ΔΡΑΜΑΤΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ: ΕΥΡΙΠΙΔΗΣ - Ἑλένη (1412-1450)

ΘΕ. χώρει σὺ καὶ ναῦν τοῖσδε πεντηκόντερον
Σιδωνίαν δὸς κἀρετμῶν ἐπιστάτας.
ΕΛ. οὔκουν ὅδ᾽ ἄρξει ναὸς ὃς κοσμεῖ τάφον;
1415 ΘΕ. μάλιστ᾽· ἀκούειν τοῦδε χρὴ ναύτας ἐμούς.
ΕΛ. αὖθις κέλευσον, ἵνα σαφῶς μάθωσί σου.
ΘΕ. αὖθις κελεύω καὶ τρίτον ‹γ᾽›, εἴ σοι φίλον.
ΕΛ. ὄναιο· κἀγὼ τῶν ἐμῶν βουλευμάτων.
ΘΕ. μή νυν ἄγαν σὸν δάκρυσιν ἐκτήξηις χρόα.
1420 ΕΛ. ἥδ᾽ ἡμέρα σοι τὴν ἐμὴν δείξει χάριν.
ΘΕ. τὰ τῶν θανόντων οὐδὲν ἀλλ᾽ ἄλλως πόνος.
ΕΛ. †ἔστιν τι κἀκεῖ κἀνθάδ᾽ ὧν ἐγὼ λέγω.†
ΘΕ. οὐδὲν κακίω Μενέλεώ μ᾽ ἕξεις πόσιν.
ΕΛ. οὐδὲν σὺ μεμπτός· τῆς τύχης με δεῖ μόνον.
1425 ΘΕ. ἐν σοὶ τόδ᾽, ἢν σὴν εἰς ἔμ᾽ εὔνοιαν διδῶις.
ΕΛ. οὐ νῦν διδαξόμεσθα τοὺς φίλους φιλεῖν.
ΘΕ. βούληι ξυνεργῶν αὐτὸς ἐκπέμψω στόλον;
ΕΛ. ἥκιστα· μὴ δούλευε σοῖς δούλοις, ἄναξ.
ΘΕ. ἀλλ᾽ εἷα· τοὺς μὲν Πελοπιδῶν ἐῶ νόμους·
1430 καθαρὰ γὰρ ἡμῖν δώματ᾽· οὐ γὰρ ἐνθάδε
ψυχὴν ἀφῆκε Μενέλεως. ἴτω δέ τις
φράσων ὑπάρχοις τοῖς ἐμοῖς φέρειν γάμων
ἀγάλματ᾽ οἴκους εἰς ἐμούς· πᾶσαν δὲ χρὴ
γαῖαν βοᾶσθαι μακαρίαις ὑμνωιδίαις,
1435 ὑμέναιος Ἑλένης κἀμὸς ὡς ζηλωτὸς ἦι.
σὺ δ᾽, ὦ ξέν᾽, ἐλθὼν πελαγίους ἐς ἀγκάλας
τῶι τῆσδε πρίν ποτ᾽ ὄντι δοὺς πόσει τάδε
πάλιν πρὸς οἴκους σπεῦδ᾽ ἐμὴν δάμαρτ᾽ ἔχων,
ὡς τοὺς γάμους τοὺς τῆσδε συνδαίσας ἐμοὶ
1440 στέλληι πρὸς οἴκους ἢ μένων εὐδαιμονῆις.
ΜΕ. ὦ Ζεῦ, πατήρ τε καὶ σοφὸς κλήιζηι θεός,
βλέψον πρὸς ἡμᾶς καὶ μετάστησον κακῶν.
ἕλκουσι δ᾽ ἡμῖν πρὸς λέπας τὰς συμφορὰς
σπουδῆι σύναψαι· κἂν ἄκραι θίγηις χερί,
1445 ἥξομεν ἵν᾽ ἐλθεῖν βουλόμεσθα τῆς τύχης.
ἅλις δὲ μόχθων οὓς ἐμοχθοῦμεν πάρος.
κέκλησθέ τοι, θεοί, πόλλ᾽ ἄχρηστ᾽ ἐμοῦ κλύειν
καὶ λύπρ᾽· ὀφείλω δ᾽ οὐκ ἀεὶ πράσσειν κακῶς,
ὀρθῶι δὲ βῆναι ποδί· μίαν δέ μοι χάριν
1450 δόντες τὸ λοιπὸν εὐτυχῆ με θήσετε.

***
ΘΕΟ. Εσύ ένα σκάφος της Σιδώνας δώσ᾽ τους
με λαμνοκόπους και κουπιά πενήντα.
ΕΛΕ. Στο πλοίο δεν θα ᾽ναι αυτός ο κυβερνήτης;
ΘΕΟ. Ναι· και θα τον υπακούν οι ναύτες μου όλοι.
ΕΛΕ. Να τους το πεις ξανά, για να το νιώσουν.
ΘΕΟ. Και τρεις φορές, αν θες, θα τους προστάξω.
ΕΛΕ. Να ᾽σαι καλά κι αυτά που θέλω ας γίνουν.
ΘΕΟ. Την όψη σου τα δάκρυα μη χαλάσουν.
1420 ΕΛΕ. Τη χάρη που χρωστώ θα σου ξοφλήσω.
ΘΕΟ. Μοχθείς του κάκου κι οι νεκροί ένας ίσκιος.
ΕΛΕ. Τα λόγια μου κι εμάς κι αυτούς αγγίζουν.
ΘΕΟ. Απ᾽ τον Μενέλαο πιο κακός δεν θα ᾽μαι.
ΕΛΕ. Στάθηκες τέλειος· η τύχη ας με συντρέξει.
ΘΕΟ. Θα ᾽ναι μαζί σου, αγάπη αν θα μου δείξεις.
ΕΛΕ. Ποιούς πρέπει ν᾽ αγαπάω δεν θα μου μάθεις.
ΘΕΟ. Να ᾽ρθω κι εγώ στο πλοίο να βοηθήσω;
ΕΛΕ. Όχι· στους δούλους δούλος να μη γίνεις.
ΘΕΟ. Ας είναι· δεν με νοιάζουν των Ελλήνων
1430 τα έθιμα· το σπίτι μου καθάριο·
δεν πέθανε ο Μενέλαος εδώ πέρα·
κάποιος γοργά στους άρχοντες να πάει
και να τους πει να φέρουνε του γάμου
τα δώρα στο παλάτι κι όλη η χώρα
πρέπει να αντιβουίξει απ᾽ τα τραγούδια
πως κάνω γάμο ζηλευτό και παίρνω
την ξακουσμένη Ελένη. Κι εσύ, ξένε,
πήγαινε και στο πέλαο να σκορπίσεις
ετούτα για τον πρώτο της τον άντρα.
Κατόπι γύρνα γρήγορα μαζί της,
στου γάμου να καθίσεις το τραπέζι.
Κι ύστερα, αν θες, γυρίζεις στην πατρίδα
1440 ή ζεις εδώ κοντά μου ευτυχισμένος.
(Ο Θεοκλύμενος μπαίνει στο παλάτι.)
ΜΕΝ. Ω! Δία, πατέρα και σοφό σε λέω
θεό, πονετικό βλέμμα να ρίξεις
σ᾽ εμάς, απ᾽ τα δεινά λευτέρωσέ μας.
Πάμε για τον γκρεμό, γοργά βοήθα·
με τ᾽ ακροδάχτυλό σου αν μας αγγίξεις,
θα ᾽χουμε φτάσει εκεί που λαχταρούμε.
Πλήθος οι περασμένες συμφορές μας.
Θεοί, πολλές φορές χαρές και λύπες
εγεύτηκα από σας· μα τώρα πρέπει
κι εγώ να ορθοποδήσω κι όχι πάντα
να με κυκλώνει το κακό· τη χάρη
1450 κάντε μου αυτή και θα ᾽μαι ευτυχισμένος.
(Ο Μενέλαος και η Ελένη με τη συνοδεία τους φεύγουν προς την ακτή.)

Μελέτες για την Αρχαία Μακεδονία, Ζητήματα αποικισμού ΙΙ. Οι Ευβοείς στις ακτές του Θερμαϊκού Κόλπου και της Χαλκιδικής - Οι πηγές

Στον Τρωικό πόλεμο οι Άβαντες της Εύβοιας είχαν συμμαχήσει με τους Αχαιούς και οι Παίονες του Αξιού με τους Δαρδανούς / Τρώες και τους Θράκες^[1]. Το αρχαιότατο ομηρικό τεκμήριο αναφορικά με τα διαφορετικά οικονομικά και στρατιωτικά συμφέροντα συνιστά καθρέφτη μιας κατάστασης κοινών προθέσεων, αμοιβαίας γνώσης και σεβασμού, κατάσταση η οποία διακόπτεται από τον πόλεμο και από τη σύγκρουση στο πεδίο των μαχών.

 

Υπενθυμίζω ότι στην Ιλιάδα όχι μόνο η Εύβοια είναι γνωστή με τις επιμέρους γεωγραφικές οντότητες (Χαλκίς, Ειρέτρια, Ιστιαία, Κήρινθος, Δίον, Κάρυστος, Στύρα) αλλά και περιοχές οι οποίες εντάσσονται στη Μακεδονία και τη Χαλκιδική: η Αμυδώνα των Παιόνων που τοποθετείται στον κάτω ρου του Αξιού, με τους εκπροσώπους των γενών της αριστοκρατίας που προφανώς προΐσταντο σε οργανωμένες γεωγραφικές οντότητες της περιοχής, ο Όλυμπος, η Πιερία, η Ημαθία και ο Άθως^[2].

Ανάμεσα στον πλωτό εν μέρει ποταμό Αξιό, που εκβάλλει στο βόρειο κέντρο του κόλπου, και τον ποταμό Ανθεμούντα, στα νοτιοανατολικά του, υπήρχαν πολλοί οικισμοί, εκ των οποίων μαρτυρούνται από την αρχαία γραμματεία η Χαλάστρα, κοντά στον χρυσοφόρο ποταμό Εχέδωρο, η Σίνδος και η Θέρμη από την οποία ονομάστηκε και ο κόλπος Θερμαίος^[3]. Η Πέλλα, η δεύτερη πρωτεύουσα των Μακεδόνων μετά τις Αιγές, ιδρύθηκε στα αρχαϊκά χρόνια δυτικά του Αξιού, ανατολικά του Λυδία, άλλοτε λίμνης και άλλοτε ποταμού, σε περιοχή όπου υπήρχαν διάσπαρτοι και άλλοι οικισμοί^[4].

 

Οι αρχαίες πηγές αναφορικά με τις ευβοϊκές αποικίες Μεθώνη και Δικαία στον Θερμαϊκό Κόλπο και Μένδη και Τορώνη στη Χαλκιδική δεν ακριβολογούν ως προς την ίδρυση. Για τη Μεθώνη, δυτικά του Αξιού και αμέσως νότια των εκβολών του Αλιάκμονα, μαθαίνουμε ότι την ίδρυσαν Ερετριείς, αφού εγκατέλειψαν στα μέσα του 8ου αι. π.Χ., με την πίεση των Κορινθίων, την Κέρκυρα, το Ωρικό και το Θρόνιο, όπου είχαν εγκαταστήσει τις ναυτικές τους αποικίες^[5]. Το επεισόδιο αυτό που κατέγραψε η αρχαία φιλολογία σχετίζεται με την προμήθεια και τη διακίνηση χαλκού, χρυσού, αργύρου, σιδήρου, ασφάλτου και άλλων υλών. Ορισμένοι Ερετριείς από το σημείο ελέγχου του Τυρρηνικού, του Ιονίου και της Αδριατικής επανέκαμψαν στη γνωστή τους από τα υστεροελλαδικά χρόνια θάλασσα, βόρεια της Εύβοιας, υποχωρώντας ουσιαστικά στην επέλαση των Κορινθίων προς τη Δύση^[6]. Οδηγήθηκαν, επομένως, στον Θερμαϊκό Κόλπο, σε μια περιοχή με παράδοση στη μεταλλουργία και τη μεταλλοτεχνία όχι μακριά από άλλες ευβοϊκές εγκαταστάσεις στη Χαλκιδική.
 

Εξάλλου, η αναγνώριση ενός ευβοϊκού εμπορείου, με βάση τη γεωμετρική κεραμική, στη Νέα Αγχίαλο, κοντά στο αρχαϊκό νεκροταφείο της σημερινής Σίνδου, στηρίζει την άποψη για την ευβοϊκή παρουσία στον Θερμαϊκό κατά τον 8ο αι. π.Χ.^[7] Εμφανίζεται επίσης ως ερετριακή αποικία στον Θερμαϊκό Κόλπο και η Δικαία, η οποία τοποθετείται στην ανατολική πλευρά του κόλπου^[8].

 

Για τη Μένδη της Παλλήνης και την Τορώνη της Σιθωνίας και πιθανόν τη Σάνη της Παλλήνης, η γραπτή παράδοση υποδηλώνει τη στρατηγική σημασία τους στη ναυσιπλοΐα ή στην εξαγωγή των μετάλλων της ενδοχώρας, όπως ο χαλκός και ο χρυσός^[9]. Ας σημειωθεί εξάλλου, ότι οι φιλολογικές πηγές τονίζουν τη χρονική προτεραιότητα του ευβοϊκού ενδιαφέροντος για αποικίες σε σχέση με το ιωνικό, το νησιωτικό και το κορινθιακό του 7ου αι. π.Χ. και στη συνέχεια το αθηναϊκό. Στο σημείο αυτό ο αγώνας των Χαλκιδέων της Εύβοιας και των Ανδρίων για την ίδρυση της Ακάνθου, βόρεια της χερσονήσου της Ακτής / του Άθωνα κατά τον 7ο αιώνα, φανερώνει τόσο την ευβοϊκή συνιστώσα στα φαινόμενα αποικισμού, όσο και την πολυπλοκότητα αυτών^[10].

