ΔΡΑΜΑΤΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ: ΕΥΡΙΠΙΔΗΣ - Ἡρακλεῖδαι (111-133)

ΧΟ. οὔκουν τυράννωι τῆσδε γῆς φράσαντά σε
χρῆν ταῦτα τολμᾶν, ἀλλὰ μὴ βίαι ξένους
θεῶν ἀφέλκειν, γῆν σέβοντ᾽ ἐλευθέραν;
ΚΟ. τίς δ᾽ ἐστὶ χώρας τῆσδε καὶ πόλεως ἄναξ;
115 ΧΟ. ἐσθλοῦ πατρὸς παῖς Δημοφῶν ὁ Θησέως.
ΚΟ. πρὸς τοῦτον ἁγὼν ἆρα τοῦδε τοῦ λόγου
μάλιστ᾽ ἂν εἴη· τἄλλα δ᾽ εἴρηται μάτην.
ΧΟ. καὶ μὴν ὅδ᾽ αὐτὸς ἔρχεται σπουδὴν ἔχων
Ἀκάμας τ᾽ ἀδελφός, τῶνδ᾽ ἐπήκοοι λόγων.

ΔΗΜΟΦΩΝ
120 ἐπείπερ ἔφθης πρέσβυς ὢν νεωτέρους
βοηδρομήσας τήνδ᾽ ἐπ᾽ ἐσχάραν Διός,
λέξον, τίς ὄχλον τόνδ᾽ ἀθροίζεται τύχη;
ΧΟ. ἱκέται κάθηνται παῖδες οἵδ᾽ Ἡρακλέους
βωμὸν καταστέψαντες, ὡς ὁρᾶις, ἄναξ,
125 πατρός τε πιστὸς Ἰόλεως παραστάτης.
ΔΗ. τί δῆτ᾽ ἰυγμῶν ἥδ᾽ ἐδεῖτο συμφορά;
ΧΟ. βίαι νιν οὗτος τῆσδ᾽ ἀπ᾽ ἐσχάρας ἄγειν
ζητῶν βοὴν ἔστησε κἄσφηλεν γόνυ
γέροντος, ὥστε μ᾽ ἐκβαλεῖν οἴκτωι δάκρυ.
130 ΔΗ. καὶ μὴν στολήν γ᾽ Ἕλληνα καὶ ῥυθμὸν πέπλων
ἔχει, τὰ δ᾽ ἔργα βαρβάρου χερὸς τάδε.
σὸν δὴ τὸ φράζειν ἐστί, μὴ μέλλειν ‹δ᾽›, ἐμοὶ
ποίας ἀφῖξαι δεῦρο γῆς ὅρους λιπών.

***
ΧΟΡ. Κάλλιο δεν πας στον βασιλιάν αυτής της χώρας
για να του πεις ό,τι έχεις χρεία να του ζητήσεις
κι όχι τους ξένους άθελά τους να τραβάεις
απ᾽ τους βωμούς, σεβόμενος λεύτερη χώρα;
ΚΟΠ. Και ποιός είναι αυτουνού του τόπου βασιλέας;
ΧΟΡ. Ο Δημοφώντας του Θησέα, γιος άξιου πατέρα.
ΚΟΠ. Πρέπει λοιπόν μ᾽ αυτόνε μόνο να μιλήσω
κι όλα τ᾽ άλλα, όσα είπαμε, μάταια είναι ειπωμένα.
ΧΟΡ. Και νά τος ο ίδιος έρχεται με γρηγοράδα
ως κι ο αδερφός του Ακάμαντας για να σε ακούσουν.

ΔΗΜΟΦΩΝ
(αποτείνεται στους γέροντες του Χορού)
120 Αφού, αν και γεροντότερος συ, επρόλαβές με
κι έτρεξες στον βωμό του Διός εδώ, γιά πες μου
τί έγινε και μαζεύτηκε τούτο το πλήθος;
ΧΟΡ. Τα τέκνα τούτα του Ηρακλή ικέτες καθίσαν
στον βωμόν, ω βασιλιά, στεφανώνοντάς τον
κι ο παραστάτης του πατέρα των, ο Ιόλαος.
ΔΗΜ. Μα οι κλάψες τί τους χρειάζονταν στη συφορά τους;
ΧΟΡ. Ζητώντας να τους πάρει ετούτος με τη βία
απ᾽ τον βωμό, τις φωνές έστησε και κάτου
τον γέρο κύλησε, που μ᾽ έπιασαν τα δάκρυα.
130 ΔΗΜ. Κι όμως, ελληνική στολή και ντύσιμο έχει,
μα τα έργατά του έργατα βάρβαρου χεριού είναι.
Σειρά σου, δίχως άργητα, να μου πεις τώρα
από ποιά χώρα είσαι στον τόπον μας φτασμένος.

Η Αρχαία Ελληνική Τέχνη και η Ακτινοβολία της, Η ανατολίζουσα περίοδος και η αρχή της μνημειακής τέχνης στην Ελλάδα

2.3. Οι νέοι ρυθμοί στην αγγειογραφία

Είδαμε ότι ο γεωμετρικός ρυθμός διακοσμεί την επιφάνεια του αγγείου με επάλληλες ζώνες, στις οποίες κυριαρχούν τα γραμμικά κοσμήματα. Οι σκηνές με ανθρώπινες μορφές που συναντούμε από τα μέσα περίπου του 8ου αιώνα π.Χ., όσο και αν προβάλλονται ιδιαίτερα, υποτάσσονται στη βασική αυτή διακοσμητική αρχή.

 

Γύρω στα τέλη του 8ου αιώνα όμως βλέπουμε να συντελείται μια ουσιαστική αλλαγή. Τα γραμμικά μοτίβα περιορίζονται και σχεδιάζονται πιο ελεύθερα (θυμίζοντας έτσι λίγο περισσότερο ότι είναι εμπνευσμένα από φυτικά κοσμήματα), ενώ οι μορφές των ζώων και ακόμη περισσότερο των ανθρώπων μεγαλώνουν αισθητά και κυριαρχούν πλέον στην επιφάνεια του αγγείου.

 

Συγχρόνως, το ρεπερτόριο των αγγειογράφων εμπλουτίζεται με νέα διακοσμητικά θέματα, δανεισμένα από την τέχνη της Ανατολής. Ανάμεσα σε αυτά σημαντική θέση κατέχουν άγρια ζώα άγνωστα στην Ελλάδα, όπως τα λιοντάρια και οι πάνθηρες, καθώς και μυθικά τέρατα, όπως οι γρύπες και οι σφίγγες.

 

Ένα άλλο χαρακτηριστικό είναι ότι οι μορφές των ανθρώπων και των ζώων δεν γεμίζουν με σκούρο χρώμα, όπως στη γεωμετρική τέχνη, αλλά αποδίδονται με περίγραμμα. Η τεχνική αυτή επιτρέπει ακριβέστερη απόδοση των ανατομικών λεπτομερειών, αλλά και της ενδυμασίας. Ειδικά οι ανθρώπινες μορφές κερδίζουν έτσι πολύ σε ζωντάνια και πειστικότητα.

Η ελευθερία, Σάντσο, είναι ένα από τα πιο πολύτιμα αγαθά που οι ουρανοί χάρισαν στους ανθρώπους

Η ελευθερία, Σάντσο, είναι ένα από τα πιο πολύτιμα αγαθά που οι ουρανοί χάρισαν στους ανθρώπους.

