ΔΡΑΜΑΤΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ: ΑΡΙΣΤΟΦΑΝΗΣ - Σφῆκες (682-724)

ΒΔ. οὐ γὰρ μεγάλη δουλεία ᾽στὶν τούτους μὲν ἅπαντας ἐν ἀρχαῖς
αὐτούς τ᾽ εἶναι καὶ τοὺς κόλακας τοὺς τούτων μισθοφοροῦντας;
σοὶ δ᾽ ἤν τις δῷ τοὺς τρεῖς ὀβολούς, ἀγαπᾷς, οὓς αὐτὸς ἐλαύνων
685 καὶ πεζομαχῶν καὶ πολιορκῶν ἐκτήσω πολλὰ πονήσας.
καὶ πρὸς τούτοις ἐπιταττόμενος φοιτᾷς, ὃ μάλιστά μ᾽ ἀπάγχει,
ὅταν εἰσελθὸν μειράκιόν σοι κατάπυγον, Χαιρέου υἱός,
ὡδὶ διαβάς, διακινηθεὶς τῷ σώματι καὶ τρυφερανθείς,
ἥκειν εἴπῃ πρῲ κἀν ὥρᾳ δικάσονθ᾽· «ὡς ὅστις ἂν ὑμῶν
690 ὕστερος ἔλθῃ τοῦ σημείου, τὸ τριώβολον οὐ κομιεῖται.»
αὐτὸς δὲ φέρει τὸ συνηγορικόν, δραχμήν, κἂν ὕστερος ἔλθῃ·
καὶ κοινωνῶν τῶν ἀρχόντων ἑτέρῳ τινὶ τῶν μεθ᾽ ἑαυτοῦ,
ἤν τις τι διδῷ τῶν φευγόντων, ξυνθέντε τὸ πρᾶγμα δύ᾽ ὄντε
ἐσπουδάκατον, κᾆθ᾽ ὡς πρίονθ᾽ ὁ μὲν ἕλκει, ὁ δ᾽ ἀντενέδωκεν·
695 σὺ δὲ χασκάζεις τὸν κωλακρέτην, τὸ δὲ πραττόμενόν σε λέληθεν.
ΦΙ. ταυτί με ποιοῦσ᾽; οἴμοι, τί λέγεις; ὥς μου τὸν θῖνα ταράττεις,
καὶ τὸν νοῦν μου προσάγει μᾶλλον, κοὐκ οἶδ᾽ ὅ τι χρῆμά με ποιεῖς.
ΒΔ. σκέψαι τοίνυν ὡς ἐξόν σοι πλουτεῖν καὶ τοῖσιν ἅπασιν
ὑπὸ τῶν ἀεὶ δημιζόντων οὐκ οἶδ᾽ ὅπῃ ἐγκεκύκλησαι,
700 ὅστις πόλεων ἄρχων πλείστων ἀπὸ τοῦ Πόντου μέχρι Σαρδοῦς
οὐκ ἀπολαύεις πλὴν τοῦθ᾽ ὃ φέρεις ἀκαρῆ· καὶ τοῦτ᾽ ἐρίῳ σοι
ἐνστάζουσιν κατὰ μικρὸν ἀεὶ τοῦ ζῆν ἕνεχ᾽ ὥσπερ ἔλαιον.
βούλονται γάρ σε πένητ᾽ εἶναι, καὶ τοῦθ᾽ ὧν εἵνεκ᾽ ἐρῶ σοι·
ἵνα γιγνώσκῃς τὸν τιθασευτήν, κᾆθ᾽ ὅταν οὗτός γ᾽ ἐπισίξῃ
705 ἐπὶ τῶν ἐχθρῶν τιν᾽ ἐπιρρύξας, ἀγρίως αὐτοῖς ἐπιπηδᾷς.
εἰ γὰρ ἐβούλοντο βίον πορίσαι τῷ δήμῳ, ῥᾴδιον ἦν ἄν.
εἰσίν γε πόλεις χίλιαι αἳ νῦν τὸν φόρον ἡμῖν ἀπάγουσιν·
τούτων εἴκοσιν ἄνδρας βόσκειν εἴ τις προσέταξεν ἑκάστῃ,
δύο μυριάδ᾽ ἂν τῶν δημοτικῶν ἔζων ἐν πᾶσι λαγῴοις
710 καὶ στεφάνοισιν παντοδαποῖσιν καὶ πυῷ καὶ πυριάτῃ,
ἄξια τῆς γῆς ἀπολαύοντες καὶ τοῦ ᾽ν Μαραθῶνι τροπαίου.
νῦν δ᾽ ὥσπερ ἐλαολόγοι χωρεῖθ᾽ ἅμα τῷ τὸν μισθὸν ἔχοντι.
ΦΙ. οἴμοι τί ποθ᾽ ὥσπερ νάρκη μου κατὰ τῆς χειρὸς καταχεῖται,
καὶ τὸ ξίφος οὐ δύναμαι κατέχειν, ἀλλ᾽ ἤδη μαλθακός εἰμι.
715 ΒΔ. ἀλλ᾽ ὁπόταν μὲν δείσωσ᾽ αὐτοί, τὴν Εὔβοιαν διδόασιν
ὑμῖν καὶ σῖτον ὑφίστανται κατὰ πεντήκοντα μεδίμνους
ποριεῖν· ἔδοσαν δ᾽ οὐπώποτέ σοι πλὴν πρώην πέντε μεδίμνους,
καὶ ταῦτα μόλις ξενίας φεύγων ἔλαβες κατὰ χοίνικα—κριθῶν.
ὧν εἵνεκ᾽ ἐγώ σ᾽ ἀπέκλειον ἀεὶ
720 βόσκειν ἐθέλων καὶ μὴ τούτους
ἐγχάσκειν σοι στομφάζοντας.
καὶ νῦν ἀτεχνῶς ἐθέλω παρέχειν
ὅ τι βούλει σοι,
πλὴν κωλακρέτου γάλα πίνειν.

***
ΒΔΕ. Μα δεν είναι μεγάλη σκλαβιά που όλοι αυτοί
κι όλοι οι κόλακες που έχουν μαζί τους
τις μεγάλες τις θέσεις κρατούν κι απ᾽ αυτές
θησαυρίζουν; Κι εσένα αν σου δώσουν
τους τρεις μόνο οβολούς, το θεωρείς αρκετό·
τα λεφτά που εσύ τα ᾽χεις κερδίσει
πολεμώντας στα πλοία του πολέμου ή πεζός,
πολιορκώντας και φτύνοντας αίμα.
Αλλά έν᾽ άλλο με κάνει και σκάω πιο πολύ,
πώς προστάζουν να τρέξεις στη δίκη·
έρχετ᾽ ένας νεαρός και σε βρίσκει· νά, ο γιος
του Χαιρέα, κουνιστό παιδαρέλι·
στέκει μπρος σου έτσι δα, με τα σκέλια ανοιχτά,
κι όλος νάζι λυγιέται και σειέται·
και προστάζει: «Είναι ανάγκη να τρέξεις νωρίς
να δικάσεις· να ξέρεις πως όποιος
690 φτάσει αργά κι όταν θα ᾽χει το σήμα δοθεί,
δε θα πάρει τους τρεις οβολούς του.»
Αλλ᾽ αυτός, ως δημόσιος κατήγορος, κι αν
φτάσει αργά, θα τους πάρει τους έξι·
κι αν κανένας υπόδικος βάζει κρυφά
μες στο χέρι του κάτι, τα λένε
μ᾽ έναν άλλον συνάρχοντα, κι έτσι πια οι δυο
τη δουλειά στη στιγμή τη βολεύουν·
ο ένας σέρνει από δω, ο άλλος σέρνει από κει,
σαν αυτούς που δουλεύουν πριόνι.
Τον ταμία με το στόμ᾽ ανοιχτό εσύ κοιτάς
και τί κάνουν χαμπάρι δεν παίρνεις.
ΦΙΛ. Έτσι κάνουνε λες; Ποποπό συφορά!
Το βυθό της ψυχής μου ταράζεις·
προς το μέρος σου η γνώμη μου τώρα κυλά·
πώς με κάνεις κι εγώ δεν το ξέρω.
ΒΔΕ. Κι ενώ πλούσια μπορούσες να ζήσεις, κι εσύ
κι όλος ο άλλος ο κόσμος στην πόλη,
σε τυλίγουνε —πώς, δεν τον νοιώθω ούτ᾽ εγώ—
του λαού οι προκομμένοι προστάτες.
700 Απ᾽ τον Πόντο δεξιά, και ζερβά ώς το νησί
τη Σαρδώ, πλήθος χώρες ορίζεις·
μα απ᾽ αυτό τί κερδίζεις εσύ; το φτωχό
το μισθό σου· και πώς σου τον δίνουν;
σαν το λάδι που πέφτει από φτίλι μαλλιού,
στάλα στάλα· όσο μόνο να ζήσεις.
Γιατί θέλουνε να είσαι φτωχός, φουκαράς·
και γιατί; θα το πω, να το μάθεις·
για να ξέρεις ποιός είναι ο αφέντης σου, ποιός
δαμαστής στο λουρί σε κρατάει,
κι όταν πάνω σε εχθρό του σου πει να ριχτείς,
να χιμάς τότ᾽ εσύ μ᾽ άγρια λύσσα.
Γιατί αν ήθελαν, εύκολο θα ᾽ταν σ᾽ αυτούς
να χαρίσουν την άνεση σε όλους·
πόσες πόλεις συμμάχων μάς φέρνουν εδώ
στην Αθήνα το φόρο τους; χίλιες·
αν στην κάθε μια πόλη αναθέταν λοιπόν
είκοσι άντρες να θρέφει Αθηναίους,
είκοσι έτσι χιλιάδες πολίτες εδώ
θα κολύμπαγαν μέσα στα πλούτη,
710 και φορώντας στεφάνια θα ζούσαν διαρκώς
με πρωτόγαλα, κρέατα, καϊμάκια,
σαν που αξίζει σ᾽ ανθρώπους μιας γης σαν αυτή,
τροπαιούχους ενός Μαραθώνα.
Τώρα τρέχετε πίσω απ᾽ αυτόν που κρατά
το μισθό, σα φτωχές λιομαζώχτρες.
ΦΙΛ. Αχ δεν ξέρω τί μου ήρθε· ένα μούδιασμα, λες,
και μου απλώνεται σ᾽ όλο το χέρι·
όλη η δύναμη φεύγει, μ᾽ αφήνει, και πια
δεν μπορώ το σπαθί να κρατήσω.
Το αφήνει και πέφτει.
ΒΔΕ. Αν σε κίνδυνο κάποτε οι ίδιοι βρεθούν,
όλη τότε την Εύβοια σας δίνουν
και σας τάζουν πως στάρι θα δώσουν ευθύς,
στον καθένα πενήντα μεδίμνους·
και τους δίνουνε; πώς! λίγο λίγο· προχτές,
αφού πέρασες πρώτα από δίκη,
για να δείξεις πως είσαι πολίτης σωστός,
πήρες πέντε μεδίμνους…κριθάρι.
Νά γιατί σε κρατούσα στο σπίτι κλειστό,
720 για να ζεις όπως πρέπει, καλά να περνάς,
κι όχι μπαίγνιο να σ᾽ έχουν με λόγια παχιά.
Ό,τι θέλει η καρδούλα σου κι ό,τι αγαπάς
θα σου δίνω, πατέρα μου, εξόν
…του δημοσίου ταμείου το γάλα.

Μορφές και Θέματα της Αρχαίας Ελληνικής Μυθολογίας: ΜΕΤΑΜΟΡΦΩΣΕΙΣ - ΛΕΥΚΙΠΠΗ / ΛΕΥΚΙΠΠΟΣ

ΛΕΥΚΙΠΠΗ / ΛΕΥΚΙΠΠΟΣ

(αλλαγή φύλου)

 

Η Γαλάτεια είναι Κρητικιά, κόρη κάποιου Ευρυτίου, γιου του Σπάρτωνα, και σύζυγος του Λάμπρου, γιου του Πανδίονα νέου από καλή αλλά φτωχή οικογένεια. Οι γάμοι τους τελέστηκαν στη Φαιστό. Από τη γυναίκα του ήθελε μόνο αγόρι, γι' αυτό, όταν εγκυμονούσε η Γαλάτεια, προσευχήθηκε και ευχήθηκε γι' αυτό και προειδοποίησε τη γυναίκα του ότι αν γεννήσει κορίτσι, θα το αφήσει έκθετο.

 

Η Γαλάτεια απέκτησε κορίτσι. Και επειδή λυπήθηκε το βρέφος και σκέφτηκε την ερήμωση του σπιτιού, και επειδή ο Λάμπρος έλειπε εκείνη την ώρα από το σπίτι στο βουνό, όπου φυλούσε το κοπάδι του, όταν εκείνος επέστρεψε στο σπίτι του είπε ψέματα ότι γέννησε αρσενικό παιδί. Με τη συμβουλή των μάντεων την έντυσε σαν αγόρι και την ονόμασε Λεύκιππο. Σταδιακά όμως το ωραίο παιδάκι γινόταν μια ωραία, πολύ ωραία κοπέλα -το μυστικό ήταν πια αδύνατο να μην αποκαλυφθεί.

 

Η Γαλάτεια, φοβούμενη τον Λάμπρο, κατέφυγε στο ιερό της Λητώς και ικέτευσε θερμά τη θεά μήπως με κάποιο τρόπο μπορούσε το κορίτσι να γίνει γι' αυτήν αγόρι. Η Λητώ λυπήθηκε τη Γαλάτεια που συνεχώς θρηνούσε και την ικέτευε και μεταμόρφωσε τη φύση του κοριτσιού σε αγόρι. Αυτή τη μεταμόρφωση οι κάτοικοι της Φαιστού τη θυμούνταν μέχρι την ύστερη αρχαιότητα και ονόμαζαν τη γιορτή Εκδύσια, γιατί η κόρη απέβαλε τη γυναικεία φύση της.

 

Η ιστορία της Λευκίππης θυμίζει της Ίφιδας -και οι δυο κρητικοπούλες, και για τις δυο ο πατέρας τους είχε ζητήσει να είναι αγόρια, και των δυο το φύλο το έκρυψε η μητέρα τους μέχρι που έφτασαν σε ηλικία γάμου, στη διάσωση και των δυο έπαιξαν μάντεις, ιερείς ή θεοί.

Οι καθαρές ψυχές, δυναμώνουν μετά τον πόνο

“Η γη πάντα σκληραίνει μετά τη βροχή” λέει μια ιαπωνική παροιμία. Μια φράση με πολύ αλήθεια συμπυκνωμένη σε λίγες λέξεις. Όπως το χώμα σκληραίνει μετά τη βροχή, έτσι ακριβώς αντιδράει και το σώμα μετά τα δάκρυα, γιατί ένας άνθρωπος που έχει πονέσει, ένας άνθρωπος που έχει κλάψει, γίνεται πάντα πιο δυνατός.

Η ζωή δεν είναι εύκολη, υπάρχουν όμως και άνθρωποι που βιώνουν περισσότερες δυσκολίες απ’ τους υπόλοιπους. Είναι αυτοί που οι περισσότεροι κοιτάμε με δέος κι απορούμε πώς αντέχουν! Πώς μπορούν και συνεχίζουν! Από πού αντλούν τόση δύναμη!

Η γη σκληραίνει μετά τη βροχή κι όλοι αυτοί οι άνθρωποι που πόνεσαν πολύ, δεν είχαν άλλη επιλογή παρά να σκληρύνουν, μετά τα τόσα δάκρυα. Δεν είχαν άλλη επιλογή, απ’ το να βρουν τη δύναμη μέσα τους για να πάνε παρακάτω, γιατί παρά τα βάσανα, παρά τον πόνο, η ζωή συνεχίζεται…

Οι άνθρωποι που έχουν πονέσει πολύ, γίνονται πιο δυνατοί. Κάποιοι γίνονται και πιο σκληροί. Υπάρχουν κι αυτοί, που ο πόνος ατσαλώνει και τα μέσα τους. Υπάρχουν κι αυτοί που έλαβαν πόνο και δεν θα διστάσουν να μοιράσουν πόνο. Υπάρχουν κι αυτοί…

Υπάρχουν όμως κι οι άλλοι. Αυτοί που ατσαλώθηκαν μόνο εξωτερικά. Για να αντέχουν. Υπάρχουν κι αυτοί, αυτοί που πόνεσαν πολύ και κρύβουν μέσα τους μια απέραντη ευαισθησία. Που δεν αντέχουν να βλέπουν άλλους να πονούν. Που απλώνουν το χέρι στον συνάνθρωπο. Που δίνουν ότι μπορούν για να βοηθήσουν. Όχι για το ευχαριστώ, αλλά επειδή ξέρουν πως είναι να πονάς. Η γη σκληραίνει μετά τη βροχή κι υπάρχουν κάτι “χώματα” στα οποία υποκλινόμαστε…

Έχεις σκεφτεί ποτέ γιατί επιμένεις τόσο σε μια άποψη;

Για όλα τα πράγματα στη ζωή μας, από συμπεριφορές μέχρι τον τρόπο που χειριζόμαστε καταστάσεις, υπάρχει μια λεπτή γραμμή που καθορίζει τα όρια. Τα όρια μεταξύ του καλού και του κακού, του υγιούς και του άρρωστου, του φυσιολογικού και του μη φυσιολογικού.

Αυτός ο κανόνας ισχύει και για την άποψη που μπορεί να έχει ο καθένας μας πάνω σε οποιοδήποτε θέμα, είτε αφορά τη ζωή του είτε όχι. Καταρχάς θεωρώ ξεκάθαρη προϋπόθεση ότι στην ενήλικη ζωή έχεις διαμορφώσει κάποιες απόψεις. Είτε τις έχεις αποκτήσει βιωματικά είτε τις έχεις ενστερνιστεί από άλλους. Αλλιώς μιλάμε για άβουλα όντα. Οι απόψεις έχουν μια βασική ιδιότητα. Μεταβάλλονται, μετατοπίζονται, αλλάζουν ανάλογα με την ηλικία, τα βιώματα, τις εμπειρίες και τη συναναστροφή με άλλους ανθρώπους. Είτε προς το καλό είτε προς το κακό, κάτι το οποίο, επίσης, είναι υποκειμενικό.