---------------------

¹ Άβαντες: IX. Β 536, 541-542, Δ 464. Στην Iλ. Ε 148 αναφέρεται ο τρώας πολεμιστής Άβας. Για τους Άβαντες της Ευβοίας του ομηρικού έπους βλ. τις παρατηρήσεις του A. Mele, «I caratteri della societa eretriese arcaica», στο Contribution à l' étude de la société et de la colonization eubéennes (CCJB 2), Napoli 1975, 15-26 (unità abantica). Τ.ί. «I Ciclopi, Calcodonte e la metallurgia calcidese», στο Nouvelle contribution à l' étude de la société et de la colonisation eubéennes (CCJB 6), Napoli 1981, 9-33 (Οι Άβαντες και τα μέταλλα). Τ.ί. «Il mondo greco dal secondo al primo millennio a. C.», στο R.B. Bandinelli (dirett.), Storia e Civiltà dei Greci, I, Milano 1981, 5-72, ειδ. (μια κοινή μυκηναϊκή και ανατολική παράδοση στην οποία εμπλέκονται οι Άβαντες, οι Δόλοπες, οι Πελασγοί). Π.Γ. Καλλιγάς, «Θεσσαλία και Εύβοια κατά την Πρώιμη Εποχή του Σιδήρου (11ος-9ος αι. π.Χ.)», στο Διεθνές Συνέδριο για την Αρχαία Θεσσαλία. Πρακτικά στη μνήμη του Δ.Ρ. Θεοχάρη, Αθήνα 1992, 298-307 (Λευκαντί, Άβαντες, Αιολία, Θεσσαλία). Για την παράδοση σχετικά με τους Άβαντες οι οποίοι συνδέονται με «πρώιμες μορφές αποικιακής εξάπλωσης» και «με στοιχεία … τόσο από την άποψη των ηθών … όσο και κάτω από την άποψη των εθίμων …» πρβ. L. Antonelli, «Sulle navi degli Eubei», Hesperia 5, 1995, 11-24, 14, όπου και βιβλιογραφία. Για την καταγωγή των Αβάντων πρβ. M.B. Sakellariou, Between Memory and Oblivion. The Transmission of Early Greek Historical Traditions, Athens 1990 (Μελετήματα 12): 200-203 Abantes … they had become thoroughly hellenized before the time reflected in the Homeric poema». Θρήικες: Iλ. Β 844, Δ 519, 533, 537, Ε 462, Ζ 7, Κ 434, 464, 470, 487, 506, 518, Ν 4, Ξ 227. Θρηίκη: Iλ. I 5, 72, Λ 222, Ν 301, Υ 485, Ψ 230, Ω 234. Πρβ. Oδ. θ 361 (ιερή περιοχή του Άρη).
Παίονες: Iλ. Β 848, Κ 428, Ο 287, 291, Φ 155, 205, 211. Παιονία: Iλ. Ρ 350, Φ 154. Πρβ. Μ. Β. Σακελλαρίου, στο Μακεδονία, 4000 χρόνια ελληνικής ιστορίας και πολιτισμού, Εκδοτική Αθηνών 1982, 47-49, ο οποίος θεωρεί ότι οι Παίονες εγκαταστάθηκαν στις κεντρικές και ανατολικές περιοχές της αρχαίας Μακεδονίας πριν από τα τέλη της εποχής του χαλκού και υποστηρίζει ότι Φρύγες, Μύγδονες, Θράκες και Πελασγοί υπέταξαν ή εξουδετέρωσαν ή εκδίωξαν τους Παίονες στα τέλη της εποχής του χαλκού ή λίγο μετά. N.G.L. Hammond, στο Μ.Β. Σακελλαρίου (επιμ.), Μακεδονία, 4000 χρόνια ελληνικής ιστορίας και πολιτισμού, Εκδοτική Αθηνών 1982, 65-68 και 78-79, όπου συζητεί το «τέλος των Παιόνων» του Αξιού αλλά και τις δραστηριότητές τους με τα μέταλλα. Για το τέλος των Παιόνων πρβ. C. de Simone, «La posizione linguistica dell' Epiro e della Macedonia», στο Magna Grecia, Epiro e Macedonia. Atti Taranto XXIV, 1984, Taranto 1985, 45-83, ειδ. 72-73: «(μετ.) Το βασίλειο των Μακεδόνων στις Αιγές … επεκτάθηκε στην παραθαλάσσια πεδιάδα, απωθώντας διάφορα θρακικά και παιονικά φύλα (Θουκ. II. 99). Ενώ οι Παίονες στην πραγματικότητα εξαφανίζονται, οι περιοχές της Μυγδονίας, της Κρηστωνίας, της Σιντικής και της Βισαλτίας παραμένουν ουσιαστικά θρακικές». Σε κάθε περίπτωση η έξοδος των Παιόνων παραμένει προβληματική. Επρόκειτο για μια απώθηση σε επίπεδο εξουσίας και αρχηγών ή και πληθυσμών; Αξιός: Ιλ. Β 849, 850, O 288, Φ 141, 157, 158 (ο ποταμός και ο θεός του ποταμού, γέννησε τον Πηλεγόνη με την Περίβοια, την κόρη του Ακεσσαμενού). Στην Οδύσσεια η Περίβοια εμφανίζεται ως κόρη του Ευρυμέδοντα που γέννησε τον Ναυσίθοο στον Ποσειδώνα: Οδ. η 57, 61-62

 

² Ο κατάλογος των πλοίων περιλαμβάνει επτά γεωγραφικές ενότητες της Εύβοιας: Ιλ. Β 536-545. Από την περιοχή του Αξιού αναφέρεται η μακρινή (τηλόθεν) Αμυδών: Ιλ. Β 849, Π 288, ο αρχηγός των Παιόνων Πυραίχμης (Ιλ. Β 848, Π 287), ο πολεμιστής Απισάων του Ιππασίδου (Ιλ. Ρ 348, ενώ υπάρχει και τρώας Απισάων, Λ 578, 582), και οι Θερσίλοχος, Μύδων, Αστύπυλος, Μνήσος, Θράσιος, Αίνιος και Οφελέστης (Ιλ. Φ 209-211). Οι Παίονες στο έπος συγκρούονται με τους εκπροσώπους της Θεσσαλίας (Αχιλλέα) και Βοιωτίας (Πάτροκλο) και νικώνται από αυτούς. Κατ' επέκταση η κοιλάδα του Αξιού αντιπαραβάλλεται με τις κοιλάδες του Πηνειού και του Σπερχειού. Όλυμπος, Πιερία, Ημαθία, Άθως: Ιλ. Ξ 229 (το ταξίδι της Ήρας από τον Όλυμπο, την Πιερία, την Ημαθία, τον Άθωνα, τη Λήμνο, στην Ίδα). Το βασίλειο του Κισσέα και όσα διαδραματίζονται με τη Θεανώ και τον Ιφιδάμα (Ιλ. Ζ 298-300, 302, Λ 221-231, 241-245) στη Θράκη δεν θεωρώ ότι αφορά το όρος Κισσός (Χορτιάτης) και την περιοχή του στην ανατολική πλευρά του Θερμαϊκού Κόλπου. Αντίθετα, μετά τον 6ο αι. π.Χ. προσάπτουν πιθανότατα στον Κισσό του Θερμαϊκού τη σχετική παράδοση. Για την πιθανή μετατόπιση του τοπωνυμίου στη Θράκη από την περιοχή δυτικά της Τροίας στον Θερμαϊκό βλ. Κ. Σουέρεφ, «Σημειώσεις ιστορικής τοπογραφίας για τον Θερμαϊκό Κόλπο και τις γειτονικές περιοχές» στο Μύρτος. Μνήμη Ιουλίας Βοκοτοπούλου, Θεσσαλονίκη 2000, 469-487, ειδ. 475-477.

³  Ανθεμούς: Ηρόδ. V. 94.1, Θουκ. ΙΙ 99.6, ΙΙ 100.4, Αισχ. ΙΙ. 27, Δημ. VI. 20, Ησύχ. λ. Ανθεμούς, Πλίν. N.H. IV 36. Πρβ. M.B. Hatzopoulos - L.D. Loukopoulou, Recherches sur les marches orientates des Teménides (Anthemonte-Kalindoia) lére partie, Athénes 1992 (Μελετήματα 11), 35, 39.
Θέρμη: Εκατ. (FGrH 1) F 146, Ηρόδ. VII. 121.1, 123.3, 124, 127.3, 128.1, 130.3, 179, 183.2, Αισχ. ΙΙ 27, Θουκ. Ι 61.2, ΙΙ 29.6, Πλίν. N.H. IV. 10, 36. Στέφ. Βυζ. λ. Χαλάστρα, Σκύλ. 66, Λίβ. XLIV. 10, Στράβ. VII. 21,24, Σούδα λ. Θέρμαν.
Θερμαίος Κόλπος: Ηρόδ. VII. 121.1, 122, 123.2, 127. Θουκ. Ι 61.4, ΙΙ 99.4. Σκύλ. 66, Μέλα ΙΙ. 35, Στέφ. Βυζ. λ. Άλωρος, Στράβ. VII. 20, 22, 23, 25. Χαλάστρα: Εκατ. (FGrH 1) F 146. Ηρόδ. VII 123.3, Αλκίφρ. ΙΙΙ. 61, Ησύχ. λ. Χαλάστρα, Πλίν. N.H. 24, 31 36, 107, Στέφ. Βυζ., λ. Χαλάστρα, Στράβ. VII. 20, 21, 23.
Σίνδος: Ηρόδ. VII. 123.3.
Εχέδωρος: Ηρόδ. VII. 124, 127, Στράβ. VII. 21.

⁴  Λυδίας: Εκατ. (FGrH 1) F 145, Ηρόδ. VII 127, Πλίν., N.H. IV. 34, Πτολ. Γεωγρ. ΙΙΙ. 120. 11-12, Σκύλ. 66, Στράβ. VII. 22-23.

⁵  Μεθώνη: Πλούτ. Qu. Gr. 11, Σκύλ. 66, Στράβ. VII. 20, 22, X. 1.8, Διόδ. XVI. 3, 31, 34, Αιλ. N. Ακ. IX. 7, Πολύαιν. IV. 2,15, Πλίν. N.H. IV 36. Πρβ. IG IV.1.94.1b, 1.11. Για τους Ερετριείς στη Μεθώνη και για την ερμηνεία του αποσπάσματος του Πλουτάρχου βλ. M.B. Sakellariou, «Quelques questions relatives à la colonisation eubéenne en Occident, στο Gli Eubei in Occidente, Atti Taranto XVIII, 1978, Taranto 1979, 9-36, ειδ. 31-32. Τ.ί., Between Μemory and Oblivion. The Transmission of Early Greek Historical Traditions, Athens 1990 (Μελετήματα 12) 119-120. Για την ταύτιση της Μεθώνης βλ. M.B. Hatzopoulos - L.D. Loukopoulou, Two studies in Ancient Macedonia Topography, Athens 1987 (Μελετήματα 3), 39-40. I. Malkin, «Inside and Outside: Colonization and the Formation of the Mother City», AION ArchStAnt 1 (N.S), 1994, 1-9, ειδ. 3.

⁶  Ειδικά για τους Ευβοείς στην Κέρκυρα, την Ήπειρο και την Αδριατική βλ. N.G.L. Hammond, Epirus, Oxford 1967, 384-385, 414-424. L. Braccesi, Grecita adriatica, Bologna 1979, 98-99 (αναφορά στα ορυκτά της Ιλλυρίας). Ειδικότερα για την ευβοϊκή παρουσία στην Κέρκυρα και για την ευβοϊκή μήτρα της Oδύσσειας βλ. Π.Γ. Καλλιγάς, «Κέρκυρα, αποικισμός και έπος», στο ASAtene 44, 1982, 57-68. Μια συνολική αναθεώρηση αναφορικά με τους Ευβοείς επιχειρεί ο L. Antonelli, «Sulle navi degli Eubei», Hesperia 5, 1995, 11-24.

⁷  Μ. Τιβέριος, «Εισαγμένη κεραμική από τη διπλή τράπεζα της Αγχιάλου κοντά στη σημερινή Σίνδο», Παρνασσός 1993, 553-560: «μήπως ο χρυσός που έχει βρεθεί στο πρωτογεωμετρικό Λευκαντί ή στη γεωμετρική Ερέτρια, προέρχεται από εδώ».

⁸  Δικαία: IG IV², 94, Ib, 11.10-13, ATL 1.482 (B.D. Meritt - H.T. Wade-Gery - M.F. McGregor, The Athenian Tribute Lists, Harvard 1939-53), Πλίν. IV 36. Η Αρέθουσα η οποία τοποθετείται μεταξύ της λίμνης Βόλβης στο ανατολικό άκρο της Μυγδονίας και τον Στρυμονικό Κόλπο (του Oρφαvού) βόρεια των Σταγείρων, όπου ο Θουκυδίδης αναφέρει τον Αυλώνα (IV. 103.1), στην περιοχή του ναού της Αγίας Βαρβάρας και της Ρεντίνας, πιθανότατα μέχρι την έξοδο στη θάλασσα (μεταξύ Κάτω Βρασνών και Σταυρού στον Στρυμονικό Κόλπο), θεωρείται αποικία των Χαλκιδέων. Η Αρέθουσα αναφέρεται ανάμεσα στις πόλεις της Ευβοίας στη δεύτερη Aθηvαϊκή Συμμαχία του 377 π.Χ.: Σκύλ. 66, Στράβ. VII. 36, Πλίν. IV. 35, 38. Στέφ. Βυζ. λ. Αρέθουσα, Πτολ. III, 12.7, Ανθολ Παλατ. VII. 51, Αμμ. Μαρκ. XXVII.4.8. Πρβ. IG II/III², 43, 1.82, IG IV², 94, 1b, 11.15-17. Πρβ. Σ. Μοσχονησιώτη, «Ανασκαφική έρευνα στην αρχαία Αρέθουσα», ΑΕΜΘ 6, 1992, 405-414 με βιβλιογραφία και τοπογραφικά στοιχεία.

⁹  Μένδη: Ηρόδ. VII, 123.1, Θουκ. IV 123.1 (ερετριακή αποικία), Λίβ. XXXI. 45.14. Πολύαιν. II. 1.3.1., Πλίν. IV. 36, Στέφ. Βυζ. λ. Μένδη, Σκύλ. 66, Μέλα ΙΙ. 33, Στράβ. VII. 27. Πρβ. Ι. Βοκοτοπούλου, «Τοπογραφικά Κασσάνδρας» στο Αφιέρωμα στον N.G.L. Hammond, Θεσσαλονίκη 1997 (Παράρτημα Μακεδονικών 7), 65-77.
Τορώνη: Ηρόδ. VII. 22.2, 122, Θουκ. IV 110, 113.2, V. 2-3. Σκύλ. 60, Διόδ. XII. 68.6, 73.2 (ερετριακή αποικία), Στράβ. VII. 32, Μέλας II. 34, Πλίν. N.H. IV 35, 37, Λίβ. XLV 30.4, XLIV. 12.8, ΧΧΧΙ. 45.15, Στέφ. Βυζ. λ. Τορώνη, Πτολ. III. 12.10.
Σάνη: Ηρόδ. VII.123, Στράβ. VII. 27. Για την πιθανότητα ερετριακής αποικίας στη Σάνη βλ. I. Βοκοτοπούλου, «Αρχαϊκό ιερό στη Σάνη Χαλκιδικής» στο Αρχαία Μακεδονία V, 1993, 179-236. Επίσης, παρατηρήσεις για το εμπόριο και για τον αποικισμό στη Χαλκιδική βλ. Μ. Τιβέριος, «Εισαγμένη κεραμική …», ό.π. Πρβ. L. Braccesi, «Gli Eubei e la geografia dell' Odissea», Hesperia 3, 1993, 11-23, 17. Η Χαλκιδική και η Παλλήνη (Ηρόδ. VII. 123.1, VIII. 126-129, IX. 28.3, Σκύλ. 66, Στέφ. Βυζ. λ. Παλλήνη, Στράβ. VII. 25, 27) εντάσσονται «(μετ.) στη σφαίρα της συλλογικής φαντασίας των Ευβοέων» και μέσω της Γιγαντομαχίας στη Φλέγρα (Πίνδ. Νεμ. 1.67, Ίσθμ. 6.33, Αισχ. Ευμ. 293, Ευριπ. Ηρακλ. 1194, Ίων 988, Αριστοφ. Όρν. 824, Διόδ. V. 71.4) αρχαιότερο όνομα της Παλλήνης, πριν από τη «μετατόπιση, ευβοϊκής προέλευσης, … στα Φλεγραία Πεδία στη χώρα της Κύμης». Τ.ί., Grecità di frontiera, Padova 1994, 11-12, 19. Στο ίδιο θέμα επιστρέφει αναλυτικά ο L. Antonelli, «Sulle navi degli Eubei», Hesperia 5, 1995, 11-24. Για τη σχέση των Ευβοέων με τη Γιγαντομαχία πρβ. N. Valenza Mele, «Eracle euboico a Cuma. La Gigantomachia e la via Heraclea», στο Recherches sur les cultes grecs et l' occident, Naples 1979, 19-51, M. Giangiulio, «Appunti di storia dei culti», στο Neapolis. Atti Taranto XXV, 1985, Napoli 1988, 101-154, ειδ. 116-117, 121-122, A. Coppola, «I Campi Flegrei in Eschilo», Hesperia 5, 1995, 55-59: «(μετ.) Η αθηναϊκή επικυριαρχία στα ευβοϊκά θέματα συνδεδεμένη με τη Δύση θα μπορούσε … να μας επιτρέψει να υποθέσουμε ότι και στους Αθηναίους είχε διαδοθεί ο εντοπισμός του αγώνα του Ηρακλή εvαvτίov των Γιγάντων στα Φλεγραία Πεδία της Δύσης».

