Αρχαϊκή Επική Ποίηση: Από την Ιλιάδα στην Οδύσσεια - 3. Τέχνη και τεχνική της ομηρικής αφήγησης

3.1. Αφήγηση και διήγηση

Η Ιλιάδα και η Οδύσσεια είναι αφηγηματικά ποιήματα που ορίζονται ως έπη, εξαιτίας κυρίως της μετρικής τους μορφής - το δακτυλικό εξάμετρο ονομάζεται στην αρχαία μετρική ἔπος. Ως αφηγηματικά ποιήματα τα δύο ομηρικά έπη θεωρούνται κορυφαία παραδείγματα της αρχαϊκής αφηγηματικής ποίησης και, καθώς είναι τα αρχαιότερα κείμενα που μας σώζονται από το σύνολό της, τα εκτιμούμε ως θεμέλια της αφηγηματικής τέχνης και τεχνικής. Μολονότι υπάρχουν σημαντικές ενδείξεις, αν όχι αποδείξεις, ότι προηγήθηκε μακρά προφορική παράδοση του λογοτεχνικού αυτού είδους.

Οι όροι «αφήγηση» και «ποίηση» είναι συγγενείς αλλά όχι ταυτόσημοι. Ευρύτερος και ποικιλότερος, σε περιεχόμενο και μορφές, ο όρος «αφήγηση» περιέχει ως ένα σημείο τον όρο «ποίηση», ο οποίος όμως μπορεί και να αυτονομηθεί, περιορίζοντας ή μηδενίζοντας τον αφηγηματικό τρόπο. Αυτό λόγου χάριν συμβαίνει στα λαϊκά τραγούδια, στο σύνολο σχεδόν της προσωπικής λυρικής ποίησης και στο σκηνικό δράμα.

Η αφήγηση είναι σύνθετη λέξη από την πρόθεση ἀπό και το ρήμα ἡγοῦμαι, που σημαίνει «πηγαίνω μπροστά οδηγώντας τους άλλους» - ρόλος που ανατίθεται κάθε φορά στον περιστατικό ή στον επαγγελματία αφηγητή. Πρόκειται επομένως για μεταφορά, που προϋποθέτει ότι το αφήγημα μοιάζει με δρόμο και χρειάζεται έναν προπομπό, ο οποίος να οδηγεί όσους το παρακολουθούν ακούγοντας. Απόδειξη: στα ομηρικά έπη η λέξη οἴμη, που σημαίνει αρχικά «δρόμος», χρησιμοποιείται για να δηλώσει και το αφηγηματικό ποίημα, υπογραμμίζοντας το μήκος του και τον ρυθμικό του βηματισμό.

Συχνά ο όρος «αφήγηση» αντικαθίσταται από τον όρο «διήγηση», όπου το πρώτο συνθετικό είναι τώρα η πρόθεση διά. Η διαφορά ανάμεσα στις δύο προθέσεις διαφοροποιεί κάπως τους δύο όρους στο εξής σημείο: η πρόθεση ἀπό της αφήγησης εντοπίζει περισσότερο το ξεκίνημα, την αφετηρία του αφηγηματικού λόγου, από την οποία εξαρτάται η πρόοδός του· ενώ η πρόθεση διά της διήγησης επιμένει κυρίως στη διαδρομή της αφήγησης, απαρχής μέχρι τέλους, ανάμεσα στα όποια εμπόδια που καλείται να παραμερίσει ο διηγητής για χάρη του ακροατή.

Η αφήγηση ή η διήγηση δεν είναι υποχρεωτικά έμμετρη. Μπορεί κάλλιστα να συντάσσεται και σε πεζό λόγο. Θα έλεγε μάλιστα κάποιος ότι αυτή είναι η συνηθέστερη και η φυσικότερή της μορφή, αν κρίνουμε και από τις νεότερες και σύγχρονες λογοτεχνικές της εφαρμογές, αποτυπωμένες στα διηγήματα, στα μυθιστορήματα και στις νουβέλες. Παρά ταύτα, η αρχαϊκή εποχή φαίνεται να προτιμούσε την έμμετρη αφήγηση, ίσως επειδή το μέτρο βοηθούσε στην απομνημόνευσή της και της έδινε πρόσθετο ρυθμικό και συγκινησιακό βάρος.

Πλάι σ᾽ αυτή τη βασική διάκριση (πεζή ή έμμετρη αφήγηση), ισχύουν τουλάχιστον άλλες δύο διαφορές. Θα πρέπει να διακριθεί η ευκαιριακή, καθημερινή αφήγηση, η οποία ευνοεί την ωφέλιμη επικοινωνία ανάμεσα στους ανθρώπους, από την έντεχνη, η οποία προορίζεται για ευρύτερο κοινό, αντιστέκεται στο πέρασμα του χρόνου και σκοπεύει αφενός να τέρψει (τόσο τον αφηγητή όσο και τους ακροατές του), αφετέρου να διεγείρει τη γνωστική περιέργεια (στοιχείο που την καθιστά, με την ευρεία έννοια της λέξης, έμμεση διδαχή). Οι δύο αυτές μορφές αφήγησης διαφέρουν όχι μόνο ως προς τον στόχο τους αλλά και ως προς το περιεχόμενο και τη μορφή τους.

Paulo Freire: Δέκα Επιστολές προς εκείνους που τολμούν να διδάσκουν

1. Από την πρώτη επιστολή: Διαβάζοντας τη λέξη διαβάζουμε τον κόσμο!

- Διδασκαλία = ανάγνωση, αναζήτηση

- Διδάσκω πραγματικά = παίρνω κριτική θέση στη διαδικασία της ανακάλυψης

- Μελετώ = αποκαλύπτω

- Διδασκαλία = όχι απλή μεταφορά γνώσης αλλά κριτικός τρόπος κατανόησης και αντίληψης της ανάγνωσης της λέξης και του κόσμου, του κειμένου και του πλαισίου του

- Ο δάσκαλος διαθέτει τα βασικά εργαλεία (όπως ο χτίστης) στη δουλειά του

- Η κατανόηση είναι μια κατεργασία που προϋποθέτει τη συνέργεια δασκάλου μαθητή και τη σωστή χρήση των απαιτούμενων εργαλείων

- Η γνώση θα πρέπει να προβάλλεται ως διαδικασία απαραίτητη για κάτι

- Μετά πρέπει να μάθουμε πώς να μαθαίνουμε

- Αυτό προϋποθέτει αγάπη για τη γνώση

- Η μελέτη πηγή απόλαυσης και χαράς: ασφαλής δείκτης μιας φιλόδοξης εκπαίδευσης!

- Μια κριτική ανάγνωση των κειμένων και του κόσμου έχει να κάνει με αλλαγές πουσυντελούνται εντός τους.

2. Δεύτερη επιστολή: Μην αφήνεις να σε παραλύει ο φόβος για ό,τι σε δυσκολεύει!

- Παρακίνησε τους μαθητές σου να θέσουν σε κίνηση τη φαντασία, την περιέργεια και την κριτική σκέψη τους μπροστά σε κάθε εμπόδιο

- Ενθάρρυνέ τους να βλέπουν το κάθε εμπόδιο ως μια νέα πρόκληση

3. Τρίτη επιστολή: Αγάπησε με πάθος τη διδασκαλία σου!

- Με τη διδασκαλία συμβάλλεις στη σταδιακή αλλαγή των μαθητών

- Δίνεις νόημα στην παρουσία τους στον κόσμο

- Με τη μετάδοση της γνώσης πολεμάς κάθε αυθαιρεσία και κάθε αλαζονεία

4. Τέταρτη επιστολή: Τα προσόντα του προοδευτικού δασκάλου

- Η ταπεινοφροσύνη (συνδυασμένη με αυτοπεποίθηση, αυτοσεβασμό και σεβασμό για τους άλλους): Κανείς δεν τα ξέρει όλα. Κανείς δεν τα αγνοεί όλα. Όλοι ξέρουμε κάτι. Όλοι αγνοούμε κάτι!

- Να είσαι πάντα έτοιμος να διδάξεις και να διδαχθείς

- Κάθε αυταρχισμός οδηγεί στην άκριτη συμμόρφωση και σημαίνει ασέβεια για τα πλάσματα –τους μαθητές μου- που μου έχουν εμπιστευτεί

- Πλάι στην ταπεινοφροσύνη πρέπει να βρίσκεται η αγάπη στους μαθητές και στην πράξη της διδασκαλίας

- Πρόκειται για ένα είδος εξοπλισμένης αγάπης χωρίς την οποία οι δάσκαλοι δεν θα μπορούσαν ν’ αντέξουν την κρατική και κοινωνική αδικία και περιφρόνηση.

- Η μαχητική αυτή αγάπη με οπλίζει με θάρρος να αγαπήσω το όραμά μου και να αγωνιστώ γι’ αυτό.

- Μια άλλη αρετή είναι η ανεκτικότητα. Χωρίς αυτήν δεν είναι εφικτό κανένα παιδαγωγικό έργο. Καμιά δημοκρατική εμπειρία. Καμιά προοδευτική εκπαιδευτική πράξη. Είμαι ανεκτικός δεν σημαίνει ότι συναινώ στο μη εφικτό. Δεν συγκαλύπτω την αυθάδεια. Ανεκτικότητα είναι η αρετή που μας μαθαίνει να ζούμε με το διαφορετικό. Μας διδάσκει να μαθαίνουμε απ’ αυτό και να το σεβόμαστε.

- Όμως προσοχή: κανένας δεν μπορεί να διδαχθεί την ανεκτικότητα σ’ ένα περιβάλλον ανευθυνότητας που δεν παράγει δημοκρατία! Η πράξη της ανοχής προϋποθέτει περιβάλλον στο οποίο μπορούν να τίθενται όρια και αρχές σεβαστές.

- Η αποφασιστικότητα: η λήψη αποφάσεων προϋποθέτει την ελευθερία. Η λήψη αποφάσεων είναι συχνά ρήξη. Πρέπει όμως να απέχει από την αυθαιρεσία. Η χαλαρότητα είναι χειρότερη από την κατάχρηση εξουσίας.

- Το ιδανικό: παίρνουμε αποφάσεις μαζί με τους μαθητές μας, αφού αναλύσουμε το πρόβλημα. Άλλες φορές η απόφαση που πρέπει να ληφθεί ανήκει στο πεδίο αρμοδιότητας του εκπαιδευτικού.

- Η αναποφασιστικότητα φανερώνει έλλειψη αυτοπεποίθησης. Αλλά η αυτοπεποίθηση είναι απαραίτητη για όποιον έχει αναλάβει ευθύνες όπως να διοικεί μια τάξη.

- Ο προοδευτικός εκπαιδευτικός βιώνει διαρκώς την ένταση μεταξύ υπομονής και ανυπομονησίας. Στην ισορροπία αυτή εντάσσεται και η λεκτική φειδώ. Να μην χάνουμε τον έλεγχο των λόγων μας. Να μην υπερβαίνουμε τα όρια του συνετού αλλά και ενεργητικού λόγου. Ο λόγος του υπομονετικού είναι πάντα κόσμιος. Ο καλοσυνάτος λόγος μπορεί να γεννήσει την ψευδαίσθηση ότι όλα επιτρέπονται. Ο νευρικός και ανεξέλεγκτος λόγος καταλήγει σε ασυνέπεια και ανευθυνότητα. Δεν αρκεί να αγαπάς. Πρέπει να ξέρεις πώς να αγαπάς.

- Ο εκπαιδευτικός πρέπει να υπερασπίζεται τη χαρά της ζωής, να προσφέρει ολοκληρωτικά τον εαυτό του στη ζωή! Να συμβάλλει στη δημιουργία ενός χαρούμενου και ευτυχισμένου σχολείου. Να εργάζεται για ένα σχολείο- περιπέτεια, ένα σχολείο που πάει μπροστά, που δεν φοβάται να ριψοκινδυνεύει, που απορρίπτει τη στασιμότητα. Που μιλά, που συμμετέχει, δημιουργεί, αγαπά, φαντάζεται, αγκαλιάζει με πάθος και λέει ναι στη ζωή. Που δεν αφήνεται στη μοιρολατρική παραίτηση «και τι μπορώ να κάνω»;

- Δεν υπάρχει ζωή και πρόοδος και εξέλιξη χωρίς αγώνα και σύγκρουση!

