ΟΜΗΡΟΣ: Ἰλιάς (18.202-18.242)

Ἡ μὲν ἄρ᾽ ὣς εἰποῦσ᾽ ἀπέβη πόδας ὠκέα Ἶρις,

αὐτὰρ Ἀχιλλεὺς ὦρτο Διῒ φίλος· ἀμφὶ δ᾽ Ἀθήνη
ὤμοις ἰφθίμοισι βάλ᾽ αἰγίδα θυσσανόεσσαν,
205 ἀμφὶ δέ οἱ κεφαλῇ νέφος ἔστεφε δῖα θεάων
χρύσεον, ἐκ δ᾽ αὐτοῦ δαῖε φλόγα παμφανόωσαν.
ὡς δ᾽ ὅτε καπνὸς ἰὼν ἐξ ἄστεος αἰθέρ᾽ ἵκηται,
τηλόθεν ἐκ νήσου, τὴν δήϊοι ἀμφιμάχωνται,
οἵ τε πανημέριοι στυγερῷ κρίνονται Ἄρηϊ
210 ἄστεος ἐκ σφετέρου· ἅμα δ᾽ ἠελίῳ καταδύντι
πυρσοί τε φλεγέθουσιν ἐπήτριμοι, ὑψόσε δ᾽ αὐγὴ
γίγνεται ἀΐσσουσα περικτιόνεσσιν ἰδέσθαι,
αἴ κέν πως σὺν νηυσὶν ἄρεω ἀλκτῆρες ἵκωνται·
ὣς ἀπ᾽ Ἀχιλλῆος κεφαλῆς σέλας αἰθέρ᾽ ἵκανε·
215 στῆ δ᾽ ἐπὶ τάφρον ἰὼν ἀπὸ τείχεος, οὐδ᾽ ἐς Ἀχαιοὺς
μίσγετο· μητρὸς γὰρ πυκινὴν ὠπίζετ᾽ ἐφετμήν.
ἔνθα στὰς ἤϋσ᾽, ἀπάτερθε δὲ Παλλὰς Ἀθήνη
φθέγξατ᾽· ἀτὰρ Τρώεσσιν ἐν ἄσπετον ὦρσε κυδοιμόν.
ὡς δ᾽ ὅτ᾽ ἀριζήλη φωνή, ὅτε τ᾽ ἴαχε σάλπιγξ
220 ἄστυ περιπλομένων δηΐων ὕπο θυμοραϊστέων,
ὣς τότ᾽ ἀριζήλη φωνὴ γένετ᾽ Αἰακίδαο.
οἱ δ᾽ ὡς οὖν ἄϊον ὄπα χάλκεον Αἰακίδαο,
πᾶσιν ὀρίνθη θυμός· ἀτὰρ καλλίτριχες ἵπποι
ἂψ ὄχεα τρόπεον· ὄσσοντο γὰρ ἄλγεα θυμῷ.
225 ἡνίοχοι δ᾽ ἔκπληγεν, ἐπεὶ ἴδον ἀκάματον πῦρ
δεινὸν ὑπὲρ κεφαλῆς μεγαθύμου Πηλεΐωνος
δαιόμενον· τὸ δὲ δαῖε θεὰ γλαυκῶπις Ἀθήνη.
τρὶς μὲν ὑπὲρ τάφρου μεγάλ᾽ ἴαχε δῖος Ἀχιλλεύς,
τρὶς δὲ κυκήθησαν Τρῶες κλειτοί τ᾽ ἐπίκουροι.
230 ἔνθα δὲ καὶ τότ᾽ ὄλοντο δυώδεκα φῶτες ἄριστοι
ἀμφὶ σφοῖς ὀχέεσσι καὶ ἔγχεσιν. αὐτὰρ Ἀχαιοὶ
ἀσπασίως Πάτροκλον ὑπὲκ βελέων ἐρύσαντες
κάτθεσαν ἐν λεχέεσσι· φίλοι δ᾽ ἀμφέσταν ἑταῖροι
μυρόμενοι· μετὰ δέ σφι ποδώκης εἵπετ᾽ Ἀχιλλεὺς
235 δάκρυα θερμὰ χέων, ἐπεὶ εἴσιδε πιστὸν ἑταῖρον
κείμενον ἐν φέρτρῳ δεδαϊγμένον ὀξέϊ χαλκῷ,
τόν ῥ᾽ ἤτοι μὲν ἔπεμπε σὺν ἵπποισιν καὶ ὄχεσφιν
ἐς πόλεμον, οὐδ᾽ αὖτις ἐδέξατο νοστήσαντα.
Ἠέλιον δ᾽ ἀκάμαντα βοῶπις πότνια Ἥρη
240 πέμψεν ἐπ᾽ Ὠκεανοῖο ῥοὰς ἀέκοντα νέεσθαι·
ἠέλιος μὲν ἔδυ, παύσαντο δὲ δῖοι Ἀχαιοὶ
φυλόπιδος κρατερῆς καὶ ὁμοιΐου πολέμοιο.

***

Και ως αναχώρησε η θεά, πετάχθηκεν ο θείος
Πηλείδης· τότε η Αθηνά τους εξαισίους ώμους
με την φρικτήν τού εσκέπασεν αιγίδα κροσσωμένην.
205 Με νέφος εστεφάνωνε χρυσό την κεφαλήν του,
και άναβε φλόγα ολόλαμπρη μέσ᾽ από κείνο η θεία.
Και όπως μακρόθεν φαίνεται και φθάνει ως τον αιθέρα
καπνός από περίβρεκτην πολιορκημένην χώραν·
με αγών᾽ από τα τείχη τους ολημερίς παλαίουν
210 και ο ήλιος άμα βυθισθεί πυκνές φωτιές αστράφτουν
να φθάσ᾽ η λάμψη από ψηλά στους γείτονες και δράμουν
ίσως με τα καράβια τους στον όλεθρον σωτήρες,
όμοι᾽ από την κεφαλήν πετιόνταν του Αχιλλέως
ως τον αιθέρ᾽ αναλαμπή· ξεκίνησε απ᾽ το τείχος
215 στον χάντακα, όμως έμεινε μακράν απ᾽ τους Αργείους,
ως ήθελε να σεβασθεί τον λόγον της μητρός του.
Εστάθη εκεί κι εκραύγασε· κι η Αθηνά με άλλην
φωνήν τον τρόμον έβαλεν εις την ψυχήν των Τρώων.
Σάλπιγγα τόσο δεν αχά στην χώραν οπού γύρω
220 έχουν ζωσμένην οι εχθροί να την εξολοθρεύσουν,
όσο η βοή που έβγαλεν ο ανίκητος Πηλείδης
και όλη ταράχθηκε η ψυχή στην χάλκινην φωνήν του.
Οι ίπποι οπισθογύρισαν τ᾽ αμάξια τρομασμένοι,
ότι αισθανόνταν συμφορές, και οι κυβερνήτες όλοι
225 ζαλίζονταν απ᾽ την φωτιά, που επάνω εις του Αχιλλέως
την κεφαλήν αδάμαστη φρικτά φεγγοβολούσε,
όπως την άναβ᾽ η Αθηνά. Και τρεις φορές επάνω
από τον λάκκον φώναξεν ο Αχιλλεύς και τόσες
οι Τρώες και όλ᾽ οι βοηθοί γινήκαν άνω κάτω.
230 Και πολεμάρχοι δώδεκα στες λόγχες των εβρήκαν
και στους τροχούς τον θάνατον, και μέσ᾽ από τα βέλη
οι Αχαιοί τον Πάτροκλον επήραν και τον θέσαν
εις το κλινάρι κι έστεκαν ολόγυρά του οι φίλοι
οι ποθητοί του κλαίοντας· μ᾽ εκείνους ο Πηλείδης
235 έχυνε δάκρυα θερμά, άμ᾽ είδε τον πιστόν του
φίλον στο νεκροκράβατο με τα σχισμένα στήθη.
Στον πόλεμον με άλογα κι άμαξ᾽ αυτός τον είχε
στείλει, αλλά δεν τον δέχθηκεν οπίσω από την μάχην.
Και ο ήλιος ο ακούραστος εβιάσθη από την Ήραν
240 προ ώρας στου Ωκεανού το ρεύμα να βυθίσει.
Έδυσ᾽ ο ήλιος κι ο στρατός των Αχαιών ανδρείων
ησύχασε απ᾽ τον πόλεμον που όλους θερίζει ομοίως.

Γιατί πονάμε; Οι λειτουργίες του πόνου

Οι άνθρωποι με έναν σχεδόν αυτόματο τρόπο προσπαθούν να αποφύγουν κάθε είδους πόνο. Αποφεύγουμε ή προσπαθούμε να διαχειριστούμε τόσο τον σωματικό όσο και τον ψυχικό πόνο.

Λαμβάνουμε χάπια, επισκεπτόμαστε ιατρούς, ή απλά αποφεύγουμε καταστάσεις που θα προκαλέσουν πόνο, όπως το να βάλουμε το χέρι μας πολύ κοντά στην εστία της κουζίνας. Ωστόσο, ο πόνος είναι μια φυσική λειτουργία που είναι απαραίτητη για την επιβίωση.

Τελικά ποιες είναι οι λειτουργίες του πόνου; Είναι μια αμιγώς κακή αίσθηση;

Τι είναι ο πόνος;

Όπως τα περισσότερα στοιχεία, όργανα, αισθήσεις και χαρακτηριστικά του ανθρώπινου σώματος, έτσι και ο πόνος υπάρχει επειδή εκτελεί μια λειτουργία. Ο πόνος είναι ένα σήμα που εκπέμπεται όταν υπάρχει βλάβη στον ιστό του σώματος ή όταν διαταράσσεται η ομοιόσταση, όταν δηλαδή κυριαρχεί ανισορροπία στις εσωτερικές λειτουργίες του σώματος.

Το ανθρώπινο σώμα αποτελείται από νευροϋποδοχείς, οι οποίοι λαμβάνουν χημικές, μηχανικές και θερμικές διεγέρσεις από το περιβάλλον.

Το σήμα του πόνου ταξιδεύει σε όλο το μήκος των νευρικών ινών ως τον εγκέφαλο, μέσω του νωτιαίου μυελού, όταν οι νοητικοί δείκτες εντοπίσουν πιθανόν βλαβερές καταστάσεις από αυτό το περιβάλλον.

Μια πιο εύκολη αντιστοίχιση για το τι είναι ο πόνος ίσως βρεθεί στο παρακάτω παράδειγμα: Όταν βλέπουμε καπνό από φωτιά, καλούμε την πυροσβεστική. Αν δεν την καλέσουμε, πιθανότατα να βρεθούμε σε μια αρνητική κατάσταση ή μια καταστροφή. Αυτή ακριβώς η κλήση που θα κάνουμε, είναι ο πόνος.

Ο πόνος έχει τη θέση του ως ένας μηχανισμός ένδειξης κινδύνου. Προειδοποιεί δηλαδή ότι κάτι που συμβαίνει είτε σε σωματικό, είτε σε ψυχικό επίπεδο, προκαλεί «ενόχληση», πόνο. Εκτός, λοιπόν, από κάτι ενοχλητικό και ανεπιθύμητο, είναι μια χρήσιμη και προειδοποιητική λειτουργία που μας «μιλά» όταν κάτι χρειάζεται την προσοχή μας ώστε να βελτιωθεί ή να αλλάξει.

Βασιζόμενοι σε αυτά, καταλήγουμε σε μία εξελικτική - λειτουργική προοπτική, που υποστηρίζει ότι η υποκειμενική εμπειρία μας για τον πόνο σχετίζεται με την καταλληλότερη προσαρμογή μας, άρα και την επιτυχή μας επιβίωση.

Σύμφωνα με αυτή τη λογική, δημιουργείται μια αιτιώδης σχέση με την υποκειμενική μας εμπειρία ή συνείδηση και την προώθηση ωφέλιμης για την επιβίωση συμπεριφοράς ή την εξέλιξη ικανοτήτων.

