ΠΛΟΥΤΑΡΧΟΣ - Τῶν ἑπτὰ σοφῶν συμπόσιον (Ἠθικὰ 150d-150f)

[5] Ἐπεὶ δ᾽ ἐπήρθησαν αἱ τράπεζαι καὶ στεφάνων παρὰ τῆς Μελίσσης διαδοθέντων ἡμεῖς μὲν ἐσπείσαμεν ἡ δ᾽ αὐλητρὶς ἐπιφθεγξαμένη μικρὰ ταῖς σπονδαῖς ἐκ μέσου μετέστη, προσαγορεύσας τὸν Ἀνάχαρσιν ὁ Ἄρδαλος ἠρώτησεν εἰ παρὰ Σκύθαις αὐλητρίδες εἰσίν.

[150e] Ὁ δ᾽ ἐκ τοῦ προστυχόντος «οὐδ᾽ ἄμπελοι» εἶπε.
Τοῦ δ᾽ Ἀρδάλου πάλιν εἰπόντος «ἀλλὰ θεοί γε Σκύθαις εἰσί,» «πάνυ μὲν οὖν,» ἔφη, «γλώσσης ἀνθρωπίνης συνιέντες, οὐχ ὥσπερ δ᾽ οἱ Ἕλληνες οἰόμενοι Σκυθῶν διαλέγεσθαι βέλτιον ὅμως τοὺς θεοὺς ὀστέων καὶ ξύλων ἥδιον ἀκροᾶσθαι νομίζουσιν.»
Ὁ δ᾽ Αἴσωπος, «εἴ γ᾽,» εἶπεν, «εἰδείης, ὦ ξένε, τοὺς νῦν αὐλοποιοὺς ὡς προέμενοι τὰ νεβρεῖα, χρώμενοι τοῖς ὀνείοις, βέλτιον ἠχεῖν λέγουσιν. διὸ καὶ Κλεοβουλίνη πρὸς τὸν Φρύγιον αὐλὸν ᾐνίξατο.

[150f] κνήμῃ νεκρὸς ὄνος με κερασφόρῳ οὖας ἔκρουσεν,
ὥστε θαυμάζειν τὸν ὄνον εἰ παχύτατος καὶ ἀμουσότατος ὢν τἄλλα λεπτότατον καὶ μουσικώτατον ὀστέον παρέχεται.»
Καὶ ὁ Νειλόξενος «ἀμέλει ταῦτ᾽,» ἔφη, «καὶ ἡμῖν τοῖς Ναυκρατίταις ἐγκαλοῦσι Βουσιρῖται· χρώμεθα γὰρ ἤδη τοῖς ὀνείοις εἰς τὸν αὐλόν. ἐκείνοις δὲ καὶ σάλπιγγος ἀκούειν ἀθέμιτον, ὡς ὄνῳ φθεγγομένης ὅμοιον. ὄνον δ᾽ ὑπ᾽ Αἰγυπτίων ἴστε δήπου διὰ Τυφῶνα προπηλακιζόμενον.»

***
[5] Όταν σήκωσαν τα τραπέζια και η Μέλισσα μοίρασε σε όλους στεφάνια, εμείς κάναμε σπονδές. Η αυλητρίδα συνόδεψε τις σπονδές μας με ένα μικρό κομμάτι και έφυγε. Ο Άρδαλος γύρισε τότε προς τον Ανάχαρση και τον ρώτησε αν υπάρχουν και στη Σκυθία αυλητρίδες.

[150e] Εκείνος έσπευσε να του απαντήσει: «Ούτε αμπέλια».
Και όταν ο Άρδαλος ξαναείπε: «Θεούς, πάντως, πρέπει να έχουν οι Σκύθες», εκείνος είπε: «Βεβαιότατα· θεούς που καταλαβαίνουν τη γλώσσα των ανθρώπων, όχι όμως όπως οι Έλληνες, που, ενώ θεωρούν ότι μιλούν καλύτερα από τους Σκύθες, πιστεύουν, εντούτοις, ότι οι θεοί ακούν με μεγαλύτερη ευχαρίστηση κόκαλα και ξύλα».
Ο Αίσωπος είπε τότε στον Ανάχαρση: «Και πού να ᾽ξερες, φίλε, ότι οι σημερινοί αυλοποιοί παράτησαν τα κόκαλα από ελαφάκια και χρησιμοποιούν πια κόκαλα γαϊδουριών και λένε ότι αυτά βγάζουν καλύτερο ήχο. Γι᾽ αυτό και η Κλεοβουλίνη έκανε ένα αίνιγμα για τον φρυγικό αυλό:

[150f] νεκρό γαϊδούρι μού χτύπησε τ᾽ αφτί με κερασφόρα κνήμη,
ώστε να απορεί κανείς που το γαϊδούρι, τόσο χοντρό και τόσο άμουσο ενγένει, δίνει κόκαλο εξαιρετικά λεπτό και μουσικότατο».
«Άσε τώρα·», είπε ο Νειλόξενος, «για το ίδιο αυτό πράγμα μάς κατηγορούν κι εμάς τους Ναυκρατίτες οι Βουσιρίτες, που χρησιμοποιούμε πια κόκαλα γαϊδουριών για τους αυλούς μας, ενώ εκείνοι το θεωρούν αμαρτία ακόμη και να ακούσουν σάλπιγγα, γιατί θεωρούν ότι ο ήχος της μοιάζει με γκάρισμα γαϊδουριού. Και, φυσικά, το ξέρετε ότι εξαιτίας του Τυφώνα οι Αιγύπτιοι εκφράζονται χλευαστικά για το γαϊδούρι».

Αδάμας, οίνος, Αλχημεία, και Καβείρια Μυστήρια

Η χρήση της φωτιάς και η «αλχημική μεταστοιχείωση» των μεταλλευμάτων μέσω αυτής, υπήρξε το σημαντικότερο συστατικό στοιχείο, το οποίο αποτέλεσε το έναυσμα για την ανάπτυξη του ανθρώπινου πολιτισμού.

Στο παρόν άρθρο θα επιχειρήσω να πάω ένα βήμα παραπέρα την σκέψη μου σε σχέση με τους Κάβειρους, τον Αδάμα τον πρώτο άνθρωπο, και την αλχυμεία/αλχημεία...!

Στις Καβείριες μυσταγωγικές τελετουργίες, ένα από τα πρόσωπα των μυστηρίων έφερε το όνομα «Αδάμας», ο οποίος αναπαρίστανε τον «αρχέτυπο άνθρωπο», τον πρώτο άντρα που γεννήθηκε ποτέ (βλέπε σχετικά αποσπάσματα από Πίνδαρο και Ιππόλυτο [1,2]. Ένα όνομα είναι παρόμοιο του γνωστού Αδάμ της «Παλαιάς Διαθήκης»...

Ποίος να ήταν άραγε ο μυστηριώδης Αδάμας και ποιά η εχέση του με τον Πρατόλαο; Ας προσπαθήσουμε να ξετιλύξουμε τον μίτο της Αριάδνης. Έχει διασωθεί από την αρχαιότητα, ένα Θηβαϊκό αγγείο, το οποίο απεικονίζει σκηνή από τις Θηβαϊκές Καβειριακές τελετές, στη οποία ο πρώτος άνθρωπος ονομάζεται «Πρατόλαος». Πιο συγκεκριμένα, στο αγγείο, παριστάνεται ένας γενειοφόρος Κάβειρος ξαπλωμένος ως Διόνυσος σε στάση οινοποσίας, κρατώντας κάνθαρο. Μπροστά του βρίσκεται όρθιος ο «Παις», ο οποίος βγάζει με την οινοχόη κρασί από τον κρατήρα και παραπέρα παρουσιάζονται τρεις μορφές.

Ένα παιδί με την επιγραφή «Πρατόλαος», μια γυναίκα, την Κράτεια η οποία είναι αγκαλιασμένη ερωτικά με έναν άνδρα, το Μίτο. Η γιγάντια μορφή του θεού, που αποδίδεται με τον αρχαϊκό τύπο του Διονύσου, φανερώνει ότι το Θεϊκό πνεύμα, «μεταστοιχειώνεται» όπως ο οίνος, καθώς «υιός» του, «ο Παις», χορηγεί τη ζωή παρέχοντας στον άνθρωπο τον οίνο, τη δύναμη ζωής. Ακολουθεί το ερωτικό αγκάλιασμα του Μίτου με την Κράτεια. Ίσως το σύμπλεγμα αυτό να συμβολίζει την ένωση της αρσενικής με τη θηλυκή δύναμη από την οποία βγήκε ο πρώτος άνθρωπος (ο Πρατόλαος).

Από την ένωση του σπέρματος του Μίτου με τη γυναικεία δύναμη της Κράτειας γεννιέται ο μικρός «Πρατόλαος». Είναι το μυστήριο της ζωής, που αποκαλύπτεται με την τέλεση των μυστηρίων, της ζωής που προκύπτει από την ένωση του αρσενικού και του θηλυκού, της δημιουργίας που εκδηλώνεται από τη ζεύξη των αντιθέτων. Είναι η ενοίκηση του Θεού στον άνθρωπο. Η κάθοδος του πνεύματος στην ύλη, η «μεγάλη σταύρωση». Όπως είναι γνωστό τα Καβείρια μυστήρια είναι ίσως από τα αρχαιότερα του αρχαίου κόσμου. Ο Πρατόλαος συνεπώς πρέπει να σχετίζεται με τον Αδάμα, εφόσον και οι δύο έχουν σχέση με τον πρώτο αυτόχθονο άνθρωπο, ο οποίος χαρακτηριστικά εικονίζεται στο αγγείο σαν να βγαίνει από την γή (χθόνιος).

Ο Ζώσιμος ο Πανωπολίτης «αποκωδικοποεί» την «φύση» του «Αδάμα»: (Έλληνας αλχημιστής που έζησε στα τέλη του 4ου μέχρι τις αρχές του 5ου αιώνα, ο οποίος έκανε διάφορες μεταλλουργικές μελέτες, εξέλιξε την απόσταξη και καθιέρωσε τον όρο της χημείας. Δίδαξε στην Αλεξάνδρεια και έγραψε 28 βιβλία περί Αλχημείας, από τα οποία μόνο ένα διασώθηκε. Θεωρείται ότι είναι ένας από τους πρώτους αλχημιστές. Γεννήθηκε στην Πανόπολη, σήμερα El Akhmim της νότιας Αιγύπτου κατά τέλη του 4ου μ.Χ. Οι αλχημιστές των ισλαμικών χωρών, αλλά και της Ευρώπης του μεσαίωνα, όπως και οι νεότεροί τους, τον θεωρούσαν ως έναν από τους μεγαλύτερους αλχημιστές όλων των εποχών. Στα αποσπάσματα αυτά γίνεται αναφορά στην οξείδωση του υδραργύρου, σε κάποιο περίεργο βάμμα το οποίο μετατρέπει τον άργυρο σε χρυσό, όπως και σε κάποιο ιερό ύδωρ "πανάκεια" που θεραπεύει κάθε αρρώστια. Αυτά τα αποσπάσματα επηρέασαν τους μετέπειτα αλχημιστές και τους ώθησαν στη μανιώδη αναζήτηση αυτών των ουσιών):

«Τον πρώτο άνθρωπο που στην Αίγυπτο αποκαλείται Θωθ, οι υπόλοιποι λαοί τον αποκαλούσαν ΑΔΑΜ, όνομα που πάρθηκε από την γλώσσα των Αγγέλων. Τον ονόμασαν έτσι εξαιτίας της συμβολικής αξίας των τεσσάρων γραμμάτων, δηλαδή των τεσσάρων στοιχείων που αντιστοιχούν στα σημεία του ορίζοντα σε ολόκληρη την σφαίρα.

Το Α- Ανατολή, Δ- Δύση, Α – Άρκτος (βορράς) και Μ- Μεσημβρία (Νότος), αντιστοιχώντας επίσης το καθένα και σε ένα από τα τέσσερα στοιχεία που συνθέτουν τον κόσμο. Επομένως ο σαρκικός ΑΔΑΜ αποκαλείται Θωθ, όσον αφορά το εξωτερικό του σχήμα.

Ο άνθρωπος που βρίσκεται μέσα στον ΑΔΑΜ – ο πνευματικός άνθρωπος – αυτός έχει ένα ιδιαίτερο όνομα και ένα κοινό όνομα. Το ιδιαίτερο όνομα δεν το γνωρίζω. Μόνον ο Νικόμαχος ο κρυφός γνωρίζει τέτοια πράγματα. Το κοινό του όνομα είναι ΦΩΣ».

Η λέξη Αδάμ- ας, είναι η αρχαίο Ελληνική λέξη, είναι η λέξη για το διαμάντι, η οποία σημαίνει αήττητος, ακατανίκητος, λόγω της μεγάλης σκληρότητάς του και την ισχυρή λάμψη του. Σημαίνει επίσης δαμάζω (στερητικό ‘α’, καθώς στην αρχαιότητα όλες οι σκληρές πέτρες, που ήταν αδύνατον να υποστούν κατεργασία, αποκαλούνταν αδάμαντες ), εξημερώνω. Είναι ο πολυτιμότερος λίθος, γιατί έχει εξαιρετικές φυσικές και χημικές ιδιότητες, είναι σπάνιος στη φύση, καθώς τόσο η εξόρυξη, όσο και η κατεργασία του, παρουσιάζει πολύ μεγάλες δυσκολίες. Τα διαμάντια έχουν την ιδιότητα να διαθλούν, να αντανακλούν και να σκορπίζουν το φως κι έτσι να παρουσιάζουν εξαιρετική λάμψη. Πολύ συχνά φωσφορίζουν και στο σκοτάδι.

Το ακατέργαστο διαμάντι όμως αν και είναι ο πολυτιμότερος λίθος, δεν εμφανίζει ούτε λάμψη, ούτε κανένα από τα γνωστά του χαρακτηριστικά, τα οποία αποκτά με την επεξεργασία. Το όνομα Αδάμας λοιπόν δεν είναι τυχαίο. Συμβολίζει τον πρωτόγονο άνθρωπο ο οποίος δεν έχει ακόμα συνειδητοποιήσει και αναπτύξει τις πνευματικές εκείνες ιδιότητες και δεξιότητες, που τον κάνουν μοναδικό στον πλανήτη γη, και όμοιο προς την θεότητα. Ο μύθος του Πρoμηθέα περιγράφει την μαγική εκείνη στιγμή, κατά την οποία σύμφωνα με την μυθολογία, ανεφλέγει πνευματικά η νοητική σπίθα στον άνθρωπο, διαφοροποιώντας τον από το υπόλοιπο «άλογο» ζωικό βασίλειο. Για αυτό τον λόγο στην προσπάθεια αυτή το Προμηθέα, τον βοηθάει η Θεά της σοφίας Αθηνά.

Θα μπορούσαμε συνεπώς να συμβολίσουμε τον άνθρωπο ως ένα διαμάντι, το οποίο όμως που χρειάζεται κατεργασία, πρέπει να λειανθεί και να αποκτήσει ακμές, ώστε να αποκτήσει όλες εκείνες τις μοναδικές και ιδιαίτερες ιδιότητες του, που τον κάνουν να αντανακλά το πνευματικό Φως. Είναι άραγε αυτό το φώς που αναφέρει ο αναφέρει ο Ζώσιμος ο Πανωπολίτης; 

Τόσο ο «παίς», όσο και ο Πρατόλαος (Αδάμας), παριστάνονται με την μορφή ενός παιδιού, καθόλου τυχαία. Αφενός μεν με αυτό τον τρόπο συμβολίζεται η νηπιακή ηλικία της ανθρωπότητος, αφετέρου η σχέση των ανθρώπων με την Γαία, μέσα από την οποία «βγαίνει» ο Πρατόλαος. Ας μην λησμονούμε πως σύμφωνα με τον Λουκιανό, ο Προμηθέας, δημιούργησε με την αρωγή της θεάς Αθηνάς τον πρώτο άνθρωπο (το Χρυσό Γένος) από πηλό και φωτιά, και κατ’ εικόνα και ομοίωση των Θεών. Σύμφωνα με τον Carl Jung, το αρχέτυπο του Παιδιού, συμβολίζει τις δράσεις που οδηγούν στην αυτογνωσία, και τον πολιτισμό. Η λειτουργία του εξαρτάται από τη σύνδεση μας με το παρελθόν και αν πάθει βλάβη ή απωθηθεί, τότε θα παραπαίουμε, χωρίς ρίζες, επιρρεπείς σε κάθε είδος υποβολή και το ασυνείδητο περιεχόμενο του θα μας συντρίψει.

Στην απεικόνιση του αγγείου, ο Κάβειρος ως Διόνυσος πίνει κρασί το οποίο γεμίζει ο «Παις», χορηγεί τη ζωή παρέχοντας στον άνθρωπο τον οίνο, τη δύναμη ζωής όπως προαναφέρθηκε.Το κρασί αποτελεί αποτέλεσμα μίας φυσικής ζύμωσης των σταφυλιών. Κατ’ αυτόν τον τρόπο θα μπορούσαμε να πούμε πως το κρασί είναι αποτέλεσμα μίας αλχημικής μεταστοιχείωσης.!

Η λέξη κατάγεται από τη λέξη κράσις = ανάμειξη, που με τη σειρά της είναι παράγωγο του ελληνικού θέματος κρα (πρβλ. το ρήμα κεράννυμι αναμειγνύω και το ουσ. κρατήρ = σκεύος ανάμειξης). Η ετυμολογία της λέξης αντανακλά τη συνήθεια των αρχαίων Ελλήνων να πίνουν το κρασί τους ανακατεμένο με νερό. Η λέξη «κρασί» αντικατέστησε τη λέξη «οίνος» στους Βυζαντινούς χρόνους η αντικατάσταση αυτή επιταχύνθηκε ίσως από το ότι ο «οίνος» (όπως και ο «άρτος») αποτελούσε πλέον όρο του χριστιανικού λειτουργικού θρησκευτικού λεξιλογίου, μετατράπηκε δηλαδή σε «λέξη ταμπού» .