- Υπέρτατο, τέλος, χρέος του εκπαιδευτικού είναι να υπερασπίζεται τα δικαιώματά του: το δικαίωμα της ελευθερίας στη διδασκαλία, της κριτικής, το δικαίωμα των καλύτερων συνθηκών άσκησης του εκπαιδευτικού του έργου, το δικαίωμα να επιμορφώνεται και να αμείβεται σωστά. Το δικαίωμα να γίνονται σεβαστά από την πολιτεία τα δικαιώματά του!

5. Πέμπτη επιστολή: Η πρώτη μέρα στο Σχολείο.

- Ο εκπαιδευτικός δεν είναι άτρωτος. Είναι άνθρωπος, όπως και ο μαθητής. Μειονέκτημα για τον εκπαιδευτικό δεν είναι η ανασφάλεια και ο φόβος, αλλά η αδυναμία του να αγωνιστεί να ξεπεράσει το φόβο. Ο φόβος της πρώτης μέρας είναι απολύτως φυσιολογικός. Η ενδεδειγμένη στάση: ειλικρίνεια! Το καλύτερο είναι να πούμε στους μαθητές μας πώς νιώθουμε τη συγκεκριμένη στιγμή, δείχνοντας πως είμαστε άνθρωποι κι έχουμε όρια.

- Όταν αντιμετωπίζουμε το φόβο, κάνουμε το πρώτο βήμα να τον μετατρέψουμε σε θάρρος.

- Από την πρώτη μέρα ο εκπαιδευτικός κατανοεί και σέβεται τις προτιμήσεις των μαθητών του, τον τρόπο που μιλούν, που αντιδρούν... Είναι όλα μέρος της πολιτισμικής τους ταυτότητας, από την οποία δεν λείπει και το στοιχείο της κοινωνικής τάξης. Ο εκπαιδευτικός παρατηρεί και καταγράφει. Μελετά και ξαναμελετά όσα καταγράφει. Βοηθά την τάξη να κατανοήσει τον εαυτό της ως κείμενο.

- Από την ώρα αυτή ο εκπαιδευτικός θεμελιώνει μια σχέση σεβασμού και αφοσίωσηςμε την τάξη. Δεν περιορίζεται στη μηχανιστική διεκπεραίωση της ύλης. Κατανοεί το περιβάλλον του μαθητή και μπορεί να εξηγήσει την τραγική πολλές φορές ύπαρξη πολλών μη προνομιούχων μαθητών (που δεν βλέπουν όνειρα, μόνο εφιάλτες).

- Χρειαζόμαστε λοιπόν τον επαγγελματικά ικανό και ευαίσθητο δάσκαλο. Όχι απλώς μια μητέρα που κανακεύει. Ο δάσκαλος αυτός δεν φοβάται την τρυφερότητα, δεν είναι κλειστός απέναντι στις συναισθηματικές ανάγκες των ανθρώπων που του έχουν εμπιστευθεί. Δεν είναι άδειος από ζωή και αισθήματα. Κυριαρχείται από την αγάπη. Δεν μπορεί να διδάσκει την ύλη του σαν να μην υπάρχει τίποτε άλλο στον κόσμο.

- Από την πρώτη μέρα στην τάξη ο δάσκαλος πρέπει να δείξει στους μαθητές του τη σημασία της φαντασίας για τη ζωή! Να τονίσει το δικαίωμα που έχουν να φαντάζονται,να ονειρεύονται και να αγωνίζονται για τα όνειρά τους!

6. Έκτη επιστολή: Η σχέση με τους μαθητές: θεμελιώδης, περίπλοκη και δύσκολη!

- Βάση: ο συγκροτημένος και συνεπής λόγος. Η λογοδοσία.

- Οι μαθητές πρέπει να μάθουν:

1. ότι είναι θεμιτό ν’ αλλάζει κανείς θέση, όταν αλλάζουν τα δεδομένα,

2. να αναζητούν τους λόγους που τους έκαναν ν’ αλλάξουν

- Μόλις οι εκπαιδευτικοί αρχίσουν τη διαδικασία της λογοδοσίας, σιγά-σιγά θ’ αρχίσουν να κάνουν το ίδιο και οι μαθητές.

- Τι μπορεί να πει όμως κανείς για το δάσκαλο που διδάσκει και απαιτεί συνέπεια, είναι όμως ο ίδιος ασυνεπής;

- Ο δάσκαλος έχει πολλά να διδάξει στα παιδιά, πέρα από τη διδακτέα ύλη

- Οι μαθητές δοκιμάζουν συχνά τον δάσκαλο. Ο δάσκαλος πρέπει να δεχτεί ότι κάποιος μπορεί να τον αμφισβητήσει.

- Είναι δικαίωμα του μαθητή να αμφισβητεί και να εκφράζει δημόσια την αμφιβολία του. Είναι καθήκον του δασκάλου να αποδεικνύει κάθε στιγμή την αλήθεια των λόγων του. Και να ελέγχει την αστήρικτη κριτική.

- Ο δάσκαλος οφείλει να είναι ταπεινός. Να δέχεται ότι δεν είμαστε τέλειοι ούτε αλάθητοι.

- Εξαιρετικά ωφέλιμο: ν’ αφιερώνουμε λίγο χρόνο κάθε δυο μέρες και να καταγράφουμεμε τους μαθητές μας αναλυτικά και κριτικά τη γλώσσα και την πρακτική μας. Στιγμές που μας κέντρισαν θετικά ή αρνητικά. Μαθαίνουμε έτσι να παρατηρούμε, να αναλύουμε και εδραιώνουμε μια ειλικρινή συνεργασία.

7. Έβδομη επιστολή: Από το μιλάω στους μαθητές μου, στο μιλάω με τους μαθητέςμου!

- Τήρηση κανόνων – αποστασιοποίηση από το «όλα επιτρέπνται» που ενισχύει τον αυταρχισμό

- Η έλλειψη πειθαρχίας δυναμώνει το φόβο απέναντι στην ελευθερία

- Ο δημοκρατικός δάσκαλος δεν υιοθετεί την απειθαρχία, την ασυνέπεια, το «άς το έτσι για να δούμε τι θα συμβεί»

- Μιλώντας στους μαθητές και με τους μαθητές συμβάλλουμε στη διαμόρφωση υπεύθυνων και με κριτική σκέψη πολιτών.

- Η δημοκρατία, όπως κάθε όραμα, δεν φτιάχνεται με διακηρύξεις αλλά με περίσκεψη και καλλιέργεια. Δεν είναι ο λόγος μου που δηλώνει ότι είμαι δημοκράτης, ότι δεν είμαι ρατσιστής, αλλά οι πράξεις μου. Οι πράξεις μου μαρτυρούν αν είμαι πιστός στο λόγο μου.

8. Όγδοη επιστολή: Πολιτισμική ταυτότητα και παιδεία

- Είμαστε προγραμματισμένοι να μαθαίνουμε. Η μάθηση και η αναζήτηση αποτελούν μέρος της ύπαρξής μας στον κόσμο.

- Είμαστε προορισμένοι να δημιουργούμε πολιτισμό. Η παιδεία είναι η κατεξοχήν πολιτισμική έκφραση. Είναι η περηφάνια του ανθρώπου γι’ αυτό που αποκτά, πέρα απ’ αυτό που κληρονομεί.

- Η γνήσια παιδεία αντιμάχεται την ισχυρή μας τάση να θεωρούμε ότι αυτό που είναιδιαφορετικό από μας είναι κατώτερο.

9. Ένατη επιστολή: ανάμεσα στο θεωρητικό και στο πραγματικό πλαίσιο

- Είμαστε τα μόνα όντα με την ικανότητα να είμαστε ταυτόχρονα και τα αντικείμενα και τα υποκείμενα των σχέσεων που συνυφαίνουμε με τους άλλους.

- Δημιουργούμε την ιστορία κι αυτή μας δημιουργεί και μας ξαναδημιουργεί

- Ξεκινώντας από ένα αναγκαίο θεωρητικό πλαίσιο, πρέπει να αποστασιοποιούμαστε ταυτόχρονα απ’ αυτό και να σκεφτόμαστε την πράξη. Είναι αδύνατο να διδάξω την ύλη χωρίς να γνωρίζω πώς σκέφτονται οι μαθητές μου στο πλαίσιο της καθημερινής τους ζωής. Χωρίς να γνωρίζω τι ξέρουν ανεξάρτητα από το σχολείο, ώστε να τους βοηθήσω να γνωρίσουν καλύτερα αυτά που ήδη ξέρουν και να τους διδάξω αυτά που δεν ξέρουν.

10. Δέκατη επιστολή: και πάλι για το ζήτημα της πειθαρχίας

- Μας λείπει η πειθαρχία στο σπίτι, στο σχολείο, στο δρόμο, στην κυκλοφορία. Η ανομία και η έλλειψη ευθύνης είναι ασέβεια για τον άλλο. Ασέβεια για τη δημοκρατία,αφού μόνο με την υπευθυνότητα πολεμάμε την αδικία και την ανευθυνότητα του συστήματος.

- Χωρίς πειθαρχία δεν δημιουργεί κανείς πνευματικό έργο. Ποια είναι όμως η υγιής πειθαρχία; Πως θα βρούμε την ισορρόπηση ανάμεσα στην εξουσία και την ελευθερία, πώς θα ξεπεράσουμε μικρόψυχες πολιτικές, πώς θα πούμε όχι στα ατομικιστικά συμφέροντα και πώς θ’ αφήσουμε στην άκρη τις αυταπάτες του σχολαστικού παιδαγωγού; Απαιτώντας ηθικές αρχές πώς θα απομακρυνθούμε από την ασχήμια του πουριτανισμού και θα στοχεύσουμε στην ομορφιά και στην καθαρότητα; Δεχόμενοι την επιστημονική υπευθυνότητα, πώς θα απορρίψουμε τις στρεβλώσεις του επιστημονισμού;

- Στους σκοπούς αυτούς πρέπει να αφοσιωθούμε και όχι στη μονοδιάστατη λογική της μετάδοσης γνώσεων στους μαθητές.

- Μόνο εφόσον οι μαθητές γίνουν σκεπτόμενα υποκείμενα και αναγνωρίσουν ότι είναι εξίσου σκεπτόμενα υποκείμενα με τους δασκάλους, είναι δυνατόν να γίνουν παραγωγικά υποκείμενα του νοήματος ή της γνώσης του αντικειμένου. Στη διαλεκτική αυτή κίνηση η διδασκαλία και η μάθηση γίνονται γνώση και εκ νέου γνώση. Οι μαθητές γνωρίζουν αυτό που δεν γνώριζαν και οι δάσκαλοι κατακτούν εκ νέου αυτό που γνώριζαν ήδη.

- Ναι, ονειρεύομαι, επειδή ως ιστορική οντότητα αν δεν ονειρεύομαι, δεν μπορώ να είμαι οντότητα.

- Ονειρεύομαι, γιατί ο στόχος μου είναι ψηλός: να συμβάλω στη δημιουργία του ελεύθερου πολίτη, όπως τον οραματίστηκε ο Αριστοτέλης, και η ιδιότητα του πολίτη προϋποθέτει πειθαρχία και ελευθερία. Η ιδιότητα του πολίτη δεν αποκτιέται τυχαία. Είναι μια διεργασία που ποτέ δεν τελειώνει και που πάντα πρέπει ν’ αγωνιζόμαστε γι’ αυτήν. Ονειρεύομαι, γιατί κάθε δημοκρατική εκπαίδευση είναι εκπαίδευση για την ιδιότητα του πολίτη. Του υπεύθυνου, του έντιμου, του συνεπούς και γι’ αυτό ευτυχισμένου πολίτη! Ο σεβασμός στους μαθητές μου προκύπτει από τη λογοδοσία μου στο ζήτημα της προσφοράς μου στην ιδιότητα του πολίτη.

