Μπορείτε να παρατηρήσετε τη διαφορά ανάμεσα στην προσωπική σας ζωή και τη ζωή γενικότερα; Τι εννοείτε με τη λέξη "η ζωή μου" ή όταν λέτε "η ζωή μου ήταν ευτυχισμένη" ή "η ζωή μου ήταν δυστυχισμένη"; Εννοείτε ότι τα εξωτερικά γεγονότα ήταν ευχάριστα ή δυσάρεστα, ή ότι οι εσωτερικές καταστάσεις – δηλαδή οι διαθέσεις, τα συναισθήματα και όλα τα συναφή – ήταν ευχάριστα ή όχι; Θα συμφωνήσετε μαζί μου ότι μερικές φορές ένας άνθρωπος με καλό βιοτικό επίπεδο, αρκετά χρήματα και ευημερία, χωρίς κανένα σοβαρό πρόβλημα, ούτε τίποτε άλλο, είναι δυστυχισμένος, χωρίς χαρά, ενώ κάποιος άλλος, σε εντελώς διαφορετικές, ακόμα και σε αντίξοες συνθήκες, είναι συχνά εντελώς το αντίθετο; Ας παρατηρήσουμε αυτήν την διαδικασία από πιο κοντά.
Τι είναι η ζωή ενός ανθρώπου – αυτό το γεγονός για το οποίο μιλάμε με τόση άνεση ενώ δεν βλέπουμε τι είναι; Όταν οι άνθρωποι αναίτια επιθυμούν να αφηγηθούν την ιστορία της ζωής τους, για ποιο πράγμα μιλάνε; Μιλάνε για γεγονότα, για άλλους ανθρώπους, για εξωτερικά πράγματα. Αλλά η ζωή ενός ανθρώπου είναι δισυπόστατη και πρέπει να το αντιληφθούμε καθαρά για το σκοπό της αυτοπαρατήρησης. Η ζωή ενός ανθρώπου αποτελείται όχι μόνον από γεγονότα αλλά και από καταστάσεις. Οι καταστάσεις είναι εσωτερικές και τα γεγονότα εξωτερικά. Οι καταστάσεις είναι καταστάσεις του εαυτού, δηλαδή, εσωτερικές καταστάσεις, όπως κακές διαθέσεις, συνήθειες ανησυχιών φόβου και προλήψεων, κακών προαισθημάτων, κατάθλιψης, και από την άλλη, καλύτερων καταστάσεων, χαρούμενης διάθεσης, ευτυχίας, ικανοποίησης, συμπόνιας. Όλα είναι μέσα στον άνθρωπο, δηλαδή, όλες οι καταστάσεις, είναι καταστάσεις του εαυτού του. Τα γεγονότα είναι εξωτερικά κι έρχονται μέσα μας από έξω. Λοιπόν, η εσωτερική κατάσταση ενός ανθρώπου μπορεί να αντιστοιχεί σε ένα εξωτερικό γεγονός, ή μπορεί να προέρχεται από αυτό, ή να μην έχει καμία σχέση με αυτό. Αλλά είναι αναγκαίο να προσπαθήσουμε να αντιληφθούμε πρώτα από όλα, ότι τα γεγονότα και οι καταστάσεις είναι δύο διαφορετικά πράγματα, πριν σκεφτούμε για το πώς μπορούν να συνδέονται.
Πάρετε, για παράδειγμα, ένα ευχάριστο γεγονός. Η εσωτερική σας κατάσταση ανταποκρίνεται; Μπορείτε να πείτε σίγουρα ότι όταν συμβαίνει κάποιο εξωτερικό γεγονός, η εσωτερική σας κατάσταση ανταποκρίνεται; Ας πούμε ότι ξέρετε πώς πρόκειται να συμβεί κάτι ευχάριστο, και το προσδοκάτε με λαχτάρα. Μπορείτε να πείτε ότι όταν το γεγονός πραγματοποιείται, η εσωτερική σας κατάσταση ανταποκρίνεται σε αυτό με χαρά; Ή παραδέχεστε, ότι μολονότι το γεγονός συνέβη, ίσως ακριβώς έτσι όπως ελπίζατε, πολύ συχνά λείπει κάτι; Τι λείπει; Λείπει η αντίστοιχη εσωτερική κατάσταση, που θα ανταποκρίνεται στο εξωτερικό γεγονός που με τόση λαχτάρα προσδοκούσατε. Και, όπως πολύ πιθανόν όλοι σας ξέρετε, συνήθως είναι ένα τελείως απροσδόκητο γεγονός αυτό που μας χαρίζει τις καλύτερες στιγμές μας.