Σε σωματικό επίπεδο αυτό γίνεται εύκολα αντιληπτό. Κάποιος έχει συνεχείς έντονους πονοκεφάλους και θα επισκεφθεί έναν ιατρό για να λάβει την κατάλληλη αγωγή και φροντίδα. Συνεπώς, η πράξη αυτή βοηθά το άτομο να επιβιώσει.

Όμως σε ένα ψυχικό επίπεδο, οι έρευνες δεν έχουν ολοκληρωθεί. Δεν έχει εξηγηθεί ακόμη πώς το άγχος, ο φόβος και άλλες συναισθηματικές αντιδράσεις μας βοηθούν στην εξέλιξη, πέραν της ενημέρωσης ότι κάτι δεν πάει καλά.

Απουσία πόνου και ασθένειες

Μπορεί ο πόνος να μην είναι ευχάριστος, όμως η απόλυτη απουσία του ίσως να είναι και χειρότερη.

50 καταγεγραμμένες περιπτώσεις παγκοσμίως πάσχουν από τη νόσο Hsan II (Hereditary sensory and automatic neuropathy type 2), η οποία προσβάλει το κεντρικό και περιφερειακό νευρικό σύστημα, με αποτέλεσμα να μη λειτουργούν τα νεύρα των αισθήσεων, αλλά και του πόνου.

Άτομα που πάσχουν από αυτή τη νόσο δηλώνουν συχνά τη δυσκολία τους να εντοπίσουν συμπτώματα ασθενειών (αφού δεν έχουν καμία αντίδραση), μιλούν για περιττές ιατρικές εξετάσεις που αναγκαστικά υποβάλλονται, ακόμη και για τα πιο απλά ζητήματα, αλλά και την καθημερινή δυσκολία και τραυματισμούς που έχουν χωρίς να το αντιλαμβάνονται.

Παρόμοιες ασθένειες, όπως η ασυμβολία πόνου βιώνουν αντίστοιχα αρνητικά αποτελέσματα. Οι άνθρωποι που πάσχουν από ασυμβολία πόνου έχουν μεγαλύτερες πιθανότητες χρόνιων ασθενειών ή και θνησιμότητας.

Φάρμακα placebo

Από την άλλη, ο εγκέφαλος μπορεί πολλές φορές να «ξεγελαστεί» με αποτέλεσμα να μην αισθάνεται πόνο ή τα ίδια ποσοστά πόνου σε σχέση με πριν. Οι συνθήκες στις οποίες έχουν εξεταστεί αυτά τα ενδεχόμενα ερευνητικά είναι μέσω της χρήσης των φαρμάκων «placebo».

Τα φάρμακα placebo, δηλαδή εκείνα που στην πραγματικότητα δεν περιέχουν καμία φαρμακευτική ουσία, αλλά οι ασθενείς νομίζουν ότι περιέχουν, αποδεικνύουν τις δυνατότητες του εγκεφάλου και της αντίληψης.

Έρευνες μάλιστα δείχνουν ότι με χορήγηση placebo φαρμάκων, οι ασθενείς δηλώνουν μικρότερα ποσοστά ή καθολική απουσία πόνου. Χρειάζεται να σημειωθεί ότι εφόσον τα φάρμακα είναι ψεύτικα, ο πόνος εξ’ αρχής δεν επηρεάζεται καθόλου.

Συνεπώς με τα ίδια ποσοστά πόνου, ο εγκέφαλος καταφέρνει να πιστεύει ότι δεν πονάει.

Εδώ αναδύεται και το ερώτημα: Αν μπορούμε να «ξεγελάσουμε» τον εγκέφαλό μας, γιατί δε γίνεται να ελέγχουμε και τον πόνο καθολικά;

Ο πόνος είναι πιθανό να εκτελεί περισσότερες λειτουργίες, οι οποίες ανακαλύπτονται σταδιακά από την επιστημονική κοινότητα.

Μια πρόταση ήταν και εκείνη του Shimon Edelman και των συνεργατών του, οι οποίοι θεωρούν πως ο πόνος μπορεί να αποτελέσει μια ανεξάρτητη πηγή επιλογής δράσης. Είναι μια αξιόπιστη μορφή επικοινωνίας του πώς να δράσει το άτομο σε δυσμενείς καταστάσεις. Μια φυσική σηματοδότηση, η οποία είναι τόσο χρήσιμη όσο και επώδυνη, κάτι που εντοπίζεται και στο φυσικό περιβάλλον.

Πώς η ειλικρινής σηματοδότηση συγχέεται στη διαδικασία του πόνου;

Ας υποθέσουμε ότι σε τσιμπάει μια σφήκα. Οι αισθητηριακές πληροφορίες που αντλούνται από τους νοοϋποδοχείς στο δέρμα, μετακινούνται μέσω των νευρικών ινών στον εγκέφαλο.

Οι υπολογιστικές διαδικασίες, υπεύθυνες για να προγραμματίζουν δράσεις, θα δεχθούν αυτά τα σήματα και θα ανταγωνιστούν μέχρι να αποκτήσουν έλεγχο της συμπεριφοράς. Οι συμπεριφορικές επιλογές μπορεί να ποικίλλουν: Η μια συμπεριφορά μπορεί να είναι η αφαίρεση του κεντριού, μια άλλη ο πανικός, μια άλλη τίποτα και ούτω καθεξής.

Για να επιτραπεί η δράση, πρώτα θα ελεγχθεί και θα εγκριθεί μέσω της κρίσης. Οι δράσεις είναι πιθανό να επιλεγούν, αν στο παρελθόν είχαν επιτυχία ή αν είναι αυτόματες. Η πιο πιθανή δράση, είναι εκείνη που παρέχει τους περισσότερους πόρους.

Συνεπώς, στο παράδειγμα της σφήκας, θα αφαιρούσες πιθανότατα το κεντρί.

Ο πόνος φαίνεται λοιπόν, σύμφωνα με τον Edelman να λαμβάνει θέση εξάντλησης ενός ζωτικού πόρου. Στο παράδειγμα, ο πόρος είναι αποθεματικός, όμως σε άλλες περιπτώσεις μπορεί απλά να συμβαίνει με φυσιολογικά αποθέματα που ενισχύουν την ομοιόσταση.

Οι πράξεις που παράγουν περισσότερους πόρους επιλέγονται να ελέγξουν τη συμπεριφορά επειδή στο παρελθόν έχουν αποδειχθεί ικανές και αξιόπιστες να αντιμετωπίσουν μια παρόμοια κατάσταση.

Οι νέες θεωρίες αναδύονται συνέχεια και αποτελούν μια βάση στην οποία θα μπορούσε να στηριχθεί μελλοντική έρευνα.

Γνωρίζουμε πλέον πως ο πόνος δεν είναι μια αμιγώς αρνητική αίσθηση, αλλά προσφέρει κιόλας. Μας καθοδηγεί στην αλλαγή, την εξέλιξη και την πράξη.

Όσες πληροφορίες και να γνωρίζουμε για το ανθρώπινο σώμα και την συμπεριφορά, πάντοτε θα χρειαζόμαστε ακόμη περισσότερα στοιχεία και γνώσεις. Ο άνθρωπος και η πολυπλοκότητά του δέχονται ακόμη αρκετή διερεύνηση.

Η καλύτερη δοκιμή της ανεξαρτησίας μας

Πρέπει να θέσει υπό έλεγχο κανείς τον εαυτό του για να διαπιστώσει αν είναι προορισμένος για ανεξαρτησία και διοίκηση- και πρέπει να το κάνει αυτό την κατάλληλη στιγμή. Δεν πρέπει να αποφύγει κανείς τους ελέγχους του, αν και ίσως να είναι το πιο επικίνδυνο παιχνίδι που μπορεί να παίξει κανείς, και τελικά είναι έλεγχοι που γίνονται μπροστά σε μας ως μάρτυρες και σε κανέναν άλλο δικαστή.

Να μην προσκολλόμαστε σε ένα πρόσωπο: κι ας είναι το πιο αγαπημένο — κάθε πρόσωπο είναι μια φυλακή και μαζί μια γωνιά.

Να μην προσκολλόμαστε σε μια πατρίδα: κι ας είναι η πιο βασανισμένη κι ας χρειάζεται επειγόντως βοήθεια — είναι ήδη λιγότερο δύσκολο να αποκόψει κανείς την καρδιά του από μια θριαμβεύουσα πατρίδα.

Να μην προσκολλόμαστε σε ένα αίσθημα οίκτου: έστω κι αν πρόκειται για ανώτερους ανθρώπους των οποίων το σπάνιο μαρτύριο και την αίσθηση του αβοήθητου μπορέσαμε να δούμε κατά τύχη.

Να μην προσκολλόμαστε σε μια επιστήμη: έστω κι αν μας γοητεύει με τις πιο πολύτιμες ανακαλύψεις που φαινομενικά κρατήθηκαν για μας.

Να μην προσκολλόμαστε στην ίδια μας την απόσπαση, σ' εκείνο το φιλήδονο ξεμάκρεμα και ξένωση του πουλιού, που πετά ολοένα και περισσότερο στα ύψη, ώστε να βλέπει ολοένα και περισσότερα πράγματα κάτω του — ο κίνδυνος εκείνου που πετάει.

Να μην προσκολλόμαστε στις ίδιες μας τις αρετές και να γινόμαστε ως σύνολο θύματα κάποιου μέρους του εαυτού μας, για παράδειγμα της «φιλοξενίας» μας, που είναι ο κίνδυνος των κινδύνων για ανώτερες και πλούσιες ψυχές, οι οποίες ξοδεύονται σπάταλα, σχεδόν αδιάφορα, και φέρνουν την αρετή της γενναιοδωρίας στο σημείο να γίνει ελάττωμα.

Πρέπει να ξέρουμε πώς να συντηρούμε τους εαυτούς μας: αυτή είναι η καλύτερη δοκιμή της ανεξαρτησίας.

Friedrich Wilhelm Nietzsche, Πέρα από το καλό και το κακό

Πώς συνδέονται οι σχέσεις και ο εθισμός

Ίσως γνωρίζετε ότι μια σχέση δεν κάνει καλό στη σωματική και συναισθηματική σας υγεία, αλλά νιώθετε ανίκανοι να την εγκαταλείψετε. Ή μπορεί να αισθάνεστε ότι δεν μπορείτε να σταματήσετε να σκέφτεστε τον σύντροφό σας και τις ανάγκες του σε σημείο που να αφήνετε τις δικές σας σε δεύτερη μοίρα. Στην πραγματικότητα, μπορεί να σκέφτεστε ότι είστε εθισμένοι σε αυτό το άτομο.

Αυτό που νιώθετε είναι πραγματικό και έχει μια εξήγηση. Αλλά αντί για εθισμό, οι περισσότεροι ψυχολόγοι αναφέρονται σε αυτή την εμπειρία ως συναισθηματική εξάρτηση.

Πώς συνδέονται οι σχέσεις και ο εθισμός

Ο εθισμός στον έρωτα ή ο εθισμός στους ανθρώπους δεν αποτελούν επίσημες διαγνώσεις ψυχικής υγείας. Στην πραγματικότητα, ο όρος «εθισμός» δεν χρησιμοποιείται πλέον γενικά. Αντ’ αυτού, οι ειδικοί ιατροί μιλούν για διαταραχή χρήσης ουσιών.

Όμως οι άνθρωποι και οι σχέσεις δεν είναι ουσίες και δεν έχουν τις ίδιες επιδράσεις πάνω μας. Αν και δεν συμφωνούν όλοι, ορισμένοι ερευνητές υποστηρίζουν ότι μπορεί να εμφανίζουμε συμπτώματα παρόμοια με εκείνα κάποιου που ζει με διαταραχή χρήσης ουσιών. Για παράδειγμα:

– Έντονη λαχτάρα

– σημαντικές αλλαγές στη διάθεση, συμπεριλαμβανομένου του αισθήματος φόβου ή άγχους

– παραμέληση άλλων ευθυνών και σχέσεων

– να περιστρέφεται η ζωή σας γύρω από το συγκεκριμένο άτομο

– παραμονή στη σχέση ακόμη και όταν βιώνουμε αρνητικές συνέπειες

– συμπτώματα στέρησης όταν είμαστε μακριά από το άτομο αυτό

Αλλά ενώ η συναισθηματική εξάρτηση μπορεί να μας οδηγήσει σε συμπεριφορές που μπορεί να αντικατοπτρίζουν τα συμπτώματα της διαταραχής χρήσης ουσιών, αυτό δεν είναι το ίδιο με τον εθισμό. Τα αίτια και οι διαδικασίες που εφαρμόζονται είναι διαφορετικά.