Το κρασί ακριβώς λόγω του τρόπου παρασκευής του, χρησιμοποήθηκε ως ένα εξαιρετικά ιδιαίτερο μυσταγωγικό σύμβολο. Σύμφωνα με την ελληνική μυθολογία, ο Διόνυσος ή Βάκχος γεννήθηκε ή ανατράφηκε στην πόλη Νύσα, εξού και το όνομα του. Σε από τα ταξίδια του και πιο συγκεκριμένα στην Άνδρο ο Διόνυσος έκανε ένα θαύμα με το κρασί, το οποίο έγινε γνωστό από μαρτυρία του Ρωμαίου ανώτατου αξιωματούχου Μουκιανού, ο οποίος φέρεται να επισκέφθηκε το νησί στις αρχές της δεκαετίας του 50 μ.Χ. Τη μαρτυρία διέσωσε ο Πλίνιος ο Πρεσβύτερος (23–79 μ.Χ.), ο οποίος κάνει δύο φορές αναφορά στο θαύμα. Σύμφωνα με την πρώτη, στις 5 Ιανουαρίου ανάβλυζε από τον ναό του θεού Διονύσου πηγή, η οποία είχε πάντα τη γεύση οίνου. Η εορτή αυτή ονομαζόταν ημέρα της θεοδοσίας, δηλαδή της προσφοράς του θεού. Σύμφωνα με τη δεύτερη αναφορά, κάθε χρόνο κατά τους επταήμερους εορτασμούς του θεού στην Άνδρο, από μια πηγή αφιερωμένη στον Διόνυσο έρεε οίνος, ο οποίος όμως όταν μεταφερόταν σε μακρινό σημείο αποκτούσε και πάλι τη γεύση ύδατος. Ο ναός αυτός δεν είναι γνωστό πού ακριβώς βρισκόταν, καθώς δεν έχουν εντοπιστεί κατάλοιπα του.

Αλλά και στο κατά Ιωάννην Ευαγγέλιο (πριν από το τέλος του 1ου αι. μ.Χ.) αναφέρει ως πρώτο θαύμα του Χριστού αυτό με το κρασί στον γάμο στην Κανά. Εκεί, κατόπιν εντολής του Ιησού, γέμισαν έξι υδρίες με νερό, το οποίο αργότερα μετατράπηκε σε κρασί. Πολλοί χριστιανοί υποστήριζαν ότι το θαύμα επαναλαμβανόταν κάθε χρόνο στις 6 Ιανουαρίου σε διάφορες περιοχές. Η μετατροπή του νερού σε κρασί φανέρωνε δίχως άλλο τη θεϊκή παρουσία. Σε άλλο σημείο του Ευαγγελίου ο Ιησούς δηλώνει: «Ἐγώ εἰμι ἡ ἄμπελος ἡ ἀληθινή», εξηγώντας στους μαθητές του ποιος ήταν ο αληθινός Διόνυσος. Οι μαθητές ήταν τα κλήματα του αληθινού αμπελιού...

Μία από τις παλαιότερες καταγεγραμμένες αναφορές, ως προς την ανακάλυψη του κρασιού, προέρχεται από το Ιράν, με τον βασιλιά Jamshid και το χαρέμι του. Ο βασιλιάς εξόρισε μια από τις γυναίκες του από το χαρέμι του, η οποία μετά από αυτή την απογοήτευση, θέλησε να αυτοκτονήσει. Στην αποθήκη του παλατιού, η κοπέλα ήπιε από ένα βάζο με υπολείμματα χαλασμένων σταφυλιών που είχαν κριθεί μη πόσιμα. Η κοπέλα αποκοιμήθηκε, αλλά όταν ξύπνησε την επόμενη ημέρα είχε ανακαλύψει τα ευχάριστα αποτελέσματά του «χαλασμένου Χυμού». Πήγε την ανακάλυψη της στον βασιλιά, ο οποίος την ξαναδέχτηκε στο χαρέμι, και διέταξε ότι όλα τα σταφύλια που θα καλλιεργούνται στην Περσέπολη θα έπρεπε να προορίζονται για οινοποίηση.

Κρασί και αλχημεία ή αλχυμεία λοιπόν. Η λέξη Αλχημεία προέρχεται από το αραβικό οριστικό άρθρο Αλ- και τη λέξη Χημεία (al-kimya). Η προέλευση της λέξης Χημεία παραμένει ακόμη και σήμερα αντικείμενο πολλών θεωριών και αναζητήσεων. Η επικρατέστερη εκδοχή είναι ότι σχετίζεται με τις λέξεις χημεία και χυμεία.

Η ποικιλομορφία στη γραφή της λέξης «χημεία» υποδεικνύει ότι η ετοιμολογία της είναι αβέβαιη. Από τη μια πλευρά, ο Πλούταρχος παραδίδει ότι οι Αιγύπτιοι ονόμαζαν τη χώρα τους Chêmi, που σημαίνει «μαύρη γη», πιθανώς εξαιτίας του εύπορου εδάφους της. Με αυτόν τον τρόπο, η αλχημεία και οι απαρχές της αναγνωρίζονται ως Αιγυπτιακές. Από την άλλη πλευρά, η«χυμεία» ανάγεται ετοιμολογικά στις λέξεις «χύμα» και «χυμός», παράγωγα του «χέω», και αφορούσε την ανάμιξη χρυσού και αργύρου με σύντηξη, έργο που εκτελούσαν οι χυμευτές. Σύμφωνα με το λεξικό «Σουίδα» (γλωσσικό-ετυμολογικό αλλά και γενικό εγκυκλοπαιδικό λεξικό των τελών του 10ου αιώνα) ως χυμεία ορίζεται «η του αργύρου και χρυσού κατασκευή». Στο «Σουίδα» αναφέρεται επίσης πως παλαιότερα, ο Ρωμαίος Αυτοκράτορας Διοκλητιανός (245-312 μ.Χ.) είχε διατάξει την καταστροφή όλων των Αιγυπτιακών βιβλίων που σχετίζονταν με τη χυμεία, δηλ. τη σύντηξη χρυσού και αργύρου, για να μη συσσωρεύσουν οι Αιγύπτιοι πλούτο και «αποθρασυνθούν» κατά των Ρωμαίων.

Στο βιβλίο του Ζώσιμου του Πανοπολίτη με τίτλο Ιμούθ (μια από τις αποδόσεις του ονόματος του Φαραώ Imhotep, 2655-2600 π.Χ., σε ελληνικά κείμενα), γράφει για τη γένεση της Αλχημείας, σύμφωνα με την οποία ο «πρώτος των τεχνών» ήταν ο Χημεύ (με αιγυπτιακή γραφή: «Chêmi»), από τον οποίο προέρχεται «το όνομα της χημείας».

Ο Γεώργιος ο Σύγκελλος (8ος αιώνας μ.χ) επίσης παραθέτει χωρίο που αποδίδει στον Ζώσιμο τον Πανοπολίτη, στο οποίο αναφέρεται ότι ορισμένοι άγγελοι επιθύμησαν γυναίκες, «καὶ κατελθόντες ἐδίδαξαν αὐτὰς πάντα τὰ τῆς φύσεως ἔργα». Εξαιτίας του πάθουυς τους, οι άγγελοι αυτοί αποκλείστηκαν από τον ουρανό, και δίδαξαν στους ανθρώπους καθετί κακό. Σε αυτούς οφείλεται η πρώτη διδασκαλία σχετικά με αυτές τιςτέχνες, που ονομάζεται Χημεῦ. Και ολοκληρώνει: «ἐκάλεσε δὲ ταύτν τὴν βίβλον Χημεῦ, ἔνθεν καὶ ἡ τέχνη χημεία καλεῖται».

Σύμφωνα, λοιπόν, με την παράδοση που διασώζει ο Γεώργιος ο Σύγκελλος, η οποία προφανώς ανάγεται στον Ενώχ η «χημεία», που ήταν προσιτή τουλάχιστον στους σοφούς και άξιους, είχε Περσική προέλευση. Πρέπει σε αυτό το σημείο να αναφερθεί πως ο συνδυασμός αναφορών στον Ζώσιμο τον Πανοπολίτη από τον Σύγκελλο και άλλους συγγραφείς, καθώς και σε άλλες «αρχαίες αυθεντίες» επίσης από τον Σύγκελλο, υποδηλώνει ότι η αλχημική γραμματεία είχε γνωρίσει διάδοση πέραν των εξειδικευμένων κύκλων.

Ανεξάρτητα πάντως της προέλευσης της λέξης Χημεία, το βέβαιο είναι οι δύο αρχαίοι πολιτισμοί της Αιγύπτου και της Ελλάδας συνέβαλαν αποφασιστικά στην προώθηση και στην εξέλιξης της Χημείας. Η Αλχημική μεταστοιχείωσης, συναντά την Αριστοτελική σκέψη, σύμφωνα με την οποία το αξίωμα της τελειοποίησης του κάθε ζωντανού ή άψυχου σώματος στον κόσμο, αποτέλεσε τον ακρογωνιαίο λίθο της Τέχνης. Το κάθε τι στη φύση πασχίζει για την τελείωση. Το βελανίδι πασχίζει να γίνει βελανιδιά. Το μωρό να γίνει άνθρωπος. Τα ορυκτά να γίνουν μέταλλα.!

Ιδού λοιπόν ο λόγος για τον οποίο σύμφωνα με την αποκρυφιστική προσέγγιση του 19ου αιώνα, η αλχημεία επίσης θεωρείται τέχνη της αναζήτησης της Φιλοσοφικής λίθου, και του εσωτερικού διαλογισμού ή ψυχισμού. Στην περίπτωση αυτή, κύριος σκοπός του Αλχημιστή δεν είναι η μετατροπή των ευτελών μετάλλων σε ευγενή αλλά η υπερβατική μεταμόρφωση του ίδιου του Αλχημιστή και η εύρεση της Φιλοσοφικής λίθου.

Η Φιλοσοφική Λίθος και το σύμβολο του διαμαντιού αφορά τον τελειοποιημένο και αναγεννημένο ανθρώπου τού οποίου η Θεία φύση ακτινοβολεί. Η μεταστοιχείωση της ευτελούς πρώτης ύλης σε χρυσό αφορά τον εντός υμών πραγματικό χρυσό. Η φιλοσοφική λίθος αφορά τον πνευματικό σπινθήρα που ενοικεί στα βάθη κάθε ανθρώπινης ύπαρξης, και που εάν αφυπνιστεί τον ωθεί σε ομοίωση προς το θεϊκό του πρότυπο και αφάνεια όσο ο άνθρωπος την αγνοεί. Η ψυχή βρίσκεται στο σκοτάδι και πρέπει να απελευθερωθεί από αυτό, όπως βγαίνει ο χρυσός μέσα από την ύλη , αναζητώντας την αληθινή Πνευματική του υπόσταση. Η φιλοσοφική λίθος και το ελιξίριο τής ζωής αποτελούν αλληγορικές έννοιες που αντιπροσωπεύουν την μέγιστη κατανόηση, συναισθηματική ωριμότητα και δημιουργικότητα που θα μπορούσε να επιτύχει ο άνθρωπος μέσα στον κύκλο των δυνατοτήτων του. Είναι ένα σύμβολο τού τέλειου ατόμου, το τελικό αποτέλεσμα τής φιλοσοφικής εργασίας.

Το Λατινικό λογότυπο V.I.T.R.I.O.L. (βιτριόλιον) είναι τα αρχικά των επτά λέξεων: «Visita Interiora Terrae Rectificanto Invenies Occultum Lapidem», που σημαίνει: «Επισκέψου το εσωτερικό τής γης και εκεί καθαίρων θα ανακαλύψεις την Απόκρυφη Λίθο». Η Γη είμαστε εμείς οι ίδιοι, καθώς είμαστε φτιαγμένοι από τα ίδια δομικά υλικά της γης και των άστρων, ενώ η Απόκρυφη Λίθος είναι αφορά την πνευματική μας υπόσταση, το Αθάνατο εγώ, το Θεϊκό σπινθήρα εντός μας. Όπως αναφέρει το κατά Λουκά ευαγγέλιο κεφ.17:21: «Η Βασιλεία τών Ουρανών εντός ημών εστί»..!

Ο Fulcanelli στο βιβλίο του «Dimore Filosofali» (Φιλοσοφικοί Οίκοι), περιγράφει το μυστικό του μεγάλου έργου της Αλχημείας, αυτό της Φιλοσοφικής λίθου:

«Υπάρχει ένα μέσον χειρισμού της ύλης και της ενέργειας κατά τρόπον ώστε να παραχθεί αυτό που οι σημερινοί επιστήμονες θα ονόμαζαν ένα «πεδίο δυνάμεων». Αυτό το πεδίο επιδρά πάνω στον παρατηρητή και τον θέτει σε μια πλεονεκτική θέση απέναντι στο σύμπαν. Από αυτή την πλεονεκτική θέση έχει πρόσβαση σε πραγματικότητες που ο χωροχρόνος, η ενέργεια και η ύλη μας αποκρύβουν συνήθως. Αυτό είναι που εμείς ονομάζουμε «Μεγάλο Έργο». Αλλά η Φιλοσοφική Λίθος; Η παρασκευή του χρυσού; Αυτές δεν είναι παρά εφαρμογές, ειδικές περιπτώσεις. Το ουσιαστικό δεν είναι η μετάλλαξη των μετάλλων, αλλά αυτή του ίδιου του πειραματιζόμενου. Είναι ένα αρχαίο μυστικό που κάθε αιώνα αρκετοί άνθρωποι επανακαλύπτουν».

Ένας ανάλογος αφορισμός ανήκει στον Παρακέλσο ή Philipp Theophrast Von Hohenheim, φαρμακοποιό, αλχημιστή και ροδόσταυρο (1493-1541): «Η Αλχημεία χρησιμεύει για να διαχωρίσουμε το αληθινό από το ψεύτικο». Σύμφωνα με την προσέγγιση που εκφράζει ο Jung, η Αλχημεία και η Αλχημική γλώσσα δεν εκφράζουν υπαρκτές χημικές αλλά ψυχικές διεργασίες, με τη χρήση μιας «ενεργητικής φαντασίας» ο αλχημιστής οδηγείται σε κατάσταση παραίσθησης κατά την οποία προβάλλει το περιεχόμενο της ψυχής του στο υλικό μέσα στον αποστακτήρα. Οι αλλόκοτες αρχετυπικές εικόνες που προβάλλονται αντανακλούν το συλλογικό ασυνείδητο στον δικό του συνειδητό πλεόν νου, ο οποίος είναι ικανός να αντανακλά το θείο φως.

Η παμψυχιστική προσέγγιση όλων των αρχαία πολιτισμών συμφωνεί σε μεγάλο βαθμό με τη θέση του Jung, αλλά διαφοροποιείται στο εξής σημείο: η Αλχημεία παρουσιάζει μια οργανική θέαση του κόσμου ερχόμενη σε αντίθεση με το μηχανιστικό μοντέλο της αναδυόμενης σύγχρονης επιστήμης. Ο Αλχημιστής πιστεύει σε μια υλοζωιστική προσέγγιση της ύλης. Τα μέταλλα και τα ορυκτά αναπτύσσονται όπως τα ορυκτά και τα ζώα. Επομένως, η έννοια της μετατροπής των μετάλλων συνίσταται στη μεταφορά αυτής της αναλογίας από το βασίλειο της έμβιας σε εκείνο της ανόργανης ύλης. 

Υπό αυτό το πρίσμα λοιπόν, ολόκληρη η αρχαιοελληνική μυθολογία μπορεί να διαβαστεί ως ένα «μυητικό βιβλίο» αυτογνωσίας, και αλχημικής αυτοϋπέρβασης.!
------------------
 [1].Ο Πίνδαρος: «Tον εκ της αγίας Λήμνου γεννηθέντα Κάβειρον» μεταξύ των ανθρώπων, οι οποίοι σε πολλά μέρη της Ελλάδας θεωρούνταν ως οι πρόδρομοι του ανθρώπινου γένους, κατά κάποιο τρόπο παρόμοιο με τους πρωτόπλαστους της ελληνικής μυθολογίας. Εκεί αναφέρεται και ο Αδάμας. Όμως αυτό ήταν επίθετο του χθόνιου θεού Πλούτωνα, που συμπεριλαμβανόταν στους Καβείρους της Σαμοθράκης, όπου ο Αδάμας θεωρούνταν ο αρχέγονος άνθρωπος».

[2]. Ιππόλυτος (2ος μ.χ αιώνα): "Διότι οι Σαμοθράκες σαφώς ονομάζουν τον τιμώμενο παρ' αυτών εις τα μυστήρια, τα οποία επιτελούν, τον Αδάμα τον αρχικόν άνθρωπον. Υπάρχουν Δε εις το ιερόν της Σαμοθράκης δυο αγάλματα γυμνών ανθρώπων, εχόντων και τας χείρας τεταμένας άνω προς τον ουρανόν και τους φαλλούς εστραμένους προς τα άνω, όπως έχει και το εν Κυλλήνη άγαλμα του Ερμού, τα προειρημένα αγάλματα είναι εικόνες του αρχανθρώπου και του αναγενωμένου πνευματικού ανθρώπου, ο οποίος είναι κατά πάντα ομοούσιος προς εκείνον τον άνθρωπον."

Η ενεργός αγάπη

Η ενεργός αγάπη είναι κάτι πολύ πιο σκληρό και φοβερό από την αγάπη που περιορίζεται στα όνειρα.

 

Η ονειροπόλα αγάπη διψάει για σύντομα κατορθώματα, ζητάει μια γρήγορη ικανοποίηση και το γενικό θαυμασμό.