Ένας άνθρωπος με άποψη, έχει προσωπικότητα. «Όλοι μπορούν να έχουν άποψη. Τη γνώση για να έχουν άποψη, πόσοι την έχουν;» είχε πει ο Πλάτωνας. Το να έχεις δημιουργήσει ως άνθρωπος μια γνώμη και το πώς διαχειρίζεσαι τη γνώμη σου είναι το ζητούμενο εδώ. Υπάρχει μια λεπτή γραμμή, λοιπόν, στο να υπερασπίζεσαι απλά την άποψή σου και να είσαι εμμονικός με αυτή. Στα πλαίσια που ορίζει η δημοκρατία ως δικαίωμα του καθενός, η ελευθερία του λόγου και το πλαίσιο του να συνυπάρχουν άνθρωποι με διαφορετικές απόψεις, πολιτεύματα, θρησκείες, προτιμήσεις. 'Ο,τι έρχεται συνήθως σε κόντρα με μια πεποίθηση δημιουργεί αντίσταση και αντίδραση. Σε εκείνο το πολύ λεπτό σημείο λοιπόν, κρίνεται και το πώς έχεις μάθει να διαχειρίζεσαι τον εαυτό σου, τους γύρω σου και τις αρχές που έχεις διδαχθεί, βάσει του τρόπου που υπερασπίζεσαι την άποψή σου.

Το να έχεις το θάρρος της γνώμης σου και να αντιτίθεσαι σε μια συζήτηση με επιχειρήματα βασισμένα στη γνώση που έχεις λάβει, είναι υγιές και θεμιτό. Το να μαλώνεις, να ξεκόβεις σχέσεις, να ασκείς βία λεκτική ή ακόμη και σωματική, για να υπερασπιστείς την άποψή σου επειδή είναι αντίθετη με κάποιου άλλου συνανθρώπου σου είναι πρόβλημα. Και το πρόβλημα δεν είναι η διαφορά των απόψεων ή η ασυμφωνία που μπορεί να προκύψει. Κάτι δεν έχεις κατανοήσει πολύ βασικό στο πέρασμα των χρόνων που ζεις κι όλα τα προβλήματα πηγάζουν από εκείνο ακριβώς το σημείο. Το σεβασμό και τα πλαίσια ή τα όρια που ορίζει ως έννοια. Σεβασμό, πρώτα στον εαυτό σου και μετέπειτα σε όλους όσους συναναστρέφεσαι.

Είναι πολύ ωραίο να παθιάζεσαι και να υπερασπίζεσαι τις αξίες σου με ένταση και σθένος. Είναι και κάτι τελείως διαφορετικό όμως να προσπαθείς να πατρονάρεις αυτούς που διαφωνούν με σένα. Μας ορίζουν διαφορετικότητες γιατί όλοι έχουμε διανύσει μια μοναδική διαδρομή, βασισμένη σε τελείως αντικρουόμενα γεγονότα που μας διαμόρφωσαν και μας σμίλεψαν σε αυτό που είμαστε. Από την στιγμή που η ζωή μου είναι βασισμένη στο σεβασμό και σε αξίες που με καθιστούν αξιοπρεπή ως άνθρωπο, οι προτιμήσεις μου, οι πεποιθήσεις μου και οι ανάγκες μου είναι αδιαπραγμάτευτες συνθήκες και δικαιώματά μου. Κανένας δεν έχει το δικαίωμα να κρίνει ή να προσπαθεί να αναδιαμορφώσει την άποψη και τη ζωή κανενός. Όποιος κι αν είναι, ό,τι κι αν υπερασπίζεται. Για να μπορούμε να έχουμε μια κοινωνία γεμάτη ελεύθερους ανθρώπους που θα μπορούν να συνυπάρχουν, πρεσβεύοντας ο καθένας αυτό που τον εκφράζει, ανεξαρτήτως χρώματος, φυλής, θρησκείας, πολιτεύματος ή σεξουαλικών προτιμήσεων. Άλλωστε όλα αυτά είναι ετικέτες που ξεθωριάζουν τόσο εύκολα. Αυτό που μένει, είναι η ενέργειά μας.

Τα μαθήματα εμφανίζονται ξανά και ξανά, μέχρι να διδαχθούμε από αυτά

Μερικοί από μας κάνουμε το ίδιο πράγμα ξανά και ξανά και περιμένουμε διαφορετικά αποτελέσματα. Η ευφυΐα μας μας επιτρέπει να κάνουμε καινούρια λάθη και να μαθαίνουμε απ’ αυτά, αντί να επαναλαμβάνουμε τα παλιά. Όσο περισσότερο μαθαίνουμε, τόσο πιο προσαρμόσιμοι γινόμαστε και τόσο λιγότερα λάθη επαναλαμβάνουμε. Η μάθηση προϋποθέτει την αλλαγή⋅ η αλλαγή περιλαμβάνει την ταπείνωση⋅ ταπείνωση σημαίνει θάνατος του παλιού⋅ ο θάνατος του παλιού γεννάει το καινούργιο. Τίποτε δεν αλλάζει πραγματικά μέχρι ν’ αλλάξουμε εμείς οι ίδιοι.

Εκπαιδεύουμε υποσυνείδητα τους άλλους για το πώς να μας φέρονται, μέσα από τα μηνύματα που στέλνουμε με τη γλώσσα του σώματος, τον τόνο της φωνής μου και με άλλα ανεπαίσθητα σήματα και συμπεριφορές. Αυτό μού ακούγεται αληθινό, αλλά δυσκολεύομαι να το καταλάβω. Μπορείς να πεις λίγα περισσότερα γι’ αυτά τα ανεπαίσθητα σήματα και για το πώς σαμποτάρουμε τον εαυτό μας με επανειλημμένες αποτυχίες, χωρίς να αντιλαμβανόμαστε πώς το κάνουμε;

Επειδή η προσοχή μας συχνά αποσπάται, συσκοτίζεται ή χάνεται σε σκέψεις, υπάρχουν πολλά που δεν αντιλαμβανόμαστε. Γι’ αυτό, η ικανότητα να δίνουμε προσοχή σ’ αυτό που εμφανίζεται κάθε δεδομένη στιγμή – στις πράξεις μας και στα αποτελέσματά τους – είναι μία από τις βασικές αρχές της ζωής με σκοπό. Οι αποτυχίες και τα ανεπιθύμητα αποτελέσματα μας χρησιμεύουν για να δημιουργήσουμε νέε συμπεριφορές και διαφορετικές προσεγγίσεις. Η μόνη αληθινή αποτυχία είναι η αποτυχία να μαθαίνουμε από τα λάθη μας.

Όπως λέει και το παλιό ρητό: «Η επίγνωση ενός προβλήματος είναι η μισή λύση». Μέχρι να αποκτήσουμε επίγνωση των πράξεων, των σημάτων και των μηνυμάτων που περνούσαν πριν απαρατήρητα, επαναλαμβάνουμε τα παλιά πρότυπα. Όλοι μας το έχουμε βιώσει αυτό, σε κάτι τόσο απλό όπως το να προσπαθήσουμε να χτυπήσουμε μια μπάλα ή τόσο πολύπλοκο όσο η αποτυχία σε πολλούς γάμους στη σειρά.

Παρατήρησε πώς κινείσαι, πρόσεξε τον τόνο και τη χροιά της φωνής σου σε διάφορες καταστάσεις, ιδιαίτερα σ’ εκείνες που δημιουργούν κάποιο είδος άγχους ή στρες, όπου οι περισσότεροι από μας παύουμε να λειτουργούμε συνειδητά – όπως όταν αντιμετωπίζει μια έντονα φορτισμένη συναισθηματικά κατάσταση ή όταν γνωρίζεις καινούριους ανθρώπους (και, στη στιγμή, ξεχνάς το όνομά τους).

Για παράδειγμα, θα μπορούσα να μη συνειδητοποιώ ότι δαγκώνω τα χείλια μου και συνοφρυώνομαι όποτε συναντώ κάποιον για πρώτη φορά. Μπορεί απλώς να συγκεντρώνομαι, αλλά οι άλλοι ίσως ερμηνεύουν την έκφρασή μου σαν «μη φιλική». Ή, αν ζητάω από κάποια γυναίκα να βγούμε ραντεβού κοιτώντας το πάτωμα και λέγοντας «Δεν φαντάζομαι να θέλεις να βγεις μαζί μου κάποια φορά, ε;» είναι λιγότερο πιθανό να δεχτών ένα «ναι» απ’ ό,τι αν την κοιτούσα στα μάτια, της χαμογελούσα και της έλεγα: «Θα ήθελα πολύ να βγούμε για φαγητό την Παρασκευή το βράδυ. Θα σε βόλευε κατά τις οκτώ;»

Μερικές φορές δεν ξέρουμε τι ακριβώς κάναμε για να συμβάλλουμε σε ένα ανεπιθύμητο αποτέλεσμα, αλλά βλέπουμε το αποτέλεσμα και ορκιζόμαστε να κάνουμε κάτι διαφορετικό την επόμενη φορά. Όμως, διαφορετικό σε τι; Ξαναγυρνάμε και πάλι στη ζωτική σημασία της επίγνωσης, της προσοχής.

Η ονειρομαντεία στην Αρχαία Ελλάδα

Ο άνθρωπος πάντοτε ήθελε να ξετυλίξει το νήμα που του έχει υφάνει η μοίρα του, για να γνωρίσει και να ελέγξει τα μελλούμενα. Ο αρχαίος ελληνικός κόσμος όχι μόνο δεν αποτέλεσε εξαίρεση, αλλά αντίθετα ανήγαγε τη μαντική σε απαράμιλλη τέχνη. Μία από τις πιο διαδεδομένες μεθόδους ήταν η ονειρομαντεία.

«Είκοσι χήνες σπίτι μου απ’ το νερό όξω βγήκαν
κι έτρωγαν στάρι κι η καρδιά να βλέπω μου χαίρουνταν.
Κι ένας αϊτός περήφανος, αϊτός καμπουρομύτης,
χίμηξε από ψηλή κορφή κι έκοψε το λαιμό τους».

Αυτό μας παραδίδει ο Όμηρος και συνεχίζει την αφήγησή του με τη φωνή του αετού:

« Ω Πηνελόπη, μη χολιάς κι όνειρο αυτό δεν ήταν,
μόν’ ήταν όραμα καλό που θ’ αληθέψει.

Οι χήνες είναι οι μνηστήρες κι ο αϊτός ο άνδρας σου».

Αυτό ήταν λοιπόν το όνειρο της πιστής Πηνελόπης, όπως μας το αφηγείται ο Όμηρος στην Οδύσσεια, για να καταδείξει ότι τα όνειρα είχαν τη δύναμη να προφητεύσουν τα μελλούμενα…

Και πράγματι, όπως μας παραδίδουν αρχαίοι συγγραφείς, η ονειρομαντεία δεν στηριζόταν σε μια απλή λαϊκή δεισιδαιμονία, αλλά σε μια βαθιά πίστη στην ύπαρξη της αθάνατης ψυχής του ανθρώπου… της ψυχής που έχει τη δυνατότητα να έρθει σε επαφή με τους αόρατους κόσμους που μας περιβάλλουν, να ξεπεράσει τους φραγμούς του αισθητού χρόνου και να εισχωρήσει στα μυστικά του μέλλοντος. Αυτή ήταν η αλήθεια τους και αυτή θα επιχειρήσουμε να πραγματευτούμε στο παρόν άρθρο, ώστε να γνωρίσουμε καλύτερα εκείνη την τόσο διαδεδομένη αρχαία πρακτική της πρόγνωσης του μέλλοντος.

Ονειρομαντεία, φιλοσοφία και ποίηση

Η ονειρομαντεία ή αλλιώς ονειροκριτική έχει πανάρχαιες ρίζες. Σύμφωνα με τις Εσωτερικές Παραδόσεις, πρόκειται για μια πρακτική την οποία γνώρισαν και διέδωσαν οι αρχαίοι Έλληνες φιλόσοφοι που μυήθηκαν στα Μυστήρια της Αιγύπτου. Πρόκειται για το χάρισμα της προφητείας, το οποίο αναπτύσσεται κατά τη διάρκεια της ονειρικής κατάστασης.

Πράγματι, την άποψη ότι το όνειρο μπορεί να αποτελέσει πηγή θείας έμπνευσης τη συναντάμε σε έναν μεγάλο αριθμό φιλοσόφων, ποιητών και συγγραφέων της αρχαιότητας. Πιο συγκεκριμένα, ο Σωκράτης προέτρεπε τους μαθητές του να μελετήσουν την ονειροκριτική, ο Πλάτωνας θεωρούσε την τέχνη αυτή έργο σοφίας, ενώ ο Αριστοτέλης παραδεχόταν πως η ψυχή δύναται να δράσει για να εξηγήσει τα όνειρα.

Από την άλλη πλευρά, οι μεγάλοι τραγικοί μας ποιητές διαπότισαν τα έργα τους με σκηνές στις οποίες προαναγγέλλονται σημαντικά γεγονότα για την πορεία του δράματος. Έτσι μέσω ονείρου προαναγγέλλεται η θυσία της Πολυξένης, κόρης της Εκάβης («Εκάβη», Ευρυπίδη), η μητέρα του Ξέρξη δέχεται την αναγγελία της καταστροφής του περσικού στρατού («Πέρσαι», Αισχύλου) και πληροφορεί η Χρυσόθεμις την Ηλέκτρα ότι η μητέρα της στέλνει χοές στον πατέρα της («Ηλέκτρα», Σοφοκλή).

Εγκοίμηση: ονειρομαντεία και θεραπεία

Όπως συμβαίνει και στις μέρες μας, η υγεία αποτελούσε για τους αρχαίους μας πρόγονους το υπέρτατο αγαθό. Δεν μας κάνει καθόλου εντύπωση το γεγονός ότι ο Ασκληπιός κατείχε σημαντική θέση στη συνείδηση των ανθρώπων τόσο ως ήρωας όσο κι ως θεός θεραπευτής. Ο Όμηρος, ο Πίνδαρος και ο Πλάτωνας τον αναφέρουν ως ιστορικό πρόσωπο με μεγάλες θεραπευτικές ικανότητες, οι οποίες προέρχονταν από τον πατέρα του Απόλλωνα, θεό του φωτός και της ιατρικής. Σύμφωνα με το Γαληνό, πριν την έλευση του Ασκληπιού η ιατρική ήταν εντελώς εμπειρική και θεράπευε μόνο με τη χρήση των φυτών. Εκείνος ήταν που εξύψωσε την ιατρική σε θεία επιστήμη.

Η λατρεία του Ασκληπιού ξεκίνησε περίπου τον 6ο αιώνα π.Χ. πιθανότατα στην Επίδαυρο και εξαπλώθηκε στο μεγαλύτερο μέρος της Ελλάδας. Σύντομα ιδρύθηκαν τα λεγόμενα Ασκληπιεία, που ήταν ιερά θεραπευτήρια στα οποία κατέφευγαν οι ασθενείς ή όσοι ήθελαν να τιμήσουν το θεό.

Σήμερα υπολογίζεται πως στον τότε αρχαίο ελληνικό χώρο λειτουργούσαν περίπου 320 Ασκληπιεία. Τα σημαντικότερα από αυτά ήταν της Κω, της Τρίκκης στη Θεσσαλία, της Αθήνας, της Γόρτυνας, της Περγάμου, της Εφέσου, της Επιδαύρου και το Αμφιαράειο του Ωρωπού. Ίχνη λατρείας του Ασκληπιού βρίσκουμε επίσης στην Κρήτη, τη Θάσο, την Πάρο, την Κέα και το Νησί, ένα μικρό νησί της Προποντίδας. Πολυάριθμα ιερά του ήταν ακόμη διάσπαρτα σε ολόκληρο τον ρωμαϊκό κόσμο.

Τα Ασκληπιεία ήταν σαν σύγχρονα σανατόρια με μεγάλες και πολυτελείς εγκαταστάσεις. Εκεί οι ασθενείς υποβάλλονταν αρχικά σε ιατρική εξέταση και στη συνέχεια οι γιατροί-ιερείς προέβαιναν στη θεραπευτική πράξη ανάλογα με την περίπτωση.

Η πιο γνωστή θεραπευτική μέθοδος ήταν η εγκοίμηση, την οποία μπορούμε να ονομάσουμε και «αναζήτηση μέσω ονείρου». Σύμφωνα με αυτήν, οι ασθενείς που υπέφεραν από διάφορα νοσήματα εξαγνίζονταν αρχικά σε όλα τα επίπεδα μέσα από ιεροτελεστίες, καθαρμούς, θυσίες και άλλες μεθόδους. Οι μέθοδοι αυτοί επενεργούσαν εξαγνιστικά όχι μόνο στο σώμα, αλλά επίσης στην ψυχή και το πνεύμα του ασθενή, ώστε να είναι έτοιμος να δεχτεί την επέμβαση του θεού. Στη συνέχεια ο ασθενής μετέβαινε στο άβατο, όπου σε κατάσταση ύπνωσης ανέμενε το θεραπευτικό όνειρο. Ο θεός άγγιζε το πάσχον σημείο ή έδινε συμβουλές ίασης κι έτσι επιτυγχανόταν η θεραπεία που στην προκειμένη περίπτωση ονομαζόταν επιφάνεια.

Εκείνο όμως που αποτελεί άξιο αναφοράς είναι το γεγονός ότι η θεραπεία μέσω ονείρων είχε αποτελέσματα. Αυτό τουλάχιστον καταδεικνύουν πλήθος διασωθέντων αναθημάτων, τα οποία απεικονίζουν τμήματα του ανθρωπίνου σώματος και ιδιαίτερα μάτια. Κι αν ακόμη θεωρήσουμε πως σε αυτά τα περιστατικά η ίαση ήταν καθαρά χειρουργική ή φαρμακευτική, υπάρχουν ενεπίγραφες στήλες που περιγράφουν την ονειρική επέμβαση του θεού στην αντιμετώπιση σοβαρών ασθενειών. Ωστόσο, σε κάθε περίπτωση είναι εμφανής τόσο η ιατρική επέμβαση όσο και η θεουργία, ένας συνδυασμός που επέτρεπε την ολιστική θεραπεία του πάσχοντα.

