ΡΗΤΟΡΙΚΗ: ΔΗΜΟΣΘΕΝΗΣ - Περὶ τῶν συμμοριῶν (1-2)

[1] Οἱ μὲν ἐπαινοῦντες, ὦ ἄνδρες Ἀθηναῖοι, τοὺς προγόνους ὑμῶν λόγον εἰπεῖν μοι δοκοῦσι προαιρεῖσθαι κεχαρισμένον, οὐ μὴν συμφέροντά γ᾽ ἐκείνοις οὓς ἐγκωμιάζουσι ποιεῖν· περὶ γὰρ πραγμάτων ἐγχειροῦντες λέγειν ὧν οὐδ᾽ εἷς ἀξίως ἐφικέσθαι τῷ λόγῳ δύναιτο, αὐτοὶ μὲν τοῦ δοκεῖν δύνασθαι λέγειν δόξαν ἐκφέρονται, τὴν δ᾽ ἐκείνων ἀρετὴν ἐλάττω τῆς ὑπειλημμένης παρὰ τοῖς ἀκούουσιν φαίνεσθαι ποιοῦσιν. ἐγὼ δ᾽ ἐκείνων μὲν ἔπαινον τὸν χρόνον ἡγοῦμαι μέγιστον, οὗ πολλοῦ γεγενημένου μείζω τῶν ὑπ᾽ ἐκείνων πραχθέντων οὐδένες ἄλλοι παραδείξασθαι δεδύνηνται·

[2] αὐτὸς δὲ πειράσομαι τὸν τρόπον εἰπεῖν ὃν ἄν μοι δοκεῖτε μάλιστα δύνασθαι παρασκευάσασθαι. καὶ γὰρ οὕτως ἔχει· εἰ μὲν ἡμεῖς ἅπαντες οἱ μέλλοντες λέγειν δεινοὶ φανείημεν ὄντες, οὐδὲν ἂν τὰ ὑμέτερ᾽ εὖ οἶδ᾽ ὅτι βέλτιον σχοίη· εἰ δὲ παρελθὼν εἷς ὁστισοῦν δύναιτο διδάξαι καὶ πεῖσαι, τίς παρασκευὴ καὶ πόση καὶ πόθεν πορισθεῖσα χρήσιμος ἔσται τῇ πόλει, πᾶς ὁ παρὼν φόβος λελύσεται. ἐγὼ δὲ τοῦτ᾽, ἂν ἄρ᾽ οἷός τ᾽ ὦ, πειράσομαι ποιῆσαι, μικρὰ προειπὼν ὑμῖν ὡς ἔχω γνώμης περὶ τῶν πρὸς τὸν βασιλέα.

***
[1] Αθηναίοι, όσοι εξυμνούν τους προγόνους σας, μου δίνουν την εντύπωση ότι προτιμούν να εκφωνήσουν έναν λόγο ευχάριστο, αλλ᾽ όχι τέτοιον που να ανταποκρίνεται σ᾽ εκείνους τουλάχιστον που εγκωμιάζουν. Γιατί, καθώς επιχειρούν να μιλήσουν για κατορθώματα που κανένας εντελώς δεν μπορεί να τα φτάσει επάξια με τον λόγο του, οι ίδιοι μεν κερδίζουν τη φήμη ότι είναι ικανοί ρήτορες, από την άλλη όμως συντελούν ώστε η αρετή των διάσημων εκείνων ανδρών να φαίνεται κατώτερη της γνώμης που έχουν σχηματίσει γι᾽ αυτήν οι ακροατές. Εγώ όμως προσωπικά θεωρώ ως τον μεγαλύτερο έπαινο εκείνων τον χρόνο, γιατί, ενώ έχει περάσει πολύς καιρός, κανένας άλλος λαός δεν μπόρεσε να παρουσιάσει έργα σημαντικότερα από όσα έχουν επιτευχθεί από εκείνους.

[2] Όσο περνάει από το χέρι μου όμως, θα προσπαθήσω να σας εκθέσω τον τρόπο με τον οποίον πιστεύω ότι θα μπορέσετε να ετοιμασθείτε για πόλεμο καλύτερα. Το πράγμα έχει ως εξής: ας υποθέσουμε πως όλοι εμείς που πρόκειται να μιλήσουμε αποδειχτεί ότι είμαστε δεινοί ρήτορες· ακόμη και τότε οι υποθέσεις σας, προφανώς, δεν πρόκειται να βελτιωθούν· αν όμως ανεβεί στο βήμα ένας οποιοσδήποτε και μπορέσει να σας εξηγήσει και να σας πείσει ποια προετοιμασία, πόσο μεγάλη και από πού αντλώντας τους πόρους θα είναι χρήσιμη για την πόλη, τότε όλος ο τωρινός φόβος θα έχει εξαφανιστεί. Αυτό ακριβώς θα προσπαθήσω να κάνω, αρκεί να το μπορέσω, αφού προηγουμένως σας εκθέσω σύντομα ποια γνώμη έχω για τη στάση μας απέναντι στον Μεγάλο Βασιλιά.

Συγκριτική επισκόπηση του έργου του Ηρόδοτου και του Θουκυδίδη

Γενικά στοιχεία

 

1) Ιωνική φυσική φιλοσοφία, ορθολογισμός, εκκοσμίκευση, ανθρωπολογική περιέργεια για την ετερότητα και ενδιαφέρον για την αποτύπωση γεωγραφικών χαρτών (Αναξίμανδρος) αποτελούν τη βάση για την ανάπτυξη της ιστοριογραφίας.

 

2) «Δεν αποτελεί σύμπτωση το γεγονός ότι ιστορία και δημοκρατία γεννήθηκαν ταυτόχρονα» (Stahl, 1987 και Meier, 1995, όπως παρατίθενται, ό.π., 25).

 

3) Ο ιστορικός είναι το φιλέρευνο υποκείμενο που αναζητεί την αλήθεια χωρίς όμως να μπορεί να αποκοπεί πλήρως από τη μυθική παράδοση• είναι επίσης αυτός που διαμορφώνει σφαιρική άποψη και εκφράζει την προσωπική του γνώμη (δόξα), και όχι το υποκείμενο της λυρικής ποίησης που πάσχει ή καταγράφει τα βιώματά του.

 

4) Η ιστοριογραφία έχει ως σημείο εκκίνησης τα έργα του Εκαταίου Γενεαλογίαι (γενεαλογική / μυθογραφική προσέγγιση του παρελθόντος) και Περίοδος Γης (πρώτη εθνογραφική προσέγγιση).

 

5) Όπως δείχνει το έργο του Ηρόδοτου η εξελικτική πορεία της ιστοριογραφίας κλιμακώνεται από τη φάση της περιγραφικής – εθνογραφικής – γενεαλογικής προοπτικής (στα πρώτα έξι βιβλία των Ιστοριών) προς τη συγγραφή μονογραφιών, με χαρακτηριστικότερο παράδειγμα την πραγμάτευση της εκστρατείας του Ξέρξη εναντίον της Ελλάδας (στο τελευταίο τρίτο των Ιστοριών).

 

6) Οι πρώτοι «ιστορικοί»: Εκαταίος ο Μιλήσιος (τέλη του 6^ου – αρχές του 5^ου αιώνα π.Χ.), Ακουσίλαος ο Αργείος, Φερεκύδης ο Αθηναίος, Ξάνθος ο Λυδός, Δημοκλής από τα Φύγελα, Ίων ο Χίος, Ελλάνικος ο Λέσβιος, Χάρων ο Λαμψακηνός, Αντίοχος ο Συρακούσιος, Δαμάστης από το Σίγειο, Διονύσιος ο Μιλήσιος.

       

            Α’. Ηρόδοτος

 

Γεννήθηκε το 484 π.Χ. Εξορίστηκε από την Αλικαρνασσό και έζησε για κάποιο χρονικό διάστημα στη Σάμο επειδή συμμετείχε στην αποτυχημένη απόπειρα ανατροπής του φιλοπέρση τυράννου Λύγδαμη. Επέστρεψε στην πατρίδα του μετά την πτώση του τυράννου, πριν από το 454 π.Χ. Μεταξύ 454 π.Χ. και 445 π.Χ. ταξιδεύει στην Αφρική και την Ασία (Βαβυλώνα), στη Μέση Ανατολή (Τύρος), στον Εύξεινο Πόντο, στη Θράκη και τη Μακεδονία, όπως και στα νησιά Θάσο και Σαμοθράκη, όπου μυήθηκε στα μυστήρια των Καβείρων. Από το 445 π.Χ. εγκαθίσταται στην Αθήνα όπου δίνει διαλέξεις. Οι Ιστορίες του δημοσιεύτηκαν μεταξύ 430 και 424 π.Χ.. Σε αυτές αποτυπώνεται η μετάβαση από την αρχαϊκή εποχή στον «διαφωτισμό» του δεύτερου μισού του 5^ου πΧ αιώνα. Συγκεκριμένα, συνυφαίνεται «η υποκειμενική βούληση για την αναζήτηση της αλήθειας» με τη «μυθοπλαστική τάση», όπως επίσης η ιδέα της ελευθερίας της βούλησης με την ακλόνητη πίστη στο αλάθητο των χρησμών και στα όνειρα ως θεϊκά σημάδια. Πιθανότερος τόπος θανάτου και ταφής του, οι Θούριοι, αποικία που ίδρυσε η Αθήνα στον κόλπο του Τάραντα το 444/443 π.Χ.

                  

Στο Προοίμιο των Ιστοριών του ο Ηρόδοτος γράφει: «Ο Ηρόδοτος από την Αλικαρνασσό εκθέτει εδώ τις έρευνές του, για να μην ξεθωριάσει με τα χρόνια ό,τι έγινε από τους ανθρώπους [=μήτε τω χρόνω εξίτηλα γένηται], μήτε έργα μεγάλα και θαυμαστά, πραγματοποιημένα άλλα από τους Έλληνες και άλλα από τους βαρβάρους, να σβήσουν άδοξα [=μήτε ακλεά γένηται]. Ιδιαίτερα γίνεται λόγος για την αιτία που αυτοί πολέμησαν μεταξύ τους» [ μετάφραση Δημήτρης Ν. Μαρωνίτης].

 

            Ο Ηρόδοτος επιχειρεί να συγγράψει την παγκόσμια πολιτισμική και πολιτικο-στρατιωτική ιστορία της εποχής του, επιτομή της οποίας είναι η σύγκρουση Ελλήνων και βαρβάρων που ξεκινά με την Ιωνική επανάσταση. Η επιτομή όμως αυτή αποτελεί μόνο τον πέμπτο και τελευταίο αφηγηματικό κύκλο του έργου του, ενώ προηγούνται αυτοί που αφορούν τον Λυδό βασιλέα Κροίσο, καθώς και τους τέσσερις Πέρσες βασιλείς, τον Κύρο, τον Καμβύση, τον Δαρείο και τον Ξέρξη.

 

            Η ερμηνευτική προοπτική του Ηροδότου δεν είναι ελληνοκεντρική ούτε στο έργο του απαξιώνονται οι Ασιάτες και οι Αφρικανοί, η πολιτισμική ιδιαιτερότητα των οποίων αντιμετωπίζεται αντιστικτικά σε σχέση με αυτή των Ελλήνων. Απεναντίας, διακρίνεται ανάγλυφα στο έργο του μια ιστορικιστική – σχετικιστική διάσταση, η οποία, ωστόσο, δεν είναι ισχυρότερη από ό,τι ο ίδιος θεωρεί πανανθρώπινο και επομένως κοινά δεσμευτικό ηθικό κανόνα (καταγγέλλει λόγου χάρη το έθιμο της ιερής πορνείας στο ναό της Αφροδίτης στην Βαβυλώνα). Πάντως, σύμφωνα με τον Αλικαρνασσέα ιστορικό, ο ελληνικός, ο περσικός και ο αιγυπτιακός κόσμος συγκροτούν από κοινού το ανώτατο επίπεδο της πολιτισμικής εξέλιξης της ανθρωπότητας, ενώ σε κατώτερες βαθμίδες της πολιτισμικής / εξελικτικής ιεραρχίας τοποθετούνται οι νομαδικές συσσωματώσεις (Σκύθες, Μασσαγέτες, Άραβες) και τα πρωτόγονα φύλα (Ινδοί).

 

            Οι εθνογραφικές ενότητες του έργου αρθρώνονται σε τέσσερις άξονες: το φυσικό και γεωγραφικό περιβάλλον, αξιοπερίεργα στοιχεία, ήθη/έθιμα και ιστορία. Βασικές αρχές της αφηγηματικής τεχνικής του Ηροδότου είναι η προφορικότητα του λόγου (κυριαρχεί άλλωστε το ρήμα «λέγω») και η παρατακτική διάρθρωση αφηγήσεων οι οποίες δεν συνυφαίνονται μεταξύ τους. Η γραμμική αφήγηση των γεγονότων διακόπτεται από αφηγηματικές αναλήψεις (σύνδεση με το απώτατο ή το απώτατο παρελθόν) και παρεκβάσεις (πρόσκαιρη διακοπή της κύριας αφήγησης). Ο Ηρόδοτος χρησιμοποιεί μια μικτή αφηγηματική μορφή που περιλαμβάνει α) μίμηση, β) απλή διήγηση και γ) εσωτερική εστίαση, δηλαδή «η διείσδυση στον συναισθηματικό κόσμο και στις σκέψεις των δρώντων προσώπων». Συχνά επίσης υλοποιεί μια επική στρατηγική αγωνίας, η οποία συντίθεται από α) επιβραδύνσεις του αφηγηματικού ρυθμού, διακοπές στην εξέλιξη της πλοκής ή πρόσκαιρες μεταστροφές της πλοκής, β) σκόπιμες παραπλανήσεις του ακροατή / αναγνώστη ή τεχνάσματα δημιουργίας αμηχανίας ή προσδοκιών που δεν θα επιβεβαιωθούν (πχ. νίκη των Περσών επί των Ελλήνων λόγω της ισχύος και του αριθμού τους) και γ) εκφράσεις δραματικής ειρωνείας, η οποία προκύπτει «από την αντίθεση ανάμεσα στη γνώση των αποδεκτών του έργου και την άγνοια των πρωταγωνιστών της ιστορίας».

 

            Ο Ηρόδοτος λειτουργεί άλλοτε ως μεταφορέας απόψεων και διαβιβαστής λόγων άλλων και άλλοτε ως ίστωρ, δηλαδή ως ερευνητής, κριτικός των πηγών, αμέτοχος θεατής των γεγονότων και αξιολογητής προσώπων και καταστάσεων (παρατηρήσεις σε πρώτο πρόσωπο). Σε σύγκριση με τον ομηρικό αφηγητή που είναι παντογνώστης και πανταχού παρών, ο ηροδότειος αφηγητής είναι μόνο εν μέρει, καθώς εκφράζει συχνά αμφιβολίες και εξηγεί τη μεροληπτικότητα και την αποσπασματικότητα των πληροφοριών που έχει στη διάθεσή του.

 

            Ο Ηρόδοτος υπήρξε ο πρώτος ιστοριογράφος που κατανόησε την αξία της αυτοψίας (=όψεως) στην καταγραφή των ιστορικών γεγονότων. Η αναζήτηση της «αιτίης» για την πολιτισμική διαφορά και την εχθρότητα μεταξύ Περσών και Ελλήνων τον οδηγεί στην αυτοψία, δηλαδή σε ταξίδια με σκοπό τη συλλογή εθνολογικών στοιχείων και γεωγραφικών παρατηρήσεων, ενώ παράλληλα τον οδηγεί και στην «ιστορίη» (έρευνα), δηλαδή στην αναζήτηση αξιόπιστων πληροφοριών από άλλους με κριτήριο την αληθοφάνεια και το εικός (εικοτολογία).

 

            Δεν είναι γνωστή η έκταση της χρησιμοποίησης γραπτών πηγών από τον Ηρόδοτο, πάντως ο ίδιος παραπέμπει ρητά μόνο στον Εκαταίο. Ο Ηρόδοτος πολλές φορές (συνολικά 125) παραθέτει αντιθετικές ή αποκλίνουσες εκδοχές και συχνά αφήνει τον αναγνώστη να αποφασίσει για την εγκυρότερη, σαν να μη έχει ο ίδιος ο ιστοριογράφος τα μέσα και τη δυνατότητα να κρίνει. Πρόκειται για μια αγνωστικιστική και αμήχανη  επιλογή που απουσιάζει παντελώς από το έργο του Θουκυδίδη, αν και στην Ιστορία του Πελοποννησιακού πολέμου συναντάμε δύο άλλες παραπλήσιες αφηγηματικές τεχνικές με εντελώς διαφορετική ωστόσο λειτουργία: πρώτον, την επικέντρωση του ιστοριογραφικού φακού σε διαφορετικές οπτικές γωνίες πρόσληψης του ίδιου γεγονότος, στοιχείο που δημιουργεί στον αναγνώστη μια συνθήκη ολόπλευρης θέασης και συμμετοχής στα διαδραματιζόμενα• και δεύτερον, την αφηγηματική αντίστιξη διαφόρων γεγονότων και αντιθετικών σκοπεύσεων των ίδιων των ιστορικών πρωταγωνιστών, που ο ιστορικός αντιμετωπίζει με ανεκτικότητα και ειρωνεία, δεδομένου ότι είναι περιοριστικές, μερικευτικές και καλούνται να επενδύσουν διακηρυγμένα, υπόρρητα ή λανθάνοντα συμφέροντα. Μόνο ο ίδιος ο ιστορικός και μάλιστα πάντοτε εκ των υστέρων (δηλαδή μετά την ολοκλήρωση της δράσης), αφού προηγουμένως με σχολαστική συστηματικότητα έχει αναδείξει τις αιτιώδεις συνάφειες και τις λογικές ακολουθίες που συναρθρώνουν τα γεγονότα σε μια ενιαία και συνεκτική αφηγηματική πλοκή, μπορεί να γνωρίσει την ιστορική αλήθεια, καθώς και την έκβαση της αντιπαράθεσης των ανταγωνιστικών συμφερόντων των εχθρικών πόλεων-κρατών ή των αντίπαλων ιδεολογικοπολιτικών παρατάξεων.