 

Σε τέτοιες περιπτώσεις μερικοί φτάνουν πραγματικά να θυσιάσουν και τη ζωή τους ακόμα, αρκεί να μην περιμένουν πολύ, μα να πραγματοποιηθεί γρήγορα τ’ όνειρό τους.

 

Και να’ ναι σα μια θεατρική παράσταση που να τη βλέπουν όλοι και να τη χειροκροτούν.

 

Μα η ενεργός αγάπη χρειάζεται δουλειά κι επίμονη αυτοκυριαρχία και για μερικούς είναι ίσως-ίσως ολόκληρη επιστήμη.

 

Μα σας προλέγω πως ακόμα και τη στιγμή που θα δείτε με φρίκη πως παρ’ όλες σας τις προσπάθειες όχι μονάχα δεν πλησιάσατε τον σκοπό σας, μα αντίθετα ξεφύγατε απ’ αυτόν, εκείνην ακριβώς τη στιγμή, σας το προλέγω, θα ‘χετε φτάσει στο σκοπό.

 

Αυτός που λέει ψέματα στον εαυτό του και πιστεύει στο ίδιο του το ψέμα, φτάνει στο σημείο να μη βλέπει καμιά αλήθεια ούτε μέσα του ούτε και στους άλλους.

 

Κι έτσι χάνει κάθε εκτίμηση για τους άλλους και κάθε αυτοεκτίμηση.

 

Μην εκτιμώντας κανέναν, παύει να αγαπάει.

 

Και μην έχοντας την αγάπη, αρχίζει να παρασέρνεται από τα πάθη και την ακολασία για να απασχοληθεί και να διασκεδάσει.

 

Έτσι φτάνει στην απόλυτη κτηνωδία, και όλα αυτά επειδή λέει συνεχώς ψέματα στους άλλους και στον εαυτό του.

 

Φίοντορ Ντοστογιέφσκι, Αδελφοί Καραμάζοφ

Ποια είναι η «φυσιολογική» σεξουαλική ζωή

Τι περιλαμβάνει η «φυσιολογική» σεξουαλική ζωή; Είναι πολύ σύνηθες να αναρωτιέται κανείς αν η συχνότητα και το είδος της σεξουαλικής του συμπεριφοράς μοιάζει ή διαφέρει από αυτό που κάνουν άλλοι άνθρωποι και να κοιτάζει τις στατιστικές για τους μέσους όρους. Ωστόσο, το πιο σημαντικό δεν είναι το αν η συχνότητα και ο τρόπος που κάνουμε σεξ συμφωνεί με κάποιον μέσο όρο, αλλά το κατά πόσο κάθε άτομο νιώθει άνετα και ικανοποιημένο μέσα στη σεξουαλική του σχέση.

 

Είναι πολύ δύσκολο να καταλήξουμε σε κάποιον ορισμό σχετικά με το τι είναι φυσιολογικό και τι όχι, διότι αυτό εξαρτάται από την κουλτούρα, τις πολιτισμικές και θρησκευτικές πεποιθήσεις, ακόμα και από τις απόψεις του κόσμου. 

 

Μέσα σε αυτό το πολιτισμικό και κοινωνικό πλαίσιο, όμως, οι πεποιθήσεις του ζευγαριού είναι ιδιαίτερα σημαντικές για το τι είναι φυσιολογικό και τι όχι.

 

Οι άνθρωποι μπορούν να ανταποκρίνονται σε μια μεγάλη ποικιλία ερωτικών ερεθισμάτων. Εφόσον μια σεξουαλική συμπεριφορά ή φαντασίωση δεν οδηγεί σε συναισθηματική ή σωματική δυσφορία, σε ένταση στη σχέση ή σε προβλήματα σε άλλους τομείς της ζωής, δεν θα πρέπει να μας ανησυχεί.

 

Πώς μπορεί να καταλάβει κάποιος αν καλύπτονται οι σεξουαλικές ανάγκες του/της συντρόφου του;

 

Ο καλύτερος τρόπος είναι να παρατηρούμε τον/τη σύντροφο και να συζητάμε ανοιχτά μεταξύ μας για το πώς νιώθουμε. Για παράδειγμα: η αναμονή ή η προσδοκία της σεξουαλικής επαφής δημιουργεί χαρά, ενθουσιασμό και διέγερση; Ή μήπως δημιουργεί την αίσθηση της πίεσης, ενοχές ή την αίσθηση της υποχρέωσης; 

 

Επίσης, το κάθε άτομο μπορεί να σκεφτεί πώς νιώθει μετά τη σεξουαλική επαφή. Αισθάνεται ικανοποίηση, χαλάρωση και ευχαρίστηση; Ή αισθάνεται ενοχή, θυμό ή απογοήτευση; 

 

Αν η αναμονή και η ολοκλήρωση της σεξουαλικής επαφής δημιουργούν ευχάριστα συναισθήματα και για τους δύο συντρόφους, τότε η σεξουαλική τους σχέση λειτουργεί θετικά για το ζευγάρι. Αν ένας από τους δύο ή και οι δύο νιώθουν αρνητικά συναισθήματα, τότε υπάρχει πρόβλημα.

Αλτρουιστές ή εγωιστές;

Η ικανότητά μας να «συν-αισθανόμαστε» και να «βιώνουμε» σχεδόν σωματικά αλλότρια πάθη και συναισθήματα αποτελεί την απαραίτητη βιολογική προϋπόθεση για κάθε διανθρώπινη σχέση και συνεπώς ολόκληρης της κοινωνικής μας ζωής.

 

Πώς όμως είναι δυνατόν -και γιατί;- η βιολογική μας εξέλιξη να μας εφοδίασε με τη μαγική ικανότητα να βιώνουμε προσωπικά τα συναισθήματα ενός άλλου προσώπου;

 

Και τι ακριβώς συμβαίνει μέσα στον εγκέφαλό μας όταν βλέπουμε ένα αγαπημένο μας πρόσωπο να υποφέρει;

 

Αυτό που διαπιστώνουμε καθημερινά είναι ότι είμαστε όντως ικανοί όχι μόνο να αντιλαμβανόμαστε και να επεξεργαζόμαστε συνειδητά τον πόνο των άλλων, αλλά, ώς έναν βαθμό, να τον βιώνουμε προσωπικά.

 

Η κοινωνική μας ζωή, αντίθετα με ό,τι ισχυρίζονται κάποια νεοφιλελεύθερα ιδεολογήματα του συρμού, δεν μπορεί να στηρίζεται αποκλειστικά στην τυφλή ιδιοτέλεια και τον αιμοσταγή ανταγωνισμό.

 

Η δήθεν ιδιοτελής ή εγωιστική στρατηγική των γονιδίων μας, χωρίς τη συνεργατικότητα, την ενσυναίσθηση και τον αλτρουισμό των εγκεφάλων μας, θα ήταν μια αναποτελεσματική στρατηγική επιβίωσης.

 

Αναζητώντας την «ανθρώπινη φύση» μεταξύ επιστήμης και ιδεολογίας

Το γεγονός ότι όλα τα είδη ζώων διαθέτουν μια «ζωική φύση» θεωρείται από όλους προφανές και αυταπόδεικτο• το ότι όμως και οι άνθρωποι διαθέτουν μια ιδιαίτερη «ανθρώπινη φύση» δεν είναι διόλου προφανές, πόσω μάλλον αυταπόδεικτο.

Τα αίτια της διαχρονικής επιστημολογικής αλλά και πολιτικής αντιπαράθεσης σχετικά με το αν είναι θεμιτό (γνωσιακά) και παραγωγικό (κοινωνικά) να εφαρμόζουμε στη μελέτη της ανθρώπινης κοινωνικής συμπεριφοράς τις μεθόδους και τις γνώσεις που, όλα αυτά τα χρόνια, έχει συσσωρεύσει η επιστημονική έρευνα δεν θα πρέπει να αναζητηθούν μόνο στις καινοφανείς ή ανατρεπτικές επιστημονικές ιδέες.

Εξίσου, αν όχι περισσότερο, θα έπρεπε να αποδοθούν στη μεταφυσική-θρησκευτική παράδοση που, μέχρι σήμερα, κυριαρχεί στον δυτικό πολιτισμό.

Αυτή η μεταφυσική παράδοση διαχωρίζει αυθαίρετα τη φύση από τον άνθρωπο, την ύλη από την ψυχή, το σώμα από τον νου.

Και συνεπώς, η άκριτη αποδοχή της μας επιβάλλει να αρνούμαστε το προφανές: ότι δηλαδή οι άνθρωποι διαθέτουν μια «βιολογική φύση» η οποία όχι μόνο εκδηλώνεται σε κάθε πτυχή της ζωής τους αλλά και επηρεάζει την κοινωνική συμπεριφορά τους.

Για να επιτύχουν αυτήν την αξιοπερίεργη υποβάθμιση ή και την εξάλειψη του βιολογικού, οι «ανθρωπιστικές επιστήμες» έπρεπε να αγνοήσουν και να υποτιμήσουν συστηματικά τη σημασία κάθε οργανικού-εξελικτικού ανθρώπινου χαρακτηριστικού.

 

Από τα εγωιστικά γονίδια…

Τα κοινά ανατομικά και λειτουργικά χαρακτηριστικά όλων των οργανισμών που ανήκουν στο είδος μας (Homo sapiens) οφείλονται προφανώς στην κοινή γονιδιακή κληρονομιά που μοιραζόμαστε ως άνθρωποι.

Ο λόγος ύπαρξης αυτής της κοινής γενετικής κληρονομιάς, το γεγονός δηλαδή ότι είναι ισότιμα κατανεμημένη σε όλα τα ανθρώπινα όντα, εξηγείται επαρκώς από την κοινή εξελικτική καταγωγή όλων των ανθρώπινων γονιδιωμάτων.

Αν, λοιπόν, τα γονίδια καθορίζουν, σε τελευταία ανάλυση, τη βιολογική ταυτότητα των ανθρώπων οι οποίοι συγκροτούν συλλογικά τις ανθρώπινες κοινωνίες, τότε στα γονίδιά μας -και μόνο σε αυτά!- θα πρέπει να αναζητηθεί η εξήγηση κάθε τυπικά ανθρώπινης κοινωνικής συμπεριφοράς, όσο περίπλοκη κι αν είναι αυτή.

Σε αυτόν τον φαινομενικά άψογο συλλογισμό στηρίχτηκε, από τα μέσα του εικοστού αιώνα και ύστερα, το πανίσχυρο ερευνητικό πρόγραμμα της μοριακής Βιολογίας: μία αναμφίβολα αναγωγιστική προσέγγιση που επιχειρεί να κατανοήσει και συνεπώς να εξηγήσει όλα τα ζωικά φαινόμενα σε μοριακό επίπεδο. Και χάρη στις πραγματικά εντυπωσιακές επιτυχίες της, η μοριακή προσέγγιση της ζωής θα αναδειχτεί, τις επόμενες δεκαετίες, σε κυρίαρχο εξηγητικό μοντέλο της Βιολογίας και θα επηρεάσει τους στόχους και τις εξελίξεις σε όλους σχεδόν τους τομείς έρευνας.

Ομως, συν τω χρόνω, πολλοί ερευνητές διαπίστωσαν ότι ο παραπάνω αναγωγιστικός συλλογισμός κάθε άλλο παρά συνεπής είναι αφού υποκρύπτει επιμελώς κάποια γνωστικά και λογικά άλματα.

Για παράδειγμα, αν όντως η γενετική ενότητα και η βιολογική ισότητα των ανθρώπων εξαρτάται, πρωτίστως, από τα κοινά τους γονίδια, τότε πώς εξηγείται η μεγάλη ποικιλομορφία του είδους μας, καθώς και η βιοψυχολογική μοναδικότητα κάθε ανθρώπινου όντος;

Επίσης, αν η κοινωνική συμπεριφορά μας καθορίζεται αποκλειστικά ή, έστω, κυρίως από τα γονίδιά μας, τότε γιατί, ενώ τα κοινωνικά πρότυπα συμπεριφοράς των ανθρώπων μεταβάλλονται σε κάθε ιστορική εποχή, τα γονίδια που την καθορίζουν παραμένουν αμετάβλητα;

Οι διαφορετικές επιστημονικές απαντήσεις σε αυτά τα ερωτήματα εξαρτώνται από την οπτική γωνία που υιοθετεί κανείς: την αναγωγιστική ή την ολιστική.

Οσοι υιοθετούν την αναγωγιστική προσέγγιση διατείνονται ότι μόνο ο «γονότυπος», δηλαδή το σύνολο των γονιδίων ενός οργανισμού, καθορίζει τον «φαινότυπο», δηλαδή το σύνολο των ανατομικών και των συμπεριφορικών χαρακτηριστικών του οργανισμού.

Οσοι, αντίθετα, υιοθετούν μια ολιστική προσέγγιση, υποστηρίζουν ότι ο γονότυπος δεν προκαθορίζει αλλά συνδιαμορφώνει, μαζί με το περιβάλλον, τον φαινότυπο των έμβιων όντων.

Σε κάθε περίπτωση, πάντως, η ταυτόχρονη παρουσία και η άβολη συνύπαρξη στη σύγχρονη βιολογική σκέψη αυτών των δύο εκ διαμέτρου αντίθετων μεθοδολογικά προσεγγίσεων μας προϊδεάζει για το πόσο περίπλοκες είναι οι σχέσεις ανάμεσα στα γονίδια και τη συμπεριφορά μας.

Και θα ήταν αφελές να πιστεύει κανείς ότι θα μπορούσε ποτέ να προκύψει μια πλήρης ή επιστημονικά ικανοποιητική εξήγηση υιοθετώντας τη μία μόνο από τις δύο προσεγγίσεις, μελετώντας δηλαδή τα ανθρώπινα ζωικά φαινόμενα από μία είτε αναγωγιστική είτε ολιστική σκοπιά.

Για παράδειγμα, επιχειρώντας να κατανοήσουν τις συνήθεις -αλλά δυσεξήγητες επιστημονικά- ανθρώπινες συμπεριφορές όπως η αλληλεγγύη, ο αλτρουισμός και η συνεργασία, δύο κορυφαίοι βιολόγοι, ο Αμερικανός Τζορτζ Γουίλιαμς (George Williams) και ο Βρετανός Γουίλιαμ Χάμιλτον (William Hamilton) πρότειναν, κατά τα μέσα της δεκαετίας του 1960, μια ρηξικέλευθη γονιδιοκεντρική θεωρία: όλες αυτές οι φαινομενικά ανιδιοτελείς συμπεριφορές των κοινωνικών ζώων είναι στην πραγματικότητα η «σατανική» στρατηγική που υιοθετούν τα ιδιοτελή γονίδια των οργανισμών προκειμένου να αναπαραχθούν!

Από τη σκοπιά των γονιδίων, λοιπόν, τόσο ο συγκινητικός αλτρουισμός όσο και η φαινομενικά ανιδιοτελής αλληλεγγύη που εκδηλώνουν τα μέλη μιας κοινωνικής ομάδας (ζωικής ή ανθρώπινης, αδιάφορο) δεν είναι τίποτα περισσότερο από συγκαλυμμένη αναπαραγωγική ιδιοτέλεια, δηλαδή «γονιδιακός εγωισμός»!

Αυτή την πρωτότυπη και σαφώς γονιδιοκεντρική «εξήγηση» θα συνοψίσει θαυμάσια ο Ρίτσαρντ Ντόκινς (Richard Dawkins) στον τίτλο-σύνθημα του πολύ επιτυχημένου βιβλίου του «Το εγωιστικό γονίδιο».

Εναντίον αυτής της ακραιφνώς αναγωγιστικής ερμηνείας των πιο ανιδιοτελών ανθρώπινων συμπεριφορών έχουν διατυπωθεί πολλές σοβαρές επιστημονικές αλλά και κοινωνικοπολιτικές αντιρρήσεις, δεδομένου ότι η συγκεκριμένη επιστημονική θεωρία δεν είναι ιδεολογικά αμόλυντη αλλά, όπως ισχυρίζονται οι αντίπαλοί της, αναπαράγει υπόρρητα ή και νομιμοποιεί τις νεοφιλελεύθερες κοινωνικές αξίες και τις εμφανώς ιδιοτελείς οικονομικές επιταγές της εποχής μας.

Ομως, για τις φιλοσοφικές και ιδεολογικές αντιπαραθέσεις σχετικά με αυτές τις επιστημονικές εξελίξεις θα πούμε περισσότερα στο επόμενο άρθρο.

 

…στους αλτρουιστικούς εγκεφάλους

Η Αρετή, ένα συμπαθητικό κοριτσάκι τριών ετών, βρίσκεται στην παιδική χαρά και βλέπει τον Γιώργο, ένα άγνωστο συνομήλικο παιδάκι, να κλαίει σπαραχτικά επειδή έπεσε από την κούνια.

Η άμεση αντίδρασή της είναι να βάλει κι αυτή τα κλάματα και αμέσως μετά να του προσφέρει την αγαπημένη της κούκλα για να τον παρηγορήσει.

Και θα ήταν μεγάλο σφάλμα να πιστέψει κανείς ότι τέτοιες εκδηλώσεις ενσυναίσθησης του πόνου των άλλων αφορούν μόνο τα νήπια.

Πώς θα μπορούσαμε, άραγε, να ορίσουμε αυτή την ευχέρεια των περισσότερων ανθρώπων να αναγνωρίζουν και να βιώνουν οι ίδιοι προσωπικά τις εμπειρίες και τα συναισθήματα των άλλων;

Το ότι οι άνθρωποι -όπως εξάλλου και τα περισσότερα ανώτερα θηλαστικά- μπορούν να συναισθάνονται και να εσωτερικεύουν βιωματικά τα αισθήματα της χαράς, της λύπης ή του πόνου που αισθάνεται ένας άλλος άνθρωπος είναι κάτι που επιβεβαιώνεται από την καθημερινή εμπειρία μας.