Θα ήθελα να ξεκαθαρίσω ότι τα προσόντα για τα οποία θα μιλήσω, τα οποία θεωρώ απαραίτητα για τον προοδευτικό δάσκαλο, είναι προσόντα που αποκτώνται σταδιακά, μέσα από την καθημερινή πρακτική. Επιπλέον, αναπτύσσονται μέσα από την πρακτική, παράλληλα με την πολιτική απόφαση ότι ο ρόλος του εκπαιδευτικού είναι εξαιρετικής σημασίας.

Έτσι, τα προσόντα για τα οποία θα μιλήσω δεν μπορούμε να τα έχουμε εκγενετής ούτε μπορούν να μας δοθούν με διάταγμα ή ως δώρο. Επίσης, η σειρά με την οποία τα παρουσιάζω εδώ δεν αφορά την αξία τους. Είναι όλα εξίσου αναγκαία για μια προοδευτική εκπαιδευτική πράξη.

Θα αρχίσω με την ταπεινοφροσύνη, χωρίς να υπονοείται με κανένα τρόπο η έλλειψη αυτοσεβασμού, η μοιρολατρία ή η δειλία. Αντίθετα, η ταπεινοφροσύνη προϋποθέτει θάρρος, αυτοπεποίθηση, αυτοσεβασμό και σεβασμό για τους άλλους.

Η ταπεινοφροσύνη μας βοηθά να καταλάβουμε μια προφανή αλήθεια: κανείς δεν τα ξέρει όλα. Κανείς δεν τα αγνοεί όλα. Όλοι ξέρουμε κάτι. Όλοι αγνοούμε κάτι.

Κάποιος χωρίς ταπεινοφροσύνη δεν μπορεί καν να ακούσει με σεβασμό εκείνους που θεωρεί πολύκατώτερους του δικού του επιπέδου ικανοτήτων

Μολονότι αναγνωρίζω ότι αυτές οι σκέψεις περί προσόντων είναι ανολοκλήρωτες, θα ήθελα επίσης να αναφέρω με συντομία τη χαρά της ζωής, που τη θεωρώ θεμελιώδη αρετήγια τη δημοκρατική εκπαιδευτική πρακτική.

Είτε είμαστε πρόθυμοι να ξεπεράσουμε παραλείψεις ή ασυνέπειες είτε όχι, μεταπεινοφροσύνη, με στοργική αγάπη, με θάρρος, ανοχή, ικανότητα, αποφαστικότητα, υπομονή – ανυπομονησία και λεκτική φειδώ, συμβάλλουμε στη δημιουργία ενός ευτυχισμένου, χαρούμενου σχολείου.

Εργαζόμαστε για ένα σχολείο – περιπέτεια, ένα σχολείο που πάει μπροστά, που δεν φοβάται να ριψοκινδυνεύει, που απορρίπτει τη στασιμότητα. Είναι ένα σχολείο που σκέφτεται, συμμετέχει, δημιουργεί, μιλά, αγαπά,φαντάζεται, αγκαλιάζει με πάθος και λέει ναι στη ζωή.

Δεν είναι ένα σχολείο που σιωπά και παραιτείται. Πράγματι, ο εύκολος τρόπος να αντιμετωπίσουμε τα εμπόδια που ορθώνονται από την κυβερνητική περιφρόνηση και την αυθαιρεσία των αντιδημοκρατικών αρχών είναι η μοιρολατρική παραίτηση, στην οποία πολλοί από εμας καταφεύγουμε.

«Και τι μπορώ να κάνω; Είτε με αποκαλούν δάσκαλο είτε στοργική μητέρα, εγώ πάλι είμαι κακοπληρωμένος, αγνοημένος και παραμελημένος. Ας είναι, λοιπόν».

Στην πραγματικότητα αυτή είναι η πιο βολική θέση, αλλά είναι και η θέση αυτού που παραιτείται από τον αγώνα, που παραιτείται από την ιστορία. Είναι η θέση εκείνων που αποκηρύσσουν τη σύγκρουση, η έλλειψη της οποίας υπονομεύει την αξιοπρέπεια της ζωής.

Δεν μπορεί να υπάρξει ζωή ή ανθρώπινη ύπαρξη χωρίς αγώνα και σύγκρουση. Η σύγκρουση ενυπάρχει στη συνείδησή μας. Αν αρνηθούμε τη σύγκρουση παραβλέπουμε τις πιο θεμελιακές όψεις της φυσικής και της κοινωνικής μας εμπειρίας.

Προσπαθώντας να αποφύγουμε τη σύγκρουση, συντηρούμε το στάτους κβο. Δεν βλέπω, συνεπώς, άλλη εναλλακτική λύση για τους εκπαιδευτικούς από την ενότητα μέσα στην ποικιλομορφία των ενδιαφερόντων τους για να υπερασπίσουν τα δικαιώματάτους.

Αυτά τα δικαιώματα περιλαμβάνουν το δικαίωμα της ελευθερίας στη διδασκαλία, το δικαίωμα να λένε τη γνώμη τους.

Οι προοδευτικοί εκπαιδευτικοί πρέπει να πείσουν τον εαυτό τους ότι δεν είναι μόνο δάσκαλοι – κάτι τέτοιο δεν ευσταθεί – δεν είναι μόνο ειδικοί της διδασκαλίας. Είμαστε πολιτικοί αγωνιστές, επειδή είμαστε δάσκαλοι. Η δουλειά μας δεν τελειώνει στη διδασκαλία των μαθηματικών, της γεωγραφίας, του συντακτικού, της ιστορίας. Η δουλειά μας είναι να διδάξουμε αυτά τα πράγματα με σοβαρότητα και επιδεξιότητα, αλλά και να συμμετέχουμε, να αφιερωθούμε στον αγώνα για να νικηθεί η κοινωνική αδικία.

Αυτός που δεν γνωρίζει τη σκιά του, συναντά τη μοίρα του

Ο φόβος του ίσκιου

Στην ταινία Η Πεντάμορφη και το Τέρας του Jean Cocteau, η πεντάμορφη έχει τρομάξει από το θηρίο. Τελικά φτάνει να το βλέπει πέρα από το παρουσιαστικό του. Το κοιτάζει, το εξημερώνει και το αγαπά γι’ αυτό που είναι κατά βάθος. Η αγάπη της το μεταμορφώνει. Γίνεται ένας όμορφος άντρας.

Το τερατώδες πλάσμα είναι ένα σύμβολο του ίσκιου. Ο ίσκιος είναι ό,τι δεν φωτίζεται. Είναι αυτό που το άτομο δεν γνωρίζει και το οποίο ακούραστο τον ακολουθεί. Ο ίσκιος είναι η αποθήκη των πτυχών της προσωπικότητας που έχουν απορριφθεί.

Οτιδήποτε συμβατικό, είναι καταδικασμένο να λιμνάζει κρυφά στον ίσκιο του ψυχισμού. Αποφεύγουμε να αντιπαρατεθούμε με τον ίσκιο μας επειδή κρίνουμε πολύ αυστηρά αυτά που σκεπάζει. Στην πραγματικότητα, φοβόμαστε τις δικές μας ευαισθησίες και αδυναμίες. Αποφεύγουν τη σκιά μας για να μη βρεθούμε αντιμέτωποι με αυτό που δεν αγαπάμε στον εαυτό μας.

Όταν αγνοούμε τη σκιά μας, προσπαθούμε να μην τη βλέπουμε για τον εαυτό μας, αλλά επίσης να μη βλέπουμε τον ίσκιο και των άλλων, κάτι που οδηγεί σε λανθασμένες κρίσεις και αντιλήψεις γιατί αφήνουμε τον εαυτό μας να ξεγελιέται από αυτό που φαίνεται. Τελικά, όλα αυτά, που αγνοούμε και αρνούμαστε να δούμε στον εαυτό μας και στον άλλον, κινδυνεύουν να κάνουν βίαια την εμφάνισή τους στη ζωή μας και να πάρουν το πάνω χέρι.

Ανακαλύπτω τη σκιά μου

Όλα τα παιδιά φοβούνται τους μπαμπούλες. Τρομαγμένα κρύβονται κάτω από τις κουβέρτες. Μαθαίνουν να τους παρατηρούν και αντιλαμβάνονται ότι υπάρχει κάτι οικείο και τρυφερό πίσω από αυτά τα τερατώδη σώματα. Έτσι, το παιδί εξημερώνεται το ίδιο ξεπερνώντας τους φόβους του. Ο ενήλικος έχει να διανύσει το ίδιο μονοπάτι της ανακάλυψης με τα τέρατα που ζουν στη σκιά του. Συνθέτουν ένα ολόκληρο εικονογραφημένο φανταστικό βιβλίο.

Ποιος κρύβεται στη σκιά;

«Δεν φωτιζόμαστε κοιτάζοντας το φως, αλλά βυθιζόμενοι στο σκοτάδι μας. Όμως, αυτό συχνά είναι δυσάρεστο, άρα ανεπιθύμητο» –Carl Gustav Jung

Το εικονογραφημένο βιβλίο των πλασμάτων του ίσκιου

Η συμβολική γλώσσα είναι, για τον καθένα, μια αστείρευτη πηγή πληροφοριών. Ο ενήλικος έχει ανάγκη από εικόνες για να φέρνει στο νου του και να αγγίξει τις τολμηρές και ευρηματικές δυνάμεις που αδρανούν μέσα του. Η επιτυχία που έχουν τα περιπετειώδη μυθιστορήματα όπως Ο Άρχοντας των Δαχτυλιδιών ή ο Χάρι Πότερ αποδεικνύει την ανάγκη για αλληγορίες και σύμβολα.

Οι σύγχρονοι μύθοι είναι γεμάτοι από τερατώδη πλάσματα που φωτίζουν την ψυχική ζωή, όπως ακριβώς και οι ήρωες. Τα πλάσματα του ίσκιου στοιχειώνουν μερικές φορές το όνειρο. Επιμένουν να καταγγέλλουν το στραβό του προσαρμοσμένου Εαυτού και της κοινωνίας.

Φέρνουν σε πρώτο πλάνο τους φόβους, τις επιθυμίες και τις ενορμήσεις που πρέπει να εξημερωθούν. Το τερατώδες πλάσμα, όπως και ο άγγελος, είναι ένας μεσολαβητής με ό,τι παραμένει κρυμμένο. Το τερατώδες παρουσιαστικό του δεν αντανακλά την αληθινή του φύση, αλλά την εξορία του μέσα στο σκοτάδι. Με την τρομακτική του όψη, το τέρας θέλει να τραβήξει την προσοχή. Αμφισβητεί την ομαλότητα, όπως αυτή έχει οριστεί από το οικογενειακό και κοινωνικό πλαίσιο. Το πλάσμα του ίσκιου είναι ο κληρονόμος του παιδικού μπαμπούλα. Αντιμετωπίζοντάς το, γινόμαστε ολοκληρωμένοι άνθρωποι.

Γεννηθήκαμε δημιουργοί της πραγματικότητας μας

Αναρωτηθήκατε ποτέ γιατί είστε εδώ;… για ποιον σκοπό ήρθατε σε αυτόν τον κόσμο;… Αναρωτηθήκατε… ποιο είναι το νόημα της ζωής; Της δικής σας ζωής φυσικά… (Ουσιαστικά θα πρέπει να υπάρχει κάποιος λόγος που βρεθήκαμε εδώ… -” Τυχαίο;” – “Δεν νομίζω!”)

Άμα αναρωτιέστε αν υπάρχει κάτι περισσότερο… ή γιατί είστε εδώ… και τι γίνεται όταν πεθαίνουμε… σας διαβεβαιώ ότι, δεν έχει καμία σχέση, να κάνει με κατάθλιψη!

Στην πραγματικότητα η παλιά σας άποψη για την ζωή έχει αρχίσει να “καταρρέει”…

Οι περισσότεροι από εμάς δεν επηρεάζουμε σημαντικά την “πραγματικότητα” στην οποία ζούμε, γιατί δεν πιστεύουμε ότι μπορούμε να το κάνουμε…

Το μέσο άτομο που θεωρεί τη ζωή του μονότονη και πληκτική…είναι γιατί δεν έκανε ποτέ προσπάθεια για κάτι καλύτερο!