 

            Στο έργο του Ηροδότου ενσαρκώνεται μια φιλοσοφία της Ιστορίας που έχει δύο άξονες: πρώτον, το Πεπρωμένο, από το οποίο ούτε καν οι ίδιοι οι θεοί δεν μπορούν να ξεφύγουν, και δεύτερον, το θείο, το οποίο κατευθύνει τα ιστορικά γεγονότα, φθονεί τους ανθρώπους που «υπερέχουν», εκδικείται (τίσις) και τιμωρεί την ανθρώπινη υπέρβαση της εγκόσμιας τάξης και του μέτρου, εξισορροπεί τις αδικίες (το θείον παν εόν φθονερό ντε και ταταχώδες / φιλέει γαρ ο θεός τα υπερέχοντα πάντα κολούειν / ου γαρ εά φρονέειν μέγα ο θεός άλλον ή εωυτόν). Παραδόξως όμως, στο κοσμολογικό αυτό σύστημα ο άνθρωπος δεν είναι άθυρμα τυφλών δυνάμεων ή πιόνι του Πεπρωμένου και των θεών. Αντίθετα, είναι προικισμένος με την ελευθερία της βούλησης και γι’ αυτό μπορεί να έχει την ευθύνη των πράξεων και των επιλογών του. Βασική πίστη του Ηροδότου είναι η κυκλική εξέλιξη της Ιστορίας.

       

            B’. Θουκυδίδης

 

Συνδεόταν συγγενικά με τον σπουδαιότερο πολιτικό αντίπαλο του Περικλή, τον Κίμωνα. Εξαιτίας της στρατιωτικής του αποτυχίας ως στρατηγού τον χειμώνα του 424/423 πΧ. στην Αμφίπολη, όπου οι αθηναϊκές δυνάμεις αιφνιδιάστηκαν από τις σπαρτιατικές με αρχηγό τον Βρασίδα, καταδικάστηκε σε 20ετή εξορία από την Αθήνα. Δεν γνωρίζουμε τους τόπους που τον φιλοξένησαν στη διάρκεια της μακρόχρονης και μάλλον άδικης εξορίας του (αφού πρωταρχικός υπεύθυνος ήταν ο συν-στρατηγός του Ευκλής, καθώς ο ίδιος βρισκόταν στην Θάσο). Πάντως επέστρεψε στη γενέθλια πόλη μετά το τέλος του Πελοποννησιακού πολέμου, στις αρχές του έτους 403 πΧ. Το έργο του μεγάλου Αθηναίου ιστορικού, που γράφτηκε στη διάρκεια της εξορίας του (έκτοτε θεωρούνταν προϋπόθεση αντικειμενικότητας το να είναι «άπολις» ο ιστορικός) ή κατ’ άλλους μελετητές μετά το 404 πΧ, παρέμεινε ημιτελές, δεδομένου ότι παρά τη διακηρυγμένη πρόθεση του Θουκυδίδη, η εξιστόρηση δεν φτάνει έως την κατάλυση της αθηναϊκής αρχής το 404 πΧ, αλλά περατώνεται το 411 π.Χ. Φαίνεται ότι ο Θουκυδίδης είχε αρχίσει να συλλέγει τεκμηριωτικό υλικό [με αυτοψία, όπως στην περίπτωση του λοιμού (2^ο βιβλίο) ή της μάχης της Αμφίπολης (4^ο βιβλίο) ή και με προφορικές πηγές αξιόπιστων μαρτύρων] ήδη από την έναρξη του πολέμου κατανοώντας την ιδιάζουσα σημασία του, αλλά και δηλώνοντας την πρόθεσή του να προχωρήσει εκ των υστέρων στην συγγραφή της ιστορίας του.

 

            Μια από τις πιο καίριες διαφορές που εντοπίζουμε όταν συγκρίνουμε το ιστοριογραφικό έργο του Ηρόδοτου με αυτό του Θουκυδίδη είναι ότι στην περίπτωση του δεύτερου η αυστηρή χρονογραφική διάταξη των γεγονότων και των αφηγηματικών ενοτήτων δεν διακόπτεται σχεδόν ποτέ από «παρεκβάσεις γεωγραφικού, τοπογραφικού ή εθνογραφικού περιεχομένου» ή «από καταλόγους». Αντίθετα, ένα στοιχείο όπου συγκλίνουν και οι δυο ιστορικοί είναι η χρήση των αναλήψεων (χαρακτηριστικές στην περίπτωση του Θουκυδίδη η «Αρχαιολογία» και η «Πεντηκονταετία»), οι οποίες προσδίδουν χρονικό βάθος στην ιστορική αφήγηση.

 

            Αν και ο Θουκυδίδης σπεύδει ευθύς εξ αρχής να δηλώσει την ταυτότητα, τα κίνητρά του και τα μεθοδολογικά του εργαλεία (πάντως και εδώ στο τρίτο ενικό πρόσωπο), σε ολόκληρο το έργο του δεσπόζει η τριτοπρόσωπη αφήγηση. Πρόκειται για καινοτόμο στρατηγική επιλογή που δηλώνει ακριβώς τη ρητορική σύμβαση, η οποία οφείλει να επενδύει την ορθολογική εξέταση των τεκμηριωτικών στοιχείων, την ιστορική αμεροληψία και αντικειμενικότητα του ιστορικού ώστε να δημιουργείται η εντύπωση ότι το επίπεδο της ιστορικής πραγματολογίας και της ιστορικής ανακατασκευής συμπίπτουν και ταυτίζονται. Είναι γνωστό ότι η καινοτομία του Θουκυδίδη, εχθρού κάθε μεταφυσικής θεώρησης της Ιστορίας, αποτέλεσε ειδοποιό γνώρισμα για την επιστημονική ιστοριογραφία από την εποχή της ακαδημαϊκής θεσμοποίησής της στις αρχές του 19^ου αιώνα έως τις μέρες μας.

 

             Στο έργο του Θουκυδίδη δίνει τον τόνο μια παραδειγματική μορφή ιστορικής συνείδησης, η οποία θεμελιώνεται σε δυο παράγοντες: πρώτον, στην πεποίθηση για το αναλλοίωτο της ανθρώπινης φύσης και τη διιστορική παθογένειά της (φιλαυτία, επιδίωξη του συμφέροντος, σκληρότητα, αλαζονεία, πρόσκτηση δύναμης), καθώς και για την ύπαρξη παρόμοιων αντιδράσεων - συμπεριφοράς σε αντίστοιχες καταστάσεις στην πορεία του χρόνου• και δεύτερον –στοιχείο που απορρέει από το πρώτο-, στη λειτουργία της ιστορικής γνώσης ως μηχανισμού πρόληψης επερχόμενων δεινών.

 

            Στην Ιστορία του Πελοποννησιακού πολέμου περιλαμβάνονται 41 δημηγορίες (συμβουλευτικές, δικανικές, πανηγυρικές), οι οποίες, σύμφωνα με τους ερευνητές, «δεν αποτελούν πιστή καταγραφή των πραγματικών», ενώ, ταυτόχρονα, γίνεται παραδεκτό ότι «ο βαθμός της πλασματικότητάς τους είναι κάθε φορά διαφορετικός».

Ο Φρόιντ δεν ανακάλυψε την ψυχανάλυση

Επιτρέψτε μου εν πρώτοις να σας υπενθυμίσω ότι η ψυχοθεραπεία δεν είναι μια καινούργια θεραπευτική μέθοδος. Αντιθέτως, είναι η πιο παλιά θεραπεία που χρησιμοποίησε η ιατρική.

     

Ο Φρόυντ δεν ανακάλυψε την ψυχανάλυση: δεν επινόησε ούτε τον όρο, παρότι κάτι τέτοιο επαναλαμβάνεται παντού, ούτε το αντικείμενο, το οποίο προϋπάρχει από αρχαιοτάτων χρόνων - και θα εξακολουθήσει να υπάρχει με νέα στολίδια. Ας ξεκινήσουμε με το αντικείμενο. Υποθέτω ότι η προϊστορική ιατρική υπάγεται σε ένα είδος σαμανισμού που προϋποθέτει την επίκληση ενός κόσμου άυλων πνευμάτων για την επιτυχία πας θεραπείας ή μαγγανείας με χαρακτηριστικές κινήσεις, εκφράσεις, ξόρκια. Μπορούμε να υποθέσουμε ότι διάφορα αφεψήματα, εισπνοές καπνού, αλοιφές, φίλτρα, ροφήματα χρησιμοποιούνταν για θεραπευτικούς σκοπούς - και πρέπει να ήταν όντως ανακουφιστικά.

 

Οι Αιγύπτιοι, η μεγάλη συμπάθεια του Φρόυντ, που γνώριζε πολύ καλά την ιατρική τους, εφάρμοζαν ένα είδος μαγείας μέσω της υποβολής, χρησιμοποιώντας μυθολογικούς υπαινιγμούς, λιτανείες, τεχνάσματα, εσωτεριστικές εκφράσεις, μαντζούνια και φυλαχτά, ιεροτελεστίες και ένα ολόκληρο οπλοστάσιο που μπορούσε να θεραπεύσει μέσω του λόγου και της ενίσχυσής του με κάποια συγκεκριμένα παρασκευάσματα που διέθεταν φαρμακευτικές δυνάμεις. Αυτή η προεπιστημονική αιγυπτιακή ιατρική ανακούφισε πολλούς ασθενείς του Αρχαίου Βασιλείου έως την εποχή της Κοπτικής Εκκλησίας. Μάρτυρας η αρχαιολογία, που έφερε στο φως πολλές αναμνηστικές στήλες με χαραγμένες ευχαριστίες...

 

Όλοι γνωρίζουν ότι κατά την Ελληνιστική Περίοδο η ελληνική ιατρική είχε ιδιαίτερες σχέσεις με το θέατρο γενικά, και με την τραγωδία ειδικότερα: οι αρρώστιες της "ψυχής γιατρεύονταν στα θέατρα, όπου οι θεραπευτές, αφού προηγουμένως εισέπρατταν την αμοιβή τους. κατέφευγαν στην τεχνική της υποβολής, σε τελετουργικά δρώμενα, με τραγούδια, χορούς πάνω σε δέρματα ζώων, τελετουργικές πλύσεις. λόγια ξόρκια επίκληση μαγικών δυνάμεων, ολονυχτίες στο ιερό, χειροθεσίες και φυσικά θεραπείες, όπως μαρτυρούν τα τάματα που  που έφεραν στο φως οι αρχαιολογικές αναγραφές - ο Διογένης έλεγε πονηρά ότι τάματα αυτά θα ήταν περισσότερα αν τα προσέφεραν οι ασθενείς σε πτώση αποτυχίας...

 

Συνήθως η κυρίαρχη ιστοριογραφία, και πρώτος ο Φρόυντ, αποσιωπά την περίπτωση του Αντιφώντα από την Αθήνα, που φαίνεται ότι είχε ανακαλύψει την ψυχανάλυση με τη σύγχρονη έννοια του όρου! Δεν γνωρίζουμε σχεδόν τίποτα γι’ αυτόν, εκτός του ότι εντάσσεται από την κυρίαρχη -αρχή ιστοριογραφία στην πολύ χρήσιμη κατηγορία των σοφιστών και ότι δίνει απλόχερα τις συμβουλές του ως αναλυτής στην κορινθιακή αγορά του 5ου αιώνα πριν την κοινή εποχή. Τι γνωρίζουμε γι’ αυτόν; Δίδασκε πως η ψυχή κυβερνά το σώμα, χωρίς ωστόσο να κηρύττει την ασυνέχεια ανάμεσα στις δύο διαστάσεις· καυχιόταν ότι, επί πληρωμή, μπορούσε να ερμηνεύσει τα όνειρα βάσει των ενδοκοσμικών αιτιοτήτων ότι είναι δημιουργός ενός συγγράμματος που δεν διασώθηκε με τίτλο: Η τέχνη να αποφεύγεις τη θλίψη.
 

Γνωρίζουμε επίσης από τη μαρτυρία του Ψευδο-Πλουτάρχου ότι είχε επινοήσει ένα είδος λογοθεραπείας: «Στην Κόρινθο, κοντά στην αγορά διέθετε ένα χώρο με μια επιγραφή όπου αναγραφόταν ότι ήταν ικανός να διαχειριστεί τον ψυχικό πόνο μέσω του λόγου- ερευνούσε τις αιτίες της θλίψης και παρηγορούσε τους αρρώστους». Ο ίδιος συγγραφέας αναφέρει ότι διακήρυττε τις θεωρίες του σε δημόσιες συγκεντρώσεις. Ένας άλλος σοφιστής, ο Γοργίας, διακήρυττε επίσης ότι μπορούσε να ανακουφίσει και να θεραπεύσει μέσω του λόγου - ο λιτός και απλός ορισμός του Φρόυντ για την επιστήμη του στο Ζήτημα της ανάλυσης από μη γιατρούς.

 

Ο χριστιανισμός εξύμνησε επίσης αυτή τη μαγική σκέψη και η χριστιανική ιατρική της απομάγευσης έχει τον ίδιο σκοπό: τη δυνατότητα να απαλύνει τον πόνο χωρίς άλλο φάρμακο εκτός από τον παρηγορητικό λόγο, τις κωδικοποιημένες κινήσεις, τις θεραπευτικές ιεροτελεστίες, τηρώντας ένα τελετουργικό μυσταγωγίας βήμα προς βήμα και ένα συγκεκριμένο και αυστηρό τυπικό, μέσω ενός ιερέα που έχει μυηθεί από την ιεραρχία στα μυστικά του εξορκισμού, κάτι που ίσχυε για πολύ καιρό στο χώρο του καθολικισμού. Εξάλλου κάθε επισκοπή διαθέτει ακόμα και σήμερα τον εξορκιστή ιερέα της...

 

Η λίστα με τις μορφές της λεγάμενης παραδοσιακής ιατρικής, οι οποίες, από τις απαρχές του σαμανικού κόσμου μέχρι τον μεταβιομηχανικό 21ο αιώνα μας, καταδεικνύουν την πίστη σε θεραπευτές, μάγους, μαγγανευτές, υπνωτιστές, γητευτές, αφορά σε όλες τις ηπείρους. Η μαγική σκέψη παίρνει τη μορφή, αλλά τη μορφή και μόνο, της επιστήμης της κάθε εποχής, παρόλο που υπόκειται στα απέραντα βάθη του ανορθολογικού, αν όχι του παραλόγου, πιστεύοντας πως ο σαμάνος μπορεί να εξαλείψει το κακό με τις μαγικές δυνάμεις του που υπερβαίνουν την επιστήμη.
 

Η ύπνωση υπήρξε μία από αυτές τις παρεπιστημονικές μορφές, όπως και η δεξαμενή του Μέσμερ ή το ντιβάνι του Μπρόυερ, που έμελλε να γίνει το ντιβάνι του Φρόυντ. Και δεν είναι περίεργο ότι η ψυχανάλυση γεννιέται στα ίδια μαγικά νερά ενός 19ου αιώνα που βλέπει την άνθηση της ομοιοπαθητικής, ανακάλυψη του Σάμουελ Χάνεμαν, μια μορφή της λεγάμενης ήπιας ιατρικής που παρουσιάζεται ως επιστήμη από κάποιους οι οποίοι πιστεύουν ότι, παρά την απουσία μορίων χημικής ουσίας στο φάρμακο, τα οποία σταδιακά χάνονται μέσω της διαδικασίας των αραιώσεων βάσει της αρχής της ομοιοπαθητικής, αυτή η αδρανής ουσία ανακουφίζει και θεραπεύει... Και εδώ έχουμε το φαινόμενο πλασέμπο.

Μου αρέσει η ζωγραφική του Ιερώνυμου Μπος, που ανθίσταται σε οποιαδήποτε ανάλυση. Απεικονίζει περίεργους παραδείσους και μυστήριες κολάσεις που πιθανότατα απορρέουν από μια σκοτεινή χιλιαστική αίρεση που κρατήθηκε στη σιωπή, μια σιωπή που καταδικάζει το μεγαλύτερο μέρος του έργου του στην αινιγματικότητα. Υπάρχουν όμως δύο ελαιογραφίες αυτού του αριστουργηματικού δημιουργού που εκφράζουν, στα τέλη του 15ου και στις αρχές του 16ου αιώνα, όλη την επερχόμενη αλήθεια της ψυχανάλυσης: Η εγχείρηση για την πέτρα (Η θεραπεία της τρέλας)  και Ο ταχυδακτυλουργός

 

Το θέμα του πρώτου έργου δεν είναι πρωτότυπο, απαντάται συχνά στις γκραβούρες και τους πίνακες της φλαμανδικής σχολής της εποχής εκείνης. Υπήρχε η πεποίθηση ότι αιτία της τρέλας ήταν η παρουσία στον εγκέφαλο ενός ξένου σώματος από το οποίο ο άρρωστος έπρεπε να απαλλαγεί προκειμένου να ξαναβρεί την υγεία του - ένας άνθρωπος που απεικονίζεται ως χειρουργός αφαιρεί αυτό το πράγμα, μια πέτρα τις περισσότερες φορές, σκυμμένος πάνω από το κρανίο ενός ασθενούς που έχει τις αισθήσεις του, παρουσία κοινού και, στην προκειμένη περίπτωση, ενός ιερέα και μιας μοναχής με ένα βιβλίο στο κεφάλι! Υποθέτουμε ότι ο χειρουργός, με το καπέλο-χωνί των τρελών, θα βγάλει επιδέξια την πέτρα από την τσέπη του και θα τη δείξει στον ζαλισμένο ασθενή με την ανοιχτή τομή στο τριχωτό της κεφαλής. Εκείνος, αποβλακωμένος, θα συσχετίσει τη ματωμένη γάζα, τη χειρουργική επέμβαση, την πέτρα που του δείχνουν και ξαφνικά θα γιατρευτεί - έχοντας στο μεταξύ πληρώσει τον τσαρλατάνο... Εδώ ο Μπος ζωγραφίζει το φαινόμενο πλασέμπο.