Είναι ο εθισμός σε ένα άτομο πραγματικός;

Δεν είναι δυνατόν να είναι κανείς εθισμένος σε ένα άτομο. Στην πραγματικότητα, το Διαγνωστικό και Στατιστικό Εγχειρίδιο Ψυχικών Διαταραχών, 5η έκδοση (DSM-5) δεν αναγνωρίζει καμία συμπεριφορά εθισμού εκτός ουσιών επειδή υπάρχουν περιορισμένες έως μηδενικές αποδείξεις γι’ αυτό. Αυτό περιλαμβάνει τον εθισμό στις σχέσεις και τον εθισμό στο σεξ.

Οι ειδικοί διακρίνουν επίσης μεταξύ του εθισμού σε ουσίες και του «εθισμού» στις σχέσεις, επειδή η αγάπη, σε αντίθεση με τη χρήση ουσιών, είναι μια επιθυμητή εμπειρία για τους περισσότερους ανθρώπους. Παρόλα αυτά, έρευνα από το 2016 δείχνει ότι επειδή το ειδύλλιο μπορεί να διεγείρει τα κέντρα ανταμοιβής του εγκεφάλου με παρόμοιο τρόπο με τις ουσίες, θα μπορούσε να οδηγήσει σε ορισμένα μοτίβα που μιμούνται αυτό που κάποιοι αποκαλούν εθισμό – ή, ακριβέστερα, καταναγκαστική συμπεριφορά.

Ορισμένοι άνθρωποι ζουν επίσης με μια κατάσταση που ονομάζεται ερωτομανία. Η ερωτομανία είναι ένα είδος αυταπάτης που μας κάνει να πιστεύουμε ότι κάποιος είναι ερωτευμένος μαζί μας, ακόμη και αν δεν υπάρχουν στοιχεία που να υποστηρίζουν αυτή την πεποίθηση. Τις περισσότερες φορές, αυτό το άλλο πρόσωπο είναι μια διασημότητα ή κάποιος που θαυμάζουμε.

Τι μας κάνει να αισθανόμαστε εθισμένοι σε ένα άτομο

Αν αισθάνεστε ότι είναι δύσκολο να αφήσετε κάποιον να φύγει, ακόμη και όταν ξέρετε ότι είναι για το καλύτερο, μπορεί να παίζουν ρόλο μερικοί διαφορετικοί παράγοντες εκτός από τον εθισμό.

Τύπος προσκόλλησης

Σύμφωνα με τη θεωρία της προσκόλλησης, ο τύπος προσκόλλησής σας – ή ο τρόπος με τον οποίο συνδέεστε με τους άλλους – διαμορφώνεται μέσα από κάποιες από τις πρώτες σας σχέσεις, όπως με τους γονείς σας ή τον κύριο φροντιστή σας.

Αν κι ένας ασφαλής τύπος προσκόλλησης τείνει να υποστηρίζει ισορροπημένες σχέσεις, ένας ανασφαλής τύπος μπορεί να προκαλέσει περισσότερο άγχος. Σύμφωνα με έρευνα του 2019, τα ανασφαλή στυλ προσκόλλησης -ιδιαίτερα οι αγχώδεις και οι αποφευκτικοί τύποι- συνδέονται με λιγότερη ικανοποίηση στις σχέσεις.

Άλλες έρευνες από το 2020 συνδέουν την αγχώδη προσκόλληση με χαμηλότερα επίπεδα εμπιστοσύνης στις ερωτικές σχέσεις. Η κατανόηση του τύπου προσκόλλησής σας μπορεί να σας βοηθήσει να προσδιορίσετε πώς περιμένετε από μια σχέση να ικανοποιήσει τις ανάγκες σας.

Για παράδειγμα, αν έχετε αγχώδη τύπο προσκόλλησης, μπορεί να αισθάνεστε ότι δεν μπορείτε να βασιστείτε στο σύντροφό σας για να ικανοποιεί με συνέπεια τις ανάγκες σας, γεγονός που μπορεί να οδηγήσει σε φόβο εγκατάλειψης.

Φόβος εγκατάλειψης

Ο φόβος της εγκατάλειψης μπορεί να μας κάνει να αισθανόμαστε ότι οποιαδήποτε σχέση είναι καλύτερη από το να είμαστε μόνοι. Και αν αισθάνεστε έτσι, μπορεί να είναι πιο δύσκολο να διακόψετε μια σχέση ακόμα κι όταν ξέρετε ότι μπορεί να μην είναι η σωστή επιλογή για εσάς.

Αν και οι ειδικοί πιστεύουν ότι η αγχώδης προσκόλληση παίζει σημαντικό ρόλο στο άγχος εγκατάλειψης, μπορεί να υπάρχουν και άλλα πράγματα στην ιστορία. Μπορεί επίσης να φοβόμαστε την εγκατάλειψη αν:

– ζούμε με διαταραχή προσωπικότητας

– εγκαταλειφθήκαμε στο παρελθόν από γονέα ή σύντροφο

– έχουμε ιστορικό τραύματος ή ζούμε με διαταραχή μετατραυματικού στρες (PTSD).
Συνεξάρτηση

Μερικοί άνθρωποι θεωρούν ότι η θεώρηση των συμπτωμάτων της συνεξάρτησης μέσα από τον φακό του εθισμού είναι χρήσιμη όταν επικοινωνούν την εμπειρία τους με άλλους, παρόλο που οι ειδικοί δεν αναγνωρίζουν τον όρο ως επίσημη κατάσταση. Στις σχέσεις, η συνεξάρτηση συνδέεται με:

– δυσκολία με την αυθεντικότητα

– μια ασαφή αίσθηση του εαυτού

– συμπεριφορές που ικανοποιούν τους ανθρώπους.

Έρευνα του 2021 υποδηλώνει ότι η συνεξάρτηση μπορεί να πηγάζει από εμπειρίες της πρώιμης παιδικής ηλικίας. Μια θεωρία είναι ότι τα άκαμπτα και μη υποστηρικτικά οικογενειακά περιβάλλοντα οδηγούν σε συνεξάρτηση, όταν αισθανόμαστε ότι η αλλαγή του εαυτού μας για να ταιριάζει στις προσδοκίες των γονέων είναι ο μόνος τρόπος για να γίνουμε αποδεκτοί. Αυτά τα συναισθήματα μπορεί να μεταφερθούν στις σχέσεις των ενηλίκων, καθιστώντας πιο δύσκολο να διατηρήσουμε την αίσθηση του εαυτού και των αναγκών μας.

Ψυχικές διαταραχές

Έρευνα από το 2019 αναφέρει ότι αυτό που μπορεί να αισθανόμαστε ως εθισμό σε ένα άτομο θα μπορούσε να εξηγηθεί καλύτερα από ψυχικές διαταραχές όπως:

– Διαταραχές προσωπικότητας. Η οριακή διαταραχή προσωπικότητας, η διαταραχή εξαρτημένης προσωπικότητας και η ιστριονική διαταραχή προσωπικότητας συνδέονται με αγχώδη τύπο προσκόλλησης και ευαισθησία στην απόρριψη.

– Διαταραχές άγχους. Εάν ζείτε με μια αγχώδη διαταραχή, θα μπορούσε να τροφοδοτήσει τη μη ισορροπημένη συναισθηματική εξάρτηση σε μια σχέση. Για παράδειγμα, το άγχος αποχωρισμού μπορεί να προκαλέσει έντονο άγχος στη σκέψη ότι θα αποχωριστείτε ένα αγαπημένο σας πρόσωπο.

– Διπολική διαταραχή. Έρευνα του 2021 αναφέρει ότι η έντονη ρομαντική προσκόλληση προκαλεί συμπτώματα υπομανίας παρόμοια με την υπομανία που βιώνουν τα άτομα με διπολική διαταραχή ΙΙ, γεγονός που υποδηλώνει ότι αυτές οι σχέσεις και η διπολική διαταραχή μπορεί να ενεργοποιούν τις ίδιες περιοχές του εγκεφάλου.

Επομένως, αν και ο εθισμός σε ένα άτομο δεν αποτελεί επίσημη ιατρική διάγνωση, είναι δυνατόν να πέσει κανείς σε ένα μοτίβο συναισθηματικής εξάρτησης από κάποιον.

Το να ξεφύγουμε από αυτό το μοτίβο σχέσης μπορεί να είναι δύσκολο και συχνά σημαίνει να φτάσουμε στη ρίζα του τι προκαλεί τη συναισθηματική μας εξάρτηση. Οι στρατηγικές συναισθηματικής ρύθμισης, η υπομονή και η αυτοσυμπόνια μπορούν να μας βοηθήσουν σε αυτή τη διαδικασία.

Διαίσθηση: Η νευροεπιστήμη εξηγεί τι είναι και αν μπορούμε να βασιστούμε σε αυτή για να παίρνουμε αποφάσεις

Στον δυτικό κόσμο, όπου τις τελευταίες δεκαετίες ο αναλυτικός τρόπος σκέψης προωθείται σταθερά, το να βασίζεται κανείς στη διαίσθησή του, αντιμετωπίζεται με δυσπιστία. Πολλοί άνθρωποι πιστεύουν ότι η εξέλιξη μας οδήγησε από την πρωτόγονη σκέψη στην αναλυτική και επιστημονική, φτάνοντας να θεωρούν τα συναισθήματα και τη διαίσθηση λανθασμένα και παράξενα εργαλεία.

Ωστόσο, η διαίσθηση δεν είναι ένα «προϊόν» αντιεπιστημονικής σκέψης αλλά αποτέλεσμα πολλών επεξεργασιών που συμβαίνουν στον εγκέφαλό μας.

Έρευνες δείχνουν ότι ο εγκέφαλος είναι μια μηχανή που κάνει προβλέψεις, καθώς συγκρίνει συνέχεια τις πληροφορίες που λαμβάνει από τις αισθήσεις και τις τρέχουσες εμπειρίες, με τις αποθηκευμένες γνώσεις και αναμνήσεις προηγούμενων εμπειριών και προβλέπει τι θα επακολουθήσει. Αυτό διασφαλίζει ότι ο εγκέφαλος είναι πάντοτε προετοιμασμένος, να αντιμετωπίσει κάθε τρέχουσα κατάσταση, με τον καλύτερο δυνατό τρόπο. Όταν συμβαίνει κάτι που δεν έχει προβλεφθεί, ο εγκέφαλος ενημερώνει τα γνωστικά του μοντέλα. Η αντιστοίχιση των προηγούμενων μοντέλων και της τρέχουσας εμπειρίας γίνεται αυτόματα και υποσυνείδητα.

Αν από την αντιστοίχιση που θα κάνει ο εγκέφαλος προκύψει σημαντική ταύτιση ή αναντιστοιχία αλλά αυτό δεν έχει φτάσει ακόμη στη συνειδητή επίγνωση τότε, εμφανίζεται η διαίσθηση. Όσο μεγαλύτερη είναι η εμπειρία σε κάποιο συγκεκριμένο τομέα τόσες περισσότερες πληροφορίες έχει ο εγκέφαλος για να συγκρίνει την τρέχουσα εμπειρία και τόσο πιο αξιόπιστες είναι οι διαισθήσεις. Αυτό σημαίνει ότι, όπως συμβαίνει και με τη δημιουργικότητα, η διαίσθηση μπορεί να βελτιωθεί με την εμπειρία.

Στην Ψυχολογία, αναγνωρίζονται δύο γενικοί τρόποι σκέψης: Η διαισθητική σκέψη που είναι αυτόματη, γρήγορη και υποσυνείδητη και η αναλυτική σκέψη που είναι λογική, σκόπιμη, αργή και συνειδητή.