Είμαστε τόσο απορροφημένοι από το περιβάλλον μας, τα Μ.Μ.Ε, την τηλεόραση…από αυτούς που δημιουργούν πρότυπα … κι όλοι εμείς προσπαθούμε να τους μιμηθούμε…

Αλλά κανείς μας δεν μπορεί να το πετύχει… κι έτσι οι πιο πολλοί συμβιβαζόμαστε με την μετριότητα…

Σ’ εμάς ειδικά τους ενήλικες που μας έτυχαν και κάποιες αναποδιές… κρατάμε κάποια απόσταση από τις “σωστές” για εμάς επιλογές, ή ακόμα χειρότερα, κάνουμε το λάθος να λειτουργούμε στο χθες σαν να ήταν…τώρα!!!

Εμπρός παιδιά καιρός για αλλαγή στην πορεία της περιπέτειας μας…κι αυτή η αλλαγή σημαίνει… Νέο πρότυπο… Εξέλιξη του παλιού!!!

Στο χέρι μας είναι να το δημιουργήσουμε…αρκεί να αλλάξουμε το τρόπο που αντιλαμβανόμαστε τον εαυτό μας, τους άλλους και την ζωή! Μπορούμε να καταφέρουμε και να δημιουργήσουμε στην κυριολεξία… μια νέα πιο ευτυχισμένη, πιο αρμονική πραγματικότητα…

Ο κόσμος για τον καθένα μας ξεχωριστά, αποτελείται από άπειρες πιθανές πραγματικότητες μέχρι την στιγμή που επιλέγουμε σε ποια από αυτές τις πραγματικότητες θα συμμετάσχουμε…

Τώρα ποιος ή τι επιλέγει τις πιθανότητες και δημιουργεί έτσι το γεγονός;… “Είναι σαφές ότι η συνείδηση παίζει κάποιο ρόλο”…

Το σώμα μας κι ο νους μας είναι οι πιο περιορισμένες όψεις της πραγματικότητας μας… στο βαθύτερο επίπεδο του εαυτού μας είμαστε: ΕΝΕΡΓΕΙΑ – ΚΕΝΟ – ΣΥΝΕΙΔΗΤΟΤΗΤΑ!

Αν με κάθε ίνα μας πιστέψουμε ότι μπορούμε να περπατήσουμε στο νερό… τότε θα τα καταφέρουμε! Αρκεί να “δούμε” ότι μπορούμε να έχουμε επιρροή στο περιβάλλον μας και στους ανθρώπους… ότι μπορούμε να επηρεάσουμε το μέλλον μας… ότι δεν είμαστε ξέχωρο κομμάτι από το περιβάλλον μας… από αυτό που λέγεται σύμπαν… αρκεί να συνειδητοποιήσουμε ότι είμαστε συνδεδεμένοι με όλα…”Ότι δεν είμαστε μόνοι”!!!

Είμαστε εδώ, για να γίνουμε δημιουργοί… για να γεμίσουμε τον χώρο με ιδέες… και οικοδομήματα σκέψης!

Είμαστε εδώ, για να κάνουμε “κάτι” με την ζωή μας!!!
ΕΙΜΑΣΤΕ ΥΠΕΥΘΥΝΟΙ ΓΙΑ ΟΛΑ ΑΥΤΑ…

Αν μπούμε στην διαδικασία να καθίσουμε και να “σχεδιάσουμε” μια νέα ζωή… ένα νέο μοντέλο αυτής που ζούμε, πιο εξελιγμένο & ενδιαφέρον… και γίνει το πιο σημαντικό κομμάτι της καθημερινότητας μας…

Αν αφιερώνουμε ελάχιστο χρόνο κάθε μέρα για να δυναμώνει αυτή η σκέψη… όπως ο κηπουρός φροντίζει και ταΐζει τον σπόρο του… θα δρέψουμε καρπούς!

Αν καταφέρουμε όλα αυτά… τότε γνώση & πραγματικότητα θα γίνουν “ορατές”… θα “περάσουμε” σε άλλες διαστάσεις σκέψης… πέρα από κάθε φαντασία!!!

Το ερώτημα είναι: “πόσο βαθιά μέσα στο μυστήριο θέλετε να πάτε & που θέλετε να φτάσετε…” ; (Από την ταινία: “Tι στο μπιπ ξέρουμε?”)

Ορισμένοι βλέπουν τα πράγματα όπως είναι και ρωτούν: “Γιατί;”…
Εγώ βλέπω τα πράγματα όπως θα μπορούσανε να είναι, και ρωτώ: “Γιατί όχι;”

Να δείχνετε τι αισθάνεστε

Να δείχνετε τι αισθάνεστε/ να αγαπάτε δυνατά/ να εκδηλώνεστε.

Όταν υπήρξαμε παιδιά γελούσαμε με πάθος, αγαπούσαμε βαθιά, νιώθαμε έντονα, είχαμε έναν αστείρευτο ενθουσιασμό για μικρά καθημερινά, ή και μη, πράγματα. Μεγαλώνοντας γιατί δεν είμαστε σε επαφή με το παιδί μέσα μας; Υπάρχει πάντα εντός μας, όμως εμείς το πνίγουμε. Γιατί;

Θυμάστε πόσο νόημα είχε η ζωή μας κάθε μέρα; Πόσο χαρούμενοι γινόμασταν από μια σοκολάτα, από το αγαπημένο μας παιδικό, απ την αγαπημένη μας βόλτα;

Τώρα άραγε γινόμαστε πραγματικά χαρούμενοι με κάτι;

Δείχναμε την αγάπη μας, δεν είχαμε άμυνες και φραγμούς. Όλα είχανε περισσότερο νόημα γιατί ήταν ατόφια, αυθόρμητα, αληθινά.

Γιατί κάποιες μη ευχάριστες καταστάσεις στο διάβα της ζωής να παγώσουν τα συναισθήματα μας; Να μας κάνουν συγκρατημένους; Να μην μας αφήνουν να χαρούμε με πάθος, να γελάσουμε απ την καρδιά μας;

Γκρέμισε το τοίχος της άμυνας μέσα σου, η ζωτικότητα είναι στην καλοσύνη και στην αγάπη.

Δίνω καλό, δίνω αγάπη κι έτσι νιώθω όμορφα. Το τοίχος μέσα μου μπλοκάρει τη ροή της ενέργειας μου.. Η πραγματική ωραιότητα είναι στην ενότητα και στο μοίρασμα, στην κατανόηση της στιγμής, σε μικρά δώρα καθημερινά.

Δείξε στους ανθρώπους που είναι κοντά σου τα συναισθήματα σου και όλα θα γίνουν πιο εύκολα, έλα σε επαφή μαζί τους , εκδήλωσε τα, δεν υπάρχει τίποτα να σε φοβίζει και να σε σταματάει, αυτή είναι η αλήθεια σου!

Κι αν έχουμε παράπονο από τα κοινωνικά ψεύδη κάποιος πρέπει να κάνει την αρχή.

Ποιος ευχαριστιέται μια ζωή που είναι στο περίπου; Δεν νομίζω να αναζητάει κανείς κάτι τέτοιο στη στιγμή του, στο παρελθόν του και στο μέλλον του. Τίποτα δεν γυρίζει πίσω, τίποτα δεν ξαναέρχεται γι αυτό φρόντισε να το έχεις ζήσει ως το τέρμα με πάθος και συνέχισε να δημιουργείς τέτοιες στιγμές που ζητάει η καρδιά σου, άφησέ την να αναπνεύσει, να σου μιλήσει, να της μιλήσεις, κι έπειτα να εκδηλωθεί! Έτσι θα νιώσεις πληρότητα αλλά θα την χαρίσεις και απλόχερα, έτσι θα έρθουμε ένα βήμα πιο κοντά στην ενότητα, στην χαρά, στα ωραία μας συναισθήματα και στην πραγματική ανέλιξη και εξέλιξη της ανθρωπότητας.

Εξόριστοι στον κόσμο των συναισθημάτων

Αγάπη, έρωτας, πάθος, οργή, κατάκτηση, εξουσία. Όλες αυτές οι λέξεις δηλώνουν τον ορισμό της σχέσης. Της δέσμευσης. Όχι απαραίτητα της αιώνιας δέσμευσης, αλλά οποιασδήποτε δέσμευσης.

Μια λέξη παρεξηγημένη. Μια λέξη αποκρουστική για κάποιους. Μια λέξη γεμάτη νόημα και εικόνες. Δέσμευση. Όταν την ακούς αυτό που σου περνάει σίγουρα από το μυαλό είναι εικόνες. Εικόνες από στιγμές. Στιγμές χαρούμενες, ξέγνοιαστες, αγαπημένες. Σκεπτόμενοι αυτές τις εικόνες όλοι μας επηρεαζόμαστε. Αρχίζει να μας αρέσει αυτή η ιδέα της κατάκτησης, της απόλυτης ηδονής, της απόλυτης ευτυχίας που δεν την ζεις μόνος σου αλλά την μοιράζεσαι με ένα αγαπημένο πρόσωπο.

Πλανεμένοι σε ένα παραμύθι, περιμένουμε όσα σκεφτόμαστε να γίνουνε. Ανυπομονούμε όσα ονειρευτήκαμε να γίνουν πραγματικότητα, να μην μείνουν απλά όνειρα ή σχέδια του πλανεμένου μυαλού. Και όταν λέω πλανεμένοι εννοώ στοιχειωμένοι στο ασυνείδητο, εγκλωβισμένοι στο Υπερεγώ. Οι ευαίσθητοι. Αυτός πιστεύω ότι είναι ο πιο σωστός χαρακτηρισμός. Φυσικά δεν έχει να κάνει με την ποσότητα ευαισθησίας του ατόμου. Η ποσότητα είναι περιττή στον κόσμο των συναισθημάτων. Όσο ευαίσθητος μπορεί να χαρακτηριστεί ένας άνθρωπος, λίγο, πολύ ή και καθόλου, δεν έχει ιδιαίτερη σημασία. Σημασία έχει ότι υπάρχει μια αδυναμία στον καθένα μας. Και όταν λέω αδυναμία δεν εννοώ φυσικά την αρέσκεια του, αλλά την κρυφή και προσωπική του αδυναμία. Αυτή που κάνει τον κάθε άνθρωπο να κλάψει, να θυμώσει, να ανησυχήσει όταν αισθανθεί πως την χάνει. Αυτή η αδυναμία είναι που κρατάει δεμένο και προστατευμένο το συναίσθημα. Που κρατάει τον άνθρωπο ευαίσθητο.

Όταν κάποιος δεν νιώθει κανένα συναίσθημα, δεν μπορεί να κλάψει, δεν μπορεί να φοβηθεί, να πονέσει τότε σημαίνει ένα πράγμα. Ότι δεν έχει καμία αδυναμία να τον κρατάει προστατευμένο από τον εσωτερικό του κόσμο. Δεν υπάρχει ισορροπία στο συναίσθημα και στη λογική. Η ζυγαριά έχει βαρύνει από τη συνείδηση, από την απέραντη λογική και αναισθησία που έχει εισχωρήσει στην καρδιά και στην ψυχή. Την έχει μαυρίσει. Όπως επεκτείνεται αργά και τρομακτικά το σκοτάδι. Έτσι έχει επεκταθεί και η μαυρίλα στην καρδιά, αργά, βασανιστικά και ολοκληρωτικά. Ολοκληρωτικά γιατί πιθανόν να μην υπάρχει γυρισμός, εκτός μόνο αν ο ίδιος το θελήσει. Μόνο ο ίδιος κενός χαρακτήρας μπορεί να τον επαναφέρει.

Είναι ταυτόχρονα ευλογία και κατάρα να μην νιώθεις τίποτα. Να μην έχεις συναισθήματα. Αλλά όλοι έτσι καταλήγουμε στο τέλος. Κενοί και αποξενωμένοι. Αποξενωμένοι από τον κόσμο, την ψυχή, την καρδιά και κυρίως από τον ίδιο μας τον εαυτό. Προσπαθούμε να γίνουμε όπως θέλουν οι άλλοι, για να μην είμαστε μόνοι, και τελικά καταλήγουμε μόνοι γιατί χάνουμε τον ίδιο μας τον εαυτό.