Λοιπόν, ας εξετάσουμε αυτήν την ιδέα – δηλαδή, την αντιστοιχία εσωτερικών καταστάσεων και εξωτερικών γεγονότων. Αν δεν έχουμε μέσα μας τη σωστή κατάσταση, δεν μπορούμε να συνδεθούμε σωστά με το ευτυχές γεγονός – δηλαδή πρέπει να υπάρχει μέσα μας κάτι που να συνδεθεί και έτσι να χαρούμε το εξωτερικό γεγονός. Όμως οι άνθρωποι έχουν πολύ μεγάλη τάση, όταν σκέφτονται για τη ζωή τους, να πιστεύουν ότι η ζωή τους είναι μόνον τα εξωτερικά γεγονότα και ότι αν συγκεκριμένα εξωτερικά γεγονότα του ενός ή του άλλου είδους, έχουν ή δεν έχουν συμβεί σε αυτούς, ατύχησαν στη ζωή τους. Αλλά η ικανοποίηση ενός ανθρώπου από τη ζωή εξαρτάται από την εσωτερική του ανάπτυξη – δηλαδή από την ποιότητα των εσωτερικών του καταστάσεων. Γιατί μέσα μας, και ανάλογα με την κατάσταση μας, δονείται ένα όργανο ζωής και αν αυτό το όργανο είναι βουτηγμένο στον αυτο-οίκτο, στις στενοχώριες και σε άλλα αρνητικά συναισθήματα, όσο θαυμάσια και αν πάνε τα εξωτερικά γεγονότα, τίποτε δεν μπορεί να δονηθεί εσωτερικά, εφόσον το όργανο ζωής, δηλαδή το ίδιο το άτομο, είναι ανήμπορο να ανταποκριθεί με χαρά σε τέτοια γεγονότα που προέρχονται από την εξωτερική ζωή και θα μπορούσαν να του δώσουν χαρά και απόλαυση. Κάποιος μπορεί να προσδοκά με λαχτάρα ένα ταξίδι στο εξωτερικό και όταν αυτό συμβεί, αποτελεί ένα γεγονός. Αλλά ο άνθρωπος μπορεί να είναι τόσο σχολαστικά μίζερος και ασημαντολόγος, που όλο του το ταξίδι να καταλήξει σε καταστροφή. Σε μια τέτοια περίπτωση, εκείνο που φταίει είναι η εσωτερική κατάσταση του ανθρώπου. Λοιπόν αν αναρωτηθούμε από τι αποτελείται η ζωή μας, δεν μπορούμε να πούμε μόνο από γεγονότα, αλλά περισσότερο από καταστάσεις. Ας υποθέσουμε ότι κάποιος άνθρωπος που η βασική τάση του είναι να αισθάνεται απαισιόδοξα, μελαγχολικά, μίζερα, σας παραπονιέται ότι η ζωή είναι μία στενάχωρη υπόθεση ότι δεν αξίζει να τη ζεις, και τα σχετικά. Θα υποθέσετε ότι αυτό είναι αποτέλεσμα έλλειψης των κατάλληλων γεγονότων ή έλλειψης εσωτερικών καταστάσεων αυτού του ανθρώπου; Δεν θα είστε τόσο ανόητοι ώστε να πιστέψετε ότι ο άνθρωπος αυτός θα αλλάξει αν του ετοιμάσετε ένα πολύ όμορφο πάρτυ; Η αρρώστια βρίσκεται μέσα στον ίδιο τον άνθρωπο – και πόσους ανθρώπους δεν βλέπουμε μέσα στη ζωή κάθε μέρα που κάνουν δυστυχισμένη τη ζωή τους και τη ζωή των γύρω τους εξαιτίας των κακών εσωτερικών τους καταστάσεων; Στ’ αλήθεια, δεν θα άξιζαν τη φυλακή αφού δεν έχουν αρχίσει να βλέπουν την ύπαρξη, μέσα τους, μιας εσωτερικής ζωής, και φαντάζονται τη ζωή, όπως αυτοί την ονομάζουν, σαν κάτι τελείως έξω από αυτούς;
Λοιπόν, στην αυτοπαρατήρηση, προσπαθήστε να ξεχωρίζετε τα εξωτερικά γεγονότα από τις εσωτερικές καταστάσεις και να προσέχετε σε ποιο σημείο βρίσκεστε σε σχέση με την εσωτερική σας κατάσταση και το χαρακτήρα των εξωτερικών γεγονότων. Τα εξωτερικά γεγονότα είναι κάθε λογής. Η εξωτερική ζωή δεν είναι ένα λείο φύλλο χαρτιού όπου προχωράμε πάνω του σαν τα μυρμήγκια. Είναι γεμάτη λόφους και πεδιάδες, καλοκαιρία και κακοκαιρία. Αυτή είναι η φύση της ζωής – αλλά κατά κανόνα, εμείς παίρνουμε όλα τα γεγονότα σαν εξαιρέσεις ή τουλάχιστον τα δυσάρεστα, όπως τις αρρώστιες, τους πολέμους, και άλλα. Η ζωή είναι μία σειρά από διαφορετικά γεγονότα που παρουσιάζονται σε μεγαλύτερες ή μικρότερες κλίμακες για να σε συναντήσουν και το καθ’ ένα από αυτά έχει την ιδιαίτερη φύση του. Και οι εσωτερικές καταστάσεις πάλι είναι κάθε λογής. Όλη η προσωπική εργασία αφορά τις εσωτερικές καταστάσεις και όλοι θα έχετε ακούσει πάνω σε ποιες λαθεμένες καταστάσεις θα πρέπει να εργάζεται κάποιος προσπαθώντας να μην ταυτίζεται μαζί τους. Αν εργάζεστε πάνω τους και προσπαθείτε να διαχωρίζεστε από αυτές, τότε τα δυσάρεστα γεγονότα της ζωής θα λέγαμε ότι δεν θα σας εγκλωβίζουν τόσο εύκολα, και δεν θα αφαιρούν τη δύναμη σας.Τα γεγονότα είναι επιδράσεις που αλλάζουν κάθε στιγμή μέσα από τους άπειρους συνδυασμούς τους. Μερικά είναι καλύτερα από άλλα, αλλά όλα πρέπει να παίρνονται συνειδητά, ακόμα και τα ευχάριστα – σε αυτό το χαμηλό επίπεδο του σύμπαντος όπου βρισκόμαστε δηλαδή πάνω στη γη – ενώ κάποια άλλα είναι άκρως επικίνδυνα και πρέπει με οποιοδήποτε κόστος να μην ταυτιζόμαστε μαζί τους.
Από όσα ειπώθηκαν είναι ξεκάθαρο ότι τη ζωή μας πρέπει να τη σκεφτόμαστε σαν εσωτερική κατάσταση και μια αληθινή ιστορία της ζωής ενός ανθρώπου θα ήταν η ιστορία των εσωτερικών του καταστάσεων και ιδιαίτερα των αρνητικών του συναισθημάτων. Το να ζούμε αποκλειστικά μέσα στον εαυτό μας σε αυτόν τον χαώδη εσωτερικό κόσμο που είναι δυνατόν να προσεγγίσει μόνον ο ίδιος ο άνθρωπος, μόνο μέσα από προσωπική αυτοπαρατήρηση, και που είναι πάντα αόρατος στους άλλους – είναι το χειρότερο έγκλημα που μπορούμε να διαπράξουμε.