Δεν της παραβγαίνουν μήτε οι θησαυροί που περικλείει η γη, ούτε οι θησαυροί που τα πέλαγα σκεπάζουν:

Για την ελευθερία, όπως και για την τιμή, μπορεί κι έχει χρέος κανείς να δώσει ακόμα και τη ζωή του.

Αντίθετα, η σκλαβιά είναι το χειρότερο κακό που μπορεί να βρει τον άνθρωπο.

Το λέω τούτο, Σάντσο, γιατί είδες τα δώρα και την καλοπέραση που είχαμε στον πύργο αυτό, κι όμως ενώ έτρωγα τα νόστιμα φαγητά στα κατάφορτα τραπέζια κι έπινα τα ολόδροσα ποτά, ωστόσο ένιωθα σάμπως να βασανιζόμουνα από πείνα και δίψα, γιατί δεν τ' απολάμβανα με την ίδια ελευθερία που θα τα χαιρόμουνα αν ήτανε δικά μου.

Η υποχρέωση ν' αναγνωρίσουμε το καλό και τις περιποιήσεις που μας κάνουν, είναι δεσμά που δεν αφήνουν ελεύθερο το πνεύμα.

Καλότυχος εκείνος που ο ουρανός τού έδωσε ένα κομμάτι ψωμί, δίχως να το χρωστάει παρά μονάχα στον ουρανό.

Μιγκέλ ντε Θερβάντες, Δον Κιχώτης

Principia Discordia: Το κείμενο που “αλλάζει” συνειδήσεις

Principia Discordia: Το κείμενο που “αλλάζει” συνειδήσεις: Οι Εικονικές Τοπογραφίες του κόσμου μας είναι γεμάτοι από Αγγέλους και Εξωγήινους, από Ψηφιακές Θεότητες και μυστικιστικά μυαλά, από βδελυγμίες και δαιμονικές οντότητες. Και η ατομική μας Συνειδητότητα σε αυτό τον σύγχρονο κόσμο βαδίζει σε αχαρτογράφητα πνευματικά ύδατα.

Όλα έχουν ειπωθεί στο παρελθόν κατά κάποιο τρόπο. Όμως δεν είναι το μήνυμα αυτό που μετράει στην παρούσα φάση, αλλά το διάμεσο που μεταφέρει αυτό το μήνυμα. Όταν το «Θεϊκό» μεταφέρεται μέσα από τον άνθρωπο, πραγματώνεται σε συνάρτηση με τον χώρο και το χρόνο, και αυτό ισχύει για τους «προφήτες», τους «οιωνούς» και τα «διάμεσα» που εμφανίζονται συχνά και μέσα από τον πολιτισμό που εξελίσσεται ανάλογα.

Η Έννοια του Ιερού, του Θεϊκού ενυπάρχει πάντα μέσα στην ανθρώπινη φύση. Τα σημάδια του είναι παντού, συγχωνεύονται μέσα στο αστικό τοπίο, στην λογοτεχνία και την τέχνη του κόσμου. Για τον Συγγραφέα του Φανταστικού Philip K. Dick, τα ιερότερα πράγματα της Ανθρωπότητας ήταν μεταμφιεσμένα ως σκουπίδια που εισχωρούσαν μεταμφιεσμένα στις ζωές μας ως τα απορρίμματα ενός δυστοπικού κόσμου. Καθώς η σύγχρονη κοινωνία ξεκινούσε το νέο της ταξίδι της προς το μεταμοντέρνο χάος, τα ποιητικά ξεσπάσματα και τις μακάριες αποκαλύψεις, εμφανίστηκε ένα νέο ιερό τοπίο τριγύρω. Μία νέα υπερβατική κατάσταση βρήκε τον δρόμο της μέσα από τις πολιτιστικές δομές, και όσο παράδοξο και αν ακούγεται, το διάμεσο που χρησιμοποιήθηκε για να εξαπλωθεί αυτή η νέα Υπερβατική τάση, ήταν το Χάος που αντίθετα με όσα πιστεύουμε για την αναρχική του φύση και την ανούσια κακοφωνία του, λειτουργεί στην πραγματικότητα ως καμβάς από τον οποίο ξεπηδούν νέα μοτίβα.

Καθώς εξελίχθηκαν οι νέες χαοτικές επιστήμες εμφανίστηκε μία θεωρία, μία μέθοδος που κρυβόταν πίσω από την χαοτική τρέλα. Το Χάος, όπως μάθαμε λίγο αργότερα δεν λειτουργούσε απομονωτικά. Με την εξέλιξη της θεωρίας του «Φαινόμενου της Πεταλούδας» κατανοήσαμε πως μία απειροελάχιστη διαταραχή σε ένα μέρος του πλανήτη (η πεταλούδα που τινάζει τα φτερά της) μπορούσε να επιφέρει μία κλιματική αλλαγή σε ένα άλλο μέρος του πλανήτη (τυφώνας για παράδειγμα). Έτσι κατανοήσαμε πως όλα λειτουργούν μέσα από μοτίβα μέσα από την ανάπτυξη της ενδελεχούς έρευνας της Επιστήμης του Χάους. Όμως αυτή η έρευνα υπήρχε και νωρίτερα μέσα από διαφορετικές μορφές πολιτισμού, αναγνωρίζοντας το χάος ως τον προάγγελο διαφορετικών σταδίων Συνειδητότητας.

Πολλές μορφές και λειτουργίες που αναδύονται ως πτυχές της Ανθρώπινης κατάστασης «φυτεύονται» πρώτα στον Πολιτισμό πριν υλοποιηθούν και στην πραγματικότητα, μιας και το Θεϊκό αναδεικνύει τις υλοποιημένες πτυχές της ανθρώπινης Συνειδητότητας. Και αυτό που μας δείχνει η Θεϊκή τέχνη είναι το γεγονός πως η παρουσία του στο Matrix της ψεύτικης πραγματικότητας καθορίζεται από την δυνατότητα της Συνειδητότητάς μας να το δεχτούμε και να το αναγνωρίσουμε. Πως ζούμε σε μία κατασκευασμένη Πραγματικότητα. Το χάος, καθώς και τα μοτίβα που εμπεριέχονται στα φυσικά, υπολογιστικά, βιολογικά και κοινωνικά συστήματα είναι επίσης μοτίβα του ανθρώπινου Νου. Για την ακρίβεια, μπορούμε να πούμε πως το Χάος είναι μέρος της τάξης του Κόσμου.