 

¹⁰  Άκανθος: Ηρόδ. VI. 44, VII. 22.2, 115.2, 116.1, 117.1, 121.1, 124. Θουκ. IV. 84 (αποικία Ανδρίων), Διόδ. XI. 4.5, Πλίν. N.H. IV. 38, Πλούτ. Qu. Gr. 30 (αποικία Χαλκιδέων και Ανδρίων), Σκύλ. 66, Στράβ. VII. 33, 35. Για τις ανασκαφές στην Άκανθο βλ. Ε. Τρακοσοπούλου-Σαλακίδου, στο Ελληνικός Πολιτισμός. Μακεδονία. Το βασίλειο του Μ. Αλεξάνδρου. Κατάλογος έκθεσης στο Μοντρεάλ, ΥΠΠΟ-ICOM, Αθήνα 1993, 55-56, 76-77, 180-183. Τ.ί. «Αρχαία Άκανθος. 1986-1996», ΑΕΜΘ 10Α, 1996, 297-312, τ.ί. «Αρχαία Άκανθος. Πτυχές της Ιστορίας με βάση τα αρχαιολογικά ευρήματα», στο Άνδρος και Χαλκιδική. Πρακτικά συμποσίου 23.8.1997, Άνδρος 1998 (Ανδριακά Χρονικά 29), 93-137.

Cultural Anxiety· μια ιδιαίτερη μορφή άγχους

«Cultural Anxiety» ή το «Πολιτισμικό άγχος» σε μια πιο ελεύθερη μετάφραση, παραπέμπει στην υποκειμενική αίσθηση του ρίσκου για τον καθένα ξεχωριστά στο γεγονός ότι η εθνική του κουλτούρα θα μπορούσε να αλλάξει, ενώ η καταληκτική ανησυχία σχετίζεται με την ανάπτυξη και επιβίωση της εθνικής πολιτισμικής κληρονομιάς.

Αυτό το άγχος συνοδεύεται από το σύνδρομο του κοινωνικού άγχους, δεδομένου ότι αυτό αντλείται από την κουλτούρα σε τόπο προέλευσης και την κουλτούρα σε τόπο διαμονής. Η αγχώδης σαν ψυχική διαταραχή είναι η πιο κοινή «πάθηση» που αντιμετωπίζει το σύνολο του πληθυσμού. Μπορεί να προκληθεί τόσο από τη χώρα στην οποία διαμένουμε συνοδευόμενη από τη δική της κουλτούρα, γεγονός που πολλές φορές καθορίζει τον τρόπο με τον οποίο σκεφτόμαστε, μιλάμε και αλληλοεπιδράμε, αλλά και από την μετατόπιση σε άλλη κουλτούρα, αφού δεν είναι πάντα εύκολη η μετάβαση. Δεδομένα από κάποιες μαρτυρίες -γιατί προσωπικά δεν έχω βιώσει κάποια έντονη αλλαγή στα πλαίσια κουλτούρας και συνηθειών- δείχνουν ότι η μετάβαση προκαλεί άγχος και συνεχή επαγρύπνηση για μεγάλο χρονικό διάστημα για όσους για παράδειγμα τείνουν να μετακομίζουν σε κάποια ξένη χώρα για δουλειά ή σπουδές.

Αν όμως σκεφτούμε σε ένα μικρότερο πλαίσιο πώς συμπεριφερόμαστε σε παρόμοιες συνθήκες μπορούμε να αναλογιστούμε ότι σε κάποιες στιγμές κρίσης, όταν αναγκαζόμαστε να αλλάξουμε τα στάνταρ μας, κινούμαστε έξω από τη ζώνη άνεσής μας. Τέτοιες μετατοπίσεις συνδέονται και με μετατοπίσεις της διάθεσής μας. Οι απότομες αλλαγές συνήθως οδηγούν και σε σύνδρομο κατάθλιψης, κατάσταση που μας καθιστά απομονωμένους και απόμακρους. Ο χρόνος πολλές φορές λειτουργεί επικουρικά στην προσαρμογή στις νέες συνθήκες. Και ανά περιπτώσεις δεν υπάρχουν οι κατάλληλοι οδηγοί για να βοηθήσουν, αλλά υπάρχει έντονη λογοκρισία όταν κάποιος φέρει κάποια «πρωτότυπα» πολιτισμικά στοιχεία, όπως για παράδειγμα κάποια ενδυμασία ή τρόπο ομιλίας.

Για την αντιμετώπιση τέτοιων φαινομένων, καλύτερο θα είναι να είμαστε αρωγοί ο ένας για τον άλλον και όχι κριτές, προκειμένου να εγκλωβίζουμε άλλους αναφορικά με τρόπους έκφρασης ή συμπεριφοράς. Επιπλέον, επιπρόσθετος παράγοντας αναλογικά με τη λογοκρισία είναι και τα social media. Πλέον, είναι η μια αποκλειστική θα λέγαμε δίοδος για κάποιον ώστε να ξεφύγει από περίγυρο που έχει βλαπτική επίδραση στην ψυχολογία του. Όμως κι εκεί λόγω της προβολής στερεοτύπων, αναδύονται συνεχώς νέες ανάγκες με νέα πρότυπα σε χώρο κατανάλωσης και μάρκετινγκ. Η συνεχής ανάδειξη ιδανικών προτύπων για συνήθειες, τις οποίες είτε για λόγους υγείας, είτε για λόγους ρουτίνας κάποιοι δεν μπορούν να ακολουθήσουν, απομονώνουν τα άτομα και τα αποξενώνουν από κοινωνικά δίκτυα.

Η αρνητική επίδραση στο κομμάτι αυτό προφανώς και επιδρά και σε τομείς της καθημερινότητάς μας, όπως η εργασία και οι ανθρώπινες σχέσεις. Τείνουμε να μην είμαστε ευχάριστοι και να φερόμαστε «εγωιστικά», όντας προσηλωμένοι στα του εαυτού μας, χωρίς να δίνουμε σημασία σε περιπτώσεις χειρότερες από τις δικές μας που πιθανότατα να χρίζουν φροντίδας και ενδιαφέροντος. Τείνουμε να γινόμαστε υλιστές, προσπαθώντας να αποκτήσουμε τα απαραίτητα αγαθά, προκειμένου να γινόμαστε αποδεκτοί. Αυτή πιστεύουμε ότι είναι η ουσία: να είμαστε αποδεκτοί, χωρίς να γινόμαστε αρωγοί.

Πού θα βρω το άλλο μου μισό;

Όπως θέλουμε δείχνουμε κι ό,τι θέλουμε δείχνουμε. Ντυνόμαστε με χρώματα, με σχήματα, με λέξεις. Φορτωνόμαστε με ό,τι μπορούμε, διασφαλίζοντας έτσι πως δε θα μας δουν. Προσπαθώντας να αποκρύψουμε τα μελανά μας σημεία. Επιδιώκοντας εμείς οι ίδιοι να τα απαρνηθούμε. Αν σταματούσε για λίγο ο χρόνος, θα είχαμε την ευκαιρία να κοιτάξουμε γύρω μας ίσως λίγο πιο ουσιαστικά.

Το όραμα της αληθινής αγάπης

Όχι μόνο να κοιτάξουμε, αλλά και να δούμε. Να δούμε τον τρόπο με τον οποίο λειτουργούν οι άνθρωποι γύρω μας και πρωτίστως να κοιτάξουμε μέσα μας. Να ψάξουμε στα βαθύτερα στρώματα κάτω από μάσκες και προσωπεία.  Τυχεροί οι άνθρωποι εκείνοι που κατάφεραν έστω και μπροστά σε έναν άλλο άνθρωπο να κυκλοφορήσουν ''γυμνοί''. Και πόση δύναμη χρειάζεται κανείς ώστε να αποδεχτεί αλλά και να μοιραστεί την ευαλωτότητά του! Μαζί με την αποκάλυψη αυτή όμως, έρχεται και η λύτρωση…

Πολλοί εκεί έξω διανύουν μανιωδώς τον αγώνα δρόμου για την εύρεση της πραγματικής αγάπης. Ένας αγώνας δρόμου αρκετά δυσοίωνος, αν σκεφτεί κανείς πως ολόκληρη η διαδικασία ξεκινάει με λάθος προσέγγιση: σταματήστε να ψάχνετε το άλλο σας μισό! Πρόκειται για μια ουτοπική φαντασίωση.

Ψάχνοντας το άλλο σας μισό, έχετε ήδη ξεκινήσει μια πορεία προς την αναπαραγωγή των διαστρεβλωμένων προτύπων και κοινωνικών κατασκευασμάτων που μας βομβαρδίζουν καθημερινά.

Αμέτρητες ανθρώπινες σχέσεις θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν δυσλειτουργικές-πολλές εκ των οποίων καταρρέουν κιόλας-οι άνθρωποι βγαίνουν από αυτές ακόμη πιο μπερδεμένοι αλλά και διστακτικοί, ενώ το όραμα της αληθινής αγάπης μοιάζει πιο ακατόρθωτο και από την ύπαρξη νερού στην έρημο. Ίσως ήρθε η στιγμή να κάνουμε μια ανασκόπηση και να αναρωτηθούμε… τελικά τι πάει στραβά;

 

Ψάχνω το άλλο μου μισό ή το άλλο μου ολόκληρο;

Επανέρχομαι στο μείζον ζήτημα του άλλου μισού. Πρόκειται, λοιπόν, αδιαμφισβήτητα για μια θελκτική αυταπάτη για τους ακόλουθους βασικούς λόγους. Ξεκινώντας, ο κάθε άνθρωπος αποτελεί μια μοναδική, ανεπανάληπτη, αδύνατον στο να απομιμηθεί οντότητα. Συνεπώς, δεν υπάρχει πουθενά εκεί έξω το άλλο μας μισό, όσο θελκτική και να είναι η ιστορία της ελληνικής μυθολογίας που μας περνάει αυτό το μήνυμα. Επομένως, όσο πρωτάκουστο και να σας ακούγεται, είμαστε όντα ολόκληρα και όχι μισά, όπως τόσο καιρό πιστεύαμε.

Συνεχίζοντας, δεν ψάχνουμε ένα άλλο μισό, αλλά ένα άλλο ολόκληρο. Πιο συγκεκριμένα, ψάχνουμε ένα άλλο ολόκληρο που μαζί με εμάς μπορεί να συμπορευθεί. Που μαζί του εμείς μπορούμε να εξελιχθούμε. Δύο ολόκληρα που αβίαστα προχωρούν προς μια πορεία μαζί. Έναν συνοδοιπόρο λοιπόν! Για να μη δημιουργηθούν όμως παρεξηγήσεις, φυσικά και ο άνθρωπος είναι ένα πλάσμα που διαρκώς εξελίσσεται. Το ότι είμαστε εν τέλει ολόκληροι, δε σημαίνει πως είμαστε και τέλειοι, ούτε πως ο αγώνας μας για την αυτό-βελτίωση σταματάει εδώ.

Σκοπός των όσων προαναφέρθηκαν είναι να υπογραμμίσουν τη σημαντικότητα της αυτογνωσίας που παίζει σίγουρα καθοριστικό παράγοντα στην πορεία των διαπροσωπικών μας σχέσεων. Βλέποντας τον εαυτό μας ως ολόκληρο και όχι ως μισό, αμέσως δίνουμε σε αυτόν μεγαλύτερη αξία, αλλά και χώρο για να μπορέσει να ανθίσει και να εξελιχθεί.

Πρέπει να μάθουμε ότι, στην πραγματικότητα, στον έρωτα δεν πρέπει να κλείνω τα μάτια για να μη βλέπω πώς ακριβώς είσαι, αλλά το ακριβώς αντίθετο: να σε κοιτάξω, να σε δω, να μάθω ποιος είσαι και να σου ζητήσω ν' ανοίξεις κι εσύ τα μάτια για να με δεις και να ξέρεις ποιος είμαι· να δεις τον πραγματικό άνθρωπο που έχω μέσα μου και να μου επιτρέψεις να δω τον πραγματικό άνθρωπο που έχεις μέσα σου.

Τα μοτίβα των διαπροσωπικών σχέσεων

Η ελπίδα πως κάποιος άλλος θα έρθει και θα μας κάνει ολόκληρους, δε θα μπορούσε παρά να χαρακτηριστεί ως τρανό παράδειγμα της ανθρώπινης εγωιστικής φύσης. Μια απόπειρα ίσως να καλύψουμε τα κενά που μας κάνουν μισούς, μέσα από την ύπαρξη ενός σημαντικού άλλου. Όταν εναποθέτεις όλες σου τις ελπίδες στον ερχομό αυτού του άλλου, αμέσως του προσδίδεις τη λειτουργία μιας σωσίβιας λέμβου περισσότερο, παρά την έννοια ενός συντρόφου.

Το πιθανότερο είναι πως πρόκειται για ένα μοτίβο που ακολουθείς και σε άλλους τομείς της ζωής σου και έρχεται να δώσει λάμψη σε θέματα όχι τόσο σχετιζόμενα με τους γύρω σου, αλλά περισσότερο με τη σχέση που έχεις με τον ίδιο σου τον εαυτό. Όταν εξαρτάσαι από μεταβλητές (φίλους, οικογένεια, σύντροφο, εργασία), αναπόφευκτα η ζωή σου ορίζεται από ένα διαρκές συναίσθημα ανασφάλειας και αβεβαιότητας.

Στην πραγματικότητα, πρωταρχικό σου μέλημα θα έπρεπε να είναι η διασφάλιση μιας καλύτερης σχέσης με το μοναδικό αμετάβλητο κομμάτι της ζωής σου: τον εαυτό σου. Τότε μόνο η δημιουργία υγειών σχέσεων, αλλά και η ποιοτική ενασχόληση με τις μεταβλητές της ζωής, θα μπορέσουν να ευδοκιμήσουν.

 

Πληρότητα στη σχέση

Η πληρότητα της σχέσης θα έρθει μέσα από το αίσθημα πληρότητας που έχεις για τον ίδιο σου τον εαυτό. Θα δημιουργήσεις έτσι το πρόσφορο έδαφος για την εξέλιξη και την ουσιώδη πορεία της σχέσης. Κατανοώντας τη δική σου πληρότητα, μπορείς να εκτιμήσεις την πληρότητα του άλλου.

Ανθρώπινη επαφή σημαίνει μοίρασμα και ανιδιοτέλεια και έτσι μόνο όταν είσαι ολόκληρος θα μπορέσεις να δώσεις αλλά και να λάβεις αγάπη.

Όταν επιλέγεις να διατηρείς μια σχέση λόγω ανασφάλειας και φόβου για τα όσα μπορεί να χάσεις αν τελειώσει αυτή η σχέση, πολύ πιθανό είναι πως η επιλογή αυτή αντικατοπτρίζει μια προσπάθεια επούλωσης της δικής σου προσωπικής ανεπάρκειας. Άλλωστε, η αγάπη που έχουμε για τους άλλους και η αγάπη που έχουμε για τον εαυτό μας είναι δυο έννοιες που συγχέονται και αλληλεπιδρούν.