Η Εργασία λοιπόν αρχίζει με την αυτοπαρατήρηση, την καταγραφή των λαθεμένων καταστάσεων μέσα μας και την εργασία ενάντια σε αυτές. Με τον τρόπο αυτόν η εσωτερική ζωή εξαγνίζεται και αφού η εσωτερική ζωή μας έλκει την εξωτερική μας ζωή, αν μετατρέψουμε τις εσωτερικές μας καταστάσεις, αφήνοντας μερικές να λιμοκτονούν και τρέφοντας άλλες, αλλάζουμε όχι μόνον τη σχέση μας προς τα γεγονότα που έρχονται από έξω αλλά και τη φύση των γεγονότων που συμβαίνουν από μέρα σε μέρα. Μόνο με αυτόν τον τρόπο μπορούμε να αλλάξουμε τη φύση των γεγονότων που μας συμβαίνουν. Δεν μπορούμε να τα αλλάζουμε άμεσα αλλά μόνο μέσα από την αλλαγή των εσωτερικών μας καταστάσεων – δηλαδή, μόνο αν αρχίσουμε να βάζουμε σε κάποια τάξη σε αυτό το χαώδες οικοδόμημα που μέσα του ζούμε. Το σημαντικό δεν είναι τα γεγονότα που σήμερα σας έτυχαν, όπως ότι χάσατε κάτι, ότι κάτι άλλο πήγε στραβά, ή ότι κάποιος σας ξέχασε ή σας μίλησε σκληρά, και πολλά παρόμοια, αλλά το πώς εσείς αντιδράσατε σε όλα αυτά – δηλαδή ποιές ήταν οι εσωτερικές καταστάσεις που μέσα τους βρισκόσασταν, διότι σε αυτό ακριβώς το σημείο βρίσκεται η πραγματική σας ζωή. Και αν οι εσωτερικές μας καταστάσεις είναι σωστές, κανένα εξωτερικό συμβάν δεν μπορεί να μας λυγίσει.
Προσπαθήστε λοιπόν, σαν άσκηση για μια πιο συνειδητή ζωή, να διακρίνετε ανάμεσα στις εσωτερικές καταστάσεις και τα εξωτερικά γεγονότα, και προσπαθήστε να αντιμετωπίζετε κάθε εξωτερικό γεγονός, αφού παρατηρήσετε τη φύση του με τη σωστή εσωτερική στάση, δηλαδή με τη σωστή κατάσταση. Και αν δεν τα καταφέρετε, επεξεργαστείτε το αργότερα. Πρώτα, προσπαθήστε να ορίσετε τη φύση του γεγονότος και προσέξτε αν αυτό το είδος γεγονότος σας συμβαίνει συχνά. Στη συνέχεια, προσπαθήστε να το δείτε πιο ουδέτερα, αντιμετωπίζοντάς το ως εξής: "Αυτό είναι να αργείς", "Αυτό είναι να χάνεις πράγματα", "Αυτό είναι να παίρνω άσχημα νέα", "Αυτό λέγεται δυσάρεστη έκπληξη", "Αυτό λέγεται σκληρή δουλειά", "Αυτό λέγεται αρρώστησα". Αρχίστε με αυτόν τον πολύ απλό τρόπο και σύντομα θα δείτε πόσο διαφοροποιούνται τα προσωπικά γεγονότα, και επομένως πώς αλλάζει και η εξωτερική ζωή ενός ανθρώπου και ότι αυτό που δεν μπορούσατε να κάνετε κάποια στιγμή, να μπορείτε να το κάνετε την επόμενη. Διότι τα γεγονότα είναι σαν το άνοιγμα και το κλείσιμο μιας πόρτας. Τότε θα μπορείτε να αντιλαμβάνεστε σε σχέση με τα μικρογεγονότα της καθημερινής ζωής, ποια οφείλονται εν μέρει σε δική σας υπαιτιότητα, ποια είναι τυχαία, και πάει λέγοντας. Μετά, σκεφτείτε για την κατάστασή σας, με ποια κατάσταση αντιμετωπίζετε συνήθως κάποιο συχνό συμβάν και αν η κατάσταση αυτή είναι το σωστό εργαλείο, θα λέγαμε η σωστή αντιμετώπιση, η σωστή μέθοδος για αυτό το γεγονός. Απέναντι σε πολλά γεγονότα πρέπει να μάθουμε να είμαστε παθητικοί, δηλαδή να μην αντιδρούμε καθόλου, να μην κάνουμε τίποτε. Αλλά το να είσαι παθητικός, απαιτεί μεγάλη εσωτερική δράση της συνειδητότητας, να μπορείς να εμποδίζεις την όποια μηχανική αντίδραση που πάει να προκληθεί όταν το γεγονός, που εισέρχεται μέσα μας σαν μία μηχανική εντύπωση, αγγίζει το συνειρμικό μηχανισμό τού νου και του συναισθήματος, που εμείς λαθεμένα τα θεωρούμε σαν τον εαυτό μας.
Τα παρακάτω είναι ένα σχόλιο που αναφέρεται στην ιδέα των διαφορετικών "εγώ" μέσα μας. Όπως ξέρετε, σε αυτό το σύστημα Διδασκαλίας, ο άνθρωπος δεν θεωρείται σαν ενότητα. Η απουσία ενότητας στον άνθρωπο είναι η αιτία όλων των δυσκολιών του και των προβλημάτων του. Το σώμα του ανθρώπου αποτελεί μία ενότητα και λειτουργεί σαν ένα οργανωμένο σύνολο εκτός εάν νοσεί. Αλλά η εσωτερική ζωή του ανθρώπου δεν αποτελεί ένα ενιαίο οργανωμένο σύνολο, ούτε λειτουργεί αρμονικά σαν ένα όλον. Ο άνθρωπος σε σχέση με την εσωτερική του κατάσταση είναι πολλαπλότητακαι από μία άποψη αυτή η εσωτερική πολλαπλότητα ορίζεται στη Διδασκαλία, σαν τα πολλά "εγώ" μέσα στον άνθρωπο. Ο άνθρωπος δεν έχει ένα μόνιμο "Εγώ" αλλά μια ορδή από διαφορετικά "εγώ" μέσα του, που την κάθε στιγμή του παίρνουν τα ηνία και μιλούν στο όνομα του, σαν να είναι η δική του φωνή.