Principia Discordia: Το κείμενο που “αλλάζει” συνειδήσεις

Τα σημάδια για την Μαγεία, το Χάος και τις Υπερβατικές διόδους ξεπηδούσαν παντού στον Μεταπολεμικό Δυτικό κόσμο και τα χρόνια που ακολούθησαν. Η Ενοχική Μαγεία, τα τελετουργικά του Τάγματος της Χρυσής Αυγής, ο επαναπρογραμματισμός του Εαυτού – όλες διαδικασίες που ανέπτυσσαν ένα ολοένα αυξανόμενο πειραματισμό του ανθρώπινου Νου. Μέσα από αυτά ξεπήδησαν και μερικές σχεδόν αναρχικές ανατρεπτικές διδαχές που άγγιζαν τα όρια του Μυστικισμού, και ένα από αυτά ήταν το κείμενο Principia Discordia (Η «Αρχή της Ασυμφωνίας» σε ελεύθερη μετάφραση). Το κείμενο βγήκε στις αρχές της δεκαετάις του 1960 ως το «Ιερό κείμενο» του Ντισκορντιανισμού (Discordianism). Γραμμένο από τον Greg Hill και τον Kerry Thornley, το Discordia ήταν μία μίξη λατρείας μίας Θεότητας μέσα από την τάξη και την Αταξία, ως ψευδαισθήσεις που επιφέρουν την ισορροπία. H Πέμπτη αρχή του Principia Discordia αναφέρει “V – Ένας Ντισκορτιανιστής απαγορεύεται να πιστεύει εκείνα που διαβάζει”. Μέσα από αυτή τη φράση το Principia Discordia αντιμετωπίζει την ανάπτυξη της αλήθειας προωθώντας την ιδέα πως όλες οι διδαχές είναι αληθινές κατά μία έννοια, ψευδείς κατά μία άλλη έννοια, ανούσιες κατά μία έννοια, ουσιαστικές κατά μία άλλη. Με λίγα λόγια, όλα τα ενδεχόμενα της αλήθειας παραμένουν εντελώς και πλήρως ανοιχτά.

Το Discordia επηρέασε την συγγραφή του Φιλόσοφου – Συγγραφέα Robert Anton Wilson που το έκανε πιο δημοφιλές μέσα από τα βιβλία του, και ειδικότερα την τριλογία “The Illuminatus”. Τα περιεχόμενα αντήχησαν μέσα από τον Συγγραφέα William S. Burroughs που πέρα από τους πειραματισμούς του με παρόμοιες τεχνικές αφήγησης, υιοθέτησε την λογική «Τίποτε δεν είναι εντελώς αληθινό, τα πάντα είναι επιτρεπτά».

Εκείνη την εποχή οι μάγοι της συγγραφής προσέθεταν ολοένα και περισσότερα μαγικά στοιχεία για τον σύγχρονο αναγνώστη και αρκετοί από αυτούς συνδέθηκαν με το Ερμητικό Τάγμα της Χρυσής Αυγής. Όμως ένα άλλο ρεύμα που ονομάστηκε Μαγεία του χάους απορρόφησε πολλούς από αυτούς, ένα σύστημα που συνδύασε τις μορφές του Νεοσαμανισμού, την Ανατολική Φιλοσοφία, την Κβαντική Επιστήμη, τις οπτικές τέχνες αλλά και την επιστήμη των Ηλεκτρονικών Υπολογιστών. Αυτά τα χαοτικά μονοπάτια είχαν ως στόχο να αποσταθεροποιήσουν τα μοτίβα της εδραιωμένης πραγματικότητας και στόχευαν στην ριζική αφύπνιση του Νου χρησιμοποιώντας τα παραπάνω μέσα, αλλά και πιο πρόσφατα εισάγοντας τις μεταφορές τους στον Κινηματογράφο. Αν παρατηρήσουμε θα διαπιστώσουμε πως η ιδέα πως βρισκόμαστε παγιδευμένοι μέσα σε ένα όνειρο, ή μέσα σε μία σειρά ονείρων, έχει παρουσιαστεί σε αρκετές ταινίες ως τώρα, με παραδείγματα το “The Truman Show, την Τριλογία Matrix αλλά και το Inception. Στις ταινίες αυτές παρουσιάζεται η ιδέα πως βρισκόμαστε και ζούμε μέσα σε μία κατασκευασμένη πραγματικότητα – ένα γνωστικό σιμουλάκρουμ της πραγματικής – γεμάτης πιθανότητες αλήθειας…

Πώς να είμαστε ελεύθεροι όταν ανατραφήκαμε στη κοινωνία της κοινής λογικής;

Πολύτιμη η ελευθερία και συνάμα απροσδιόριστη, σαγηνευτική και ύψιστη ανάγκη. Έννοια διαχρονικής αξίας, περιβάλλει σταθερές και ταυτόχρονα, ανά τα έτη, μεταβλητές αξίες. Να είσαι ελεύθερος στη ζωή, ελευθερία λόγου και επιλογών, σκέψης και εαυτού. Μα πώς να είσαι ελεύθερος όταν ανατράφηκες στη κοινωνία της κοινής λογικής, των κοινωνικών πρέπει και αναγκών. Πώς να είσαι ελεύθερος όταν σου επιβάλλεται ο μαζικός τρόπος ζωής.

Ακούς για ελευθερία λόγου μα όταν εκφράζεις απαράλλαχτη τη γνώμη σου σε κοιτούν εμβρόντητοι, με περιέργεια, αυτός δεν είναι στα λογικά του λένε. Ποια λογικά όμως, ελεύθερα λογικά, επιβεβλημένα λογικά, τι λογικά; Άνθρωποι που συνδιαλλάσσονται με γνώμονα την αποδοχή, την αρέσκεια, για να κλείσουν το βράδυ τα μάτια τους πιστεύοντας πως είναι ελεύθεροι, νοσηρή ψευδαίσθηση. Μένεις να αναρωτιέσαι τι αξίζει περισσότερο, η αποδοχή και η αρέσκεια ή η ελευθερία του λόγου σου, η κοινή γνώμη ή η γαλήνη σου. Σαφώς εσύ, σαφώς η ηρεμία σου και ας μένεις μόνος στο τέλος, όσοι είναι να σε δεχτούν θα το κάνουν αλλά και να μην, έχεις την ελευθερία να εκφράζεσαι άφοβα.

Επιλέγεις κάτι που σε αντιπροσωπεύει και σε γεμίζει, κόντρα στη μέχρι τώρα στάση ζωής σου και ξαφνικά προκύπτει καταιγισμός ερωτήσεων, αμφιβολίας όμως, διαφαίνεται στον τόνο της φωνής τους, στο βλέμμα τους, στη σωματική τους στάση. Ευλογία που υπάρχουν και αυτοί που απλά δέχονται και χαίρονται με ότι επέλεξες, γιατί ξέρουν ότι σε γεμίζει, δεν είναι δική τους υπόθεση να αποφασίσουν.

Μάζα εκπαιδευμένη να επιλέγει βάσει στερεοτύπων, σεξουαλικού διαχωρισμού, κοινωνικών ρευμάτων και σαφώς με γνώμονα την ασφάλεια, την πεπατημένη οδό. Περισσότερο φαντάζει διαλογή παρά επιλογή, περιορισμένη ποικιλία άρα και διαλογή του καλύτερου για σένα και τον καθένα, συμβιβασμός κοντολογίς, βροντερή αντίφαση, καμία ελευθερία πάρα ταύτα. Μη συμβιβάζεσαι, φρόντισε να έχεις επιλογές και αν δεν έχεις βρες τον τρόπο να αποκτήσεις.

Καθώς σκέπτεσαι τα παραπάνω, αναρωτήσου αν η σκέψη σου κατευθύνεται από ξένα μοτίβα διανόησης, μιμητικό τρόπο σκέψης. Μαθημένος στη κοινή ατραπό, αυτή της περισυλλογής και συναρμολόγησης δεδομένων, χάνεις τη νοητική σου ατομικότητα, αυτή που σε ξεχωρίζει ως άνθρωπο. Μα και πάλι, ομοίως με τα παραπάνω, ελεύθερη σκέψη σημαίνει παραλογισμός, περιθωριοποίηση και επίκριση.