Και ενώ πολλοί πιστεύουν ότι, αυτά τα είδη σκέψης είναι αντίθετα και ο τρόπος που λειτουργούν δεν μπορεί να αλλάξει, μία πρόσφατη έρευνα έδειξε ότι η αναλυτική και η διαισθητική σκέψη δεν συσχετίζονται και επομένως, μπορούν να συμβαίνουν ταυτόχρονα, συμπληρώνοντας η μία την άλλη ή λειτουργώντας συντονισμένα. Πόσες επιστημονικές έρευνες, ιδέες και υποθέσεις, δεν ξεκίνησαν με μια διαίσθηση και αργότερα επικυρώθηκαν μέσω δοκιμών και αναλύσεων!

Ωστόσο, τι πρέπει να κάνουμε όταν έχουμε να πάρουμε μια σοβαρή απόφαση; Θα μπορούσαμε απλά να βασιστούμε στη διαίσθησή μας;

Η απάντηση δεν είναι τόσο απλή. Η διαίσθηση βασίζεται σε εξελικτικά παλαιότερη, αυτόματη και γρήγορη επεξεργασία και γι’ αυτό μπορεί να λάβει λανθασμένες οδηγίες, όπως είναι για παράδειγμα, οι γνωστικές προκαταλήψεις.

Οι γνωστικές προκαταλήψεις είναι συστηματικά λάθη στη σκέψη, που συμβαίνουν αυτόματα. Αν όμως, εξοικειωθεί κανείς με τις κοινές γνωστικές προκαταλήψεις, μπορεί να μάθει να τις εντοπίζει, σε μελλοντικές περιπτώσεις.

Επίσης, επειδή η διαίσθηση βασίζεται στην γρήγορη επεξεργασία που είναι αρχαία, συμβαίνει κάποιες φορές να είναι ξεπερασμένη.

Έτσι, όταν βρίσκεστε μπροστά στη λήψη μιας απόφασης που βασίζεται στη δική σας εκτίμηση, αναρωτηθείτε:

1. Η διαίσθησή σας έχει εκτιμήσει σωστά την κατάσταση;

2. Πρόκειται για μια εξελικτική παλιά ή νέα κατάσταση;

3. Υπάρχουν γνωστικές προκαταλήψεις;

4. Έχετε εμπειρία ή εξειδίκευση σε τέτοιου είδους καταστάσεις;

Αν είναι εξελικτική, παλιά, εμπεριέχει γνωστική προκατάληψη και δεν έχετε κάποια εξειδίκευση σε αυτό, τότε προτιμήστε να βασιστείτε στην αναλυτική σκέψη. Διαφορετικά, βασιστείτε στη διαίσθησή σας.

Είναι πλέον καιρός, να σταματήσουμε να βλέπουμε τη διαίσθηση με καχυποψία και να τη δούμε έτσι όπως είναι: ένας αυτόματος, γρήγορος και υποσυνείδητος τρόπος επεξεργασίας, που μπορεί να μας δίνει πολλές και χρήσιμες πληροφορίες, που η αναλυτική σκέψη δεν μπορεί να μας δώσει και επίσης να αποδεχθούμε ότι, αυτά τα δύο είδη σκέψης μπορεί να συμβαίνουν μαζί και να συνεργάζονται, κάθε φορά που βρισκόμαστε μπροστά σε δύσκολες καταστάσεις και πρέπει να πάρουμε σοβαρές αποφάσεις.

Η εσωτερική επανάσταση θα αλλάξει τα πάντα

Η αρρώστια από την οποία υποφέρει σήμερα το μεγαλύτερο μέρος της ανθρωπότητας είναι απροσδιόριστη, αόριστη.

Όλοι αισθάνονται λίγο πολύ λυπημένοι, θλιμμένοι, καταβεβλημένοι, αλλά δεν έχουν κάποιον ή κάτι για να βγάλουν τον θυμό τους ή για να ελπίζουν.

Κάποτε η εξουσία από την οποία κάποιος αισθανόταν καταπιεσμένος είχε σύμβολα, έδρες, και η επανάσταση γινόταν εναντίον τους. Αλλά σήμερα; Που είναι το κέντρο της εξουσίας που συνθλίβει τις ζωές μας;

Μήπως πρέπει να αποδεχθούμε πως εκείνο το κέντρο είναι μέσα μας και πως μια μεγάλη εσωτερική επανάσταση μπορεί να αλλάξει τα πράγματα, από την στιγμή πως όλες οι εξωτερικές επαναστάσεις δεν άλλαξαν και πολλά πράγματα;

Κβαντική φυσική και φιλοσοφία

Κατά την παραδοσιακή ή νευτώνεια φυσική, κάθε φαινόμενο της φύσης πρέπει να εξηγείται κατά τρόπο μηχανιστικό, δηλαδή ως αποτέλεσμα μιας αιτίας. H αιτιοκρατική και μηχανιστική αυτή αντίληψη της παραδοσιακής φυσικής κορυφώθηκε με τον ισχυρισμό του Laplace, σύμφωνα με τον οποίο όχι μόνο μπορούμε να γνωρίσομε την παρούσα φάση του σύμπαντος, αλλά, βάσει των κατάλληλων μετρήσεων, είμαστε σε θέση να γνωρίζομε και τη μελλοντική του κατάσταση (αιτιοκρατία).

Μία άλλη θεμελιώδης έννοια της παραδοσιακής φυσικής είναι η θεωρία για την αντικειμενικότητα της ύλης. Κατά την ατομική θεωρία του Dalton, ορισμένως, τα πράγματα υπάρχουν ανεξάρτητα από τη συνείδηση μας ως συνθέσεις συμπαγών ατόμων.

H κβαντική φυσική – μία από τις μεγαλύτερες επαναστάσεις στην ιστορία της επιστήμης της φυσικής, που έλαβε την ονομασία της από τα κβάντα, με τα οποία αποδίδεται η στοιχειώδης ποσότητα εκπεμπόμενης ακτινοβολίας, και διαμορφώθηκε μέσω των ερευνών του Louis de Broglie, του Werner Heisenberg, του Paul Dirac και του Neils Bohr – αναίρεσε, μεταξύ άλλων, τα παραπάνω χαρακτηριστικά της παραδοσιακής φυσικής.

Έτσι, στο πλαίσιο της κβαντικής φυσικής, υποστηρίχθηκε ότι, εν αντιθέσει προς την έννοια της αντικειμενικότητας της ύλης, στοιχειώδη σωματίδια, όπως τα φωτόνια, τα ηλεκτρόνια και τα κουάρκς, δεν υφίστανται ως πράγματα, ως υλικά στοιχεία, αλλά ως κυματοδέσμη με δυναμικό χαρακτήρα.
Αυτό σημαίνει ότι ο υλικός κόσμος δεν απαρτίζεται, όπως υπέθεσαν οι εκπρόσωποι της παραδοσιακής φυσικής, από άτμητα υλικά άτομα αλλά ότι βρίσκεται σε ένα διαρκές καθεστώς άπειρων και εύπλαστων δυνατοτήτων.

Κατ’ αντιδιαστολή προς την άποψη της αιτιοκρατίας, εξάλλου, ο Heisenberg διατύπωσε την αρχή της απροσδιοριστίας, σύμφωνα με την οποία είναι αδύνατον να επισημανθούν επακριβώς τα χαρακτηριστικά ενός υποσωματιδίου σε μία δεδομένη στιγμή χωρίς να αλλάξουν την επόμενη. Και τούτο, γιατί η ίδια η διαδικασία της παρατήρησης, μέσω της οποίας, π.χ., μετρούμε μία ιδιότητα ενός φωτονίου, αλλάζει κάποια άλλη του ιδιότητα. Αυτό σημαίνει ότι ο ίδιος ο παρατηρητής παρεμβαίνει στη φύση του παρατηρούμενου αντικειμένου.

H ερμηνεία αυτή προβλήθηκε από τα μέλη της λεγόμενης σχολής της Κοπεγχάγης και ιδιαίτερα από τον αρχηγό της Bohr. Άμεση συνέπεια της ερμηνείας αυτής ήταν η κατάρριψη της άποψης της αιτιοκρατίας. Επειδή δεν μπορούμε να προσδιορίσομε τις ιδιότητες των υποσωματιδίων, παρά μόνον αφού έχομε ήδη παρέμβει στη φύση των ιδιοτήτων αυτών μέσω της παρατήρησης, έπεται ότι δεν μπορούμε να προβλέψομε τις μελλοντικές των κινήσεις.

O Αϊνστάιν δεν δέχθηκε την αντιρεαλιστική αυτή θέση. «Ο Θεός δεν παίζει ζάρια», αναφώνησε αναφερόμενος στην ερμηνεία του Bohr. «Μην λες στο Θεό τι να κάνει και τι να μην κάνει!», λέγεται πως ήταν η απάντηση του Bohr στον Αϊνστάιν.

O Bohr, ο οποίος αντιλαμβανόταν το σύμπαν ως ένα διαρκώς ανοικτό ορίζοντα πιθανοτήτων και δυνατοτήτων, επέμεινε στην άποψη του αυτή παρά τους ισχυρισμούς του Αϊνστάιν για το αντίθετο.
Κλασικό, εν προκειμένω, είναι το νοητό πείραμα του Αυστριακού φυσικού Erwin Schrodinger, γνωστό ως η γάτα του Σρέντινγκερ. Σύμφωνα με το πείραμα αυτό, μία γάτα βρίσκεται σε ένα απολύτως σκοτεινό κουτί, το οποίο συνδέεται με ένα μηχανισμό αποτελούμενο από ένα μετρητή Γκάιγκερ, μία φιάλη δηλητηρίου και ελάχιστη ποσότητα ραδιενεργού υλικού. Οι πιθανότητες να συμβεί κάποια διάσπαση ενός ατόμου του ραδιενεργού υλικού είναι 5θ%. Αν συμβεί τούτο, τότε θα ενεργοποιηθεί ο μετρητής, πράγμα που θα έχει ως συνέπεια ο μηχανισμός να σπάσει το φιαλίδιο και να δηλητηριαστεί η γάτα. Αν δεν συμβεί η διάσπαση, δεν θα απελευθερωθεί το δηλητήριο και η γάτα θα εξακολουθεί να ζει.

O Σρέντινγκερ υποστήριξε ότι, από την πλευρά της κβαντικής θεωρίας, μέχρι ο παρατηρητής να ανοίξει το κουτί και να διαπιστώσει την έκβαση του φαινομένου, η γάτα δεν είναι ούτε ζωντανή ούτε νεκρή. Έως τότε, όμως, καμιά πρόβλεψη ως προς το αν η γάτα είναι ζωντανή ή νεκρή δεν μπορεί να υποστηριχθεί.

Προκειμένου να ελέγξει τη θεωρία της απροσδιοριστίας, ο Αϊνστάιν διεξήγαγε το γνωστό νοητό πείραμα EPR, το οποίο έλαβε την ονομασία αυτή από τα αρχικά των τριών επιστημόνων που συμμετείχαν σε αυτό -του Αϊνστάιν [Einstein], του Podolsky και του Rosen. Το πόρισμα του πειράματος αυτού ήταν πως ένα υποσωματίδιο μπορεί να επιδρά σε ένα άλλο υποσωματίδιο, που στην αρχή ήταν μαζί και χωρίστηκαν οπότε βρίσκονται μακριά το ένα από το άλλο. Ακόμη και αν φαινομενικά ουδεμία σύνδεση υπάρχει μεταξύ των σωματιδίων, εν τούτοις μπορούν να επιδρούν το ένα επί του άλλου (φαινόμενο διεμπλοκής).

Έτσι, αίρεται κάθε μορφής αιτιοκρατία, αφού τα κβαντικά φαινόμενα εξηγούνται, μόνον εάν πολλές και διαφορετικές διαδικασίες συμβαίνουν ταυτόχρονα χωρίς αιτιακή εξάρτηση της μιας από την άλλη. Κατά τον Μπορ, οι φιλοσοφικές συνέπειες της ερμηνείας των κβαντικών φαινομένων από τη σχολή της Κοπεγχάγης υπήρξαν τόσο εντυπωσιακές, όσο εκείνες της κοπερνίκειας επανάστασης. Το γεγονός ότι ο παρατηρητής μετέχει μέσω της διαδικασίας της παρατήρησης στα αποτελέσματα των μετρήσεων σημαίνει ότι δεν μπορούμε να έχομε ακριβείς μετρήσεις των φυσικών φαινομένων. Έτσι, υποστηρίχθηκε μία νέα μορφή αγνωσιαρχίας, σύμφωνα με την οποία δεν υπάρχει μία αντικειμενική πραγματικότητα, αλλά υφίστανται πολλές μορφές πραγματικότητας εξαρτημένες από το πρόσωπο που τις μετρά και τις λογίζεται.