Από την άποψη αυτή ο άνθρωπος παραλληλίζεται με ένα σπίτι σε ακαταστασία, όπου δεν υπάρχει νοικοκύρης, αλλά ένα πλήθος από υπηρέτες που μιλούν στο όνομα του νοικοκύρη που απουσιάζει. Όπως ίσως όλοι σας έχετε ακούσει, το πιο μεγάλο λάθος που κάνουμε είναι να υποθέτουμε ότι εμείς ή οι άλλοι, έχουμε κάποιο μόνιμο, αμετάβλητο "Εγώ" μέσα μας. Ο άνθρωπος δεν είναι ποτέ ο ίδιος για πολλή ώρα. Μεταβάλλεται αδιάκοπα, αλλά φαντάζεται ότι αν κάποιος ονομάζεται Γιάννης είναι πάντα ο Γιάννης. Αυτό είναι αναληθές. Ο άνθρωπος που ονομάζουμε Γιάννη, έχει μέσα του και άλλα πρόσωπα, "εγώ", που προΐστανται την κάθε στιγμή, και μολονότι του Γιάννη δεν του αρέσει να λέει ψέματα, ένα άλλο "εγώ" μέσα του, ας το ονομάσουμε Πέτρο, αρέσκεται να λέει ψέματα, και ούτω καθεξής. Το να θεωρούμε ότι κάποιος είναι αδιάλειπτα ένα και το αυτό πρόσωπο, και το να υποθέτουμε ότι αποτελεί ένα και μοναδικό "Εγώ", θα ήταν σαν να απαιτούσαμε από αυτόν κάτι που δεν είναι, όπως το ίδιο και από τον εαυτό μας. Μέσα στον καθένα από σας κατοικεί ένα πλήθος από διαφορετικούς ανθρώπους. Αυτοί είναι τα διαφορετικά "εγώ" που ανήκουν στην προσωπικότητα και που είναι αναγκαίο να τα παρατηρήσουμε και να προσπαθήσουμε να τα γνωρίσουμε, διαφορετικά καμία αυτογνωσία δεν είναι κατορθωτή – δηλαδή, αν κάποιος επιδιώκει πραγματικά την αυτογνωσία, και όχι τις φαντασίες και τις επινοήσεις σχετικά με τον εαυτό του. Κανείς από σας εδώ δεν έχει ένα πραγματικά μόνιμο, αμετάβλητο "Εγώ". Κανείς εδώ δεν έχει πραγματική ενότητα στο Είναι του. Όλοι σας δεν είστε τίποτε άλλο από ένα πλήθος διαφορετικών ανθρώπων, καλύτερων και χειρότερων, και καθένας από αυτούς τους ανθρώπους, καθένα από αυτά τα "εγώ" μέσα σας, σε κάθε ξέχωρη στιγμή, παίρνει τα ηνία και σας αναγκάζει να κάνετε ότι αυτό θέλει, να λέτε ότι αυτό επιθυμεί, και να αισθάνεστε και να σκέφτεστε ότι αυτό αισθάνεται και σκέφτεται. Αλλά εσείς τα ξέρετε όλα αυτά, έτσι θα ήθελα να μιλήσω πιο λεπτομερειακά για αυτή τη θεωρία των πολλών "εγώ" μέσα στον άνθρωπο και να σας μεταδώσω κάτι σχετικά με το βαθύτερο νόημα και τη σημασία της.
Αν μερικοί από σας δεν μπορέσουν να κατανοήσουν τα πιο κάτω, αυτό συμβαίνει είτε επειδή δεν έχετε ακόμα αρκετή εξάσκηση στην αυτοπαρατήρηση, και σε μια τέτοια περίπτωση πρέπει να έχετε υπομονή και να περιμένετε λίγο, ή επειδή, παρότι είστε καιρό στην Εργασία, δεν έχετε ακόμα αρχίσει σοβαρά να παρατηρείτε τον εαυτό σας, δηλαδή, δεν έχετε αρχίσει να εργάζεστε στον εαυτό σας και ίσως ποτέ δεν σκεφτήκατε σοβαρά τι σημαίνει αυτό. Σε αυτήν την περίπτωση, μπορώ μόνο να πω ότι οφείλετε να δοκιμάσετε πραγματικά να κάνετε μία προσπάθεια, για να αντιληφθείτε τι σημαίνει αυτό, μέσα από την πραγματική αυτοπαρατήρηση, και όσο το δυνατόν πιο σύντομα, διότι ο χρόνος μετράει σε αυτήν την Εργασία και οι ευκαιρίες αρχίζουν από μόνες τους να ελαχιστοποιούνται και αν κάποιοι δεν τις χρησιμοποιήσουν όσο είναι δυνατόν, ίσως εξαιτίας της ίδιας της φύσης των πραγμάτων, να είναι πολύ αργά για να κάνουν οτιδήποτε με τον εαυτό τους, σε σχέση με την εσωτερική αλλαγή, που είναι κατορθωτή μόνο μέσα από την αυτοπαρατήρηση και την αυτογνωσία που προέρχεται από αυτή.
Το πρώτο σημείο στο οποίο θέλω να επιστήσω την προσοχή σας σχετικά με τη θεωρία των πολλών "εγώ" μέσα στον κάθε άνθρωπο, είναι ότι όσο ο άνθρωπος παίρνει τον εαυτό του σαν Ένα, δεν μπορεί να αλλάξει. Αλλά έχετε από μόνοι σας συμπεράνει, δηλαδή μέσα από τη δική σας προσωπική σκέψη, γιατί συμβαίνει αυτό; Ξέρετε όλοι ότι η Εργασία αυτή έχει σκοπό να κάνει τον άνθρωπο να σκέφτεται από μόνος του, και ότι το να ακούς τις ιδέες αυτού του συστήματος χωρίς να τις επεξεργάζεσαι και ως εκ τούτου να τις κάνεις κτήμα σου, αποτελεί τεράστια σπατάλη χρόνου. Η Εργασία δεν είναι κάτι εξωτερικό αλλά εσωτερικό, και οι άνθρωποι που φαντάζονται ότι η Εργασία σαν εξωτερικό σχήμα θα τους βγάλει κάπου, είναι λυπηρό να κάνουν τέτοιο λάθος σχετικά με το νόημά της. Το γεγονός και μόνο ότι η Εργασία αρχίζει με αυτοπαρατήρηση, ασφαλώς είναι αρκετό για να δείξει ότι Εργασία απαιτεί προσωπικές προσπάθειες από την πλευρά κάθε ατόμου. Μόνον εσείς, προσωπικά, μπορείτε να παρατηρήσετε τον εαυτό σας, και κανείς άλλος δεν μπορεί να το κάνει αυτό για σας.