Κάθε σκέψη κρίνεται βάσει σημερινών δεδομένων και παγιώνεται ως αρνητική ή θετική, αδύνατη ή δυνατή, λογική ή παράλογη, αυτή που σε 100 χρόνια ίσως αποτελεί ένα νέο κοινωνικό ιδεώδες, ιδού ο παραλογισμός. Σκέψου πέρα από τα όρια, πέρα από όπου υπάρχει φως, το φως σημαίνει κεκτημένη γνώση, βρες το σκοτάδι, εκεί όπου υπάρχουν νέα δεδομένα και κρίνε επί της χρήσης τους. Έμαθες πως να συλλέγεις δεδομένα, όχι πως να σκέπτεσαι, πως να φωτίζεις σκοτεινές παρυφές του κόσμου τούτου.

Στον λόγο, τις πράξεις και τις σκέψεις σου, βρίσκεις τον εαυτό σου; Συνάδουν τα παραπάνω με τον άνθρωπο ο οποίος είσαι ή μήπως υπό εξωτερικές επιρροές συνυφαίνεται επιτυχώς το προσωπείο σου; Αφετηρία ο εσωτερικός διάλογος, οι κουβέντες που ανταλλάσσεις με σένα τον ίδιο. Είσαι ειλικρινής με τον εαυτό σου ή του επιβάλλεις τα επιβεβλημένα; Αδιαφιλονίκητα όλες οι προαναφερθείσες αξίες γεννιούνται μέσα σου τη στιγμή που αποφασίσεις να είσαι αληθής με τον εαυτό σου, να μην ντρέπεσαι για αυτόν, να τον αγαπάς και να τον προάγεις, ώστε να είσαι ελεύθερος.

Να αναζητείς την εσωτερική σου αλήθεια, αυτή που μόνο εσύ γνωρίζεις αλλά έχεις προ πολλού ξεχάσει, για να είσαι ελεύθερος, να βιώνεις την ελευθερία, την ανεξαρτησία, όχι την αυτονομία. Αυτόνομα είναι τα πρόβατα αλλά όχι ελεύθερα, συνεχώς ακολουθούν, συνεχώς τους υποδεικνύεται η επόμενή τους κίνηση, δεν είσαι πρόβατο, είσαι άνθρωπος.

Προτού πράξεις ελεύθερα, μάθε να μιλάς ομοίως. Προτού μιλήσεις ελεύθερα, διδάξου να σκέφτεσαι και έτσι. Αρχικά όμως, πριν από οτιδήποτε, ενστερνίσου την ελευθερία του εαυτού. Απελευθέρωσε τον εαυτό σου από τη ψευδαίσθηση που ζεις τόσο καιρό και τα αναδύονται αβίαστα. Αδιαφόρησε για την αρέσκεια και την αποδοχή, να είσαι εσύ, ξεχωριστός, όπως είναι όλοι. Βυθίσου σε άγνωστες εμπειρίες, απελευθέρωσε τον νου σου και λύσε τη γλώσσα σου.

Να εκτιμάς, να σέβεσαι και να τιμάς το γεγονός πως είσαι άνθρωπος και όχι πρόβατο. Ζήσε με γνώμονα την εξέλιξη και τη βελτίωση του κόσμου, να είσαι ελεύθερος για να εμπνέεις, να παρακινείς. Να είσαι ασυμβίβαστος και να επιλέγεις, όχι να διαλέγεις. Επίλεξε την ανεξαρτησία, όχι την αυτονομία.

Τι είναι στ’ αλήθεια το άγχος;

Άλλο πράγμα είναι ο θυμός και άλλο το άγχος. Μερικές φορές το ένα είναι συνέπεια του άλλου, αλλά όχι πάντα. Κάποιοι άνθρωποι θυμώνουν λόγω άγχους. Άλλοι αγχώνονται εξαιτίας του θυμού. Όταν μιλάμε για άγχος, συχνά εννοούμε την αίσθηση ότι έχουμε πάρα πολλά να κάνουμε και λίγο χρόνο για να τα φέρουμε εις πέρας. Δεν υπάρχει αρκετός χρόνος για να κάνουμε τα πάντα στη δουλειά και στη συνέχεια να προλάβουμε να πάμε στο γυμναστήριο, να συναντηθούμε με τους φίλους μας, να δούμε την οικογένειά μας και να ασχοληθούμε με διάφορες ψυχαγωγικές δραστηριότητες – α, και ίσως κάποια στιγμή να κοιμηθούμε.

Ωστόσο, το άγχος που μας κάνει πραγματικά να υποφέρουμε συχνά οφείλεται σε άλλα πράγματα πέραν της έλλειψης χρόνου. Αν αισθάνεστε πίεση και έχετε υψηλές προσδοκίες για το τι θα κάνετε και το πώς πρέπει να λειτουργείτε, μπορεί να είστε αγχωμένοι ακόμη κι αν δεν είστε πραγματικά πιεσμένοι χρονικά.

Η πίεση, οι απαιτήσεις και οι προσδοκίες δημιουργούν άγχος και μπορούν να σας κάνουν να αισθανθείτε επικριτικοί απέναντι στον εαυτό σας και ανίσχυροι. Ίσως να δυσκολεύεστε να κοιμηθείτε ή να αισθάνεστε σωματικούς πόνους. Με απλά λόγια, το άγχος προκύπτει όταν έχουμε μεγαλύτερες απαιτήσεις και προσδοκίες από αυτές που μπορούμε να διαχειριστούμε.

Οι διαφορετικοί άνθρωποι αντιδρούν διαφορετικά στο άγχος. Για φαντάσου!

Ο καθένας αντιδρά διαφορετικά στο άγχος. Τα διαφορετικά άτομα βιώνουν το ίδιο γεγονός με διαφορετικούς τρόπους, και ένα άτομο μπορεί να βιώσει παρόμοια συμβάντα διαφορετικά σε διαφορετικές χρονικές στιγμές. Όσα έχετε περάσει στο παρελθόν και το πώς αισθάνεστε τη δεδομένη στιγμή επηρεάζουν το πώς ενεργείτε και αντιδράτε. Αν είστε ξεκούραστοι και αισθάνεστε καλά, θα μπορούσατε να βιώσετε μια δύσκολη εβδομάδα στη δουλειά ως μια αναζωογονητική πρόκληση παρά τον φόρτο εργασίας. Αλλά αν είστε κουρασμένοι και νιώθετε άσχημα με τον εαυτό σας, μπορεί να νιώσετε την ίδια εβδομάδα σαν κάτι φρικτό και αποθαρρυντικό.

Νωρίτερα ανέφερα την έννοια των κινητήριων δυνάμεων – τις δυνάμεις που σας παρακινούν να σηκώνεστε από το κρεβάτι κάθε πρωί, να τρέχετε στο γραφείο και να κάνετε την επιπλέον προσπάθεια. Αυτό το βιβλίο δεν ασχολείται με τη συγκεκριμένη διάσταση, ωστόσο είναι εύκολο να διαπιστώσουμε ότι είμαστε αγχωμένοι όταν αισθανόμαστε ότι καταναλώνουμε πολύ χρόνο σε λάθος πράγματα.

