνά ο ήλιος με την εντυπωσιακή του λάμψη
διώχνει το θαμπό φεγγάρι, όσο και αν αντιστέκεται
στη σκοτεινή σπηλιά του, χωρίς να ακούσει
ούτε ένα τραγούδι από το αηδόνι
έτσι η ομορφιά σου μου σφραγίζει τα χείλη
και κάνει παράφωνα για μένα τα πιο όμορφα τραγούδια
Κι όπως την αυγή πάνω από τα λιβάδια
περνά ο άνεμος με τα ορμητικά του φτερά
και σπάει τα καλάμια με τα δυνατά φιλιά του
που αυτά μόνο, μπορούν να γίνουν όργανα τραγουδιού
έτσι τα ορμητικά μου πάθη, παραδέρνουν συνέχεια μέσα μου
και η τόσο μεγάλη αγάπη κάνει την αγάπη μου βουβή
Όμως τα μάτια μου σου έδειξαν εσένα
γιατί είμαι σιωπηλός και η λύρα μου ακούρδιστη
πριν γίνει ο χωρισμός μας μοιραίος
και πριν μας αναγκάσει να φύγουμε
εσύ για άλλα χείλη που τραγουδούν με αρμονία
κι εγώ εδώ να αναπολώ μάταια
φιλιά που δεν έδωσα, τραγούδια που δεν είπα.

Αζίζ Νεσίν – Σώπα, μη μιλάς…
Σώπα, μη μιλάς, είναι ντροπή
κόψ’ τη φωνή σου
σώπασε επιτέλους
κι αν ο λόγος είναι αργυρός
η σιωπή είναι χρυσός.
Τα πρώτα λόγια που άκουσα από παιδί
έκλαιγα, γέλαγα, έπαιζα μου λέγανε:
«σώπα».
Στο σχολείο μου κρύψαν την αλήθεια τη μισή,
μου λέγανε :»εσένα τι σε νοιάζει ; Σώπα!»
Με φιλούσε το πρώτο κορίτσι που ερωτεύτηκα και μου λέγανε:
«κοίτα μην πεις τίποτα, σσσσ….σώπα!»
Κόψε τη φωνή σου και μη μιλάς, σώπαινε.
Και αυτό βάσταξε μέχρι τα είκοσί μου χρόνια.
Ο λόγος του μεγάλου
η σιωπή του μικρού.
Έβλεπα αίματα στο πεζοδρόμιο,
«Τι σε νοιάζει εσένα;», μου λέγανε,
«θα βρεις το μπελά σου, σώπα».
Αργότερα φωνάζανε οι προϊστάμενοι
«Μη χώνεις τη μύτη σου παντού,
κάνε πως δεν καταλαβαίνεις, σώπα»
Παντρεύτηκα, έκανα παιδιά,
η γυναίκα μου ήταν τίμια κι εργατική και
ήξερε να σωπαίνει.
Είχε μάνα συνετή, που της έλεγε «Σώπα».
Σε χρόνια δίσεκτα οι γονείς, οι γείτονες με συμβουλεύανε :
«Μην ανακατεύεσαι, κάνε πως δεν είδες τίποτα. Σώπα»
Μπορεί να μην είχαμε με δαύτους γνωριμίες ζηλευτές,
με τους γείτονες, μας ένωνε , όμως, το Σώπα.
Σώπα ο ένας, σώπα ο άλλος σώπα οι επάνω, σώπα οι κάτω,
σώπα όλη η πολυκατοικία και όλο το τετράγωνο.
Σώπα οι δρόμοι οι κάθετοι και οι δρόμοι οι παράλληλοι.
Κατάπιαμε τη γλώσσά μας.
Στόμα έχουμε και μιλιά δεν έχουμε.
Φτιάξαμε το σύλλογο του «Σώπα».
και μαζευτήκαμε πολλοί
μία πολιτεία ολόκληρη, μια δύναμη μεγάλη, αλλά μουγκή!
Πετύχαμε πολλά, φτάσαμε ψηλά, μας δώσανε παράσημα,
τα πάντα κι όλα πολύ
εύκολα, μόνο με το Σώπα.
Μεγάλη τέχνη αυτό το «Σώπα».
Μάθε το στη γυναίκα σου, στο παιδί σου, στην πεθερά σου
κι όταν νιώσεις ανάγκη να μιλήσεις ξερίζωσε τη γλώσσα σου
και κάν’ την να σωπάσει.
Κόψ’ την σύρριζα.
Πέτα την στα σκυλιά.
Το μόνο άχρηστο όργανο από τη στιγμή που δεν το μεταχειρίζεσαι σωστά.
Δεν θα έχεις έτσι εφιάλτες , τύψεις κι αμφιβολίες.
Δε θα ντρέπεσαι τα παιδιά σου και θα γλιτώσεις από το βραχνά να μιλάς ,
χωρίς να μιλάς να λες «έχετε δίκιο, είμαι σαν κι εσάς»
Αχ! Πόσο θα ‘θελα να μιλήσω ο κερατάς.
Και δεν θα μιλάς,
θα γίνεις φαφλατάς,
θα σαλιαρίζεις αντί να μιλάς.
Κόψε τη γλώσσά σου, κόψ’ την αμέσως.
Δεν έχεις περιθώρια.
Γίνε μουγκός.
Αφού δε θα μιλήσεις , καλύτερα να το τολμήσεις. Κόψε τη γλώσσα σου.
Για να είμαι τουλάχιστον σωστός στα σχέδια και στα όνειρά μου
ανάμεσα σε λυγμούς και σε παροξυσμούς κρατώ τη γλώσσα μου,
γιατί νομίζω πως θα’ ρθει η στιγμή που δεν θα αντέξω
και θα ξεσπάσω και δεν θα φοβηθώ και θα ελπίζω
και κάθε στιγμή το λαρύγγι μου θα γεμίζω με ένα φθόγγο ,
με έναν ψίθυρο , με ένα τραύλισμα , με μια κραυγή που θα μου λέει:
ΜΙΛΑ!….