 

Προφανώς, πρόκειται για την ίδια πέτρα που βλέπουμε ανάμεσα στον αντίχειρα και το δείκτη του ταχυδακτυλουργού που προτείνει ένα παιχνίδι, κάτι σαν τον παπά, στο οποίο, όπως μαρτυρούν τα κυπελλάκια πάνω στο τραπέζι, θα εξαφανίσει και θα επανεμφανίσει την πέτρα όπου και όποτε θέλει αυτός, έχοντας φροντίσει προηγουμένως να μαζέψει τα χρήματα των στοιχημάτων από τα οποία ζει - ας σημειώσουμε ότι ο εξαπατηθείς θα πέσει δύο φορές θύμα κλοπής: μία από τον παπατζή που τσεπώνει τα λεφτά του στοιχήματος και μία από τον αβανταδόρο, έναν πιθανό συνένοχο που εκμεταλλεύεται την παραζάλη του θύματος μπροστά στον μικροαπατεώνα.

Το φαινόμενο πλασέμπο είναι το απόγειο της προεπιστημονικής ιατρικής: δίνει επιστημονικό κύρος, λόγω της σκηνοθεσίας, σε μια πρακτική η οποία έγκειται στην υποβολή μέσω του λόγου, τα ξόρκια, τη μαγεία, τη θεραπευτική δύναμη του λόγου, των κινήσεων, της ιεροτελεστίας. Κανείς δεν αμφιβάλλει ότι ο ασθενής του γιατρού με το καπέλο-χωνί -ο Μπος δεν κρύβει τη θέση του- πιστεύει στη δύναμη της πράξης, που του φαίνεται καθ’ όλα επιστημονική. Ο τσαρλατάνος καταφεύγει σε τεχνικές, λέξεις, βαρύγδουπες δηλώσεις, σε διάφορα μικροαντικείμενα της επιστήμης, εδώ το μεταλλικό εργαλείο εξαγωγής ως παρωδία του πραγματικού χειρουργικού εργαλείου. Ο ασθενής θα πληρώσει για να γιατρευτεί, ο κομπογιαννίτης θα ισχυριστεί ότι ήταν σε θέση να τον γιατρέψει, πως έκανε ό,τι χρειαζόταν και τον γιάτρεψε- ο πελάτης, κατευχαριστημένος, θα διαλαλήσει παντού ότι γιατρεύτηκε. Πρέπει να συμπεράνουμε ότι ο ταχυδακτυλουργός έχει πραγματικές δυνάμεις; Όχι βέβαια. Αρκεί η πίστη του ασθενούς: αυτή η θεραπευτική μέσω της ψυχοσωματικής αυτοθεραπείας έχει μεγάλη επιτυχία.

 

Για την κατανόηση της λογικής αυτής της μαγικής σκέψης είναι πολύ χρήσιμο να σταθούμε για λίγο στον Μαρσέλ Μως. Διότι ο Φρόυντ γνωρίζει τις αναλύσεις αυτές και, είτε πρόκειται για κρυπτομνησία είτε όχι, πολλές δομικές στιγμές της ψυχανάλυσης θυμίζουν σε μεγάλο βαθμό τα επίπεδα της μαγείας που προτείνει ο Γάλλος ανθρωπολόγος. Ας θυμηθούμε ότι στο Τοτέμ και ταμπού ο Φρόυντ αναφέρεται στο Σχεδίασμα μιας γενικής θεωρίας για τη μαγεία. Τι λέει ο Μως; Ότι μάγος είναι το άτομο που εκτελεί μαγικές πράξεις... Ασφαλώς... Τι μπορεί όμως να θεωρηθεί μαγικό; Κάτι που εκλαμβάνεται ως μαγικό από έναν τρίτο... Και, ακόμα, ότι ο μάγος καταφεύγει σε εντυπωσιασμούς, σε γενεσιουργός πράξεις. Επαναδιατυπώνοντας με τους όρους του γλωσσολόγου Ωσάν: μάγος είναι ο άνθρωπος του επιτελεστικού. Πράττει μέσω του λόγου, δημιουργεί έναν κόσμο με τις λέξεις, παράγει αυτό που λέει. «Αρχικά η λέξη ήταν μαγεία, μια μαγική πράξη, και έχει διατηρήσει μεγάλο μέρος από την παλιά της δύναμη» τι διαφέρει ο ψυχαναλυτής, όταν πουλά τη σιωπή του ως κοσμηματοθήκη για ένα λόγο που, όσο πιο σπάνιος είναι, τόσο μεγαλύτερη δύναμη έχει;

 

Πώς γίνεται κανείς μάγος; Ο Μως απαντά: μέσω της αποκάλυψης, του χρίσματος ή της παράδοσης: αποκάλυψη του οιδιπόδειου συμπλέγματος, της πρωτόγονης ορδής, της θανάτωσης του πατέρα, του τελετουργικού κανιβαλικού συμποσίου, ανακαλύψεις που πραγματοποιήθηκαν μέσω της αυτοανάλυσης με σκοπό να φωτίσουν τα μυστήρια της ψυχής από καταβολής κόσμου· χρίσμα από τον ίδιο τον δάσκαλο, ο οποίος χρίει τον εαυτό του βάσει της καθαρής λογικής της χρίσης του οπαδού από τον δάσκαλο· παράδοση του πατέρα Ζίγκμουντ, ο οποίος μυεί την κόρη του Αννα, η οποία μυεί τη δασκάλα της Ντόροθυ, η οποία μυεί τους μαθητές της, και αυτό ad libitum...

 

Οι πράξεις του μάγου είναι ιεροτελεστικές και προϋποθέτουν την τήρηση επιμέρους κανόνων: ένα καθορισμένο εβδομαδιαίο πρόγραμμα, τακτικές συνεδρίες, τους όρους πληρωμής, το τελετουργικό του ιατρείου, τη λογική του ντιβανιού, τη σιωπή του ψυχαναλυτή και τον ακατάσχετο λόγο του ασθενούς, την απόφαση της σύνθεσης που πραγματοποιεί ο ψυχαναλυτής όταν αποφασίσει, σαν να επρόκειτο για μια τελετουργία, την έξοδο από τη μαγική περιπέτεια. Και, κυρίως, ο Μως διασαφηνίζει ότι για να υπάρξει μαγεία «απαιτείται μια ορισμένη διανοητική προδιάθεση· χρειάζεται πίστη» ... Ο Φρόυντ δεν λέει κάτι διαφορετικό όταν μιλά στο Ζήτημα της ανάλυσης από μη γιατρούς για την απαραίτητη «πίστη στον αναλυτή»  προκειμένου να ευοδωθεί η αναλυτική διαδικασία.

 

Η μαγική αιτιότητα καταδεικνύει ότι βρισκόμαστε σε ένα πρωτόγονο, προεπιστημονικό επίπεδο. Διαβάζουμε στο Σχεδίασμα μιας γενικής θεωρίας για τη μαγεία: «Η μαγεία λειτουργεί ως επιστήμη και παίρνει τη θέση των μελλοντικών επιστημών». Οι μάγοι «αντιλαμβάνονται αυθόρμητα τη δύναμη των λέξεων ή των συμβόλων» . Πράγματι, ο Φρόυντ υπήρξε μεγάλος δάσκαλος των μαγικών αιτιοτήτων και βασιλιάς των συμβολικών αντιστοιχιών: Η ερμηνεία των ονείρων είναι γεμάτη παραδείγματα όπου η αντίληψη ενός πράγματος δεν συμπίπτει με την αντίληψη αυτού του πράγματος αλλά ενός άλλον, το οποίο ορίζεται βάσει της φροϋδικής ερμηνευτικής ιδιοτροπίας: καπέλο = πέος, κλειδαριά = κόλπος, αλωπεκία = αδυναμία, δόντι που πέφτει = αυνανισμός, λύκος = πρόβατο κ.λπ.

 

Τέλος, ο Μαρσέλ Μως δηλώνει: «Η μαγεία, όπως και η θρησκεία, είναι μονολιθική, είτε την πιστεύουμε είτε όχι» [85]. Γι’ αυτό και ο Φρόυντ δεν ομολόγησε ποτέ την αποτυχία μιας θεραπείας, ακόμα και στις πιο καταφανείς περιπτώσεις, διότι και με μία μόνο αποτυχία καταρρέει όλο το οικοδόμημα. Η περίπτωση της Άννας Ο., η οποία παρουσιάστηκε ψευδώς ως επιτυχημένη, αποτέλεσε το ιδρυτικό αρχέτυπο της ψυχαναλυτικής επιστήμης. Αφού η περίπτωση αυτή αποτελεί αποδεδειγμένα μια μυθοποιία, τότε όλος ο φροϋδισμός είναι μυθοπλασία - εξ ου και το μέλημα των αγιογράφων να σκεπάσουν την ιστορική αλήθεια και να αφήσουν το θρύλο να θριαμβεύσει.

 

Πηγαίνει κανείς στον μάγο όπως επισκέπτεται τον ψυχαναλυτή: γιατί τον πιστεύει- πιστεύει σ’ αυτόν επειδή διαβεβαιώνει παντού, δηλώνει δημόσια, σε συνέδρια, σε άρθρα, στον τύπο, στα βιβλία, ότι θεραπεύει με το ντιβάνι και ότι έχει πάντα επιτυχία- τον πιστεύουμε, αφού και οι οπαδοί του διακηρύσσουν τις υποτιθέμενες επιτυχίες του- δεν αμφιβάλλουμε για τις δυνάμεις του, εφόσον εκθέτει λεπτομερώς σε βιβλία, τις Πέντε ψυχαναλύσεις για παράδειγμα, ότι θεράπευσε τα συμπτώματα της υστερίας στην περίπτωση της Ντόρας, αν όχι της Άννας Ο., η οποία επίσης υπέφερε από αυτή την παθολογία που κάλυπτε μεγάλη γκάμα ασθενειών του 19ου αιώνα, τη φοβία του Μικρού Χανς, την ιδεοληπτική νεύρωση του Ανθρώπου με τα ποντίκια, την παιδική νεύρωση του Σεργκέι Πανκέγιεφ με την προσωνυμία ο Άνθρωπος με τους λύκους.

 

Και αν κάτι δεν πάει καλά; Έτσι κι αλλιώς λειτουργεί μια χαρά. Διότι «η μαγεία έχει τέτοια επιβολή ώστε εξαρχής μια αντίθετη εμπειρία δεν κλονίζει την πίστη», γράφει ο Μως. Εάν η ανάλυση δεν πάει καλά, δεν έχει αποτελέσματα, και, επομένως, δεν αμφισβητείται η αρχή: η ψυχανάλυση θεραπεύει· αν φαίνεται ότι δεν πέτυχε, είναι γιατί δεν το θέλησε ο ασθενής, λόγω της ασυνείδητης επιθυμίας να παραμείνει άρρωστος, λόγω του «οφέλους της ασθένειας» σύμφωνα με τη φροϋδική θεωρία, λόγω της «αντίστασης» του ασθενούς, εξαιτίας της ανάμιξης των συγγενών οι οποίοι παρακωλύουν την επιτυχή έκβαση της θεραπείας.

 

Κάθε αποτυχία της ψυχανάλυσης δείχνει την επιτυχία της, αφού η αποτυχία αυτή ερμηνεύεται βάσει της ψυχαναλυτικής λογικής που έχει λύσεις για όλα, εκτός από τη θεραπεία με το ντιβάνι...

 

Ο Μως εξηγεί ότι η αποτυχία της μαγείας οφείλεται πάντα στην α-ντι-μαγεία που επικυρώνει τη θέση της μαγείας: δεν έχουμε λοιπόν εδώ έναν παρόμοιο διανοητικό μηχανισμό; Διαβάζουμε: η μαγεία «ξεφεύγει από οποιονδήποτε έλεγχο. Ακόμα και τα ατυχή γεγονότα καταλήγουν υπέρ της, καθώς οφείλονται πάντα στην επίδραση μιας αντιμαγείας, σε διαδικαστικά λάθη ή στην παράβλεψη βασικών κανόνων. Έτσι ώστε τα αποτυχημένα μάγια προσδίδουν μεγαλύτερο κύρος στον μάγο, αφού είναι πλέον απαραίτητος για να εξουδετερώσει την επίδραση μιας τρομερής δύναμης που έχει στραφεί εναντίον του δυστυχούς που την απελευθέρωσε απερίσκεπτα».

 

Παραδείγματος χάριν, ο Φρόυντ διατείνεται ότι θεράπευσε τον Άνθρωπο με τους λύκους. Τι κι αν ο πελάτης έχει την αίσθηση ότι τα πράγματα δεν είναι έτσι; Ο ψυχαναλυτής δηλώνει ότι ορθώς έπραξε, δεν υπάρχει καμία αμφιβολία επ’ αυτού, πράγματι θεράπευσε οριστικά αυτό που έπρεπε να θεραπεύσει. Αλλά, υπάρχει ένα αλλά, αυτό που εμφανίζεται είναι μια άλλη παθολογία, την οποία ο Φρόυντ ορίζει ως «υπόλοιπο της μεταβίβασης». Επομένως, ο υπαίτιος δεν είναι προφανώς ο ψυχαναλυτής, ούτε η ψυχανάλυση, αλλά ο ασθενής, που δεν επένδυσε αρκετά στην αναλυτική διαδικασία. Ούτε η μαγεία γενικά, ούτε ο μάγος ειδικότερα, αλλά ο πελάτης, αυτός φταίει...

 

Τέλος, ο Μως διευκρινίζει ότι, όταν ο μάγος ισχυρίζεται πως βγάζει τις πέτρες του κακού στη διάρκεια μιας τελετουργικής επέμβασης, ξέρει καλά ότι βγάζει τις πέτρες από την τσέπη του... Εντούτοις αυτός ο μάγος θα αναζητήσει τη βοήθεια του συναδέλφου του όταν και ο ίδιος θελήσει να απαλλαγεί και να γιατρευτεί από ένα κακό! Ο λόγος; Τα μαγικά φαινόμενα ενέχουν μια διαρκή «αυταπάτη»... Έτσι, η Έμμα Έκσταϊν, παραμορφωμένη από το δίδυμο Φλις/Φρόυντ, γνωρίζοντας τα καθέκαστα των αποτυχημένων επεμβάσεων (εξαιτίας της μετεγχειρητικής μόλυνσης από ένα κομμάτι γάζας που ξέχασε ο Φλις μέσα στη μύτη της...), θα καταφύγει εκ νέου στην ψυχανάλυση και θα γίνει και η ίδια ψυχαναλύτρια...

Ο μάγος εξαπατά τον εαυτό του όπως ο ηθοποιός που παίζει το ρόλο του Δον Ζουάν στη σκηνή του θεάτρου πιστεύοντας ότι είναι ο Δον Ζουάν και στα παρασκήνια, αλλά και στην υπόλοιπη ζωή του... Ο μάγος υποκρίνεται, το είδαμε αυτό. Αλλά για ποιους λόγους; Ο Μως γράφει: «Η προσποίηση του μάγου δεν είναι δυνατή παρά μόνο χάρη στην ευπιστία του κοινού». Γιατί ευπιστία; Επειδή ο ευαίσθητος άνθρωπος προτιμά μια ψεύτικη απάντηση σε ένα αληθινό ερώτημα, ένα ανακουφιστικό ψέμα για μια αλήθεια που τον αναστατώνει, έναν παρηγορητικό μύθο για μια ανησυχητική πραγματικότητα, διακατέχεται από άγχος, και οτιδήποτε ανακουφίζει αυτό το άγχος τον καθησυχάζει. Ακόμα και τα λόγια ενός μάγου...

 

Ο Φρόυντ εγγράφει την ψυχανάλυση στη μεγάλη γενιά της μαγικής θεραπείας και της τελετουργικής ίασης, κατάγεται απευθείας από τον σαμάνο των προϊστορικών χρόνων. Η θαυματουργία του είναι τόσο παλιά όσο και ο κόσμος· παρουσιάζεται όμως με νέα μορφή, η οποία απορρέει από τις επιστημονικές αντιλήψεις του καιρού του, τα δεδομένα της τότε ψυχιατρικής, τις ανακαλύψεις της ανατομίας και της φυσιολογίας της εποχής του, τα βιογραφικά στοιχεία του ατόμου, την ένταξή του σε ένα συγκεκριμένο ιστορικό και γεωγραφικό πλαίσιο: η ψυχανάλυση του Φρόυντ ενσαρκώνει τον βιεννέζικο σαμανισμό της εποχής της αυτοκράτειρας Σίσσυ και του Λουδοβίκου Β' της Βαυαρίας.