Μόλις καταλάβετε ποιοι είναι οι πιο σημαντικοί παράγοντες άγχους στη ζωή σας θα είστε καλύτερα εξοπλισμένοι για να τους αποφεύγετε όταν αυτό είναι εφικτό. Αν έχετε την ευθύνη για αρκετούς ανθρώπους και γνωρίζετε τα προφίλ συμπεριφοράς τους, μπορείτε να αποφύγετε τις χειρότερες παγίδες. Πολύ άγχος αποφεύγεται αν ξέρετε τον σωστό τρόπο. Κι έτσι διατηρείτε την παραγωγικότητα της ομάδας.

Υπεραντιδραστικότητα

Οι θετικές όψεις της υπεραντιδραστικής ιδιοσυγκρασίας έχουν τεκμηριωθεί με συναρπαστικές μελέτες που μόλις τώρα οι επιστήμονες αρχίζουν να τις συνδυάζουν μεταξύ τους. Ένα από τα πιο ενδιαφέροντα ευρήματα, ανέφερε το άρθρο του Ντομπς στο Atlantic, έρχεται από τον κόσμο των πιθήκων ρέζους, ενός είδους που μοιράζεται σχεδόν το 95% του DNA του με τους ανθρώπους και έχει εξελιγμένες κοινωνικές δομές που μοιάζουν με τις δικές μας.

Σε αυτούς τους πιθήκους, όπως και στους ανθρώπους, υπάρχει ένα γονίδιο γνωστό ως μεταφορέας σεροτονίνης (SERT) ή 5-HTTLPR, το οποίο συμβάλει στη ρύθμιση της επεξεργασίας της σεροτονίνης, ενός διαβιβαστή που επηρεάζει την ψυχική διάθεση. Μια συγκεκριμένη παραλλαγή, ή άλληλο, αυτού του γονιδίου, αναφερόμενο συχνά ως «βραχύ» άλληλο, πιστεύεται ότι συνδέεται με την υπεραντιδραστικότητα και την εσωστρέφεια, καθώς και με τον αυξημένο κίνδυνο κατάθλιψης σε ανθρώπους που ζουν δύσκολη ζωή.


Όταν τα βρέφη των πιθήκων με βραχύ άλληλο εξετίθεντο σε στρες – σε ένα πείραμα τα πήραν από τις μητέρες τους και τα μεγάλωσαν σαν ορφανά – επεξεργάζονταν λιγότερο αποδοτικά τη σεροτονίνη (επικίνδυνος παράγοντας εμφάνισης κατάθλιψης και άγχους) απ’ ό,τι οι πίθηκοι με το μακρύ άλληλο, που άντεχαν σε τέτοιες στερήσεις.


Όμως τα βρέφη με το ίδιο επικίνδυνο γενετικό προφίλ που ανατρέφονταν με φροντίδα από τις μητέρες τους τα κατάφερναν εξίσου καλά ή και καλύτερα απ’ ό,τι τα βρέφη με μακρύ άλληλο – ακόμα κι εκείνα που ανατρέφονταν σε παρόμοιο ασφαλές περιβάλλον – σε κρίσιμες κοινωνικές ενασχολήσεις, όπως η ανεύρεση συντρόφων στο παιχνίδι, η σύναψη συμμαχιών και η διαχείριση των συγκρούσεων. Συχνά γίνονταν ηγέτες των κοπαδιών τους. Και επεξεργάζονταν τη σεροτονίνη πολύ πιο αποδοτικά.

Μελέτες σε ανθρώπους έχουν διαπιστώσει ότι οι έφηβες κοπέλες με το βραχύ άλληλο του γονιδίου SERT είναι 20% πιο πιθανό να πέσουν σε κατάθλιψη απ’ ό,τι κοπέλες με μακρύ άλληλο, όταν εκτίθενται σε στρεσογόνο οικογενειακό περιβάλλον, αλλά το 25% είναι λιγότερο πιθανό να πάθει κατάθλιψη όταν ανατρέφεται σε σταθερό περιβάλλον.

Παρόμοια, ενήλικα άτομα με το βραχύ άλληλο εμφανίζουν περισσότερο άγχος το βράδυ όταν η μέρα τους ήταν γεμάτη στρες, αλλά λιγότερο άγχος σε ήρεμες μέρες. Τα υπεραντιδραστικά τετράχρονα αντιδρούν πιο φιλικά στον κοινωνικό περίγυρο όταν αντιμετωπίζουν ηθικά διλήμματα – αλλά αυτή η διαφορά παραμένει στην ηλικία των πέντε ετών μονάχα αν η μητέρα τους επιβάλλει επιεική, όχι σκληρή πειθαρχία. Τα υπεραντιδραστικά παιδιά που ανατρέφονται σε υποστηρικτικά περιβάλλοντα είναι συγκριτικά πιο ανθεκτικά στο κοινό κρυολόγημα και σε άλλες αναπνευστικές νόσους, αλλά αρρωσταίνουν πιο εύκολα αν ανατρέφονται σε συνθήκες στρες. Το βραχύ άλληλο του γονιδίου SERT συνδέεται επίσης με καλύτερη απόδοση σε ευρύ φάσμα γνωσιακών ασκήσεων.

Τα ευρήματα αυτά είναι τόσο δραματικά που είναι αξιοσημείωτο το γεγονός ότι κανείς δεν τα είχε αντιληφθεί μέχρι πρόσφατα. Αξιοσημείωτο, αλλά ίσως όχι και άξιο απορίας. Οι ψυχολόγοι εκπαιδεύονται να θεραπεύουν, άρα η έρευνά τους εστιάζει εκ φύσεως σε προβλήματα και παθολογίες.

«Μεταφορικά μιλώντας, είναι λες και οι ναύτες είναι τόσο απασχολημένοι – και σοφά κάνουν – με το να κοιτάζουν τα νερά για προεξοχές παγόβουνων που θα μπορούσαν να βυθίσουν το πλοίο», γράφει ο Μπέλσκι, «που δεν αντιλαμβάνονται ότι, ανεβαίνοντας στην κορυφή του παγόβουνου, θα μπορούσαν ίσως να ανακαλύψουν ένα ανοιχτό πέρασμα στη παγωμένη θάλασσα».

Πόσο υπερόπτες μας επιτρέπει η ζωή να είμαστε;

«Ταπεινότητα δεν σημαίνει να έχεις μικρή ιδέα για τον εαυτό σου, αλλά να ασχολείσαι με τον εαυτό σου λιγότερο» -Σιντ Μπανκς

Υπό αυτή την έννοια, η ταπεινότητα ισοδυναμεί με την ανθρώπινη κατάσταση. Δεν έχει καμία σχέση με την υψηλή ή χαμηλή αυτοεκτίμηση, αλλά με την αναγνώριση του γεγονότος ότι είμαστε ένα από τα επτά και δισεκατομμύρια κύματα στον ωκεανό της ζωής και ότι κανείς μας δεν είναι περισσότερο ή λιγότερο σημαντικός από τους άλλους.

Χωρίς να χρειάζεται να κάνω οτιδήποτε γι΄ αυτό, ο ήλιος ανατέλλει το πρωί και το βράδυ βγαίνουν τα άστρα.