Τέλος, μπορούμε να αναφερθούμε στους ιατρούς-θεραπευτές, οι οποίοι συμπεριέλαβαν την ονειρομαντεία στα ιατρικά τους συγγράμματα. Οι πιο γνωστοί από αυτούς είναι ο Ιπποκράτης, πατέρας της ιατρικής, ο οποίος θεωρούσε τα όνειρα αποκαλύψεις της θείας βούλησης, αλλά και ο Γαληνός που συνέγραψε ένα σημαντικό ονειροκριτικό βιβλίο. Το αξιοσημείωτο είναι πως είχαν τη δυνατότητα να ξεκλειδώσουν τα μυστικά του σύμπαντος, θεωρώντας πως ο άνθρωπος αποτελεί μέρος του, άρα υπόκεινται και στους νόμους του.

Η επικράτηση του Χριστιανισμού επέφερε γενικά ένα τέλος στις μαντικές τέχνες. Τα ελληνικά μαντεία άρχισαν να παρακμάζουν, οι μάντεις-ιερείς εκδιώχθηκαν και η ονειρομαντεία στιγματίστηκε ως δαιμονική. Όμως αυτές οι ονειροκριτικές παραδόσεις, αν και παρηκμασμένες πια, δεν πέρασαν ποτέ στη λήθη, καθώς συνεχίζουν να αναβιώνουν με τη μορφή εθίμων. Έτσι επιβιώνει στις μέρες μας η παράδοση ανύπαντρων κοριτσιών που τοποθετούν στο προσκέφαλό τους κουφέτα από το δίσκο του γάμου, με σκοπό να ονειρευτούν το μέλλοντα σύζυγό τους.

Μια ψυχολογική ερμηνεία των μαντικών ονείρων

Επιχειρώντας μια σύντομη συγκριτική μελέτη των παραπάνω στοιχείων θα διαπιστώσουμε ότι συνθέτουν μια πεποίθηση τελετουργικής και ιερής σημασίας των ονείρων, η οποία διαφέρει εντελώς από την απλή και επιφανειακή ονειρομαντική του λαού, ο οποίος ήταν πρόθυμος να δώσει μαγικές ερμηνείες σε οποιοδήποτε όνειρό του.

Στην πραγματικότητα, όταν υπάρχουν οι κατάλληλες προϋποθέσεις, τα όνειρα γεννιούνται στα αρχέγονα βάθη της ψυχής και μπορούν να αποτελέσουν πηγή έμπνευσης και σοφίας. Αυτές τις προϋποθέσεις δημιουργούσαν οι τελετουργίες κάθαρσης των Ασκληπιείων, οι οποίες οδηγούσαν στην αλλαγή της σωματικής χημείας, καθώς και της ψυχολογικής αίσθησης του χρόνου. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα ένα «άνοιγμα» της συνείδησης, που επέτρεπε με τη σειρά του την προσέγγιση των υπερκόσμιων δυνάμεων.

Έτσι η ψυχή, αν δεν είναι εγκλωβισμένη στα καθημερινά της προβλήματα, μπορεί να ταξιδέψει στον ονειρικό κόσμο και να έρθει σε επαφή με εκείνη τη διάσταση που ενοποιεί παρελθόν, παρόν και μέλλον. Κι εκεί, αν είμαστε αρκετά εξαγνισμένοι κι έτοιμοι, μπορούμε να διαβάσουμε τα σημάδια του μέλλοντος.

Όπως είδαμε παραπάνω, το όνειρο έχει μια σαφή μυστηριακή σημασία. Όμως εμείς, με τη δυτική σύγχρονη νοοτροπία μας, έχουμε αποξενωθεί από τα μυστήρια της φύσης. Έχουμε απομακρυνθεί από το μυθολογικό μας υπόβαθρο, έχουμε αποποιηθεί την ελευθερία της δημιουργικής έκφρασης και μας είναι δύσκολο να αναγνωρίσουμε τα οικουμενικά αρχέτυπα που μας καθορίζουν.

Δυσκολευόμαστε να ερμηνεύσουμε πραγματικά τα όνειρά μας, επειδή έχουν πια εκλείψει οι μάντεις ιερείς, οπότε ο καθένας από εμάς πρέπει να κάνει το δικό του εσωτερικό ταξίδι.

Ωστόσο, η αλήθεια είναι πως δεν χρειαζόμαστε ονειρικά ταξίδια μακρινά και μυστηριώδη για να σκιαγραφήσουμε τη μελλοντική μας πορεία. Αρκεί να φροντίσουμε και να δώσουμε ένα νόημα στις καθημερινές μας δράσεις. Ένα νόημα που μας υπερβαίνει, ένα νόημα ύπαρξης και ζωής. Μόνο τότε θα έχουμε τη δυνατότητα να χρησιμοποιήσουμε το κλειδί που ανοίγει τις πύλες της σοφίας του κόσμου και του μέλλοντος….

Πρώτη ταυτοποίηση γένεσης ενός βαρέως στοιχείου από σύγκρουση άστρων νετρονίων

Για πρώτη φορά, ακολουθώντας παρατηρήσεις που έγιναν με το τηλεσκόπιο του ESO, ανιχνεύθηκε στο διάστημα πρόσφατα σχηματισμένο στρόντιο, ένα στοιχείο που χρησιμοποιήθηκε στα πυροτεχνήματα.

Το 2017, στη συνέχεια της ανίχνευσης των βαρυτικών κυμάτων που περνούσαν από τη Γη, το ESO στόχευσε τα τηλεσκόπιά του στη Χιλή, συμπεριλαμβανομένου του VLT (Very Large Telescope), στην πηγή: ένα συγχωνευμένο άστρο νετρονίων που καταγράφηκε με το όνομα GW170817. Οι αστρονόμοι υπέθεσαν ότι, αν τα βαρύτερα στοιχεία σχηματίζονται σε συγκρούσεις άστρων νετρονίων, υπογραφές τέτοιων στοιχείων θα μπορούσαν να ανιχνευτούν σε κιλοκαινοφανείς (kilonovae), τον εκρηκτικό απόηχος αυτών των συγχωνεύσεων. Είναι γι’ αυτό που ομάδα Ευρωπαίων ερευνητών το έκανε τώρα, χρησιμοποιώντας δεδομένα από το όργανο X-shooter στο VLT του ESO.

Ακολουθώντας το συγχωνευμένο GW170817, ο στόλος τηλεσκοπίων του ESO άρχισε να παρακολουθεί την αναδυόμενη έκρηξη του κιλοκαινοφανούς (kilonova) σε μια ευρεία περιοχή μηκών κύματος. To X-shooter ειδικότερα έλαβε μια σειρά φασμάτων από το υπεριώδες μέχρι κοντά στο υπέρυθρο. Η αρχική ανάλυση αυτών των φασμάτων υποδήλωνε την παρουσία βαρέων στοιχείων στο φαινόμενο του κιλοκαινοφανούς, όμως οι αστρονόμοι δεν μπορούσαν να εντοπίσουν μεμονωμένα στοιχεία μέχρι τώρα.

Το animation βασίζεται σε σειρά φασμάτων kilonova στον NGC 4993 που παρατηρήθηκεμε το όργανο X-shooter στο VLT (Very Large Telescope) του ESO, στη Χιλή. Καλύπτει μια περίοδο 12 ημερών μετά την αρχική έκρηξη στις 17 Αυγούστου 2017. Το φαινόμενο κιλοκαινοφανούς (kilonova) είναι έντονα μπλε αρχικά αλλά στη συνέχεια λάμπει στο κόκκινο και εξασθενεί.

«Με την επανάληψη της ανάλυσης των δεδομένων του 2017 από το συγχωνευμένο άστρο, έχουμε πλέον ταυτοποιήσει την υπογραφή ενός βαρέως στοιχείου σε αυτήν την μπάλα φωτιάς, το στρόντιο, που αποδεικνύει ότι η σύγκρουση άστρων νετρονίου δημιουργεί αυτό το στοιχείο στο σύμπαν», λέει ο επικεφαλής συγγραφέας της μελέτης Darach Watson, από το Πανεπιστήμιο της Κοπεγχάγης, στη Δανία. Στη Γη, το στρόντιο βρίσκεται στη φύση, στο έδαφος και είναι συμπυκνωμένο σε ορισμένα ορυκτά. Τα άλατά του χρησιμοποιούνται για να δώσουν στα πυροτεχνήματα ένα λαμπερό κόκκινο χρώμα.

Οι αστρονόμοι γνώριζαν τις φυσικές διεργασίες που δημιουργούν τα στοιχεία από τη δεκαετία του 1950. Κατά τις επόμενες δεκαετίες ανακάλυψαν τους κοσμικούς τόπους για καθένα από αυτούς τους τεράστιους πυρηνικούς κλιβάνους, εκτός από έναν. «Αυτό είναι το τελευταίο στάδιο από ένα κυνήγι δεκαετιών για τον εντοπισμό της προέλευσης των στοιχείων», λέει ο Watson. «Τώρα γνωρίζουμε ότι οι διεργασίες που δημιούργησαν τα στοιχεία συνέβησαν κυρίως σε συνηθισμένα άστρα, σε εκρήξεις υπερκαινοφανών, ή στα εξωτερικά στρώματα των παλιών άστρων. Όμως, μέχρι τώρα, δεν γνωρίζαμε την τοποθεσία της τελικής, που δεν ανακαλύφθηκε ακόμη διεργασίας, γνωστή ως ταχεία σύλληψη νετρονίων, που δημιούργησε τα βαρύτερα στοιχεία στον περιοδικό πίνακα».

Η ταχεία σύλληψη νετρονίων είναι μια διεργασία κατά την οποία ένας ατομικός πυρήνας συλλαμβάνει νετρόνια αρκετά γρήγορα για να επιτραπεί να δημιουργηθούν τα πολύ βαρέα στοιχεία. Παρόλο που πολλά στοιχεία παράγονται στους πυρήνες των άστρων, η δημιουργία στοιχείων βαρύτερων από το σίδηρο, όπως το στρόντιο, απαιτεί ακόμη θερμότερα περιβάλλοντα με πολλά ελεύθερα νετρόνια. Η ταχεία σύλληψη νετρονίων στη φύση συμβαίνει μόνο σε ακραία περιβάλλοντα όπου τα άτομα βομβαρδίζονται από τεράστιους αριθμούς νετρονίων.

«Είναι η πρώτη φορά που μπορούμε άμεσα να συνδέσουμε το πρόσφατα δημιουργημένο υλικό που σχηματίστηκε μέσω της σύλληψης νετρονίων με μια συγχώνευση άστρων νετρονίων, επιβεβαιώνοντας ότι τα άστρα νετρονίων συγκροτούνται από νετρόνια και συνδέει την πολυσυζητημένη διεργασία της ταχείας σύλληψης νετρονίων με τέτοιες συγχωνεύσεις», λέει η Camilla Juul Hansen από το Ινστιτούτο Max Planck για την Αστρονομία, στην Χαϊδελβέργη, η οποία έπαιξε κύριο ρόλο στην μελέτη.

Οι επιστήμονες μόλις τώρα αρχίζουν να κατανοούν καλύτερα τις συγχωνεύσεις άστρων νετρονίων και το φαινόμενο των κιλοκαινοφανών (kilonovae). Λόγω της περιορισμένης κατανόησης αυτών των νέων φαινομένων και άλλων περιπλοκοτήτων στα φάσματα των εκρήξεων που έλαβε το X-shooter του VLT, οι αστρονόμοι δεν μπορούσαν μέχρι τώρα να ταυτοποιήσουν μεμονωμένα στοιχεία.
«Στην πραγματικότητα είχαμε την ιδέα ότι πρέπει να δούμε το στρόντιο αρκετά γρήγορα μετά το γεγονός. Παρά, την επίδειξη ότι αυτό ήταν αποδείξιμο η περίπτωση κατέληξε να είναι πολύ δύσκολη. Η δυσκολία αυτή ήταν λόγω της ιδιαίτερα ατελούς γνώσης της φασματικής εμφάνισης των βαρύτερων στοιχείων στον περιοδικό πίνακα», λέει ο ερευνητής του Πανεπιστημίου της Κοπεγχάγης, Jonatan Selsing, ο οποίος ήταν βασικός συγγραφέας στη μελέτη.

Η συγχώνευση GW170817 ήταν η πέμπτη ανίχνευση βαρυτικών κυμάτων, που έγιναν δυνατές χάρις στο LIGO (Laser Interferometer Gravitational-Wave Observatory) στις ΗΠΑ και το Virgo στην Ιταλία. Εντοπισμένη στον γαλαξία NGC 4993, η συγχώνευση ήταν η πρώτη, και μέχρι τώρα η μόνη, πηγή βαρυτικών κυμάτων που έχουν γίνει ορατά από τηλεσκόπια στη Γη. Με τις συνδυασμένες προσπάθειες των LIGO, Virgo και VLT, έχουμε τη σαφέστερη κατανόηση ακόμα των εσωτερικών λειτουργιών των άστρων νετρονίων και των εκρηκτικών συγχωνεύσεών τους.

Τα εξιτόνια θα μπορέσουν να διαμορφώσουν το μέλλον των ηλεκτρονικών συσκευών;

Είναι ένας εξ ολοκλήρου νέος τρόπος σκέψης σχετικά με τα ηλεκτρονικά. Τα εξιτόνια (exciton) – ή τα οιονεί σωμάτια που σχηματίζονται όταν ηλεκτρόνια απορροφούν φως – φαίνεται να φέρνουν επανάσταση στα δομικά στοιχεία των κυκλωμάτων. Επιστήμονες στην EPFL έχουν μελετήσει τις εξαιρετικές τους ιδιότητες για να σχεδιάσουν ηλεκτρονικά συστήματα περισσότερο αποδοτικά ενεργειακά, και έχουν βρει έναν τρόπο να ελέγχουν καλύτερα τα εξιτόνια που κινούνται στους ημιαγωγούς. Τα ευρήματά τους παρουσιάζονται στο χθεσινό Nature Nanotechnology.

Τα οιονεί σωμάτια είναι προσωρινά φαινόμενα που προκύπτουν από την αλληλεπίδραση μεταξύ δυο σωματιδίων στην στερεά ύλη. Τα εξιτόνια δημιουργούνται όταν ένα ηλεκτρόνιο απορροφά ένα φωτόνιο και κινείται σε υψηλότερη ενεργειακή κατάσταση, αφήνοντας μια οπή, πίσω στην προηγούμενη ενεργειακή του κατάσταση (αποκαλείται «ζώνη σθένους» στη θεωρία ζωνών). Το ηλεκτρόνιο και η οπή του ηλεκτρόνιου συνδέονται μαζί μέσω ελκτικών δυνάμεων και μαζί τα δυο σχηματίζουν αυτό που αποκαλείται εξιτόνιο. Μόλις το ηλεκτρόνιο πέσει πίσω στην οπή εκπέμπει ένα φωτόνιο και το εξιτόνιο παύει να υπάρχει.

Τον τελευταίο χρόνο, μια ομάδα επιστημόνων από το LANES (Laboratory of Nanoscale Electronics and Structures) της EPFL ανακοίνωσε ότι έχει αναπτύξει ένα τρανζίστορ – ένα από τα συστατικά των κυκλωμάτων – που λειτουργεί με εξιτόνια μάλλον παρά με ηλεκτρόνια. Και για πρώτη φορά, τα μέλη της ομάδας μπόρεσαν να κάνουν τα τρανζίστορ να λειτουργούν σε θερμοκρασία δωματίου, ένα κύριο βήμα προς την κατεύθυνση να αναπτυχθεί πρακτικές εφαρμογές για αυτή την τεχνολογία.

Δείτε ένα video για τα εξιτόνια και τη χρήση τους στα ηλεκτρικά, από την EPFL:

Για να κάνουν τα εξιτόνια να αντέξουν περισσότερο, οι επιστήμονες τοποθέτησαν σε στρώματα δυο διαφορετικά δισδιάστατα υλικά το ένα επάνω από το άλλο: δισεληνιούχο βολφράμιο (WSe2) και δισεληνιούχο μολυβδαίνιο (MoSe2). Το παραγόμενο υλικό είχε μια λαμπυρίζουσα υφή που επηρεάζονταν από το πώς ήταν κατανεμημένα τα οιονεί σωμάτια. «Με τα δυο αυτά υλικά, τα εξιτόνια έτειναν να ομαδοποιηθούν μαζί σε συγκεκριμένες θέσεις και εμπόδισαν το ρεύμα να ρέει», αναφέρει ο Andras Kis, επικεφαλής του LANES και ένας από τους συγγραφείς της μελέτης. Για να εμποδιστεί αυτό να συμβεί, αυτή τη φορά η ερευνητική ομάδα πρόσθεσε ένα μεσαίο στρώμα εξαγωνικής μορφής νιτριδίου του βορίου (h-BN), το οποίο τους επιτρέπει να δουν τα εξιτόνια και τα ενεργειακά τους επίπεδα πιο καθαρά.

Η ερευνητική ομάδα ανακάλυψε επίσης έναν τρόπο να πολώνει τα ρεύματα εξιτονίων, που σημαίνει ότι τα οιονεί σωμάτια θα μπορούσαν τελικά να χρησιμοποιηθούν για να κωδικοποιήσουν δεδομένα ανεξάρτητα από διακυμάνσεις στο υπάρχον μέγεθος καθώς και την πόλωσή τους. Αυτό ανοίγει την πόρτα για ακόμη περισσότερες εφαρμογές τόσο στην κωδικοποίηση όσο και στη επεξεργασία δεδομένων σε νανοσκοπικό επίπεδο.