O φυσικός Hugh Everett διατύπωσε το 1957 τη θεωρία των πολλών ή παράλληλων συμπάντων θεμελιώνοντας στην κβαντική φυσική την υπόθεση του Λάιμπνιτς για τους δυνατούς κόσμους, ότι δηλαδή ο κόσμος εντός του οποίου ζούμε δεν είναι ο μόνος κόσμος που μπορεί να υπάρχει. H θεωρία των παράλληλων κόσμων παραπέμπει σε ριζοσπαστικές ερμηνείες, όπως ότι, παράλληλα προς το δικό μας σύμπαν, θα μπορούσε θεωρητικά να υπάρχει και ένα άλλο σύμπαν όμοιο με το δικό μας, από όπου, όμως, μπορεί να απουσιάζει η ζωή, επειδή οι συνθήκες δεν το επέτρεψαν. Τέτοιες υποθέσεις αντιμετωπίζονται μεν από πολλούς φυσικούς επιστήμονες και φιλοσόφους με σκεπτικισμό, πλην όμως ερεθίζουν το στοχασμό και δημιουργούν νέα ερωτήματα για την υφή του κόσμου και τη σχέση του ανθρώπου προς τον τελευταίο αυτό.

Εάν γνωρίζαμε από πριν τις επιπτώσεις του πολέμου, η γνώση αυτή θα ήταν αποτελεσματικά αποτρεπτική

Ο Χομπς υποστήριζε ότι εάν γνωρίζαμε από πριν τις επιπτώσεις του πολέμου, η γνώση αυτή και μόνο θα ήταν αποτελεσματικά αποτρεπτική. Έγραφε συγκεκριμένα για τον εμφύλιο πόλεμο, σε αντίθεση με τον διεθνή, γιατί ένιωθε ότι η εγγύτητα δίνει μεγαλύτερες δυνατότητες καταστροφών.

Μπορεί να είστε ο χειρότερος εχθρός του εαυτού σας, μα επόμενο στη σειρά είναι το άτομο με το οποίο μοιράζεστε μια τρυφερή σχέση. Το να ζεις με κάποιον σου δίνει πολλές πληροφορίες για το πώς να κάνεις αυτό το άτομο δυστυχισμένο. Ο σύντροφός σας ξέρει ακριβώς σε ποιο σημείο είναι εκτεθειμένο το μαλακό υπογάστριό σας. Εάν οι άνθρωποι γνώριζαν τη συναισθηματική, νομική και οικονομική καταστροφή που επιφέρει ένα διαζύγιο προτού το σκεφτούν, μπορεί να δικαίωναν τη Θεωρία του Χομπς για αποτροπή, παραμένοντας παντρεμένοι. Η επίπονη αναστάτωση που ακολουθεί το τέλος των περισσότερων ερωτικών σχέσεων είναι ίσως ο καλύτερος λόγος για να δουλέψει κανείς σκληρά για να συντηρήσει μια ευτυχισμένη και υγιή σχέση. Μερικές φορές αυτές οι προσπάθειες αποτυγχάνουν ανεξάρτητα από το πόσο ειλικρινά και επίμονα προσπαθούμε, έτσι θα συζητήσουμε για τον τερματισμό σχέσεων στο επόμενο κεφάλαιο.

Ο Σωκράτης μπορεί να λάμβανε υπόψη τη δυνατότητα των πιο κοντινών μας προσώπων να μας βλάψουν περισσότερο, όπως και να μας αγαπήσουν καλύτερα, όταν διατύπωνε τη θεωρία του για τη συμμετρία: Έχεις τη δυνατότητα να κάνεις το καλό, που πάντα συνοδεύεται από τη δυνατότητα να κάνεις το κακό με τον ακριβώς αντίστοιχο τρόπο. Όσο περισσότερο πάθος έχουν οι άνθρωποι, τόσο περισσότερο ελκύουν ή απωθούν τους άλλους. Μπορεί να ήταν φτιαγμένοι «ο ένας για τον άλλο», μα η έλξη περιπλέκετε με την απώθηση. Το αντίθετο του παθιασμένου έρωτα δεν είναι το μίσος, είναι η αδιαφορία. Ακόμη και όταν είσαι πραγματικά ερωτευμένος, ακόμη και όταν το συναίσθημα είναι αμοιβαίο, και πάλι δεν είναι εγγυημένη η ευτυχία. Εάν θες να αποφύγεις τον επίπονο τερματισμό της σχέσης, πρέπει να χρησιμοποιείς τη δύναμή σου σε μία σχέση με σύνεση και να κάνεις την απαραίτητη συντήρηση.

Η μεγαλύτερη και καλύτερη ιδιοκτησία είναι η γνώση

Η άγνοια, που σημαίνει αγνωσία, αμάθεια και έλλειψη πληροφόρησης είναι μία κατάσταση τόσο διαδεδομένη όσο τ’ αγριόχορτα στη επιφάνεια της γης. Στους περισσότερους ανθρώπους, που διάγουν μία βιολογική ζωή χωρίς πνευματικούς προβληματισμούς, ο ψυχισμός (ο εγκέφαλος) αδρανεί ως προς την αναζήτηση της γνώσης, της αλήθειας. Και επειδή η άγνοια είναι μία πολύτοκη μητέρα της πλάνης, του λάθους, του ψεύδους, του σφάλματος, των προλήψεων, της δεισιδαιμονίας, της θρησκοληψίας, του σκοταδισμού κ.λ.π. γίνεται το βασικότερο εμπόδιο για την επιστήμη και τον πολιτισμό.

Ο Θουκυδίδης το είχε επισημάνει αυτό και γράφει «Αταλαίπωρος τοις πολλοίς η ζήτησις της αληθείας, και επί τα έτοιμα μάλλον τρέπονται» (Ιστορ. Α 20). Δεν θέλουν να ταλαιπωρηθούν με τη σκέψη οι άνθρωποι και καταφεύγουν στα έτοιμα. Όπως τα βρήκαν έτσι τ’ αφήνουν (τέλμα και στασιμότητα). Γι' αυτό τον λόγο και η γνώμη των πολλών δεν έχει κύρος. Και αυτή η γνώμη που στηρίζεται στην άγνοια και όχι στη γνώση, πρέπει να είναι ανεκτή, αλλά όχι σεβαστή γιατί δεν πρέπει να τιμούμε την αμάθεια. Αντίθετα πρέπει (με πολιτισμένο τρόπο) να την καταδικάζουμε.

Στη διαμόρφωση σωστής γνώμης χρειάζεται εκτός από τη συνεχή ενημέρωση και η σπουδή της ιστορίας, αφού το παρελθόν φωτίζει το παρόν, και ανοίγει τις προοπτικές για το μέλλον. Ωστόσο, για να είναι αμερόληπτος και πειστικός ένας φιλίστορας που αναφέρεται σε ένα ιστορικό γεγονός πρέπει να έχει διαβάσει όλες τις ιστορικές εκδοχές και ερμηνείες αυτού του γεγονότος. Τις θετικές και τις αρνητικές ερμηνείες, τις σύμφωνες ή ασύμφωνες με τις προσωπικές του ιδεολογίες.

Όπως υπάρχει μια Ψυχολογία του βάθους (που ερευνά το υποσυνείδητο) έτσι θα έπρεπε να υπάρχει και μια Ιστορία του βάθους (που να ερευνά τα βαθύτερα αίτια των γεγονότων). Μια τέτοια ιστορία θα έκανε χρέη ψυχολογίας ομαδικής και ατομικής( της απρόσωπης μάζας και της προσωπικότητας) φωτίζοντας τις γενεσιουργές αιτίες του ψυχισμού των ανθρώπων, όπου φωλιάζουν τα ένστικτα.
Η ιστορία αυτή θα εντόπιζε τα ένστικτα της επιθετικότητας σε συνάρτηση προς τις κοινωνικο – οικονομικές συνθήκες, που θα τα έκαναν να εκδηλώνονται καταστροφικά. Ίσως τότε η ιστορία θα μπορούσε να διδάξει και να συμβουλέψει, ενώ με την απλή περιγραφή των γεγονότων αντί να αποτρέψει, συνδαυλίζει τα πάθη. Πάντως το γεγονός είναι ένα: «Κάτω απ’ το δέντρο της γνώσης γεννήθηκε το δικαίωμα της ελευθερίας».

Θύρα της γνώσης είναι η διδαχή (η αγωγή, η εκπαίδευση, το παράδειγμα). Παράθυρο της γνώσης είναι το βιβλίο. Η αγωγή που στοχεύει στη σωστή μάθηση, μπορεί να επιδράσει στον χαρακτήρα και στην κληρονομική σύσταση (DNA) του νέου ανθρώπου. Έτσι, η αγαθή διδαχή και επιρροή που εμφυτεύει στον νέο την αρετή, με τον καιρό γίνεται συνήθεια = «έξις, Δευτέρα φύσις», που σημαίνει ένα νέο DNA. Ο Δημόκριτος είχε συλλάβει πρώτος τη διαδικασία αυτή, σε εποχές που δεν είχε ανακαλυφθεί το κληρονομίσιμο DNA. Στο σωζόμενο απόσπασμα 33 του έργου του αναφέρει: « Η φύση και η αγωγή είναι παραπλήσια. Γιατί και η αγωγή μεταπλάθει τον άνθρωπο, και μεταπλάθοντάς τον, τον φτιάχνει φύση».

Η καθημερινή άσκηση και επανάληψη του θετικού θεωρητικού και πρακτικού στοιχείου της αγωγής επιδρά στο DNA και προσδένεται σ’ αυτό όπως και το αντίθετο: η αδράνεια ή η προσφορά του αρνητικού στοιχείου επιδρά καταστροφικά και στο ήδη υπάρχον σωστό DNA.

Όταν όλα έρθουν κατ’ ευχήν και η γνώση γίνει κτήμα του ανθρώπου, ενός ανθρώπου που καλλιεργεί την “δια βίου παιδεία” τότε απολαμβάνει και τους καρπούς της, που συνοψίζονται σε δύο λέξεις: πνευματική ευδαιμονία. Αυτή ακριβώς η διανοητική και συναισθηματική χαρά είναι το δώρο της γνώσης. Ο Arthour Koestler μας λέει πως «η απόλαυση του ειδήμονα είναι υψηλότερου επιπέδου, στα Γράμματα, στις Τέχνες, και ιδιαίτερα στον Λόγο και στη Μουσική». Ωστόσο ο καλλιεργημένος άνθρωπος πρέπει να υπερπηδήσει πολλά εμπόδια για να φτάσει στο ποθητό τέρμα. Ο Roger Bacon στο «Μείζον έργον» του μας υπενθυμίζει μερικά: “Εμπόδια για τη γνώση είναι: α) η μεγάλη εξάρτησή μας από τις προσωπικότητες β) ο φόβος μήπως πούμε κάτι πολύ κοινό γ) το να αφήνουμε να μας επηρεάζει πολύ το παραδεδεγμένο δ) η προσποίηση γνώσης για να αποκρύψουμε την άγνοιά μας ε) η πνευματική οκνηρία“.

Και αφού υπερπηδήσει αυτά τα εμπόδια θα διαπιστώσει ότι η μεγαλύτερη και καλύτερη ιδιοκτησία είναι η γνώση.

ΠΡΟΛΟΓΟΣ Ή ΕΠΙΛΟΓΟΣ;

Επιτρέπω στον εαυτό μου να ελπίζει ότι ο κόσμος θα βγει από τα σημερινά του δεινά, ότι μια μέρα θα μάθει να δίνει τη διεύθυνση των υποθέσεών του, όχι σε σκληρούς απατεώνες και δειλούς απατεωνίσκους, αλλά σε ανθρώπους με σοφία και θάρρος. 