Πολύ λιγότερο κοινότοπη αποδεικνύεται η εξήγηση του γιατί εξελίχθηκαν οι συγκεκριμένοι εγκεφαλικοί και βιοψυχολογικοί μηχανισμοί πάνω στους οποίους στηρίζεται αυτή η σχεδόν «μαγική» ικανότητά μας να αναγνωρίζουμε και κυρίως να βιώνουμε σε πρώτο πρόσωπο αλλότριες εμπειρίες ενός τρίτου προσώπου.

Πράγματι, πλήθος ηθολογικών και νευροβιολογικών ερευνών επιβεβαιώνουν ότι ο άνθρωπος δεν είναι το μοναδικό ζωικό είδος που έχει την ικανότητα να συναισθάνεται τους άλλους και να κοινοποιεί τα αισθήματά του.

Τα περισσότερα κοινωνικά ζώα, κυρίως τα θηλαστικά, διαθέτουν τις αναγκαίες νευρολογικές-εγκεφαλικές υποδομές για την εξυπηρέτηση των κοινωνικών τους αναγκών.

Γεγονός που το είχε αναγνωρίσει και διερευνήσει ο Κάρολος Δαρβίνος, ήδη από τα τέλη του δέκατου ένατου αιώνα στα περίφημα βιβλία του «Η καταγωγή του ανθρώπου» και κυρίως στο «Η έκφραση των συγκινήσεων στον άνθρωπο και τα ζώα».

Σε αυτά τα δύο βιβλία ο πατέρας της σύγχρονης εξελικτικής θεωρίας περιγράφει με σχετική ακρίβεια την εντυπωσιακή ικανότητα πολλών θηλαστικών να αντιλαμβάνονται τις συγκινήσεις και τα συναισθήματα των άλλων ζώων.

Ο Δαρβίνος μάλιστα αποκαλούσε αυτή την ικανότητα «αίσθημα συμπάθειας», ό,τι δηλαδή, σήμερα, οι ειδικοί αποκαλούν «ενσυναίσθηση».

Ωστόσο, αυτή η ασήμαντη, φαινομενικά, αλλαγή ορολογίας: η μετατόπιση δηλαδή από τη «συμπάθεια» (sympathy) στην «ενσυναίσθηση» (empathy), αποτελεί στην πραγματικότητα ένα μεγάλο επιστημονικό άλμα.

Το σημαντικό, πάντως είναι να συγκρατήσουμε ότι ήδη από την εποχή του Δαρβίνου ήταν σαφές πως η σταδιακή εξέλιξη των κατάλληλων εγκεφαλικών δομών είναι η απαραίτητη προϋπόθεση για την εμφάνιση των πιο σύνθετων συναισθηματικών ή νοητικών λειτουργιών.

Ισχύει όμως και το αντίστροφο: καμία ουσιαστική πρόοδος στην κατανόηση της εξέλιξης των σύνθετων νοητικών-συναισθηματικών λειτουργιών δεν είναι εφικτή όσο θα αγνοούμε τις πραγματικές βιολογικές-κοινωνικές τους προϋποθέσεις!

Δυστυχώς, χρειάστηκε να περάσει πάνω από ένας αιώνας μέχρι οι ειδικοί να λύσουν αυτόν τον δυσεπίλυτο γνωσιολογικό γρίφο και να αρχίσουν να διερευνούν τις βιολογικές προϋποθέσεις αλλά και τις περιβαλλοντικές ή κοινωνικές αναγκαιότητες που οδήγησαν, στην πορεία της βιολογικής μας εξέλιξης, στην ανάδυση αυτών των βιολογικών ικανοτήτων.

Προφανώς, τα πιο ευγενή συναισθήματά μας -όπως η συμπόνια, ο αλτρουισμός, ακόμη και ο έρωτας- εξαρτώνται από την ιδιαίτερα αναπτυγμένη ικανότητα του περίπλοκου ανθρώπινου εγκεφάλου για ενσυναίσθηση.

Πράγματι, όπως επιβεβαιώνεται από τις πιο πρόσφατες έρευνες, η «ενσυναίσθηση», δηλαδή η μη συνειδητή και μη λεκτική ικανότητά μας να αντιλαμβανόμαστε νοητικά τα «προσωπικά» βιώματα των συνανθρώπων μας, αποτελεί μία από τις βασικές προϋποθέσεις όχι μόνο της κοινωνικής μας ζωής, αλλά και της επιβίωσής μας ως κοινωνικών όντων.

Συνεπώς, θα πρέπει να βρίσκεται βαθιά ριζωμένη στην αρχιτεκτονική του εγκεφάλου μας: είναι δηλαδή εγγεγραμμένη στα λειτουργικά νευρωνικά κυκλώματα της πολύπλοκης μηχανής του νου που υπάρχει μέσα στο κρανίο μας.

Σε ό,τι αφορά ειδικότερα την ανάδυση της ενσυναίσθησης, χάρη στις νέες νευροαπεικονιστικές μεθόδους, θεωρείται πλέον βέβαιο ότι εμπλέκονται ειδικές εγκεφαλικές δομές: από τις υποφλοιώδεις δομές, όπως είναι η νήσος, η αμυγδαλή και η υπόφυση (μεταιχμιακό σύστημα), μέχρι τις ανώτερες λειτουργικά δομές του σωματοαισθητικού και του προμετωπιαίου φλοιού του εγκεφάλου.

Και σαν να μην έφταναν οι δομές του κεντρικού νευρικού συστήματος, εμπλέκονται άμεσα και πολλές δομές του αυτόνομου και ειδικότερα του παρασυμπαθητικού νευρικού συστήματος.

Μάλιστα, μια πιο πρόσφατη αλλά σημαντική έρευνα έδειξε ότι τα εγκεφαλικά κυκλώματα της ενσυναίσθησης κάθε ατόμου μετατοπίζονται ανάλογα με την ηλικία!

Πολύ συνοπτικά, στα παιδιά όσο και στους εφήβους η εμφάνιση της ενσυναίσθησης σχετίζεται κυρίως με την ενεργοποίηση της αμυγδαλής, της νήσου και του κογχο-μετωπιαίου φλοιού, εγκεφαλικές δομές που διαμορφώνουν μια μάλλον αυθόρμητη, αυτόματη και συναισθηματική εσωτερίκευση των έντονων ψυχολογικά εξωτερικών ερεθισμάτων.

Αντίθετα, στους ενηλίκους παρατηρείται η ενεργοποίηση ευρύτερων και πολύ περισσότερων δομών του προμετωπιαίου φλοιού που, ως γνωστόν, είναι η έδρα της έλλογης σκέψης.

Μετά χρόνια, λοιπόν, επέρχεται μια σαφής μετατόπιση προς τη μεγαλύτερη γνωστική και μνημονική επεξεργασία των αντιδράσεων ενσυναίσθησης.

Οσο για τον ρόλο των περίφημων «νευρώνων-κατόπτρων», αυτός βέβαια θεωρείται απαραίτητος και αποφασιστικός για την πυροδότηση των αρχικών διεργασιών της ενσυναίσθησης αλλά όχι και επαρκής για την ολοκλήρωσή τους.

Η προσπάθεια να εντοπιστεί επακριβώς η ενσυναίσθηση σε ορισμένες μόνο εγκεφαλικές δομές ή σε νευρωνικά μικροκυκλώματα του εγκεφάλου μας, ενώ είναι απολύτως θεμιτή από μεθοδολογικής απόψεως, φαίνεται πλέον περιοριστική και ως εξήγηση μάλλον αναγωγιστική για ένα τόσο σύνθετο βιοψυχολογικό φαινόμενο.

Αν και είναι αρκετά ακριβής, η νευρολογική περιγραφή δίνει την εσφαλμένη εντύπωση ότι οι μη εγωιστικές συμπεριφορές -όπως η ενσυναίσθηση, ο αλτρουισμός και η αυτοθυσία- αποτελούν ένα αποκλειστικά ανθρώπινο βιοψυχολογικό προνόμιο, παραβλέποντας το καλά επιβεβαιωμένο γεγονός ότι η παρουσία αυτών των συμπεριφορών έχει διαπιστωθεί, κατ’ επανάληψη, σε όλα τα ανώτερα θηλαστικά• και επιπλέον σε αυτές τις «εγκεφαλοκεντρικές» εξηγήσεις δεν τονίζονται επαρκώς ή παραβλέπονται οι κοινωνικοί παράγοντες που επηρεάζουν -άλλοτε θετικά και άλλοτε αρνητικά- την έκφραση των συγκεκριμένων εγκεφαλικών και νευροψυχολογικών εκδηλώσεων.

Ανακαλύψτε το δικό σας ρόλο στη σχέση σας

Υπάρχουν πολλά χαρακτηριστικά που διακρίνουν μια πραγματικά υπέροχη σχέση από όλες τις άλλες. Αυτά είναι η αγάπη, η στοργή, η γενναιοδωρία, η έλλειψη ζήλειας, η καλοσύνη, οι κοινές αρχές, η εμπιστοσύνη, η ακεραιότητα – για να αναφέρουμε μόνο μερικά. Στη συγκεκριμένη λίστα υπάρχει όμως ένα χαρακτηριστικό το οποίο, αν και πολύ σημαντικό, σπάνια συζητιέται και σπάνια αναγνωρίζεται η αξία του: η προθυμία να παραδεχτείτε τη δική σας συνεισφορά στα προβλήματα που αντιμετωπίζετε.

Σκεφτείτε το για λίγο. Πόσο συχνά ακούτε κάποιον να λέει: «Αναγνωρίζω και τη δική μου ευθύνη στο πρόβλημα»; Βάζω τα γέλια κάθε φορά που ρωτώ για τη συμβολή του καθενός συντρόφου σε ένα πρόβλημα, επειδή ξέρω ότι η απάντηση που θα εισπράξω από όλους είναι «σχεδόν ποτέ». Αυτό που συνήθως ακούω είναι σχόλια που επιρρίπτουν σε άλλους τις ευθύνες για τα προβλήματα της ζωής και των σχέσεων. Ακούω δηλώσεις όπως: «Η σύντροφός μου είναι πολύ απαιτητική», «Δεν με ακούει όταν του μιλάω», «Είναι πολύ εύθικτη», «Δεν αναλαμβάνει τις υποχρεώσεις του»…. και εκατοντάδες άλλες, οι οποίες υπονοούν πάντα το ίδιο: «Το λάθος δεν είναι δικό μου!» Αυτή η τάση όμως είναι στην καλύτερη περίπτωση άχρηστη και αντιπαραγωγική – και στη χειρότερη, καταστροφική.

Φανείτε ειλικρινείς. Έχετε ποτέ ακούσει κάποιον, οποιονδήποτε, να παραδέχεται αμέσως τις κατηγορίες που του προσάπτετε; Για παράδειγμα, όταν λέτε με κατηγορηματικό τόνο ή πικρία: «Πάντα τα βάζεις μαζί μου», μπορείτε ποτέ να φανταστείτε τον σύντροφό σας να λέει: «Έχεις δίκιο, αγάπη μου. Σε ευχαριστώ που μου το είπες. Θα περιορίσω αυτή τη συνήθεια. Σε αγαπάω πολύ»;

Ποτέ, ποτέ, ποτέ! Το πιο πιθανό είναι να βρεθείτε αντιμέτωποι με μια αμυντική συμπεριφορά – ή με μια αρνητική αντίδραση ή με πολύ σιωπηλή πικρία. Ο σύντροφός σας θα θεωρήσει το αίτημά σας παράλογο και θα σκεφτεί ότι βασανίζεστε για μικροπράγματα! Είναι τελείως διαφορετικό όμως όταν προσπαθείτε να δείτε και την προσωπική σας συνεισφορά στο πρόβλημα που αντιμετωπίζετε. Αν παραδεχτείτε και τις δικές σας ευθύνες, τότε ο σύντροφός σας είναι πολύ πιο πιθανό να ακούσει με προσοχή τις σκέψεις σας, αντί να αρνηθεί οτιδήποτε του λέτε και να σας απορρίψει.

Για παράδειγμα, μπορείτε να σκεφτείτε προσεκτικά την τάση που έχετε να θεωρείτε ότι «πάντα τα βάζουν μαζί σας». Θα μπορούσατε έτσι να πείτε στο σύντροφό σας: «Αρχίζω να συνειδητοποιώ ότι έχω την τάση να αντιδρώ με υπερβολική ευαισθησία. Με ενοχλεί που αισθάνομαι συνεχώς ότι τα βάζεις πάντα μαζί μου. Εγώ θα προσπαθήσω να αλλάξω. Αλλά εσύ τι νομίζεις ότι συμβαίνει;»

Η προθυμία σας να δείτε τη δική σας συνεισφορά παράλληλα με τη μη αμυντική συμπεριφορά σας θα δημιουργήσουν ένα θετικό συναισθηματικό κλίμα και θα δώσουν την ευκαιρία για μια δημιουργική και εποικοδομητική συζήτηση. Ο σύντροφός σας είναι πιθανότερο να κατανοήσει πραγματικά τη δική σας άποψη και να σκεφτεί τα συναισθήματά σας. Ίσως δεν το κάνει και τόσο συχνά. Ίσως να μην ξέρει πώς αισθάνεστε. Ή πάλι ποιος ξέρει; Μπορεί όντως να είστε λίγο εύθικτοι.

Όταν αναγνωρίσετε και το δικό σας ρόλο στα προβλήματα, θα μπορείτε πολύ πιο εύκολα να βρείτε λύσεις. Αυτό βεβαίως δεν σημαίνει ότι ο σύντροφός σας είναι τέλειος. Δεν σημαίνει πως δεν υπάρχουν πράγματα που θα μπορούσε να κάνει διαφορετικά ή συνήθειες που θα μπορούσε να αλλάξει. Ούτε φυσικά σημαίνει ότι κάποιες φορές το λάθος δεν είναι αποκλειστικά δικό του.

Παρόλο που δεν ισχύει πάντα, σχεδόν κάθε πρόβλημα έχει δύο πλευρές, οι οποίες συνεισφέρουν κατά κάποιον τρόπο σε αυτό. Όταν καμιά από τις πλευρές δεν αναγνωρίζει τον δικό της ρόλο, η αλλαγή είναι δύσκολη, απίθανη ή αδύνατη. Όταν όμως κάθε σύντροφος παραδέχεται τη δική του συνεισφορά στο πρόβλημα, τότε συνήθως μπορεί να βρεθεί μια λογική λύση. Δοκιμάστε αυτή τη στρατηγική και η σχέση σας μέσα σε ελάχιστο χρόνο θα γίνει λιγότερο περίπλοκη.

Το μέτρημα

Εσένα σου βγαίνουν λίγοι ή πολλοί; Ναι, για εκείνους τους ανθρώπους, που σου έχουν απομείνει, μιλάω. Αυτούς που μετράτε ακόμα στιγμές, ξενύχτια, γέλια, κλάματα. Που κλείνετε μαζί τη γροθιά στα δύσκολα. Που δεν θα σου πουν: «εμπιστεύσου με», αλλά θα το κερδίσουν. Που στο μέτρημα σου θα ανήκουν στους λίγους, γιατί αυτοί οι λίγοι θα είναι υπεραρκετοί…

Ζούμε μια ζωή γνωρίζοντας πρόσωπα… Άλλοι μας προκύπτουν και άλλοι επιλέγονται. Βέβαια, όλα επιλογές είναι στη ζωή. Επιλέγεις και σε επιλέγουν. Κρατάς και σε κρατάνε. Μένεις και μένουν. Φεύγεις και φεύγουν. Ό,τι δίνεις παίρνεις. Παρέες μεγάλες, κραυγαλέες, με θόρυβο και αρκετό πανικό. Θα έχεις πολλές στιγμές να θυμάσαι. Πολλές τρέλες, ρίσκα, απογοητεύσεις, αλλά πολύς θόρυβος…

Η δικιά σου παρέα θα είναι αυτοί οι τρεις-τέσσερις άνθρωποι που θα γνωρίσεις τυχαία… Ίσως, να σου φανούν οι πιο αντιπαθητικοί που υπάρχουν στον πλανήτη, αλλά θα έχουν αυτό το κάτι διαφορετικό, που θα σε συμπληρώνουν. Έχει πολλά σκαλιά για τους θεωρήσεις ανθρώπους σου. Θα είστε τόσο ελεύθεροι που θα τους θεωρήσετε την οικογένεια που επιλέγετε.

Άλλοι ήρθαν για να μείνουν και θα στο αποδεικνύουν κάθε μέρα. Άλλοι προσπέρασαν, κάνοντας μια στάση τυπική. Όλοι σου άφησαν και όλοι σου πήραν. Τυχερός θα είσαι, αν έχει ακόμα να μοιραστείς τις παιδικές σας φωτογραφίες, τα παιχνίδια στην πλατεία, τους πρώτους έρωτες, τα άγχη, τις φοιτητικές βόλτες στα σοκάκια, συζητώντας μέχρι το πρωί. Ναι, αυτοί οι άνθρωποι σου χτίζουν το παρελθόν κι, αν είσαι τυχερός, σου κρατάνε το χέρι και στο παρόν.

Τους ανθρώπους της ζωής σου, λοιπόν, να τους κρατήσεις… Για όλα τα χαστούκια, που θα σου δώσουν, όταν θα έχεις πιάσει πάτο. Για όλα τα ξενύχτια, συζητώντας, χωρίς ουσία και αποτέλεσμα. Για όλα τα «σε όποιον αρέσουμε, για τους άλλους δεν θα μπορέσουμε», που φωνάξατε μαζί. Για όλες τις φορές που σου φώναξε: «καν’ το», όταν εσύ έτρεμες. Για εκείνα τα μεθύσια που μοιραστήκατε και δεν θέλετε να θυμάστε. Για όλα τα ζόρια, που τα μετρήσατε επί δύο, επί τρία… Για όλα αυτά κι άλλα πολλά, εφόσον, αυτούς, στα εύκολα θα τους δεις, αλλά στα δύσκολα θα τους μετρήσεις.