Η Επικούρεια Τετραφάρμακος

«Οὐκ ἔστιν ἡδέως ζῆν ἄνευ τοῦ φρονίμως καὶ καλῶς καὶ δικαίως οὐδὲ φρονίμως καὶ καλῶς καὶ δικαίως ἄνευ τοῦ ἡδέως· ὅτῳ δὲ τοῦτο μὴ ὑπάρχει͵ οὐκ ἔστι τοῦτον ἡδέως ζῆν».

 

«Δεν είναι δυνατό να ζει κανείς ευχάριστα, αν δεν ζει φρόνιμα, ηθικά και δίκαια, όπως και δεν μπορεί να ζει φρόνιμα, ηθικά και δίκαια, αν δεν ζει ευχάριστα». Επίκουρος, Κύριαι δόξαι εδ.5

 

«πᾶσαν αἵρεσιν καὶ φυγὴν ἐπανάγειν οἶδεν ἐπὶ τὴν τοῦ σώματος ὑγίειαν καὶ τὴν τῆς ψυχῆς ἀταραξίαν, ἐπεὶ τοῦτο τοῦ μακαρίως ζῆν ἐστι τέλος». Επίκουρος, επιστολή προς Μενοικέα

 

Η Τετραφάρμακος αποτελεί την συμπύκνωση των κυριότερων διδασκαλιών του Επίκουρου σχετικά με το πώς να ζει ο άνθρωπος την ζωή του. Είναι γνωστή από κείμενο του Επικούρειου φιλοσόφου Φιλόδημου που διασώθηκε στην βίλα των παπύρων στο Ηράκλειο της Ιταλίας (σημ. Ercolano, αρχαίο Herculaneum) κι αναφέρει:

 

«Άφοβον ο θεός, ανύποπτον ο θάνατος και ταγαθόν μεν εύκτητον, το δε δεινόν ευκαρτέρητον»

«Ο θεός δεν είναι επίφοβος, ο θάνατος είναι ανύποπτος και το αγαθό εύκολα αποκτιέται, (τα υλικά αγαθά, ό,τι πραγματικά χρειάζεσαι) το δε πολύ κακό εύκολα αντέχεται.

 

Η αγωνιώδης και ατελέσφορη ενασχόληση με τις σκιές των θρησκειών και τα φαντάσματα των σύγχρονων επιστημών θεωρείται άγονο χασομέρι. Η Επικούρεια φυσική φιλοσοφία, είναι υποταγμένη στην Επικούρεια ηθική (δηλ. στην ΛΟΓΙΚΗ) και γι’ αυτό έχει, θαυμαστή διαχρονικότητα.

 

Χαρακτηρίζεται από: α. Ατομικότητα: η ύπαρξη των ατόμων πρωτοαναφέρεται στην Δημοκρίτεια φιλοσοφία. Ο Επίκουρος θεωρούσε ότι τα άτομα έχουν βάρος. Η ύλη είναι σύζευξη ατόμων και κενού. β. Τυχαιότητα: η Επικούρεια φιλοσοφία άφηνε ανοιχτό το φαινόμενο της τυχαιότητος σε αντίθεση με τα αιτιοκρατικά και τελεολογικά αιτήματα των Πλατωνιστών και Αριστοτελικών. Επίσης σε αντίθεση με την χρήση της «αναγκαιότητος» του Δημόκριτου. γ. Υλισμός: θεωρεί υλική ακόμη και την ψυχή. δ. Clinamen: είναι η τυχαία κίνηση των ατόμων του Επίκουρου από τροχιά σε τροχιά, που δημιουργεί και την ποικιλότητα στην φύση. …Αυτή κι αν είναι κάθετα άχρονη κι εντυπωσιακή οπτική.

 

Άφοβον ο θεός

 

Σύμφωνα με τον Επίκουρο -και πολλούς άλλους φιλοσόφους- οι Θεοί δεν είναι όπως οι άνθρωποι, με επιθυμίες και πάθη αλλά πλάσματα χωρίς ανθρώπινες επιθυμίες που εξ ορισμού δεν ανακατεύονταν στα ανθρώπινα πράγματα. Αυτό γιατί η όποια ενέργεια των Θεών θα φανέρωνε κάποιο σκοπό και ως εκ τούτου κάποια επιθυμία. Αυτό με την σειρά του θα φανέρωνε κάποια έλλειψη που αυτομάτως θα καθιστούσε τον Θεό λιγότερο από ανώτερο. Σύμφωνα με τον Επίκουρο οι Θεοί υπάρχουν μεν, αλλά δεν ασχολούνται με τα ανθρώπινα πράγματα. Η εις άτοπον απαγωγή του Επίκουρου ειναι καταλυτική: αν ο θεός είναι πανάγαθος και παντοδύναμος τότε το κακό δεν θα έπρεπε να υπάρχει. Όμως υπάρχει, άρα ο θεός είτε δεν είναι πανάγαθος, είτε δεν είναι παντοδύναμος. Ο Επίκουρος εν τέλει λύνει σαν Γόρδιο δεσμό το γνωστό αυτό φιλοσοφικό παράδοξο, καταλήγοντας ότι ο Θεός (του οποίου την ύπαρξη δεν αρνείται) απλά δεν επεμβαίνει στα ανθρώπινα. Συνεπώς δεν υπάρχει λόγος να τον φοβόμαστε (ούτε εκείνον, ούτε τους αυτόκλητους κήρυκες τους) και να γεμίζουμε την ψυχή μας με άγχος για την κρίση ή την τιμωρία του.

 

«Το εύθυμον κι άφθαρτο ον· ούτε το ίδιο έχει προβλήματα ούτε προκαλεί σε άλλον. Έτσι, ούτε την οργή γνωρίζει ούτε χάρες κάνει. Γιατί όλα αυτά χαρακτηρίζουν το αδύναμο ον» Επίκουρος
 

Η χαώδης απόσταση από τον εκδικητή Γιαχβέ-Χριστό, μοχθηρό θεό των Εβραίων είναι σημαντική και διανύθηκε χάρη στο Δυνατό Ελληνικό Φιλοσοφικό Πνεύμα που τόλμησε να ανδρώσει το ανάστημά του μπροστά στους θεούς. Ο Προμηθέας είναι γνήσιο τέκνο της Αθηναϊκής Δημοκρατίας. Ως πρακτική φιλοσοφική αντίληψη για την ζωή, ο ιουδαϊκός γιαχβεδισμός-χριστιανισμός μπόρεσε να ριζώσει στον ελληνικό κόσμο και παρά τη εκατόμβη νεκρών κι αρπαγών, μόνον εφόσον αποδέχτηκε και διαστρέβλωσε, θεωρητικά και πρακτικά, Επικούρειες και πλήθος άλλες Ελληνικές φιλοσοφικές θέσεις. Το αποτέλεσμα είναι φυσικά εκτρωματικά ιλαρόν σε όσους είναι κάπως εξοικειωμένοι με την ιστορία των Ιδεών, ωστόσο η παραλογική ασυνέπεια μια ιδεολογικής κατασκευής σπανίως στάθηκε εμπόδιο στην επιβολή της, ειδικά αφού απευθύνεται σε αμόρφωτους κι αδαείς. Ακόμη και σήμερα, εν έτη 2019, πλήθη γιαβεδιστών πιστών προσκυνούν έναν μοχθηρό ιουδαίο θεό παρά την εξωφρενική απόσταση που προφανέστατα χωρίζει την μιαρή θρησκευτική παραμυθία, από τα Ελληνικά φιλοσοφικά πρότυπα και ιδεώδη.

 

Ανύποπτον ο θάνατος

 

Λέγει ο Επίκουρος «Ο θάνατος δεν σημαίνει τίποτε για εμάς, γιατί όταν υπάρχουμε ο θάνατος δεν είναι παρών, ενώ όταν ο θάνατος είναι παρών εμείς έχουμε πάψει να υπάρχουμε» Οι Επικούρειοι δεν συμμερίζονταν την κοινή πίστη στην ύπαρξη ζωής μετά θάνατον και θεωρούσαν ότι με τον θάνατο όλα τελειώνουν καθώς δεν έβλεπαν κάποιο αποδεικτικό στοιχεία για την ύπαρξη της υποτιθέμενης μετά θάνατον ζωής. Σύμφωνα με τον Επίκουρο η αναμονή κι ο φόβος του θανάτου είναι η μεγαλύτερη από όλες τις αγωνίες, τόσο σε διάρκεια όσο και σε ένταση. Αυτή οδήγησε και στην δημιουργία της πίστης περί μετά θάνατον ζωής η οποία όμως δημιουργεί αγωνία στους ανθρώπους καθώς συνεπάγεται είτε μια αιωνιότητα ευτυχίας για τους ηθικούς, είτε μια αιωνιότητα δυστυχίας για τους ανήθικους. Οι Επικούρειοι διαλύουν και τερματίζουν αυτήν την αγωνία μην πιστεύοντας στο περί μετά θάνατον ζωής. Αλλωστε κάθε φιλόσοφος ως αναζητητής της Γνώσης και της Δύναμης, οφείλει να γνωρίζει κι όχι να πιστεύει, ό,τι δεν γνωρίζει το αναζητά, αλλά ποτέ δεν πέφτει στην δεισιδαιμονία της πίστης.

 

«Κοίτα να συνηθίζεις την ιδέα ότι ο θάνατος είναι ένα τίποτα για μας (μηδέν προς ημάς) διότι κάθε καλό και κακό βρίσκεται στην αίσθηση, ενώ ο θάνατος σημαίνει στέρηση της αίσθησης. Γι΄ αυτό, η ορθή γνώση ότι ο θάνατος δεν σημαίνει τίποτα για μας, μας κάνει να απολαμβάνουμε την θνητότητα του βίου. Όχι επειδή μας χαρίζει άπειρα χρόνια, αλλά επειδή μας απαλλάσσει από τον πόθο της αθανασίας. Δεν υπάρχει, βλέπεις, τίποτα το φοβερό στην ζωή, για εκείνον που έχει αληθινά καταλάβει ότι δεν υπάρχει τίποτα το φοβερό στο να μην ζεί. Άρα είναι ανόητος όποιος λέει ότι φοβάται το θάνατο, όχι γιατί θα τον κάνει να υποφέρει όταν έρθει, αλλά επειδή υποφέρει με την προσδοκία του θανάτου. Γιατί ότι δεν σε στεναχωρεί όταν είναι παρόν δεν υπάρχει λόγος να σε στεναχωρεί όταν το περιμένεις. Το πιο ανατριχιαστικό, λοιπόν από τα κακά, ο θάνατος, είναι ένα τίποτα για μας, ακριβώς επειδή όταν υπάρχουμε εμείς αυτός είναι ανύπαρκτος, και όταν έρχεται αυτός είμαστε ανύπαρκτοι εμείς. Ο θάνατος λοιπόν, δεν έχει να κάνει ούτε με τους ζωντανούς ούτε με του πεθαμένους, αφού για τους ζωντανούς δεν υπάρχει, ενώ οι πεθαμένοι δεν υπάρχουν πιά»

 

«Γιατί ο θάνατος είτε είναι ύπνος ανονείρευτος, όποτε θα ήταν κέρδος θαυμαστό, είτε αποδημία της ψυχής σε έναν άλλο κόσμο …και τι δεν θα έδινε ένας άνθρωπος αν μπορούσε να βρεθει μαζί με τον Ορφέα, τον Ησίοδο και τον Όμηρο. Γιατί, αν είναι έτσι, θα ήθελα να πέθαινα χίλιες φορές» Απολογία Σωκράτους

 

Τ’ αγαθόν μεν εύκτητον

 

Εδώ ο φιλόσοφος λέγει ότι τα απολύτως απαραίτητα αγαθά όπως τροφή, στέγη, ένδυση, σθένος, κοινωνικότητα κλπ. είναι πολύ εύκολο να αποκτηθούν από οποιονδήποτε. Όταν όμως απαιτείς κι αναζητάς περισσότερα από τα αναγκαία (αλαζονεία, απληστία, λαιμαργία, φιλαργυρία, φιληδονία, κτλ) τότε δημιουργείς ανεκπλήρωτες ανάγκες που οδηγούν στην δυστυχία σου. Οι πλεονάζουσες ανάγκες είναι  πλασματικές, ενώ αυτά που πραγματικά χρειάζεσαι είναι πολύ εύκολο να αποκτηθούν. Οι αρχαίοι Έλληνες φιλόσοφοι είχαν ασχοληθεί με τις έννοιες της Αρετής, της Ηθικής, (δηλ. της ΛΟΓΙΚΗΣ) καταλήγοντας σε ιδανικές ιδιότητες κι αξίες του ανθρώπου, όπως ο Αριστοτέλης στα Ηθικά Νικομάχεια. Επιζητούσαν το ΜΕΤΡΟ, έτσι η έλλειψη ή η υπερβολή οδηγεί σε έκφυλες καταστάσεις. Οι πόροι του πλανήτη φτάνουν για να ικανοποιήσουν τις ανάγκες όλων κατοίκων του, αλλά, δεν είναι αρκετοί για την απληστία του ανθρώπου.

 

Στα Ηθικά Νικομάχεια ο Αριστοτέλης επισημαίνει ότι οι Αρετές είναι δύο ειδών: η Διανοητική και η Ηθική (ΛΟΓΙΚΗ) Αρετή. Η Διανοητική προκύπτει από την διδασκαλία και θέλει χρόνο και εμπειρία για να αποκτηθεί. Η Ηθική Αρετή είναι αποτέλεσμα του Εθους (συνήθεια). Το Ηθος και το Εθος έχουν ένα γράμμα διαφορά. Ο Αριστοτέλης αναφέρει με απλότητα ότι η καλή ζωή είναι η ευτυχισμένη ζωή. Εξετάζει στα «Ηθικά» του όχι πως να γίνονται οι άνθρωποι καλοί άνθρωποι, όπως ο Πλάτων, αλλά πως να γίνονται ευτυχείς. Όλα τα άλλα πράγματα εκτός της ευδαιμονίας, αναζητούνται με κάποιο άλλο σκοπό. Μόνον η ευτυχία αναζητείται για τον εαυτόν της. Ορισμένα πράγματα είναι αναγκαία για την διαρκή ευτυχία: η καλή γέννηση, η καλή υγεία, το κάλλος, η καλή τύχη, η καλή υπόληψη, οι καλοί φίλοι, τα καλά χρήματα και η καλοσύνη. «Όσοι λένε ότι ο βασανιζόμενος στο τροχό ή αυτός που υπόκειται σε μεγάλες συμφορές, είναι ευτυχής, αρκεί να είναι καλός, λένε ανοησίες».

 

Ο Αριστοτέλης ξεχωρίζει τα αγαθά που είναι από μόνα τους αγαθά, από τα δευτερεύοντα, τα μέσα που οδηγούν στα απόλυτα αγαθά. Χωρίζει τα αγαθά σε τρεις κατηγορίες, στα επαινετά, στα τίμια και στις δυνάμεις που αντιστοιχούν τα εξωτερικά αγαθά (τα εκτός αγαθά). Τα αγαθά είναι εκείνα που εξασφαλίζουν το «ζην» κοινωνική θέση, περιουσία, σωματική ακεραιότητα και ασφάλεια.

 

Ούτε μπορεί ο ίδιος άνθρωπος να είναι φρόνιμος και την ίδια στιγμή να είναι ακρατής· γιατί όπως δείξαμε ο φρόνιμος άνθρωπος είναι την ίδια στιγμή και ηθικά καλός άνθρωπος. Έπειτα, για να είναι κανείς φρόνιμος δεν είναι αρκετό να γνωρίζει μόνο τί είναι το σωστό· πρέπει, επιπλέον, να είναι σε θέση και να το πράττει -και ο ακρατής άνθρωπος δεν είναι σε θέση να το πράττει (τίποτε, από την άλλη, δεν εμποδίζει τον δεινό άνθρωπο να είναι ακρατής· αυτός είναι και ο λόγος που μερικές φορές κάποιοι άνθρωποι θεωρούνται φρόνιμοι, μαζί όμως και ακρατείς, ακριβώς για τον λόγο ότι η δεινότητα διαφέρει από την φρόνηση με τον τρόπο που είπαμε στην πρώτη μας παρουσίαση του θέματος: από την άποψη της συλλογιστικής ικανότητας η δεινότητα βρίσκεται πολύ κοντά στην φρόνηση, διαφέρει όμως από αυτήν από την άποψη της προαίρεσης), και όχι, πάλι, όπως ο άνθρωπος που έχει γνώση και την χρησιμοποιεί, αλλά όπως ο κοιμισμένος ή ο μεθυσμένος.