Λοιπόν, μόνο μέσα από την προσπάθεια της αυτοπαρατήρησης είναι σε θέση ένας άνθρωπος τελικά να δει από μόνος του ότι δεν είναι ένας, και έτσι να διαλύσει την αυταπάτη του ότι αποτελεί ένα μόνιμο και αμετάβλητο άτομο. Διότι όσον καιρό ο άνθρωπος έχει αυτήν την ψευδαίσθηση, ότι είναι πάντα ένα και το ίδιο πρόσωπο, δεν γίνεται να αλλάξει, και όπως ξέρετε ο σκοπός αυτός της Εργασίας είναι να πραγματοποιήσει μια βαθμιαία αλλαγή στην εσωτερική ζωή του ανθρώπου. Πράγματι, το σύνολο αυτής της Εργασίας βασίζεται στην ιδέα της προσωπικής αλλαγής ή του μετασχηματισμού του εαυτού σαν συγκεκριμένη δυνατότητα για τον κάθε άνθρωπο και ως εκ τούτου σαν πραγματικός σκοπός της ύπαρξης. Αλλά το σημείο εκκίνησης αυτής της αλλαγής του εαυτού παραμένει κρυμμένο όσον καιρό ο άνθρωπος αυταπατάται ότι είναι ένας. Ο άνθρωπος οφείλει να συνειδητοποιήσει ότι δεν είναι ένα, αλλά πολλά και αυτό μπορεί να το κάνει μόνο μέσα από την χωρίς κριτική παρατήρηση του εαυτού του. Για πολύ καιρό η αυταπάτη ότι είναι πάντα ένα και το ίδιο πρόσωπο, θα μάχεται με την προσπάθειά του να παρατηρεί τον εαυτό του χωρίς κριτική και θα τον εμποδίζει να αντιληφθεί τη σημασία των παρατηρήσεών του. Θα βρίσκει αφορμές και θα αυτοδικαιολογείται, εμμένοντας στην ιδέα ότι είναι πραγματικά ένας, ότι έχει μία μόνιμη ατομικότητα και ότι πάντοτε ξέρει τι κάνει, τι σκέφτεται, τι λέει, ότι είναι πάντα συνειδητός ως προς τον εαυτό του και ότι διατηρεί τον έλεγχο του εαυτού του την κάθε στιγμή. Θα του είναι πολύ δύσκολο να δεχτεί μέσα του ότι τίποτε από αυτά δεν συμβαίνει. Από την άλλη μεριά, θα είναι εντελώς άχρηστο να προσποιείται ότι πιστεύει ότι δεν είναι ένας, ενώ δεν θα βλέπει την αλήθεια αυτού του πράγματος από μόνος του. Αποτελεί κομμάτι της γνώσης αυτού του συστήματος Διδασκαλίας ότι ο άνθρωπος δεν είναι ένας, αλλά πολλοί. Αυτή η ιδέα όμως βρίσκεται μόνο σαν γνώση μέσα στη μνήμη του ανθρώπου. Αν δεν επαληθεύσει αυτή τη γνώση με την εφαρμογή της στον εαυτό του, με εργασία πάνω στο Είναι του, αυτή η γνώση δεν θα μπορέσει να γίνει κατανόηση. Ένας άνθρωπος μπορεί να λέει: "Ξέρω ότι δεν είμαι ένας αλλά πολλοί, το λέει η Διδασκαλία". Αυτό όμως δεν έχει καμία αξία. Η γνώση παραμένει εξωτερική για τον ίδιο τον άνθρωπο. Αν όμως εφαρμόσει πρακτικά αυτήν τη γνώση και μέσα από μακρόχρονη αυτοπαρατήρηση αρχίζει να βλέπει την αλήθεια της, τότε θα πει: "Κατανοώ ότι δεν είμαι ένας, αλλά πολλοί" – και αυτό θα είναι κάτι τελείως διαφορετικό. Η γνώση θα έχει καρποφορήσει μέσα του, δεν θα είναι πια σκέτη γνώση αλλά κατανόηση, διότι θα έχει εφαρμόσει τη γνώση στον εαυτό του, και μέσα από αυτή θα έχει εργαστεί πάνω σε όλο το Είναι του. Θα θυμάστε τη μεγάλη έμφαση που δίνεται από το Σύστημα στη διαφορά μεταξύ γνώσης και κατανόησης. Και σε αυτό που τόσο συχνά λέγεται, ότι αυτούς τους καιρούς που ζούμε η γνώση έχει προχωρήσει πολύ πιο πέρα από την κατανόηση, διότι ο άνθρωπος αναπτύχθηκε μόνο προς την πλευρά της γνώσης και όχι σε ίση αναλογία και προς την πλευρά του Είναι.
Όταν ένας άνθρωπος αρχίσει να παρατηρεί τον εαυτό του κάτω από το πρίσμα ότι δεν είναι ένας αλλά πολλοί, αρχίζει να εργάζεται στο Είναι του. Δεν θα τα καταφέρει αν μένει με την πεποίθηση ότι είναι ένα, διότι τότε δεν θα είναι σε θέση να διαχωρίζεται από τον εαυτό του, αφού θα παίρνει τα πάντα μέσα του, την κάθε σκέψη, διάθεση, συναίσθημα, παρόρμηση, επιθυμία, και όλα τα σχετικά, σαν εαυτό του – δηλαδή σαν το "Εγώ". Αν όμως αρχίσει να παρατηρεί τον εαυτό του, εκείνη τη στιγμή θα χωριστεί στα δύο, μία πλευρά που θα παρατηρεί και μία που θα παρατηρείται. Αν δεν κάνει αυτόν τον διαχωρισμό με τον εαυτό του και δεν παλέψει να τον κάνει όλο και πιο ξεκάθαρο, ο άνθρωπος ποτέ δεν θα μπορέσει να μετακινηθεί από εκεί που είναι, θα παίρνει πάντα όλα όσα συμβαίνουν μέσα του σαν τον εαυτό του και θα απευθύνεται σε όλα, σαν "Εγώ". Το καθετί λοιπόν θα εκφράζεται σαν "Εγώ" μέσα του και ταυτιζόμενος με το καθετί που θα συμβαίνει μέσα του και παίρνοντάς τα όλα σαν "Εγώ", θα κάνει ακατόρθωτη την οποιαδήποτε αλλαγή, αφού τα πάντα θα κρύβονται πίσω από την αυταπάτη ενός "Εγώ", διαιωνίζοντας έτσι την ύπαρξή τους μέσα του. Στην πραγματικότητα, όλο το πλήθος που υπάρχει μέσα σε έναν άνθρωπο, το πλήθος των διαφορετικών "εγώ" μέσα του, και τα χρήσιμα και τα άχρηστα, θα έχουν ίσα δικαιώματα και θα προστατεύονται όμοια από τον ίδιο, επειδή θα είναι εντελώς ανίκανος να διακρίνει τα μεν από τα δε, μιας και θα τα παίρνει όλα σαν τον εαυτό του. Αυτός είναι μόνον ένας τρόπος για να εκθέσουμε την κατάσταση που ενυπάρχει στον άνθρωπο που έχει την πεποίθηση ότι είναι ένας. Λοιπόν, ο άνθρωπος δεν μπορεί να αρχίσει να αλλάζει μέχρι που να καταφέρει, σαν αποτέλεσμα της αυτοπαρατήρησής του, να πει: "Αυτό, δεν είμαι Εγώ". Μόλις μπορέσει να αρχίσει να το λέει αυτό εσωτερικά, σε σχέση με κάτι που παρατηρεί μέσα του, αρχίζει να το ξεχωρίζει από τον εαυτό του. Δηλαδή, αρχίζει να έχει ένα συναίσθημα του "Εγώ" που υπάρχει εκεί, με αποτέλεσμα, μετά από καιρό, και συχνά μόνον ύστερα από πάλη, αυτό που παρατήρησε να αποδυναμώνεται και να απομακρύνεται, θα λέγαμε, από τον εσωτερικό του κόσμο. Είναι όμως ακατόρθωτο αν ο άνθρωπος σκέφτεται ότι αυτό που έχει παρατηρήσει είναι ο εαυτός του διότι τότε αυτό θα αποκαλείται πάντα "Εγώ" μέσα του και ένα "εγώ" δεν μπορεί να αλλάξει το άλλο "εγώ". Έτσι ο διαχωρισμός δεν είναι εφικτός και ο άνθρωπος θα παραμένει αλυσοδεμένος με αυτό που έχει παρατηρήσει, παίρνοντάς το σαν "εγώ", δηλαδή σαν τον εαυτό του – αντί να το πάρει σαν ένα από τα "εγώ" μέσα του.