«Προσπάθησε να μην συγχέεις την προσκόλληση με την αγάπη. Η προσκόλληση αφορά τον φόβο και την εξάρτηση, και έχει να κάνει περισσότερο με την αγάπη του εαυτού παρά με την αγάπη του άλλου. Η αγάπη χωρίς προσκόλληση είναι η αγνότερη αγάπη γιατί δεν έχει σχέση με το τι μπορούν να σου δώσουν οι άλλοι επειδή είσαι άδειος. Αφορά το τι μπορείς να δώσεις εσύ σε άλλους επειδή είσαι ήδη γεμάτος.» -Yasmin Mogahed

Πού θα βρω, λοιπόν, το άλλο μου μισό; Είναι ίσως πολύ πιο κοντά από όσο νομίζαμε…Το άλλο μου μισό είναι μέσα μου!

Η χλωμή μπλε κουκκίδα είναι εμείς. Ένας διάλογος του Μάρκου Αυρήλιου με τον Carl Sagan

«Παρατήρησε τις τροχιές των άστρων σαν να έτρεχες και εσύ μαζί τους… Μ’ αυτές τις παραστάσεις καθαρίζει η βρομιά της επίγειας ζωής.» Μάρκος Αυρήλιος, Τα εις εαυτόν, 7.47

 

Η ζωή δεν έχει αλλάξει από την εποχή του Μάρκου Αυρήλιου, που δεν έπαυε να υπενθυμίζει στον εαυτό του (εις εαυτόν) το εφήμερο της ανθρώπινης ύπαρξης. Στο προσωπικό του ημερολόγιο Τα εις εαυτόν, ο φιλόσοφος αυτοκράτορας επιχειρεί να ξεδιαλύνει την πραγματικότητα, με ένα νοητικό πείραμα, Στωική άσκηση, τη «θέαση από ψηλά»:

«Αναλογίσου την υλική ουσία του σύμπαντος και πόσο ελάχιστο μέρος της είσαι εσύ, και όλη την αιωνιότητα, πόσο σύντομος και ακαριαίος είναι ο χρόνος που σου αναλογεί, και την ειμαρμένη, πόσο να είναι το μερίδιό σου;» 5.24

Καθώς απομακρύνεται από τον εαυτό του, το εγώ, κοιτάζει το Όλον, τον κόσμο του οποίου αποτελεί μέρος, κατανοώντας ότι, αν και αυτοκράτορας, δεν είναι το κέντρο του σύμπαντος. Η Γη, όποτε κι αν την κοιτάξεις, ακόμη και τους πρώτους μεταχριστιανικούς αιώνες, την εποχή του Μάρκου Αυρήλιου, προσφέρει την ίδια θέα. Τις ζωές των ανθρώπων. Εποπτεύει ο Ρωμαίος αυτοκράτορας:

«Και μάλιστα όταν κάνεις λόγο για τους ανθρώπους, πρέπει να κατοπτεύεις τα επίγεια σαν να βρίσκεσαι κάπου ψηλά και κοιτάζεις κάτω: αγέλες, στρατεύματα, χωράφια, γάμους, χωρισμούς, γεννήσεις, θανάτους, θόρυβο μες τα δικαστήρια, ερημιές, διάφορα βαρβαρικά έθνη, γιορτές θρήνους, αγορές, το συνονθύλευμα, και τη σύνθεση των αντιθέτων που πραγματώνει την τάξη του κόσμου.» 7.48

Η έξοδος από το εγώ, καταδεικνύει τη βραχύτητα της ανθρώπινης ύπαρξης και την ασημαντότητα πραγμάτων στα οποία ο άνθρωπος ανέκαθεν έδινε αξία. Υλικά αγαθά, πλουτισμός, δόξα αποκτούν την πραγματική, τη μηδενική τους αξία κάνοντας την καθημερινότητα να φαντάζει άστοχη. Τα γεγονότα επαναλαμβάνονται:

«Παρατήρησε με προσοχή τα περασμένα, τις τόσες και τόσες αλλαγές από τη μια δυναστεία στην άλλη. Θα μπορέσεις ως και τα μελλούμενα να προβλέψεις γιατί σίγουρα θα ‘ναι ίδιας λογής- δεν γίνεται να βγουν από τον ρυθμό των τωρινών γεγονότων.» 7.49

Δεν έχει σημασία πόσα χρόνια θα περάσουν. Η εικόνα της Γης είναι η ίδια:

«Οπότε είτε σαράντα χρόνια ανθρώπινου βίου μελέτησες είτε δέκα χιλιάδες χρόνια, το ίδιο κάνει. Τι έχεις να δεις παραπάνω;» 7.49

Πράγματι, είκοσι αιώνες αργότερα, ο αστροφυσικός Carl Sagan, παρατηρώντας τη Γη από τη φωτογραφία που έπειτα από αίτημά του τραβήχτηκε από το Voyager 1, συγγράφει το περίφημο βιβλίο του Pale Blue Dot (Χλωμή μπλε κουκκίδα) Random House, 1994, θέλοντας να αφυπνίσει το ανθρώπινο είδος. Έχει αλλάξει κάτι έπειτα από 2000 χρόνια;

 

«Από αυτό το μακρινό σημείο, η Γη μπορεί να μην παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Αλλά για εμάς, είναι διαφορετικά. Σκεφτείτε ξανά αυτήν την κουκκίδα. Αυτή είναι εδώ. Αυτή είναι το σπίτι. Αυτή είναι εμείς. Πάνω σε αυτήν, ο καθένας που έχετε αγαπήσει, όλοι όσους γνωρίζετε, ο καθένας για τον οποίο ακούσατε ποτέ, κάθε άνθρωπος που υπήρξε ποτέ, έζησε τη ζωή του. Το σύνολο της χαράς και της ταλαιπωρίας μας, χιλιάδες θρησκείες, ιδεολογίες και οικονομικά δόγματα, κάθε κυνηγός και συλλέκτης, κάθε ήρωας και δειλός, κάθε δημιουργός και καταστροφέας πολιτισμού, κάθε βασιλιάς και χωρικός, κάθε νεαρό ερωτευμένο ζευγάρι, κάθε μητέρα και πατέρας, κάθε ελπιδοφόρο παιδί, εφευρέτης και εξερευνητής, κάθε δάσκαλος ηθικής, κάθε διεφθαρμένος πολιτικός, κάθε σούπερ σταρ, κάθε ανώτατος ηγέτης, κάθε άγιος και αμαρτωλός στην ιστορία του είδους μας, έζησε εκεί – σε ένα μικρό μόριο σκόνης που αιωρείται σε μία ηλιαχτίδα.»

 

Ο Μάρκος Αυρήλιος στοχάζεται από τη Γη την ιστορία των ανθρώπων, όλων όσοι έζησαν πριν από αυτόν. Όλα είναι ίδια:

«Φέρε στον νου σου, ας πούμε την εποχή του Βεσπασιανού, και θα δεις ότι όλα είναι ίδια: άνθρωποι να παντρεύονται, να ανατρέφουν παιδιά, να ‘ναι άρρωστοι, να πεθαίνουν, να πολεμούν, να ξεφαντώνουν, να ταξιδεύουν για δουλειές, να καλλιεργούν χωράφια, να κολακεύουν, να ‘ναι αλαζονικοί, να υποψιάζονται ή να επιβουλεύονται, να εύχονται τον θάνατο κάποιων άλλων, να γκρινιάζουν για την κατάστασή τους, να ερωτεύονται, να θησαυρίζουν, να θέλουν να γίνουν ύπατοι ή βασιλείς. Από τη ζωή αυτών των ανθρώπων δεν έχει απομείνει τίποτα πουθενά. Πέρνα τώρα στη εποχή του Τραϊανού. Όλα ξανά τα ίδια. Χάθηκε και εκείνη η ζωή. Πάλι, κοίτα προσεκτικά τα σημάδια αλλοτινών καιρών, εθνών ολόκληρων, και δες πόσα έθνη έβαλαν τα δυνατά τους να επικρατήσουν, κι ύστερα από λίγο σωριάστηκαν και διαλύθηκαν. Μα περισσότερο από καθετί  συλλογίσου εκείνους, που κι εσύ ο ίδιος τους ήξερες, πώς κυνηγούσαν μάταιους στόχους, παραμελώντας να κάνουν αυτό που ταίριαζε στη φύση τους, να κρατηθούν από αυτό γερά και να αρκεστούν σ’ αυτό.» 4.32

Ωστόσο, ο άνθρωπος είναι εγκλωβισμένος στο εγώ του, θεωρώντας ότι είναι το κέντρο του σύμπαντος. Ανέκαθεν, «η κόλαση είναι οι άλλοι», αυτοί που ανατρέπουν τα σχέδιά του για κυριαρχία και εξουσία. Σε όλη την Ιστορία της ανθρώπινης ζωής σχημάτιζε ομάδες προκειμένου να καταδείξει την διαφορετικότητά του, να επιβάλλει την ισχύ του. Μεγαλούργησε στην τέχνη και τις επιστήμες και διευκόλυνε τη ζωή του με την τεχνολογία, αλλά εξαφάνισε την ίδια του τη γνώση δημιουργώντας μεσαίωνες και αφάνισε άλλα είδη και το δικό του. Όλα αυτά τα πράττει στο σπίτι του, το μοναδικό του καταφύγιο στο σύμπαν.

 

Συνεχίζει ο Carl Sagan:

«Η Γη είναι μία πολύ μικρή σκηνή σε μία τεράστια κοσμική αρένα. Σκεφτείτε τα ποτάμια αίματος που χύθηκαν από όλους εκείνους τους στρατηγούς και τους αυτοκράτορες ώστε στη δόξα και στον θρίαμβο να μπορέσουν να γίνουν στιγμιαίοι άρχοντες ενός κλάσματος μίας κουκκίδας. Σκεφτείτε τις ατελείωτες βαναυσότητες που επέβαλαν οι κάτοικοι μίας γωνιάς αυτού του pixel στους κατοίκους κάποιας άλλης γωνιάς του. Πόσο συχνές οι παρεξηγήσεις τους, πόσο πρόθυμοι είναι να σκοτώσουν ο ένας τον άλλον, πόσο ένθερμο το μίσος τους. Η φανταστική σημασία που δίνουμε στον εαυτό μας, η αυταπάτη ότι έχουμε κάποια προνομιακή θέση στο σύμπαν, προκαλούνται από αυτό το σημείο χλωμού φωτός. Ο πλανήτης μας είναι μία μοναχική κουκκίδα στο μεγάλο περιβάλλον κοσμικό σκοτάδι. Στο σκοτάδι μας -μέσα σε όλη αυτήν την απεραντοσύνη- δεν υπάρχει καμία ένδειξη ότι βοήθεια θα έρθει από κάπου αλλού για να μας σώσει από τους εαυτούς μας.»

Υπεύθυνοι είμαστε όλοι, όσοι περιστοιχιζόμαστε από το εγώ μας και εθελοτυφλούμε. Ο Carl Sagan δεν ζει για να δει τη συνέχεια της καταστροφής, ίσως και το τέλος, του σπιτιού μας. Η ιστορία δεν διδάσκει τον άνθρωπο, τον ματαιόδοξο, αλαζόνα, εγωμανή κυρίαρχο της χλωμής μπλε κουκκίδας, αλλά όχι του σύμπαντος. Σήμερα όμως οδεύουμε στο τέλος. Έως τώρα ο άνθρωπος κατέστρεφε τους «άλλους», χωρίς να καταλαβαίνει ότι χωρίς τον «άλλο» δεν υπάρχει εγώ. Οι πανταχού καταστροφές δεν συμβαίνουν σε ένα άλλο σύμπαν αλλά στο σπίτι μας. Το σπίτι μας είναι η Γη:

«Η Γη είναι ο μόνος κόσμος, μέχρι στιγμής, για τον οποίο είναι γνωστό ότι φιλοξενεί ζωή. Δεν υπάρχει πουθενά αλλού, τουλάχιστον στο εγγύς μέλλον, όπου μπορεί το είδος μας να μεταναστεύσει. Είτε σας αρέσει είτε όχι, προς το παρόν, η Γη είναι το μέρος όπου θα κάνουμε την αντίστασή μας. Έχει ειπωθεί ότι η αστρονομία είναι μία ταπεινή εμπειρία που οικοδομεί χαρακτήρες. Ίσως να μην υπάρχει καλύτερη απόδειξη της ανοησίας των ανθρώπινων αλαζονειών από αυτήν τη μακρινή εικόνα του μικροσκοπικού μας κόσμου. Για εμένα, υπογραμμίζει την ευθύνη μας να αντιμετωπίσουμε πιο ευγενικά ο ένας τον άλλον, και να διαφυλάξουμε και να αγαπάμε τη χλωμή μπλε κουκκίδα, το μόνο σπίτι που έχουμε γνωρίσει ποτέ».

Η Ιστορία πρέπει να αλλάξει για να συνεχιστεί. Η ανθρωπότητα πρέπει να ξυπνήσει από τον λήθαργο. Έπρεπε να ξυπνήσει πριν από 20 αιώνες. Ο Μάρκος Αυρήλιος αμφισβητεί:

«Και δεν πρέπει να πράττουμε και να μιλάμε σαν να είμαστε βυθισμένοι στον ύπνο… και δεν πρέπει ‘σαν παιδιά των γονιών μας’ άκριτα να τ’ αποδεχόμαστε όλα ‘όπως τα βρήκαμε’.» 4.46

Οι προθεσμίες για να αλλάξει ο άνθρωπος ήταν πολλές και έχουν περάσει ήδη από την εποχή του Μάρκου Αυρήλιου. Ο κόσμος μας είναι ένας για όλους. Είμαστε κομμάτι του και όχι κυρίαρχοι.

«Θυμήσου πόσον καιρό τα αναβάλλεις αυτά, και πόσες φορές σου έδωσαν προθεσμίες οι θεοί και εσύ δεν τις χρησιμοποίησες. Όμως πρέπει πια να αντιληφθείς τίνος κόσμου είσαι κομμάτι, και τίνος κυβερνήτη του κόσμου απόρροια είναι η υπόστασή σου και πως ο χρόνος σου έχει ένα όριο, κι αν δεν τον χειριστείς έτσι ώστε να διώξεις τα σύννεφα, ο χρόνος θα φύγει και θα χαθεί και θα χαθείς και εσύ, χωρίς να σου ξαναδοθεί καμία δυνατότητα.» 2.4

Η Φύση μας χαρίζει τη ζωή. Χωρίς αυτήν δεν έχουμε τίποτα. Είμαστε μέρος της:

«Πορεύομαι μέσα σε όσα ορίζει η Φύση, μέχρι να έρθει η ώρα να πέσω να ξεκουραστώ˙ αφήνοντας την πνοή μου στον αέρα που καθημερινά ανασαίνω, και το κορμί μου στη γη, που χάρισε στον πατέρα μου το σπέρμα, στη μάνα μου το αίμα, στην τροφό μου το γάλα˙ στη γη που καθημερινά επί τόσα χρόνια με ταΐζει και με ποτίζει˙ στη γη που με κουβαλάει ενώ την πατάω και που σε τόσα την εκμεταλλεύομαι.» 5.4

Ο Ρωμαίος αυτοκράτορας, Μάρκος Αυρήλιος, και ο Αμερικανός αστροφυσικός, Carl Sagan, συνομιλούν μέσα από τους αιώνες. Ανακαλύπτουν το νόημα της ζωής στην κοσμική τάξη του σύμπαντος, όπου η Γη δεν είναι παρά μια χλωμή μπλε κουκκίδα. Μία σκόνη στο σύμπαν. Αλλά αυτή η χλωμή μπλε κουκκίδα είναι εμείς. Ως μέρος του Όλου.

 

Megapolisomancy και Μέγα-Κτίρια

Τα μυστήρια των πόλεων… Το Megapolisomancy όπως παρουσιάστηκε από κύκλους έκδοσης στην Ελλάδα μέσω περιοδικών και ειδικών Άλμπουμ κινείται ανάμεσα στο πραγματικό και το φανταστικό, την θέαση του παρατηρητή και την ευχέρεια της συνειδησιακής μετατόπισης του ατόμου μέσα στους Πολιτειακούς Χώρους..