Ένα σημάδι αφήνουν όλοι. Ένα κομμάτι τους και παίρνουν ένα δικό σου. Δεν μένουν όλοι ως το τέλος… Μάλλον όχι, δεν τους κράτησες όλους αρκετά. Ακόμη κι αν φύγουν, όσο δύσκολος κι αν είναι ο τρόπος που θα γίνει, βαθιά μέσα σου θα απαριθμείς όλες εκείνες τις στιγμές που μοιραστήκατε, όλα τα γέλια, τις αγωνίες, τα δάκρυα. Και, πίστεψε με, θα είναι πάρα πολλά! Θα θέλεις να ξέρεις, ότι είναι καλά, ότι κάπως θα σε θυμούνται. Κάπως…

Γεμάτη χειραψίες η ζωή. Τυπικές αλλά και αδελφικές, λογικές και συναισθηματικές, στοργικές και απρόσωπες, φιλικές και εχθρικές… Ένας σωρός. Κάποιοι μένουν και περπατάνε δίπλα σου και άλλοι προσπερνάνε βιαστικά, σπρώχνοντάς σε.

Ένα ξέρω! Ό,τι αξίζει μένει. Και μη φοβηθείς, αν σου βγαίνουν λίγοι, γιατί μπορεί να ‘χεις χάσει το θόρυβο, αλλά έχεις κερδίσει την διάρκεια. Εξάλλου και το πυροτέχνημα μπορεί να κάνει θόρυβο και να λάμπει, αλλά μόνο για μια στιγμή. Κάπως έτσι είναι και οι ανθρώπινες σχέσεις… Άλλες πυροτεχνήματα κι άλλες φάροι…

Για όλους αυτούς, λοιπόν, τους παρόντες, τους απόντες, τους δικούς σου, τους ξένους, τους περαστικούς, τους συνεπιβάτες… Μη φοβάσαι πως χάνεις το μέτρημα. Μια παλάμη σου φτάνει να τους μετρήσεις, γιατί αυτή η παλάμη, όταν θα σφίξει, θα γίνει πραγματική γροθιά!

Ξεκολλώντας τις ετικέτες

Ποιοι είστε; Πώς θα περιγράφατε τον εαυτό σας; Για ν’ απαντήσετε σ’ αυτά τα δύο ερωτήματα, το πιο πιθανό είναι να αναφερθείτε στην προσωπική σας ιστορία, σ’ ένα παρελθόν που έχετε ζήσει, με το οποίο όμως είστε αναμφίβολα δεμένοι και από το οποίο θεωρείτε δύσκολο να ξεφύγετε.

Όλοι οι αυτοχαρακτηρισμοί ξεκινούν από το ιστορικό του ατόμου. Αλλά το παρελθόν, όπως λέει ο Καρλ Σάντμπουργκ στο Λιβάδι, «είναι ένας κάδος από στάχτες».

Ελέγξτε τον εαυτό σας ως ποιο βαθμό είστε δεμένοι με το παρελθόν.

Χρησιμοποιείτε συχνά αυτές τις φράσεις;
1. «Αυτός είμαι».
2. «Πάντα ήμουν έτσι».
3. «Δεν μπορώ να κάνω αλλιώς».
4. «Αυτός είναι ο χαρακτήρας μου».

Αυτά είναι μόνο μερικά παραδείγματα. Είναι οι παράγοντες που σας εμποδίζουν να ωριμάσετε, ν’ αλλάξετε και να κάνετε τη ζωή σας (από τη στιγμή αυτή και μετά – όλη τη ζωή που έχετε μπροστά σας) νέα, γοητευτική και γεμάτη από την ικανοποίηση των τωρινών στιγμών.

Τα «είμαι» σας που περιγράφουν αυτή την αυτοαπαγορευτική συμπεριφορά ξεκινούν από κάτι που διδαχθήκατε στο παρελθόν. Και κάθε φορά που χρησιμοποιείτε μία από τις τέσσερις παραπάνω φράσεις, στην πραγματικότητα λέτε: «Κι έχω σκοπό να εξακολουθήσω να είμαι αυτός που είμαι».

Μπορείτε ν’ αρχίσετε να λύνετε τους κόμπους που σας συνδέουν με το παρελθόν και να διώξετε από μέσα σας τις άκαρπες αυτές φράσεις, που προφέρονται για να σας κρατούν έτσι όπως πάντα ήσασταν.

Κατάλογος χαρακτηριστικών «είμαι» που μπορούν να συμπεριληφθούν στην αυτοεικόνα σας:

Είμαι ντροπαλός
Είμαι τεμπέλης
Είμαι δειλός
Είμαι φοβισμένος
Είμαι αδέξιος
Είμαι αγχώδης
Είμαι ξεχασιάρης
Είμαι άσχετος από μηχανές
Είμαι απαίσιος μάγειρας
Είμαι φοβερά ανορθόγραφος
Είμαι απ’ αυτούς που κουράζονται εύκολα
Είμαι φιλάσθενος
Είμαι απ’ αυτούς που δεν κάνουν τίποτε σωστό
Είμαι επιρρεπής στα ατυχήματα
Είμαι χοντρός
Είμαι άμουσος
Είμαι άσχετος με τ’ αθλητικά
Είμαι βαριεστημένος
Είμαι πεισματάρης
Είμαι ανώριμος
Είμαι σχολαστικός
Είμαι απρόσεκτος
Είμαι άσχετος από μαθηματικά
Είμαι μοναχικός τύπος
Είμαι ψυχρός
Είμαι μνησίκακος
Είμαι βλοσυρός
Είμαι απαθής
Είμαι ανεύθυνος
Είμαι νευρικός
Είμαι τσαπατσούλης
Είμαι εχθρικός

Πιθανόν είστε κάτι απ’ όλα αυτά, ή ίσως και να ΄χετε φτιάξει ένα δικό σας κατάλογο. Η ουσία δεν είναι ποια ετικέτα διαλέγετε, αλλά ότι διαλέξατε να κολλήσετε πάνω σας μια ετικέτα. Αν είστε πραγματικά ικανοποιημένοι με κάποιο απ’ αυτά τα «είμαι», τότε αφήστε το να υπάρχει, αλλά αν μπορείτε να παραδεχθείτε πως κάποιο απ’ αυτά ή τ’ άλλα «είμαι» σας ενοχλεί, είναι καιρός να κάνετε κάποιες αλλαγές. Αλλά ας αρχίσουμε με την κατανόηση της καταγωγής αυτών των «είμαι».

Πώς ξεκίνησαν αυτά τα «είμαι»
Οι πρόγονοι των «είμαι» σας, ανήκουν σε δύο κατηγορίες.
Το πρώτο είδος αυτών των ετικετών προέρχεται από τους άλλους. Σας τις καρφιτσώνουν από παιδί και τις κουβαλάτε πάνω σας μέχρι σήμερα. Οι άλλες ετικέτες είναι αποτέλεσμα της εκλογής που κάνατε για ν’ αποφύγετε δυσάρεστες ή δύσκολες αγγαρείες.

Η πρώτη κατηγορία είναι αυτή που ως τώρα κυριαρχεί. Η μικρή Χ πηγαίνει στη Β’ τάξη. Της αρέσει πολύ το μάθημα της ζωγραφικής και ξεχνιέται σχεδιάζοντας και παίζοντας με τα χρώματα. Η δασκάλα της όμως της λέει ότι δεν είναι και τόσο καλή κι αυτή αρχίζει ν’ απομακρύνεται από τη ζωγραφική επειδή δεν της αρέσει να την επιτιμούν. Εδώ και λίγο καιρό άρχισε ένα από τα «είμαι» της. «Είμαι ελάχιστα καλή στη ζωγραφική». Η συμπεριφορά αποφυγής ενισχύει μέσα της αυτή την ιδέα κι όταν πια έχει μεγαλώσει, όποτε τη ρωτούν γιατί δεν ζωγραφίζει, απαντά: «Α, δεν είμαι καλή στη ζωγραφική.. Πάντα έτσι ήμουν». Τα περισσότερα «είμαι» είναι κατάλοιπα μιας εποχής, όταν ακούγατε φράσεις όπως: «Α, αυτός είναι αδέξιος. Ο αδελφός του είναι καλός στον αθλητισμό, μα σ’ αυτόν αρέσει η μελέτη», «Είσαι σαν κι εμένα· κι εγώ δεν τα κατάφερνα καθόλου στην ορθογραφία», «Ο Μ ήταν πάντα ο ντροπαλός της οικογένειας», «Είναι σαν τον πατέρα της, δεν τα καταφέρνει σε τίποτε!». Όλα αυτά είναι τα «είμαι» μιας ολόκληρης ζωής, που ξεκινούν από την ώρα που γεννιόμαστε και που ποτέ δεν τα αμφισβητούμε. Απλώς τα’ αποδεχόμαστε ως έναν όρο ζωής.

Ο άνθρωπος χρησιμοποιεί τα «είμαι» του για ν’ αποφύγει κάτι. Ένας συνάδελφός μου τα χρησιμοποιεί για ν’ αποφύγει δραστηριότητες που δεν του αρέσουν. Αποφεύγει να επιδιορθώσει το κουδούνι της πόρτας ή το ραδιόφωνο, καθώς και οποιαδήποτε «αντρική» χειρωνακτική δουλειά που τη θεωρεί δυσάρεστη, υπενθυμίζοντας απλώς στη γυναίκα του: «Το ξέρεις, αγαπητή μου, ότι δεν τα καταφέρνω με τα μηχανήματα». Αυτές οι μορφές των «είμαι» είναι συμπεριφορές προσαρμογής, αλλά είναι μαζί και παραπλανητικές δικαιολογίες. Αντί να πουν «Θεωρώ αυτή τη δουλειά βαρετή ή χωρίς ενδιαφέρον και προτιμώ να μην την κάνω τώρα» (πράγμα που θ ήταν απόλυτα λογικό και υγιές) θεωρούν πιο εύκολο να προτάξουν ένα «είμαι».

Στις περιπτώσεις αυτές τα άτομα λένε κάτι για τον εαυτό τους. Δηλώνουν: «Είμαι ολοκληρωμένος σ’ αυτό τον τομέα και δεν πρόκειται να γίνω κάτι διαφορετικό». Αν είστε ολοκληρωμένος, καθ’ όλα εντάξει κι έχετε βρει τη θέση σας, τότε έχετε σταματήσει να ωριμάζετε, κι ενώ μπορεί να θέλετε πάρα πολύ να μείνετε προσκολλημένος σε μερικά «είμαι», μπορεί ν’ ανακαλύψετε ότι κάποια άλλα είναι απλούστατα περιοριστικά κι αυτοκαταστροφικά.

Έχετε υπόψη σας ότι εδώ δεν συζητάμε για πράγματα που απλώς δεν σας αρέσει να κάνετε, αλλά εξετάζουμε κάποια συμπεριφορά που σας κρατά μακριά από δραστηριότητες οι οποίες πιθανόν να σας πρόσφεραν μεγάλη χαρά κι απόλαυση.

Χαρακτηριστικές κατηγορίες «είμαι».
1. Είμαι κακός στα μαθηματικά, στην ορθογραφία, στις ξένες γλώσσες κ.τ.λ.
Αυτό το «είμαι» σας απαλλάσσει από την προσπάθεια ν’ αλλάξετε και να μάθετε κάτι που ανέκαθεν θεωρούσατε δύσκολο ή πληκτικό. Όσο χαρακτηρίζετε τον εαυτό σας ανίκανο, έχετε μια γερή δικαιολογία για ν’ αποφύγετε την αντιμετώπιση του θέματος.

2. Δεν είμαι καθόλου καλός σε δουλειές που απαιτούν δεξιότητα, όπως η μαγειρική, τα σπορ, το σχέδιο, η ηθοποιία κ.τ.λ.
Αυτό το «είμαι» σας εξασφαλίζει από το να μην κάνετε τίποτε απ’ όλα αυτά στο μέλλον και δικαιολογεί οποιαδήποτε ανεπιτυχή εκτέλεσή τους στο παρελθόν. «Πάντα ήμουν έτσι· είναι απλούστατα στο χαρακτήρα μου». Αυτή η στάση ενισχύει την αδράνειά σας και, ακόμη πιο σημαντικό, σας βοηθά να προσκολληθείτε στην ανόητη ιδέα ότι δεν θα πρέπει να κάνετε τίποτε αν δεν το κάνετε σωστά και καλά. Έτσι, αν δεν είστε παγκόσμιος πρωταθλητής, είναι καλύτερα ν’ αποφύγετε κάθε άθλημα.

3. Είμαι ντροπαλός, επιφυλακτικός, άστατος, νευρικός, φοβητσιάρης κ.τ.λ.
Εδώ βρισκόμαστε στη γέννηση αυτών των «είμαι». Αντί να τα προκαλέσετε και μαζί μ’ αυτά την αυτοκαταστροφική σκέψη που τα ενισχύει, απλούστατα τα’ αποδέχεστε ως μια επικύρωση ότι ανέκαθεν ήσασταν έτσι. Επιπλέον μπορεί να κατηγορείτε τους γονείς σας και να τους χρησιμοποιείτε ως δικαιολογία για το τωρινό σας «είμαι». Τους θεωρείτε υπαίτιους κι έτσι δεν χρειάζεται να εργαστείτε για να γίνετε διαφορετικοί. Διαλέγετε αυτή τη συμπεριφορά ως έναν τρόπο για ν’ αποφύγετε την επικύρωση καταστάσεων που πάντα σας ήταν ενοχλητικές. Αυτό το «είμαι» είναι κατάλοιπο της παιδικής σας ηλικίας, όταν οι άλλοι είχαν συμφέρον να σας κάνουν να πιστέψετε ότι είστε ανίκανοι να σκεφτείτε για τον εαυτό σας. Αυτά είναι τα «είμαι» της προσωπικότητας. Αυτοί οι αυτοορισμοί σας βοηθούν ν’ αποφύγετε τη δύσκολη υπόθεση να είστε διαφορετικοί απ’ αυτό που πάντα ήσασταν. Απλώς ορίζετε την προσωπικότητά σας μ’ ένα βολικό «είμαι» και μπορείτε πια να δικαιολογήσετε όλων των ειδών τις αυτοστερητικές συμπεριφορές ως κάτι έξω από τον έλεγχό σας. Απαρνιέστε την ιδέα ότι εσείς μπορείτε να διαλέξετε την προσωπικότητά σας κι αντίθετα στηρίζεστε στις από καταβολής σας κακοτυχίες για να εξηγήσετε όλα τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητάς σας που θα θέλατε ν’ απορρίψετε.

4. Είμαι αδέξιος, ασυντόνιστος κ.τ.λ.
Αυτά τα «είμαι» που μάθατε παιδί σας βοηθούν ν’ αποφύγετε τη γελοιοποίηση που πιθανόν να συναντήσετε, επειδή δεν είστε σωματικά εκπαιδευμένος όπως οι άλλοι. Φυσικά, η έλλειψη ευστροφίας κι ικανότητας ξεκινά μάλλον από το γεγονός ότι πιστέψατε σ’ αυτά τα «είμαι» κι έτσι αποφύγατε τη σωματική άσκηση, παρά από κάποιο κληρονομικό μειονέκτημα. Γινόμαστε καλοί σε ό,τι εξασκούμαστε κι όχι σ’ ό,τι αποφεύγουμε. Κρατάτε το «είμαι» σας και στέκεστε παράμερα κοιτάζοντας κι επιθυμώντας, υποκρινόμενοι ότι πραγματικά δεν σας αρέσουν αυτά τα πράγματα.

5. Δεν είμαι ελκυστικός, είμαι άσχημος, πολύ ψηλός, πολύ κοντός κ.τ.λ.
Αυτά τα σωματικά «είμαι» σας βοηθούν να κρατηθείτε μακριά από σχέσεις με το αντίθετο φύλο και να δικαιολογήσετε την κακή αυτοεικόνα σας καθώς και την έλλειψη αγάπης. Όσο θα χαρακτηρίζετε τον εαυτό σας κατ’ αυτό τον τρόπο θα ‘χετε ‘ια προκατασκευασμένη δικαιολογία ώστε να μην εκτεθείτε σε μια ερωτική σχέση· ούτε θα χρειαστεί να προσπαθήσετε να γίνετε γοητευτικοί, ακόμη κι απέναντι στον ίδιο τον εαυτό σας. Χρησιμοποιείτε τον καθρέφτη σας ως δικαιολογία για το ότι δεν διακινδυνεύετε. Εντούτοις υπάρχει ένα πρόβλημα εδώ: βλέπουμε ακριβώς αυτό που διαλέγουμε να δούμε – ακόμη και μέσα στον καθρέφτη.

6. Είμαι ανοργάνωτος, σχολαστικός, τσαπατσούλης κ.τ.λ.
Αυτά τα «είμαι» συμπεριφοράς σας δίνουν την ευκαιρία να εκμεταλλεύεστε τους άλλους και να δικαιολογείτε γιατί τα πράγματα πρέπει να γίνονται κατά έναν ορισμένο τρόπο. «Πάντα έτσι ενεργούσα». Λες και η συνήθεια είναι μια δικαιολογία για να κάνουμε οτιδήποτε. Και το «Έτσι θα ενεργώ πάντα» είναι το μήνυμα που δεν διατυπώνεται. Στηριζόμενοι στον τρόπο που πάντα ενεργούσατε, δεν χρειάζεται καθόλου να ριψοκινδυνεύσετε για κάτι διαφορετικό και ταυτόχρονα σιγουρεύεστε ότι όλοι γύρω σας ενεργούν με τον ίδιο τρόπο. Αυτό είναι το «είμαι» που απαιτεί μια «πολιτική» ως υποκατάστατο της σκέψης.