 

Ενεργεί, επίσης, με την θέλησή του (γνωρίζει, πράγματι, κατά κάποιο τρόπο και τί κάνει και για ποιόν σκοπό), κακός όμως δεν είναι· γιατί η προαίρεσή του είναι καλή· αυτό θα πει ότι είναι μόνο κατά το ήμισυ κακός. Δεν είναι, επίσης, άδικος· ο λόγος είναι ότι δεν είναι δόλιος και επίβουλος: από τους δύο τύπους ακρατούς ανθρώπου ο ένας δεν μένει σταθερός στις αποφάσεις που παίρνει ύστερα από σκέψη, ενώ ο ευέξαπτος τύπος ούτε καν σκέφτεται. Στην πραγματικότητα ο ακρατής άνθρωπος μοιάζει με την πόλη που εκδίδει όλα τα σωστά ψηφίσματα και έχει εξαίρετους νόμους, που δεν εφαρμόζει όμως τίποτε από όλα αυτά — όπως το είπε σκωπτικά ο Αναξανδρίδης «Η πόλη το ᾽θελε, που για τους νόμους δεν της καίγεται καρφί»

 

Η εγκράτεια και η ακράτεια αποτελούν υπερβολή σε σύγκριση με την έξη της πλειονότητας των ανθρώπων: ο εγκρατής παρουσιάζει μεγαλύτερη, ο ακρατής μικρότερη σταθερότητα και αντοχή από αυτήν που μπορούν να παρουσιάζουν οι περισσότεροι άνθρωποι. Από τις μορφές της ακράτειας η ακράτεια των ευέξαπτων ανθρώπων θεραπεύεται πιο εύκολα από την ακράτεια εκείνων που σκέφτονται και παίρνουν αποφάσεις, δεν μένουν όμως σταθεροί σ᾽ αυτές· το ίδιο οι ακρατείς από συνήθεια παρά αυτοί που είναι ακρατείς εκ φύσεως· είναι, πράγματι, πιο εύκολο να αλλάξεις τις συνήθειες κάποιου παρά την φύση του· φυσικά, και την συνήθεια δεν είναι εύκολο να την αλλάξεις, ακριβώς γιατί είναι σαν δεύτερη φύση, όπως το λέει και ο Εύηνος «Η αδιάκοπη άσκηση είναι, σου λέω, φίλε μου, που κάνει την συνήθεια, κι αυτή στο τέλος καταντά η φύση μας να είναι». Είπαμε λοιπόν τί είναι η εγκράτεια και τί η ακράτεια, τί είναι η καρτερία και τί η μαλθακότητα, καθώς και σε ποιά σχέση βρίσκονται αυτές οι έξεις μεταξύ τους. Αριστοτέλης -Ἠθικὰ Νικομάχεια 

 

Το δε δεινόν ευκαρτέρητον

 

Ο πόνος είναι είτε σύντομος και δριμύς είτε χρόνιος και μικρός. Στην πρώτη περίπτωση, ο πόνος θα περάσει σχετικά γρήγορα, ενώ στην δεύτερη, ο πόνος συνηθίζεται σχετικά εύκολα. Ο πόνος που είναι και δριμύς και χρόνιος είναι πολύ σπάνιος. Έτσι δεν χρειάζεται κανείς να αγωνιά και να φοβάται τον πόνο και την δυστυχία. Η φιλοσοφία του Επίκουρου για τον τρόπο διαβίωσης των ανθρώπων συμπυκνώνεται στο «Λάθε Βιώσας» δηλ. να ζεις απαρατήρητος, να μην επιδιώκεις την προβολή. Η αφάνεια σου εξασφαλίζει την ανωνυμία (απουσία ταυτότητας = απουσία εγωπάθειας) και την δυνατότητα να είσαι αυτάρκης, ελεύθερος, ενώ η διασημότητα δημιουργεί αντιπαλότητα κι έχθρα με αποτέλεσμα να χάνεται η αταραξία, που είναι προϋπόθεση για το «Ζην Ηδέως». Αξίζει να μένεις στην αφάνεια, για να διαφυλάξεις την γαλήνη (εὐθυμία) και να καλλιεργήσεις τον Νου σου. Η Γνώση πρέπει να βοηθά στην συσσώρευση Δύναμης, για να εκλείψουν οι δεισιδαιμονίες και οι πλάνες και για να κατακτήσει ο άνθρωπος το ανώτερο αγαθό που είναι η Ηδονική Γαλήνη (εὐθυμία). Δεν χρειαζόμαστε καμία γνώση που δεν έχει σχέση με την Ευθυμη κι Ευδαιμονική ζωή, που δεν μεγαλώνει την ευτυχία μας ή που δεν μειώνει τον πόνο μας.

ΣΥΜΜΕΤΡΗ ΖΩΗ ΓΙΑ ΓΑΛΗΝΗ

 

Οι φίλοι του Κήπου θεωρούν ανώφελο και ανόητο να υποβάλλεται με την θέλησή μας το σώμα σε βάσανα και δοκιμασίες, σύμφωνα με τις πρακτικές που ακολουθούσαν οι μυστικιστικές σέχτες της εποχής του και εκατοντάδες χιλιάδες πιστοί, μέχρι τις μέρες μας από τα βδελυρά κι ανόσια εκκλησιαστικά ιερατεία. Κατά τον Επίκουρο, η φιλοσοφία είναι μια δραστηριότητα χρήσιμη για την ευτυχισμένη ζωή, είναι η ίδια τέχνη και θαυμαστή επιστήμη της ζωής.

 

«Φυσικές και αναγκαίες είναι όσες επιθυμίες, όταν ικανοποιηθούν, ανακουφίζουν τους πόνους, όπως το ποτό την δίψα κι όσες επιθυμίες δεν προκαλούν πόνο αν δεν ικανοποιηθούν δεν είναι αναγκαίες. Οι φυσικές επιθυμίες που δεν προκαλούν πόνο αν δεν ικανοποιηθούν -δεν είναι δηλαδή αναγκαίες- αλλά η προσπάθεια που καταβάλλει κανείς για την ικανοποίηση τους παραμένει έντονη, γεννιούνται από ματαιοδοξία, και δεν οφείλονται στην φύση τους το ότι δεν απομακρύνονται, αλλά στην ματαιοδοξία του ανθρώπου.»

 

«Πραγματικός πλούτος σημαίνει το να αρκούμαστε στα λίγα. Το λίγο ποτέ δεν λείπει» Λουκρήτιος

 

«Τίποτα δεν είναι αρκετό, για όποιον το αρκετό είναι λίγο» Επίκουρος

 

Η φύση ολοφάνερα συμφωνεί με την φιλοσοφία του Επίκουρου, για την ευτυχία του ανθρώπου, αρκούν το φροντισμένο σώμα και ο γαλήνιος νους. Το να επιδιώκεις την προβολή, την δόξα, τον πλούτο και την αναγνώριση είναι αφύσικο, μια συνεχής πηγή ταραχών και δυσφορίας. Ο θνητός άνθρωπος ποτέ δεν θα γίνει παντοδύναμος ούτε θα νικήσει τους φόβους του, τον καταδυναστεύουν ο φόβος της ζωής και ο φόβος του θανάτου.  Το να είσαι αυτό που είσαι και να θέλεις να γίνεις αποδεκτός από τον μαζάνθρωπο είναι ο ορισμός της παραφροσύνης.

 

Ο ικανός πολεμιστής, δεν ξοδεύει τον λιγοστό και πολύτιμο χρόνο του σε παρόμοιες δράσεις:
 

«Θρονιασμένος στα ύφη που του ασφάλισε η μάθηση, σκύβει προς τους άλλους ανθρώπους, τους βλέπει να τρέχουν εδώ και εκεί, να ζητούν στην τύχη το δρόμο της ζωής, να τσακώνονται για την εξυπνάδα τους, για την καταγωγή τους, να ιδροκοπούν νύχτες και μέρες, με αμέτρητο κόπο, για να σκαρφαλώσουν στις κορφές του πλούτου ή ν’ αρπάξουν την εξουσία. Τα κακομοίρικα μυαλά! Οι στραβωμένες καρδιές! Σε σκοτάδια και σε κινδύνους σέρνουν την λιγοστή ζωή που έχουν να ζήσουν. Μας το λέει φωναχτά η φύση. Για την ευτυχία μας φτάνει απόνετο σώμα κι ατάραχος νους.
 

Αν μας λείπουν στο σπίτι χρυσωμένα αγάλματα νέων, που με τις αναμμένες λαμπάδες να φωτίζουν τα νυχτερινά όργια, κι αν κιθάρες δεν κάνουν να αντιλαλήσουν οι απλόχωρες λακεταρισμένες και χρυσωμένες σάλες, έχουμε την μαλακή χλόη δίπλα στο γάργαρο ποτάμι. Ξαπλωμένοι εκεί με φίλους, κάτω από τα κλαριά μεγάλου δέντρου, σβήνουμε την πείνα μας με λιγοέξοδο γεύμα, την ώρα που ο καλός καιρός χαμογελά και η εποχή του χρόνου σπέρνει λούλουδα στα χλωρά χόρτα. »Η σάρκα φωνάζει να μην πεινάει, να μην διψάει, να μην κρυώνει· όποιος με γαλήνιο νου, έχει αυτά ή ελπίζει ότι θα τα έχει, μπορεί να αναμετρηθεί στην ευτυχία και με τον Δία». Λουκρήτιος (Ο Titus Lucretius Carus γεννήθηκε περίπου στα 98-94 π.κ.ε. – 55-53 π.κ.ε. Ήταν Ρωμαίος ποιητής και φιλόσοφος.
Το μόνο γνωστό του έργο είναι το εκτενές φιλοσοφικό ποίημα «De Rerum Natura» (Περί της φύσεως των πραγμάτων) 7.415 στίχων με Επικούρεια θεματολογία).

Ο εύθυμος Δημόκριτος (460 – 370 π.κ.ε.) αναφέρεται επίσης στην (εὐθυμία) ψυχική γαλήνη.
 

«Γιατί την ψυχική γαλήνη την φέρνει στους ανθρώπους η συγκρατημένη διασκέδαση και η σύμμετρη ζωή. Η στέρηση και η υπεραφθονία τείνουν να μετατρέπονται στο αντίθετό τους και να προκαλούν στην ψυχή μεγάλες κινήσεις· και οι ψυχές που κινούνται σε μεγάλη έκταση δεν είναι ούτε ευσταθείς· ούτε γαλήνιες. Πρέπει λοιπόν να έχει κανείς το νου του σε πράγματα που ανταποκρίνονται στις δυνάμεις του και να είναι ευχαριστημένος με αυτά που έχει. Να μην δίνει μεγάλη σημασία στα όσα ζηλεύουν ή θαυμάζουν οι πολλοί και να μην τα σκέφτεται συνεχώς. Να κοιτάζει πώς ζουν οι ταλαίπωροι και να συναισθάνεται πόσο υποφέρουν. Με αυτό τον τρόπο, τα πράγματα που είναι κοντά του και τα έχει στη διάθεσή του μπορεί κάλλιστα να του φανούν μεγάλα και αξιοζήλευτα· η ψυχή του δεν θα υποφέρει πια επιθυμώντας περισσότερα.

 

Γιατί όποιος θαυμάζει τους ανθρώπους που έχουν πλούτη και μακαρίζονται από τους άλλους, όποιος εντρυφεί συνεχώς στις αναμνήσεις του, αναγκάζεται να σκαρφίζεται πάντοτε κάτι καινούριο και να σπρώχνεται από την επιθυμία του σε πράξεις ανεπανόρθωτες και παράνομες. Γι᾽ αυτό ακριβώς δεν πρέπει κανείς να ψάχνει για πράγματα που είναι μακριά του, παρά να ικανοποιείται με τα όσα είναι κοντά του, συγκρίνοντας την ζωή του με την ζωή εκείνων που βρίσκονται σε χειρότερη θέση. Έχοντας στο νου του πόσα υποφέρουν εκείνοι, πρέπει να μακαρίζει τον εαυτό του για το πόσο καλύτερα ζει ο ίδιος. Γιατί αν το βάλεις αυτό καλά στο νου σου, θα ζεις πιο γαλήνια και θα αποτρέψεις όχι λίγα κακά στην ζωή σου -τον φθόνο, την ζήλια και την κακεντρέχεια.»

 

Το απόσπασμα είναι από το βιβλίο του Δημόκριτου Περί ευθυμίης (Ιωνική διάλεκτος), έργο πρακτικής ηθικής, όπου εντάσσονται πραγματείες που δίνουν συμβουλές, για την υπερνίκηση της οργής, αλλά και παραμυθίες που έχουν ως σκοπό να γιατρέψουν την λύπη. Η σημαντικότερη αρετή του ανθρώπου είναι η «ευθυμία» που οδηγεί σε γαλήνη, κατάσταση που επιτυγχάνεται με την αυτογνωσία, με την επίγνωση των φυσικών ικανοτήτων, με την φρόνηση, κοντολογίς με το ΜΕΤΡΟΝ ΑΡΙΣΤΟΝ.

 

Ο Δημόκριτος (~460 – 370 π.κ.ε) ήταν προσωκρατικός φιλόσοφος, ο οποίος γεννήθηκε στα Άβδηρα της Θράκης. Ήταν μαθητής του Λεύκιππου. Απέδειξε ότι η ύλη αποτελείται από αδιάσπαστα, αόρατα στοιχεία, τα άτομα, τα οποία χωρίζονται μεταξύ τους από το Κενό και διαφέρουν ως προς το σχήμα, την διάταξη και την κατάστασή τους -διαφορές που εξηγούν την ποικιλία στην φύση. Επίσης αντιλήφθηκε ότι ο Γαλαξίας είναι το φως από μακρινά αστέρια. Ανέφερε ότι το σύμπαν έχει και άλλους κόσμους και κάποιους κατοικημένους. Ο Δημόκριτος ξεκαθάριζε ότι το ΚΕΝΟ δεν ταυτίζεται με το τίποτα ως «μη ον», αλλά είναι κάτι το υπαρκτό.

 

Όσα αποσπάσματα έχουν σωθεί από τον Δημόκριτο προέρχονται στην συντριπτική τους πλειονότητα από τα ηθικά του έργα και εκφράζουν απόψεις παρόμοιες με αυτές του Επίκουρου. Το ηθικό ιδεώδες του Δημόκριτου συνίσταται στην εὐθυμία, την προστασία των ατόμων της ψυχής από βίαιες ψυχικές αναστατώσεις. Στο παρατιθέμενο απόσπασμα από το έργο Περὶ εὐθυμίης (σχετικά με την ευδιαθεσία, την ψυχική γαλήνη) ο Δημόκριτος διατυπώνει την θέση ότι η ευδιαθεσία επιτυγχάνεται με την αποφυγή των ακραίων καταστάσεων της στέρησης και του κορεσμού, και την Συμμετρία του βίου, την ζωή με ΜΕΤΡΟΝ ΑΡΙΣΤΟΝ.

 

Από τον Δημόκριτο και μετά, το θέμα «εὐθυμία» έτυχε επεξεργασίας και από άλλους. Σημαντική είναι η συμβολή του Πυθαγορείου φιλοσόφου Ιππάρχου (4ος αι. π.κ.ε.) ο οποίος έγραψε «Περί Ευθυμίας» αλλά και του Στωϊκου φιλοσόφου Παναιτίου (2ος αι. π.κ.ε.), ο οποίος είχε συγγράψει σχετική πραγματεία «Περί Ησυχίας της ψυχής» και δημιουργήθηκε έτσι μια παράδοση, που εμπλούτισε την προσέγγιση του θέματος «εὐθυμία». Ο Πλούταρχος βασίζεται πάνω σε αυτήν την παράδοση και την αξιοποιεί με τον καλύτερο τρόπο.

 

Η ευθυμία ως αρίστη κατάσταση του θυμικού κέντρου της ψυχής εξετάζεται στο βιβλἰο του Πλουτάρχου μέσα σε είκοσι μεστά κεφάλαια, με τρόπο ζεστό, φιλικό κι άμεσο. Ο Πλούταρχος δεν ηθικολογεί γενικά και αόριστα· αναφέρεται σε συγκεκριμένες εκφάνσεις της καθημερινότητας. Χρησιμοποιεί με τέχνη τον πλούτο της γραπτής παράδοσης, παραθέτοντας γνώμες από έξοχους  συγγραφείς της αρχαιότητας τις οποίες εύστοχα συσχετίζει με τις δικές του ιδέες και παρατηρήσεις. Το ότι η έννοια «εὐθυμία» ως ψυχική γαλήνη εισήχθηκε στην φιλοσοφία από τον Δημόκριτο φαίνεται από τα χωρία: Κικέρωνα, De finibus V 23, 87· Άρειος Δίδυμος στον Στοβαίο II 52, 13Η· Κλήμεντος Αλεξανδρέως, Στρωματής, II 130· Διογένη Λαέρτιου IX 45· Επιφαν. adv. haer. ΙΙΙ 2,9. Ο Διογένης ο Λαέρτιος μαρτυρεί (IX 46) ότι ο Δημόκριτος έγραψε βιβλίο «Περί ευθυμίης» απ’ το οποίο σώζονται αποσπάσματα μόνο. Περί ευθυμίας έγραψαν ύστερα ο Στωικός φιλόσοφος Παναίτιος (περ. 180 – 110), του οποίου σώζονται σπάνια αποσπάσματα, ο Σενέκας De tranquillitate animi, Ο Πλούταρχος, ο Ίππαρχος ο Πειθαγόρειος…

 

Tην Ευθυμία (Γαλήνη) οφείλει κανείς να την αναζητήσει εντός του, η ευθυμία έχει εσωτερική διάσταση, αλλά δεν μπορεί να διατηρηθεί και να ισχυροποιηθεί αν αγνοηθούν οι εξωτερικές συνθήκες, οι εξωτερικοί παράγοντες, η ευθυμία -τουλάχιστον στην αρχή της εξάσκησης- είναι σε απόλυτη συνάρτηση με το περιβάλλον μας. Ο Χρόνος, ο Χώρος, η Ενέργεια και η Μάζα (οι ανθρώπινες σχέσεις, τα υλικά αποκτήματα, η οικονομική ευμάρεια, ο πλούτος και η έλλειψή του, το τυχαίο) είναι παράγοντες τους οποίους οφείλεις να λάβεις υπόψη σου και να τους χειριστείς κατά βούληση Αν αποδειχθείς ικανός να σταθεροποιήσεις την εξωτερική με την εσωτερική ζωή σου, αυτό επιδρά θετικά στο να αποκτήσεις ΣΥΜΜΕΤΡΟ και ΝΟΗΤΙΚΗ ΓΑΛΗΝΗ γηλ. ΕΥΘΥΜΙΑ.

 

Το ευ είναι μόριο του λόγου, ένα τροπικό επίρρημα, το οποίο προστιθέμενο σε μια λέξη αποδίδει το ύψιστο καλό των δυνατοτήτων της κι αναδεικνύει το άριστον της εννοίας της π.χ. θυμός – ευθυμία, βουλή – ευβουλία, γένος – ευγένεια, γλώσσα – ευγλωττία, έξις – ευεξία, ημέρα – ευημερία, καιρός – ευκαιρία, λαβή – ευλάβεια, λόγος – ευλογία, μένος – ευμένεια, μάρη – ευμάρεια, μορφή – ευμορφία, νόμος – ευνομία, πόρος – ευπορία, ρυθμός – ευρυθμία, σέβας – ευσέβεια, στόχος – ευστοχία, τύχη – ευτυχία, χειρ – ευχέρεια, φυή – ευφυία, κλπ.