 

Παρ’όλα αυτά, φαίνεται πως το ζήτημα αγγίζει συνειδητά ή υποσυνείδητα τον αρχιτεκτονικό κόσμο, ειδικότερα του Ελληνικού χώρου, που αφιέρωσε το 6^ο μέρος μίας αφιέρωσης στα Ψηλά κτίρια στην εναλλακτική θεώρηση της Αστυμαγείας.
 

Megapolisomancy: Αφιέρωμα στα ψηλά κτίρια

 

Το άρθρο αυτό περιλαμβάνει μια γενική επισκόπηση του αρχιτεκτονικού κτιριακού τύπου των ψηλών κτιρίων, γνωστού ως ουρανοξύστης, από την εμφάνιση του το 1885 στο Σικάγο μέχρι σήμερα, τις αρχές του 21^ου αιώνα.

 

Έχοντας γραφτεί πολλά κείμενα και θεωρίες για τα ψηλά κτίρια, έγινε η προσπάθεια να παρουσιαστεί η ιστορική αυτή αναδρομή με έναν πρωτότυπο τρόπο, ο οποίος να διαφέρει από τους μέχρι τώρα υπάρχοντες.

 

ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ

 «Megapolisomancy: Μεγα-Πολις-Μαντεία: η μαγεία των μεγαλουπόλεων»

 

Η αντίδραση στην ανέγερση του Πύργου του Eiffel

 

Την περίοδο της κατασκευής του Πύργου του Eiffel η αδελφότητα του Άστρου του Λυκόφωτος, είχε αντιδράσει έντονα στην ανέγερση του, φτάνοντας μάλιστα σε σημείο να σχεδιάσει τρομοκρατική επίθεση για να τον καταστρέψει πριν τα εγκαίνια της Διεθνούς Έκθεσης. Οι λόγοι ήταν: α) ότι ήταν ένα βλάσφημο φαλλικό σύμβολο έκδηλης ματαιοδοξίας και αλαζονείας, ένα μυστικιστικό σύμβολο δύναμης και καταχρηστικής εξουσίας, β) ότι ήταν πιθανό να καταρρεύσει από φυσικά αίτια, καταστρέφοντας το κέντρο του Παρισιού και σκοτώνοντας χιλιάδες ανθρώπους, γ) ότι αν δεν κατέρρεε, θα έδινε το έναυσμα για περισσότερες πανύψηλες οικοδομές – γεγονός που επαληθεύτηκε πολύ σύντομα – με σκοπό να ελαχιστοποιηθεί ο γήινος διαθέσιμος χώρος των κτισμένων οικοπέδων, κερδίζοντας χώρο προς τα πάνω, αναγκάζοντας τους ανθρώπους να ζουν σε ακόμη μεγαλύτερες  και ψηλότερες ‘κυψέλες’, που προωθούν τη δυστυχία, την αστικοποίηση των πληθυσμών και την τρέλα, δ) το κτίσμα μπορούσε να συγκριθεί με τον Πύργο της Βαβέλ (η κάρτα του ‘πύργου του Θεού’ στην τράπουλα Ταρώ) και να νοηθεί ως κατασκευή μαγικού χαρακτήρα, ένα τιτάνιο μαγικό τάλισμαν που επικαλείται την εξουσία του σύμπαντος, αλλά αρχετυπικά είναι καταδικασμένο να πέσει, ε) ουσιαστικά αποτελεί μία τεράστια μάζα από γυμνό μέταλλο που κρέμεται πάνω από την πόλη, ιονίζοντας αρνητικά την ατμόσφαιρα, συγκεντρώνοντας τεράστιες ποσότητες ηλεκτρικών φορτίων και ακτινοβολιών, σύννεφα και κεραυνούς, σκορπώντας παντού οξείδια όταν βρέχεται από τη βροχή κ.τ.λ.

 

Η θεωρία του Megapolisomancy

 

Ο De Castries – συγγραφέας του βιβλίου Megapolisomancy: A New Science of Cities και μέλος της αδελφότητας του Άστρου του Λυκόφωτος – πίστευε ότι η μεγάλη πυρκαγιά του Σικάγο το 1871 ήταν οργανωμένος εμπρησμός, για να απελευθερωθεί έδαφος για την ανέγερση ουρανοξυστών και για να υλοποιηθεί ένας νέος αστικός σχεδιασμός. Και πράγματι αμέτρητα νέα κτίρια ξεπρόβαλλαν μέσα σε ελάχιστο χρόνο μέσα από τα ερείπια, με την εφαρμογή νέων αρχιτεκτονικών σχεδιασμών και με τη στοιχειοθεσία νέων δομικών υλικών: οι πρώτοι ουρανοξύστες. Έτσι επιβεβαιώθηκαν οι φόβοι που εκφράστηκαν πριν από την ανέγερση του Πύργου του Eiffel και νέες πανύψηλες οικοδομές χτίζονταν με όλο και γοργότερους ρυθμούς.

 

Και μπορεί όλα αυτά να φάνταζαν ως φουτουριστικά σύμβολα μηχανικής προόδου, όμως ο De Castries τα ονόμαζε ‘Νέο-γοτθικούς καθεδρικούς της βιοτεχνίας του καταναλωτισμού’.

 

Ενώ οι παλιοί πανύψηλοι καθεδρικοί ναοί της Ευρώπης, ήταν οι ουρανοξύστες του Μεσαίωνα, τα γοτθικά μοτίβα εκείνων των εκκλησιών αντιγράφονται και παραμορφώνονται στο σχεδιασμό των ουρανοξυστών, αποτελώντας ‘αστυμαγικούς’ ναούς που ορθόνωνταν σαν καμπαναριά γιγαντο-οικονομίας και αστρικοί φάροι δύναμης, ως τρισδιάστατα λογότυπα εταιριών και σημαδούρες οικονομικής κατάκτησης.
 

Ο De Castries πίστευε ότι άνθρωποι όπως ο William Le Barron Jenney, ο αρχιτέκτονας του Home Insurance Building, εφάρμοζαν ‘Urban Mega Voodoo’, για λογαριασμό του νέου ‘πολιτειακού και οικονομικού βιοτεχνικού ιερατείου’.

 

Ο Le Barron Jenney είχε φτιάξει ένα ‘ξόρκι οικιακής ασφάλειας’ (λογοπαίγνιο του Home Insurance Building, που ονομάστηκε έτσι λόγω της ασφαλιστικής εταιρείας που το χρηματοδότησε), για να δείξει και να διαφημίσει ότι αυτού του είδους οι πανύψηλες οικοδομές είναι ασφαλείς και είναι τα σπίτια του μέλλοντος. Πίστευε επίσης ότι όλοι αυτοί οι μηχανικοί και αρχιτέκτονες προετοίμαζαν με τα έργα του στο Σικάγο τις δραστηριότητες του νεοεμφανιζόμενου μεσσία των ουρανοξυστών, ηγέτη της αρχιτεκτονικής σχολής του Σικάγο, Louis Sullivan, στον οποίο το ‘αστικό βιοτεχνικό ιερατείο’ είχε αναθέσει την κατασκευή του εντυπωσιακού ουρανοξύστη Guaranty Building (κτίριο Εγγύηση) στο Μπάφαλο το 1890. Ένα κτίριο το οποίο ολοκληρώθηκε το 1894 και αποτέλεσε το δούρειο ίππο για την εισβολή των ουρανοξυστών στη Νέα Υόρκη και από εκεί σε ολόκληρο τον κόσμο.

 

Έτσι οι ουρανοξύστες άρχισαν να πληθαίνουν, εξαιτίας του ανταγωνισμού των εταιριών σαν μία δήλωση επικυριαρχίας, αφού το οικονομικό και βιοτεχνικό ‘Urban Mega Voodoo’ υπογράμμιζε ότι όποιος κατέχει το ψηλότερο κτίσμα με το όνομα της εταιρείας του, θα σημαίνει ότι έχει την πιο πετυχημένη και σεβάσμια οικονομική δραστηριότητα, κυριαρχώντας στην αγορά. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί ότι η παντοδυναμία της αμερικανικής αυτοκινητοβιομηχανίας αλλά και η κατάκτηση όλου του κόσμου από τα αυτοκίνητα, εγκαθιδρύθηκε αστυμαγικά με το τρισδιάστατο ενισχυτικό και διαφημιστικό ξόρκι της ανέγερσης του Chrysler Building το 1930 στη Νέα Υόρκη, δίνοντας μία αληθινά ‘εξωγήινη’ διάσταση στη μορφή του μετα-γοτθικού καθεδρικού ναού.

 

Το κτίριο μοιάζει σαν να μεγαλώνει μέσα από τον εαυτό του, ενώ το πάνω μέρος του μοιάζει σαν ένα πτυσσόμενο τηλεσκόπιο που ξεδιπλώνεται προς τον ουρανό, μόνο που αντί να καταλήγει σε κάποιον τιτάνιο φακό, καταλήγει σε μία τιτάνια Megapolisomancy βελόνα, ένα μετα-γοτθικό ατσάλινο αιγυπτιακό οβελίσκο. Τα πέντε πτυχωτά κομμάτια του πάνω μέρους του κτιρίου, που είναι σαν να βγαίνουν το ένα μέσα από το άλλο, είναι έτσι φτιαγμένα για να μοιάζουν με πανύψηλες μάσκες ψυγείων αυτοκινήτου. Η δικαιολογία των αστυμάγων κατασκευαστών έναντι της απορίας που είχε ξεσηκώσει τότε αυτό το τόσο παράξενο διακοσμητικό μοτίβο, ήταν πως όλο αυτό ήταν απλά ‘Art Deco’ (ήδη εδώ και δύο αιώνες ανέκαθεν εφεύρισκαν ολόκληρα αρχιτεκτονικά ρεύματα, για να μπορούν να δικαιολογούν και να αποκρύπτουν τις παράδοξες αστυμαγικές κατασκευές τους και την αληθινή σημασία τους.

 

Ο πύργος Jin Mao και η θεωρία του οκτώ

 

Ο πύργος Jin Mao στη Σαγκάη επανέρχεται στην παραδοσιακή μορφή της κινέζικης παγόδας, αποτελούμενη από μια σειρά βαθμίδων. Η κάτοψη του ισογείου και η κλιμακωτή κατασκευή του πύργου, αναπτύχθηκαν γύρω από το νούμερο οκτώ, ένα τυχερό νούμερο στην Κίνα – ακόμα και οι συνολικοί όροφοι είναι ογδόντα οκτώ. Ο αριθμός οκτώ επίσης υπάρχει σε όλες σχεδόν τις μυθολογίες του κόσμου και συνδέεται με μεταφυσικές ερμηνείες. Στις θεωρίες μάλιστα που συνδέουν τα μαθηματικά με τη μουσική και τη γενικότερη μαθηματική ερμηνεία της δομής της ζωής, ο αριθμός οκτώ εμφανίζεται στη βάση όλων αυτών, καθώς πάνω σε αυτόν βασίζεται ο περιοδικός πίνακας των στοιχείων.

 

Ο στατικός πυρήνας στο κέντρο του κτιρίου είναι οκταγωνικός, όπως είναι και η εξωτερική επεξεργασία του πλαισίου. Μετά την πρώτη ζώνη των 16 ορόφων, η επόμενη ζώνη στενεύει κατά 0,8 μέτρα. Το ύψος ελαττώνεται κατά το ένα-όγδοο της βάσης, έτσι σε αυτή τη ζώνη έχουμε 14 ορόφους. Αυτή η σταδιακή μείωση συνεχίζεται προς τα πάνω μέχρι να φτάσουμε σε μια ζώνη με οκτώ ορόφους. Από εκεί και πάνω, κάθε ακόλουθη ζώνη μειώνεται κατά ένα όροφο, μέχρι την κορυφή του πύργου, η οποία περιέχει ένα μεταλλικό τελείωμα, σαν κορόνα, θυμίζοντας λίγο από Art-Deco. Παρατηρούμε επομένως τη χρήση ενός μεταφυσικού στοιχείου ως κύριο δομικό, μορφολογικό και σχεδιαστικό εργαλείο στη δημιουργία ενός ψηλού κτιρίου με ότι αυτό συνεπάγεται για τις μεταφυσικές, ταλισμανικές επιδράσεις των ουρανοξυστών στη σύγχρονη γεωμορφολογία  και κοινωνικο-οικονομική εξέλιξη της παγκόσμιας κοινότητας.

Jean Paul Sartre: Η δέσμευση είναι πράξη, όχι λέξη

Η δέσμευση είναι πράξη, όχι λέξη. Απαιτεί ενέργεια και πειθαρχία, να εμφανίζεσαι, ασχέτως ώρας και γεγονότων, να είσαι εκεί. Γιατί η δέσμευση δεν φωλιάζει στο αντικείμενό της αλλά μέσα σου, τη στιγμή που δέχεσαι να δεσμευτείς με την επίτευξη ενός στόχου, είσαι υπόλογος του εαυτού σου, γιατί περί επίτευξης πρόκειται όταν επικαλείσαι τη δέσμευση. Δεν νομίζω να άκουσες ποτέ κάποιον να δεσμεύεται με την καταστροφή του, τουλάχιστον όχι συνειδητά, το ασυνείδητο είναι άλλο κεφάλαιο, όχι για σήμερα.

Οκτώ γράμματα μόνο και όμως περικλείουν συναισθήματα, αρετές, εξέλιξη μα πάνω από όλα εσένα, που άρθρωσες μια υπόσχεση ιερή στον εαυτό σου, πως θα τα καταφέρεις. Ενέχει τη σπίθα του ενθουσιασμού, η οποία αν τυχόν διοχετευθεί καταλλήλως, τότε μετατρέπεται σε ροπή προς δράση. Τρεις συλλαβές και όμως με εκτενή επίδραση, εκτός του περίγυρού σου, που αναμένει να εκπληρώσεις τον λόγο σου, υπάρχουν δύο ακόμα άτομα, γνωστά αλλά αφανή στα μάτια σου, που ενώ προσμένουν, το πρόσημο της προσμονής τους είναι αντίθετο. Το ένα βλέπεις είσαι ο μελλοντικός εσύ, αυτός που βρίσκεται στο μέλλον και περιμένει να τον φτάσεις. Η άλλη πλευρά ανήκει στο παρελθόν, είναι το πρόσωπο που επιμένει στην πιθανότατα της αποτυχίας σου, ο τότε εσύ, με περιορισμούς και στερεότυπα να φράζουν την τότε πορεία σου. Τώρα όμως είναι διαφορετικά.

Το αποτέλεσμα της επιλογής σου θα φανεί, για το αν δράσεις ή όχι. Όπως έχεις παρατηρήσει, η ρήση για τη δράση, είναι βγαλμένη από τη ζωή. Επομένως ως έννοια με πρακτική φύση, η εφαρμογή της προϋποθέτει πράξεις, όχι λόγια. Το “θα” δεν είναι ίδιο με το “πράττω”, το ένα είναι επιθυμία ενώ το τελευταίο έργο, ως εργοδότης του εαυτού σου που είσαι. Τουλάχιστον δοκίμασε να συσχετίσεις το “θα” με ένα κατοχυρωμένο εγχείρημα προς εφαρμογή και ύστερα πέρνα στην πρακτική φάση.