Βλέπω μπροστά μου ένα λαμπερό όραμα: έναν κόσμο όπου κανείς δεν πεινά, όπου λίγοι είναι άρρωστοι, όπου η δουλειά είναι ευχάριστη και όχι υπερβολική, όπου το αίσθημα της ευγένειας και της καλοσύνης είναι κοινό και όπου τα μυαλά απελευθερωμένα από τον φόβο, δημιουργούν ευχαρίστηση για τα μάτια, τα αυτιά και την καρδιά. 

Μην πείτε ότι αυτό είναι αδύνατο. Δεν είναι αδύνατο. Δεν λέω ότι μπορεί να γίνει αύριο, αλλά λέω ότι θα μπορούσε να γίνει μέσα σε χίλια χρόνια, μόνο αν οι άνθρωποι έστρεφαν το μυαλό τους στην προσπάθεια να επιτύχουν το είδος της ευτυχίας που θα έπρεπε να είναι ξεχωριστό για τον καθένα.

Γελάστε με τον θυμό σας, αναβάλετέ τον για αργότερα ή διαγράψτε τον εντελώς

Η αγάπη είναι πάντα όμορφη στην αρχή επειδή δεν της φέρνετε τις καταστροφικές σας ενέργειες. Στην αρχή της φέρνετε τις θετικές σας ενέργειες και οι δύο εκφράζουν τις ενέργειές τους θετικά και το πράγμα πηγαίνει φανταστικά. Αλλά σιγά-σιγά οι αρνητικές ενέργειες θα αρχίσουν να ξεχειλίζουν δεν μπορείτε να τις συγκρατήσετε για πάντα. Και όταν θα έχετε τελειώσει με τη θετική σας ενέργεια, ο μήνας του μέλιτος τελειώνει και έρχεται το αρνητικό κομμάτι. Τότε η κόλαση ανοίγει τις πόρτες της και το άτομο δεν μπορεί να καταλάβει τι συνέβη. Μια τόσο όμορφη σχέση, γιατί τσακίστηκε στα βράχια;

Αν ο άνθρωπος βρίσκεται σε εγρήγορση από την αρχή, η σχέση μπορεί να σωθεί. Ρίξτε της τις θετικές σας ενέργειες, αλλά να θυμάστε ότι αργά ή γρήγορα η αρνητική ενέργεια θα αρχίσει να εμφανίζεται. Και όταν η αρνητική ενέργεια αρχίσει να έρχεται, πρέπει να την απελευθερώσετε όταν θα είστε μόνοι. Πηγαίνετε μόνοι σας σε ένα δωμάτιο και απελευθερώσετε την αρνητική ενέργεια δεν υπάρχει λόγος να την εκφράσετε στον άλλο.

Αν θέλετε να ουρλιάξετε και να φωνάξετε και να είστε θυμωμένοι, πηγαίνετε σε ένα δωμάτιο και κλείστε την πόρτα – φωνάξτε, θυμώστε, χτυπήστε το μαξιλάρι. Επειδή κανείς δεν πρέπει να φέρεται με τέτοια βιαιότητα ώστε να πετά πράγματα σε άλλους ανθρώπους. Δεν σας έχουν κάνει τίποτε κακό, επομένως γιατί να τους πετάτε πράγματα; Είναι καλύτερα να πετάτε όλα όσα είναι αρνητικά στον σκουπιδοτενεκέ. Αν παραμείνετε σε εγρήγορση, θα εκπλαγείτε όταν δείτε ότι μπορείτε να το καταφέρετε. Και όταν η αρνητική ενέργεια θα έχει απελευθερωθεί, τότε η θετική αρχίζει να ξεχειλίζει και πάλι.

Μπορείτε να απελευθερώσετε την αρνητική σας ενέργεια όταν είστε μαζί με τον άλλον μόνο πολύ αργότερα σε μια σχέση, όταν η σχέση θα έχει πια παγιωθεί. Αλλά και τότε θα πρέπει να γίνεται σαν ένα θεραπευτικό μέτρο. Όταν οι δύο σύντροφοι σε μια σχέση βρίσκονται σε απόλυτη επαγρύπνηση, έχουν συγχωνευθεί ως ένα ον και τώρα μπορούν να ανεχτούν όχι μόνο να ανεχτούν αλλά και να χρησιμοποιήσουν την αρνητικότητα του άλλου έχουν έρθει σε μια συμφωνία ότι τώρα θα είναι και μαζί αρνητικοί, σαν ένα θεραπευτικό μέτρο.

Και τότε η σύστασή μου είναι να το κάνετε πολύ συνειδητά, όχι ασυνείδητα να το κάνετε πολύ σκόπιμα. Βάλτε σκοπό κάθε βράδυ για μια ώρα να είστε αρνητικοί μεταξύ σας, ας είναι ένα παιχνίδι αντί να είστε αρνητικοί οπουδήποτε, οποτεδήποτε. Επειδή οι άνθρωποι δεν βρίσκονται σε επαγρύπνηση δεν βρίσκονται σε επαγρύπνηση για εικοσιτέσσερεις ώρες- μπορείτε για μια ώρα να καθίσετε μαζί και να είστε αρνητικοί; Τότε θα γίνει ένα παιχνίδι, θα είσαι σαν ομαδική θεραπεία! Μετά από μία ώρα έχετε τελειώσει με αυτό και δεν κουβαλάτε τα κατάλοιπα, δεν τα φέρνετε στη σχέση σας.

Το πρώτο βήμα: πρέπει να απελευθερώνετε την αρνητική ενέργεια όταν είστε μόνοι σας. Το δεύτερο βήμα, πρέπει να απελευθερώνετε την αρνητική ενέργεια μια συγκεκριμένη στιγμή έχοντας συμφωνήσει ότι θα απελευθερώσετε και οι δύο την αρνητική ενέργεια. Μόνο σε ένα τρίτο στάδιο μπορεί να γίνει κανείς φυσικός, και μετά δεν θα υπάρχει λόγος να φοβάται αν θα βλάψει τη σχέση ή αν θα πληγώσει τον άλλο. Μετά μπορείτε να είστε και οι δύο αρνητικοί και θετικοί, και να είστε και οι δύο όμορφοι, αλλά μόνο σε ένα τρίτο στάδιο.

Κάποια στιγμή στο πρώτο στάδιο θα αρχίσετε να νιώθετε ότι τώρα η αργή σας δεν έρχεται πια. Κάθεστε μπροστά στο μαξιλάρι, και η οργή δεν έρχεται. Θα έρχεται για μήνες, αλλά μια ημέρα θα ανακαλύψετε ότι δεν ρέει πια, έχει χάσει το νόημά της, δεν μπορείτε να είστε θυμωμένοι μόνοι σας. Τότε το πρώτο στάδιο έχει τελειώσει. Αλλά περιμένετε να αισθανθεί και ο άλλος αν έχει τελειώσει το πρώτο στάδιο ή όχι. Αν έχει ολοκληρωθεί το πρώτο στάδιο και του συντρόφου σας, τότε αρχίζει το δεύτερο στάδιο. Τότε για μία ή δύο ώρες – είτε πρωί είτε βράδυ, εσείς αποφασίζετε- ορίζετε μια ώρα κατά την οποία θα εκφράζετε τα αρνητικά σας συναισθήματα, σκόπιμα. Θεωρήστε το ένα ψυχόδραμα, είναι απρόσωπο. Δεν χτυπάτε δυνατά – χτυπάτε, αλλά δεν χτυπάτε τον άλλο. Στην πραγματικότητα απλά απελευθερώνετε την αρνητικότητά σας. Δεν κατηγορείτε τον άλλο, δεν λέτε «Είσαι κακός» απλά λέτε «Νιώθω ότι είσαι κακός». Δεν λέτε «Με πρόσβαλες» λέτε «Νιώθω προσβεβλημένη». Αυτό είναι τελείως διαφορετικό, είναι ένα σκόπιμο παιχνίδι «Νιώθω προσβεβλημένη, γι’ αυτό θα εκφράσω τον θυμό μου. Αυτός που βρίσκεται πιο κοντά μου είσαι εσύ, γι’ αυτό σε παρακαλώ λειτούργησε σαν δικαιολογία για μένα» και το ίδιο ισχύει και για τον άλλο.

Θα έρθει κάποια στιγμή κατά την οποία θα ανακαλύψετε ξανά ότι αυτή η σκόπιμη αρνητικότητα δεν λειτουργεί πια. Κάθεστε για μια ώρα μαζί και δεν σας έρχεται τίποτε, δεν έρχεται τίποτε στον σύντροφό σας. Τότε αυτό το δεύτερο στάδιο τελειώνει.

Τώρα το τρίτο στάδιο, και το τρίτο στάδιο είναι ολόκληρη η ζωή. Τώρα είστε έτοιμοι να είστε αρνητικοί και θετικοί καθώς θα εμφανίζονται αυτά τα συναισθήματα· μπορείτε να είστε αυθόρμητοι.

Με αυτόν τον τρόπο η αγάπη γίνεται συσχέτιση, γίνεται μια ποιότητα αγάπης, γίνεται η φυσική κατάσταση του είναι σας.

Αντιμετωπίστε τη μελαγχολία

Η διάθεση την οποία πολλοί άνθρωποι κάνουν τεράστιες προσπάθειες να αποτινάξουν από πάνω τους είναι η μελαγχολία. Η Νταϊάν Τάις ανακάλυψε ότι οι άνθρωποι είναι ιδιαίτερα εφευρετικοί όταν προσπαθούν να απαλλαγούν από τις ακεφιές τους. Φυσικά, αυτό δε σημαίνει ότι πρέπει να αποφεύγεται κάθε μορφή θλίψης. Η μελαγχολία, όπως και κάθε άλλη διάθεση, έχει και τις θετικές πλευρές της. Η θλίψη που προκαλείται από μια απώλεια έχει ορισμένες σταθερές επιπτώσεις. εξασθενίζει το ενδιαφέρον μας για διασκέδαση και απολαύσεις, προσηλώνει την προσοχή σε αυτό που χάθηκε και υπονομεύει την ενεργητικότητα μας, εμποδίζοντας μας να καταπιαστούμε με νέα εγχειρήματα —τουλάχιστον στην αρχή. Με λίγα λόγια, ενισχύει ένα είδος στοχαστικής απομάκρυνσης από τις έντονες αναζητήσεις της ζωής και μας αφήνει σε μια εκκρεμή κατάσταση, ώστε να θρηνήσουμε για την απώλεια, να συλλογιστούμε το νόημα της και, τελικά, να προσαρμοστούμε ψυχολογικά και να καταστρώσουμε καινούρια σχέδια που θα μας επιτρέψουν να συνεχίσουμε τη ζωή μας. Το πένθος είναι βοηθητικό. Η απόλυτη κατάθλιψη όχι.

Ο Γουίλιαμ Στάιρον δίνει μια γλαφυρή περιγραφή των «πολλών τρομερών εκδηλώσεων της πάθησης», μεταξύ των οποίων είναι η απόρριψη του εαυτού, μια αίσθηση μη χρησιμότητας, μια «απόλυτη δυστυχία», όπου «με ζώνει μια κατήφεια, μια αίσθηση φρίκης και αλλοτρίωσης, και πάνω απ’ όλα ένα πνιγηρό άγχος». Ύστερα υπάρχουν τα διανοητικά σημάδια. «σύγχυση, αποτυχία πνευματικής συγκέντρωσης και απώλεια αναμνήσεων», και σε κατοπινό στάδιο, όπως ο ίδιος λέει, το μυαλό του «κυριεύεται από άναρχες διαστροφικές σκέψεις» και από «μια αίσθηση ότι η διεργασία της σκέψης μου βρισκόταν παγιδευμένη μέσα σε μια απερίγραπτη τοξική πλημμυρίδα που εξαφάνιζε κάθε ευχάριστη διάθεση μου να απολαύσω τον κόσμο των ζωντανών». Υπάρχουν οι σωματικές επιπτώσεις. αϋπνία, αίσθηση αποχαύνωσης, «ένα είδος μουδιάσματος, ένας εκνευρισμός, αλλά κυρίως μια αλλόκοτη ευπάθεια», μαζί με «μια νευρική ανησυχία». Ακολουθεί η απώλεια της ευχαρίστησης. «Το φαγητό, όπως και καθετί άλλο στα πλαίσια των αισθήσεων, χάνει εντελώς τη γεύση του». Τέλος, η ελπίδα χάνεται, καθώς «η γκρίζα ψιχάλα του τρόμου» οδηγεί σε μια απελπισία τόσο χειροπιαστή που μοιάζει με το σωματικό πόνο, έναν πόνο τόσο ανυπόφορο, ώστε ως λύση να προβάλει η αυτοκτονία.