 

Το ευ αποτελεί διαρκή στόχο του Φιλοσόφου ο οποίος ακονίζει την αντίληψη και την αίσθησή του μέσα στην ανισορροπία των πραγμάτων και καταστάσεων της ζωής. Αυτό αποτυπώνεται και στην αρχαία ευχετική φράση: «Το ευ νικάτω» που σημαίνει: Ας νικήσει το καλό. Ας υπερισχύει το αγαθό!

 

Αντώνυμο του ευ- είναι το δυσ- και δύσ- και χρησιμοποιείται στο σχηματισμό λέξεων που δηλώνουν: κάτι κακό, κάτι που γίνεται με δυσκολία, πρώτο συνθετικό που δηλώνει την κακή ιδιότητα ή κατάσταση του δεύτερου, αποδίδοντας το ύψιστο κακό των δυνατοτήτων της, π.χ. δυσ-αρμονία, δυσ-οίωνος, δυσ-τυχής, δυσ-πρόσιτος κλπ.

 

Είναι συνετό να φιλοσοφεί ο νοήμων άνθρωπος σε κάθε ηλικία:

 

«Επίκουρος χαιρετάει τον Μενοικέα. Ούτε όταν είναι νέος κανείς πρέπει να διστάζει να φιλοσοφεί, ούτε όταν γεράσει να μην έχει διάθεση να φιλοσοφεί. Γιατί για κανέναν δεν είναι νωρίς ή πολύ αργά, ώστε να ασχοληθεί με την υγεία της ψυχής του. Αυτός, μάλιστα, που λέει ότι δεν είναι ο καιρός της φιλοσοφίας, είναι σαν να λέει ότι έχει περάσει η ώρα ή ότι δεν υπάρχει πια χρόνος για την ευτυχία. Έτσι, λοιπόν, πρέπει και ο νέος και ο γέροντας να φιλοσοφεί — ο γέροντας για να παραμένει νέος όσο γερνάει, μέσα από τις ευχάριστες αναμνήσεις των περασμένων αγαθών, και ο άλλος, αν και νέος, να είναι μαζί και ώριμος γέρος, καθώς θα ζει χωρίς να φοβάται το μέλλον. Είναι επομένως ανάγκη να μελετάμε ό,τι φέρνει ευτυχία, αφού, όταν αυτή υπάρχει, έχουμε τα πάντα, ενώ όταν μας λείπει, κάνουμε τα πάντα για να την έχουμε» Επιστολή προς Μενοικέα

 

«Αν θέλεις να κυβερνάς την ζωή σου σύμφωνα με την ανθρώπινη λογική, μάθε πως πραγματικός πλούτος σημαίνει το να αρκείσαι στα λίγα. Το λίγο ποτέ δε λείπει. Οι άνθρωποι επιθύμησαν την δύναμη και την δόξα για να στηρίξουν το έχει τους σε στέρεα θεμέλια και να μπορούν να ζουν την ζωή τους ήσυχα μες στα πλούτη. Μάταιος κόπος. Στον αγώνα τους να φτάσουν ψηλά, σπέρνουν το δρόμο της ζωής με δυσκολίες και κινδύνους. Κι από την κορυφή, σαν κεραυνός ο φθόνος τους χτυπά και τους γκρεμίζει με καταφρόνια μες σε τρομερά Τάρταρα. Γιατί από τον φθόνο, όπως κι από τον κεραυνό, καίγονται οι ψηλές κορφές και κάθε τι που ξεχωρίζει πάνω από τ’ άλλα. Αξίζει περισσότερο να προσαρμόζεται κανείς ήσυχα παρά να θέλει να υποτάξει τον κόσμο στην εξουσία του και να κυβερνά βασίλεια. Ασ’ τους να χύνουν άσκοπα ματωμένο ιδρώτα εξουθενωμένοι, καθώς παλεύουν στο στενό μονοπάτι της φιλοδοξίας, αφού οι γνώσεις τους υπαγορεύονται από ξένα χείλη, κι οι επιθυμίες τους καθορίζονται από αυτά που ακούν από άλλους κι όχι απ’ τα δικά τους αισθήματα. …Το να ικανοποιεί κανείς την φιλαργυρία του αδικώντας είναι ασέβεια, ενώ το να την ικανοποιεί χωρίς να αδικεί είναι αισχρό. Γιατί είναι απρέπεια να αποταμιεύει κανείς με γλοιώδη τρόπο, ακόμα κι αν το κάνει σύμφωνα με το δίκαιο.» Λουκρήτιος

 

«Είναι μάταια τα λόγια του φιλοσόφου που δεν θεραπεύουν κανένα ανθρώπινο πάθος, ακριβώς όπως η ιατρική είναι ανώφελη αν δεν γιατρεύει τις αρρώστιες του σώματος, έτσι και η φιλοσοφία δεν προσφέρει κανένα κέρδος, αν δεν ξαλαφρώνει την ψυχή από τα πάθη της» Επίκουρος

 

«Επίκουρος έλεγεν την φιλοσοφίαν ενέργειαν είναι λόγοις και διαλογισμοίς τον ευδαίμονα βίον περιποιούσαν» Σέξτος ο Εμπειρικός

 

«Και μολονότι τούτος ο λόγος είναι κοινός, οι άνθρωποι γίνουνται ασύνετοι παντοτινά, και πριν τον ακούσουν, και όταν τον ακούσουν για πρώτη φορά. Γιατί, μολονότι τα πάντα γίνουνται σύμφωνα με τούτο τον λόγο, μοιάζουν σα να μην τον γνωρίζουν και καταπιάνουνται με λόγια και έργα τέτοια, που εγώ τώρα θα διηγηθώ, διαιρώντας το καθένα κατά την φύση του και λέγοντας πώς έχει. Όσο για τους άλλους ανθρώπους, δεν έχουν συναίσθηση των όσων κάνουν στον ξύπνο τους, όπως λησμονούν τα όσα κάνουν όταν κοιμούνται.

 

»Η αληθινή δομή των πραγμάτων συνήθως κρύβεται. Τα μάτια και τα αυτιά είναι κακοί μάρτυρες για τους ανθρώπους, αν έχουν ψυχές που δεν καταλαβαίνουν τη γλώσσα τους. Ο άρχοντας, (ο Απόλλων) στον οποίο είναι αφιερωμένο το Μαντείο των Δελφών, δεν μιλάει ούτε κρύβει, παρά στέλνει σημάδια.

 

»Γι᾽ αυτό είναι αναγκαίο να ακολουθούμε το κοινό· αλλά, παρόλο που ο Λόγος είναι κοινός, οι πολλοί ζουν σαν να είχαν δική τους αντίληψη.

 

»Δεν καταλαβαίνουν πώς είναι δυνατό, ενώ βρίσκεται σε αντίθεση, να συμφωνεί με τον εαυτό του: υπάρχει ένας παλίντονος δεσμός, όπως στο τόξο και τη λύρα.

 

»Ερεύνησα τον εαυτό μου.

 

»Ο πόλεμος είναι ο πατέρας των πάντων και ο βασιλιάς των πάντων, και μερικούς τους έκανε Θεούς, άλλους ανθρώπους· μερικούς τους έκανε δούλους, άλλους ελεύθερους.

 

»Ο ανήφορος και ο κατήφορος είναι ο ίδιος δρόμος.

 

»Αυτόν τον κόσμο δεν τον έπλασε κανένας θεός ή άνθρωπος, παρά υπήρχε πάντα, υπάρχει και θα υπάρχει: μια αιώνια, ζωντανή φωτιά, που ανάβει με μέτρο και σβήνει με μέτρο.

 

»Ο ήλιος δεν θα ξεπεράσει τα μέτρα του· αλλιώς οι Ερινύες, οι θεραπαινίδες της δικαιοσύνης, θα τον ανακαλύψουν.

 

»Ο χαρακτήρας του ανθρώπου είναι η μοίρα του. (ἦθος ἀνθρώπῳ δαίμων)

 

»Είναι πιο αναγκαίο να σβήνει κανείς την ύβρη παρά την πυρκαγιά. »Ο λαός πρέπει να υπερασπίζεται το νόμο όπως τα τείχη της πόλης.» Ηράκλειτος

 

Σκοπός της φιλοσοφίας είναι η (εὐθυμία) αταραξία και η γαλήνη της ψυχής. Ο άνθρωπος με τις ικανότητές του μπορεί για να φτιάξει την ευτυχία του, αρκεί να ελέγξει τα εμπόδια, τις ενοχλήσεις, και τις εσωτερικές του ανησυχίες. Η εὐθυμία κατεβαίνει κυριολεκτικά από τον Ουρανό στην Γη σε κάθετο Χρόνο, κι ορίζεται ως η αέναη κατάσταση ευεξίας και η βεβαιότητα ότι δεν μπορεί να χαθεί στον χρόνο, ανεξάρτητα από τα εμπόδια. Αφού έθεσε τέτοιους στόχους, η φιλοσοφία του Επίκουρου χρειάστηκε να απαντήσει σε άλλες αντίπαλες θέσεις οι οποίες είτε ανοιχτά στέκονταν εμπόδιο και τροχοπέδη στο μονοπάτι προς την εὐθυμία, είτε ισχυρίζονταν ότι έχουν συναφείς σκοπούς. Όπως είναι γνωστό, για να συγκροτηθεί μια οποιαδήποτε φιλοσοφία, μια διανοητική τέχνη δηλαδή, πρέπει να έχει στυλωμένο το μάτι ο φιλόσοφος, στους αντιπάλους, αφού τα εμπόδια είναι κεντρικό τμήμα κάθε επιδίωξης κι όποιος τα αγνοεί αποτυγχάνει· ο πόλεμος είναι ο πατέρας των πάντων… και σε κάθε πόλεμο υπάρχει ο αντίπαλος, το πως· και με τι όπλα πολεμάς σε καθορίζει, επίσης καθορίζει και την πιθανότητα επιτυχίας ή αποτυχίας σου.

 

Ο κύριος ανταγωνιστής, ο μικρός τύραννος για τον Επίκουρο είναι ο διάχυτος φόβος του θανάτου, ο φόβος που προέρχεται από ορισμένους Θεούς και οι φιλοδοξίες που ξεπερνούν το φυσικό όριο, οι ματαιοδοξίες. Η Επικούρεια φιλοσοφία πέτυχε να καταπολεμήσει αυτούς τους φόβους, καθώς τους θεωρεί ως τις κύριες αιτίες της δυστυχίας των ανθρώπων κι ως πράξη, έχει Ακαμπτο Σκοπό της να γαληνέψει (εὐθυμία) την μπόρα της ψυχής.

 

«Όλες μας οι πράξεις αυτό έχουν σκοπό, να παραμερίσουν τον πόνο και την ταραχή. Όταν αυτό το καταφέρουμε, γαληνεύει η μπόρα της ψυχής, γιατί ο άνθρωπος δεν έχει πια να τρέξει και να κυνηγήσει κάτι που να συμπληρώσει την ευεξία της ψυχής και του κορμιού.» Επίκουρος

 

Ο στοχασμός του Επίκουρου ζητεί, παραμερίζοντας κάθε σάπιο κι ανίερο, να φτάσει σε κάτι σθεναρό που να μπορεί να σταθεί σαν βάση στην ανθρώπινη ύπαρξη και το πετυχαίνει. Ο άνθρωπος είναι κάτι μεγάλο και πολύτιμο. Την ευτυχία, την μακαριότητα, την έχει μέσα του, είναι κύριο γνώρισμα του φτάνει να παραμερίσει όσα τον ενοχλούν και του κάνουν κόλαση την ζωή. Όταν λείψει κάθε λύπη ή χαρά, κάθε ταραχή, στην ουδέτερη κατάσταση του ΚΕΝΟΥ, η εὐθυμία αναβλύζει από μέσα του, γεμίζει το ΕΙΝΑΙ του, ξεχύνεται γύρω, απλώνεται στα πάντα. Η αξία της γνώσης στους Επικούρειους μετριέται με κριτήριο την χρησιμότητά της για την εὐθυμία των ανθρώπων, δεν μπορώ να σκεφτώ κάποιο άλλο μέτρο, αν κάτι δεν είναι χρήσιμο, είναι άχρηστο.

 

Κάθε άνθρωπος, σε όλες τις εποχές και στο βαθμό που επιλέγει ελεύθερα τι θα διαβάσει, είναι απολύτως φυσικό να προτιμά όσα τον ωφελούν, όσα απλά κι όχι πολύπλοκα, (αναζήτησε το άρθρο: το Ξυράφι του Οκαμ) λύνουν προβλήματα της καθημερινής ζωής και του δίνουν λογικές συμβουλές για το πώς μπορεί να ζήσει πιο εὐθυμα τα χρόνια του. Η επιστήμη της ευδαιμονίας, ως φιλοσοφία και πρακτική κάνει τα πρώτα βήματά της στον Κήπο του Επίκουρου και γονιμοποιεί την ήδη πλούσια παράδοση με τον Δημόκριτο και το σημαντικό κίνημα των Σοφιστών.

 

Εξαιρετική η τοποθέτηση των Ελλήνων Φιλοσόφων, αφού απαιτείται ΛΟΓΙΚΗ για να βγει ο άνθρωπος από τον βάλτο της παράνοιας (Εγώ) που βολοδέρνει και κατόπιν απαιτείται να πετάξει την Λογική για να ανέλθει στα υψηλά επίπεδα της ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑΣ (ΕΙΝΑΙ). Οτιδήποτε γνωρίζουμε ως «πνευματικότητα» τα τελευταία χιλιάδες χρόνια είναι προϊόντα της παράνοιας (Εγώ), απουσιάζει εντελώς κάθε έννοια ΛΟΓΙΚΗΣ, κι άρα, οποιοσδήποτε μιλάει για «πνευματικότητα» (όλες οι εκκλησίες, κάθε είδους ιερατείο -φανερό ή μη- γκουρού, σωτήρες, υιός θεού, άγιοι και κάθε λογής παρατρεχάμενοι) μέσα στο επίπεδο της παράνοιας είναι ανάξιος εμπιστοσύνης και προσοχής. Αυτό φυσικά δεν τους εμποδίζει να έχουν πιστούς υπήκοους, αφού η ικανότητα ΑΝΤΙΛΗΨΗΣ της ΓΝΩΣΗΣ και ΛΟΓΙΚΗΣ απουσιάζει από το ποίμνιον τους. Είναι γνωστό πως κάθε είδους πρόβατα απέχουν από οτιδήποτε τους προσφέρει ελευθερία, και προτιμούν την ψευδή ασφάλεια του μαντριού τους (υπάρχουν κι εκείνα τα τσοπανόσκυλα που τα φυλάνε από τον κακό λύκο, αλλά στην πραγματικότητα τα προσέχουν για να μην ξεστρατίσουν από το μαντρί του Αφέντη… κι αποκαλούνται οι ελεγκτές, τους γνωρίζουμε ως δυνάμεις καταστολής κι ελέγου του κοπαδιού) κι από το μαντρί βγαίνουν μονάχα για να ποτιστεί η χαντζάρα του χασάπη.

 

Μάταιος και κενόδοξος είναι ο φιλοσοφικός λόγος που δεν θεραπεύει κανένα ανθρώπινο πάθος, κανένα πόνο, αγωνία, ακριβώς όπως η ιατρική δεν οφελεί παρά μόνο όταν θεραπεύει τις ασθένειες του σώματος, έτσι και η φιλοσοφία δεν προσφέρει τίποτα, αν δεν απαλλάσσει τον άνθρωπο από τα πάθη του. Σήμερα η ιατρική όχι μόνο δεν θεραπεύει αλλά δολοφονεί με την εμπορευματοποίηση της υγείας (εμβόλια, χημειοδολοφονίες, καισαρικές, δολοφονίες διαφωνούντων κλπ) και οι σύγχρονοι φιλόσοφοι όχι μόνο δεν βοηθούν τον άνθρωπο αλλά τον συσκοτίζουν ακόμη περισσότερο. Χρειάζεται να ψάξεις πολύ για να ανακαλύψεις άξιους εμπιστοσύνης ιατρούς και φιλοσόφους που θεραπεύουν σώμα και νόηση. Μάλιστα αν ο ιατρός δεν είναι και φιλόσοφος είναι απορριπτέος και τούμπαλιν. Ρώτα τον φίλο, συνεργάτη, γνωστό, δικηγόρο, λογιστή, ιατρό σου… ποιά Ελληνική Φιλοσοφική σχολή ενστερνίζονται κι ακολουθουν στην ζωή τους, για να αντιληφθείς σε μόλις πεντε λεπτά με ποιόν έχεις να κάνεις. Μην ξαφνιαστείς με αυτά που θα ακούσεις και μην ξεχνάς πως ζούμε στο επίπεδο της παράνοιας.

 

Στην εξάπλωση της Επικούρειας φιλοσοφίας συντέλεσε ο ευδαίμων χαρακτήρας του Επίκουρου, αλλά κυρίως η πρακτικότητα της ΛΟΓΙΚΗΣ του διδασκαλίας, όπου η φιλοσοφία δεν είναι αυτοσκοπός, αλλά μέσο και βοήθημα στην επίτευξη του ΣΚΟΠΟΥ του ανθρώπινου βίου, που είναι η ΕΥΔΑΙΜΟΝΙΑ. Γι΄αυτό τον λόγο ο Επίκουρος δεν έδινε καμιά σημασία στις εκτεταμένες θεωρητικές, γραμματικές, ιστορικές και μαθηματικές έρευνες, εφόσον δεν εξυπηρετούσαν το να ζει ο άνθρωπος ευτυχής. Από την άλλη, επειδή θεωρούσε ότι η κακοδαιμονία των ανθρώπων προέρχεται από την αμάθεια, την δεισιδαιμονία, τις προλήψεις, τους φόβους και τις φρούδες ελπίδες που γεννούν την παράνοια κι επειδή θεωρούσε πως αιτία όλων αυτών είναι η άγνοια των φυσικών νόμων, έλεγε ότι το μόνο μέσο θεραπείας είναι η ορθή γνώση των νόμων (ΛΟΓΙΚΗ) που διέπουν την φύση και κατά προέκταση τον άνθρωπο.