Όταν ένας άνθρωπος σκέφτεται, πιστεύει ότι είναι αυτός ο ίδιος που σκέφτεται. Όμως οι σκέψεις μας έρχονται τυχαία, εκτός αν σκεφτόμαστε βαθιά και με προσοχή, πράγμα που είναι πολύ σπάνιο. Οι σκέψεις που περνούν από το νου μας έρχονται από διαφορετικά "εγώ" μέσα μας. Ας υποθέσουμε ότι ένας άνθρωπος παρατηρεί ότι έχει αρνητικές σκέψεις σχετικά με την Εργασία ή για κάποιο πρόσωπο ή για κάτι που συνέβη. Ας υποθέσουμε ότι παίρνει αυτές τις σκέψεις σαν δικές του, σαν τον εαυτό του – δηλαδή σαν το "Εγώ". Ας υποθέσουμε ακόμα, ότι νιώθει κάποια δυσαρέσκεια σχετικά με αυτές. Λέει στον εαυτό του: "Δεν πρέπει σίγουρα να σκέφτομαι έτσι". Αυτό μπορεί να έχει κάποια αποτέλεσμα, μπορεί και όχι. Το ζήτημα όμως είναι ότι ο άνθρωπος αυτός κάνει ένα λάθος – δηλαδή το λάθος να παίρνει όλα όσα συμβαίνουν μέσα του σαν τον εαυτό του, σαν το "Εγώ". Αν παρατηρήσει τον εαυτό του σωστά, αντιλαμβάνεται αυτές τις σκέψεις όχι σαν "Εγώ" αλλά σαν σκέψεις που έρχονται από ένα αρνητικό "εγώ" μέσα του, για το οποίο ίσως ξέρει κιόλας κάτι. Ας πούμε ότι ξέρει αρκετά καλά αυτό το "εγώ" μέσα του, αναγνωρίζει αμέσως ότι αυτό το "εγώ" μιλάει μέσα του και διατυπώνει σκέψεις μέσα από το διανοητικό κέντρο ενώ ταυτόχρονα βάζει σε κίνηση ένα ιδιαίτερο είδος αρνητικού συναισθήματος. Ούτε για μια στιγμή δεν παίρνει αυτό το αρνητικό "εγώ" σαν τον εαυτό του, αλλά το βλέπει σαν κάτι μέσα του ξέχωρο από τον εαυτό του. Σαν αποτέλεσμα, τα όσα εκείνο το "εγώ" λέει, δεν ασκούν εξουσία πάνω του, διότι ο ίδιος κρατά αποστάσεις από αυτό. Αν όμως αποκοιμηθεί εσωτερικά – δηλαδή αν πάψει να είναι συνειδητός ως προς αυτό που συμβαίνει εντός του και ως προς το ποια "εγώ" τον τριγυρίζουν εκείνη τη στιγμή – περιέρχεται κάτω από την εξουσία τους και καθώς ταυτίζεται με αυτά, φαντάζεται ότι αυτός είναι ο εαυτός του που σκέφτεται έτσι. Ενεργώντας με αυτόν τον τρόπο, δυναμώνει την εξουσία αυτού του αρνητικού "εγώ" πάνω του – διότι, όπως ξέρετε, με όποιο πράγμα ταυτιζόμαστε, αποκτά εξουσία πάνω μας, και όσο πιο συχνά ταυτιζόμαστε με κάτι, τόσο πιο σκλάβοι του γινόμαστε.
Σχετικά με την ίδια την Εργασία, οι πειρασμοί μας βρίσκονται ακριβώς στα αρνητικά "εγώ" – δηλαδή σε "εγώ" που μισούν την Εργασία επειδή η ύπαρξή τους μέσα μας απειλείται από αυτή. Αυτά τα αρνητικά "εγώ" βάζουν σε κίνηση κάποιες σκέψεις καθώς ενεργούν πάνω στο Διανοητικό Κέντρο και χρησιμοποιούν το υλικό που είναι αποθηκευμένο εκεί με τη μορφή ταινιών. Αν συμφωνήσουμε με αυτές τις σκέψεις, δηλαδή με αυτά τα αρνητικά "εγώ" που μας κατακλύζουν εκείνη τη στιγμή, δεν θα είμαστε σε θέση να αποτινάξουμε την επιδρασή τους, με πρώτη συνέπεια να μας κάνουν να νιώσουμε χάσιμο ενέργειας. Οποτεδήποτε νιώθουμε ένα ξαφνικό χάσιμο ενέργειας, αυτό οφείλεται πραγματικά, και πάντοτε, στη δράση κάποιου αρνητικού "εγώ" που έχει κινητοποιήσει μία σειρά σκέψεων μέσα από τις μνήμες μας, και με την προσεχτική επιλογή του υλικού του, παρουσιάζει κάτι με λαθεμένο φωτισμό – και πρέπει να θυμόμαστε ότι όλα τα αρνητικά "εγώ" δεν μπορούν παρά να λένε ψέματα, ακριβώς όπως και όλα τα αρνητικά συναισθήματα δεν μπορούν παρά μόνο να παραμορφώνουν τα πάντα, όπως για παράδειγμα το συναίσθημα της καχυποψίας. Αν δεν παρατηρήσουμε τη δράση των αρνητικών "εγώ" στο Διανοητικό Κέντρο, θα αποκτήσουν δύναμη, πάνω μας. Θα αποκτήσει εξουσία αμέσως μόλις το πάρουμε σαν "Εγώ" σαν τον εαυτό μας. Αλλά αν το βλέπουμε σαν ένα "εγώ" που λειτουργεί σε μας, δεν μπορεί να το κάνει αυτό. Για να αντιληφθούμε όμως ότι αυτό είναι ένα από τα "εγώ" μέσα μας, πρέπει να έχουμε κιόλας βεβαιωθεί, μέσα από την πρακτική εργασία πάνω στον εαυτό μας, ότι σε μας ενυπάρχουν πολλά διαφορετικά "εγώ" και ότι δεν είμαστε ένας, αλλά πολλοί.