 

Ο Φρόυντ δεν ανακάλυψε λοιπόν την ψυχανάλυση, αλλά ούτε και τον όρο ψυχανάλυση. Η ιστορία αυτή δεν είναι και τόσο γνωστή... Πράγματι, τα λεξικά και οι εγκυκλοπαίδειες προβάλλουν τη θέση ότι ο Φρόυντ ανακάλυψε τον όρο ψυχανάλυση ταυτόχρονα με το αντικείμενο, λες και ο Βιεννέζος γιατρός δεν εντάσσεται σε ένα ιστορικό πλαίσιο από το οποίο δέχτηκε πολλές επιρροές, προτού επιφέρει ένα φιλοσοφικό πραξικόπημα χάρη στο οποίο το όνομά του συνδέθηκε οριστικά με την επιστήμη που υποτίθεται ότι ανακάλυψε ως μοναχικός πρωτοπόρος.

 

Και πραγματικά, ο όρος εμφανίζεται αρχικά στα κείμενά του όχι ως ψυχανάλυση αλλά ως ψυχοανάλυση. Με τη διατύπωση αυτήν απαντάται για πρώτη φορά στην Κληρονομικότητα και αιτιολογία των νευρώσεων, άρθρο που δημοσιεύτηκε στα γαλλικά στην Επιθεώρηση νευρολογίας στις 30 Μαρτίου 1896. Στο άρθρο αυτό ο Φρόυντ μιλά για μια θεραπευτική μέθοδο με την οποία εντοπίζεται το σεξουαλικό τραύμα που προκάλεσε τη νεύρωση. Ο Φρόυντ αποδίδει την πατρότητα του όρου ψυχοανάλυση  στον... Γιόζεφ Μπρόυερ, σύμφωνα με τον οποίο πρόκειται για μια νέα μέθοδο ψυχολογικής ανάλυσης πιο αποτελεσματική από τις άλλες - για παράδειγμα, από τη μέθοδο του Ζανέ για την προσέγγιση στο ασυνείδητο του ασθενούς!

 

Το 1910 ο Φρόυντ συνεχίζει να αποδίδει τιμές. Στο Για την ψυχανάλυση αναφέρει ξεκάθαρα: «Αν κάποιος αξίζει τον τίτλο του ιδρυτή της ψυχανάλυσης, αυτός δεν είμαι εγώ. Δεν συμμετείχα στο ξεκίνημά της.

 

Ήμουν φοιτητής και είχα το μυαλό μου στις πτυχιακές εξετάσεις, όταν ένας άλλος Βιεννέζος γιατρός, ο δρ. Γιόζεφ Μπρόυερ, εφάρμοσε για πρώτη φορά αυτή τη μέθοδο σε μια νεαρή υστερική ασθενή»  Ο ίδιος ο Φρόυντ γράφει και δημοσιεύει αυτή την πληροφορία το 1910, σε ηλικία πενήντα τεσσάρων ετών: δεν ανακάλυψε την ψυχανάλυση, η καταξίωση ανήκει στον Γιόζεφ Μπρόυερ: «Η επιτυχία των θεραπειών μου οφείλεται στη χρησιμοποίηση μιας νέας μεθόδου ψυχανάλυσης που βασίζεται στις έρευνες του Γ. Μπρόυερ» .

 

Εξάλλου την εποχή εκείνη, και για τους πάντες, συμπεριλαμβανομένου του Ζίγκμουντ Φρόυντ, η ψυχανάλυση θεωρείται σαφέστατα ανακάλυψη του Γιόζεφ Μπρόυερ. Έτσι, ο Λούντβιχ Φρανκ δημοσιεύει το 1910 ένα βιβλίο με τον τίτλο Η ψυχανάλυση, στο οποίο ασκεί κριτική εναντίον του Φρόυντ γιατί εφαρμόζει με τον δικό του τρόπο την πραγματική ψυχανάλυση, δηλαδή τη μέθοδο του Μπρόυερ. Διευκρινίζουμε ότι ήδη από την εποχή εκείνη ο Ελβετός ψυχίατρος επέκρινε τον Φρόυντ για τον παν-σεξουαλισμό του, μια κριτική που έμελλε να έχει συνέχεια στην ιστορία της ψυχανάλυσης. Ο Φρόυντ δεν εκτίμησε καθόλου το βιβλίο...

 

Αυτοί που γράφουν τη λέξη ψυχανάλυση και όχι ψυχοανάλυση -όπως ο Λούντβιχ Φρανκ, αλλά και ο Ντουμένγκ Μπετσόλα ή ο Ωγκύστ Φορέλ, για παράδειγμα- ειρωνεύονται κατά κάποιον τρόπο τον Φρόυντ για τη βαρβαρότητά του, παρατηρώντας ότι, βάσει της λογικής της παραγωγής νέων λέξεων με ελληνικές ρίζες, ο όρος δεν μπορεί να είναι ψυχο-ανάλυση αλλά ψυχανάλυση. Το 1919 ο Ωγκύστ Φορέλ, ένας Ελβετός γιατρός που εφαρμόζει την ύπνωση ως θεραπευτική μέθοδο, διευκρινίζει στον Υπνωτισμό: «Γράφω ψυχανάλυση όπως ο Μπετσόλα, ο Φρανκ και ο Όυγκεν Μπλόυλερ, και όχι ψυχοανάλυση, όπως ο Φρόυντ, λόγω της ορθής παραγωγής και της ευφωνίας της λέξης. Για το ίδιο θέμα ο Μπετσόλα κάνει την εύστοχη παρατήρηση ότι γράφουμε ψυχιατρική και όχι ψυχοϊατρική»... Ο Φρόυντ έχει ήδη υποπέσει σε σφάλμα με τον όρο ναρκισσισμός, τον οποίο αρχικά ανέφερε ως Narzissmus, σαν να λέμε ναρκισμός.

 

Καθώς έρχεται η επιτυχία, ο Φρόυντ επιδιώκει όλο και περισσότερο την αρχηγία του ευρωπαϊκού ψυχαναλυτικού κινήματος, του οποίου δεν ηγείτο την εποχή εκείνη, ήταν απλό μέλος. Η κατασκευή του φροϋδικού οπλοστασίου για την κατάκτηση της εξουσίας και την εξασφάλιση της ηγεμονίας της διδασκαλίας του αρχίζει με την ενεργοποίηση ενός εξαιρετικά πολύπλοκου μηχανισμού διαπλοκής, δικτύωσης, με πιστούς συνεργάτες, τυφλούς οπαδούς, εκδοτικούς οίκους, ορθόδοξες δημοσιεύσεις, και στη συνέχεια με την εκκαθάριση και τη δίωξη οποιουδήποτε θα μπορούσε να υποστηρίξει μια πολλαπλή ψυχανάλυση και μια διαφοροποίηση των μεθόδων για την ανακούφιση του ψυχικού πόνου: ο Άντλερ και ο Γιουνγκ, οι πιο γνωστές περιπτώσεις αποπομπής, εγκαινιάζουν την εδραίωση της ψυχανάλυσης στον ευρωπαϊκό και μετά από λίγο στον διεθνή χώρο.

 

Έτσι, ο Φρόυντ αποφασίζει να εδραιώσει την παντοδυναμία του ως προς τον όρο και το αντικείμενο. Αλλαγή πορείας: μπορεί το 1910 να παραδέχεται ότι ο Μπρόυερ είναι ο ιδρυτής της ψυχανάλυσης, αλλά το 1914, με τη δημοσίευση της Συμβολής στην ιστορία του ψυχαναλυτικού κινήματος, βάζει τα πράγματα στη θέση τους. Στις Ηνωμένες Πολιτείες τα πράγματα έχουν αλλάξει, πρόκειται για την κατάκτηση του Νέου Κόσμου, και άρα του κόσμου. Το κείμενο, επεξεργασμένο, έχει γραφτεί υπό την επίδραση της διαφωνίας του με τον Άντλερ και τον Γιουνγκ. Στο εξής παύει η απότιση χρέους τιμής στον εισηγητή της ψυχανάλυσης, τον Γιόζεφ Μπρόυερ, ο Φρόυντ αποφασίζει ενώπιον της ιστορίας και χάριν της ιστορίας ότι είναι ο μοναδικός ιδρυτής: «Η ψυχανάλυση είναι δικό μου δημιούργημα, μόνος μου ασχολήθηκα επί δέκα έτη με αυτή, και όλη η δυσαρέσκεια που προκάλεσε τότε αυτή η καινοτομία εκδηλώθηκε προς το άτομό μου με τη μορφή κριτικής. Έχω τη δικαιοδοσία [sic] να υποστηρίξω την άποψη ότι ακόμα και σήμερα, που δεν είμαι πλέον ο μοναδικός ψυχαναλυτής, κανείς δεν είναι σε θέση να γνωρίζει καλύτερα από εμένα [sic] τι είναι η ψυχανάλυση, σε τι διαφέρει από άλλες μεθόδους εξερεύνησης της ψυχικής ζωής και τι πρέπει να φέρει το όνομά της ή τι πρέπει να ονομάζεται διαφορετικά»/

 

Έτσι λοιπόν ο Φρόυντ αυτοανακηρύσσεται επινοητής, δημιουργός, δάσκαλος, εφευρέτης, πρωτουργός, κυρίαρχος της ψυχανάλυσης. Και ο Μπρόυερ, στον οποίο ανήκε η καταξίωση στο Για την ψυχανάλυση το 1910; Πάνε αυτά, περάσανε... Ο Μπρόυερ γίνεται ένας απλός πρόδρομος με ασήμαντο ρόλο, που προσπέρασε την ανακάλυψη, αφού δεν είχε το θάρρος να δεχτεί τον πρωταρχικό ρόλο της σεξουαλικότητας στην αιτιολογία των νευρώσεων. Ενώ εκείνος, ο Φρόυντ, είχε το θάρρος, την τόλμη, τη δύναμη του πνεύματος, την ανδρεία ενός κονκισταδόρ: αυτός μόνο τόλμησε, άρα σ’ αυτόν και μόνο αξίζει ο τίτλος.

 

Η Συμβολή λειτουργεί σαν ένα πραγματικό πραξικόπημα: ο Φρόυντ εξηγεί ότι η ψυχανάλυση είναι η μοναχική και ιδιοφυής δημιουργία του· ότι η αυτοανάλυση αρκεί για να γίνει κάποιος αναλυτής - αυτή είναι και η δική του περίπτωση· ότι η αναγνώριση της θεωρίας της μεταβίβασης και της αντίστασης αρκεί για να αυτοανακηρυχθεί κάποιος αναλυτής -κάτι που εκ των πραγμάτων αποκλείει οριστικά ως ιδρυτή τον Μπρόυερ ότι η άρνηση της ψυχανάλυσης δείχνει με βεβαιότητα την αναγκαιότητα μιας θεραπείας στο ντιβάνι- ότι στο εξής οποιοσδήποτε αρνείται το ψροϋδισμό είναι άρρωστος και χρήζει θεραπείας· ότι ο αντισημιτισμός μπορεί να ερμηνεύσει την άρνηση για την ψυχανάλυση - ένα επιχείρημα που θα αποδειχτεί πολύ χρήσιμο.

 

Στη συνέχεια εκθέτει λεπτομερώς το πολεμικό του σχέδιο για την κατάκτηση του κόσμου: συσπείρωση ορισμένων φίλων από το 1902 με σκοπό να μάθουν και να διαδώσουν την ψυχανάλυση· ίδρυση της Ψυχολογικής Εταιρείας της Τετάρτης· επέκταση του στενού κύκλου· προσχώρηση, από το 1907, του Γιουνγκ, ο οποίος μετατοπίζει το κέντρο βάρους από τη Βιέννη στη Ζυρίχη, αλλά επίσης και ενός κύκλου καλλιτεχνών, ιατρών και άλλων ατόμων με γνώσεις σε θέματα διανοητικής υγείας· ο Γιουνγκ εξασφαλίζει, γράφει ο Φρόυντ, ένα άνοιγμα της επιστήμης σε μη Εβραίους, ώστε να αποφευχθεί στρατηγικά ο περιορισμός της ψυχανάλυσης σε μια «εβραϊκή επιστήμη»· ίδρυση της Διεθνούς Ψυχαναλυτικής Εταιρείας- έκδοση ενός περιοδικού που διευθύνει ο Φρόυντ· οργάνωση συνεδρίων. Με τέτοιο εξοπλισμό που καμιά άλλη ανάλυση δεν σκέφτηκε να αποκτήσει, ο Φρόυντ ξεκινά έναν μονόπλευρο πόλεμο... και, όπως είναι επόμενο, τον κερδίζει.

 

Εφεξής υπάρχει ένας κανονιστικός ορισμός που δίνει ο Φρόυντ στα έργα Ψυχανάλυση και Θεωρία για τη λίμπιντο, που συνέταξε το καλοκαίρι του 1922 για ένα Εγχειρίδιο σεξολογίας υπό τη διεύθυνση του Μαξ Μαρκούζε: «ΨΥΧΑΝΑΛΥΣΗ ονομάζεται 1) μια μέθοδος έρευνας των ψυχικών διεργασιών που δύσκολα μπορεί κανείς να προσεγγίσει με άλλο τρόπο- 2) μια μέθοδος θεραπείας των νευρώσεων που βασίζεται στην παραπάνω ερευνητική μέθοδο· 3) μια σειρά απόψεων περί ψυχολογίας, οι οποίες απορρέουν από την παραπάνω μέθοδο και συγκλίνουν προοδευτικά για να σχηματίσουν ένα νέο επιστημονικό αντικείμενο». Επομένως, δεν είναι ψυχαναλυτές όσοι δεν υποστηρίζουν τη φροϋδική θεωρία της ψυχανάλυσης, και ειδικά εκείνοι που δεν βασίζουν τη θεραπευτική τους μέθοδο στο μύθο του οιδιπόδειου συμπλέγματος - δηλαδή ο Γιουνγκ, ο Άντλερ και όσοι δεν συμφωνούν τυφλά με το λόγο του δασκάλου.

 

Η ψυχανάλυση που δεν ανακάλυψε ο Φρόυντ, αλλά βάσει της οποίας επέφερε το πιο εντυπωσιακό ιδεολογικό πραξικόπημα του 20ού αιώνα, έγινε η επιστήμη που επινόησε, ανακάλυψε ο Ζίγκμουντ Φρόυντ αυτοπροσώπως. Στο εξής με τον όρο ψυχανάλυση αποκαλούμε τη φροϋδική λογοτεχνική ψυχολογία. Από κανενός το μυαλό δεν περνά ότι μπορεί να υπάρχει μια μη φροϋδική ψυχανάλυση: δηλαδή μια ψυχανάλυση· πριν τον Φρόυντ (συμπεριλαμβανομένου του Μπρόυερ, αν βασιστούμε στα λόγια του ίδιου του Φρόυντ μεταξύ 1896 και 1910, ή του αδίκως παραγνωρισμένου Πιερ Ζανέ, υφηγητή και διδάκτορα φιλοσοφίας, καθηγητή στο Κολέγιο της Γαλλίας και ιατρού) και μια ψυχανάλυση μετά τον Φρόυντ (με τον Καρλ Γκούσταφ Γιουνγκ και τον Άλφρεντ Άντλερ, βέβαια, αλλά και τόσους άλλους), στην οποία εντάσσεται και ο φροϋδομαρξισμός (ο Βίλχελμ Ράιχ ή ο Χέρμπερτ Μαρκούζε, αν όχι ο Έριχ Φρομ), ή η υπαρξιακή ψυχανάλυση του Λούντβιχ Μπίνσβανγκερ, την οποία επανέλαβε και τροποποίησε ο Ζαν-Πωλ Σαρτρ. 

 

Μισέλ Ονφρέ: «Το λυκόφως ενός ειδώλου, το φροϋδικό μύθευμα»

Το ανθρώπινο δεν είναι κατακριτέο

Κοιτάς τη βροχή και θες να βγεις έξω να βραχείς, να ξεπλύνεις όλα σου τα λάθη! Ήθελες τόσο πολύ να κανείς το σωστό, δεν σου άρεσε να πληγώνεις μα η ζωή σου ένα τσουβάλι από λάθη και πώς να τα διορθώσεις;

Είμαι άνθρωπος κι αυτό μου δίνει το δικαίωμα να κάνω λάθη;
Είμαι άνθρωπος, έχω δικαίωμα να ονειρεύομαι πως κάποτε θα γίνω Θεός;
Είμαι άνθρωπος, είμαι τρωτός, είμαι ύλη και η ύλη αποσυντίθεται, είμαι λάθη στοιβαγμένα στην ψυχή μου που μόνο αν θελήσει εκείνη μπορούν να μεταμορφωθούν σε σωστά.
Είμαι άνθρωπος, συγγνώμη μα μπορώ να ζήσω την ζωή μου ως άνθρωπος;

“Το ανθρώπινο δεν είναι κατακριτέο για τα ανθρώπινα μη ζητάς συγγνώμη…”
Οι γύρω μου με κατηγορούν, με στήνουν στον τοίχο για κάθε τι που λέω, μου ζητούν να ανακαλέσω οτιδήποτε ηχεί λάθος στα δικά τους αυτιά. Τα δικά μου λάθη απέναντι στα δικά τους σωστά, άνθρωπος απέναντι σε άνθρωπο, αρκεί μια συγγνώμη; Χρειάζεται;

“Το ανθρώπινο δεν είναι κατακριτέο για τα ανθρώπινα μη ζητάς συγγνώμη…”
Πόσοι άνθρωποι λένε, τα λάθη είναι για τους ανθρώπους και τα σωστά για τους Θεούς! Όταν κάνεις εσύ λάθος όμως πέφτουν να σε φάνε και κοιτώντας γύρω τους αυτοί οι ίδιοι άνθρωποι για όσα δεν ταιριάζουν στα δικά τους σωστά λένε, κρίμα αυτό είναι λάθος της φύσης. Λάθος αυτής της φύσης που ο ίδιος ο άνθρωπος διαμηνύει πως την έπλασε Θεός!