Ίσως είναι το χειρότερο πράγμα να χάνεις τον εαυτό σου. Μένεις προσκολλημένος σε ένα κόσμο φτιαγμένο από σένα. Για να αποφύγεις μια αλήθεια που δεν θες να θυμάσαι, η δεν θες να ξαναζήσεις. Το χαρακτηρίζεις ψέμα και ύστερα το πιστεύεις παράφορα ώστε να διώξει τον αναπάντεχο πόνο που σου έχει προξενήσει. Είτε το άτομο, είτε η κατάσταση είτε και τα δύο. Όλοι έτσι ξεκινάμε, πλανεμένοι από την υπέρτατη ευαισθησία μας και καταλήγουμε ξένοι. Τι είναι αυτό που μεσολαβεί ανάμεσα στις δυο αυτές καταστάσεις;

Η αγάπη είναι αυτή που μπορεί να φουντώσει τα συναισθήματα αλλά και να τα διαλύσει παντελώς. Η αγάπη είναι ένα από τα μεγαλύτερα συναισθήματα και τα πιο ισχυρά. Είναι αυτή που δημιουργεί την αδυναμία μας. Μα και φυσικά η αδυναμία μας είναι ένα έμψυχο ον, τίποτα άλλο δεν μπορεί να συγκριθεί απέναντι στην αληθινή αγάπη που υπάρχει ανάμεσα σε δυο άτομα. Ανάμεσα σε δυο ψυχές. Ανάμεσα σε δυο διαφορετικούς κόσμους. Αυτοί που δείχνουν πιο σκληροί, αυτοί που είναι πιο άκαρδοι και αναίσθητοι είναι αυτοί που κάποτε πλανεύτηκαν από τα όνειρα τους. Εκείνοι που δόθηκαν ολοκληρωτικά στο συναίσθημα. Που πίστεψαν λόγια απερίσκεπτα. Είναι εκείνοι που πόνεσαν περισσότερο γιατί πέρασαν μέσα από την καρδιά τους ένα μεγάλο αγκάθι , σπρωγμένο με τόση άνεση από δάχτυλα που αγάπησαν βαθιά. Τυφλώνονται με ό,τι αγαπάνε, αυτοί που αγαπάνε αληθινά.

Η αγάπη είναι ένα ιδιόρρυθμο συναίσθημα, διαφορετικό για τον καθέναν. Κανείς δεν μπορεί να το χαρακτηρίσει καλό ή κακό. Ως αναγκαίο ή άχρηστο. Διότι στην αρχή φαίνεται τόσο αγνό, τόσο όμορφο που εύχεσαι να μην τελειώσει ποτέ και όταν έρθει η ώρα που θα πρέπει να τελειώσει, δεν θα το περιμένεις, δεν θα το πιστεύεις κυρίως και τότε μισείς τον εαυτό σου που δόθηκες τόσο πολύ, που υπάκουσες το συναίσθημα σου χωρίς να υπολογίσεις την φωνή της λογικής που σου μιλούσε πάντα. Τότε πέφτεις σε έναν λήθαργο από άσχημα συναισθήματα και μόλις μπορέσεις και τα αντέξεις, θα εξοριστείς από αυτόν τον κόσμο. Τον κόσμο των συναισθημάτων. Τον κόσμο της ανθρώπινης φύσης. Θα πιέσεις τον εαυτό σου να νιώσει κενός και αποξενωμένος γιατί μόνο έτσι θα μπορέσεις να τον σώσεις από τις δυστυχίες, τις απογοητεύσεις και τις στεναχώριες της ζωής. Αλλά κάνουν λάθος. Όλοι κάνουμε λάθος. Έτσι δεν γλιτώνουμε τον εαυτό μας, τον σπρώχνουμε στην εξορία. Στην αποπλάνηση του ίδιου μας του μυαλού. Νομίζουμε ότι έτσι θα ξεχάσουμε αυτά που μας πληγώνουν, αυτά τα πρόσωπα και τις καταστάσεις. Κοροϊδεύουμε τον εαυτό μας ότι τα έχουμε ξεχάσει. Για την ακρίβεια δεν τα ξεχνάμε, απλά ζούμε με αυτά χωρίς να μας πονάνε πια.

Με αυτόν τον τρόπο χανόμαστε μέσα στον λαβύρινθο του υποσυνείδητου μας. Σαν το νερό που κυλάει σε ένα ποτάμι, σε ένα καταρράκτη. Τόσο εύκολα χανόμαστε. Τόσο γρήγορα. Και ύστερα τι μένει; Ένα σώμα με μια πλαστική και ανεξίτηλη καρδιά. Ό,τι έχει χαραχτεί μένει εκεί. Βαθιά στα έγκατα του ωκεανού μας.

Η αναισθησία εν τέλει είναι η αιτία της αδράνειας μας, της προσκόλλησης μας στο παρελθόν. Κρατάει το πρόσωπο, τις στιγμές, την αγάπη κλειδωμένη σε ένα απείραχτο σημείο της καρδιά μας. Ένα σημείο που ούτε καν εμείς οι ίδιοι δεν μπορούμε να αγγίξουμε, μόνο μπορούμε να το γεμίζουμε με περισσότερες σκέψεις και συναισθήματα. Αυτά τα ελάχιστα συναισθήματα που θυμόμαστε να έχουμε. Είναι και αυτά φυλακισμένα στο βάθος μαζί με αυτά που θέλουμε να ξεχάσουμε, αυτά που θέλουμε να απομακρύνουμε από την ζωή μας. Αλλά ό,τι και να κάνουμε ένα κομμάτι του έχει προσκολληθεί βαθιά μέσα μας. Τόσο βαθιά που ούτε εμείς οι ίδιοι δεν μπορούμε να πλησιάσουμε.

Πολλές φορές ο μεγαλύτερος μας εχθρός είναι ο ίδιος μας ο εαυτός. Ανώριμος, αυτοκαταστροφικός, επιρρεπής. Στα ίδια λάθη, στα ίδια πρόσωπα. Τίποτα το παράφορο ή το σχετικό με την ακολασία δεν πρέπει να πλησιάζει τον πραγματικό έρωτα. Έρωτες έρχονται και φεύγουν, οι αγάπες μένουν μόνο τελικά. Αυτή η μία και μοναδική αγάπη. Η αληθινή, μόνο αυτή πρέπει να αγαπιέται.

Αχ αυτή η αγάπη…. Πόσο αθώα και γλυκιά φαίνεται αλλά πόσο δηλητήριο κουβαλάει μέσα της. Πόσες ψυχές ακόμα θα λιανίσει; Και πόσες ακόμα θα βυθίσει;

Μην πιστεύεις κανέναν, αλλά άκουγε

Μην πιστεύεις κανέναν. Αυτό δεν σημαίνει να κλείσεις τον νου ή την καρδιά σου. Άκουσε τους άλλους ανθρώπους να διηγούνται το παραμύθι τους. Γνωρίζεις ότι είναι απλώς ένα παραμύθι και ότι είναι αλήθεια μόνο γι’ αυτούς. Όταν ακούς το παραμύθι τους μπορείς και να το καταλάβεις μπορείς να δεις τις ρίζες αυτών των ανθρώπων και η επικοινωνία μαζί τους να είναι υπέροχη. Έχουν ανάγκη να εκφράσουν το παραμύθι τους, να προβάλουν αυτό που πιστεύουν, αλλά δεν είναι ανάγκη να συμφωνείτε με αυτά που λένε. Μην πιστεύεις, αλλά μάθε να ακούς, Ακόμα κι αν είναι απλώς ένα παραμύθι, μερικές φορές οι λέξεις που έρχονται από άλλους παραμυθάδες κατευθύνονται από την ατομικότητά τους. Όταν συμβαίνει αυτό, η δική σου ατομικότητα θα το αναγνωρίσει αμέσως και θα συμφωνήσεις με αυτό που ακούς. Η φωνή τους πηγαίνει κατευθείαν στο πνεύμα σου και νιώθεις ότι ήδη ξέρεις πως αυτό που σου λένε είναι η αλήθεια.

Μην πιστεύεις κανέναν άλλο, αλλά άκουγε, επειδή μερικές φορές μπορεί να έρθει μέσα από τη φωνή των άλλων μια στιγμή έμπνευσης ή μια ευκαιρία. Ο τρόπος που δημιουργούν το παραμύθι τους οι άλλοι άνθρωποι, μπορεί να αντανακλά τον τρόπο που εσύ δημιουργείς το δικό σου και, όταν αποκαλύπτεται, μπορείς να δεις με ποιον τρόπο επενδύουν την πίστη τους σε ψέματα. Μπορεί να δεις τα ψέματα αμέσως, ενώ δεν μπορούσες να τα διακρίνεις στον εαυτό σου. Ακούγοντας το παραμύθι τους, μπορείς να αναγνωρίσεις την αλήθεια για κάτι που συνηθίζεις να κάνεις και αυτή η αλήθεια μπορεί να αλλάξει το δικό σου παραμύθι. Άκουγε το παραμύθι τους, αλλά μην το πιστεύεις. Αυτό είναι το κλειδί.

Αν σου πουν: «Κοίτα πώς είσαι ντυμένος!», αυτό το σχόλιο δεν θα χαλάσει τη μέρα σου. Ακούς το παραμύθι τους, αλλά δεν το πιστεύεις. Μπορείς να αποφασίσεις αν είναι αλήθεια ή όχι, α ανάλογα με το δικό σου παραμύθι, αλλά δεν έχεις πια καμιά συναισθηματική αντίδραση. Αν αποφασίσεις ότι είναι αλήθεια, μπορείς να αλλάξεις αυτά που φοράς και δεν θα υπάρχει πια πρόβλημα. Αυτό είναι κάτι απλό που συμβαίνει συνέχεια. Οι άνθρωποι εκφράζουν συνέχεια την άποψή τους και μπορείς ακόμα και να ζητήσεις την άποψή τους, αλλά μην τους πιστεύεις! Τώρα πια, όταν οι άνθρωποι μιλούν για εμάς, θα ξέρουμε ότι στην πραγματικότητα μιλούν για έναν δευτερεύοντα χαρακτήρα στο παραμύθι τους, που απλώς αντιπροσωπεύει εμάς. Μιλούν για μια εικόνα που δημιουργούν για εμάς. Γνωρίζουμε ότι δεν έχει καμία σχέση με εμάς. Αν όμως συμφωνούμε, αν πιστεύουμε αυτό που λένε, τότε το παραμύθι τους γίνεται μέρος του παραμυθιού μας. Αν το πάρουμε προσωπικά, τότε τροποποιείται το παραμύθι μας. Εάν δεν το πάρουμε προσωπικά, τότε οι απόψεις των άλλων δεν θα μας επηρεάζουν με τον τρόπο που μας επηρέαζαν μέχρι τώρα και θα έχουμε περισσότερη υπομονή με τους ανθρώπους. Αυτό θα μας βοηθήσει να απο φεύγουμε ένα μεγάλο μέρος των συγκρούσεων.

Το να είμαστε σκεπτικιστές δεν σημαίνει να είμαστε επικριτικοί δεν σημαίνει να πιστεύουμε ότι είμαστε πιο έξυπνοι από τους άλλους. Απλώς δεν πιστεύουμε, κι αυτό που είναι αληθινό θα γίνει κάποια στιγμή και φανερό. Αυτό είναι πολύ ενδιαφέρον, επειδή η αλήθεια αντέχει τη δοκιμασία του σκεπτικισμού μας ακόμα και αν δεν την πιστεύουμε. Εκεί ακριβώς βρίσκεται η ομορφιά της. Η αλήθεια δεν έχει ανάγκη να την πιστέψει κανένας. Θα παραμείνει αλήθεια είτε την πιστέψουμε είτε όχι. Μπορούμε να πούμε το ίδιο για τα ψέματα; Όχι, τα ψέματα υπάρχουν μόνο επειδή εμείς τα πιστεύουμε. Αν δεν πιστεύουμε στα ψέματα, τότε απλώς θα εξαφανιστούν.