7. Είμαι ξεχασιάρης, αδιάφορος, ανεύθυνος, απαθής κ.τ.λ.
Αυτές οι περιπτώσεις των «είμαι» σας είναι ιδιαίτερα ωφέλιμες όταν θέλετε να δικαιολογηθείτε για κάποια αναποτελεσματική συμπεριφορά. Το «είμαι» σας απαλλάσσει ακόμη κι από τον κόπο να αντιμετωπίσετε την αφηρημάδα ή την απροσεξία σας κι έτσι απλούστατα δικαιολογείτε τον εαυτό σας μ’ ένα εφησυχαστικό «Έτσι είμαι εγώ». Όσο θα εκστομίζετε αυτό το «είμαι», όταν συμπεριφέρεστε με οποιονδήποτε απ’ τους τρόπους που αναφέραμε πιο πάνω, δεν θα χρειαστεί ποτέ να προσπαθήσετε ν’ αλλάξετε. Θα είστε πάντα ξεχασιάρης και θα υπενθυμίζετε στον εαυτό σας ότι δεν μπορείτε να κάνετε τίποτε γι’ αυτό, έτσι ώστε να μένετε πάντα ξεχασιάρης.

8. Είμαι Ιταλός, Γερμανός, Εβραίος, μαύρος, Κινέζος κ.τ.λ.
Αυτά είναι τα εθνικά σας «είμαι» και λειτουργούν πάρα πολύ καλά όταν δεν βρίσκετε άλλους λόγους για να ερμηνεύσετε μερικές κεκές συμπεριφορές σας, που είναι όμως πολύ δύσκολο να τις αντιμετωπίσετε. Κάθε φορά που συλλαμβάνετε τον εαυτό σας να συμπεριφέρεται με στερεότυπα που συνδέονται με την υποκουλτούρα σας, απλούστατα καταφεύγετε στο εθνικό σας «είμαι» για να δικαιολογηθείτε. Κάποτε ρώτησα ένα μαιτρ σε κάποιο εστιατόριο γιατί έδειχνε τόσο εκνευρισμένος κι αντιδρούσε στο παραμικρό πρόβλημα με ξεσπάσματα οργής. Μου απάντησε: «Τι περιμένατε από μένα; Είμαι Ιταλός, δεν μπορώ να συγκρατηθώ».

9. Είμαι γέρος, μεσόκοπος, κουρασμένος κ.τ.λ.
Μ’ αυτό το «είμαι» χρησιμοποιείτε την ηλικία σας ως δικαιολογία για να μη συμμετέχετε σε μια δραστηριότητα που μπορεί να είναι επικίνδυνη ή απειλητική. Κάθε φορά που βρίσκεστε αντιμέτωποι με δραστηριότητες όπως τα σπορ, το ραντεβού με μια ερωμένη μετά από το διαζύγιο ή το θάνατο της γυναίκας σας, ένα ταξίδι, ή κάτι παρόμοιο, λέτε «Είμαι πολύ γέρος» κι εκμηδενίζετε κάθε συνακόλουθο κίνδυνο, που συνδέεται με τη δοκιμή του καινούργιου που φέρνει ωρίμανση.
Βέβαια είναι πιο εύκολο να περιγράψετε τον εαυτό σας παρά να τον αλλάξετε. Ίσως ν’ αποδίδετε τα αίτια των χαρακτηρισμών σας στους γονείς σας ή σε άλλους ενήλικους που άσκησαν επιρροή στην παιδική σας ηλικία (δάσκαλοι, γείτονες, παππούδες). Αποδίδοντάς τους ευθύνες γι’ αυτό που είστε σήμερα, τους παραχωρείτε ένα βαθμό ελέγχου στη ζωή σας, εξυψώνοντάς τους σε ανώτερη θέση από σας και, έξυπνα, δημιουργείτε ένα άλλοθι για να παραμείνετε σ’ αυτή την άγονη κατάσταση. Πράγματι πρόκειται για ξεκάθαρα μικρό τίμημα, που σας εξασφαλίζει από το να εκτεθείτε σε κίνδυνο. Αν φταίει η «κουλτούρα» που αποκτήσατε αυτά τα «είμαι», τότε εσείς δεν μπορείτε να κάνετε τίποτε.

Μερικές μέθοδοι για ν’ απαλλαγείτε από το παρελθόν και να εκμηδενίσετε να ενοχλητικά «είμαι».
Το ν’ αφήσετε πίσω το παρελθόν σας σημαίνει να εκτεθείτε σε κινδύνους. Έχετε συνηθίσει στους αυτοορισμούς σας. Σε πολλές περιπτώσεις λειτουργούν ως σύστημα υποστήριξης της καθημερινής σας ζωής. Ωστόσο, ανάμεσα στις μεθόδους που θα σας βοηθήσουν να εκμηδενίσετε αυτά τα «είμαι» είναι κι οι ακόλουθες:
– Εξαλείψτε το «είμαι» κάθε φορά που μπορείτε. Αντικαταστήστε το με φράσεις όπως: «Μέχρι σήμερα διάλεγα να είμαι έτσι» ή «Συνήθιζα να χαρακτηρίζω τον εαυτό μου».
– Βάλτε στόχο να ενεργείτε διαφορετικά απ’ ό,τι μέχρι τώρα. Λόγου χάρη, αν θεωρείτε τον εαυτό σας ντροπαλό, συστηθείτε σ’ ένα πρόσωπο που άλλοτε θα το αποφεύγατε.
– Προσέξτε τις τέσσερις φράσεις και κάθε φορά που θα φτάνετε στο σημείο να τις χρησιμοποιήσετε διορθώστε τον εαυτό σας δυνατά με τον ακόλουθο τρόπο: μετατρέψτε το «Έτσι είμαι εγώ» σε «Έτσι ήμουν».
«Δεν μπορώ να κάνω αλλιώς» σε «Μπορώ να κάνω αλλιώς αν προσπαθήσω».
«Πάντα ήμουν έτσι» σε «Θα γίνω διαφορετικός».
«Αυτός είναι ο χαρακτήρας μου» σε «έτσι πίστευα παλιά ότι ήταν ο χαρακτήρας μου».

Όλα τα «είμαι» είναι διδαγμένα πρότυπα αποφυγής και μπορείτε να μάθετε να είστε σχεδόν καθετί αν το επιλέξετε.

Η πλήξη δεν είναι κάτι που μπορούμε να το πάρουμε αψήφιστα

Η ζωή της μεγάλης πλειοψηφίας των ανθρώπων είναι ένας διαρκής αγώνας να επιβιώσουν, όντας σίγουροι πως στο τέλος θα χάσουν. Αυτό που τους δίνει τη δυνατότητα ν’ αντέξουν τον κάματο της μάχης δεν είναι τόσο πολύ η αγάπη της ζωής όσο ο φόβος του θανάτου, ο οποίος ωστόσο ως αναπόφευκτος περιμένει στα παρασκήνια, απ’ όπου μπορεί την κάθε στιγμή να βγει στη σκηνή. Η ίδια η ζωή είναι μια θάλασσα γεμάτη βράχια και φουρτούνες. Ο άνθρωπος αποφεύγει αυτές τις κακοτοπιές όσο πιο προσεχτικά μπορεί, αν και γνωρίζει ότι, ακόμα κι αν, με κόπο και επιδεξιότητα καταφέρει να τις ξεπεράσει, κάθε του βήμα τον φέρνει όλο και πιο κοντά στο μεγαλύτερο, στο απόλυτο, στο αναπόφευκτο και αναπότρεπτο ναυάγιο, για την ακρίβεια κατευθύνεται πλησίστιος προς αυτό, προς τον θάνατο. Αυτός είναι ο τελικός προορισμός του κουραστικού ταξιδιού και είναι χειρότερος απ’ όλα τα βράχια που έχει καταφέρει να αποφύγει.

Αξίζει εδώ να παρατηρήσουμε ότι απ’ τη μια μεριά, τα βάσανα και οι θλίψεις της ζωής μπορούν εύκολα να πάρουν τόσο μεγάλες διαστάσεις, ώστε ακόμη κι ο θάνατος, αυτό που κάθε ζωή προσπαθεί να αποφύγει, γίνεται επιθυμητός, κι ο άνθρωπος εκούσια πορεύεται προς αυτόν. Απ’ την άλλη μεριά, όμως, αξίζει να παρατηρήσουμε ότι, μόλις χαλαρώσουν κάπως οι στερήσεις και τα βάσανα, υπεισέρχεται αμέσως η πλήξη τόσο πιεστικά, ώστε οι άνθρωποι να χρειάζονται έναν τρόπο να ροκανίσουν το χρόνο. Αυτό που απασχολεί και κρατάει σε κίνηση όλα τα ζωντανά όντα είναι ο αγώνας για την ύπαρξη. Όταν όμως η ύπαρξη εξασφαλιστεί, δεν ξέρουν τι να την κάνουν. Οπότε το δεύτερο πράγμα που τους θέτει σε κίνηση, είναι η προσπάθεια ν’ απαλλαγούν απ’ το βάρος της ύπαρξης, να πάψουν να το νιώθουν, «να σκοτώσουν το χρόνο τους», με άλλα λόγια να ξεφύγουν απ’ την πλήξη. Έτσι παρατηρούμε, ότι σχεδόν όλοι, όσοι έχουν απαλλαγεί από έγνοιες και στερήσεις, τελικά, έχοντας απαλλαγεί απ’ όλα τα άλλα βάρη, έχουν μετατραπεί σε βάρος του εαυτού τους. Θεωρούν κέρδος κάθε ώρα που περνάει, δηλαδή κάθε μείωση αυτής της ίδιας ζωής, την οποία μέχρι τότε κατέβαλαν κάθε δυνατή προσπάθεια να παρατείνουν, Η πλήξη δεν είναι κάτι που μπορούμε να το πάρουμε αψήφιστα` σε τελευταία ανάλυση ζωγραφίζει στα πρόσωπά μας την πραγματική απόγνωση. Κάνει κάποια πλάσματα, που αγαπιούνται ελάχιστα μεταξύ τους, όπως οι άνθρωποι, να επιζητούν το ένα την παρέα του άλλου, γι’ αυτό και αποτελεί τη ρίζα της κοινωνικότητας.

Το κράτος ενεργώντας έξυπνα, με τον ίδιο τρόπο που αντιμετωπίζει και άλλες συμφορές, παίρνει παντού μέτρα εναντίον της πλήξης` γιατί αυτή η μάστιγα, όπως και το άκρο αντίθετό της, η πείνα, μπορεί να οδηγήσει τους ανθρώπους στις μεγαλύτερες υπερβολές και στην αναρχία` «άρτον και θεάματα» χρειάζεται ο λαός.

ARTHUR SCHOPENHAUER, Η ΤΕΧΝΗ ΝΑ ΕΠΙΒΙΩΝΕΙΣ 

Η αυτάρκεια

Θεωρούμε ότι η αυτάρκεια είναι μέγιστο αγαθό, όχι για να χρησιμοποιούμε πάντοτε τα λίγα, αλλά για να μπορούμε, όταν δεν έχουμε πολλά, να αρκούμαστε στα λίγα, πιστεύοντας στ’ αλήθεια ότι την πολυτέλεια την απολαμβάνουν ηδονικότερα εκείνοι που την έχουν μικρότερη ανάγκη και ότι κάθε τι φυσικό το αποκτούμε εύκολα, ενώ το μάταιο δύσκολα.

Γιατί, όταν έχει εξαλειφθεί ο πόνος της έλλειψης, η λιτή τροφή προσφέρει ίση ηδονή με τα πλούσια γεύματα· / και το ψωμί και το νερό φέρνουν υπέρτατη ηδονή, όταν προσφερθούν σε κάποιον που τα χρειάζεται.

Το να συνηθίζει, λοιπόν, κανείς στην απλή κι όχι στην πολυτελή διατροφή και βελτιώνει την υγεία και καθιστά τον άνθρωπο ακούραστο στις υποχρεώσεις της καθημερινής ζωής· και όταν πότε πότε προσερχόμαστε σε πολυτελή γεύματα, μας προδιαθέτει καλύτερα γι’ αυτά· και, επίσης, μας προετοιμάζει να αντιμετωπίζουμε χωρίς φόβο τις μεταστροφές της τύχης.

Όταν, λοιπόν, λέμε ότι η ηδονή είναι ο σκοπός της ζωής, δεν εννοούμε τις ηδονές των εκλύτων ούτε τις ηδονές που βρίσκονται στην αισθητηριακή απόλαυση, όπως νομίζουν κάποιοι που, επειδή μας αγνοούν, διαφωνούν μαζί μας ή που παρερμηνεύουν τις απόψεις μας· εννοούμε την απουσία σωματικού πόνου και ψυχικής ταραχής./ Γιατί τη ζωή δεν την κάνουν ευχάριστη ούτε οι συνεχείς οινοποσίες και οι διασκεδάσεις ούτε η απόλαυση αγοριών και κοριτσιών ούτε ψαριών και όσων άλλων περιλαμβάνει ένα πολυτελές τραπέζι, αλλά ο νηφάλιος στοχασμός, ο οποίος αναζητεί τις αιτίες κάθε προτίμησης και κάθε αποστροφής και απομακρύνει τις δοξασίες που προκαλούν μεγάλη σύγχυση στην ψυχή.

ΕΠΙΚΟΥΡΟΣ

Ο ανθρώπινος εγκέφαλος εξελίχθηκε από επίμηκες σε σφαιρικό στο πέρασμα των αιώνων

Λιγότερο επίμηκες και περισσότερο σφαιρικό, έγινε ο ανθρώπινος εγκέφαλος με το πέρασμα των χρόνων, σύμφωνα με ανάλυση απολιθωμάτων.

Οι ερευνητές, με επικεφαλής τον ανθρωπολόγο Σίμον Νοϊμπάουερ του γερμανικού Ινστιτούτου Εξελικτικής Ανθρωπολογίας Μαξ Πλανκ, που έκαναν τη σχετική δημοσίευση στο επιστημονικό έντυπο Science Advances, εξέτασαν το μέγεθος και το σχήμα του εγκεφάλου σε 20 απολιθώματα του «έμφρονος ανθρώπου» (Homo sapiens) από την Αφρική, την Ευρώπη και τη μέση Ανατολή, με το παλαιότερο να έχει ηλικία περίπου 300.000 ετών.

Ενώ το μέγεθος του εγκεφάλου έχει μείνει σχεδόν το ίδιο σε αυτό το διάστημα (ο ανθρώπινος εγκέφαλος είχε μεγαλώσει στο πιο μακρινό παρελθόν), το σχήμα βαθμιαία έγινε ολοένα πιο σφαιρικό, αποκτώντας το σημερινό σχήμα του πριν από 100.000 έως 35.000 χρόνια. Ο σφαιρικός εγκέφαλος αναπτύσσεται σήμερα πλέον σε κάθε παιδί μέσα σε μερικούς μήνες, περίπου λίγο προτού γεννηθεί.

Όπως είπε ο Γερμανός ανθρωπολόγος, η νέα μελέτη συνάδει με τα αραχιολογικά ευρήματα, σύμφωνα με τα οποία οι άνθρωποι πέτυχαν «την πλήρη γκάμα της νεωτερικότητας στη συμπεριφορά τους» πριν από 40.000 έως 50.000 χρόνια, όπως είναι η χρήση συμβολικών αντικειμένων και αφηρημένων σκέψεων, η θρησκεία και η τέχνη. 'Αρα η σφαιρικότητα του εγκεφάλου συσχετίσθηκε με νέες ανώτερες λειτουργίες του.

Τα αρχαιότερα απολιθώματα Homo sapiens, που έχουν βρεθεί στο Μαρόκο και στην Αιθιοπία και χρονολογούνται προ περίπου 300.000 και 195.000 ετών αντίστοιχα, εμφανίζουν ένα σαφώς πιο μακρουλό σχήμα από ό,τι το σημερινό, περισσότερο παρόμοιο με εκείνο των Νεάντερταλ.

Το Αίνιγμα της Χρυσομαλλούσας: Γιατί το σύμπαν έχει τις ιδανικές συνθήκες για να εμφανιστεί η ζωή στη Γη

Ας εξετάσουμε το ζήτημα μας: Το σύμπαν μοιάζει να αυτοδιογκώθηκε από το τίποτα κυριολεκτικά, προς ένα απέραντο κομμάτι του χωρόχρονου γεμάτο με σκοτεινή  ύλη και ενέργεια, φωτισμένος από 200 δισεκατομμύρια γαλαξίες, που ο κάθε ένας τους περιέχει ίσως και 200 δισεκατομμύρια αστέρια. Τα αστέρια, σαν θερμοπυρηνικοί αντιδραστήρες που ανατροφοδοτούνται από τη δύναμη της βαρύτητας τους, καίνε το αρχέγονο υδρογόνο μετατρέποντας το σε μια τέφρα βαρύτερων στοιχείων. Στη συνέχεια, αφού γίνει η πρώτη ύλη για τους πλανήτες γύρω από μια νέα γενεά άστρων, γίνεται η τέφρα αυτή ένα βιοχημικό εργαστήριο από το οποίο ξεπήδησε η ζωή σε έναν πλανήτη πριν 3,5 δισεκατομμύρια χρόνια.

 

Αλλά το σύμπαν θα μπορούσε να το πετύχει αυτό μόνο επειδή οι θεμελιώδεις δυνάμεις που ενορχηστρώνουν τη δημιουργία είναι συντονισμένες με απόλυτη ακρίβεια. Εάν αυτές οι δυνάμεις (ηλεκτρασθενής, βαρυτική και ισχυρή πυρηνική) ήταν διαφορετικές, ακόμη και κατά ελάχιστο βαθμό, τα αστέρια είτε θα έκαιγαν τα καύσιμα τους πάρα πολύ γρήγορα, ή δεν θα είχαν αναφλεγεί καθόλου, ή θα αποτύγχαναν να φτιάξουν τον άνθρακα και τα βαρύτερα στοιχεία από τα οποία εξαρτάται η ζωή, ή θα κατέρρεαν από το βάρος τους αντί να εκραγούν. Αν λοιπόν κάτι δεν είχε ρυθμιστεί στην εντέλεια θα αποτύγχαναν τα άστρα να διασκορπίσουν το νερό και τις χημικές ουσίες τις απαραίτητες για τη ζωή σε όλο τον Γαλαξία μας. Αυτή η αινιγματική κοσμική ακρίβεια έκανε το βρετανό αστρονόμο Fred Hoyle να προτείνει ότι ο Κόσμος μοιάζει με «ελεγχόμενη εργασία». Κι αυτό προέτρεψε τον φυσικό Freeman Dyson να πει ότι φαίνεται σαν, υπό κάποια άποψη, ο Κόσμος να «ήξερε την έλευση μας».