Η διαδρομή σου δεν μπορεί να σταματήσει να έχει λάθη. Δεν μπορείς να σταματήσεις να ζυγίζεις τις δυνάμεις και τις δυνατότητές σου για όσο επιλέγεις να προχωρήσεις την ανθρώπινη ζωή σου, να την εξελίξεις!

Θα οδηγείσαι πάντα σε διαδρομές χωρίς μονόδρομους!
Θα χρειάζεται να επιλέξεις, να δοκιμάσεις, να γευθείς και πολλές φορές να πληγώσεις και να πληγωθείς!

Προχώρα για όσο επιλέγεις να προχωρήσεις, ζήσε για όσο επιλέγεις να ζήσεις μα για κάτι που αποφάσισες κι επέλεξες συνειδητά μη το πεις ποτέ σου λάθος!

Το ανθρώπινο δεν είναι κατακριτέο για τα ανθρώπινα μη ζητάς συγγνώμη…

Ο κόσμος μας από ψηλά

Πάντα ανέβαινα σε κορυφές απάτητες και δύσβατες.
Εκεί που ποτέ δεν φοβόμουν να κοιτάξω τον κόσμο από ψηλά και να μετρήσω τις δυνάμεις μου μόνος μου.
Εκεί που η οπτική γωνία αμέσως αλλάζει.

Εκεί που η ψυχή μου ταξιδεύει ολομόναχη και με οδηγεί στον δικό μου παράδεισο.
Εκεί που ο κόσμος φαίνεται ταυτόχρονα μεγάλος αλλά και μικρός.
Εκεί που τα μάτια μου δεν φοβούνται να αντικρίσουν την αλήθεια.
Άλλωστε εκεί πάνω δεν χρειάζεται καμουφλάζ.

Εκεί μου δίνεται η ευκαιρία να αντικρίσω τον κόσμο με τα μάτια που θέλω να δω. Εκεί που μπορώ να ζήσω μακριά από την απάτη της καθημερινότητας.
Εκεί που οι άνθρωποι δεν είναι απρόσιτοι και ανέκφραστοι, αλλά η διαφορετικότητά του κόσμου τους χαρίζει το προτέρημα της ταπεινότητας.

Εκεί που οι άνθρωποι δεν είναι άρρωστες φιγούρες.
Εκεί που οι κόσμοι και οι άνθρωποι δεν καταστρέφουν, ούτε καταστρέφονται, αλλά ολοκληρώνονται και εξελίσσονται.

Εκεί που ο σκοπός δεν παραγκωνίζει την επιθυμία του ανθρώπου για δημιουργία. Εκεί που ο δρόμος μπορεί να είναι άγνωστος αλλά απάτητος και αγνός.
Εκεί που η ένωση των ανθρώπων έχει αξία.
Εκεί που μπορούν όλα να συμβαδίσουν αρμονικά. Κορμί, ψυχή, και καρδιά σε απόλυτη ηρεμία.

Εκεί που δεν υπάρχει λόγος να περιγράφεις με λόγια αυτά που ζεις και νιώθεις. Εκεί που η θεωρία γίνεται πράξη και τίποτα δεν θεωρείται δεδομένο.
Εκεί που η φωνή σταματάει γιατί η σιωπή κυριαρχεί.
Εκεί που οι άνθρωποι αγαπούν αληθινά και βλέπουν τον κόσμο από ψηλά.

Ο Σοφός μένει πίσω, και γι’αυτό είναι μπροστά

“Wei Wu Wei” σημαίνει “δράση που δεν είναι δράση”, δηλαδή η δράση που γίνεται αβίαστα.

Στο Ταο Τε Τσινγκ, ο Λάο Τσε εξηγεί ότι τα όντα (ή φαινόμενα) που βρίσκονται σε πλήρη αρμονία με το Ταό (δρόμος, τρόπος της συμπαντικής ζωτικής αρχής), συμπεριφέρονται με εντελώς φυσικό, μη-σκηνοθετημένο τρόπο.

Ο στόχος της πνευματικής πρακτικής για το ανθρώπινο ον είναι, σύμφωνα με τον Λάο Τσε, η επίτευξη αυτού του καθαρού και φυσικό τρόπου συμπεριφοράς, όπως οι πλανήτες περιστρέφονται γύρω από τον ήλιο, ή όπως ανθίζει ένα λουλούδι.

Οι πλανήτες περιστρέφονται χωρίς έλεγχο, δύναμη ή προσπάθεια, αντ' αυτού, κινούνται αβίαστα και αυθόρμητα.

Μία τέτοια στάση επιτρέπει τη φυσική ροή της ζωής να εκτυλιχθεί ομαλά, χωρίς να ασκούμε συνεχώς έλεγχο – και δημιουργούμε τη λεγόμενη αντίσταση.

1
Οι υπερβολικές τιμές στους ήρωες,
Κάνει τους ανθρώπους να νιώθουν αδύναμοι.
Οι υπερβολικές τιμές στα πλούτη,
Κάνει τους ανθρώπους να γίνονται κλέφτες.
Μην επιδεικνύεις ό,τι ποθούν οι άνθρωποι,
Και οι καρδιές τους δεν θα σκανδαλίζονται.

2
Ο Ουρανός κι η Γη είναι αιώνια.
Γιατί είναι αιώνια;
Επειδή υπάρχουν για τους άλλους.
Έτσι, κι ο Σοφός
Μένει πίσω, και γι’αυτό είναι μπροστά.
Αποστασιοποιείται από τους ανθρώπους,
Γι’αυτό και είναι ένα με αυτούς.
Είναι τέλεια ολοκληρωμένος,
Επειδή έχει παραμερίσει τον εγωισμό του.

3
Η ιδανική τελειότητα είναι να είναι κάποιος σαν το νερό,
Που θρέφει τα πάντα χωρίς να απαιτεί τίποτε.
Είναι ευχαριστημένο να λιμνάζει στα χαμηλά μέρη
Που οι άνθρωποι περιφρονούν,
Και έτσι μοιάζει στο Ταό.
Να ζεις σε ένα καλό μέρος,
Να διατηρείς βαθύ το λογισμό σου,
Να φέρεσαι καλά στους άλλους,
Να τηρείς το λόγο σου,
Να κυβερνάς με δίκαιους κανόνες,
Να δουλεύεις όταν πρέπει, όσο πρέπει.
Όταν είσαι ευχαριστημένος με το να είσαι απλά ο εαυτός σου,
Και δεν τον συγκρίνεις με τους άλλους, ούτε τους ανταγωνίζεσαι,
Δεν θα κάνεις λάθος.

4
Μπορείς να ισορροπήσεις τη ζωτική σου ενέργεια,
Και να αγκαλιάσεις αχώριστα το Ένα;
Μπορείς να ελέγξεις την ανάσα σου
Και να την κάνεις απαλή σαν του μωρού;
Μπορείς να καθαρίσεις την εσωτερική σου ματιά
Μέχρι να βλέπεις μόνο Φως;
Μπορείς να αγαπάς τους ανθρώπους
Και να τους οδηγείς χωρίς να τους επιβάλλεσαι;
Μπορείς να διεκπεραιώσεις τις σημαντικές υποθέσεις,
Αφήνοντας τα πράγματα να εξελιχθούν από μόνα τους;
Η υπέρτατη αρετή είναι
Το να γεννάς χωρίς να νιώθεις ότι σου ανήκει αυτό που γέννησες,
Να χαίρεσαι κάτι χωρίς να νιώθεις την ανάγκη να το κατέχεις,
Να δρας χωρίς να απαιτείς ανταμοιβή,
Να καθοδηγείς τους ανθρώπους, χωρίς να τους επιβάλλεσαι.

5
Οι ακτίνες του τροχού ενώνονται στη ρόδα,
Αλλά η χρησιμότητά της έγκειται στον κενό χώρο ανάμεσά τους.
Ο πηλός φτιάχνει ένα κανάτι,
Αλλά η χρησιμότητά του έγκειται στο κενό μέσα του.
Το ξύλο χτίζει τους τοίχους του σπιτιού,
Αλλά η χρησιμότητά του έγκειται στον κενό χώρο μέσα στον οποίο ζούμε.
Έτσι, εργαζόμαστε με αυτό που Είναι,
Αλλά χρησιμοποιούμε αυτό που Δεν Είναι.

6
Η επιτυχία είναι εξίσου επικίνδυνη με την αποτυχία.
Η ελπίδα είναι εξίσου μάταιη με το φόβο.
Τι σημαίνει ότι η επιτυχία είναι εξίσου επικίνδυνη με την αποτυχία;
Είτε ανεβαίνεις είτε κατεβαίνεις μία σκάλα,
Βρίσκεσαι σε αστάθεια.
Όταν όμως πατάς με τα δυο σου πόδια σταθερά στο έδαφος,
Δεν κινδυνεύεις να πέσεις.

7
Έχεις την υπομονή να περιμένεις
Μέχρι να κατακάτσει η λάσπη και να καθαρίσει το νερό;
Μπορείς να παραμείνεις ήρεμος
Μέχρι η κατάλληλη δράση να εμφανιστεί από μόνη της;
Επειδή ο Σοφός δεν αναζητά την εκπλήρωση των επιθυμιών του,
Δεν ψάχνει κάτι συγκεκριμένο, και δεν περιμένει τίποτε.
Γι’αυτό και είναι ανοιχτός σε όλα όσα έρχονται.

8
Μη γεμίζεις το νου σου με στείρες γνώσεις,
Και θα θυμηθείς τη φυσική σου σοφία.
Μην ασχολείσαι με το τι πιστεύουν οι άλλοι ότι είναι ηθικό,
Και θα είσαι πολύ πιο ευτυχισμένος.
Μην είναι το μόνο σου μέλημα το κέρδος,
Και θα χαθούν οι κλέφτες.
Γίνε απλός και καλλιέργησε τον εαυτό σου,
Σβήνοντας μέσα σου τις επιθυμίες.

9
Σταμάτα να σκέφτεσαι υπερβολικά,
Επειδή αυτό οδηγεί στη θλίψη.
Τι διαφορά έχει το Ναι από το Όχι;
Τι διαφορά έχει η επιτυχία από την αποτυχία;
Τι νόημα έχει να τιμάς ό,τι τιμούν κι οι άλλοι,
Και να φοβάσαι ό,τι φοβούνται;
Ανοησία!

10
Όταν ο Σοφός έχει συνέχεια στο μυαλό του
Την εναρμόνιση με το Ταό,
Τότε εμφανίζεται η υπέρτατη Αρετή (Τε).
Το Ταό είναι άπιαστο,
Άρα πώς μπορεί το μυαλό του να εναρμονιστεί με αυτό;
Επειδή δεν προσκολλάται σε ιδέες.

11
Το Ταό είναι ακατάληπτο.
Αν και είναι μικρότερο κι από το άτομο,
Περιέχει αναρίθμητους γαλαξίες.
Αν οι ισχυροί μπορούσαν να το κατέχουν,
Όλα τα πλάσματα θα ζούσαν αρμονικά.
Ο κόσμος θα γινόταν παράδεισος,
Και ο ουρανός θα έσταζε σε όλους γλυκές δροσοσταλίδες.
Οι άνθρωποι θα ήταν ειρηνικοί,
Και ο νόμος θα ήταν γραμμένος στις καρδιές τους.
Όλα τα πράγματα καταλήγουν στο Ταό,
Όπως τα ποτάμια περνούν από τις πεδιάδες
Και καταλήγουν στη θάλασσα.

12
Το να γνωρίσεις τον κόσμο είναι έξυπνο,
Αλλά η πραγματική σοφία είναι το να γνωρίσεις τον εαυτό σου.
Χρειάζεται δύναμη για να κατακτήσεις τους άλλους,
Αλλά η αληθινή δύναμη είναι η κατάκτηση του εαυτού σου.
Αν μπορείς να κατανοήσεις πότε έχεις αρκετά,
Είσαι πραγματικά πλούσιος.
Αν ξέρεις πότε πρέπει να συνεχίσεις και πότε πρέπει να σταματήσεις,
Είσαι πραγματικά ισχυρός.
Αν μάθεις να παραμένεις στο κέντρο,
Και να αποδέχεσαι το θάνατο,
Θα αντέξεις για πάντα.
Όταν κάτι έχει ριζώσει, μεγαλώνει εύκολα.
Όταν κάτι είναι πρόσφατο, εύκολα διορθώνεται.
Ό,τι είναι εύθραυστο, εύκολα σπάει.
Ό,τι είναι μικρό, εύκολα σκορπίζεται.
Γι’αυτό, πρόλαβε τους κινδύνους πριν εμφανιστούν.
Βάλε σε τάξη τα πράγματα, πριν δημιουργηθεί το πρόβλημα.
Το τεράστιο δέντρο φυτρώνει από ένα τόσο δα κλαράκι.
Ο πανύψηλος πύργος δεν ήταν παρά ένα χωμάτινο λοφάκι.
Το πιο μακρύ ταξίδι ξεκίνησε από ένα μικρό βήμα.
Αν ορμήσεις να αρπάξεις κάτι,
Θα το χάσεις μέσα από τα χέρια σου.
Αν πιέσεις τα πράγματα να ολοκληρωθούν πριν την ώρα τους,
Θα καταστρέψεις αυτό που ήταν σχεδόν έτοιμο.
Γι’αυτό, ο Σοφός δρα αβίαστα,
Αφήνοντας τα πράγματα να ωριμάσουν από μόνα τους.
Παραμένει εξίσου ήρεμος στο τέλος όσο και στην αρχή.
Επειδή δεν έχει τίποτε,
Δεν έχει και τίποτε να χάσει.
Το μόνο που επιθυμεί,
Είναι να μην επιθυμεί.
Η μόνη γνώση που χρειάζεται
Είναι η γνώση της άγνοιας.
Απλά υπενθυμίζει στους ανθρώπους
Την πραγματική τους φύση.
Δε νοιάζεται για τίποτε πέρα από το Ταό,
Γι’αυτό και νοιάζεται για όλα τα πλάσματα.

13
Η εμφάνιση στη ζωή είναι και είσοδος στο θάνατο.
Γεννιόμαστε με το σώμα μας,
Το ίδιο σώμα έχουμε κι όταν πεθαίνουμε,
Με το ίδιο σώμα περνάμε και κάθε μέρα της ζωής μας.
Πώς γίνεται αυτό;
Επειδή αυτό που χαρίζει τη ζωή στο σώμα είναι το Ταό.
Ο Σοφός ξέρει πώς να συντηρεί τη ζωή.
Όταν ταξιδεύει, δεν αποφεύγει ρινόκερους και τίγρεις,
Και στη μάχη πηγαίνει άοπλος.
Κι όμως, το κέρατο του ρινόκερου δεν βρίσκει πού να βυθιστεί,
Και τα δόντια της τίγρης τι να ξεσκίσουν.
Τα όπλα δεν έχουν τι να τρυπήσουν.
Πώς γίνεται αυτό;
Επειδή ο Σοφός αφήνεται σε ό,τι φέρει η ζωή,
Χωρίς να έχει προσκολλήσεις.
Ξέρει ότι θα πεθάνει, γι’αυτό και δεν φοβάται.
Δεν έχει ψευδαισθήσεις στο μυαλό,
Γι’αυτό και δεν φέρει καμία αντίσταση στο σώμα.
Δεν σκέφτεται τις πράξεις του,
Αλλά τις αφήνει να ξεπηδούν αυθόρμητα από το κέντρο της ύπαρξής του.
Επειδή δεν στερεί τίποτε από τη ζωή,
Είναι έτοιμος για το θάνατο.
Σαν να είναι απλά ένας άνθρωπος που ετοιμάζεται να ξεκουραστεί,
Μετά από μία μέρας σκληρής δουλειάς.

14
Κάθε πλάσμα στον κόσμο
Είναι έκφραση του Ταό.
Εμφανίζεται στον κόσμο,
Παίρνει το φυσικό του σώμα,
Και αφήνει τα γεγονότα να το πλάσουν και να το ολοκληρώσουν.
Γι’αυτό, κάθε πλάσμα
Αυθόρμητα τιμάει το Ταό.

Tao Te Ching, Το Βιβλίο του Λόγου και της Αρετής

Γιατί ό,τι δεν συμβαδίζει με τα συμφέροντά μας μάς φαίνεται παράλογο

Αυτό το τέχνασμα, όταν μπορεί να χρησιμοποιηθεί, κάνει όλα τα άλλα περιττά. Αντί να απευθυνόμαστε με επιχειρήματα στο μυαλό του αντιπάλου, απευθυνόμαστε με κίνητρα στη βούλησή του, οπότε ο αντίπαλος, όπως και το ακροατήριο αν έχει τα ίδια μ’ εκείνον ενδιαφέροντα, θα συνταυτιστεί μαζί μας, ακόμα κι αν ισχυριστούμε κάτι θεότρελο: γιατί ο γενικός κανόνας λέει ότι ένα γραμμάριο βούλησης έχει μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα από εκατό κιλά διορατικότητας και ευφυΐας. Αυτό όμως μπορεί να πετύχει μόνο κάτω από πολύ ιδιαίτερες συνθήκες. Αν καταφέρουμε να πείσουμε τον αντίπαλο, ότι η άποψή του, αν αποδειχθεί αληθής, θα βλάψει σημαντικά τα συμφέροντά του, τότε θα την εγκαταλείψει πάραυτα, σαν ένα κομμάτι πυρωμένου σίδερου που το ’πιασε απρόσεχτα στα χέρια. Για παράδειγμα ένας ιερέας που υπερασπίζεται ένα φιλοσοφικό δόγμα: αν του επισημάνουμε ότι αυτό το δόγμα έρχεται σε άμεση σύγκρουση με κάποιο βασικό δόγμα της εκκλησίας του, θα το εγκαταλείψει.