 

«Δεν ξέρω πώς να συλλάβω το Αγαθόν, αν αφαιρέσω τις ηδονές της γεύσης, αν αφαιρέσω τις σεξουαλικές ηδονές, αν αφαιρέσω την ευχαρίστηση των ακουσμάτων και την τέρψη που προσφέρει η θέα μίας γλυκιάς μορφής. Γι’ αυτό και θεωρούμε την ηδονή αρχή και απώτερο σκοπό της εύθυμης ζωής. Γιατί έχουμε αναγνωρίσει ότι είναι πρωταρχικό και έμφυτο αγαθό μέσα μας και ότι από αυτήν ξεκινάει το τι θα προτιμήσουμε και το τι θ’ αποφύγουμε και σ’ αυτήν καταλήγουμε όταν αξιολογούμε κάθε αγαθό με κριτήριο την αίσθησή της. Κι επειδή η ηδονή είναι το πρωταρχικό και έμφυτο αγαθό, γι’ αυτό δεν επιλέγουμε οποιαδήποτε ηδονή, και δεν ενδίδουμε σε πολλές ηδονές, όταν αυτές μας προκαλούν μεγαλύτερα προβλήματα. Πολλούς πόνους, μάλιστα, τους θεωρούμε προτιμότερους από τις ηδονές, εφόσον είναι μεγαλύτερη για μας η ηδονή που θα ακολουθήσει, εάν υπομείνουμε για πολύ χρόνο τους πόνους. Κάθε ηδονή λοιπόν, επειδή η φύση της μας είναι οικεία, είναι κάτι το καλό, δεν συμβαίνει όμως να επιλέγουμε μια οποιαδήποτε ηδονή, όπως ακριβώς και κάθε πόνος είναι κακός, ωστόσο, από την φύση του, δεν γίνεται πάντοτε να τον αποφεύγουμε. Όλα αυτά, όμως, οφείλει να τα κρίνει κανείς συγκρίνοντας τα και αξιολογώντας προσεκτικά τι είναι συμφέρον και τι ασύμφορο. Γιατί σε ορισμένες περιπτώσεις χρησιμοποιούμε το καλό σαν κακό και, αντίστροφα, το κακό σαν καλό.» Επίκουρος

Ο βίαιος επικοικισμός είχε φήμη ως φιλοσοφία που ενθάρρυνε τον απερίσκεπτο κι ανήθικο ηδονισμό. Κατά τον Κικέρωνα, η Επικούρεια φιλοσοφία όργωσε την Ελλάδα, την Ιταλία κι ολόκληρη την Ρωμαική (Βαρβαρική) Αυτοκρατορία «Gaeciam, Italiam et totam barbariam». Η μελέτη της δεν θεωρείται προνόμιο των μορφωμένων αν και χρειάζεται μια ελάχιστη τριβή με τα φιλοσοφικά κείμενα. Σε πολλές περιπτώσεις, ο Επίκουρος απορρίπτει την εγκύκλια μόρφωση της εποχής του, γιατί θόλωνε το μυαλό και μπέρδευε τους ανθρώπους. Στην φιλοσοφία του, μάθηση και απόλαυση συμβαίνουν ταυτόχρονα «Στις άλλες ενασχολήσεις, γεύεσαι τον καρπό τους μόνον όταν αυτές ολοκληρωθούν, ενώ στην φιλοσοφία, την γνώση και την ευχαρίστηση τις βιώνεις ταυτόχρονα. Γιατί η απόλαυση δεν έρχεται μετά την μάθηση, αλλά μάθηση και απόλαυση πάνε μαζί.»

 

«Παιδείαν δε πάσα μακάριε, πάσαν φεύγε, τακάτιον αράμενος, να φεύγεις μακριά από κάθε εγκύκλια μόρφωση ανοίγοντας όλα τα πανιά», γράφει χαρακτηριστικά ο Επίκουρος, σε επιστολή του προς τον Πυθοκλή που διασώζει ο Λαέρτιος. Ακόμη «Μακαρίζω σε, ω Απελλή, ότι καθαρός πάσης παιδείας, επί φιλοσοφίαν εφόρμησας».

 

Ο Κωλώτης, μαθητής του Επίκουρου, διαγελά και φαυλαρίζει την σωκρατική αντίληψη ότι θα ανακαλύψεις την ουσία της έννοιας, αν δώσεις τον σωστό ορισμό της.

 

«Κατ’ αρχήν, Ηρόδοτε, πρέπει το εννοιολογικό περιεχόμενο των λέξεων να είναι δεδομένο, ώστε να μπορούμε να διατυπώνουμε κρίσεις για τα όσα πιστεύουμε ή αναζητούμε ή δεν καταλαβαίνουμε, έχοντάς τες ως συγκεκριμένα σημεία αναφοράς· κι όχι να μπερδευόμαστε μέσα σε ατέρμονες ερμηνείες, με το κάθε τι αξεκαθάριστο· αλλιώς, το μόνο που θα μας μείνει θα ‘ναι κούφιες λέξεις. Χρειάζεται απαραίτητα να μας είναι προφανές -χωρίς την βοήθεια καμιάς πρόσθετης απόδειξης -το πρωταρχικό νόημα της κάθε λέξης, αν θέλουμε να αναφερόμαστε σε κάτι συγκεκριμένο, όταν αναζητούμε, όταν βρισκόμαστε σε αδιέξοδο ή όταν εκφέρουμε γνώμες. Κι επίσης, θα πρέπει οπωσδήποτε να στηριζόμαστε στις αισθήσεις μας και, δίχως άλλο, είτε στην άμεση αντίληψη του νου είτε σε κάποιο άλλο κριτήριο, καθώς και στα υπαρκτά αισθήματα, ώστε να ‘χουμε μια βάση για να βγάζουμε συμπεράσματα και για αυτά που ακόμη περιμένουν επιβεβαίωση και για όσα δεν είναι προφανή.» Επίκουρος

 

Οι ΑΙΣΘΗΣΕΙΣ μας, τα δεδομένα του αισθητηριακού μηχανισμού, είναι το κριτήριο της αλήθειας. Το απόσπασμα αναφέρεται στον Σωκράτη και το περίφημο Ἓν οἶδα ὅτι ουδὲν οἶδα (Ένα ξέρω, ότι δεν ξέρω τίποτα)

 

«Μα ας το δεχτούμε πως ξέρει καλά ότι τίποτα δεν είναι γνωστό. Θα τον ρωτούσα αφού δεν βλέπεις πουθενά την αλήθεια, πώς μπορείς να ξέρεις τι μπορεί να γίνει γνωστό και τι όχι, και ποια είναι τα σημάδια του αληθινού και του ψεύτικου, και τι σου έδωσε τη δυνατότητα να ξεχωρίζεις το αμφίβολο από το βέβαιο; Θα βρεις ότι οι ΑΙΣΘΗΣΕΙΣ μας είναι εκείνες που πρωτοδημιούργησαν το κριτήριο της ΑΛΗΘΕΙΑΣ, και πως οι ΑΙΣΘΗΣΕΙΣ δεΝ γίνεται να βγουν ψεύτικες, θα πρέπει να θεωρούμε πιο αξιόπιστο ό,τι από μόνο του μπορεί με το αληθινό να νικήσει το ψεύτικο. Και τι μπορεί να θεωρηθεί πιο αξιόπιστο από τις ΑΙΣΘΗΣΕΙΣ; Είναι δυνατόν, ένας συλλογισμός, βασισμένος σε ψευδείς αισθήσεις, να αντικρούσει τις ΑΙΣΘΗΣΕΙΣ; Αφού κι ο ίδιος απ’ αυτές πηγάζει, οπότε, αν αυτές δεν είναι αληθινές, τότε ολόκληρος ο συλλογισμός είναι επίσης ψευδής.» Επίκουρος
 

«Πρέπει να αναλογιζόμαστε τον αληθινό σκοπό της ζωής έχοντας κατά νου όλες εκείνες τις ολοφάνερες μαρτυρίες των ΑΙΣΘΗΣΕΩΝ στις οποίες στηρίζουμε τις απόψεις μας ειδάλλως, τα πάντα θα είναι γεμάτα αμφιβολία και σύγχυση. »Αν αντιμάχεσαι όλες τις ΑΙΣΘΗΣΕΙΣ σου, δεν θα ‘χεις πλέον τίποτα με βάση το οποίο να κρίνεις ακόμα κι εκείνες τις ΑΙΣΘΗΣΕΙΣ που ισχυρίζεσαι ότι μας εξαπατούν. »Αν απορρίψεις ολότελα μιαν ΑΙΣΘΗΣΗ, και δεν κάνεις Δ Ι Α Κ Ρ Ι Σ Η ανάμεσα στην δοξασία σου που ακόμα περιμένει επαλήθευση και σ’ αυτό που είναι ήδη δεδομένο στις ΑΙΣΘΗΣΕΙΣ και στα αισθήματα κι είναι καταγραμμένο στον νου ως παράσταση, τότε θα φέρεις σύγχυση στις άλλες ΑΙΣΘΗΣΕΙΣ σου με την ανόητη γνώμη σου και θα χάσεις κάθε κριτήριο. Αν, πάλι, με τις υποκειμενικές σου ιδέες θεωρήσεις αληθινό, αδιακρίτως, και εκείνο που περιμένει την επαλήθευση και εκείνο που δεν την χρειάζεται, δεν πρόκειται να αποφύγεις το λάθος, αφού κάθε κρίση σου σχετικά με το τι είναι σωστό και τι όχι θα βρίσκεται πάντα υπό αμφισβήτηση.» Λουκρήτιος
 

Η Διαστρέβλωση του Ηδονισμού

 

Είναι εύκολη η διατρέβλωση όταν δεν υπάρχει Δ Ι Α Κ Ρ Ι Σ Η.

 

«Με πληροφορείς ότι η σάρκα σου σε οδηγεί πολύ συχνά στις σεξουαλικές ηδονές. Εάν ούτε τους νόμους παραβαίνεις ούτε τα καλά ήθη διαταράσσεις, ούτε κάποιον από τους συνανθρώπους σου στενοχωρείς, ούτε το σώμα σου βλάπτεις, ούτε τα πράγματα που έχεις ανάγκη σπαταλάς, τότε να διαθέτεις όπως θέλεις τον εαυτό σου σε σχέση μ’ αυτή την επιθυμία σου. Όμως δεν υπάρχει τρόπος να μην συμβεί κάτι από τα παραπάνω. Γιατί οι σεξουαλικές ηδονές ποτέ δεν ωφέλησαν· καλό θα ήταν και να μην έβλαπταν.» Μητρόδωρος
 

«Όταν υποστηρίζουμε ότι ο σκοπός της ζωής είναι η ηδονή, δεν εννοούμε τις ηδονές των ασώτων και τις αισθησιακές απολαύσεις· αλλά εννοούμε το να μην υπάρχει πόνος στο σώμα και ταραχή στην ψυχή» Επίκουρος

 

Ο Επίκουρος για το λίγο μυαλό των Οργανικών Πυλών και των Συναισθηματικά Πανουκλιασμένων, ήταν ένας ηδονιστής (με ό,τι κι αν σημαίνει η λέξη στο άδειο κεφάλι των παρασιτικών) κι ενώ ο φιλόσοφος ενθάρρυνε, όπως διαβάζουμε στα κείμενα του, την αναζήτηση μιας φυσικής κατάστασης ευχαρίστησης κι εγκράτειας, που έρχεται όταν ελευθερώνουμε τον εαυτό μας από την επιθυμία, εν τουτοις οι Οργανικές Πύλες ανίκανες να αντιληφθούν το μεγαλείο των λόγων του διάστρεψαν τα λόγια του για να δικαιολογήσουν την ανικανότητα τους. Το ίδιο γίνεται μεχρι σήμερα.  Η φιλοσοφία του, (για την ακρίβεια η διαστρέβλωση της φιλοσοφίας του) ήταν πολύ δημοφιλής στην Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία κι έτσι κέδρισε επάξια μια θέση στην κόλαση του Δάντη.

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ: Ἠθικὰ Νικομάχεια (1146b-1147b)

[III] Πρῶτον μὲν οὖν σκεπτέον πότερον εἰδότες ἢ οὔ, καὶ πῶς εἰδότες· εἶτα περὶ ποῖα τὸν ἀκρατῆ καὶ τὸν ἐγκρατῆ θετέον, λέγω δὲ πότερον περὶ πᾶσαν ἡδονὴν καὶ λύπην ἢ περί τινας ἀφωρισμένας, καὶ τὸν ἐγκρατῆ καὶ τὸν καρτερικόν, πότερον ὁ αὐτὸς ἢ ἕτερός ἐστιν· ὁμοίως δὲ καὶ περὶ τῶν ἄλλων ὅσα συγγενῆ τῆς θεωρίας ἐστὶ ταύτης. ἔστι δ᾽ ἀρχὴ τῆς σκέψεως, πότερον ὁ ἐγκρατὴς καὶ ὁ ἀκρατής εἰσι τῷ περὶ ἃ ἢ τῷ ὣς ἔχοντες τὴν διαφοράν, λέγω δὲ πότερον τῷ περὶ ταδὶ εἶναι μόνον ἀκρατὴς ὁ ἀκρατής, ἢ οὒ ἀλλὰ τῷ ὥς, ἢ οὒ ἀλλ᾽ ἐξ ἀμφοῖν· ἔπειτ᾽ εἰ περὶ πάντ᾽ ἐστὶν ἀκρασία καὶ ἐγκράτεια ἢ οὔ. οὔτε γὰρ περὶ ἅπαντ᾽ ἐστὶν ὁ ἁπλῶς ἀκρατής, ἀλλὰ περὶ ἅπερ ὁ ἀκόλαστος, οὔτε τῷ πρὸς ταῦτα ἁπλῶς ἔχειν (ταὐτὸν γὰρ ἂν ἦν τῇ ἀκολασίᾳ), ἀλλὰ τῷ ὡδὶ ἔχειν. ὃ μὲν γὰρ ἄγεται προαιρούμενος, νομίζων ἀεὶ δεῖν τὸ παρὸν ἡδὺ διώκειν· ὃ δ᾽ οὐκ οἴεται μέν, διώκει δέ.

Περὶ μὲν οὖν τοῦ δόξαν ἀληθῆ ἀλλὰ μὴ ἐπιστήμην εἶναι παρ᾽ ἣν ἀκρατεύονται, οὐδὲν διαφέρει πρὸς τὸν λόγον· ἔνιοι γὰρ τῶν δοξαζόντων οὐ διστάζουσιν, ἀλλ᾽ οἴονται ἀκριβῶς εἰδέναι. εἰ οὖν διὰ τὸ ἠρέμα πιστεύειν οἱ δοξάζοντες μᾶλλον τῶν ἐπισταμένων παρὰ τὴν ὑπόληψιν πράξουσιν, οὐθὲν διοίσει ἐπιστήμη δόξης· ἔνιοι γὰρ πιστεύουσιν οὐδὲν ἧττον οἷς δοξάζουσιν ἢ ἕτεροι οἷς ἐπίστανται· δηλοῖ δ᾽ Ἡράκλειτος. ἀλλ᾽ ἐπεὶ διχῶς λέγομεν τὸ ἐπίστασθαι (καὶ γὰρ ὁ ἔχων μὲν οὐ χρώμενος δὲ τῇ ἐπιστήμῃ καὶ ὁ χρώμενος λέγεται ἐπίστασθαι), διοίσει τὸ ἔχοντα μὲν μὴ θεωροῦντα δὲ καὶ τὸ θεωροῦντα ἃ μὴ δεῖ πράττειν [τοῦ ἔχοντα καὶ θεωροῦντα]· τοῦτο γὰρ δοκεῖ δεινόν, ἀλλ᾽ οὐκ εἰ μὴ θεωρῶν. ἔτι ἐπεὶ δύο