Προτού δράσεις σκέψου, κατά τη διάρκεια πάλι σκέψου καθώς επίσης και στο τέλος. Παρόλο που η περιττή σκέψη αγκυλώνει επίτευξη, η λακωνική, θέτει σε σωστή σειρά τις προτεραιότητες, αναλύει στιγμιαία δεδομένα που, πάντα χρειάζονται κατά τη διάρκεια της προσέγγισης. Στο τέλος δε, καταχωρεί τους παράγοντες επιτυχίας, υπογραμμίζει τα κομβικά σημεία και τα αποθηκεύει για την επόμενη επιδίωξη. Να σκέφτεσαι λοιπόν όσο επιχειρείς το οτιδήποτε, να είσαι εκεί κάθε στιγμή, ώστε να προσδίδεις νόημα σε αυτό που κάνεις. Όπως είδες, η δράση είναι πράξη, όχι λέξη.

Μια πράξη διττής κατεύθυνσης, αναλόγως του αντικειμένου της, αναλόγως αν νοηματοδοτείται, από σκέψη και διαίσθηση. Το αποτέλεσμα και η διαδικασία προς αυτό μαρτυρούν την εφαρμογή της, δεν μπορείς να πεις ψέματα εδώ, δεν χωράνε. Σε κτίζει όσο την σέβεσαι, γιατί αποτελεί κομμάτι σου, άρα σεβάσου τον εαυτό σου και όσα του έχεις τάξει. Σκέψου, δράσε, εκτίμησε το αποτέλεσμα και ξανά από την αρχή.

Όταν σου ‘ρχεται να φωνάξεις, “Ευγενικός είμαι, μα όχι ηλίθιος”

Κατά τα πρωτόγονα χρόνια οι ανθρώπινες σχέσεις δεν έμοιαζαν σε τίποτα με τις ανθρώπινες σχέσεις έτσι όπως είναι δομημένες σήμερα. Τότε στηρίζονταν καθαρά στα ζωικά ένστικτα και στο αίσθημα επιβίωσης. Ήταν ωμές κι απολίτιστες. Με την εξέλιξη του είδους, του πνεύματος και του πολιτισμού, οι σημερινές σχέσεις έφτασαν να βασίζονται σε δύο βασικές αρχές, το σεβασμό και την ευγένεια.

Ευγένεια! Όλοι σου μιλούν γι’ αυτήν, από τότε που θυμάσαι τον εαυτό σου. Γονείς, αδέρφια, οικογένεια, δάσκαλοι, καθηγητές, φίλοι, γνωστοί, άγνωστοι. Από πολύ μικρή ηλικία μαθαίνουμε πώς να είμαστε ευγενικοί, πώς να συμπεριφερόμαστε ανάλογα με την περίσταση και το πρόσωπο που έχουμε απέναντί μας, πώς να είμαστε κομψοί εκεί που πρέπει και πώς να έχουμε τρόπους.

Κι εδώ για να μην παρεξηγηθούμε, δε μιλάω φυσικά για την ευγένεια που βρωμάει δηθενιλίκι και ποζεριά. Ούτε για τους καλούς τρόπους που αποπνέουν αίσθημα πολυτέλειας κι ευγενή ανατροφή. Αναφέρομαι καθαρά στην ευγένεια –κι αυτή είναι αρετή μεγάλη– που απορρέει από αισθήματα σεβασμού και σεμνότητας.

Κι αν η ευγένεια είναι αρετή, υπάρχει μια θεωρία που θέλει τον πολύ ευγενικό να είναι ηλίθιος!

Όντας λοιπόν πολύ ευγενικός ζεις σε μια συνεχή εγρήγορση κι ένα μόνιμο άγχος να μην προσβάλλεις, να μην ενοχλήσεις και να μην πειράξεις τη ζωή των άλλων. Κάνεις τα στραβά μάτια σε στιγμές που πρέπει να ειπωθούν λόγια και συναισθήματα, κάνεις πως δεν καταλαβαίνεις για να αποφύγεις τσακωμούς και φασαρίες, συμπεριφέρεσαι ευγενικά σε αγενείς κι άξεστους για να μην τους δώσεις αξία.

Μα πάνω απ’ όλα νιώθεις πως δεν έχεις δικαίωμα να διαταράξεις την ισορροπία των άλλων! Συγχαρητήρια, κάπως έτσι ο τίτλος του «ηλίθιου» σου ανήκει δικαιωματικά γιατί έτσι επιλέγουν να σε βλέπουν.

Ή που στραβός είναι ο γιαλός ή που στραβά αρμενίζεις! Αυτό δε σκέφτεσαι; Ε, λοιπόν κοίτα να δεις! Είμαστε για τους ανθρώπους ό,τι δικαίωμα τους δώσουμε. Απλά οι άνθρωποι, παρτάκηδες κι υπερόπτες, όταν εσύ τους δίνεις το δικαίωμα του ευγενικού αυτοί λαμβάνουν στον εγκέφαλό τους λανθασμένο μήνυμα ότι αφού δεν αντιδράς ίσως και το IQ σου να κυμαίνεται σε χαμηλά επίπεδα.

H ευγένεια συνάδει συνήθως με ανεξάντλητες δόσεις υπομονετικότητας. Είτε αυτό αφορά τις φιλικές σου σχέσεις είτε τις ερωτικές, έχεις μία απίστευτη ικανότητα να υπομένεις πράγματα και γεγονότα τα οποία δε σου ταίριαζαν και θα ‘πρεπε κατά πολύ να έχεις απορρίψει.

Έχεις κάνει το μαλάκα – ή όπως θέλεις πες το– σε στιγμές που η μοναδική απάντηση που άρμοζε στους ανθρώπους ήταν το μεσαίο δάχτυλο του χεριού σου υψωμένο στον αέρα -και ναι, αυτό δεν το θεωρώ αγενές. Άσε που αυτήν την απάντηση ακόμη τους τη χρωστάς. Κι αν με ρωτάς για συνοδευτικό, προτείνω το «σύρε και γαμήσου» που είναι και πιο ποιητικό!

Αχ και πόσο θα ‘θελες να φωνάξεις τώρα σ’ αυτούς που σου αράδιαζαν ψέματα με το τσουβάλι, ότι όχι μόνο γνώριζες την αλήθεια, αλλά γέλαγες και μαζί τους που είναι τόσο αφελείς – και συνεχίζεις να γελάς ακόμη με την κατάντια τους. Ότι όχι μόνο ήξερες ότι σε κορόιδευαν, αλλά ότι το είχες κι υπό έλεγχο. Ότι αν κατάφεραν να σου πλασάρουν το ψέμα το έκαναν με τη συγκατάθεσή σου. Φαντάσου ήττα που θα τρώγανε οι κουτοπόνηροι!

Χρωστάς και μία απάντηση σε όλους αυτούς τους γλοιώδεις τύπους που σε υποτίμησαν και σε προσέβαλαν πιστεύοντας ότι τα κενά και τα κόμπλεξ καλύπτονται όταν ποδοπατάς τους άλλους. Αυτοί βέβαια μπορεί και να ‘χουν ελαφρυντικά!

Αλλά και σ’ εκείνους τους ανακατωσούρες που δεν ήξεραν να κάνουν τίποτα άλλο στη ζωή τους από το ν’ ανάβουν φιτιλιές, να γκρινιάζουν, να σχολιάζουν ύπουλα και κακόβουλα και να το παίζουν ιστορία στις πλάτες άλλων.

Ήσουν πάντα αυτός που ήξερες όλα όσα συνέβαιναν στα παρασκήνια και ταυτόχρονα δεν ήξερες τίποτα. Έχεις προλάβει εκβάσεις και γεγονότα που έπρεπε να καταλαγιάσεις, μα πάνω απ’ όλα ξέρεις να περνάς από κόσκινο τους ανθρώπους της ζωής σου για να μπορείς ν’ αφήνεις χώρο σ’ αυτούς που τον αξίζουν!

Βέβαια όπως και κάθε ευγενικός ξέρεις πολύ καλά ότι όταν αυτή η υπομονή ξεχειλίσει απ’ τα όρια της, οι σκηνές που θ’ ακολουθήσουν θα είναι ακατάλληλες για ανηλίκους. Το ότι δε μίλησες και δεν αντέδρασες τις στιγμές που ίσως να έπρεπε, δεν τους δίνει το δικαίωμα να σε θεωρούν χαζό ή αφελή. Όταν μάλιστα η ευγένεια τρέφεται για χρόνια από εκμετάλλευση και κοροϊδία, μπορεί να μετατραπεί με ευκολία στη χειρότερη αγένεια. Ποιος είδε το Θεό και δεν το φοβήθηκε! Στην τελική από πότε η ευγένεια σημαίνει ηλιθιότητα;

Ήσουν, είσαι και θα είσαι πάντα ένας αθεράπευτα ευγενικός με μία ευγένεια που ίσως να σε βλάπτει. Μπορεί όντως λοιπόν εσύ ν’ αρμενίζεις στραβά, γιατί ο κόσμος που ζούμε έχει την τάση να κατασπαράζει τους ευγενικούς με το ζόρι κι εσύ απ’ ότι φαίνεται αδυνατείς να προσαρμοστείς. Μπορεί τελικά και να ‘ναι κι ο γιαλός στραβός γιατί τους ανθρώπους τους μάθανε ν’ ανακαλύπτουν τις αδυναμίες των άλλων και να χτίζουν την ευτυχία τους πάνω σ’ αυτές.

Πάντως όπως και να ‘χει όταν θα ‘ρθει η στιγμή να μυρίσει μπαρούτι, όλα γύρω θα καίγονται, θα μυρίζουν αγένεια και θα φωνάζουν «Ευγενικός είμαι, μα όχι ηλίθιος»!

Κι άσε τους τότε να σε μάθουν απ’ την αρχή.

Ισοκράτης: Να χαίρεσαι για όσα σου συμβαίνουν

Να απεχθάνεσαι το αυθάδες γέλιο και να μη δέχεσαι θρασείς λόγους, γιατί το πρώτο χαρακτηρίζει τον ανόητο, ενώ το δεύτερο τον τρελό. Όσα είναι ντροπή να κάνεις, αυτά να θεωρείς ότι δεν είναι καλό ούτε να τα λες. Να συνηθίζεις τον εαυτό σου να μην είναι σκυθρωπός, αλλά σκεπτικός, γιατί το πρώτο θα σε κάνει να φαίνεσαι αυθάδης, ενώ το δεύτερο συνετός. Να πιστεύεις ότι σου ταιριάζουν η κοσμιότητα, η αιδώς, η δικαιοσύνη, η σωφροσύνη, καθώς όλα αυτά πρέπει να υπερισχύουν στον χαρακτήρα των νέων.

Επίσης μην έχεις την ελπίδα ότι θα κρυφτείς, αν κάνεις μια επαίσχυντη πράξη, γιατί ακόμα και αν κρυφτείς από τους άλλους, εσύ τουλάχιστον θα έχεις τύψεις συνείδησης. Να φοβάσαι τους θεούς, να τιμάς τους γονείς, να σέβεσαι τους φίλους, να υπακούς στους νόμους. Να επιδιώκεις τις απολαύσεις που συνοδεύονται από καλή φήμη. Διότι η ευχαρίστηση που συνοδεύεται από το καλό είναι το μεγαλύτερο αγαθό, ενώ χωρίς το καλό είναι το μεγαλύτερο κακό.

Να προφυλάσσεσαι από τις κατηγορίες, ακόμα και αν είναι ψευδείς, γιατί οι περισσότεροι άνθρωποι αγνοούν την αλήθεια και κοιτάζουν μόνο τις φήμες. Να έχεις στο μυαλό σου να πράττεις σαν να πρόκειται να μάθουν όλοι τις πράξεις σου, γιατί ακόμα και αν προς στιγμή κρύψεις την αλήθεια, αργότερα θα αποκαλυφθεί. Κυρίως όμως θα αποκτήσεις μεγάλη υπόληψη, εάν δείχνεις ότι δεν κάνεις εκείνα, για τα οποία θα κατηγορούσες τους άλλους, εάν τα έκαναν.

Αν είσαι φιλομαθής, θα γίνεις και πολυμαθής. Όσα γνωρίζεις, να τα διαφυλάσσεις με την εξάσκηση, ενώ όσα δεν έχεις μάθει, να τα προσλαμβάνεις με την μελέτη. Διότι είναι εξίσου ντροπή, όταν ακούσεις έναν ωφέλιμο λόγο, να μην τον συγκρατήσεις, και όταν οι φίλοι σου δίνουν ένα αγαθό να μην το πάρεις. Να περνάς τον ελεύθερο χρόνο σου ακούγοντας ευχάριστους διδακτικούς λόγους, γιατί θα μάθεις εύκολα αυτά που οι άλλοι ανακαλύπτουν με πολύ μόχθο.

Να πιστεύεις ότι πολλά μαθήματα είναι σημαντικότερα από πολλά χρήματα, γιατί τα χρήματα αμέσως χάνονται, ενώ τα μαθήματα είναι διαχρονικά, γιατί η σοφία είναι το μόνο αγαθό που ποτέ δεν χάνεται. Να μην διστάζεις να διανύεις μεγάλη απόσταση για να έρθεις κοντά σε ανθρώπους που υπόσχονται ότι διδάσκουν κάτι χρήσιμο. Γιατί είναι ντροπή οι έμποροι να διασχίζουν τόσο μεγάλα πελάγη για να αυξήσουν την περιουσία τους, ενώ οι νεότεροι να μην υπομένουν ούτε τις πορείες στη στεριά, προκειμένου να πλουτίσουν το πνεύμα.

Στους τρόπους να είσαι ευγενικός και στα λόγια σου φιλόφρων. Είναι μάλιστα χαρακτηριστικό της ευγένειας να υποδέχεσαι με χαρά όσους συναντάς και της φιλοφροσύνης να συζητάς φιλικά με αυτούς. Να είσαι ευχάριστος με όλους, αλλά να συναναστρέφεσαι τους ενάρετους. Έτσι και κανένας δεν θα σε αντιπαθεί και θα γίνεις φίλος των ενάρετων ανθρώπων. Να αποφεύγεις τις πολύ συχνές συναναστροφές με τα ίδια πρόσωπα και τις πολύ μεγάλες συζητήσεις, γιατί όλα αυτά προκαλούν τον κορεσμό.

Να είσαι ικανοποιημένος με την κατάσταση στην οποία βρίσκεσαι, αλλά πάντοτε να επιδιώκεις να την βελτιώσεις. Κανένα να μην κατηγορήσεις για την δυστυχία του, γιατί οι εναλλαγές της τύχης είναι κοινές σε όλους και το μέλλον άγνωστο. Να ευεργετείς τους ενάρετους ανθρώπους, γιατί η ευγνωμοσύνη που οφείλει αυτός που ευεργετήθηκε είναι ωραίος θησαυρός στην καρδιά του. Όταν ευεργετείς τους κακούς, θα πάθεις τα ίδια με όσους ταΐζουν τους ξένους σκύλους, γιατί αυτοί γαβγίζουν το ίδιο και σε εκείνους που τους δίνουν τροφή και στους τυχαίους διαβάτες. Έτσι και οι κακοί αδικούν και εκείνους που τους ωφελούν και εκείνους που τους βλάπτουν.

Να μισείς τους κόλακες, όπως ακριβώς τους απατεώνες, γιατί και οι δύο βλάπτουν όσους τους πιστεύουν. Εάν θεωρείς φίλους σου εκείνους που σου χαρίζουν μεγάλη χαρά, αλλά σου κάνουν μεγάλο κακό, δεν θα έχεις στη ζωή σου εκείνους που σου δυσάρεστοι, αλλά ταυτόχρονα σε ωφελούν πολύ. Να είσαι καταδεκτικός με όσους σε πλησιάζουν, άλλα όχι επηρμένος, γιατί στην αλαζονεία των επηρμένων μόλις και μετά βίας την υποφέρουν οι δούλοι, ενώ τον τρόπο των καταδεκτικών τον δέχονται όλοι ευχάριστα.