Ας ξανάρθουμε τώρα στην αυταπάτη που έχει ο καθένας μας ότι είναι ένας. Αυτή η αυταπάτη υπάρχει στον καθένα σας και μπορεί να αποκαλυφθεί μόνο σιγά-σιγά, με προσωπική παρατήρηση. Ο καθένας σας αποδίδει στον εαυτό του την κατοχή μιας ατομικότητας, και όχι μόνον ατομικότητας αλλά και πλήρης συνειδητότητας και θέλησης. Αλλά όπως ξέρετε, αυτό το σύστημα ιδεών που μελετάμε, διδάσκει ότι ο άνθρωπος δεν είναι ένα αλλά πολλά – δηλαδή δεν είναι ένα άτομο, αλλά πολλοί διαφορετικοί άνθρωποι, και ακόμα ότι ο άνθρωπος δεν είναι πλήρως συνειδητός αλλά σχεδόν πάντοτε κοιμισμένος, μέσα σε όνειρα, σε φαντασία, σε συνορισμό, σε αρνητικά συναισθήματα, και άλλα, με συνέπεια να μην θυμάται τον εαυτό του. Έτσι σπαταλά και καταστρέφει την εσωτερική του ζωή και ζει σε ένα είδος σκότους, χωρίς τελικά να διαθέτει θέληση αλλά πολλές διαφορετικές θελήσεις που συγκρούονται μεταξύ τους και κινούνται προς διαφορετικές κατευθύνσεις. Αν ο άνθρωπος ήταν ενότητα αντί πολλαπλότητα που είναι τώρα, θα κατείχε αληθινή ατομικότητα, θα ήταν ένας, και έτσι θα είχε μία θέληση. Επομένως η αυταπάτη που ο άνθρωπος έχει για τον εαυτό του ότι είναι ένα, περικλείει και μία δυνατότητα. Ο άνθρωπος είναι σε θέση να πετύχει ενότητα τού Είναι. Μπορεί να πετύχει την αληθινή ατομικότητά του.
Αλλά είναι ακριβώς αυτή η αυταπάτη που πρωτίστως στέκεται σαν εμπόδιο στο δρόμο του για την πραγμάτωση αυτής της δυνατότητας. Διότι όσο ο άνθρωπος φαντάζεται ότι έχει κάτι, δεν θα το αναζητήσει. Για ποιο λόγο θα έπρεπε να παλέψει για κάτι, που ποτέ του δεν αμφέβαλε ότι το κατέχει; Αυτή είναι μία από τις συνέπειες της φαντασίας, που γεμίζει αυτό που του λείπει, ή που κάνει να μας φαίνεται ότι είμαστε τούτο ή το άλλο, ενώ στ’ αλήθεια, είμαστε το αντίθετο.
Στην Εργασία αυτή λέμε αδιάκοπα ότι οφείλουμε να παλεύουμε με τη φαντασία, και πρέπει να κατανοήσετε ότι αυτό αναφέρεται και στη φαντασία που έχουμε για τον εαυτό μας. Είναι απαραίτητο να παλέψουμε με τη φαντασία για τον εαυτό μας, όχι μόνον επειδή αυτή προκαλεί ψεύτικες εμπειρίες, τεχνητά συναισθήματα και συχνά πολύ γελοίες καταστάσεις, αλλά επειδή εμποδίζει κάθε δυνατότητα εσωτερικής ανάπτυξης. Και από όσα είπαμε κιόλας, θα είναι εύκολο να δείτε γιατί συμβαίνει αυτό. Διότι αν φανταζόμαστε ότι ήδη κατέχουμε κάποιες ιδιότητες Είναι, που είμαστε πολύ μακριά από το να τις έχουμε, δεν μπορούμε ποτέ να προσδοκούμε ότι θα τις αποκτήσουμε. Η φαντασία μας θα καλύπτει την έλλειψη. Πράγματι, ποτέ δεν θα μάθουμε ότι μας λείπει κάτι σε σχέση με τον εαυτό μας – δηλαδή σε σχέση με την ποιότητα του Είναι μας – και θα πιστεύουμε ότι τα μόνα πράγματα που μας λείπουν είναι η εκτίμηση, η φήμη, το χρήμα, οι ευκαιρίες, ή κάποια άλλα εξωτερικά πράγματα, και ότι δεν στερούμαστε τίποτα το σημαντικό σχετικά με τον εαυτό μας. Αυτή είναι η δύναμη της αυταπάτης και για αυτό λέμε στην παραβολή της Εργασίας για τα πρόβατα και τους μάγους, ότι ο άνθρωπος είναι υπνωτισμένος μέσα από τη φαντασία του και ζει με την αυταπάτη ότι είναι λεοντάρι ή αετός, ενώ στην πραγματικότητα είναι πρόβατο. Από την άλλη μεριά, σαν πρόβατο, έχει τη δύναμη να ξεφύγει από τους μάγους, που από πολλή τεμπελιά ή από πολλή κακία, δεν στήνουν φράχτες για να τον κλείσουν μέσα.