 

Ενώ ο Leonard Susskind αναφέρει ότι είναι κάτι περισσότερο από ταπεινή τύχη ότι το σύμπαν είναι τόσο προσαρμοσμένο στα ανθρώπινα όντα. «Μπορεί η επιστήμη να εξηγήσει το εξαιρετικό γεγονός ότι το σύμπαν εμφανίζεται να είναι τόσο άγνωστο, τόσο ανεξήγητο, τόσο θαυμάσιο και καλά σχεδιασμένο για την ύπαρξή μας;», λέει ο ίδιος.

 

Οι κοσμολόγοι λένε  αυτό το απίστευτα καλοκουρδισμένο σύμπαν, ανθρωπική αρχή. Οι πιστοί το λένε το «χέρι του Θεού». Και το ένα και το άλλο δεν εξηγούν τίποτα. Ο Paul Davies είναι θεωρητικός φυσικός ο οποίος στράφηκε στη αστροβιολογία. Εχει γράψει περί τα 20 εκλαϊκευτικά βιβλία και στο πιο πρόσφατο δεν αποπειράται να απαντήσει στα μεγάλα ερωτήματα, από πού προήλθε το σύμπαν, από πού η ζωή και από πού οι άνθρωποι. Αλλά, προσπαθεί με ωραίο τρόπο να εξηγήσει τα ερωτήματα και να τα αντιμετωπίσει λογικά.

 

Υπάρχουν περισσότερα από ένα σύμπαντα; Είναι το τμήμα του χωροχρόνου που κατοικούμε απλώς ένα από ένα άπειρα σύμπαντα, όλα με διαφορετικές φυσικές ιδιότητες, μερικά από τα οποία μπορούν να υποστηρίξουν ζωή, αλλά όχι όπως την ξέρουμε, και άλλα που είναι άγονα και εφήμερα; Είμαστε, σα να λέμε, μόνο ένας τόμος σε μια άπειρη βιβλιοθήκη; Αυτή είναι και η θεωρία της δημιουργίας του πολυσύμπαντος: μέσα σε ένα άπειρο σύνολο Κόσμων, οτιδήποτε μπορεί να συμβεί. Οπότε σ’ αυτή την περίπτωση, οι άνθρωποι είναι απλά εποχικοί ένοικοι ενός τυχερού Κόσμου: τυχερού για τους ανθρώπους.

 

Μια τέτοια κοσμική λαχειοφόρος αγορά αποκλείει το Θεό ως πρωταρχικό αίτιο της. Σε μια άπειρη σειρά, δεν γίνεται να υπάρχει καμία αρχή. Αλλά σε ένα άπειρο αριθμό Κόσμων θα υπάρχουν, επίσης, ένας άπειρος αριθμός πλανητών σχεδόν σαν τη Γη, και ένας άπειρος αριθμός σαν την ίδια τη Γη, μερικές από τις οποίες θα μπορούσαν να είναι προσομοιώσεις (εικονικές) σε υπολογιστές, του είδους που προτάθηκε στην ταινία The Matrix. Το πολυσύμπαν φαίνεται σαν μια πολύ καλοσχεδιασμένη εξήγηση.

 

Ακολούθως, ο Κόσμος ίσως πραγματικά να σχεδιάστηκε για να φιλοξενήσει τη ζωή. Σε αυτή την περίπτωση, η ζωή συγκεντρώθηκε, αργά και τυχαία, αλλά υπό κάποια έννοια αναπόφευκτα, ακριβώς όπως ο Κόσμος προχωρά σύμφωνα με κάποιο βαθύ σύνολο νόμων, έτσι και η ζωή συγκεντρώθηκε χωρίς οποιαδήποτε προφανή βοήθεια από μια υπερφυσική διαμεσολάβηση ή Ον.

 

Και η επόμενη μεγάλη ερώτηση είναι: υπάρχει καμιά επιλογή; Μπορούσε να επιλέξει να μη δημιουργήσει αυτό το σύμπαν; Πρέπει το σύμπαν να είναι με όπως είναι; Εάν αυτός είναι ο μόνος, μαθηματικά συνεπής δυνατός Κόσμος, τότε ο Θεός δεν είχε καμιά επιλογή στον σχεδιασμό του. Εάν όμως δεν είχε επιλογή, τότε κατά ποία έννοια είναι αναγκαίος; Αλλά και αυτό αφήνει αναπάντητο το ερώτημα: γιατί το σύμπαν φαίνεται σχεδιασμένο για τη ζωή;

 

Δεν υπάρχει καμία απάντηση. Το γεγονός ότι μπορούμε να θέσουμε τέτοια ερωτήματα είναι πράγματι ένας ευτυχής γρίφος. Είναι ό,τι βλέπουμε οι εκδηλώσεις κάποιου αινιγματικού κοσμικού σκοπού; Ή είναι αυτά η άσκοπη έκβαση ενός τυφλού πειράματος, μια τυχαία ζαριά χωρίς νόημα στην κοσμική χαρτοπαικτική λέσχη; Ο Αϊνστάιν κάποτε είπε ότι το πιο ακατανόητο πράγμα στον Κόσμο είναι ότι είναι κατανοητός. Αυτό σημαίνει ότι υπάρχει κάποιος να το κατανοήσει. Και τούτο συνέβη στην ιστορία του Κόσμου, από όσο γνωρίζουμε, μία φορά μόνο και σήμερα που μιλάμε.

Κι αν το ανθρώπινο γένος εξαφανιστεί σε ένα μελλοντικό κατακλυσμό;

 

Αυτό δεν μπορεί ποτέ να ξανασυμβεί, υποστηρίζει ο Davies. Ο Κόσμος μπορεί να ζήσει τρισεκατομμύρια χρόνια τυλιγμένος σε ένα βαθύ μυστήριο, εκτός από κάποιο εφήμερο παλμό διαφωτισμού, γύρω από ένα μέσο αστέρι σε έναν συνήθη γαλαξία, 13,7 δισεκατομμύρια χρόνια αφότου άρχισαν όλα.

--------------------------

Η Χρυσομαλλούσα (Goldilocks) είναι η ηρωίδα του παραμυθιού Τα τρία αρκουδάκια.  Η Χρυσομαλλούσα επισκέπτεται το σπίτι τους και δοκιμάζει τη σούπα τους. Το πρώτο πιάτο είναι πολύ καυτό, το δεύτερο είναι πολύ κρύο και το τρίτο έχει τη σωστή θερμοκρασία. Με βάση αυτό το περιστατικό ο όρος Goldilocks χρησιμοποιείται σε πολλά πεδία (μεταξύ των άλλων την αστρονομία, τη θεωρία της πολυπλοκότητας, τα οικονομικά, τη θεωρία παιγνίων, τη βιολογία), για να περιγράψει ένα φαινόμενο που εξελίσσεται υπό ιδανικές συνθήκες. Στην προκειμένη περίπτωση η ζωή πάνω στη Γη είναι αποτέλεσμα ιδανικών συγκυριών τόσο στο μικρόκοσμο όσο και στο μεγάκοσμο.

Γιατί έγιναν οι διώξεις των χριστιανών;

Στην δημοσίευσή μου «Χριστιανισμός και διωγμοί», έδειξα με στοιχεία ότι δεν έγιναν διωγμοί των χριστιανών για την θρησκεία τους και την πίστη τους, στην ούτως ή άλλως ανεξίθρησκη ρωμαϊκή εποχή, αλλά μεμονωμένα γεγονότα ή τοπικές διώξεις, όχι για το σε ποιόν θεό πίστευαν, αλλά για συγκεκριμένες αντικοινωνικές δράσεις, κυρίως καταστροφές ναών, αγαλμάτων και βωμών, που δεν άντεχαν να βλέπουν. Έδειξα, επίσης, ότι μόνο ο διωγμός του Διοκλητιανού ήταν γενικευμένος και φυσικά είχε αιτία και αυτός δεν είχε τον υπερβολικό αριθμό θυμάτων που αναφέρουν οι χριστιανοί έκτοτε.

Στην δημοσίευση «Άγιοι καταστροφείς», έδειξα τι λένε τα μαρτυρολόγια και οι βίοι αγίων της Εκκλησίας και πως δικαιολογούσαν τις καταστροφές των αρχαίων, που επικροτεί την προηγούμενη δημοσίευση. Η τακτική τους ήταν γνωστή: Ο άγιος, μόνος ή με την σχετική λιτανεία, λέει μια ευχή, ή κάνει αγιασμό για να φύγουν τα δαιμόνια και το άγαλμα ή ο ναός πέφτει με “θεϊκή επέμβαση”. Καταλαβαίνουμε φυσικά, σε όσο αυτά αντιπροσωπεύουν γεγονότα, ότι η αθώα λιτανεία και ο αθώος κατά τα άλλα o εξορκισμός αντιπροσώπευε απλά την στοχοποίηση του θύματος και ότι η καταστροφή ακολούθησε εν κρυπτώ.

Οι χριστιανοί και η Εκκλησία, δεν ανέχονται όχι μόνο άλλους θεούς, αλλά και οποιαδήποτε άλλη γνώμη στις ιδεοληψίες τους. Αυτό αποδείχθηκε και από την δημοσίευση: «Ορθοδοξία και η άλλη άποψη». Σε αυτή, βλέπουμε τι έκαναν αφού επικράτησαν, αλλά αντικατοπτρίζει και το τι έκαναν πριν επικρατήσουν, για τον λόγο αυτό και υποστηρίζω ότι όλες οι μονοθεϊστικές θρησκείες και φυσικά και ο Χριστιανισμός, είναι στην θεωρία και πράξη τους φασιστικές και ενέχουν μέσα στον πυρήνα τους τον φονταμενταλισμό. Οτιδήποτε δεν συνάδει με την θεώρησή τους πρέπει να εξαφανιστεί, να καταστραφεί, με το καλό ή το άγριο, όπως απέδειξε η ιστορία τους 1700 χρόνια τώρα.

Τί γίνεται όμως σήμερα; Σήμερα, μετά από την επικράτηση των ιδεών του Διαφωτισμού στην Ευρώπη, έχουμε υποτίθεται και στην χώρα μας ένα είδος ανεξιθρησκείας, άσχετο αν στην πράξη χωλαίνει και η χώρα μας δεν επιτρέπει ακόμα την καύση και έχει συρθεί αρκετές φορές στο Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων για διακρίσεις. Παρ' όλα αυτά, ο Χριστιανισμός δείχνει ένα υποτίθεται ανεκτικό πρόσωπο προς τις άλλες θεωρήσεις, επισήμως και όσο μπορεί, γιατί και αυτός έχει τα όρια του. Έτσι συχνά πυκνά συμβαίνουν διάφορα γεγονότα που μας δείχνουν ξεκάθαρα την φασιστική ιδεολογία της θρησκείας αυτής και σήμερα ακόμα 18 χρόνια μέσα στην τρίτη χιλιετία, μας αποδεικνύουν το πως και γιατί έγιναν οι αρχικές διώξεις των μεμονωμένων ή ομάδων χριστιανών από την ανεξίθρησκη ρωμαϊκή διοίκηση.

Στα τέλη του 2017, η δημοτική αρχή του Παλαιού Φαλήρου αποφάσισε μέσα στα έργα ανάπλασης της περιοχής της να εγκαταστήσει ένα έργο του γλύπτη Κωστή Γεωργίου που ονομάζεται PHYLAX (Φύλαξ). Δεν θα σταθώ στην αμφιλεγόμενη αισθητική του, γιατί δεν νομίζω ότι είναι αυτό το πρόβλημα, την στιγμή που οι Νεοέλληνες έχουν αποδείξει ότι δεν έχουν καμία σχέση με αυτή, αλλά στις χριστιανικές θρησκευτικές ανησυχίες που ξεσήκωσε, γιατί με την υποκίνηση της «Ελεύθερης Ώρας», μονών και γνωστών μαϊντανών, ξεσηκώθηκαν όλοι οι ευσεβείς χριστιανοί και αντέδρασαν, γιατί θεωρούσαν ότι ήταν άγαλμα που δείχνει τον Εωσφόρο. Δεν θα ασχοληθώ εδώ τι σημαίνει Εωσφόρος (αυτός που φέρνει το φως) και γιατί πήρε από τους χριστιανούς αυτό το κακό όνομα, αλλά με το τι συνέβη με αυτό και τι υποδεικνύει το συμβάν.

Αρχικά έκαναν τις νόμιμες παραστάσεις στον δήμο, έκαναν μηνύσεις στον δήμαρχο, μάζεψαν υπογραφές κ.λπ., αλλά όταν αυτές απέτυχαν, άρχισαν οι βανδαλισμοί. Αρχικά προσπάθησαν να κόψουν την παροχή φωτισμού του, του πέταξαν μπογιές, προσπάθησαν με ιμάντες και ένα τζιπ να το γκρεμίσουν, αλλά δεν τα κατάφεραν. Ακολούθησαν οι λιτανείες και ο αγιασμός του αγάλματος από πλήθη πιστών. Τί είπαμε ότι είναι οι λιτανείες και οι αγιασμοί; Η στοχοποίηση του θέματος για να αναλάβουν οι φανατικοί, και αυτοί ανέλαβαν.

Στις 18/1/2018, με την δικαιολογία του σφοδρού ανέμου που επικρατούσε, ένα μικρός πλήθος ευσεβών πιστών, αφού απείλησαν τον ιδιοκτήτη μιας κοντινής καντίνας να μην ειδοποιήσει την αστυνομία γιατί θα του κάψουν το μαγαζί, με την βοήθεια τριαξονικού και δύο ακόμα τζιπ, κατάφεραν να ρίξουν το άγαλμα και να το βανδαλίσουν. Είναι προφανές ότι ένα τέτοιο συμβάν σε άλλες εποχές θα αναφερόταν ως αποτέλεσμα του αγιασμού, των εξορκισμών και θεϊκής παρέμβασης. Σήμερα, είναι λίγο δύσκολο να πιστέψει ο κόσμος τέτοιες χαζομάρες, αλλά την δουλειά τους την έκαναν. Αφού δεν αντέχουν να βλέπουν κάτι που δεν συνάδει με τις ιδεοληψίες τους, το γκρέμισαν όπως συνήθισαν πάντα να κάνουν οι φασίστες.

Όταν έγραψα το άρθρο «Ορθοδοξία - Φασισμός - Μοναρχία» και έδειξα την συνάφεια της Ορθοδοξίας με τον Φασισμό, κάποιοι με ανέφεραν σαν υπερβολικό. Μόνο που οι ακραίοι δεν είναι κάτι έκτακτο, αλλά κάτι που γεννά συνέχεια αυτή η θρησκεία λόγω των ίδιων των κειμένων της. Ευχαριστούμε τους σύγχρονους Ταλιμπάν της Ορθοδοξίας που επιβεβαιώνουν τις θέσεις μας. Το θέμα είναι αν καταλαβαίνει η ελληνική κοινωνία τι φίδι είναι κρυμμένο στον κόρφο της και την απομυζεί.

Το σημαντικότερο όμως είναι η ξεκάθαρη απόδειξη που μας δίνουν οι φανατικοί αυτής της θρησκείας, για το πως επικράτησε και για το πως έγιναν οι πρώτες διώξεις των χριστιανών του 2^ου και 3^ου αι., που όπως είδαμε τους έκαναν και αγίους για να τους επιβραβεύσουν. Η λογική του φονταμενταλισμού τους δεν έχει φύγει από μέσα τους χίλια επτακόσια χρόνια μετά και αδυνατούν ακόμα να δεχθούν ότι δεν τους κάθεται σύννομο με την ιδεοληψία τους.

«Μεταμόσχευσαν» θεραπευτικές ιδιότητες σπάνιου φυτού σε άλλο

Το εικονιζόμενο φυτό των Ιμαλαΐων απειλείται με εξαφάνιση αλλά έχει θεραπευτικές ιδιότητες που πρέπει να διασωθούν

Ερευνητές στις ΗΠΑ κατάφεραν για πρώτη φορά, με τη βοήθεια της γενετικής τεχνολογίας, να μεταφέρουν τις θεραπευτικές ιδιότητες ενός σπάνιου φυτού σε ένα άλλο, πολύ πιο κοινό φυτό.

Με δεδομένο ότι πολλά φάρμακα βασίζονται σε φυτά, τα οποία δεν είναι πάντα εύκολο να βρεθούν και μάλιστα σε επαρκείς ποσότητες, το νέο βιοτεχνολογικό επίτευγμα προσφέρει πρωτοποριακές δυνατότητες για την αξιοποίηση των φυτών από τις φαρμακευτικές εταιρείες και τους επιστήμονες. Η ίδια τεχνική θα μπορούσε μελλοντικά να δοκιμαστεί και σε άλλα θεραπευτικά φυτά, διασφαλίζοντας μια φθηνότερη και πιο σταθερή πηγή φαρμάκων.

Ο… δότης και ο λήπτης
Ερευνητές, με επικεφαλής την καθηγήτρια χημικής μηχανικής Ελίζαμπεθ Σάτελι του Πανεπιστημίου Στάνφορντ της Καλιφόρνια απομόνωσαν τα γονίδια ενός απειλούμενου με εξαφάνιση φυτού των Ιμαλαϊων (mayapple ή Podophyllum hexandrum), το οποίο χρησιμοποιείται για την παραγωγή ενός κοινού φαρμάκου χημειοθεραπείας. Η κυτταροτοξική ουσία ποδοφυλοτοξίνη -μετά από μερικές εργαστηριακές παρεμβάσεις- αποτελεί τη βάση για το ευρέως χρησιμοποιούμενο αντικαρκινικό φάρμακο ετοποσίδη.