Να πιστεύεις ότι τίποτα από τα ανθρώπινα πράγματα δεν είναι δεδομένο, γιατί με αυτό τον τρόπο ούτε θα χαρείς πάρα πολύ για την ευτυχία σου ούτε θα λυπηθείς πολύ για τις ατυχίες σου. Να χαίρεσαι για τα αγαθά που σου συμβαίνουν, αλλά να μετριάζεις τη λύπη σου για τις ατυχίες που σε πλήττουν. Βέβαια και στη μια και στην άλλη περίπτωση να μη φανερώνεις τα συναισθήματα σου, γιατί είναι παράλογο να κρύβουμε μέσα στα σπίτια μας την περιουσία, αλλά να περπατάμε στους δρόμους φανερώνοντας τις σκέψεις μας.

Ισοκράτης, Λόγος προς το Δημόνικο

Κάποιες φορές δεν είμαι εδώ για όλους… Επειδή με χρειάζομαι κι εγώ

Κάποιες φορές δεν είμαι εδώ για κάποιον επειδή με χρειάζομαι κι εγώ. Χρειάζεται να ακούσω τον εαυτό μου, να ενώσω τα σπασμένα μου κομμάτια, να μαλακώσω τις τραχιές μου κόψεις.

Οπότε αν δεν απαντήσω ή αν έχω το κινητό μου κλειστό για λίγες ώρες ή για λίγες μέρες δεν σημαίνει πως εξαφανίστηκα από προσώπου γης. Απλώς αποφάσισα να πάω μια βόλτα με τον εαυτό μου, που είχα να τον φροντίσω καιρό.

Είναι αστείο πως καταλήγουμε να βάζουμε τον εαυτό μας στον «ανεπιθύμητο φάκελο»-και δεν το συνειδητοποιούμε καν. Υποβιβάζουμε τον εαυτό μας στο χαμηλότερο συρτάρι των ανολοκλήρωτων υποθέσεων, στην τελευταία σελίδα της ατζέντας μας ή σε ένα μικρό σημείωμα που χάνουμε στην ακαταστασία του γραφείου μας. Υπάρχει πάντα κάτι πιο σημαντικό.

«Υπάρχουν τρία εξαιρετικά σκληρά πράγματα: το ατσάλι, το διαμάντι και το να γνωρίζουμε τον εαυτό μας».- Benjamin Franklin

Ζούμε σε ένα τρομερά απαιτητικό και ανταγωνιστικό κόσμο, κάτι που όλοι γνωρίζουμε. Υπάρχουν τόσα πολλά που πρέπει να κάνουμε και οι μέρες μας είναι πυρετώδεις και εξουθενωτικές. Και σαν να μην είναι αρκετό αυτό, πλέον έχουμε συνεχή άμεση επικοινωνία μέσω των δακτύλων μας.

Ζούμε με τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, πάντα μπορεί να μας βρει κάποιος, φαίνεται πως πάντα υπάρχει ένα μήνυμα που πρέπει να απαντήσουμε, να δούμε ένα e-mail και να κάνουμε «like» σε μια φωτογραφία – ακόμα και αν δεν μας αρέσει.

Είναι σαν να μπορούμε να τα δούμε όλα εκτός από αυτό που είναι ακριβώς μπροστά μας. Τα κουρασμένα μάτια μας μπορούν να διαβάσουν τις ανάγκες των άλλων αλλά δεν μπορούμε να αποκρυπτογραφήσουμε τις δικές μας… Όλα είναι θαμπά, όλα είναι αποπροσανατολισμένα στην καρδιά και στο μυαλό μας και νιώθουμε πως κάτι δεν πάει καλά αλλά δεν ξέρουμε τι είναι αυτό.

Έχετε φτάσει στο όριό σας και δεν το γνωρίζετε ακόμα.

Όλοι το ξέρουν όπως το ξέρετε κι εσείς. Κάθε μέρα έχετε να σκαρφαλώσετε βουνά και το καταφέρνετε, αυτό ισχύει. Ωστόσο, κανείς δεν σας επιβραβεύει γι' αυτό, σχεδόν κάνεις δεν εκτιμά την αφοσίωση σας ή αυτά που θυσιάζετε για τους γύρω σας.

Σιγά σιγά τα πράγματα χάνουν το νόημα τους και οι άνθρωποι χάνουν την προσοχή τους. Ο κόσμος δεν έχει πλέον μουσική, δεν έχει ποιήματα, η μαγεία φεύγει και βουλιάζετε στις υπευθυνότητες σας σαν μια πέτρα σε απύθμενο πηγάδι.

Το να είστε εκεί για όλους κάθε ώρα, κάθε μέρα έχει ένα κρυφό αυξανόμενο κόστος. Αυτό το είδος άγχους μπορεί να έχει σοβαρές επιπτώσεις ακόμα και κατάθλιψη:

• Κόπωση, μια υπερβολική κούραση που κάποιες φορές δεν βελτιώνεται με τον ύπνο.
• Πονοκέφαλοι, ημικρανίες
• Πόνος στη μέση
• Νιώθετε μια συνεχή οκνηρία, σχεδόν χάνετε το ενδιαφέρον για τη ζωή.
• Ανυπομονησία και ευερεθιστότητα.
• Εκνευρισμός, κυνισμός, απάθεια ,συνεχή κακή διάθεση

Όσο ειρωνικό και να φαίνεται, η ζωή σε ένα τόσο υπερκινητικό και υπερβολικά απαιτητικό περιβάλλον καταλήγει να μας ενοχλεί. Γινόμαστε αναίσθητοι στις ανάγκες μας, ξένοι στην καρδιά μας και ναυαγοί σε αυτό το νησί του Κύκλου όπου έχουμε ξεχάσει εντελώς που είναι το σπίτι μας.

Σήμερα δεν είμαι εδώ για κανένα, σήμερα με χρειάζομαι.

Το να πείτε δυνατά «τώρα, δεν είμαι εδώ για κανέναν, με χρειάζομαι» δεν είναι εγωιστικό. Δεν πληγώνει κανέναν, τίποτα δεν μένει απεριποίητο, ο κόσμος συνεχίζει να γυρνά. Ωστόσο, κάτι θαυμάσιο θα συμβεί: θα ανοίξουμε την πόρτα της συναισθηματικής θεραπείας. Θα δώσουμε στον εαυτό μας το δώρο του χρόνου και του χώρου. Ένα καταφύγιο.

Θα είναι σαν να σερνόμαστε σε μια κουφάλα δέντρου για να έρθουμε σε επαφή με τις ρίζες μας, όπου ανακαλύπτουμε τον εαυτό μας σχεδόν σε εμβρυική στάση, για να τον φροντίσουμε και για να επιτρέψουμε στα φύλλα μας, στα όμορφα κλαδιά μας να γίνουν ψηλά και ελεύθερα. Να αγγίξουν τον ουρανό.

Εδώ υπάρχουν κάποιες ιδέες που μπορείτε να σκεφτείτε. Μπορούν να σας βοηθήσουν να φτάσετε εκεί.

«Γινόμαστε αυτό στο οποίο στηρίζουμε την συνολική και βαθιά απόρριψη αυτών που μας έχουν κάνει οι άλλοι.» – Jean-Paul Sartre

Πώς να ελέγξω και να φροντίσω τον εαυτό μου όταν «με χρειάζομαι»

Σε ένα κόσμο που νιώθουμε φυλακισμένοι των υποχρεώσεων μας, θα έπρεπε να υπάρχει ένας χώρος, ένα μικρό, άνετο, ξεχωριστό μέρος που ανήκει μόνο σε εμάς. Θα είναι σαν τη σωσίβια λέμβο όταν νιώθετε πως πνίγεστε.

• Όταν νιώθετε πως εξωτερικές πιέσεις σας εμποδίζουν από το να είστε ο εαυτός σας, σταματήστε και οραματιστείτε το σωσίβια λέμβος σας: μπείτε μέσα σε αυτή.
• Είναι καιρός να φτιάξετε ένα σχέδιο διάσωσης. Ο Benjamin Franklin συνήθιζε να λέει πως «αν στην καθημερινότητα μας δεν έχουμε ένα σχέδιο επιβίωσης, είμαστε καταδικασμένοι να σαλπάρουμε με ακυβέρνητο πλοίο».
• Αυτό το σχέδιο επιβίωσης πρέπει να έχει στόχους και προτεραιότητες. (Σήμερα ο στόχος είναι να τα πάω καλύτερα στην δουλειά μου. Ο στόχος μου είναι να μην αγχωθώ και το σχέδιο μου περιλαμβάνει δύο ώρες του εαυτού μου. Το να τα πάω καλά με τους συνεργάτες ή τους συγγενείς είναι δευτερεύον σήμερα.)

Καταλήγοντας πρέπει να ξεκαθαρίσουμε πως θα υπάρχουν μέρες που η απόλυτη προτεραιότητα μας θα είναι να είμαστε ο εαυτός μας. Το να ξεκαθαρίσουμε αυτό στους συγγενείς μας δεν είναι καθόλου εγωιστικό.

Το να κλείσετε το κινητό σας, να πάτε για μια βόλτα και το να βρείτε καταφύγιο στις σκέψεις σας είναι μια πράξη αληθινής ψυχικής υγείας. Επειδή είτε το πιστεύετε είτε όχι όταν «σας χρειάζεστε», το να γράψετε το όνομα σας στην λίστα με τις προτεραιότητες, είναι κάτι περισσότερο από απλώς συνιστώμενο, είναι υποχρεωτικό.

Κάποτε ξέρετε… και ο ανόητος ξυπνάει και γίνεται αγρίμι

Αλήθεια πείτε μου.
Με τη λογική προσπαθείτε να κολλήσετε τα κομμάτια μίας καρδιάς που εσείς οι ίδιοι κάνατε σμπαράλια;
Με τι θράσος εισβάλετε ξανά στη ζωή ενός ανθρώπου που ήσασταν υπαίτιοι για τα συντρίμμια που αφήσατε;
Πώς έχετε την απαίτηση να σας δώσει ακόμα μια ευκαιρία, όταν πετάξατε στα σκουπίδια αυτές που ήδη είχατε;
Πώς τολμάτε να τον λέτε εγωιστή επειδή δεν θέλει να ξαναπονέσει;

Και τώρα είστε πάλι εδώ..
“Σε αγαπώ” βροντοφωνάζετε, λες και με αυτή τη λέξη θα ξεχαστούν όλα.
Καταλάβατε λέτε το λάθος σας, και δεν μπορείτε να ζήσετε χωρίς αυτόν.

Εσείς ξεχάσατε, εκείνος όμως όχι .

Πού ήσασταν όταν πυροβολούσατε την καρδιά του ανθρώπου που χτυπούσε μόνο για εσάς;

Πού ήσασταν όταν είχε ανάγκη την αγκαλιά σας κι εσείς επιδεικτικά του γυρίζατε την πλάτη;

Πού ήσασταν όταν με την άθλια συμπεριφορά σας γεμίζατε πίκρα και πόνο αυτόν τον άνθρωπο;

Πού ήσασταν γαμώ το μυαλό σας όταν τον σκοτώνατε μέρα με τη μέρα με τις βλακείες σας;

Αλήθεια τώρα πείτε μου.
Τσίπα δεν έχετε έτσι;

Σκεφτείτε λίγο τι κάνατε.
Καταφέρατε να χάσετε τον άνθρωπο που σας λάτρευε σαν θεό.
Καταφέρατε να χάσετε τον άνθρωπο που μετέτρεψε την λύπη σας σε χαρά.

Και τώρα ζητάτε ακόμα μια ευκαιρία;
Αλήθεια έχετε πλάκα έτσι;

Κάποτε ξέρετε και ο ανόητος ξυπνάει.
Μην διαμαρτύρεστε τώρα που απομακρύνθηκε την στιγμή που όταν έπρεπε δεν κάνατε τίποτα να τον κρατήσετε.
Μην περιμένετε να τον κατακτήσετε πάλι, όταν εσείς οι ίδιοι καταφέρατε και τον χάσατε.
Βλέπετε, κάποιοι άνθρωποι περνούν μια φορά από τη ζωή μας κι αν δεν τον εκτιμήσουμε όταν πρέπει θα φύγει, κλείνοντας την πόρτα πίσω του οριστικά.

Μάθετε λοιπόν να φροντίζετε την αγάπη, κι όταν την έχετε να την κρατάτε στην ώρα της.
Βλέπεις φίλη /φίλε μου, ο άνθρωπος που σε αγάπησε κι εσύ πλήγωσες γίνεται αγρίμι. Έγλυψε τις πληγές του, τις γιάτρεψε αλλά δεν ξεχνάει ποτέ πόσο πόνεσε, πόσο μάλλον εκείνον που ήταν υπαίτιος γι’ αυτόν τον πόνο.

Και τώρα εάν έχετε τσίπα, πάρτε δρόμο!!!

Βολευτείτε στη μίζερη ζωή σας και παίξτε το και λίγο θύματα, έτσι για το θεαθήναι.
Αφήστε να τρέξουν τα κροκοδείλια δάκρυα από τα μάτια σας, αν και δεν πείθετε κανέναν πια.

Απλά θα σας θυμίσω μόνο τούτο.

Τίση  λέγεται…

Η στάση μας απέναντι στον κίνδυνο

Η στάση μας απέναντι στον κίνδυνο όταν αξιολογούμε τις εναλλακτικές λύσεις είναι διαφορετική. Κάποιοι παίρνουν µεγάλο ρίσκο και κάποιοι μικρό. Η δική µου άποψη είναι ότι πρέπει να παίρνουμε πάντα υπολογισμένο-λογικό ρίσκο. Επειδή, αν δεν πάρουμε ρίσκο στη ζωή, δεν μπορούμε να πάρουμε πρωτοβουλίες, να πειραματιστούμε, να δοκιμάσουμε νέες ιδέες, να καινοτομήσουμε. Αν πάρουμε μεγάλο ρίσκο, µπορεί να έχουμε πολύ δυσάρεστες συνέπειες. Συνεπώς είμαι οπαδός του υπολογισμένου ρίσκου, που πρακτικά θα μπορούσα να το ορίσω µε δύο απλά κριτήρια: πρώτον, το να έχω τις περισσότερες πιθανότητες να βγω κερδισμένος από την επιλογή µου και, δεύτερον, αν τα πράγματα δεν έρθουν όπως τα έχω υπολογίσει µε βάση τις πιθανότητες, να έχω σκεφτεί πώς θα τα αντιμετωπίσω (πιθανά εναλλακτικά σχέδια), ώστε να µην έχω πολύ αρνητικές ή και καταστροφικές συνέπειες. Σημαντικό επίσης στοιχείο, όταν αξιολογώ τις εναλλακτικές µου επιλογές και τις πιθανότητες του οφέλους και του κόστους, είναι να λαμβάνω υπόψη µου ως κριτήριο το κατά πόσο µιά επιλογή µου, που πιθανόν να µην έχει τα αποτελέσματα που προσδοκώ, αποκλείει ή δεν αποκλείει τις επόμενες επιλογές µου. Για παράδειγμα, αν σπουδάσω γιατρός και δε βρω δουλειά, είναι πολύ δύσκολο να κάνω κάτι άλλο. Αντίθετα, αν σπουδάσω μαθηματικά, μπορώ να έχω περισσότερες επιλογές, κάνοντας κάποιο εξειδικευμένο μεταπτυχιακό ή ακολουθώντας διαφορετικές επαγγελματικές διαδρομές.