Μπροστά σε μια τέτοια σοβαρή κατάθλιψη η ζωή παραλύει. Από πουθενά δε φαίνεται να προβάλουν νέα ξεκινήματα. Τα ίδια τα συμπτώματα της κατάθλιψης προαναγγέλλουν μια ζωή με αναστολές. Για τον Στάιρον, καμιά φαρμακευτική αγωγή και κανένα άλλο είδος θεραπείας δε βοηθούσε. Τελικά το πέρασμα του χρόνου και το καταφύγιο του νοσοκομείου ξεκαθάρισαν την απελπισία. Όμως, για τους περισσότερους ανθρώπους, ιδιαίτερα για τις σοβαρότερες περιπτώσεις, η ψυχοθεραπεία μπορεί να είναι πολύ χρήσιμη, το ίδιο και η φαρμακοθεραπεία -το Prozac είναι η αγωγή της στιγμής, αλλά υπάρχουν πάνω από μια ντουζίνα άλλα παρασκευάσματα που προσφέρουν κάποια βοήθεια, ιδιαίτερα σε περιπτώσεις μείζονος κατάθλιψης.

Στο σημείο αυτό θα ήθελα να εστιάσω το ζήτημα στην ακόμα πιο συνηθισμένη μορφή θλίψης, η οποία στα ανώτατα όρια της, μιλώντας με τεχνικούς όρους, εξελίσσεται σε «υποκλινική κατάθλιψη» —δηλαδή στη συνηθισμένη μελαγχολία. Αυτό είναι ένα φάσμα δυστυχίας που οι άνθρωποι μπορούν να αντιμετωπίσουν από μόνοι τους, αν διαθέτουν τα απαραίτητα εσωτερικά αποθέματα. Δυστυχώς, μερικές από τις στρατηγικές που πολλές φορές επιστρατεύονται λειτουργούν σαν μπούμεραγκ και αφήνουν τους ανθρώπους σε χειρότερη κατάσταση από ό,τι τους βρήκαν. Μια τέτοια στρατηγική είναι το να μείνει κανείς μόνος, πράγμα που μπορεί να φαίνεται ευχάριστο όταν ο άνθρωπος νιώθει άκεφος. Πολύ συχνά, όμως, το μόνο που κάνει είναι να προσθέτει μοναξιά και απομόνωση στη θλίψη του.

Αυτό μπορεί εν μέρει να εξηγήσει γιατί η Τάις θεώρησε ότι η πιο λαοφιλής τακτική αντιμετώπισης της κατάθλιψης είναι η κοινωνικότητα — μια έξοδος για φαγητό, για έναν ποδοσφαιρικό αγώνα ή ένα σινεμά. Με λίγα λόγια, το να κάνει κανείς κάτι με την οικογένεια ή τους φίλους του. Αυτό λειτουργεί καλά αν έχουμε στόχο να απομακρύνουμε το μυαλό του ανθρώπου από τη θλίψη του. Αλλά μπορεί και να παρατείνει την κακή διάθεση, αν αυτός ο άνθρωπος ψάχνει την ευκαιρία να στοχαστεί τα αίτια που τον έφεραν σ’ αυτή τη δεινή κατάσταση.Πράγματι, ένας από τους καθοριστικότερους παράγοντες για το κατά πόσο μια κακή διάθεση θα επιμείνει ή θα απομακρυνθεί είναι ο βαθμός στον οποίο οι άνθρωποι αναμασούν τις σκέψεις τους. Η ανησυχία γύρω από αυτά που μας καταπιέζουν φαίνεται ότι εντείνει ακόμα περισσότερο και παρατείνει την κατάθλιψη. Στην κατάθλιψη η ανησυχία παίρνει διάφορες μορφές, που όλες τους εστιάζονται σε κάποια πλευρά της ίδιας της κατάθλιψης. πόσο κουρασμένοι νιώθουμε, πόσο λίγη ενέργεια ή κίνητρα έχουμε, για παράδειγμα, ή πόσο λίγη δουλειά βγάζουμε. Τυπικά, καμιά από αυτές τις σκέψεις δε συνοδεύεται από οποιαδήποτε συγκεκριμένη δράση που θα μπορούσε να απαλύνει το πρόβλημα.

Άλλες κοινές ανησυχίες περιλαμβάνουν. «το να απομονώνεσαι και να σκέφτεσαι πόσο φρικτά νιώθεις, να ανησυχείς γιατί μπορεί ο σύντροφος σου να σε απορρίψει επειδή νιώθεις κατάθλιψη, και να αναρωτιέσαι κατά πόσο θα περάσεις άλλη μια νύχτα αγρύπνιας», λέει η Σούζαν Νόλεν-Χέκσμα, ψυχολόγος του Στάνφορντ, η οποία μελέτησε το αναμάσημα των σκέψεων στα μελαγχολικά άτομα.

Τα μελαγχολικά άτομα δικαιολογούν μερικές φορές αυτό το είδος περισυλλογής λέγοντας ότι «προσπαθούν να κατανοήσουν καλύτερα τον εαυτό τους». Στην πραγματικότητα, διεγείρουν τα συναισθήματα θλίψης χωρίς να κάνουν κα-νένα βήμα που θα μπορούσε πρακτικά να βελτιώσει τη διάθεση τους. Έτσι, στη θεραπεία, μπορεί να είναι πάρα πολύ χρήσιμο να συλλογιστεί κανείς βαθύτερα τα αίτια μιας μελαγχολίας, αν αυτό οδηγεί στην επίγνωση ή στις πράξεις που θα αλλάξουν τις συνθήκες που την προκάλεσαν. Όμως η παθητική βύθιση στη θλίψη απλώς χειροτερεύει τα πράγματα.

Η διαρκής επανάληψη των ίδιων σκέψεων μπορεί επίσης να κάνει τη μελαγχολία ακόμα πιο ισχυρή, δημιουργώντας συνθήκες, λόγου χάρη, πολύ πιο καταθλιπτικές. Η Νόλεν-Χέκσμα αναφέρει το παράδειγμα μιας πωλήτριας η οποία μελαγχολεί και περνάει πολλές ώρες ανησυχώντας για το ότι δεν παίρνει πια σημαντικά τηλεφωνήματα, για να κλείσει πωλήσεις. Τότε οι πωλήσεις της μειώνονται, κάνοντας την να νιώσει αποτυχημένη, γεγονός που τροφοδοτεί την κατάθλιψη της. Αν όμως αντιδρούσε στη μελαγχολία προσπαθώντας να αποσπάσει τον εαυτό της από αυτήν, θα μπορούσε να επιχειρήσει να κάνει η ίδια τηλεφωνήματα για πωλήσεις, με στόχο να απομακρύνει το μυαλό της από τη θλίψη της. Οι πωλήσεις πιθανότατα θα είχαν λιγότερη κάμψη, και η ίδια η εμπειρία μιας πώλησης θα μπορούσε να τονώσει την αυτοπεποίθηση της, με αποτέλεσμα να ελαττωθεί κάπως η ίδια η κατάθλιψη.

Οι γυναίκες, κατά τη Νόλεν-Χέκσμα, όταν μελαγχολούν, είναι πολύ πιο επιρρεπείς στην περισυλλογή από τους άνδρες. Υποστηρίζει ότι αυτό μπορεί, τουλάχιστον εν μέρει, να ερμηνεύσει το γεγονός ότι στις γυναίκες η διάγνωση της μελαγχολίας είναι διπλάσια σε συχνότητα από ό,τι στους άνδρες. Φυσικά, μπορούν να υπεισέλθουν και άλλοι παράγοντες, όπως το ότι οι γυναίκες ανοίγονται και αποκαλύπτουν τη δυστυχία τους πιο εύκολα ή έχουν περισσότερους λόγους στη ζωή τους να μελαγχολούν. Οι άνδρες, από την πλευρά τους, πνίγουν συχνά τη θλίψη τους στο οινόπνευμα, κι έτσι στον αλκοολισμό η αναλογία ανδρών-γυναικών είναι δύο προς ένα.

Από ορισμένες μελέτες αποδείχθηκε ότι η γνωσιακή θεραπεία, που στόχο είχε την αλλαγή αυτών των προτύπων σκέψης, βρισκόταν στην ίδια ευθεία σπουδαιότητας με τη φαρμακοθεραπεία για την αντιμετώπιση της ήπιας κλινικής μελαγχολίας, ενώ ήταν ανώτερη από τη φαρμακοθεραπεία στην πρόληψη της επιστροφής της ήπιας μελαγχολίας. Δύο στρατηγικές είναι ιδιαίτερα αποτελεσματικές σ’ αυτή τη μάχη. Η μια είναι να μάθουμε να προκαλούμε τις σκέψεις όταν φθάνουμε στο κέντρο της περισυλλογής. να αμφισβητούμε την αξία τους και να σκεφτόμαστε πιο θετικές εναλλακτικές λύσεις. Η άλλη στρατηγική είναι ο προγραμματισμός σκόπιμων, ευχάριστων και ψυχαγωγικών δραστηριοτήτων.

Ένας λόγος που η ψυχαγωγία φέρνει αποτέλεσμα είναι ότι οι μελαγχολικές σκέψεις είναι αυτόματες και εισβάλλουν απρόσκλητες στο νου του καθενός. Αλλά, ακόμα και όταν οι καταθλιπτικοί άνθρωποι προσπαθούν να καταστείλουν τις μελαγχολικές σκέψεις τους, συνήθως δεν είναι σε θέση να προτείνουν μια καλύτερη εναλλακτική λύση. Από τη στιγμή που η πλημμυρίδα των μελαγχολικών σκέψεων φουσκώνει, έχει καταλυτική επίδραση σε αυτή τη συσχετιστική αλληλουχία. Για παράδειγμα, όταν ζητήθηκε από μελαγχολικά άτομα να ανακαλύψουν μέσα από ένα μπερδεμένο κείμενο φράσεις που είχαν έξι λέξεις η καθεμιά, τους ήταν πολύ πιο εύκολο να ξεκαθαρίσουν πρώτα τα καταθλιπτικά μηνύματα («Το μέλλον διαγράφεται ζοφερό») παρά τα ευχάριστα («Το μέλλον φαίνεται λαμπρό»).Η τάση διαιώνισης της μελαγχολίας επηρεάζει αρνητικά ακόμα και το είδος της διασκέδασης που επιλέγουν οι άνθρωποι. Όταν στους μελαγχολικούς ανθρώπους δινόταν μια λίστα με ευχάριστους ή πληκτικούς τρόπους προκειμένου να αποσπάσουν το νου τους από κάτι λυπηρό, όπως για παράδειγμα, την κηδεία ενός φίλου, αυτοί προτιμούσαν τις μελαγχολικές δραστηριότητες. Ο Ρίτσαρντ Βέντζλαφ, ψυχολόγος από το Πανεπιστήμιο του Τέξας που εκπόνησε αυτές τις μελέτες, συμπεραίνει ότι οι άνθρωποι που ήδη είναι καταθλιπτικοί πρέπει να καταβάλουν ιδιαίτερες προσπάθειες για να εστιάσουν το μυαλό τους σε κάτι πραγματικά αισιόδοξο, προσέχοντας να μην επιλέξουν ασυναίσθητα κάτι — ένα δακρύβρεχτο έργο, μια τραγική νουβέλα— που θα μεταβάλει και πάλι τη διάθεση τους αρνητικά.