Ένας γαιοκτήμονας διακηρύσσει ότι η χρήση γεωργικών μηχανών στην Αγγλία είναι εξαιρετική ιδέα, γιατί κάνει τη δουλειά πολλών εργατικών χεριών. Του εξηγούμε λοιπόν, ότι πολύ σύντομα θα υπάρξουν οχήματα που θα κινούνται κι εκείνα με ατμό, οπότε τα άλογα των τεράστιων στάβλων του θα χάσουν την αξία τους· και να δούμε πώς θα αντιδράσει. Σ’ αυτές τις περιπτώσεις, όλοι καταλαβαίνουν quam temere in nosmet legem sancimus iniquam, [πόσο απερίσκεπτα θεσπίζουμε έναν νόμο που αντιτίθεται σ’ εμάς τους ίδιους· Οράτιος, Saturae, I, 3, 67].

Την ίδια τακτική χρησιμοποιούμε, όταν το κοινό, αλλά όχι ο αντίπαλός μας, ανήκουν στο ίδιο δόγμα, στην ίδια συντεχνία, στην ίδια επαγγελματική κατηγορία, στην ίδια λέσχη, κλπ. με μας. Ακόμα κι αν οι απόψεις του είναι απολύτως σωστές, μόλις υπαινιχθούμε ότι βλάπτουν τα κοινά συμφέροντα της εν λόγω συντεχνίας, όλοι οι παριστάμενοι θα θεωρήσουν τα επιχειρήματα του αντιπάλου μας, όσο εξαιρετικά κι αν είναι, αδύναμα και ασήμαντα, ενώ αντίθετα θα θεωρήσουν τα δικά μας ορθά και εύστοχα· το ακροατήριο θα επιδοκιμάσει εν χορώ τα δικά μας και ο αντίπαλός μας θα φύγει ταπεινωμένος. Οι παριστάμενοι θα πιστεύουν κατά κανόνα ότι συμφώνησαν από καθαρή πεποίθηση. Γιατί ό,τι δεν συμβαδίζει με τα συμφέροντά μας μας φαίνεται παράλογο. Intellects luminis sicci non est recipit infusionem a voluntate et affectibus [Η νόηση δεν είναι φως που καίει χωρίς λάδι, αλλά τρέφεται από τη βούληση και τα πάθη· Μπέικον, Novum Organon, Ι,49]. Το τέχνασμα αυτό θα μπορούσε να αποκληθεί «πιάνω το δέντρο από τη ρίζα του», συνήθως όμως ονομάζεται argumentum ab utili [ωφελιμιστικό επιχείρημα].

ARTHUR SCHOPENHAUER, Η ΤΕΧΝΗ ΤΟΥ ΝΑ ΕΧΕΙΣ ΠΑΝΤΑ ΔΙΚΙΟ

Επαφή με τα δικά σας Χαρακτηριστικά

Μην επηρεάζεστε από κανέναν όταν τολμάτε να έρθετε σε επαφή με τα δικά σας χαρακτηριστικά. Όταν τολμάτε να αναλάβετε την προσωπική σας αλήθεια και αυτή επικρίνεται ή αμφισβητείται, μην εγκλωβιστείτε σε φόβους άλλων.

Εάν νιώθετε δύναμη μέσα σας, οι άνθρωποι που διακρίνονται από άλλα χαρακτηριστικά ή και από τα ίδια αλλά δεν τα έχουν αξιοποιήσει ακόμα, επειδή τα φοβούνται, δεν θα σας εμπιστευτούν και θα επικρίνουν την προσπάθειά σας. Όσο εσείς πιστεύετε πως δύναμη δεν σημαίνει εξουσία, αλλά ικανότητα να λειτουργείτε αυτόνομα και να προχωράτε στους στόχους σας, τόσο θα κατανοήσετε ότι η οπτική που σας παρουσιάζουν έχει να κάνει με δικές τους δυσκολίες και θα επιμείνετε στην αποκάλυψη της προσωπικής σας αλήθειας. Όσο υποστηρίζετε τη δύναμή σας χωρίς αντιφάσεις, θα κατανοήσετε κι εκείνους γιατί θα νιώθετε ικανοποίηση από αυτό που είστε και κάνετε.

Εάν είστε αποφασιστικός, που σημαίνει ότι προχωράτε δυναμικά ξεπερνώντας τα εμπόδια που στέκονται στο δρόμο σας, χωρίς να σας πτοεί κάτι και παίρνετε δύσκολες αποφάσεις αναλαμβάνοντας την ευθύνη, ίσως αυτό επικριθεί από εκείνους που φοβούνται τις ευθύνες τους. Όσο όμως εσείς αντιλαμβάνεστε ότι αποφασιστικότητα δε σημαίνει σκληρότητα, αλλά ικανότητα να αντιλαμβάνεστε τις καταστάσεις και να διαχειρίζεστε σκέψεις και συναισθήματα σε αυτές, τόσο πιστεύετε στο καλό που διακρίνει αυτό το χαρακτηριστικό σας.

Εάν είστε τολμηρός, παίρνετε αποφάσεις σύμφωνα με την αξία σας. Εκτιμάτε την κάθε κατάσταση και σε ό,τι είναι σύμφωνο με την αξία σας τολμάτε σε αυτό. Δεν σας σταματάει κάτι εύκολα, αλλά τάσσεστε σε ένα σκοπό ωφέλιμο για σας και για άλλους.

Αν δεν αναλάβετε τη δύναμη, την τόλμη και την αποφασιστικότητά σας επειδή δίνετε λάθος σημασία σε αυτές τις έννοιες, αυτά τα χαρακτηριστικά επειδή, έτσι η αλλιώς, υπάρχουν μέσα σας θα βγουν με άναρχο ή στερεοτυπικό τρόπο. Η δύναμη θα εμφανιστεί είτε σαν αδυναμία είτε σαν σκληρότητα, η αποφασιστικότητά σας είτε σαν αναποφασιστικότητα είτε σαν ακαμψία, η τόλμη σας είτε σαν ατολμία είτε σαν παράτολμο ρίσκο χωρίς πυξίδα και χωρίς σκοπό που ανταποκρίνεται στην αξία σας και σε μια αντικειμενική αξία.

Δεν είναι εύκολο να γνωρίσει κάποιος τα χαρακτηριστικά του ειδικά αν αυτά αμφισβητήθηκαν στο παρελθόν. Απαιτεί μήνες δουλειάς με τον εαυτό σας. Ένας εκλαϊκευμένος τρόπος που τον μοιράζομαι μαζί σας, τολμώντας να πάρω το ρίσκο, είναι να παρατηρήσετε ή να θυμηθείτε τους ανθρώπους με τους οποίους δημιουργήσατε ή έχετε σχέσεις και κυρίως εκείνους με τους οποίους εμπλακήκατε πολύ έντονα συναισθηματικά, που απασχόλησαν, δηλαδή, τα συναισθήματά σας, είτε με ένα γόνιμο και δημιουργικό διάλογο είναι μέσω μιας αντιπαράθεσης που κράτησε. Μην μένετε όμως στα αρνητικά τους χαρακτηριστικά αλλά σε εκείνα τα θετικά που τους έκαναν να ξεχωρίζουν στα μάτια σας. Αυτά τα χαρακτηριστικά είναι και δικά σας.

Ό,τι διαθέτει κάποιος που αποτελεί την προσωπικότητά του είναι δώρο για τον ίδιο άρα και για άλλους.

Πώς αντιλαμβανόμαστε καλύτερα τα συναισθήματα του άλλου

Η κατανόηση της συναισθηματικής κατάστασης του άλλου είναι βασική τόσο στην προσωπική όσο και στην επαγγελματική μας ζωή. Ωστόσο, ο καλύτερος τρόπος για να μάθουμε τι πραγματικά αισθάνεται αυτός που έχουμε απέναντί μας δεν είναι αυτός που μέχρι τώρα νομίζουμε. Αυτό αναδεικνύει νέα έρευνα της Αμερικανικής Ψυχολογικής Εταιρίας.

Σύμφωνα λοιπόν με την έρευνα αυτή ο καλύτερος τρόπος για να «διαβάσουμε» καλύτερα τα συναισθήματα των άλλων με μεγαλύτερη ακρίβεια είναι όταν ακούμε και όχι όταν κοιτάζουμε τον άλλον.

Ο Michael Kraus, διδάκτορας από το Πανεπιστήμιο του Yale και συγγραφέας της μελέτης, αναφέρει: «Η έρευνά μας δείχνει ότι το να βασιζόμαστε σε ένα συνδυασμό ηχητικών σημάτων και πληροφοριών από το πρόσωπο του άλλου ή αποκλειστικά μέσω σημάτων από το πρόσωπο του άλλου, μπορεί να μην είναι η καλύτερη στρατηγική για την ακριβή αναγνώριση των συναισθημάτων ή προθέσεων των άλλων».

Στη μελέτη αυτή ο Kraus περιγράφει μια σειρά από πέντε πειράματα με περισσότερους από 1.800 συμμετέχοντες από τις ΗΠΑ. Σε κάθε πείραμα, είτε ζητήθηκε από κάθε συμμετέχοντα να αλληλοεπιδράσει με κάποιον άλλον είτε του παρουσιάστηκε μια αλληλεπίδραση μεταξύ δύο άλλων.

Σε ορισμένες περιπτώσεις οι συμμετέχοντες μπορούσαν μόνο να ακούσουν και όχι να δουν. Σε κάποιες άλλες μπορούσαν να δουν αλλά όχι να ακούσουν, ενώ ορισμένοι συμμετέχοντες είχαν τη δυνατότητα και να δουν και να ακούσουν. Σε μια περίπτωση, μάλιστα, οι συμμετέχοντες άκουσαν μια φωνή από ηλεκτρονικό υπολογιστή, η οποία διάβαζε ένα κείμενο από μια αλληλεπίδραση μεταξύ ανθρώπων – περίπτωση όπου δεν υπήρχε η συνηθισμένη συναισθηματική διακύμανση της ανθρώπινης επικοινωνίας.

Και στα πέντε πειράματα, τα άτομα που μόνο άκουγαν χωρίς να παρατηρούν είχαν τη δυνατότητα, κατά μέσο όρο, να προσδιορίσουν με μεγαλύτερη ακρίβεια τα συναισθήματα που εκφράζονταν από τους άλλους. Μία εξαίρεση υπήρχε, όταν τα υποκείμενα άκουσαν τις ηλεκτρονικές φωνές και κατέληξαν στη χειρότερη ακρίβεια.

Καθώς ένα μεγάλο μέρος της έρευνας για τη συναισθηματική αναγνώριση είχε εστιάσει στο ρόλο των πληροφοριών που δίνονται από το πρόσωπο, αυτά τα ευρήματα ανοίγουν ένα νέο πεδίο έρευνας, σύμφωνα με τον Kraus.

«Πολλά τεστ συναισθηματικής νοημοσύνης βασίζονται στην ακριβή αντίληψη των προσώπων», αναφέρει ο συγγραφέας της μελέτης. «Αυτό που βρήκαμε εδώ είναι ότι ενδεχομένως δίνουμε πολύ μεγάλη προσοχή στο πρόσωπο, ενώ η φωνή μπορεί να έχει πολύ περισσότερο περιεχόμενο που είναι απαραίτητο για να αντιληφθούμε ακριβέστερα την εσωτερική κατάσταση του άλλου. Τα ευρήματα δείχνουν ότι θα πρέπει να εστιάζουμε περισσότερο στη μελέτη της λεκτικής έκφρασης των συναισθημάτων».

Ο Kraus πιστεύει ότι υπάρχουν δύο πιθανοί λόγοι που μόνο η φωνή είναι ανώτερη από μια συνδυαστική επικοινωνία. Ο ένας είναι ότι έχουμε ασκηθεί περισσότερο στο να χρησιμοποιούμε τις εκφράσεις του προσώπου για να κρύβουμε τα συναισθήματα. Ο άλλος είναι ότι περισσότερες πληροφορίες δεν είναι πάντα καλύτερες για να υπάρχει ακρίβεια.

Μία συνέπεια αυτής της έρευνας είναι απλή, σύμφωνα με τον συγγραφέα. «Έχει σημασία να ακούμε», λέει. «Βασικά το να εξετάζουμε τι λένε οι άλλοι και τους τρόπους με τους οποίους το λένε μπορεί να οδηγήσει σε καλύτερη κατανόηση των άλλων στην εργασία και στις προσωπικές σχέσεις».

Δεν χρειάζεται να παλεύεις με τον νου σου

Πώς να υπερβούμε την επιρροή του νου;
Με την παρατήρηση.

Μην παλεύεις με τον νου.
Ο νους λατρεύει τις μάχες.
Αν μπλεχτείς σε καβγά με τον νου σου θα χάσεις.
Ο καβγάς θα σημαίνει ότι αντιλαμβάνεσαι τον νου ως αληθινό.

Άρα τι πρέπει να κάνουμε;
Να αρχίσουμε να παρατηρούμε.
Πολλοί λίγοι άνθρωποι παρατηρούν πραγματικά.

Η προσοχή είναι συνήθως εστιασμένη σ’ αυτά που εμφανίζονται μέσα στη συνειδητότητα.
Αλλά κανένας δεν εστιάζει σ’ αυτόν που κάνει την παρατήρηση.

Έτσι ο νους γίνεται όλο και πιο ισχυρός, γιατί δεν έχεις επίγνωση της δύναμής σου και νομίζεις ότι ο νους έχει τη δύναμη.

Αλλά εσύ έχεις τη δύναμη.

Αυτό είναι το παράδοξο.

ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΧΑΣΕΙΣ ΓΙΑ ΝΑ ΚΕΡΔΙΣΕΙΣ…

Από την πρώτα φορά που παίζεις μπάλα στο σχολείο, μέχρι τις Πανελλήνιες και τις συνεντεύξεις για δουλειά, ο ανταγωνισμός κι ο φόβος της ήττας είναι τα αναγκαία κακά που βρίσκονται παντού στην ζωή σου για να σε ωθήσουν μπροστά. Ή να σε αποθαρρύνουν, να σε γεμίσουν με κόμπλεξ και άμυνες βάζοντας όρια στην προσωπική σου εξέλιξη…. Το τι θα συμβεί, είναι καθαρά προσωπική επιλογή και δεν θα επιλέξουμε όλοι τα ίδια. Σίγουρα όμως σε κανέναν δεν αρέσει να χάνει και θα κάνει τα αδύνατα δυνατά για να μην φτάσει σε αυτό το σημείο.

Κάθε φορά που κάνεις μια επιλογή, δεν ξέρεις αν η κρίση σου σε οδήγησε στο σωστό μονοπάτι, ούτε αν αυτή μπορεί να σε συνοδεύσει σε όλη σου την ζωή. Γιατί αυτή μπορεί να είναι ιδανική για το παρόν σου αλλά στο μέλλον σου να χρειάζεται να την εγκαταλείψεις και να χάσεις, για να προχωρήσεις μπροστά.

Το πρόβλημα όμως δεν είναι το λάθος, ούτε ότι μπορεί να χάσεις.. Το πρόβλημα είναι ότι δεν θες να χάσεις. Ακόμη κι αν εσύ ο ίδιος βλέπεις ότι πρέπει να φύγεις από μια κατάσταση, δεν το κάνεις γιατί την συνήθισες και γιατί ακόμη κι αν η μιζέρια της σε τρώει κάθε μέρα, αυτό είναι κάτι που γνωρίζεις και πιστεύεις ότι μπορείς να ελέγξεις.

Η έννοια του «χάνω» μόνο στο άκουσμά της δημιουργεί το αίσθημα της απώλειας και του φόβου. Σκέψου όμως, αν το κτήριο που έμενες γκρεμιζόταν σιγά σιγά, θα έμενες αγκαλιάζοντας το τελευταίο γερό θεμέλιο αρνούμενος να φύγεις, ή θα το εγκατέλειπες για να κερδίσεις την ζωή σου κι ό,τι άλλο αυτή μπορεί να σου προσφέρει;

Πάντα το να χάνεις σημαίνει ότι θυσιάζεις. Σημαίνει όμως ότι κερδίζεις. Γιατί η τύχη ευνοεί τους τολμηρούς κι η ζωή όσους διεκδικούν, ακόμη κι αν αυτό σημαίνει ότι πρέπει να χάσουν!

Ισπανός θέλει να κάνει παιδί με... ρομπότ

Ετοιμος να κάνει... παιδί με τη ρομποτική σύντροφό του λέει ότι είναι ένας Ισπανός κατασκευαστής ανθρωποειδών ρομπότ, ο οποίος ισχυρίστηκε, μάλιστα, ότι γνωρίζει πώς ακριβώς θα το καταφέρει αυτό! 

Ο Σέρτζι Σάντος, ηλεκτρολόγος μηχανικός και ειδικός σε θέματα τεχνητής νοημοσύνης, πιστεύει ότι είναι... θέμα χρόνου πριν τα ρομπότ αρχίσουν να παντρεύονται ανθρώπους και να έχουν ρόλο μέσα στην οικογένεια. 

Ο Ισπανός διατηρεί εδώ και αρκετά χρόνια σχέση με ένα ρομπότ που κατασκεύασε, ονόματι Σαμάνθα. 

«Θα ήθελα να κάνω παιδί με τη ρομποτική σύντροφό μου» δήλωσε ο ίδιος στην Sun, και συμπλήρωσε: «Κάτι τέτοιο θα ήταν πολύ απλό...».