Τις επιλογές κάνει και τις λύσεις δίνει το μυαλό µας. Αν το αντικείμενο της επιλογής είναι το αν θα πιείτε τον καφέ σας ζεστό ή κρύο, τότε ξεχάστε όσα προαναφέρθηκαν, καθώς το ζήτημα δεν αξίζει τον κόπο και τον χρόνο να το σκεφτείτε τόσο διεξοδικά. Αν, όμως, ένα πρόβλημα αξίζει τον κόπο να το σκεφτείτε έστω δεκαπέντε λεπτά, τότε αφιερώστε τα πρώτα λίγα λεπτά για να το ορίσετε όσο γίνεται καλύτερα, κατόπιν μερικά λεπτά για να βρείτε όσο περισσότερες και πιο έξυπνες εναλλακτικές λύσεις γίνεται και, στη συνέχεια, λίγα λεπτά για να τις αξιολογήσετε και να επιλέξετε την καλύτερη. Τρίτον, στη ζωή υπάρχουν μερικά προβλήματα ή ζητήματα που δεν μπορούμε να τα προσεγγίσουμε µε τη συγκεκριμένη διαδικασία, επειδή δε διαθέτουμε τις αναγκαίες πληροφορίες ή υπάρχει μεγάλη αβεβαιότητα ή τα προβλήματα είναι ασαφή και αδόμητα.

Περίανδρος ο Κορίνθιος

Περίανδρος ο Κορίνθιος: 668 π.Χ. – 584 π.Χ.

Ο Περίανδρος, ο τύραννος της Κορίνθου έστειλε κάποτε στον Θρασύβουλο [τύραννο της Μιλήτου] έναν κήρυκά του και γύρευε να μάθει με ποια πολιτική θα διαχειριζόταν ασφαλέστατα τα πράγματα της πόλης και κάλλιστα θα τη διαφέντευε.

Ο Θρασύβουλος, λοιπόν, έβγαλε τον απεσταλμένο του Περιάνδρου έξω από την πόλη, τον έμπασε σ’ ένα χωράφι σπαρμένο και μαζί του περνούσε ανάμεσα από τα στάχυα, ρωτώντας κι εξετάζοντας τον κήρυκα εξαρχής ποιος λόγος τον έφερε από την Κόρινθο, ενώ ταυτόχρονα έκοβε, κάθε φορά που έβλεπε ένα στάχυ να ξεπερνά τα αλλά, και αποκεφαλίζοντάς το το έριχνε χάμω, ώσπου μ’ αυτό τον τρόπο κατέστρεψε τα πιο ψηλά και τα πιο ωραία στάχυα του χωραφιού. Κι αφού πέρασε από άκρου σ’ άκρο το χωράφι, δίχως να δώσει καμία άλλη συμβουλή, στέλνει πίσω τον κήρυκα.

Γυρνώντας στην πατρίδα του την Κόρινθο, ο κήρυκας βρέθηκε μπρος στον Περίανδρο, που ανυπόμονος εγύρευε να μάθει την υποθήκη του Θρασύβουλου. Όμως, αυτός ισχυριζόταν πως ο Θρασύβουλος δεν έδωσε καμιά υποθήκη και μάλιστα απορούσε σε τι λογής άνθρωπο τον έστειλε ο Περίανδρος, παράφρονα σχεδόν, να καταστρέφει τα ίδια του τα χτήματα – κι έτσι διηγήθηκε ο κήρυκας όσα είχε δει να κάνει ο Θρασύβουλος.

Ο Περίανδρος, όμως, έπιασε το νόημα της πράξης αυτής και πήρε απόφαση να συμπεριφερθεί όπως τον εσυμβούλευε ο Θρασύβουλος: σκοτώνοντας όσους πολίτες κάπου εξεχώριζαν, έδειξε έτσι όλη την κακότητά του απέναντι στην πόλη και τους κατοίκους της.

Ηροδότου Ιστορίαι  (Ε΄92)

Δεμένος με τις βεβαιότητές του, είναι ένας σκλάβος

“Όταν γελάς, κινδυνεύεις να σε περάσουν για χαζό. Και τι με αυτό; Οι χαζοί διασκεδάζουν πολύ!”

“Όταν κλαις κινδυνεύεις να σε περάσουν για συναισθηματικό. Και βέβαια είμαι συναισθηματικός. Μ’ αρέσει. Τα δάκρυα βοηθάνε.”

“Όταν ανοίγεσαι στον άλλο, κινδυνεύεις να μπλέξεις. Ποιος λέει ότι το μπλέξιμο είναι κίνδυνος; Εγώ θέλω να μπλεχτώ.”

“Όταν εκδηλώνεις τα συναισθήματα σου, κινδυνεύεις να δείξεις τον πραγματικό σου εαυτό. Και τι άλλο έχω να δείξω;”

“ Όταν εκθέτεις τις ιδέες και τα όνειρά σου μπροστά στους άλλους, κινδυνεύεις να χαρακτηριστείς αφελής.” Α, μ’ έχουν χαρακτηρίσει πολύ χειρότερα από αυτό.

“Όταν αγαπάς, κινδυνεύεις να μην στο ανταποδώσουν.” Δεν αγαπώ για να μου το ανταποδώσουν.

“Όταν ζεις, κινδυνεύεις να πεθάνεις¨ Είμαι έτοιμος για αυτό. Μην τολμήσετε να χύσετε ούτε ένα δάκρυ, αν μάθετε ότι το έκανε με ενθουσιασμό.

“Όταν ελπίζεις, κινδυνεύεις να απογοητευτείς, κι όταν δοκιμάζεις, κινδυνεύεις ν’ αποτύχεις.” Ναι, αλλά πρέπει να ρισκάρεις, γιατί ο μεγαλύτερος κίνδυνος στη ζωή είναι να μην ρισκάρεις τίποτε. Ο άνθρωπος που δεν ρισκάρει τίποτε, δεν κάνει τίποτε, δεν έχει τίποτε, δεν είναι τίποτε, και γίνεται ένα τίποτε. Μπορεί ν’ αποφεύγει τον πόνο και τη λύπη, όμως δεν μπορεί να μάθει και να νιώσει και να αλλάξει και ν’ αναπτυχθεί και ν’ αγαπήσει και να ζήσει. Δεμένος με τις βεβαιότητές του, είναι ένας σκλάβος. Έχει παραιτηθεί από την ελευθερία του. Μόνο ο άνθρωπος που ρισκάρει είναι πραγματικά ελεύθερος. Δοκίμασε και θα δεις.

Τι είμαι; Είμαι το σώμα μου; Είμαι αυτό που βλέπω, αυτό που σκέφτομαι, αυτό που αισθάνομαι; Τι;

Ο νους συγχέει τις ανάγκες του σώματος με τις δικές του γιατί έχει ανάγκη να ξέρει: Τι είμαι; Ζούμε σε αυτόν τον κόσμο της ψευδαίσθησης και δεν έχουμε ιδέα τι είμαστε. Έτσι, ο νους μας δημιουργεί όλες αυτές τις ερωτήσεις. Το ερώτημα «Τι είμαι;» γίνεται το μεγαλύτερο μυστήριο και οποιαδήποτε απάντηση ικανοποιεί την ανάγκη μας για ασφάλεια. Ο νους λέει: «Είμαι το σώμα. Είμαι αυτό που βλέπω, αυτό που σκέφτομαι, αυτό που αισθάνομαι. Πονάω- αιμορραγώ».

Η συνάφεια μεταξύ νου και σώματος είναι τόσο στενή που ο νους πιστεύει ότι είναι το σώμα. Το σώμα έχει ανάγκη και είναι ο νους που λέει «Έχω ανάγκη». Ο νους παίρνει τα του σώματος προσωπικά γιατί προσπαθεί να απαντήσει στο ερώτημα «Τι είμαι;». Έτσι, είναι εντελώς φυσιολογικό από ένα σημείο και μετά ο νους να παίρνει τον έλεγχο του σώματος. Και ζείτε έτσι, μέχρι που συμβαίνει κάτι που σας ταρακουνά και σας δείχνει τι δεν είστε. Και όταν δείτε τι δεν είστε, όταν ο νους σας αρχίσει να συνειδητοποιεί ότι δεν είναι το σώμα σας, αρχίζετε να αποκτάτε επίγνωση. Ο νους λέει: «Τότε, τι είμαι; Είμαι το χέρι; Αν κόψω το χέρι μου, είμαι ακόμη εγώ. Τότε, δεν είμαι το χέρι μου». Αφαιρείτε όλα όσα δεν είστε, μέχρι που στο τέλος το μόνο που απομένει είναι αυτό που είστε πραγματικά. Για να βρει ο νους την ταυτότητά του, απαιτείται μια μακρά διαδικασία, κατά τη διάρκεια της οποίας αφήνετε πίσω σας την προσωπική σας ιστορία, όσα σας δημιουργούν ασφάλεια, μέχρι που τελικά κατανοείτε ποιοι είστε πραγματικά.

Διαπιστώνετε ότι δεν είστε αυτοί που πιστεύατε, γιατί δεν επιλέξατε ποτέ τις πεποιθήσεις σας. Αυτές οι πεποιθήσεις υπήρχαν πριν γεννηθείτε. Διαπιστώνετε ότι δεν είστε ούτε το σώμα σας, γιατί αρχίζετε να λειτουργείτε χωρίς το σώμα σας. Αρχίζετε να παρατηρείτε ότι δεν είστε το όνειρο, ότι δεν είστε ο νους. Αν πάτε βαθύτερα, αρχίζετε να παρατηρείτε ότι δεν είστε ούτε η ψυχή. Αυτό που ανακαλύπτετε έπειτα είναι εκπληκτικό. Ανακαλύπτετε ότι στην πραγματικότητα είστε μια δύναμη – μια δύναμη που δίνει ζωή στο σώμα σας, που δίνει τη δυνατότητα στον νου σας να ονειρεύεται.

Χωρίς εσάς, χωρίς αυτή τη δύναμη, το σώμα σας θα κατέρρεε. Χωρίς εσάς, το όνειρό σας θα έσβηνε. Αυτό που πραγματικά είστε είναι η δύναμη της Ζωής. Αν κοιτάξετε στα μάτια κάποιου, θα δείτε την αυτεπίγνωσή του, την εκδήλωση της Ζωής, να λάμπει στα μάτια του. Η Ζωή δεν είναι το σώμα, δεν είναι ο νους, δεν είναι η ψυχή. Είναι η δύναμη. Μέσω της δύναμης ένα νεογέννητο μωρό γίνεται παιδί, έφηβος, ενήλικας· αναπαράγεται και γερνά. Όταν η Ζωή αφήνει το σώμα, το σώμα αποσυντίθεται και γίνεται σκόνη.

Είστε Ζωή που δίνει πνοή στο σώμα, τον νου και την ψυχή σας. Μόλις το διαπιστώσετε αυτό, όχι με τη λογική, όχι με την ευφυΐα σας, αλλά επειδή νιώθετε τη Ζωή, διαπιστώνετε ότι είστε η δύναμη που κάνει τα λουλούδια να ανοίγουν και να κλείνουν, που κάνει το κολιμπρί να πετά από λουλούδι σε λουλούδι. Διαπιστώνετε ότι είστε σε κάθε δέντρο, σε κάθε ζώο, σε κάθε φυτό, σε κάθε βράχο. Είστε η δύναμη που κινεί τον άνεμο και διαποτίζει το σώμα σας. Όλο το σύμπαν είναι ένα ζωντανό ον που κινείται από αυτή τη δύναμη και αυτό είστε κι εσείς. Είστε Ζωή.

Ο ευτυχισμένος άνθρωπος είναι ένας ισορροπημένος άνθρωπος

«Ο δρομέας είναι ευτυχής που τρέχει, ο άλτης είναι ευτυχής που κάνει άλματα, αλλά ο θεατής έχει μόνο την τέρψη». Στοπ! Τι θέλει να πει αυτή η λεπτολογία; Δεν είναι ένα η τέρψη και η ευτυχία; Τι διάκριση πρέπει να κάνουμε ανάμεσα στις δυο; Δεν είναι το ίδιο; Όχι βέβαια! Στο σημείο αυτό, οι φιλόσοφοι ανέπτυξαν πολύ σαφείς ιδέες.

Η τέρψη είναι πρώτα και προπαντός η σωματική, η σαρκική, υλική, αισθηματική και αισθητηριακή τέρψη. Παραδείγματος χάρη, αισθανόμαστε πολύ ζωηρή τέρψη όταν χαϊδεύουμε τη ράχη ενός ζώου, ή, ακόμη καλύτερα, όταν κάποιος άλλος μας χαϊδεύει και μας περιποιείται όπως ένα μικρό παιδί.

Και στο γαστρονομικό επίπεδο μπορεί κανείς να νιώσει πολύ ζωηρή τέρψη: ένα «φιλέτο Ροσίνι» ερεθίζει την αίσθηση της γεύσης μας, και νιώθουμε μια ορισμένη τέρψη- αυτό όμως δε μας δίνει ούτε ίχνος ευτυχίας. Η τέρψη είναι μονόπλευρη αποσπασματική: μπορεί να προκληθεί όταν ρεμβάζουμε μισοκοιμισμένοι στην ακροθαλασσιά κάτω απ’ τον ήλιο, ακόμη κι αν ταυτόχρονα μας ταλαιπωρεί το τσίμπημα μιας σφήκας στο αριστερό μας πόδι. Δεν είναι δυνατόν να είναι κανείς ταυτόχρονα ευτυχισμένος και δυστυχισμένος. Η ευτυχία είναι ένα αδιαίρετο όλο, είναι μια «αισθαντική ολότητα». Μπορούμε επίσης να πούμε ότι είναι η πλήρωση του Είναι, δηλαδή ένα αίσθημα που γεννιέται από το ίδιο μας το πνεύμα και μας βυθίζει σε μια διάθεση που είναι κατ’ ανάγκην ευφορική και όχι δυσάρεστη.

Αν ευτυχία είναι το να νιώθεις καλά μέσα στον εαυτό σου, αυτό δεν πρέπει να συγχέεται με την ευημερία. Στη φιλοσοφία, με τη λέξη ευημερία προσδιορίζουμε την υλική άνεση, τα τεχνικά επιτεύγματα. Άνεση είναι για παράδειγμα η κατοχή ηλεκτρικών συσκευών που διευκολύνουν τη ζωή. Ο κάτοικος του νησιού Μπόρα-Μπόρα της Ταϊτής δε χρειάζεται ηλεκτρικές συσκευές (αν υπάρχει ηλεκτρισμός στο χωριό του) για να ‘ναι ευτυχισμένος;

Όταν προμηθεύεται αυτά τα εξωτερικά σημάδια της σύγχρονης άνεσης, το κάνει από ματαιοδοξία, για να αναμετρηθεί με τον γείτονά του, και για να μη δημιουργήσει την εντύπωση ότι βρίσκεται σε ένδεια. Κι όμως, πόσοι σύγχρονοί μας δεν τον μακαρίζουν για τις κλιματολογικές συνθήκες στις οποίες ζει όπως και για τη «φυσική ζωή» του.

Η ευτυχία δεν πρέπει να συγχέεται με τη χαρά, γιατί κυριεύει τους ανθρώπους πολύ πιο έντονα. Το να ‘σαι ευτυχής σημαίνει να σκας από ικανοποίηση, και προπαντός να έχεις «καθαρή συνείδηση», απαλλαγμένη από κάθε αίσθημα ενοχής. Ο ευτυχισμένος άνθρωπος είναι ένας ισορροπημένος άνθρωπος. Η αταραξία του είναι πλήρης. ‘Έχει την ικανοποίηση του εκπληρωμένου καθήκοντος. Είναι ικανοποιημένος από τον εαυτό του, υπό τις πράξεις και τις αποφάσεις του, ικανοποιημένος από τις σχέσεις του με τους άλλους, από τις ευεργεσίες του. ‘Έχει ενεργήσει καλά, έχει δουλέψει καλά, κι έχει φερθεί καλά: είναι ευτυχισμένος.