Προτού ακόμα σηκωθώ από το κρεβάτι, η Γη έχει εκτελέσει το ένα τρίτο της περιστροφής της γύρω από τον άξονά της επτά και δισεκατομμύρια άνθρωποι έχουν κάνει ό,τι καλύτερο μπορούν για να γίνουν πιο ευτυχισμένοι και να μετριάσουν τον πόνο τους.

Και αφού δεν είμαι εγώ υπεύθυνος, μπορώ να χαλαρώσω και να απολαύσω τη ζωή. Δεν δειλιάζω συνειδητοποιώντας ότι είμαι αδύναμος – ή ακόμα και απόλυτα ανίσχυρος – μπροστά στις δυνάμεις που είναι πολύ ανώτερες από τις δικές μου, αλλά, αντίθετα, νιώθω ελεύθερος.

Ελεύθερος να απολαμβάνω τη ζωή όταν τα πράγματα εξελίσσονται σύμφωνα με τις επιθυμίες μου, αλλά και να επιδεικνύω στωικότητα και αξιοπρέπεια όταν καλούμαι να διαχειριστώ δυσκολίες.

Ελεύθερος να αγαπώ και να βοηθώ τους ανθρώπους όταν συμπεριφέρονται όπως θα ήθελα, αλλά και να εξακολουθώ να τους αγαπώ και να τους βοηθώ όταν η συμπεριφορά τους δεν είναι η επιθυμητή.

Ελεύθερος να δημιουργήσω τη ζωή των ονείρων μου όταν τα πράγματα φαίνονται εύκολα, αλλά και ελεύθερος να συνεχίσω να κινούμαι προς αυτή την κατεύθυνση ή να παραιτηθώ και να χαράξω νέα πορεία όταν τα πράγματα φαίνονται δύσκολα.

Τελικά, αυτό μου φαίνεται ότι είναι στον πυρήνα κάθε επιθυμίας μας: η ελευθερία να απολαμβάνουμε τη ζωή μας και να συνεισφέρουμε στο Όλον, τόσο στα εύκολα όσο και στα δύσκολα, με όποιο τρόπο μπορούμε και για όσο καιρό βρισκόμαστε εδώ.

Το πώς θα καταλήξουν τα πράγματα δεν είναι στο χέρι μας. Ποτέ δεν ήταν στο χέρι μας. Αν όμως βάλουμε κι εμείς το λιθαράκι μας και παίξουμε τον ρόλο μας, είναι απίστευτο πόσο μακριά μπορούμε να πάμε.

Αυτά ζητάμε από σένα εμείς, οι φίλοι σου, αυτά σου ταιριάζουν, γι’ αυτά γεννήθηκες

Επειδή όμως τα γηρατειά δεν έχουν όλα τα κακά, κατά τον Ευριπίδη, ούτε και η βλακεία των φίλων, πρέπει να βλέπει κανείς όχι μόνο τα σφάλματα αλλά και τις επιτυχίες τους και, μα τον Δία, να τους επαινεί αρχικά, έπειτα όμως, όπως ο σίδηρος πήζει με το πάγωμα και επιδέχεται τη στόμωση, αφού πρώτα διασταλεί και μαλακώσει με τη θερμότητα, έτσι και στους φίλους, χαλαροί καθώς είναι και θερμοί από τους επαίνους, μπορεί εύκολα κανείς να εφαρμόσει την παρρησία, σαν εμβάπτιση στο κατάλληλο υγρό. Παρουσιάζεται, πράγματι, η ευκαιρία να πει κανείς: “Αξίζουν άραγε αυτά να παραβληθούν με εκείνα; Βλέπεις τι καρπούς αποδίδει το καλό; Αυτά ζητάμε από σένα εμείς, οι φίλοι σου, αυτά σου ταιριάζουν, γι’ αυτά γεννήθηκες. Τα άλλα πρέπει να ριχτούν στα βουνά ή στο κύμα της πολύβουης θάλασσας (ΟΜΗΡΟΣ).

Τίποτε άλλο δεν προσφέρεται περισσότερο για να λυπήσει όσο το δυνατόν λιγότερο τον αποδέκτη της παρρησίας και να το θεραπεύσει όσο το δυνατόν καλύτερα από το να μετριάζει κανείς την οργή στη συμπεριφορά του και να αντιμετωπίζει καλοπροαίρετα όσους κάνουν λάθη.

Επομένως, δεν πρέπει ούτε να τους επικρίνει κανείς άγρια, αν αρνούνται (τα λάθη τους), ούτε να τους εμποδίζει, αν θέλουν να απολογηθούν, αλλά και δικαιολογίες εύσχημες να τους βοηθάει με τον ένα ή τον άλλο τρόπο να βρουν και να απορρίπτει τη χειρότερη εξήγηση της πράξης τους, προτείνοντάς τους άλλη πιο μετριοπαθή, όπως ο Έκτωρ, Τρελέ, καλό δεν είναι να βάζεις τέτοια οργή στην ψυχή σου, (ΟΜΗΡΟΣ)

Προς τον αδερφό του, επειδή τάχα δεν ήταν λιποταξία ή δειλία η αναχώρησή του από τη μάχη αλλά αντίδραση οργής. Και προς τον Αγαμέμνονα ο Νέστωρ: Συ όμως στη μεγαλοπρεπή οργή σου υπάκουσες, (ΟΜΗΡΟΣ)

Πιο ψυχολογημένο, θαρρώ, είναι να πεις “φέρθηκες άσχημα” παρά “φέρθηκες άδικα”, “δεν σκέφτηκες σωστά” παρά “αδιαφόρησες”, “μην τσακώνεσαι με τον αδερφό σου” παρά “μην φθονείς τον αδερφό σου” και “απόφυγε τη γυναίκα που σε καταστρέφει” παρά “πάψε να καταστρέφεις τη γυναίκα”.

Τέτοιου είδους μέθοδο αναζητεί η επανορθωτική παρρησία, ενώ η προληπτική την αντίθετη.

Πράγματι, όταν χρειαστεί είτε να αποτρέψει κανείς ανθρώπους που πρόκειται να κάνουν λάθος είτε θελήσουμε να τονώσουμε και να παροτρύνουμε ανθρώπους που στέκονται αδρανείς απέναντι σε κάποια βίαιη αντίδραση ή είναι μαλθακοί και απρόθυμοι να κάνουν το καλό, πρέπει να αποδίδουμε το φαινόμενο σε αιτίες άτοπες και άπρεπες.

Έτσι, στο έργο του Σοφοκλή, ο Οδυσσέας, προσπαθώντας να ερεθίσει τον Αχιλλέα, δεν λέει πως η οργή του έχει να κάνει με το δείπνο, αλλά:

Τώρα είναι η θέα των επάλξεων της Τροίας που σε τρομάζει;

Και πάλι, ενώ ο Αχιλλέας αγανακτεί και λέει ότι θα αποπλεύσει:

Ξέρω εγώ τι προσπαθείς να αποφύγεις· όχι τα λόγια σε βάρος σου,
αλλά τον Έκτορα που είναι κοντά.
Ωραίο πράγμα στ’ αλήθεια, ο θυμός.