Όταν τα πρόσωπα των ανθρώπων στον δρόμο θα φανερώνουν ελευθερία, ζωντάνια και χαρά

Αναρωτιέσαι πότε η ζωή σου θα γίνει όμορφη και ασφαλής, Ανθρωπάκο. Η απάντηση όμως είναι ξένη προς τον τρόπο σκέψης σου.

Η ζωή σου θα γίνει όμορφη και ασφαλής όταν η ζωντάνια αποκτήσει μεγαλύτερη σημασία για σένα από την ασφάλεια, όταν το δίκαιο γίνει πιο σημαντικό από τα χρήματα, όταν η ελευθερία σου γίνει πιο σημαντική από την κομματική γραμμή ή την κοινή γνώμη, όταν η διάθεση που προκαλεί η μουσική του Μπετόβεν και του Μπαχ γίνει η διάθεση της συνολικής σου ύπαρξης (την έχεις μέσα σου, Ανθρωπάκο, θαμμένη σε μια γωνίτσα της ύπαρξής σου),όταν η σκέψη σου θα είναι σε αρμονία, και όχι σε αντιδιαστολή, με τα συναισθήματά σου, όταν θα είσαι σε θέση να αναγνωρίζεις στην ώρα τους τα χαρίσματα σου και τα γηρατειά σου, όταν θα ζεις με βάση τους στοχασμούς των σπουδαίων ανθρώπων, και όχι με βάση τις ανομίες των μεγάλων πολεμιστών, όταν οι δάσκαλοι των παιδιών σου θα πληρώνονται καλύτερα από τους πολιτικούς σου, όταν θα σέβεσαι περισσότερο τον έρωτα μεταξύ ενός άντρα και μιας γυναίκας απ’ ό,τι μια ληξιαρχική πράξη γάμου, όταν θα αντιλαμβάνεσαι εγκαίρως τα λάθη στη σκέψη σου, και όχι όταν θα είναι πια αργά, όπως κάνεις τώρα, όταν θα ευφραίνεσαι ακούγοντας την αλήθεια και θα απεχθάνεσαι τις τυπικότητες, όταν θα έχεις απευθείας επαφή με τους συναδέλφους σου, και όχι μέσω μεσαζόντων, όταν η ευτυχία της έφηβης κόρης σου στον έρωτα θα σε χαροποιεί, αντί να σε εξοργίζει, όταν θα κουνάς το κεφάλι σου με αποδοκιμασία ενθυμούμενος τις εποχές που τιμωρούσαν τα μικρά παιδιά επειδή άγγιζαν τα γεννητικά τους όργανα, όταν τα πρόσωπα των ανθρώπων στον δρόμο θα φανερώνουν ελευθερία, ζωντάνια και χαρά, και όχι άλλο θλίψη και μιζέρια, όταν οι άνθρωποι δεν θα περπατούν πια πάνω σε αυτή τη γη άκαμπτοι, λες κι έχουν καταπιεί μπαστούνι – και με νεκρωμένα σεξουαλικά όργανα.

Θες καθοδήγηση και συμβουλές, Ανθρωπάκο. Λάμβανες καθοδήγηση και συμβουλές, καλές και κακές, επί χιλιάδες χρόνια. Εξακολουθείς να ζεις στην αθλιότητα όχι εξαιτίας κακών συμβουλών, αλλά λόγω της μικροψυχίας σου. Θα μπορούσα να σου προσφέρω καλές συμβουλές, αλλά, έτσι όπως είσαι και με τον τρόπο που σκέφτεσαι, δεν θα μπορούσες να τις εφαρμόσεις προς το συμφέρον όλων.

Αυτοί οι άνθρωποι δεν κοιτάζουν στα μάτια. Και όταν το κάνουν, βλέπουν με άλλον τρόπο

Εκείνο με το οποίο οφείλουμε να διαφωνούμε, είναι η άποψη ζωής σύμφωνα με την οποία οι άνθρωποι κοιτάζουν μόνο γι’ αυτό που μπορούν να πάρουν, κοιτάζουν μόνο για την προσωπική ωφέλεια. Αυτό είναι το πιο μεγάλο πραγματικό εμπόδιο στην ατομική και κοινή πρόοδο.

Μονάχα μέσα από το ενδιαφέρον μας για τους συνανθρώπους μας μπορεί να αναπτυχθεί οποιαδήποτε από τις ανθρώπινες ικανότητές μας.

Η ομιλία, η γραφή και η ανάγνωση, όλα προϋποθέτουν μια γέφυρα με τους συνανθρώπους. Η ίδια η γλώσσα είναι ένα κοινό δημιούργημα της ανθρωπότητας, το αποτέλεσμα του κοινωνικού ενδιαφέροντος. Η κατανόηση είναι μια κοινωνική λειτουργία, και όχι ιδιωτική. Το να κατανοούμε σημαίνει να κατανοούμε όπως θα περιμέναμε να κατανοήσει και οποιοσδήποτε άλλος. Είναι η σύνδεσή μας με τους άλλους ανθρώπους, με βάση μια κοινή αντίληψη, είναι ο έλεγχος από την κοινή λογική της ανθρωπότητας.

Υπάρχουν άνθρωποι που επιδιώκουν κυρίως τα δικά τους συμφέροντα και την προσωπική τους υπεροχή. Αυτοί δίνουν μια ιδιωτική σημασία στη ζωή. Η ζωή θα πρέπει να υπάρχει γι’ αυτούς μόνο. Αυτό όμως δεν είναι κατανόηση, είναι μια γνώμη την οποία δεν θα μπορούσε να συμμερισθεί κανείς άλλος σ’ ολόκληρο τον απέραντο κόσμο.

Επομένως, διαπιστώνουμε ότι οι άνθρωποι αυτοί είναι ανίκανοι να συνδεθούν με τους συνανθρώπους τους.

Πολλές φορές όταν βλέπουμε ένα παιδί που έχει εκπαιδευθεί να ενδιαφέρεται για τον εαυτό του, διαπιστώνουμε ότι έχει μια έκφραση άδεια ή ένα βλέμμα κενό στο πρόσωπό του και μπορούμε να δούμε μια παρόμοια έκφραση στα πρόσωπα των εγκληματιών ή των παραφρόνων. Δεν χρησιμοποιούν τα μάτια τους για να συνδέονται με τους άλλους. Δεν βλέπουν με τον ίδιο τρόπο. Μερικές φορές τα παιδιά αυτά και οι μεγάλοι ούτε καν κοιτάζουν τους συνανθρώπους τους, στρέφουν τα μάτια τους και κοιτάζουν αλλού.

Η ίδια αποτυχία της σύνδεσης φανερώνεται και σε πολλά νευρωτικά συμπτώματα, πιο φανερή είναι, για παράδειγμα, στο ψυχαναγκαστικό κοκκίνισμα, στο τραύλισμα, στην ανικανότητα ή στην πρώιμη εκσπερμάτιση. Αυτά όλα αποκαλύπτουν την ανικανότητα για σύνδεση με τα άλλα ανθρώπινα όντα, που προέρχεται από μια έλλειψη ενδιαφέροντος για εκείνα.

Ο μεγαλύτερος βαθμός απομόνωσης αντιπροσωπεύεται στην παραφροσύνη. Αλλά και η παραφροσύνη είναι θεραπεύσιμη, εάν μπορούμε να διεγείρουμε το ενδιαφέρον για τους άλλους. Αυτή όμως αντιπροσωπεύει την πιο μεγάλη απόσταση από τους συνανθρώπους από οποιαδήποτε άλλη εκδήλωση, εκτός, ίσως, από την αυτοκτονία. Υπάρχει μια τέχνη για τη θεραπεία αυτών των περιπτώσεων, αλλά μια πολύ δύσκολη τέχνη. Οφείλουμε να κερδίσουμε τον άνθρωπο και πάλι στη συνεργασία, και αυτό μπορούμε να το κάνουμε με την υπομονή, και με τον πιο ευγενικό και φιλικό τρόπο.

Το μυστικό του «γυάλινου» βατράχου

Ένας βάτραχος που μεταμορφώνεται και γίνεται σχεδόν διάφανος, ενώ κοιμάται, μπορεί να κρατά τα «μυστικά» για την κατανόηση της πήξης του αίματος στον άνθρωπο.

Οι επιστήμονες γνώριζαν εδώ και πολύ καιρό για τον «γυάλινο» βάτραχο, αλλά δεν καταλάβαιναν το πώς κατάφερνε να αλλάζει τη μορφή του.

Νέα έρευνα ανακάλυψε ότι είναι σε θέση να «μεταφέρουν» το αίμα στο σώμα τους, χωρίς να εμφανίζουν θρόμβους, όπως θα συνέβαινε υπό κανονικές συνθήκες.

Τα ευρήματα θα μπορούσαν να ενισχύσουν την ιατρική κατανόηση της επικίνδυνης πήξης του αίματος – μια κοινή, αλλά σοβαρή κατάσταση.

Ο γυάλινος βάτραχος -που έχει περίπου το μέγεθος ενός ζαχαρωτού- περνάει τις μέρες του κοιμώμενος πάνω σε καταπράσινα φύλλα στους τροπικούς. Για να αποφεύγει την προσοχή των αρπακτικών, κάνει το 61% του σώματός του διάφανο και κρύβεται.

«Αν γυρίσετε αυτούς τους βατράχους, θα μπορούσατε να παρακολουθήσετε την καρδιά τους να χτυπάει μόνη της.

Μπορείς να δεις μέσα από το δέρμα και να δεις τους μυς, ενώ το μεγαλύτερο μέρος της κοιλότητας του σώματος είναι πραγματικά διαφανές» δήλωσε στο BBC News ο Jesse Delia, ερευνητής στο Μουσείο Φυσικής Ιστορίας της Νέας Υόρκης στις ΗΠΑ.

Τα ευρήματα του ιδίου και του συνεργάτη του, Carlos Taboada, του Πανεπιστημίου Duke των ΗΠΑ δείχνουν πώς οι γυάλινοι βάτραχοι επιτελούν αυτή την πολύ ασυνήθιστη λειτουργία.

Για να φτάσουν στα συμπεράσματά τους, οι επιστήμονες φώτισαν τα βατραχάκια με διαφορετικά κύματα φωτός, ενώ κοιμούνταν και ενώ ήταν ξύπνια. Ανακάλυψαν ότι τραβούσαν το αίμα τους στο ήπαρ.

«Συσσωρεύουν, με κάποιο τρόπο, τα περισσότερα ερυθρά αιμοσφαίρια στο ήπαρ, έτσι ώστε να απομακρύνονται από το πλάσμα του αίματος.

Εξακολουθούν να κυκλοφορούν στο πλάσμα… αλλά το κάνουν με κάποιο τρόπο χωρίς να προκαλούν μαζικό θρόμβο» εξήγησε ο Delia.

Έως και το 89% των κυττάρων του αίματος του συσσωρεύεται, διπλασιάζοντας σχεδόν το μέγεθος του ήπατος και επιτρέποντας στον βάτραχο να γίνει διαφανής. Έχει τη δυνατότητα να συντελέσει την ίδια διαδικασία, ακόμα και όταν είναι τραυματισμένος.

Τη νύχτα, όταν θέλει να δραστηριοποιηθεί ξανά για να κυνηγήσει ή να ζευγαρώσει, απελευθερώνει τα ερυθρά αιμοσφαίρια πίσω στην κυκλοφορία και το συκώτι συρρικνώνεται ξανά.

Αυτή η ικανότητα επιλεκτικής συγκέντρωσης και πήξης του αίματος είναι η «υπερδύναμη» του πλάσματος, επεσήμανε ο Taboada, και θα μπορούσε να ανοίξει πόρτες για την καλύτερη κατανόηση της πήξης του αίματος γενικότερα. Αυτό ωστόσο, μπορεί να απέχει δεκαετίες.