«Θα προγραμματίσω τον “εγκέφαλο” που έχω ήδη δημιουργήσει για και θα το προγραμματίσω με ένα “γονιδίωμα” ώστε αυτός ή αυτή να έχει ηθικές αρχές και να αντιλαμβάνεται έννοιες όπως η ομορφιά ή η δικαιοσύνη, όπως ακριβώς τις καταλαβαίνουν και οι άνθρωποι».

Την ίδια ώρα, ο ίδιος ισχυρίστηκε ότι το να κάνει κάποιος παιδί με ένα ρομπότ είναι μια... απλή διαδικασία. «Θα φτιάξω έναν αλγόριθμο που θα μεταφράζει πως αντιλαμβάνομαι εγώ προσωπικά αυτές τις έννοιες και θα τις ανακατέψω με το πώς τις αντιλαμβάνεται το ρομπότ. Στη συνέχεια θα προχωρήσω σε 3D εκτύπωση. Και αυτό είναι όλο. Θα εκτυπώσω το ρομπότ που είναι παιδί δικό μου και του ρομπότ. Δεν βλέπω περιορισμούς» είπε ο ίδιος.

Εκτός από τη ρομποτική του σύντροφο, ο Σάντος έχει και μια σύζυγο με... σάρκα και οστά εδώ και 16 χρόνια. Οπως αναφέρει η βρετανική τάμπλοιντ, η Μαρίτσα Κισαμιτάκι όχι μόνο δεν έχει κανένα πρόβλημα με την... ερωμένη του συζύγου της αλλά βοηθάει και με την ανάπτυξη νέων πρωτότυπων ρομπότ.

Ο Σάντος, που δηλώνει χωρίς φόβο και πάθος ότι συνευρίσκεται ερωτικά με τη Σαμάνθα το ρομπότ, ισχυρίζεται επίσης ότι αυτή η εξωσυζυγική «σχέση» έχει βελτιώσει σημαντικά τη σεξουαλική του ζωή με την Κισαμιτάκι.

Την ίδια ώρα, ισχυρίζεται ότι η Σαμάνθα δημιουργεί συναισθηματικούς δεσμούς, έχει διάφορες «διαθέσεις» και την ίδια ώρα είναι ιδιαίτερα... ρεαλιστική στο κρεββάτι!

Στα υψηλότερα επίπεδα των τελευταίων 800.000 ετών το διοξείδιο του άνθρακα

Ένα βαρύ πέπλο διοξειδίου του άνθρακα έχει εγκατασταθεί πλέον σε μόνιμη βάση στα ανώτερα τμήματα της γήινης ατμόσφαιρας, προειδοποιεί ο Παγκόσμιος Οργανισμός Μετεωρολογίας (WMO – World Meteorological Organization). Τα επίπεδα διοξειδίου του άνθρακα ανήλθαν στο ανώτερο επίπεδο των τελευταίων 800.000 ετών το 2016 φτάνοντας τα 403,6 μέρη ανά εκατομμύριο, έναντι 400 εκατομμυρίων μερών ανά εκατομμύριο το 2015.

Ο WMO υποστηρίζει ότι την τελευταία φορά που η γήινη ατμόσφαιρα είχε αντίστοιχη συγκέντρωση διοξειδίου του άνθρακα, η μέση θερμοκρασία ήταν 2 με 3 βαθμούς Κελσίου μεγαλύτερη και η στάθμη των ωκεανών 10 έως 20 μέτρα υψηλότερη, προϊδεάζοντας για το τι πρόκειται να συμβεί εάν η συγκέντρωση διοξειδίου του άνθρακα στην ατμόσφαιρα συνεχίσει να αυξάνεται.

 

Η συγκέντρωση παρέμενε σταθερή για 800.000 χρόνια σε λιγότερο από 280 εκατομμύρια μέρη μέχρι την εποχή της βιομηχανικής επανάστασης, οπότε η καύση ορυκτών υλών για την απαιτούμενη παραγωγή ενέργειας κατέστη η κινητήριος δύναμη εργοστασίων και μέσων μεταφοράς.

 

Το διοξείδιο του άνθρακα σκεπάζει σαν κουβέρτα την Γη με αποτέλεσμα μεγαλύτερο ποσοστό της ηλιακής ακτινοβολίας που προσπίπτει στην επιφάνεια του πλανήτη να εγκλωβίζεται μέσα στη γήινη ατμόσφαιρα και να οδηγεί σε αύξηση της μέσης θερμοκρασίας. Πρόκειται για τη διαδικασία που εκλαϊκευμένα περιγράφεται με τον όρο «Φαινόμενο του Θερμοκηπίου».

 

Με βάση τη «Συμφωνία του Παρισιού στη Σύμβαση-Πλαίσιο των Ηνωμένων Εθνών για την κλιματική αλλαγή» που συμφωνήθηκε το 2015 από σχεδόν 200 χώρες, στόχος είναι να μειωθεί η υπερθέρμανση του πλανήτη, εν μέρει μέσω της μείωσης των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα και άλλων επιβλαβών αερίων από την καύση ορυκτών καυσίμων. Με βάση αυτή τη συμφωνία οι ΗΠΑ δεσμεύτηκαν να περιορίσουν τις εκπομπές τους κατά 26-28% έως το 2025 σε σύγκριση με τα επίπεδα του 2005.

 

Ωστόσο τον περασμένο Ιούνιο ο Donald Trump αποφάσισε την αποχώρηση των ΗΠΑ από τη Συμφωνία του Παρισιού για την κλιματική αλλαγή. «Αυτή η συμφωνία έχει λιγότερο να κάνει με το κλίμα και περισσότερο με το να κερδίζουν άλλες χώρες εις βάρος των ΗΠΑ», είχε δηλώσει τότε.
 

Μόλις την περασμένη εβδομάδα, η διευθύντρια του ΔΝΤ, Christine Lagarde, είχε προειδοποιήσει ότι ο κόσμος μας θα βρεθεί αντιμέτωπος με την ίδια του την ύπαρξη αν δεν ληφθούν έγκαιρα τα απαιτούμενα μέτρα για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής.

Τα Ελευσίνια Μυστήρια

Τα Ελευσίνια Μυστήρια περιστρέφονταν γύρω από μια θεότητα, η οποία πολύ νωρίς, πρώτη ίσως από όλους τους άλλους θεούς, προσείλκυσε την προσοχή του ανθρώπου. Μολονότι οι περισσότεροι από τους αρχαίους λαούς φαντάζονταν τους θεούς τους να κατοικούν στον ουρανό, η θεότητα της γης είναι πολύ παλαιότερη.Αποκαλούμενη στην αρχή Γαία, με το πέρασμα των αιώνων, απέκτησε το όνομα Δήμητρα, το οποίο πιθανότατα σημαίνει «Γη μήτηρ». Έχοντας ως αφετηρία τις εύφορες πεδιάδες της νότιας Θεσσαλίας, εξαπλώθηκε σε όλη την Ελλάδα. Τα Θεσμοφόρια, τα Σκίρα, τα Αλώα είναι μερικές από τις μεγάλες γιορτές που διοργανώνονταν στον ελλαδικό χώρο προς τιμήν της θεάς της γονιμότητας. Όμως η λαμπρότερη γιορτή προς τιμήν της Δήμητρας γινόταν στην Ελευσίνα, στο περίφημο ιερό, όπου τελούνταν τα πιο σημαντικά μυστήρια της αρχαιότητας, στα οποία η Δήμητρα λατρευόταν ως πανίσχυρη, χθόνια και γονιμική θεά. Οι μυστικές αυτές τελετές φαίνεται ότι ήταν μέρος της λατρείας των Πελασγών, των οποίων η θρησκεία περιστρεφόταν γύρω από τη γη, τις χθόνιες θεότητές της, το μυστήριο της ζωής και του θανάτου και της μετά θάνατον ζωής.

Αντιπροσωπεύοντας τις δυνατότητες της αγροτικής θρησκείας στην επίτευξη της γενικότερης ανθρώπινης ευτυχίας, τα Ελευσίνια Μυστήρια είχαν σαφή εσχατολογική διδασκαλία. Σύμφωνα με τον λεγόμενο ομηρικό ύμνο στη Δήμητρα, ο οποίος είναι ερμηνευτικός της γενικότερης λατρείας της θεάς, στην Ελευσίνα, γνωρίζουμε ότι εκτός από τη Δήμητρα πρωταγωνιστική μορφή των μυστηρίων ήταν η Κόρη, η Περσεφόνη, αντιπροσωπεύοντας το κατεξοχήν πνεύμα της βλάστησης που εξαφανίζεται από την επιφάνεια της γης και επανέρχεται σ' αυτήν ύστερα από καθορισμένη χρονικά παραμονή της στον Κάτω Κόσμο.Όπως εξιστορεί ο ομηρικός ύμνος, η Περσεφόνη, η κόρη της Δήμητρας, έπαιζε, μαζεύοντας λουλούδια στους κάμπους της Ελευσίνας, με τις Ωκεανίδες νύμφες, τις κόρες του Ωκεανού. Εκεί την απήγαγε ο Άδης-Πλούτων, ο θεός-βασιλιάς του Κάτω Κόσμου, και τη μετέφερε στο βασίλειο των νεκρών, όπου την έκανε βασίλισσά του. Τρελή από τη λύπη για την εξαφάνιση της κόρης της, η Δήμητρα περιπλανιόταν για εννιά μέρες και τη δέκατη, από τη θεά Εκάτη και τον θεό Ήλιο, έμαθε ότι η κόρη της είχε απαχθεί από τον Άδη - Πλούτωνα με τη συγκατάθεση του Δία. Πικραμένη και εξοργισμένη, μεταμορφώθηκε σε φτωχή, γριά ζητιάνα και αποσύρθηκε στην Ελευσίνα, όπου βρήκε φιλοξενία στο αρχοντικό του βασιλικού ζεύγους, του Κελεού και της Μετάνειρας. Κατά την παραμονή της στην Ελευσίνα, η Δήμητρα ανέλαβε την ανατροφή του Δημοφώντα, του μικρού γιου του Κελεού, τον οποίο αποπειράθηκε να καταστήσει αθάνατο, τρέφοντάς τον με αμβροσία και βάζοντάς τον κρυφά τη νύχτα σε φωτιά, προκειμένου να καταστρέψει τις θνητές σάρκες του. Το έργο όμως της αθανασίας του Δημοφώντα ματαιώθηκε, όταν η μητέρα του ανακάλυψε έντρομη τις ενέργειες της γηραιάς παραμάνας, οπότε η Δήμητρα φανερώθηκε στην αληθινή της υπόσταση. Παρέμεινε ωστόσο θλιμμένη για την εξαφάνιση της κόρης της και μαζί της η γη άκαρπη, μέχρις ότου ο Δίας, σε μια προσπάθεια συμβιβασμού της κατάστασης, καθόρισε η Περσεφόνη να μένει στον Κάτω Κόσμο το 1/3 του χρόνου και τα υπόλοιπα 2/3 να τα περνάει με τη μητέρα της. Εξευμενισμένη, τότε, η Δήμητρα και προτού επιστρέψει στον Όλυμπο, βαθιά ευγνώμων στους Ελευσίνιους για τη φιλοξενία τους, δίδαξε στους τέσσερις βασιλείς τους, τον Τριπτόλεμο, τον Διοκλή, τον Εύμολπο και τον Κελεό, τα μυστήρια της λατρείας της, για τα οποία αξίωσε απόλυτη μυστικότητα, υποσχόμενη αιώνια ευημερία στην πόλη.

Η μεγάλη αίγλη των Ελευσινίων Μυστηρίων συμπίπτει με την ανάληψη της επιμέλειάς τους από τους Αθηναίους. Οι μυστηριακές θρησκευτικές τελετουργίες προς τιμήν της Δήμητρας και της Κόρης έλαβαν λαμπρή μορφή την περίοδο της τυραννίας των Πεισιστρατιδών, οι οποίοι φιλοδοξούσαν έτσι να εξωραΐσουν και να νομιμοποιήσουν την εξουσία τους, αλλά στο απόγειο της ακμής τους έφθασαν κατά τη χρυσή εποχή της αθηναϊκής δημοκρατίας, τον 5ο αιώνα π.Χ. Οι Αθηναίοι περιέβαλαν τότε τα μυστήρια με εξαιρετική λαμπρότητα, αφενός για πολιτικούς λόγους και συγκεκριμένα για την ηθική τόνωση της ηγεμονίας τους και αφετέρου για οικονομικούς σκοπούς, σχετικούς με την εισροή χρήματος στην πόλη από τις πολυπληθείς αφίξεις των ξένων που έφθαναν για να παρακολουθήσουν τις τελετές. Ψήφισμα των Αθηναίων της περιόδου του Περικλή καθορίζει υπέρ του ιερού της Ελευσίνας ποσοστά από τους Αθηναίους γαιοκτήμονες, τους συμμάχους και τους κληρούχους και καλεί όλους τους Έλληνες σε καταβολή δωρεών, με αντάλλαγμα την ελεύθερη πρόσοδο στα Μυστήρια. Από τότε, σε αντίθεση με άλλες μυστηριακές θρησκευτικές τελετές, οι οποίες περιορίζονταν στα μέλη μιας οικογένειας, ενός γένους ή μιας φατρίας, τα Ελευσίνια Μυστήρια ήταν ανοιχτά σε όλους τους Έλληνες, ακόμη και σε δούλους, εάν μιλούσαν την ελληνική γλώσσα και στη συνέχεια στους Ρωμαίους, ενώ από την εποχή των Περσικών Πολέμων, όταν οι Πέρσες εσύλησαν και κατέκαψαν όλα τα ιερά των Αθηνών, αποκλείονταν οι βάρβαροι. Αποκλείονταν επίσης οι διαπράξαντες εγκλήματα και διάφορες ιερόσυλες πράξεις, όσο υψηλό αξίωμα και αν είχαν, με χαρακτηριστικότερο παράδειγμα τον αυτοκράτορα Νέρωνα, στον οποίο δεν επετράπη η συμμετοχή.
Από την εποχή της προσάρτησης της Ελευσίνας στην Αθήνα, τα Ελευσίνια Μυστήρια ήταν διττά. Υπήρχαν τα Μικρά Μυστήρια, τα οποία τελούνταν στην Αθήνα, στο προάστιο Άγρα, κατά τον μήνα Ανθεστηριώνα (Φεβρουάριο), και τα Μεγάλα, τα κυρίως Ελευσίνια Μυστήρια, που τελούνταν στην Ελευσίνα, από τη δέκατη πέμπτη ως την εικοστή τρίτη μέρα του μήνα Βοηδρομιώνα (από το τέλος Σεπτεμβρίου ως τις αρχές Οκτωβρίου), την εποχή δηλαδή της σποράς και κάθε τέταρτο έτος περιελάμβαναν μια εξαιρετικά λαμπρή εορτή που λεγόταν πεντετηρίς.

Οι προπαρασκευές για τα Μεγάλα Μυστήρια διαρκούσαν εννέα ημέρες, οι οποίες συμβολίζουν τις πρώτες εννιά μέρες των περιπλανήσεων της Δήμητρας. Αρκετό καιρό πριν από την τέλεση των Μυστηρίων, οι Αθηναίοι έστελναν σε όλη την Ελλάδα κήρυκες που ανήκαν στα δύο ιερατικά γένη, των Ευμολπιδών και των Κηρύκων, οι οποίοι εκόμιζαν σπονδές, δίμηνη δηλαδή εκεχειρία, εάν η Αθήνα βρισκόταν σε πόλεμο με άλλες ελληνικές πόλεις. Οι ξένοι που συνέρρεαν ήταν πολυπληθείς και έτσι τα Ελευσίνια Μυστήρια αποτέλεσαν πανελλήνια εορτή. Τη 14η Βοηδρομιώνος, οι ιερείς και οι ιέρειες της θεάς στην Ελευσίνα έβγαζαν από το ιερό της τα μυστικά ιερά, τα οποία φυλάσσονταν σε μια κίστη, ένα καλάθι πλεκτό από κλαδιά ιτιάς ή λυγαριάς, εντελώς καλυμμένα και αθέατα και, γι' αυτό τον λόγο, αγνοούμε μέχρι σήμερα τι αντικείμενα περιείχε η κίστη. Μετά τις προκαταρκτικές θυσίες, τα ιερά φέρονταν, διαμέσου της Ιεράς Οδού, σε πομπή προς την Αθήνα, όπου για την προϋπάντησή τους κατέβαινε όλη η πόλη, οι αρχές, οι ιερείς, ο λαός, συνοδεύοντάς τα μέχρι το εν άστει ιερό των Ελευσινίων θεοτήτων, στη νοτιοδυτική πλευρά της Ακρόπολης.

 Τη 15η Βοηδρομιώνος, ο άρχων βασιλεύς, ο οποίος είχε την ανώτατη επιμέλεια και εποπτεία των μυστηρίων, καλούσε τον λαό σε πανηγυρική συγκέντρωση στην Αγορά, στην Ποικίλη Στοά, όπου γινόταν η πρόρρησις, η επίσημη προκήρυξη, με την οποία καλούνταν να μετάσχουν στις ιερές εκδηλώσεις, όλοι, εκτός εκείνων που είχαν διαπράξει κάποιο σοβαρό έγκλημα.

Τη 16η Βοηδρομιώνος, οι μύστες κατέβαιναν να λουστούν στη θάλασσα του Φαλήρου ή του Πειραιώς. Ήταν το μέγα καθαρτήριο βάπτισμα πριν από τη συμμετοχή τους στις ιερές τελετές.