Η Αρχαία Ελληνική Τέχνη και η Ακτινοβολία της

7.6.2. Άλλα κυκλικά κτήρια: Το Φιλιππείο της Ολυμπίας και το χορηγικό μνημείο του Λυσικράτη

Στη διάρκεια του 4ου αιώνα π.Χ. παρατηρούμε ότι χρησιμοποιούνται όλο και περισσότερο στην αρχιτεκτονική στοιχεία που δεν έχουν δομική αλλά μόνο διακοσμητική λειτουργία, όπως είναι οι ημικίονες, καθώς και συνδυασμοί αρχιτεκτονικών μελών και ρυθμών που κανονικά δεν συνανήκουν. Όλα αυτά εντάσσονται σε μια προσπάθεια να εντυπωσιαστούν οι θεατές και οι επισκέπτες των κτηρίων και να δημιουργηθούν περιβάλλοντα ευχάριστα από αισθητική άποψη, ιδιαίτερα στους εσωτερικούς χώρους.

Ένα παράδειγμα της νέας αισθητικής είναι το Φιλιππείο στην Ολυμπία, ένα κυκλικό οικοδόμημα που κατασκευάστηκε κατά παραγγελία του βασιλιά της Μακεδονίας Φιλίππου Β' στη βορειοδυτική πλευρά του ιερού, κοντά στο Μητρώον (τον ναό της Μητέρας των θεών), όπως μας πληροφορεί ο Παυσανίας (Ελλάδος περιήγησις 5.20.9):

«Το Μητρώο βρίσκεται μέσα στην Άλτη καθώς και ένα οικοδόμημα κυκλικό ονομαζόμενο Φιλιππείο. Στην κορυφή του Φιλιππείου υπάρχει μια παπαρούνα ως σύνδεσμος των δοκαριών. Το οικοδόμημα αυτό βρίσκεται αριστερά της παρά το πρυτανείο εξόδου, είναι χτισμένο με τούβλα ψημένα και περιβάλλεται από κίονες. Το έχτισε ο Φίλιππος μετά την ήττα της Ελλάδας στη Χαιρώνεια. Υπάρχουν εδώ γλυπτές εικόνες του Φιλίππου και του Αλεξάνδρου και μαζί με αυτές του Αμύντα, του πατέρα του Φιλίππου. Είναι και αυτά έργα του Λεωχάρη, από ελέφαντα και χρυσάφι, όπως και οι γλυπτές εικόνες της Ολυμπιάδας και της Ευρυδίκης.»

Σε ένα σημείο ο Παυσανίας κάνει λάθος: οι τοίχοι του Φιλιππείου είναι χτισμένοι με γωνιασμένους λίθους και όχι με ψημένα τούβλα. Το οικοδόμημα είναι μια θόλος, όμοια εξωτερικά με εκείνες των Δελφών και της Επιδαύρου, αλλά όχι το ίδιο πολυτελής στην κατασκευή και λιγότερο πλούσια διακοσμημένη. Η διάμετρος του Φιλιππείου είναι 15,25 m· εξωτερικά έχει δεκαοκτώ ιωνικούς κίονες που συγκρατούν έναν πώρινο θριγκό, ενώ στο εσωτερικό υπάρχουν δώδεκα κορινθιακοί ημικίονες, όπως στον λίγο παλαιότερο ναό της Αλέας Αθηνάς στην Τεγέα, που θα εξετάσουμε στη συνέχεια. Ενδιαφέρον είναι ότι οι ημικίονες δεν πατούν στο έδαφος, αλλά σε έναν ψηλό τοιχοβάτη. Έτσι τα αρχιτεκτονικά αυτά στοιχεία χάνουν πλέον εντελώς την αρχική τους λειτουργία ως στηρίγματα και μετατρέπονται σε διακοσμητικά.

Η πληροφορία ότι ο Φίλιππος αποφάσισε να κατασκευάσει το κτήριο μετά τη μάχη της Χαιρωνείας το 338 π.Χ. οδήγησε τους αρχαιολόγους στο συμπέρασμα ότι, καθώς ούτε αυτό ούτε τα αγάλματα μπορούσαν να είναι έτοιμα πριν από τη δολοφονία του βασιλιά το 336 π.Χ., η κατασκευή πρέπει να ολοκληρώθηκε και να αφιερώθηκε με τη φροντίδα του γιου του Αλεξάνδρου. Μέσα στο Φιλιππείο, επάνω σε ημικυκλικό βάθρο που απέχει περίπου 1,5 m από τον τοίχο, ήταν στημένα πέντε αγάλματα που εικόνιζαν τα μέλη της βασιλικής οικογένειας της Μακεδονίας. Εκτός από τα αγάλματα του Φιλίππου και της γυναίκας του Ολυμπιάδας, υπήρχαν και εκείνα των γονέων του Φιλίππου, του Αμύντα Γ' και της Ευρυδίκης καθώς και του γιου και διαδόχου του, του Αλεξάνδρου. Η παρουσία αγάλματος του τελευταίου ενισχύει την άποψη ότι το κτήριο αποπερατώθηκε και αφιερώθηκε όταν ήταν ήδη βασιλιάς. Το Φιλιππείο δεν είναι ένα απλό αναθηματικό μνημείο: το κυκλικό του σχήμα, που το σχετίζει με λατρευτικά κτίσματα όπως οι θόλοι των Δελφών και της Επιδαύρου, και το γεγονός ότι τα αγάλματα ήταν χρυσελεφάντινα, όπως ορισμένα λατρευτικά αγάλματα θεών, φανερώνει την πρόθεση του Φιλίππου να εξυψώσει τη βασιλική οικογένεια της Μακεδονίας πάνω από το επίπεδο των κοινών θνητών.

Ο διακοσμητικός ρόλος που αποκτά η αρχιτεκτονική στη διάρκεια του 4ου αιώνα π.Χ. φαίνεται πολύ καθαρά σε ένα κομψό μνημείο της Αθήνας, που σώζεται σε πολύ καλή κατάσταση: στο χορηγικό μνημείο του Λυσικράτη. Στην Αθήνα της κλασικής εποχής, ως το τέλος του 4ου αιώνα, η χορηγία ήταν μια λειτουργία, με την οποία πλούσιοι πολίτες αναλάμβαναν τα έξοδα για μια θεατρική ή χορική παραγωγή σε δραματικούς ή χορικούς αγώνες. Αν η παραγωγή κέρδιζε την πρώτη νίκη, ο χορηγός είχε το δικαίωμα να στήσει ένα μνημείο με το έπαθλο, που ήταν ένας τρίποδας. Οι τρίποδες των χορηγών που είχαν νικήσει στους δραματικούς αγώνες των Διονυσίων στήνονταν κατά μήκος ενός δρόμου, που ονομαζόταν (και ονομάζεται και σήμερα) οδός Τριπόδων. Στην αρχή αυτού του δρόμου βρίσκεται το χορηγικό μνημείο του Λυσικράτη, ο οποίος νίκησε το 334 π.Χ. Ο τρίποδας στηρίζεται επάνω σε μια ψηλή κυκλική βάση, που έχει τη μορφή κυκλικού οικοδομήματος με κορινθιακούς ημικίονες, θριγκό και στέγη με φολιδωτά μαρμάρινα κεραμίδια, τα οποία εμφανίζονται εδώ για πρώτη φορά. Στη ζωφόρο επάνω από το επιστύλιο υπάρχει ανάγλυφη παράσταση, που εικονίζει τον μύθο σύμφωνα με τον οποίο ο Διόνυσος μεταμόρφωσε σε δελφίνια του Τυρρηνούς πειρατές που προσπάθησαν να τον αιχμαλωτίσουν και να τον ληστέψουν στη διάρκεια ενός θαλασσινού ταξιδιού. Το μνημείο του Λυσικράτη είναι ένα ωραίο παράδειγμα αρχιτεκτονικής κομψότητας με αποκλειστικά αισθητικό προορισμό. Αξίζει να επισημάνουμε ότι τα κορινθιακά κιονόκρανα του μνημείου χρησίμευσαν στα νεότερα χρόνια ως πρότυπα για τα κιονόκρανα πολλών νεοκλασικών κτηρίων της Αθήνας.

Ανθολόγιο Αττικής Πεζογραφίας

ΑΙΣΧΙΝΗΣ, ΚΑΤΑ ΚΤΗΣΙΦΩΝΤΟΣ

ΑΙΣΧΙΝ 3.123–124

Ο Αισχίνης απεσταλμένος στο αμφικτυονικό συνέδριο

Επικαλούμενος νόμους και μάρτυρες, ο Αισχίνης προσπάθησε ανάμεσα στα άλλα να αποδείξει ότι ήταν παράνομη η πρόταση να στεφανωθεί ο Δημοσθένης (βλ. και ΑΙΣΧΙΝ 3.9–12), πριν λογοδοτήσει για τη θητεία του ως επιστάτη της ανοικοδόμησης των τειχών. Προσπαθώντας να καταδείξει ότι ο αντίπαλός του ήταν ένας φαύλος και αχρείος πολίτης και πολιτικός, ο Αισχίνης υποστήριξε ότι οι επίβουλες και ασεβείς ενέργειες του Δημοσθένη –ανάμεσά τους και η δωροδοκία του από τους Αμφισσείς– έβλαπταν τα συμφέροντα της πόλης και ακύρωναν τις όποιες θετικές ενέργειες του ίδιου, όπως αυτές που αφηγείται στο παρακάτω απόσπασμα. (Πρόκειται για τα γεγονότα του 339 π.Χ., που οδήγησαν στον Δ´ Ιερό πόλεμο εναντίον των Aμφισσέων και έδωσαν στον Φίλιππο την ευκαιρία να εισβάλει ως αρχιστράτηγος των Αμφικτυόνων στη Φωκίδα.)

[123] Τῇ δὲ ὑστεραίᾳ ἥκομεν ἕωθεν εἰς τὸν προειρημένον
τόπον, καὶ κατέβημεν εἰς τὸ Κιρραῖον πεδίον, καὶ τὸν
λιμένα κατασκάψαντες καὶ τὰς οἰκίας ἐμπρήσαντες
ἀνεχωροῦμεν. ταῦτα δὲ ἡμῶν πραττόντων οἱ Λοκροὶ οἱ
Ἀμφισσεῖς, ἑξήκοντα στάδια ἄπωθεν οἰκοῦντες Δελφῶν,
ἦλθον ἐφ’ ἡμᾶς μεθ’ ὅπλων πανδημεί· καὶ εἰ μὴ δρόμῳ
μόλις ἐξεφύγομεν εἰς Δελφούς, ἐκινδυνεύσαμεν ἂν ἀπο-
λέσθαι.

[124] Τῇ δὲ ἐπιούσῃ ἡμέρᾳ Κόττυφος ὁ τὰς γνώμας ἐπι-
ψηφίζων ἐκκλησίαν ἐποίει τῶν Ἀμφικτυόνων· ἐκκλησίαν
γὰρ ὀνομάζουσιν, ὅταν τις μὴ μόνον τοὺς πυλαγόρους
καὶ τοὺς ἱερομνήμονας συγκαλέσῃ, ἀλλὰ καὶ τοὺς θύον-
τας καὶ τοὺς χρωμένους τῷ θεῷ. ἐνταῦθ’ ἤδη πολλαὶ
μὲν τῶν Ἀμφισσέων ἐγίγνοντο κατηγορίαι, πολὺς δ’
ἔπαινος ἦν κατὰ τῆς ἡμετέρας πόλεως· τέλος δὲ παντὸς
τοῦ λόγου ψηφίζονται ἥκειν τοὺς ἱερομνήμονας πρὸ τῆς
ἐπιούσης πυλαίας ἐν ῥητῷ χρόνῳ εἰς Πύλας, ἔχοντας
δόγμα καθ’ ὅ τι δίκας δώσουσιν οἱ Ἀμφισσεῖς ὑπὲρ ὧν
εἰς τὸν θεὸν καὶ τὴν γῆν τὴν ἱερὰν καὶ τοὺς Ἀμφικτύονας
ἐξήμαρτον. ὅτι δὲ ἀληθῆ λέγω, ἀναγνώσεται τὸ ψήφισμα
ὑμῖν ὁ γραμματεύς.