Τρομάζοντας τον ψυχωμένο άντρα με την ιδέα ότι θα αποκτήσει φήμη δειλού, τον μετρημένο και κόσμιο ακόλαστου, τον γενναιόδωρο και μεγαλόπρεπο με το ότι θα αποκτήσει φήμη μίζερου και τσιγκούνη, τους παροτρύνουν προς ωραίες πράξεις και τους αποτρέπουν από τις άσχημες, μένοντας μετρημένοι στις κριτικές τους σε περιπτώσεις ανίατες και προσθέτοντας στην παρρησία περισσότερη λύπη και συμμετοχή στον πόνο του άλλου παρά ψόγο, ενώ, όταν πρόκειται να εμποδίσουν τον άλλο να διαπράξει το λάθος ή να (τον κάνουν να) αντισταθεί στο πάθος του, είναι σφοδροί, άτεγκτοι και επίμονοι. Τούτη είναι, όντως, η ευκαιρία να φανεί η ακλόνητη αφοσίωση και η αληθινή παρρησία.
Τον ψόγο, αντίθετα, για όσα έχουν ήδη γίνει βλέπουμε να εφαρμόζουν και οι εχθροί μεταξύ τους, όπως ακριβώς έλεγε ο Διογένης ότι αυτός που είναι να σωθεί πρέπει να έχει φίλους καλούς ή σφοδρούς εχθρούς, διότι οι πρώτοι νουθετούν, οι δεύτεροι επικρίνουν.

Είναι καλύτερο όμως να πείθεται κανείς χάρη σε όσους τον συμβουλεύουν και να αποφεύγει τα σφάλματα, παρά να σφάλει και να μετανοεί λόγω αυτών που τον κακολογούν.

Για τούτο χρειάζεται τέχνη η παρρησία, στον βαθμό που είναι το μεγαλύτερο και πιο δυνατό φάρμακο στη φιλία, εφόσον χρειάζεται πάντοτε να πέφτει την κατάλληλη στιγμή και να είναι ισορροπημένη.

Επειδή λοιπόν η παρρησία, όπως έχει λεχθεί, πολλές φορές είναι από τη φύση της λυπηρή γι’ αυτόν που θεραπεύεται, πρέπει να μιμείται κανείς τους γιατρούς.

Πράγματι, ούτε εκείνοι, όταν κάνουν τομή, αφήνουν το μέρος που πάσχει να πονάει και να υποφέρει, αλλά το πλένουν μαλακά και το καταβρέχουν, ούτε όσοι νουθετούν, αφού πετάξουν διακριτικά την πικρή και δηκτική παρατήρησή τους, φεύγουν μακριά, αλλά με άλλες συζητήσεις και λόγους ευχάριστους, τους καταπραΰνουν και τους ψυχαγωγούν, όπως ακριβώς οι λιθοξόοι λειαίνουν και βερνικώνουν τα μέρη των αγαλμάτων που χτύπησαν με τη σμίλη και έκοψαν.

Αυτόν όμως που χτυπήθηκε και χαρακώθηκε από την παρρησία, αν τον αφήσεις τραχύ, με εξογκώματα και ανωμαλίες από την οργή, είναι δύσκολο να τον επαναφέρεις και να τον παρηγορήσεις.

Γι’ αυτό, τούτο είναι από τα κυριότερα που πρέπει να προσέχουν όσοι νουθετούν και να μην το παραμελούν ούτε η τελευταία γεύση που αφήνουν στη συντροφιά και την παρέα να είναι η λύπη και η πίκρα στους φίλους.

 ΠΛΟΥΤΑΡΧΟΣ, ΗΘΙΚΑ

ΠΛΑΤΩΝ: Η τιμωρία του Αρδιαίου

Στην Πολιτεία ο Πλάτων μας διηγείται έναν μύθο. Ο Ηρ, ο  γιος του Αρμένιου, από το γένος των Παμφύλων, σκοτώθηκε στον πόλεμο αλλά το σώμα του παρέμεινε απρόσβλητο από τη σήψη. Όταν θέλησαν οι επιζώντες, τη δωδέκατη μέρα έπειτα από το σκοτωμό του, να τον αποτεφρώσουν, εκεί που τον είχαν επάνω στην πυρά, αυτός ξαναγύρισε στη ζωή και άρχισε να διηγείται όσα η ψυχή του, αφού βγήκε από το σώμα του, μπόρεσε να δει στον άλλο κόσμο. Μετά το θάνατο, οι δικαστές προετοιμάζουν τις ψυχές των δικαίων να πορευθούν σ` έναν δρόμο που οδηγεί πάνω στον ουρανό και τις ψυχές των αμαρτωλών σ` ένα δρόμο που κατεβαίνει κάτω. Κάθε αδικία τιμωρείται δέκα φορές και κάθε τιμωρία διαρκεί εκατό χρόνια.

“Έλεγε μάλιστα πως μπροστά του κάποιος ρωτούσε κάποιον άλλο πού ήταν ο πολύς Αρδιαίος. Ο Αρδιαίος αυτός υπήρξε τύραννος σε μια πόλη της Παμφυλίας, πάνε χίλια χρόνια από τότε· είχε σκοτώσει τον γέροντα πατέρα του και τον μεγαλύτερο αδελφό του κι είχε διαπράξει, όπως έλεγαν, και άλλα πολλά ανοσιουργήματα. Είπε λοιπόν ότι ο άνθρωπος που ρωτήθηκε απάντησε πως «Δεν έχει έλθει ο Αρδιαίος κι ούτε πρόκειται να έλθει. Γιατί πραγματικά ήταν κι αυτό ένα από τα φοβερά πράγματα που είδαμε. Εκεί που είμαστε κοντά στο στόμιο έτοιμοι να βγούμε απάνω, και τα παθήματα μας όλα είχαν πάρει τέλος, τον είδαμε ξαφνικά αυτόν και μερικούς άλλους που οι περισσότεροί τους υπήρξαν τύραννοι· ήσαν επίσης μαζί τους και ορισμένοι ιδιώτες, από αυτούς που είχαν διαπράξει μεγάλα ανομήματα. Φαντάζονταν ότι θα ανέβαιναν πια κι αυτοί, το στόμιο όμως δεν τους δεχόταν αλλά μούγκριζε κάθε φορά που κάποιος από ‘κείνους τους έτσι αθεράπευτα αχρείους ή από όσους δεν είχαν τιμωρηθεί αρκούντως για τα κρίματά τους επιχειρούσε να βγει επάνω. Εκεί πια, είπε, άνδρες αγριωποί που φάνταζαν σαν γλώσσες φωτιάς και στέκονταν πλάι στο άνοιγμα, ακούγοντας το μουγκρητό, άλλους μεν τους έπιαναν και τους τραβούσαν, τον Αρδιαίο όμως και μερικούς άλλους, αφού τους έδεσαν χειροπόδαρα, μαζί και το κεφάλι, τους έβαλαν κατάχαμα και τους έγδαραν, έπειτα τους τράβηξαν έξω από το δρόμο, στο πλάι, σέρνοντάς τους απάνω σε ασπαλάθους, κι εξηγούσαν κάθε φορά στους περαστικούς γιατί το έκαναν αυτό και ότι τους πήγαιναν να τους ρίξουν στον Τάρταρο». Κι από τους πολλούς και κάθε λογής φόβους που ‘χαν δοκιμάσει, ο μεγαλύτερος, είπε, ήταν μήπως κι ακουγόταν εκείνο το μουγκρητό την ώρα που καθένας τους θα προσπαθούσε να βγει, κι ήταν μεγάλη η χαρά να ‘ναι το μουγκρητό σταματημένο καθώς θα ανέβαιναν επάνω. Αυτές περίπου, είπε, ήσαν οι ποινές και οι τιμωρίες, κι οι ανταμοιβές πάλι ανάλογες.”