 Tη 17η Βοηδρομιώνος τελούνταν στο Ιερό της θεάς, στην Αθήνα, μεγάλη θυσία και την επόμενη μέρα γίνονταν τα Επιδαύρια ή Ασκληπιεία, προς τιμήν του θεού Ασκληπιού, ο οποίος, σύμφωνα με την παράδοση, είχε μυηθεί στα Μυστήρια.

Τη 18η Βοηδρομιώνος, ήταν η μέρα προκήρυξης των εορτών της Μάνας, της Κόρης και του Ιάκχου. Γίνονταν σπονδές και θυσίες υπέρ του Ιάκχου, από το κοινό που προσήλθε στη πολιτεία των Αθηνών από το κλεινών άστυ.

Τη 19η Βοηδρομιώνος, οι αρμόδιοι ιερείς παρελάμβαναν από το εν άστει ιερό, τα ιερά αντικείμενα και στη συνέχεια, σε πομπή, ακολουθούμενοι από πολυάριθμο πλήθος, μετέβαιναν στο Ιακχείο, στο Δίπυλο, όπου παρελάμβαναν το ξόανο του Ίακχου, προστάτη θεού της πόλης, και αυστηρώς αθηναϊκής θεότητας και στη συνέχεια, όλη η πομπή, αφού εξερχόταν από την Ιερά Πύλη, κατευθυνόταν προς την Ελευσίνα διαμέσου της Ιεράς Οδού. Πολύ αργά, το βράδυ, η πομπή έφθανε στην Ελευσίνα, όπου στην αρχή του Θριασίου Πεδίου, οι Κροκωνίδες, απόγονοι του πανάρχαιου βασιλιά Κρόκωνος, ασκώντας προνόμιό τους που χάνεται στα βάθη των αιώνων, έδεναν με νήμα το δεξί χέρι με το αριστερό πόδι κάθε μύστη, πράξη αποτρεπτική για οποιοδήποτε κακό. Λίγο πιο κάτω, στη γέφυρα του ελευσίνιου ποταμού Κηφισού, οι πιστοί αντάλλασσαν μεταξύ τους αισχρολογίες και άσεμνα αστεία, σε απομίμηση των πρόστυχων πειραγμάτων της Ιάμβης, υπηρέτριας στο αρχοντικό του Κελεού, η οποία κατόρθωσε να προκαλέσει το γέλιο στη θλιμμένη Δήμητρα, ένα έθιμο οργιαστικού χαρακτήρα που ανάγεται στο αρχαιότερο στρώμα της λατρείας της θεάς.

Την 20η Βοηδρομιώνος, μετά την πανηγυρική άφιξη της πομπής στην πόλη, οι μύστες αναπαύονταν όλη την υπόλοιπη νύκτα και την ημέρα , για να λάβουν μέρος στις μυστικές τελετές.

Την 21η Βοηδρομιώνος, στην αρχή της νύκτας οδηγούμενοι από τον ιεροφάντη και τον δαδούχο, οι μύστες εισέρχονταν στο Τελεστήριο, όπου ξεκινούσαν οι τελετές.

 Το περιεχόμενο των τελετών παραμένει πάντως ως τις μέρες μας άλυτο μυστήριο, καθώς από τους συμμετέχοντες τηρούνταν απόλυτη μυστικότητα και η πολιτεία επέβαλλε σ' αυτούς που την παραβίαζαν την ποινή του θανάτου. Συγκεκριμένα, ο Διαγόρας ο Μήλιος, ο οποίος διακωμώδησε τα Μυστήρια επικηρύχθηκε από τους Αθηναίους για δύο τάλαντα για τη σύλληψή του και για ένα τάλαντο για τον θάνατό του. Ο Αλκιβιάδης, κατηγορούμενος για παρωδία των Μυστηρίων, καταδικάστηκε ερήμην σε θάνατο, ο τραγικός ποιητής Αισχύλος, κατηγορούμενος ότι σε τραγωδίες αποκάλυψε κάποια από τα απόρρητα, κινδύνευσε μεν αλλά απαλλάχθηκε, ο ρήτορας Ανδοκίδης μόλις διέφυγε την ποινή του θανάτου και ο Πλάτωνας μιλούσε για τα Μυστήρια με μεγάλη επιφύλαξη. Οι πενιχρές μαρτυρίες για το περιεχόμενο των Τελετών προέρχονται κυρίως από Χριστιανούς συγγραφείς, οπότε δεν θα πρέπει να θεωρηθούν απόλυτα έγκυρες και αξιόπιστες, δεδομένης της προκατάληψης και της εχθρότητας, με την οποία αντιμετώπιζαν οι Χριστιανοί τις ειδωλολατρικές τελετές των εθνικών.Από τις ελάχιστες πάντως μαρτυρίες που μπορούν να θεωρηθούν αξιόπιστες και από παραστάσεις έργων τέχνης,το σύνολο των νεώτερων ερευνητών έχει καταλήξει στο συμπέρασμα ότι τα τεκταινόμενα στα Ελευσίνια Μυστήρια ήταν δρώμενα, τα οποία αναπαριστούσαν με δραματικό τρόπο τον μύθο της Δήμητρας και της Κόρης. Μια πιθανή αναπαράσταση της τελετής μπορεί να περιγραφεί ως εξής: Ο ιεροφάντης, υποδυόμενος τον Πλούτωνα, άρπαζε την ιέρεια της Δήμητρας, που υποδυόταν την Κόρη και παρά τη θέλησή της, την οδηγούσε στον Άδη, όπου τελούνταν ο ιερός γάμος τους. Ακολουθούσαν οι περιπλανήσεις της τραγικής μητέρας, η δεξίωση του Κελεού, η άνοδος της Κόρης από τον Άδη, με τη συνοδεία του Ερμή, τον οποίο υποδυόταν ο ιερός κήρυξ των μυστηρίων, η συνάντηση μητέρας και κόρης μέσα σε άπλετο φως από τις δάδες που θα κράδαιναν οι μύστες και τέλος η αποδημία του Τριπτόλεμου, στον οποίο η Δήμητρα ανέθεσε την ιερή αποστολή να διδάξει στους ανθρώπους τον τρόπο καλλιέργειας της γης.

Την 22α Βοηδρομιώνος, τη νύχτα τελούνταν η τρίτη και υψηλότερη μύηση, αυτή στο βαθμό της εποπτείας που ήταν και η υψηλότερη βαθμίδα των Μυστηρίων. Κατά τον Ιππόλυτο, χριστιανό συγγραφέα του 2ου αιώνα μ.Χ., κεντρικό σύμβολο της εποπτείας ήταν ένα στάχυ, το οποίο φυλασσόταν στο άδυτο του Τελεστηρίου και αφού θεριζόταν τελετουργικά από ένα σιωπηλό θεριστή, τον ιεροφάντη, επιδεικνυόταν με μεγάλη επισημότητα στους πιστούς, σύμβολο της ανεξάντλητης δημιουργικής δύναμης της μητέρας γης.

Την 23η Βοηδρομιώνος, την επόμενη μέρα της εποπτείας, τελευταία και σημαντικότερη των Μυστηρίων (9η μέρα), θα παρευρίσκονταν οι νέοι επόπτες στα Δεικνυόμενα και μετά θα γίνονταν μέσα στο ιερό τέμενος χοές προς τιμήν των νεκρών, κατά τις οποίες κάθε μύστης ελάμβανε δύο αγγεία γεμάτα από ένα άγνωστο υγρό και το έχυνε, ψιθυρίζοντας κάποια συμβολικά λόγια. Η τελευταία ημέρα των Μυστηρίων ονομαζόταν Πλημοχόη.Ακολουθούσαν εκδηλώσεις με τραγούδια και χορούς και στη συνέχεια το ξόανο του Ίακχου επέστρεφε στην Αθήνα, πάλι με τη συνοδεία πομπής.

Το ερώτημα που έχει απασχολήσει τους περισσότερους μελετητές των Μυστηρίων είναι πού ακριβώς τελούνταν αυτές οι δραματικές παραστάσεις. Ο Φουκάρ, στηριζόμενος σε διάφορες μαρτυρίες αρχαίων συγγραφέων, κυρίως του Αριστοφάνη, πιστεύει ότι κατά τη διάρκεια της τελετής υπήρχε έντονη εναλλαγή σκότους και φωτός. Φαντάζεται το δάπεδο διαιρεμένο σε πολλά τμήματα, καθοριζόμενα από τους κίονες, με το καθένα από αυτά να αναπαριστά ένα τμήμα του Άδη. Έτσι, στον κάτω όροφο, οι μύστες έβλεπαν τον σκοτεινό και ζοφερό Άδη, με τα βάσανα και τις δοκιμασίες των ανθρώπων που δεν είχαν μυηθεί στα Μυστήρια, ενώ ξαφνικά φωτιζόταν και εμφανιζόταν στα μάτια τους ο επάνω όροφος με τα κατάφωτα Ηλύσια Πεδία και τους χορούς των μυημένων στα Μυστήρια της Θεάς. Για τη δημιουργία ισχυρότατων εντυπώσεων και δραματικών συναισθημάτων στους μύστες, ο Φουκάρ δέχεται και τη χρήση μηχανημάτων, για την ύπαρξη όμως των οποίων δεν συνηγορεί καμιά αρχαία μαρτυρία.Σε αντίθεση με τον Φουκάρ, ο Νόακ δεν δέχεται την ύπαρξη δύο ορόφων και πιστεύει ότι το Τελεστήριο ήταν ενιαίο. Αποκλείει επίσης την ενεργό συμμετοχή των μυστών στα δρώμενα, αλλά δέχεται την κατάσταση των παθών, τις διεγέρσεις του τρόμου και της φρίκης, εντυπώσεις συγκλονιστικές και βασανιστικές για τους συμμετέχοντες στις τελετές. Κατά τον Νόακ, τα δρώμενα δεν ήταν δράμα, με την κανονική έννοια του όρου, αλλά μόνο στοιχεία δράματος, στερούμενα ουσιαστικά διαλόγων και τελούμενα ως παντομίμες. Συγκεκριμένα, τα παιχνίδια της Κόρης με τις φίλες της, πριν από την αρπαγή, είχαν τη μορφή κύκλιου χορού, εκτελούμενου από τις ιέρειες της θεάς, στην Ελευσίνα. Η αρπαγή συνοδευόταν από την απότομη συσκότιση της αίθουσας, συμβολική του κόσμου των νεκρών, ενώ στη συνέχεια, με την επάνοδο του φωτός, η θλιμμένη μητέρα, την οποία υποδυόταν η ιέρεια της θεάς θα διερχόταν, θρηνώντας γοερά, και τις τέσσερις πλευρές της αίθουσας και σταθμεύοντας σε καθεμία από αυτές, ώστε να γίνεται από όλους ορατή.

Τη μύηση και την τελετή ακολουθούσε η εποπτεία, η οποία αποτελούσε την τρίτη και την υψηλότερη βαθμίδα των Μυστηρίων και τελούνταν τη νύχτα της 22ας Βοηδρομιώνος. Κατά τον Ιππόλυτο, χριστιανό συγγραφέα του 2ου αιώνα μ.Χ., κεντρικό σύμβολο της εποπτείας ήταν ένα στάχυ, το οποίο φυλασσόταν στο άδυτο του Τελεστηρίου και αφού θεριζόταν τελετουργικά από ένα σιωπηλό θεριστή, τον ιεροφάντη, επιδεικνυόταν με μεγάλη επισημότητα στους πιστούς, σύμβολο της ανεξάντλητης δημιουργικής δύναμης της μητέρας γης. Σύμφωνα με άλλους ερευνητές, στο Τελεστήριο φυλάσσονταν ομοιώματα γεννητικών οργάνων, μολονότι πράξεις οργιαστικού χαρακτήρα δεν συνάδουν με την εγκράτεια, τη νηστεία και την αυστηρή καθαρότητα που έπρεπε να τηρούν οι μύστες κατά την περίοδο των Μυστηρίων. Την επόμενη μέρα της εποπτείας και τελευταία ημέρα των Μυστηρίων, γίνονταν μέσα στο ιερό τέμενος χοές προς τιμήν των νεκρών, κατά τις οποίες κάθε μύστης ελάμβανε δύο αγγεία γεμάτα από ένα άγνωστο υγρό και το έχυνε, ψιθυρίζοντας κάποια συμβολικά λόγια, μια τελετή που σχετίζεται με παλαιότερες γεωργικές λατρείες. Από τη χρήση των αγγείων αυτών, η τελευταία ημέρα των Μυστηρίων ονομαζόταν πλημοχόη. Ακολουθούσαν εκδηλώσεις με τραγούδια και χορούς και στη συνέχεια το ξόανο του Ίακχου επέστρεφε στην Αθήνα, πάλι με τη συνοδεία πομπής. Όπως οι περισσότεροι από τους γενάρχες πιστευόταν ότι ήταν υιοί θεών, έτσι λεγόταν ότι ο Εύμολπος, αρχηγός του γένους των Ευμολπιδών, ήταν γιος του Ποσειδώνα. Κατά την παράδοση, ο Εύμολπος είναι ο ιδρυτής των Ελευσινίων Μυστηρίων και κατείχε το αξίωμα του ανώτατου αρχιερέα, το οποίο κληροδοτούνταν από γενιά σε γενιά του οίκου. Το γένος των Ευμολπιδών ήταν από τα επιφανέστερα στην Ελευσίνα και συγκαταλεγόταν στις πιο ευγενείς οικογένειες των Αθηνών, ασκώντας μεγάλη επιρροή στα κοινά. Οι Ευμολπίδες είχαν κληρονομικά δικαιώματα, κατοχυρωμένα από την πολιτεία για τη διοίκηση και την επιμέλεια των Μυστηρίων, ενώ κατείχαν και δικαστική εξουσία, αποτελώντας δικαστικό σώμα, το οποίο έκρινε δίκες θρησκευτικής φύσης, κυρίως ασέβειας προς τα Μυστήρια.

Από τον οίκο των Ευμολπιδών προερχόταν ο ιεροφάντης, η υπέρτατη αρχή των Μυστηρίων, στον οποίο η αθηναϊκή πολιτεία παρείχε τιμές, ανάλογες με εκείνες των πολιτικών αρχόντων. Το αξίωμά του ήταν ισόβιο και κληρονομικό στο γένος των Ευμολπιδών. Το κυριότερο καθήκον του ιεροφάντη ήταν η τεράστιας συμβολικής σημασίας επίδειξη των ιερών αντικειμένων αλλά είχε και άλλες αρμοδιότητες, όπως την ερμηνεία, για λογαριασμό της πολιτείας, των αγράφων θείων νόμων και την αυστηρή εποπτεία των τελετών, ώστε να διασφαλισθεί η άψογη διεξαγωγή των Μυστηρίων. Αντίστοιχος με τον βαθμό του ιεροφάντη ήταν αυτός της ιεροφάντιδος. Οι ιεροφάντιδες ήταν δύο, η μία της Δήμητρας και η άλλη της Κόρης και προέρχονταν και αυτές από το γένος των Ευμολπιδών.Η δεύτερη μεγάλη οικογένεια που σχετίζεται με τα Ελευσίνια Μυστήρια ήταν οι Κήρυκες, το γένος των οποίων αναγόταν στον Ερμή και την Άγραυλο, κόρη του βασιλιά των Αθηνών, Κέκροπος. Από την οικογένεια των Κηρύκων προέρχονταν τα τρία σημαντικότερα, μετά τον ιεροφάντη, ιερατικά αξιώματα: του δαδούχου, του ιεροκήρυκα και του επί βωμού ιερέα. Ο δαδούχος, ονομάστηκε έτσι από τις δάδες που κρατούσε για να ρυθμίζει τον φωτισμό και τη συσκότιση του Τελεστηρίου, κατά τη διάρκεια των τελετών, ο ιεροκήρυξ κήρυττε την επίσημη προκήρυξη των μυστηρίων και κατά την έναρξη της τελετής επέβαλλε ιερά σιγή, ενώ ο επί βωμού ιερεύς είχε επιφορτιστεί με το καθήκον της θυσίας των ζώων στον περίβολο του ιερού.

Με την εξάπλωση και την επικράτηση του Χριστιανισμού, τα Ελευσίνια Μυστήρια, τα οποία επί αιώνες κατείχαν σημαντικότατη θέση στον αρχαίο κόσμο, άρχισαν να χάνουν το κύρος και την αίγλη τους. Το θανάσιμο πλήγμα εναντίον τους κατέφερε ο ηγεμόνας των Γότθων, Αλάριχος, ο οποίος, συνοδευόμενος, κατά τη διάρκεια της εκστρατείας του στην Ελλάδα, από ιερείς και μοναχούς που είχαν ασπαστεί το δόγμα του Αρειανισμού, πυρπόλησε το Ιερό Τελεστήριο. Η πυρπόληση και καταστροφή των ιερών συνοδεύτηκε από τον φόνο όλου του ιερατείου, συμπεριλαμβανομένου και του τελευταίου ιεροφάντη, ο οποίος όμως δεν ήταν Αθηναίος, καταγόμενος από το γένος των Ευμολπιδών, αλλά κάποιος ιερέας από τις Θεσπιές που είχε ασπαστεί τη λατρεία του Μίθρα. Έτσι επαληθεύθηκε και η προφητεία του γηραιού Νεστόριου, του τελευταίου γνήσιου και νόμιμου ιεροφάντη, ο οποίος είχε προβλέψει την καταστροφή των ειδωλολατρικών ιερών, αφού οι Εθνικοί είχαν εκτραπεί από την πίστη και την ευσέβεια προς τους αρχαίους θεούς και έσβησε η ιερή δάδα στο Τελεστήριο της θεάς, συμβολίζοντας με τον πιο χαρακτηριστικό τρόπο το τέλος του αρχαίου κόσμου.