Νίτσε: η ευτυχία δίνεται μόνο σε αναλαμπές

Η μοίρα των ανθρώπων είναι φτιαγμένη από ευτυχισμένες στιγμές, όλων η ζωή τις έχει, αλλά όχι από ευτυχισμένες εποχές

Η ευτυχία είναι εύθραυστη και φευγαλέα, επειδή μπορεί να τη ζήσει κανείς μόνο σε ορισμένες στιγμές. αν μπορούσαμε να την απολαμβάνουμε αδιάκοπα, θα έχανε όλη την αξία της, αφού μπορούμε να την αντιληφθούμε μονάχα ως αντίθεση. Έπειτα από μια εβδομάδα με συννεφιά, η ηλιόλουστη μέρα μας φαίνεται σαν θαύμα της Δημιουργίας. Κατά τον ίδιο τρόπο, αισθανόμαστε τη χαρά πιο λαμπερή όταν βγαίνουμε από το πηγάδι της θλίψης. τα δυο συναισθήματα αλληλοσυμπληρώνονται και χρειάζονται το ένα το άλλο, γιατί ούτε η μελαγχολία είναι αιώνια ούτε θα μπορούσαμε να υποφέρουμε εκατό χρόνια ευτυχία.

Ένας από τους παράγοντες του στρες της σύγχρονης κοινωνίας είναι ακριβώς αυτό: το να πιστεύουμε ότι έχουμε την υποχρέωση να είμαστε ευτυχισμένοι πάντα και παντού. Η άρνηση της θλίψης προκαλεί τη διάδοση της κατανάλωσης αντικαταθλιπτικών και των θεραπειών, όπως και τη σπατάλη σε πράγματα που δε χρειαζόμαστε. μοιάζει σαν να πρέπει να νιώθουμε ντροπή αν δεν έχουμε ένα μόνιμο χαμόγελο χαραγμένο στο πρόσωπό μας. αντίθετα προς αυτή την ψευδή και παιδαριώδη οπτική γωνία, ο Νίτσε μας υπενθυμίζει πως η ευτυχία δίνεται μόνο σε αναλαμπές, κι όταν εμείς προσπαθούμε να τη διαιωνίσουμε καταστρέφουμε ακόμα και τις στιγμές αυτές, που μας βοηθούν να προχωράμε στον μακρύ και βασανιστικό δρόμο της ζωής.

Το γεγονός ότι νιώθουμε τόσο ευχάριστα στη φύση οφείλεται στο ότι αυτή δεν έχει γνώμη για μας

Οι άνθρωποι του 21ου αιώνα είμαστε ξεκομμένοι από τη φύση κι αυτό συχνά μας κάνει να αισθανόμαστε σαν εξωγήινοι στον ίδιο μας τον πλανήτη. ακόμα κι αν πιστεύουμε ότι η παιδεία και ο πολιτισμός έχουν αναπληρώσει το πιο ζωώδες και ενστικτώδες μέρος του εαυτού μας, εξακολουθούμε να χρειαζόμαστε την επαφή με το φυσικό μας περιβάλλον.

Για να σβήσουμε εικόνες άγχους που οφείλονται στην υπερβολική εργασία και σε αρκετά παρατεταμένη παραμονή στη ζούγκλα της πόλης, μια απόδραση δύο τριών ημερών κοντά στη φύση μπορεί να είναι περισσότερο αποτελεσματική από το να στουμπωθούμε με φάρμακα.

Με την ευωδιά της εξοχής, τον καθαρό αέρα, την ησυχία τη διακοπτόμενη μόνο από μικρά πλασματάκια που βουίζουν και τιτιβίζουν τριγύρω μας, ξαναβρίσκουμε τη δική μας φύση, την εγκαταλειμμένη πολύ μακριά.

Κι όπως τονίζει ο Νίτσε, στην πόλη οφείλουμε να υποδυόμαστε κάποιο ρόλο, επειδή μας ενδιαφέρει πολύ το τι σκέφτονται οι άλλοι για μας. αντίθετα, όταν επιστρέφουμε στη φύση, μπορούμε να επιτρέπουμε στον εαυτό μας την πολυτέλεια να είμαστε εμείς οι ίδιοι. Δε χρειάζεται να ντυνόμαστε, να μιλάμε ή να ενεργούμε με έναν ιδιαίτερο τρόπο. αρκεί το να αφηνόμαστε να μας οδηγεί εκείνη στον πυρήνα του εαυτού μας, όπου μας περιμένει μια πηγή ηρεμίας.

Οφείλει κανείς να πληρώσει για την αθανασία, κι οφείλει να πεθάνει πολλές φορές ενώ συνεχίζει να ζει

Ο Νίτσε μας υπενθυμίζει ότι δεν υπάρχει ένας μόνο θάνατος κατά τη διάρκεια της ύπαρξης ενός ανθρώπου. Κατά τη διάρκεια της ζωής, ολοκληρώνουμε φάσεις και είναι χρήσιμο να πεθαίνουμε –συμβολικά– για να μπορούμε να γεννιόμαστε στο επόμενο στάδιο.

Αυτά τα άλματα από τη μια ζωή στην επόμενη, οι φυλές που είναι πιο προσκολλημένες στη γη τα αποκαλούν «διαβατήριες τελετές», μια στιγμή μετάβασης που ο πολιτισμός μας σήμερα πάει να τη χάσει. ο ανθρωπολόγος Ζουζέπ μαρία Φερίκγκλα σχολιάζει επ’ αυτού: «Η πρώτη κοινωνία, πέρα από θρησκευτικό ζήτημα, ήταν παραδοσιακά μια μυητική τελετουργία: μια συμβολική πύλη που οδηγούσε από την παιδική ηλικία στην εφηβεία. με την πρώτη κοινωνία των αγοριών, τους αγόραζαν τα πρώτα τους μακριά παντελόνια, κι αυτό τα μεταμόρφωνε πλέον σε μικρούς άντρες. συνέπιπτε δε με τις πρώτες άδειες να βγαίνουν έξω μόνα τους, παρόλο που ήταν μονάχα για να αγοράσουν ψωμί. για τον ίδιο λόγο, ο νονός συνήθιζε να τους ανοίγει έναν τραπεζικό λογαριασμό.

Επίσης, κατά την πρώτη κοινωνία, χάριζαν στα παιδιά το πρώτο τους ρολόι, πράγμα που σήμαινε ενήλικο έλεγχο του χρόνου».

Μια καλή άσκηση για να συνειδητοποιήσουμε τις ζωές που υπάρχουν μέσα σε αυτήν τη ζωή είναι να καταγράψουμε σε ένα χαρτί τις διάφορες φάσεις που ολοκληρώσαμε και αν υπήρξε κάποια διαβατήρια τελετή από τη μια φάση στην άλλη. Κι έπειτα μπορούμε να κάνουμε στον εαυτό μας τη μεγάλη ερώτηση: Ποια είναι η επόμενη ζωή στην οποία θέλω να γεννηθώ;

Συνδέουμε τη δυστυχία με τόση ευγένεια (σαν να ήταν το να νιώθουμε ευτυχισμένοι σημάδι χυδαιότητας, έλλειψης φιλοδοξίας) που, αν πούμε σε κάποιον «Μα τι ευτυχισμένος που είστε!», κατά γενικό κανόνα θα διαμαρτυρηθεί

Δεν είναι κοινοτοπία αν πούμε ότι οι φαινομενικά πιο πρωτόγονοι λαοί εμφανίζουν έναν ζωτικό ρυθμό πιο υψηλό απ’ ό,τι η δυτική κοινωνία του σήμερα. Πολλοί αναρωτιούνται γιατί αυτοί που δεν έχουν τίποτα, ή σχεδόν τίποτα, μπορούν να είναι σε καλύτερη ψυχική διάθεση από εκείνους που συγκεντρώνουν κοπιαστικά περιουσίες κάθε είδους. μήπως η διαμαρτυρία, όπως επισημαίνει ο Νίτσε, είναι διακριτικό του πολιτισμού μας; στις τυπικές συζητήσεις σε εργασιακά κέντρα, στα καφενεία και στις τραπεζαρίες, τα παράπονα δεν τελειώνουν: Βλέπουμε τη δυστυχία στην άνοδο των επιτοκίων, στο κόστος της ζωής, στον θόρυβο και στη ρύπανση που μαστίζει τις πόλεις. μπορεί να μην κάνουμε τίποτα για να τα διορθώσουμε όλα αυτά, αλλά μας αρέσει να ασκούμαστε στο άθλημα του παραπόνου. Κι αυτό καταλήγει να μεταφράζεται σε άγχος και στρες.

Μια ενδιαφέρουσα επισήμανση: το στρες δεν το δημιουργούν οι εξωτερικές περιστάσεις που βιώνουμε αλλά η ερμηνεία που δίνουμε στις περιστάσεις αυτές. Ίσως το μυστικό της ευτυχίας να είναι αυτό: Να πάψουμε να ανησυχούμε από παράγοντες και στατιστικές που δεν εξαρτώνται από μας και να το ρίχνουμε πιο πολύ στην πλάκα.

Ανθολόγιο Αττικής Πεζογραφίας

ΙΣΟΚΡΑΤΗΣ, ΠΑΝΑΘΗΝΑΪΚΟΣ

ΙΣΟΚΡ 12.182–190

Η στρατιωτική ανωτερότητα της Αθήνας

Ο ρήτορας απέδωσε την ηγεμονική θέση που είχε καταλάβει κάποτε η Αθήνα στο πολίτευμά της, που για πολλούς αιώνες εξασφάλιζε την εύρυθμη λειτουργία της πόλης και την αξιοκρατία. Συνεχίζοντας τον έπαινο των προγόνων, έκανε λόγο για τις ανιδιοτελείς ευεργεσίες τους προς τους άλλους Έλληνες, για να ισχυρισθεί κατόπιν ότι, αντίθετα με τις αντιλήψεις πολλών, οι Αθηναίοι ξεπερνούσαν τους Σπαρτιάτες ακόμη και στην πολεμική αρετή. Προσπαθώντας να τεκμηριώσει τον ισχυρισμό του, εξιστόρησε τον τρόπο με τον οποίο κατόρθωσαν οι Σπαρτιάτες να επιβληθούν σε όσους υπέταξαν κατά την άφιξή τους στην Πελοπόννησο, στερώντας τους ηττημένους από την ελευθερία και την αξιοπρέπειά τους.

[182] Τούτου δ’ ἕνεκα περὶ τῆς οἰκειότητος καὶ τῶν
ἡμαρτημένων εἰς αὐτοὺς διὰ πλειόνων διῆλθον, ἵν’ ἔρωμαι
τοὺς ἀποδεχομένους ἁπάσας τὰς Σπαρτιατῶν πράξεις, εἰ
καὶ ταύτας ἀποδέχονται, καὶ τὰς μάχας εὐσεβεῖς εἶναι
νομίζουσι καὶ καλὰς τὰς πρὸς τούτους γεγενημένας.
[183] ἐγὼ μὲν γὰρ ἡγοῦμαι μεγάλας μὲν αὐτὰς γεγενῆσθαι
καὶ δεινὰς καὶ πολλῶν αἰτίας τοῖς μὲν ἡττηθεῖσι κακῶν
τοῖς δὲ κατορθώσασι λημμάτων, ὧνπερ ἕνεκα πολεμοῦντες
ἅπαντα τὸν χρόνον διατελοῦσιν, οὐ μὴν ὁσίας οὐδὲ καλὰς
οὐδὲ πρεπούσας τοῖς ἀρετῆς ἀντιποιουμένοις, μὴ τῆς ἐπὶ
τῶν τεχνῶν ὀνομαζομένης καὶ πολλῶν ἄλλων, ἀλλὰ τῆς τοῖς
καλοῖς κἀγαθοῖς τῶν ἀνδρῶν ἐν ταῖς ψυχαῖς μετ’ εὐσε-
βείας καὶ δικαιοσύνης ἐγγιγνομένης, περὶ ἧς ἅπας ὁ λόγος
ἐστίν. [184] ἧς ὀλιγωροῦντές τινες ἐγκωμιάζουσι τοὺς
πλείω τῶν ἄλλων ἡμαρτηκότας, καὶ οὐκ αἰσθάνονται τὰς
διανοίας ἐπιδεικνύντες τὰς σφετέρας αὐτῶν, ὅτι κἀκεί-
νους ἂν ἐπαινέσειαν, τοὺς πλείω μὲν κεκτημένους τῶν
ἱκανῶν, ἀποκτεῖναι δ’ ἂν τολμήσαντας τοὺς ἀδελφοὺς
τοὺς ἑαυτῶν καὶ τοὺς ἑταίρους καὶ τοὺς κοινωνοὺς ὥστε
καὶ τἀκείνων λαβεῖν· ὅμοια γὰρ τὰ τοιαῦτα τῶν ἔργων
ἐστὶ τοῖς ὑπὸ Σπαρτιατῶν πεπραγμένοις, ἃ τοὺς ἀπο-
δεχομένους ἀναγκαῖόν ἐστι καὶ περὶ τῶν εἰρημένων ἄρτι
τὴν αὐτὴν ἔχειν γνώμην.