Εκείνο που θα έπρεπε να κατανοήσουμε από όλα τα πιο πάνω, είναι ότι μια αυταπάτη αποτελεί κάτι πολύ πραγματικό και συγκεκριμένο στις συνέπειές του. Η φαντασία δεν είναι μόνον ένα τίποτα – "τίποτε άλλο από φαντασία", όπως λέμε. Στην πραγματικότητα είναι κάτι πολύ δυνατό. Είναι μια πραγματική δύναμη που δρα παγκόσμια στην ανθρωπότητα και κρατά τον άνθρωπο σε κατάσταση ύπνου, είτε είναι πρωτόγονος άνθρωπος είτε πολιτισμένος. Και αν δεν αρχίσει να κατανοεί τι σημαίνει να θυμάται τον εαυτό του – δηλαδή να φτάσει στην τρίτη κατάσταση συνειδητότητας – η δύναμη που εκδηλώνεται σαν φαντασία στις δύο κατώτερες καταστάσεις συνειδητότητας, δεν θα βρει τη σωστή κατεύθυνση και έτσι θα δρα εναντίον του. Όπως είδαμε ο άνθρωπος φαντάζεται ότι είναι ένα, και εξαιτίας αυτής της αυταπάτης δεν μπορεί να προχωρήσει πέρα από το σημείο που βρίσκεται μέσα του. Ο καθένας εντός του, βρίσκεται σε ένα ορισμένο επίπεδο του εαυτού του και κανείς δεν μπορεί να πάει πιο πέρα από αυτό το επίπεδο όπου βρίσκεται μέσα του παρά μόνο αν δει πολύ ξεκάθαρα, και από μόνος του, ότι δεν είναι ένα και το ίδιο πρόσωπο αλλά πολλοί διαφορετικοί άνθρωποι, και ότι αν συνεχίσει να νομίζει ότι είναι ένας, θα ζει σε μία αυταπάτη...
Αυτή η επίγνωση, αυτή η εσωτερική σύλληψη, αλλάζει το συναίσθημα του ανθρώπου για τον εαυτό του. Αλλάζει ή αρχίζει να αλλάζει το συναίσθημα για το "Εγώ". Όσο καιρό ζει στην αυταπάτη ότι είναι ένας, έχει λαθεμένο συναίσθημα του "Εγώ". Αλλά δεν το ξέρει: ούτε ξέρει ότι εξαιτίας αυτού όχι μόνον ολάκερη η ζωή του είναι λάθος, όπως και η όλη σχέση του με τους άλλους είναι λαθεμένη, αλλά γίνεται ακατόρθωτη και η εξέλιξη του. Διότι ο άνθρωπος δεν μπορεί να αλλάξει όσον καιρό αποδίδει στον εαυτό του ενότητα του Είναι, γιατί τότε το κάθε τι μέσα του θα το ονομάζει εαυτό του. Θα αποδίδει στον εαυτό του ό,τι καλό ή κακό υπάρχει μέσα του. Θα είναι υπεύθυνος για κάθε σκέψη, κάθε διάθεση, εφόσον μέσα του, θα τα παίρνει όλα αυτά, σαν τον εαυτό του. Διότι αν πιστεύει ότι κάθε τι που σκέφτεται, και κάνει, και λέει, το σκέφτεται το κάνει και το λέει από τον εαυτό του, τότε αυτά θα είναι ο ίδιος, διότι ο ίδιος τα κάνει όλα δικά του, αποδίδοντάς τα στον εαυτό του. Η αυταπάτη ότι είναι πάντα ένα και το ίδιο πρόσωπο, και ότι είναι απόλυτα συνειδητός για το καθετί, ότι έχει θέληση και επομένως ελέγχει τον εαυτό του, θα τον τυφλώσουν τελείως ως προς το γεγονός ότι δεν είναι ο ίδιος η συνειδητή πηγή για όλα όσα σκέφτεται και λέει και κάνει. Η αυτοπαρατήρηση θα του δείξει ότι δεν έχει πραγματικά κανέναν έλεγχο των σκέψεών του και δεν μπορεί καν να σταματήσει να σκέφτεται αν το επιχειρήσει, ενώ σκέψεις κάθε λογής έρχονται στο νου του και φεύγουν είτε τις θέλει είτε όχι. Το ίδιο ακριβώς συμβαίνει και με τα συναισθήματά του, με τις διαθέσεις του, με τα λόγια του και τις πράξεις του. Αν λοιπόν δεν μπορεί να παραδεχτεί ότι δεν είναι καθόλου συνειδητός για όσα λέει και κάνει, ούτε έχει απόλυτο έλεγχο στις σκέψεις, στις διαθέσεις και στα συναισθήματα του, όπως και το ότι δεν είναι πάντα ένα και το ίδιο πρόσωπο, όλα αυτά θα παραμείνουν κρυμμένα από αυτόν εξαιτίας της δύναμης της φαντασίας του και του όλου αισθήματος για τον εαυτό του, του όλου συναισθήματός του για το «εγώ» του, με αποτέλεσμα η σχέση του με τις εσωτερικές του καταστάσεις να είναι λαθεμένη. Αν όμως ένας άνθρωπος μέσα από την πρακτική και ειλικρινή αυτοπαρατήρηση δεν πιστεύει πια ότι είναι ένα και δεν αποδίδει σε αυτήν την φανταστική ατομικότητα, όλα όσα υπάρχουν και όσα μπαίνουν στον εσωτερικό του κόσμο, αρχίζει να κάνει κατορθώσιμη την αλλαγή του. Διότι ο άνθρωπος μπορεί να δεχτεί βοήθεια μόνο μέσα από αυτό που πιστεύει. Αν πιστεύει ότι είναι ένας, καμία βοήθεια δεν μπορεί να τον πλησιάσει, διότι αποδίδει τα πάντα στον εαυτό του, και έτσι είναι όχι μόνο υπαίτιος για το καθετί αλλά και μέχρι το έπακρον γεμάτος από τον εαυτό του, χωρίς να υπάρχει χώρος για τίποτε άλλο. Αλλά όταν ένας άνθρωπος βλέπει ότι δεν έχει το δικαίωμα να θεωρεί τον εαυτό του σαν ένα, ότι μέσα του υπάρχουν πάρα πολλοί άνθρωποι που μερικοί από αυτούς είναι πολύ δυσάρεστοι και ότι δεν έχει πλήρη συνειδητότητα ούτε ατομική θέληση, μολονότι αυτό θα πηγαίνει κόντρα στη ματαιοδοξία του και θα είναι οδυνηρό για την περηφάνια του, θα αποτελέσει το σημείο εκκίνησης για την αλλαγή του Είναι...
Ύμνος στον Δία 