[1147a] τρόποι τῶν προτάσεων, ἔχοντα μὲν ἀμφοτέρας οὐδὲν κωλύει πράττειν παρὰ τὴν ἐπιστήμην, χρώμενον μέντοι τῇ καθόλου ἀλλὰ μὴ τῇ κατὰ μέρος· πρακτὰ γὰρ τὰ καθ᾽ ἕκαστα. διαφέρει δὲ καὶ τὸ καθόλου· τὸ μὲν γὰρ ἐφ᾽ ἑαυτοῦ τὸ δ᾽ ἐπὶ τοῦ πράγματός ἐστιν· οἷον ὅτι παντὶ ἀνθρώπῳ συμφέρει τὰ ξηρά, καὶ ὅτι αὐτὸς ἄνθρωπος, ἢ ὅτι ξηρὸν τὸ τοιόνδε· ἀλλ᾽ εἰ τόδε τοιόνδε, ἢ οὐκ ἔχει ἢ οὐκ ἐνεργεῖ· κατά τε δὴ τούτους διοίσει τοὺς τρόπους ἀμήχανον ὅσον, ὥστε δοκεῖν οὕτω μὲν εἰδέναι μηδὲν ἄτοπον, ἄλλως δὲ θαυμαστόν. ἔτι τὸ ἔχειν τὴν ἐπιστήμην ἄλλον τρόπον τῶν νῦν ῥηθέντων ὑπάρχει τοῖς ἀνθρώποις· ἐν τῷ γὰρ ἔχειν μὲν μὴ χρῆσθαι δὲ διαφέρουσαν ὁρῶμεν τὴν ἕξιν, ὥστε καὶ ἔχειν πως καὶ μὴ ἔχειν, οἷον τὸν καθεύδοντα καὶ μαινόμενον καὶ οἰνωμένον. ἀλλὰ μὴν οὕτω διατίθενται οἵ γε ἐν τοῖς πάθεσιν ὄντες· θυμοὶ γὰρ καὶ ἐπιθυμίαι ἀφροδισίων καὶ ἔνια τῶν τοιούτων ἐπιδήλως καὶ τὸ σῶμα μεθιστᾶσιν, ἐνίοις δὲ καὶ μανίας ποιοῦσιν. δῆλον οὖν ὅτι ὁμοίως ἔχειν λεκτέον τοὺς ἀκρατεῖς τούτοις. τὸ δὲ λέγειν τοὺς λόγους τοὺς ἀπὸ τῆς ἐπιστήμης οὐδὲν σημεῖον· καὶ γὰρ οἱ ἐν τοῖς πάθεσι τούτοις ὄντες ἀποδείξεις καὶ ἔπη λέγουσιν Ἐμπεδοκλέους, καὶ οἱ πρῶτον μαθόντες συνείρουσι μὲν τοὺς λόγους, ἴσασι δ᾽ οὔπω· δεῖ γὰρ συμφυῆναι, τοῦτο δὲ χρόνου δεῖται· ὥστε καθάπερ τοὺς ὑποκρινομένους, οὕτως ὑποληπτέον λέγειν καὶ τοὺς ἀκρατευομένους. ἔτι καὶ ὧδε φυσικῶς ἄν τις ἐπιβλέψειε τὴν αἰτίαν. ἣ μὲν γὰρ καθόλου δόξα, ἡ δ᾽ ἑτέρα περὶ τῶν καθ᾽ ἕκαστά ἐστιν, ὧν αἴσθησις ἤδη κυρία· ὅταν δὲ μία γένηται ἐξ αὐτῶν, ἀνάγκη τὸ συμπερανθὲν ἔνθα μὲν φάναι τὴν ψυχήν, ἐν δὲ ταῖς ποιητικαῖς πράττειν εὐθύς· οἷον, εἰ παντὸς γλυκέος γεύεσθαι δεῖ, τουτὶ δὲ γλυκὺ ὡς ἕν τι τῶν καθ᾽ ἕκαστον, ἀνάγκη τὸν δυνάμενον καὶ μὴ κωλυόμενον ἅμα τοῦτο καὶ πράττειν. ὅταν οὖν ἡ μὲν καθόλου ἐνῇ κωλύουσα γεύεσθαι, ἣ δέ, ὅτι πᾶν γλυκὺ ἡδύ, τουτὶ δὲ γλυκύ (αὕτη δὲ ἐνεργεῖ), τύχῃ δ᾽ ἐπιθυμία ἐνοῦσα, ἣ μὲν οὖν λέγει φεύγειν τοῦτο, ἡ δ᾽ ἐπιθυμία ἄγει· κινεῖν γὰρ ἕκαστον δύναται τῶν μορίων· ὥστε συμβαίνει

[1147b] ὑπὸ λόγου πως καὶ δόξης ἀκρατεύεσθαι, οὐκ ἐναντίας δὲ καθ᾽ αὑτήν, ἀλλὰ κατὰ συμβεβηκός —ἡ γὰρ ἐπιθυμία ἐναντία, ἀλλ᾽ οὐχ ἡ δόξα— τῷ ὀρθῷ λόγῳ· ὥστε καὶ διὰ τοῦτο τὰ θηρία οὐκ ἀκρατῆ, ὅτι οὐκ ἔχει καθόλου ὑπόληψιν ἀλλὰ τῶν καθ᾽ ἕκαστα φαντασίαν καὶ μνήμην.

Πῶς δὲ λύεται ἡ ἄγνοια καὶ πάλιν γίνεται ἐπιστήμων ὁ ἀκρατής, ὁ αὐτὸς λόγος καὶ περὶ οἰνωμένου καὶ καθεύδοντος καὶ οὐκ ἴδιος τούτου τοῦ πάθους, ὃν δεῖ παρὰ τῶν φυσιολόγων ἀκούειν. ἐπεὶ δ᾽ ἡ τελευταία πρότασις δόξα τε αἰσθητοῦ καὶ κυρία τῶν πράξεων, ταύτην ἢ οὐκ ἔχει ἐν τῷ πάθει ὤν, ἢ οὕτως ἔχει ὡς οὐκ ἦν τὸ ἔχειν ἐπίστασθαι ἀλλὰ λέγειν ὥσπερ ὁ οἰνωμένος τὰ Ἐμπεδοκλέους. καὶ διὰ τὸ μὴ καθόλου μηδ᾽ ἐπιστημονικὸν ὁμοίως εἶναι δοκεῖν τῷ καθόλου τὸν ἔσχατον ὅρον καὶ ἔοικεν ὃ ἐζήτει Σωκράτης συμβαίνειν· οὐ γὰρ τῆς κυρίως ἐπιστήμης εἶναι δοκούσης παρούσης γίνεται τὸ πάθος, οὐδ᾽ αὕτη περιέλκεται διὰ τὸ πάθος, ἀλλὰ τῆς αἰσθητικῆς. περὶ μὲν οὖν τοῦ εἰδότα καὶ μή, καὶ πῶς εἰδότα ἐνδέχεται ἀκρατεύεσθαι, τοσαῦτα εἰρήσθω.

***
[3] Πρέπει λοιπόν να εξετάσουμε α) αν οι ακρατείς άνθρωποι ενεργούν εν γνώσει τους ή όχι, και αν ενεργούν εν γνώσει τους, τί ακριβώς σημαίνει αυτό· β) ενσχέσει με ποιά πράγματα πρέπει να πούμε ότι οι άνθρωποι είναι ακρατείς ή εγκρατείς; θέλω να πω: ενσχέσει με κάθε είδος ηδονής ή λύπης, ή μήπως μόνο ενσχέσει με κάποιες, ορισμένες όμως, μορφές τους; επίσης: γ) ο εγκρατής και ο καρτερικός είναι το ίδιο πρόσωπο ή μήπως ο καθένας τους είναι κάτι άλλο; δ) Με παρόμοιο τρόπο και για τα άλλα ερωτήματα που σχετίζονται στενά με την παρούσα μας έρευνα.

Αρχή της έρευνάς μας είναι το ερώτημα αν ο εγκρατής και ο ακρατής διαφοροποιούνται ως προς το αντικείμενο της επιθυμίας τους ή μήπως ως προς τη συμπεριφορά τους· θέλω να πω: αν ο ακρατής είναι ακρατής μόνο γιατί η επιθυμία του στρέφεται προς αυτό ή προς εκείνο το αντικείμενο ή μήπως λόγω της στάσης του απέναντι σ᾽ αυτό, ή μήπως, τέλος, και για τους δύο αυτούς λόγους. Το επόμενο ερώτημα είναι αν η ακράτεια και η εγκράτεια σχετίζονται με όλους τους τομείς της ανθρώπινης ζωής ή μήπως όχι. Γιατί ο ακρατής άνθρωπος (με το γενικό και απόλυτο νόημα της λέξης) δεν σχετίζεται με όλους τους τομείς της ανθρώπινης ζωής, αλλά με όσα έχει σχέση ο ακόλαστος· ούτε και είναι ακρατής για μόνο τον λόγο ότι έχει σχέση με αυτά τα πράγματα (γιατί τότε ακράτεια και ακολασία θα ήταν το ίδιο πράγμα), αλλά γιατί κρατάει μια ορισμένη στάση απέναντι σ᾽ αυτά: ο ακόλαστος άνθρωπος φέρεται προς τα πράγματα αυτά από δική του επιλογή και προτίμηση, επειδή θεωρεί ότι πρέπει πάντοτε να κυνηγάει το ευχάριστο της κάθε στιγμής· ο ακρατής δεν είναι αυτής της γνώμης, και αυτός όμως κυνηγάει το ευχάριστο της κάθε στιγμής.

Η άποψη ότι, όταν οι άνθρωποι συμπεριφέρονται με ακράτεια, περιφρονούν και παραβαίνουν την αληθινή γνώμη και όχι τη γνώση, δεν έχει καμιά σημασία για τη συζήτησή μας· γιατί κάποιοι από τους ανθρώπους που έχουν μόνο γνώμες δεν έχουν μέσα τους καμιά αμφιβολία και πιστεύουν ότι έχουν ακριβή γνώση. Αν λοιπόν υπάρχει η άποψη ότι σε σύγκριση με τους ανθρώπους που έχουν γνώση οι άνθρωποι που έχουν μόνο γνώμες έχουν, εξαιτίας της αδυναμίας της πίστης τους, περισσότερες πιθανότητες να ενεργήσουν αντίθετα προς την αντίληψή τους για το τί είναι σωστό, εμείς θα πούμε ότι η γνώση δεν θα είναι τότε κάτι διαφορετικό από τη γνώμη· γιατί υπάρχουν κάποιοι άνθρωποι που έχουν όχι μικρότερη εμπιστοσύνη στις γνώμες τους από αυτήν που άλλοι έχουν στη γνώση τους. Το δείχνει η περίπτωση του Ηράκλειτου.

Όμως:
α) Επειδή στη λέξη «γνωρίζω» δίνουμε διπλό νόημα (λέμε δηλαδή ότι «γνωρίζει» και αυτός που έχει γνώση, αλλά δεν τη χρησιμοποιεί, και αυτός που τη χρησιμοποιεί), θα είναι κάτι διαφορετικό αν, όταν κάνει κανείς ό,τι δεν θα έπρεπε, έχει γνώση αλλά δεν τη χρησιμοποιεί, ή αν τη χρησιμοποιεί· γιατί το δεύτερο φαίνεται αδιανόητο, όχι όμως και το πρώτο.

β) Επειδή υπάρχουν δύο

[1147a] είδη προκείμενων προτάσεων, αν κάποιος κατέχει και τις δύο, κάνει όμως χρήση μόνο της γενικής/καθολικής και όχι της μερικής, τίποτε δεν εμποδίζει ο άνθρωπος αυτός να κάνει πράξεις που έρχονται σε αντίθεση προς τη γνώση του· γιατί αντικείμενο των (ηθικών) πράξεων είναι τα μερικά, τα επιμέρους. Και στην περίπτωση όμως της καθολικής πρότασης πρέπει να διακρίνουμε δύο είδη: το ένα αφορά στο πρόσωπο, το άλλο στο πράγμα. Παράδειγμα: «Οι ξηρές τροφές κάνουν καλό σε κάθε άνθρωπο» και «Εγώ είμαι άνθρωπος» ή «Αυτού και αυτού του είδους η τροφή είναι ξερή»· το αν όμως «αυτή η τροφή είναι αυτού και αυτού του είδους», αυτού του πράγματος ο ακρατής άνθρωπος ή δεν έχει γνώση ή δεν κάνει χρήση της. Κατά τις διαφορετικές λοιπόν αυτές μορφές των μειζόνων προκείμενων προτάσεων θα υπάρξει μια τεράστια διαφορά, έτσι ώστε να μη φαίνεται καθόλου αδιανόητο ο ακρατής να «γνωρίζει» κατά το ένα νόημα, ενώ θα ήταν πολύ περίεργο αν «γνώριζε» κατά το άλλο νόημα.

Υπάρχει, επίσης, στους ανθρώπους άλλος ένας τρόπος —πέρα από αυτούς που μνημονεύσαμε— να έχουν γνώση· γιατί στην περίπτωση που κάποιος έχει γνώση χωρίς να τη χρησιμοποιεί βλέπουμε ότι αυτό το «έχω» έχει ένα εντελώς διαφορετικό νόημα: να έχει, κατά κάποιον τρόπο και συγχρόνως να μην έχει γνώση· τέτοια είναι, επιπαραδείγματι, η περίπτωση του ανθρώπου που κοιμάται, ή η περίπτωση του τρελού ανθρώπου, ή η περίπτωση του μεθυσμένου ανθρώπου. Ακριβώς όμως σε μια τέτοια κατάσταση βρίσκονται οι άνθρωποι που βρίσκονται κάτω από την επήρεια των παθών: είναι ολοφάνερο ότι οι θυμοί, οι γενετήσιες επιθυμίες και κάποια άλλα τέτοια πάθη επιφέρουν αλλαγές και στη σωματική μας κατάσταση — σε ορισμένες περιπτώσεις προκαλούν ακόμη και κρίσεις τρέλας. Είναι λοιπόν φανερό ότι πρέπει να πούμε ότι οι ακρατείς άνθρωποι βρίσκονται σε μια παρόμοια κατάσταση. Το ότι χρησιμοποιούν λόγια και εκφράσεις σαν τα λόγια και τις εκφράσεις που προέρχονται από τη γνώση, δεν αποτελεί απόδειξη του ότι έχουν πράγματι γνώση· γιατί και οι άνθρωποι που βρίσκονται κάτω από την επήρεια των παθών που είπαμε, εκθέτουν επιστημονικές αποδείξεις ή απαγγέλλουν στίχους του Εμπεδοκλή· και οι άνθρωποι που μόλις έχουν αρχίσει να μαθαίνουν μια επιστήμη αραδιάζουν τη μια δίπλα στην άλλη τις διάφορες προτάσεις της, δεν έχουν όμως ακόμη γνώση αυτής της επιστήμης· γιατί αυτή πρέπει να γίνει, στην πραγματικότητα, ένα μέρος του εαυτού τους, γι᾽ αυτό όμως χρειάζεται χρόνος. Πρέπει λοιπόν να θεωρήσουμε ότι οι ακρατείς άνθρωποι μιλούν όπως ακριβώς οι ηθοποιοί.

Θα μπορούσε όμως κανείς και με τον ακόλουθο τρόπο να δει την αιτία της ακράτειας, αντιμετωπίζοντας το πράγμα κατά τους νόμους της φύσης: Η γενική/καθολική προκείμενη πρόταση είναι μια γνώμη, ενώ η άλλη αφορά στα επιμέρους, που εμπίπτουν στη σφαίρα της αισθητηριακής αντίληψης: όταν από τις δύο αυτές προτάσεις προέλθει μια άλλη πρόταση, τότε, στην περίπτωση που ο συλλογισμός είναι θεωρητικού χαρακτήρα, η ψυχή πρέπει να επιβεβαιώσει το συμπέρασμα, ενώ στην περίπτωση που ο συλλογισμός είναι πρακτικού χαρακτήρα, το συμπέρασμα πρέπει να μετατραπεί αμέσως σε πράξη. Παράδειγμα: Αν η καθολική πρόταση λέει: «Πρέπει να γευόμαστε όλα τα γλυκά πράγματα», και η μερική λέει: «Αυτό το πράγμα είναι γλυκό» («αυτό το πράγμα» με το νόημα της επιμέρους περίπτωσης μέσα στη γενική κατηγορία), το υποκείμενο, αν μπορεί και δεν εμποδίζεται, πρέπει την ίδια στιγμή να προχωρήσει και στην πράξη της γεύσης. Αν λοιπόν είναι παρούσα μέσα μας μια γενική/καθολική γνώμη που μας εμποδίζει να γευτούμε, και μια άλλη που μας λέει «Όλα τα γλυκά πράγματα είναι ευχάριστα» —συνοδευμένη από την ελάσσονα «Αυτό εδώ το πράγμα είναι γλυκό»— (και είναι αυτή η δεύτερη γενική/καθολική γνώμη που προσδιορίζει την πράξη), και τύχει να υπάρχει επιπλέον και μια επιθυμία, στην περίπτωση αυτή, ενώ η πρώτη γενική/καθολική κρίση αποτρέπει το άτομο από αυτή την τροφή, η επιθυμία το σπρώχνει προς αυτήν (γιατί έχει τη δύναμη να κινεί όλα τα μέλη του σώματος). Αποτέλεσμα: Ακρατής είναι κανείς

[1147b] κάτω από την επήρεια ενός λόγου, θα λέγαμε, και μιας γνώμης, μιας γνώμης που είναι αντίθετη προς τον ορθό λόγο όχι καθεαυτήν, αλλά μόνο κατά σύμπτωση (γιατί αντίθετη είναι η επιθυμία, όχι η γνώμη). Αυτός, επομένως, είναι και ο λόγος που δεν είναι ακρατή τα ζώα: γιατί δεν έχουν γενικές/καθολικές κρίσεις, παρά μόνο εντυπώσεις και μνήμες επιμέρους πραγμάτων.

Πώς, τώρα, διαλύεται η άγνοιά του και γίνεται πάλι κάτοχος της γνώσης (του) ο ακρατής άνθρωπος; Στην πραγματικότητα, η εξήγηση που δίνεται είναι η ίδια όπως στην περίπτωση του μεθυσμένου και του κοιμισμένου ανθρώπου: δεν είναι μια εξήγηση που προσιδιάζει μόνο στην κατάσταση που συζητούμε. Αυτήν όμως πρέπει να τη μάθουμε από τους φιλοσόφους/ερευνητές της φύσης. Καθώς, λοιπόν, η τελευταία προκείμενη πρόταση α) είναι μια γνώμη για ένα πράγμα που γίνεται αντιληπτό με τις αισθήσεις, και β) προσδιορίζει τις πράξεις μας, αυτήν ή δεν την έχει ο άνθρωπος που βρίσκεται κάτω από την επήρεια του πάθους ή την έχει με το νόημα που είπαμε παραπάνω, όπου αυτό το «έχω» δεν σημαίνει «γνωρίζω», αλλά απλώς και μόνο «λέω», όπως ο μεθυσμένος λέει στίχους του Εμπεδοκλή. Και καθώς ο τελευταίος αυτός όρος δεν έχει γενικό/καθολικό περιεχόμενο και ούτε φαίνεται να ανήκει στον χώρο της επιστημονικής γνώσης με τον ίδιο τρόπο όπως η γενική/καθολική κρίση, μοιάζει να προκύπτει το συμπέρασμα που επιζητούσε ο Σωκράτης· γιατί το πάθος της ακράτειας κάνει την εμφάνισή του όχι όταν είναι παρούσα μέσα μας η θεωρούμενη κυρίως γνώση (ούτε και είναι αυτού του είδους η γνώση που σέρνεται μια αποδώ και μια αποκεί λόγω του πάθους), αλλά όταν είναι παρούσα η γνώση/προϊόν των αισθήσεων.

Για το θέμα λοιπόν: «”Με γνώση” ή “δίχως γνώση” είναι κανείς ακρατής, και αν με “γνώση”, τότε με ποιό ακριβώς νόημα;», ας θεωρηθούν αρκετά αυτά που είπαμε.