[185] Θαυμάζω δ’ εἴ τινες τὰς μάχας καὶ τὰς νίκας τὰς
παρὰ τὸ δίκαιον γιγνομένας μὴ νομίζουσιν αἰσχίους εἶναι
καὶ πλειόνων ὀνειδῶν μεστὰς ἢ τὰς ἥττας τὰς ἄνευ κακίας
συμβαινούσας, καὶ ταῦτ’ εἰδότες ὅτι μεγάλαι δυνάμεις πονη-
ραὶ δὲ πολλάκις γίγνονται κρείττους ἀνδρῶν σπουδαίων καὶ
κινδυνεύειν ὑπὲρ τῆς πατρίδος αἱρουμένων. [186] οὓς πολὺ
ἂν δικαιότερον ἐπαινοῖμεν ἢ τοὺς περὶ τῶν ἀλλοτρίων ἑτοίμως
ἀποθνήσκειν ἐθέλοντας καὶ τοῖς ξενικοῖς στρατεύμασιν
ὁμοίους ὄντας· ταῦτα μὲν γάρ ἐστιν ἔργα πονηρῶν ἀνθρώπων,
τὸ δὲ τοὺς χρηστοὺς ἐνίοτε χεῖρον ἀγωνίζεσθαι τῶν ἀδικεῖν
βουλομένων θεῶν ἄν τις ἀμέλειαν εἶναι φήσειεν. [187] ἔχοιμι
δ’ ἂν τῷ λόγῳ τούτῳ χρήσασθαι καὶ περὶ τῆς συμφορᾶς τῆς
Σπαρτιάταις ἐν Θερμοπύλαις γενομένης, ἣν ἅπαντες ὅσοι περ
ἀκηκόασιν ἐπαινοῦσι καὶ θαυμάζουσι μᾶλλον ἢ τὰς μάχας καὶ
τὰς νίκας τὰς κρατησάσας μὲν τῶν ἐναντίων, πρὸς οὓς δ’ οὐκ
ἐχρῆν γεγενημένας· ἃς εὐλογεῖν τινες τολμῶσι, κακῶς εἰδότες
ὡς οὐδὲν οὔθ’ ὅσιον οὔτε καλόν ἐστι τῶν μὴ μετὰ δικαιοσύνης
καὶ λεγομένων καὶ πραττομένων. [188] ὧν Σπαρτιάταις μὲν
οὐδὲν πώποτ’ ἐμέλησεν· βλέπουσι γὰρ εἰς οὐδὲν ἄλλο πλὴν
ὅπως ὡς πλεῖστα τῶν ἀλλοτρίων κατασχήσουσιν· οἱ δ’ ἡμέτε-
ροι περὶ οὐδὲν οὕτω τῶν ὄντων ἐσπούδαζον ὡς τὸ παρὰ τοῖς
Ἕλλησιν εὐδοκιμεῖν· ἡγοῦντο γὰρ οὐδεμίαν ἂν γενέσθαι
κρίσιν οὔτ’ ἀληθεστέραν οὔτε δικαιοτέραν τῆς ὑπὸ παντὸς
τοῦ γένους γνωσθείσης. [189] δῆλοι δ’ ἦσαν οὕτως ἔχοντες
ἔν τε τοῖς ἄλλοις οἷς διῴκουν τὴν πόλιν, καὶ τοῖς μεγίστοις
τῶν πραγμάτων. τριῶν γὰρ πολέμων γενομένων ἄνευ τοῦ
Τρωικοῦ τοῖς Ἕλλησι πρὸς τοὺς βαρβάρους, ἐν ἅπασι τούτοις
πρωτεύουσαν αὐτὴν παρέσχον. ὧν εἷς μὲν ἦν ὁ πρὸς Ξέρξην,
ἐν ᾧ πλέον διήνεγκαν Λακεδαιμονίων ἐν ἅπασι τοῖς κινδύνοις
ἢ ’κεῖνοι τῶν ἄλλων, [190] δεύτερος δ’ ὁ περὶ τὴν κτίσιν τῶν
ἀποικιῶν, εἰς ὃν Δωριέων μὲν οὐδεὶς ἦλθεν συμπολεμήσων,
ἡ δὲ πόλις ἡμῶν ἡγεμὼν καταστᾶσα τῶν οὐκ εὐπορούντων καὶ
τῶν ἄλλων τῶν βουλομένων τοσοῦτον τὰ πράγματα μετέστη-
σεν, ὥστ’ εἰθισμένων τῶν βαρβάρων τὸν ἄλλον χρόνον τὰς
μεγίστας πόλεις τῶν Ἑλληνίδων καταλαμβάνειν ἐποίησε τοὺς
Ἕλληνας, ἃ πρότερον ἔπασχον, ταῦτα δύνασθαι ποιεῖν.

***
Ένεκα δε τούτων ανέπτυξα διά μακρών τα σχετικά με την διαγωγήν των Σπαρτιατών εις τας ιδιαιτέρας σχέσεις των με τους ανθρώπους τούτους και τα κατ' αυτών αδικήματα, διά να δυνηθώ να ερωτήσω εκείνους, οι οποίοι παραδέχονται όλας τας πράξεις των Σπαρτιατών, εάν επιδοκιμάζουν και τας πράξεις των ταύτας και νομίζουν ότι είναι ευσεβείς και ευγενείς αι μάχαι, τας οποίας έκαμαν εναντίον του μέρους τούτου των συμπολιτών των. Διότι εγώ νομίζω ότι αι μάχαι αύται ήσαν μεγάλαι και καταστρεπτικαί και αιτία μεγάλων μεν κακών διά τους νικηθέντας, μεγάλων δε ωφελειών διά τους νικητάς, προς διατήρησιν των οποίων εξακολουθούν διαρκώς να πολεμούν· αλλ' έχω την γνώμην ότι αι πράξεις αύται δεν ήσαν συγχρόνως ούτε όσιαι, ούτε ευγενείς, ούτε πρέπουσαι εις εκείνους, οι οποίοι επιδιώκουν την υπεροχήν επί των άλλων, όχι εκείνην η οποία επιτυγχάνεται εις τας τέχνας και τα άλλα παρόμοια ζητήματα, αλλά εκείνην, η οποία εις τας μεγάλας και γενναιόφρονας ψυχάς είναι ο καρπός της ευσεβείας και της δικαιοσύνης. Την αρετήν ταύτην μη λαμβάνοντες καθ' όλου υπ' όψιν μερικοί εγκωμιάζουν εκείνους, οι οποίοι διέπραξαν εγκλήματα περισσότερα των άλλων και χωρίς να το καταλάβουν δεικνύουν την νοοτροπίαν των και είναι ικανοί να επαινέσουν και εκείνους, οι οποίοι, καίτοι έχουν αρκετά, ήθελον τολμήσει να φονεύσουν τους αδελφούς των και τους συντρόφους των και τους φίλους των, ώστε να λάβουν τας περιουσίας των· διότι η διαγωγή αύτη είναι τόσον παρομοία προς την των Σπαρτιατών, ώστε εκ τούτου προκύπτει διά τους επιδοκιμάζοντας την διαγωγήν ταύτην η ανάγκη επιδοκιμασίας και των πράξεων, περί ων προ ολίγου ωμίλησα.

Εκπλήττομαι δε, διότι μερικοί δεν νομίζουν τας μάχας και τας νίκας τας επιτυγχανομένας παρά το δίκαιον αισχροτέρας και αξίας μεγαλυτέρου ονειδισμού παρά τας ήττας, αι οποίαι συμβαίνουν άνευ δειλίας, και τούτο όταν γνωρίζουν ότι συχνά μεγάλος στρατός, αποτελούμενος από κακούς και διεφθαρμένους ανθρώπους, νικά άλλους στρατούς αποτελουμένους από άνδρας χρηστούς και αποφασισμένους να κινδυνεύσουν υπέρ της πατρίδος· εν τούτοις θα έπρεπε πολύ δικαιότερον να επαινώμεν τούτους παρά εκείνους, οι οποίοι είναι έτοιμοι να αποθνήσκουν διά να γίνουν κύριοι των αγαθών των άλλων και ομοιάζουν προς τα μισθοφορικά στρατεύματα· διότι ταύτα μεν είναι έργα πονηρών ανθρώπων, το να φαίνωνται δε εις τας συγκρούσεις ατυχέστεροι οι ενάρετοι άνθρωποι των επιθυμούντων να αδικούν, τούτο ήθελε τις αποδώσει εις αμέλειαν των θεών. Θα ηδυνάμην δε να μεταχειρισθώ τους λόγους τούτους και εν σχέσει προς την συμφοράν, την οποίαν υπέστησαν οι Σπαρτιάται εις τας Θερμοπύλας, την οποίαν όλοι όσοι ήκουσαν επαινούν και θαυμάζουν περισσότερον παρά τας μάχας και τας νίκας, κατά τας οποίας υπερίσχυσαν των αντιπάλων, κατά των οποίων δεν έπρεπε να γίνουν· ταύτας τολμούν να επαινούν μερικοί, οι οποίοι κακώς έχουν σχηματίσει την γνώμην ότι κανέν δεν είναι ούτε όσιον ούτε ευγενές εξ όσων λέγονται και πράττονται παρά την δικαιοσύνην. Αλλά διά τας αληθείας ταύτας ποτέ δεν εφρόντισαν οι Λακεδαιμόνιοι, διότι δεν τους απασχολεί τίποτε άλλο παρά πώς θα καταλάβουν περισσότερα από τα ξένα αγαθά. Οι πρόγονοί μας όμως δεν εφιλοδόξουν να αποκτήσουν τίποτε άλλο τόσον, όσον την εκτίμησιν εκ μέρους των Ελλήνων· διότι ενόμιζον, ότι ουδεμία κρίσις ήτο δυνατόν να είναι αληθεστέρα και δικαιοτέρα παρά η προερχομένη από την Ελλάδα ολόκληρον.

Ήσαν δε φανεροί ότι είχον τας αντιλήψεις ταύτας και εις την εσωτερικήν διοίκησιν της πόλεώς των και εις τας άλλας υποθέσεις, που είχον μεγίστην σημασίαν. Διότι τρεις πόλεμοι έγιναν των Ελλήνων κατά των βαρβάρων, χωρίς να συμπεριλάβωμεν τον Τρωϊκόν, και εις τους τρεις τούτους πολέμους η πόλις μας ευρέθη εις την πρώτην γραμμήν. Εκ τούτων των πολέμων ο είς μεν είναι ο γενόμενος εναντίον του Ξέρξου, κατά τον οποίον διεκρίθησαν των Λακεδαιμονίων οι πρόγονοί μας εις όλους τους κινδύνους περισσότερον παρά εκείνοι των άλλων Ελλήνων, ο δεύτερος είναι ο σχετικός με την εγκατάστασιν των αποικιών, εις τον οποίον εκ των Δωριέων κανείς δεν ήλθε διά να πολεμήση, ενώ η πόλις ημών τεθείσα επί κεφαλής των δυστυχούντων Ελλήνων και των άλλων, οι οποίοι ηθέλησαν να λάβουν μέρος εις τας προσπαθείας ταύτας, ήλλαξε τόσον πολύ την μορφήν των πραγμάτων, ώστε, ενώ κατά τον άλλον χρόνον ήσαν συνηθισμένοι οι βάρβαροι να καταλαμβάνουν τας μεγίστας των Ελληνικών πόλεων, έφερε τους Έλληνας εις θέσιν να πράττουν ταύτα, τα οποία προηγουμένως ήσαν υποχρεωμένοι να υποφέρουν.