Στη συνέχεια, τα γονίδια που παράγουν την χρήσιμη χημική ουσία, εισήχθησαν σε ένα άλλο φυτό (Nicotiana benthamiana), συγγενικό του φυτού του καπνού, που εύκολα αναπτύσσεται στο εργαστήριο. Το γενετικά τροποποιημένο φυτό ήταν σε θέση πλέον να παράγει την ίδια χημική ουσία.

Τα επόμενα βήματα
Πρόσφατα άλλοι επιστήμονες κατάφεραν να παράγουν οπιοειδή, τα οποία αποτελούν τη βάση των αναλγητικών φαρμάκων, όχι από την παπαρούνα του οπίου, αλλά από ένα κατάλληλα μεταλλαγμένο ζυμομύκητα. Η Σάτελι σκοπεύει επίσης να δοκιμάσει την παραγωγή ποδοφυλοτοξίνης από μύκητες πλέον (μετά την εισαγωγή σε αυτούς των κατάλληλων γονιδίων) και όχι από φυτά.

Εδώ και χιλιάδες χρόνια, οι άνθρωποι εξαρτώνται από τα φυτά για τα φάρμακά τους. Χάρη στη βιοτεχνολογία και στη συνθετική βιολογία, η παραγωγή φαρμάκων από τη γενετική τροποποίηση φυτών ή μυκήτων αναμένεται να αξιοποιηθεί δεόντως τα επόμενα χρόνια. Το επίτευγμα δημοσιεύεται στην επιθεώρηση «Science».

Φιλοσοφία της αρχαίας Eλληνικής τέχνης

Αρχαία Ελληνική Τέχνη: Μια φιλοσοφική ανά-γνωση

     Η τέχνη της Eλληνικής αρχαιότητας κατέχει μια ξεχωριστή θέση μέσα στην ιστορία της τέχνης. Για πρώτη φορά η έννοια της τελειότητας στην ελληνική τέχνη γίνεται ένας προς επίτευξη στόχος και τείνει να αναδείξει το σύνολο της καλλιτεχνικής δραστηριότητας στην αρχαία Ελλάδα ως την πιο περιέχουσα πηγή της ευρωπαϊκής τέχνης και του πολιτισμού. Η τάση αυτή ωστόσο προς την τελειότητα δεν αποτελεί το απόλυτο μέτρο που καθιστά την Eλληνική τέχνη υπέρτατη αρχή παντός χρόνου, αλλά μια ιστορικοκοινωνικά προσδιορισμένη πορεία προς πολιτισμικές αναπτύξεις, που πάντα φιλοδοξούν να διασώζουν τη διαχρονική αξία του καλλιτεχνικού επιτεύγματος.

Πιο ειδικά, αυτή η πορεία γνωρίζεται ως η δυνατότητα του καλλιτέχνη να σκέπτεται τη συνολική κίνηση του αισθητού εντός μιας ηθικής τάξης (Sittlichkeit), την οποία δεν διαχωρίζει από τη δική του ατομικότητα. Πράγματι, η Eλληνική τέχνη, ευθύς με την εμφάνισή της, δεν προχώρησε μόνη ούτε παρέμεινε ποτέ υπόθεση ορισμένων καλλιτεχνών ή φιλότεχνων ομάδων, που επιχειρούσαν να αναπαραστήσουν για προσωπική ευχαρίστηση έναν εσωτερικό κόσμο της εφήμερης υποκειμενικότητας. Η ιδιοφυία του καλλιτέχνη δεν ταυτίστηκε ούτε για μια στιγμή με την ιδιωτική φρόνηση του καθημερινού ανθρώπου και δεν σκέφτηκε να καταπνίξει με σχηματικές απομιμήσεις την ευφροσύνη που αναδίδει η κατάφαση της ζωής. Αισθάνεται να είναι «η περί τα ανθρώπινα φρόνησις»[1], που ζητεί να πλάσει, με γνώση των γενικών αρχών αλλά και των επί μέρους[2], την ανθρώπινη μορφή και να ωθήσει το κοινωνικό Είναι του ανθρώπου σε μια ορθόφρονη ισορροπία προς τη φυσική αρμονία.

     Έτσι, ο καλλιτέχνης επικοινωνεί συνειδητά με την εμπειρική πραγματικότητα, χωρίς να παραδίδεται στην επιτηδευμένη της ρευστότητα. Μέσα στο χάος των άκριτων δοξασιών δοκιμάζει, με το έργο τέχνης, να εγκαθιδρύσει μια εσωτερική σχέση ανάμεσα στο υποκείμενο και το αντικείμενο, ανάμεσα στο λογικό και το πραγματικό. Θεωρεί πως η ενίσχυση της μιας πλευράς σε βάρος της άλλης καταδικάζει σε απονέκρωση το έργο τέχνης και συσκοτίζει την πνευματικότητά του. Η φανέρωση της ζωής που επαγγέλλεται η τέχνη δεν μπορεί να εκφράζεται ούτε στη μόνωση του ατομικού υποκειμένου ούτε στην πραγμοποιημένη του κατάσταση, που συχνά χαρακτηρίζει την κοινωνική του σχέση.

     Το μέλημα της φανέρωσης παρωθεί τον δημιουργό να βιώνει τη σχέση με τον πραγματικό κόσμο ως έντονη εμπειρία ενός νοήματος που καθιστά την καλλιτεχνική του πράξη αναγκαίο όσο και ρυθμικό πέρασμα για να στοχάζεται την ιδεώδη τάξη. Σύμφωνα με τον Αριστοτέλη, το καλλιτεχνικό υπόδειγμα πρέπει να είναι ανώτερο από το πραγματικό[3]. Τούτο σημαίνει ότι η ανάβαση προς το ιδεώδες πρέπει να μετα-προσδιορίζεται αδιαλείπτως και συγκεκριμένα. Στη συνάφεια τούτη, η σύμβαση με την πρακτική άποψη της ζωής έχει νόημα να διασφαλίζει τις αγνές προθέσεις του καλλιτεχνήματος. Και το επιτυγχάνει αυτό, όταν λειτουργεί ως προϋπόθεση για την αυτονομία της καλλιτεχνικής εμπειρίας.

     Η αλήθεια της Eλληνικής τέχνης, συνακόλουθα, συνδέεται με την πρακτική χειραφέτησης από τα δεσμά του χρησιμοθηρικού, χωρίς να απεμπολεί τα άμεσα ενδιαφέροντα της ζωής. Το έργο τέχνης, κατ’ αυτό τον τρόπο, αποκτά πραγματική αξία ως πνευματικό δημιούργημα ενός ορισμένου χρόνου και μιας ορισμένης κοινωνίας. Διακρίνεται για τη χρονικότητά του, αλλά ακριβώς γι’ αυτό δεν χάνει την οικουμενικότητά του. Την τελευταία δεν μπορεί να την καθορίζει, όσο και αν το ίδιο περιέχει στοιχεία διαχρονικά. Αυτό που εγγυάται την οικουμενικότητά του είναι η περισυλλογή της αρμονίας, η οποία συμβαίνει, όταν το ίδιο επιζητεί την αυτοπραγμάτωσή του. Και μπορεί να την επιζητεί με το να «διατηρεί ανοικτή την ανοικτότητα του κόσμου»[4].

     Τι σημαίνει όμως αυτό; Πως η περισυλλογή δεν θεματοποιείται αποκλειστικά σε ένα περιορισμένο πλαίσιο που κατασκευάζει εγκεφαλικά ο καλλιτέχνης, αλλά είναι ριζωμένη στην ανορθωτική βλέψη που περιέχει το ίδιο το έργο τέχνης και η οποία μέλλει να εγκαταστήσει αυτό μέσα στον ορίζοντα του χρόνου ως ένα αναγεννησιακό υπόβαθρο της ανθρώπινης σχέσης. Αναγκαία συνθήκη για να εκδηλώνεται η περισυλλογή της αρμονίας είναι η αμφίδρομη σχέση του καλλιτεχνήματος προς το πνεύμα της εποχής: Ασκεί παιδαγωγική γοητεία στο εκάστοτε παρόν των διαφόρων περιόδων της Eλληνικής αρχαιότητας και παράλληλα παιδαγωγείται από τη λογική αυτού του παρόντος. Είναι γνωστό εξάλλου ότι διάφορες μορφές της τέχνης προσπαθούσαν να παραστήσουν το ανθρώπινο σώμα με βάση ιδέες και σκέψεις που απετέλεσαν στην τελική τους μορφή τα θεωρητικά και κοινωνικοπολιτικά θεμέλια των επί μέρους μορφών ζωής.

     Η Eλληνική τέχνη, απ’ αυτή την άποψη, δεν αποβλέπει μόνο στην αισθητική ικανοποίηση και σε μια αφηρημένη ομορφιά που μισεί τη νόηση, αλλά εκπληρώνει ευρύτερους κοινωνικούς ή θρησκευτικούς σκοπούς, οι οποίοι αναδεικνύουν την αισθητική του νοήματος. Το αισθητικό συναίσθημα που κατακλύζει τη μορφή δεν είναι αποκομμένο από το έργο ‒ιδωμένο ως σύνθεση πνευματικών και υλικών στοιχείων, καθώς και ως μια ορισμένη κατασκευή με συγκεκριμένο προορισμό‒ αλλά ενσωματώνεται στη δύναμη του αντικειμένου και στο κύρος του σκοπού. Κάθε απόπειρα έτσι για φιλοσοφική ανά-γνωση των έργων τέχνης δεν εξαντλείται σε μια στάση θαυμασμού ή σε μια βαθιά συμπάθεια προς τον καλλιτέχνη και το έργο του. Απεναντίας, ξεκινά από τη φύση του έργου τέχνης και από τις διαδικασίες -εσωτερικές κι εξωτερικές- παραγωγής του.

      Το έργο τέχνης της Eλληνικής αρχαιότητας ‒είτε πρόκειται για άγαλμα, για ναό και εικόνα είτε για οποιαδήποτε άλλη κατασκευή και σύνθεση‒ δεν είναι ένα απλό άθροισμα μεμονωμένων προσπαθειών του τεχνίτη ή ένα προϊόν επί μέρους γνωσιακών του ικανοτήτων και δεξιοτήτων αλλά μια φυσική εκπλήρωση, που αναπέμπει στην αλήθεια ενός εμ-πρόσωπου λογισμού και κοσμεί την παροντική ύπαρξη του ανθρώπου με την οντολογική μέριμνα της καλλιτεχνικής συνείδησης. Είναι αυτός ο λογισμός που διαπλώνεται σε αναπλασμένους σχηματισμούς και μετουσιώνει κάθε εμπειρία του ίδιου του δημιουργού ή συγκαιρινών του σε «μέτρο όλων των πραγμάτων». Είναι συγχρόνως εκείνη η οντολογική μέριμνα που ωθεί τον καλλιτέχνη να επιδιώκει πάντοτε το πιο ωραίο και προς τούτο να συλλέγει τα ωραιότερα γνωρίσματα από πολλές ανθρώπινες μορφές και όχι από μία, όπως τουλάχιστο μαρτυρεί η συζήτηση του Σωκράτη με τον ζωγράφο Παρράσιο[5].

     Αυτή η μέριμνα επίσης του επιτρέπει να μην διαχωρίζει την καλλιτεχνική του ευαισθησία από την τεχνική δεξιότητα του χεριού του και να υπερασπίζεται την αυθεντικότητα της τέχνης του μέσα σε ένα κοινωνικό περιβάλλον, το οποίο θαυμάζει μεν τα καλλιτεχνικά του επιτεύγματα αλλά δεν περιβάλλει τον ίδιο με την ίδια εκτίμηση που περιβάλλει τους ποιητές, τους μουσικούς, τους φιλοσόφους, τους ρήτορες κ.α., διότι τον ταυτίζει με το υλικό που χρησιμοποιεί και τον θεωρεί έναν τεχνίτη που στερείται θείας έμπνευσης. Εν τούτοις, ο καλλιτέχνης δεν κατανοεί την ιδιαιτερότητα της κοινωνικής του θέσης ως το «απόγευμα» της τέχνης του, αλλά ως έναν από εκείνους τους εξωτερικούς παράγοντες που ασυνείδητα ενεργοποιούν τους μηχανισμούς της καλλιτεχνικής του δημιουργίας και εφοδιάζουν το καλλιτεχνικό του υπάρχειν με μια συνείδηση ή επίγνωση της οντολογικής του αυτοσυγκρότησης:
   
     Συγκεντρώνει την υποκειμενικότητά του στην άποψη της εσωτερικότητας και την αποτρέπει από μάταιες βλέψεις για κοινωνική αποδοχή. Αυτό του παρέχει τη δυνατότητα να ενισχύει τους δεσμούς του με την αυτο-ουσία της τέχνης του και να εργάζεται με συλλογικό πνεύμα για να φτάσει σε μια ποιοτική παραγωγή έργου. Πώς θα προέκυπταν, για παράδειγμα, τα μεγάλα σύνολα της διακοσμητικής γλυπτικής, τα οποία αντιστοιχούν στα πιο αντιπροσωπευτικά έργα της κλασικής εποχής, εάν δεν είχε κατακτηθεί μια τέτοια αυτο-ουσία μέσα από τη συλλογικότητα;

     Η ποιότητα των έργων είναι ανάλογη με την ανεκτίμητη σπουδαιότητα που απέδιδε η ηθική τάξη της ελληνικής κοινωνίας στην πεπερασμένη ύπαρξη του ανθρώπου. Γι’ αυτό δεν εξαντλείται σε μια κατασκευαστική περαίωση, αλλά αφορά την αποκάλυψη αυτής τούτης της ουσίας του ανθρώπου. Κατά συνέπεια καθοδηγεί το ήθος και το πνεύμα του καλλιτέχνη προς αυτή τη γραμμή και δείχνει πως αυτό το πνεύμα δεν αντιτίθεται σε εκείνο της κοινότητας, αλλά βιώνει την οντολογική του αυτοσυγκρότηση ως οντολογική δωρεά του προορισμού του.

     Πρόκειται για μια δωρεά που αποδυναμώνει όλους τους εξωτερικούς περιορισμούς, οι οποίοι θα απομόνωναν τον καλλιτέχνη ή θα εμπόδιζαν την ανάπτυξη της ελεύθερης έκφρασης και τη διαμόρφωση ανάλογης τεχνοτροπίας. Ακριβώς αυτή η δωρεά καθιστά το ιδεόγραμμα της εκάστοτε τεχνοτροπίας ανοικτό στην αφομοίωση κάθε καινοτομίας, αλλά και στην αξιοποίηση οποιασδήποτε κατασταλαγμένης εμπειρίας.

     Τα έργα τέχνης έτσι διατηρούν μια αξιολογική σχέση με την παράδοση: ούτε παραμένουν ακίνητα σε παλιές ακαμψίες ούτε απαρνούνται αναίτια τη γραμμή της κίνησης που έρχεται από το παρελθόν. Η εσωτερική τους συνοχή δεν είναι εγκοπτόμενη από αρνήσεις νοηματικών περιεχομένων και από ανορθολογικά κενά, αλλά καλλιεργεί την αίσθηση του ωραίου μέσα από την παρακολούθηση των διαφόρων επιπέδων εμπειρίας που υπαγορεύει η ίδια η κατακτώμενη συμπόρευση πνεύματος και νόμου.

     Ο νόμος ‒ηθικός, θείος, φυσικός, κοινωνικός‒ αντανακλά το ιδεώδες του ανθρώπου απέναντι στα πάθη του και κάθε καλλιτεχνική ενέργεια εκτυλίσσεται κατ’ επιταγή του. Κινούμενη στην αυτονομία της τείνει συνάμα προς μια λογική τάξη, η οποία δεν συγχωρεί ευτελείς συνήθειες, παγιωμένες προκαταλήψεις, ανταγωνισμούς και διαμάχες. Η συμπόρευση πνεύματος και νόμου υπάγει αυτή την τάση στη δυναμική και ελεύθερη ανάπτυξη της Eλληνικής κοινωνίας, καθόσον ανάγει τα θεμέλιά της στις φιλοσοφικές καταβολές της τελευταίας.

     Ενοποιεί, κατά συνέπεια, μέσα της κάθε αφαιρετική στιγμή των επί μέρους μορφών του έργου τέχνης σε ένα εύρυθμο όλο, όπου οι διαστάσεις του χρόνου γίνονται ένα και για τη συνείδηση του καλλιτέχνη αποτελούν το παν μέσα στο παρόν:

«Ούτε ήταν κάποτε ούτε θα είναι, επειδή είναι τώρα συνάμα όλο, ένα και συνεχές»[6].

Όλα αποκτούν λόγο μέσα στην απαιτητικότητα αυτού του παρόντος και αλληλο-νοηματοδοτούνται από την αφανή αρμονία του καλλιτεχνικού πνεύματος. Σε αυτή τη βάση επιτυγχάνεται και η σύζευξη του προσωπικού ύφους του καλλιτέχνη με το ομαδικό πνεύμα, υπό το οποίο τελεσιουργούνται συνήθως τα μεγάλα έργα της Eλληνικής τέχνης.
          ----------------------
[1] Αριστοτέλης, Ηθικά Νικομάχεια, 1141 b 5.
[2] ΄Ο.π., 1141 b14-15.
[3] Περί Ποιητικής, ΧΧV 17-18.
[4] Μάρτιν Χάιντεγγερ, Η προέλευση του έργου τέχνης
[5] Ξενοφών, Απομνημονεύματα, ΙΙΙ 10.
[6] Παρμενίδης, Περί φύσεως, απ.8.