ΠΛΑΤΩΝΟΣ ΠΟΛΙΤΕΙΑ, 615c–616b

Είναι φανερό πως δεν είναι ο κόσμος άδειος και χωρίς μεγαλείο – εμείς είμαστε

Οι ολοκληρωμένοι άνθρωποι έχουν ένα βαθύ αίσθημα πνευματικότητας. Ξέρουν ότι η υπόστασή τους και ο κόσμος στον οποίο ζουν δεν μπορούν να εξηγηθούν ή να κατανοηθούν μόνο με την ανθρώπινη εμπειρία. Ξέρουν ότι πρέπει να κάνουν το “μυστηριακό άλμα”. Πρέπει να πάνε πέρα από τον εαυτό τους, πέρα από την περιορισμένη τους πραγματικότητα. Έχουν μια ανεξήγητη αίσθηση του κάτι παραπάνω. Αισθάνονται πως υπάρχει μια μεγαλύτερη ενεργή διάνοια από τη δική τους, ακόμα κι αν δεν μπορούν να της δώσουν ένα όνομα. Έχουν επίγνωση ενός μεγάλου σχεδιασμού, ακατάπαυστα ενεργού, στον οποίο όλα είναι συμβατά και δεν υπάρχουν αντιφάσεις.

H ζωή μας δίνει λίγες εξηγήσεις. Δεν μπορούμε να είμαστε σίγουροι για το πραγματικό νόημα της ζωής, για την προέλευση της ζωής, ούτε για τη ζωή μετά τη ζωή. Μπορούμε μόνο να γεμίσουμε το κενό που δημιουργεί αυτή η αβεβαιότητα. Μπορούμε είτε να αποδεχτούμε με πίστη, είτε να επιλέξουμε το μηδενισμό. Και τα δύο μας εισάγουν στο μυστήριο. Επιλέγουμε να πιστεύουμε, είτε ότι όλα έχουν σημασία, είτε ότι τίποτα δεν έχει σημασία ωστόσο στην ουσία και οι δύο επιλογές είναι το ίδιο. Και οι δυο προκαλούν διανοητικά παιχνίδια, γιατί καμία από τις δύο δεν προσφέρει οριστικές αποδείξεις. Αυτό δεν σημαίνει πως δεν υπάρχουν απαντήσεις. Είναι όπως και το Ζεν Κοάν που τονίζει ότι δεν υπάρχει διαφορά στο αν νομίζουμε ότι είμαστε ένας μοναχός, που ονειρευόμαστε πως είμαστε μια πεταλούδα ή μια πεταλούδα που ονειρευόμαστε ότι είμαστε ένας μοναχός, που ονειρεύεται ότι είναι μια πεταλούδα.

Μερικοί από μας δεν μπορούν να ζήσουν χωρίς απαντήσεις. Το κενό είναι υπερβολικά τρομακτικό, υπερβολικά ισοπεδωτικό. Πρέπει έτσι να δημιουργήσουμε απαντήσεις για τον εαυτό μας. Μερικοί διαλέγουμε, να ζήσουμε χωρίς απαντήσεις. Δεν τις βρίσκουμε απαραίτητες. Ζούμε τη ζωή μας χωρίς να κάνουμε ερωτήσεις, ζώντας μέσα στις απαντήσεις. Και οι δύο τρόποι απαιτούν τη δημιουργία ενός συστήματος πίστης, για το οποίο δεν υπάρχει αξιολόγηση. Οποιαδήποτε επιλογή εμπεριέχει μια ζωντανή αίσθηση πνευματικότητας, που προέρχεται από την επιβεβαίωση του εαυτού μέσα από την ίδια την προσωπική επιλογή.

Η πνευματικότητα, η πίστη και το μυστήριο εμπεριέχονται σε κάθε πλευρά της ζωής. Θυμάμαι όταν επισκέφθηκα τη Νέα Αγγλία και είχα την πρώτη μου εμπειρία με το μεγαλείο του φθινοπώρου. Ποτέ δεν είχα δει δέντρα σε τέτοια φαντασμαγορική ακτινοβολία χρώματος. Εκείνο που με εντυπωσίασε περισσότερο ήταν ότι στο ίδιο δέντρο υπήρχαν φύλλα, το χρώμα των οποίων ποίκιλλε από κίτρινο ανοιχτό μέχρι βαθύ πορφυρό, συχνά πάνω στο ίδιο κλαδί. Θυμάμαι ότι γύρισα στους φίλους μου με σύγχυση και θαυμασμό, ρωτώντας γιατί. Είχαν ζήσει στην περιοχή εκείνη όλη τους τη ζωή και δεν μπορούσαν να απαντήσουν. “Είναι απλώς έτσι”, μου είπαν. Ήταν μια καλή απάντηση, αλλά όχι αρκετή για μένα. Σίγουρα, κάποιος πιο πεπειραμένος από μένα θα είχε κάνει την ίδια ερώτηση και θα είχε φτάσει σε μια πια αποκαλυπτική και “επιστημονική’ εξήγηση. Ναι υπήρχε τέτοια απάντηση. Υπήρχαν εξηγήσεις της βοτανικής για τη θέση του κάθε φύλλου στον ήλιο και τη σκιά, όπως και για τους παράγοντες παγωνιάς. Όλ’ αυτά εξηγήθηκαν σαφώς, αλλά έφυγα από τη βιβλιοθήκη το ίδιο έκπληκτος, το ίδιο εντυπωσιασμένος. Η επιστημονική απάντηση δεν είχε εξαφανίσει’ το μυστήριο από την εμπειρία. Επειδή κάτι μπορεί να εξηγηθεί δεν επηρεάζεται το μεγαλείο του!

Μπορούμε να προβλέπουμε τις παλίρροιες σχεδόν στο δευτερόλεπτο. Μπορούμε να χρονολογήσουμε τη μετανάστευση των πουλιών και των φαλαινών Μπορούμε να περπατήσουμε πάνω στη σελήνη. Ελαττώνει όμως αυτό το μεγαλείο της θάλασσας, τη μαγεία των πουλιών ή την ομορφιά;

Το γεγονός ότι μπορώ να φυτέψω ένα σπόρο και να γίνει λουλούδι, να μοιραστώ λίγη -γνώση με κάποιον άλλο, να χαμογελάσω σε κάποιον και να μου ανταποδώσει ένα χαμόγελο, είναι για μένα συνεχείς πνευματικές ασκήσεις.

Διδάσκω σε μια τάξη και βρίσκω ότι κάτι από αυτά που είπα επηρεάζει τη ζωή ενός άλλου. Συμμετέχω στην αλληλεπίδραση και έχω τη δύναμη να προκαλέσω λύπη, χαρά ή γέλιο. Πνευματικότητα!

Είναι φανερό πως δεν είναι ο κόσμος άδειος και χωρίς μεγαλείο – εμείς είμαστε.

Η μαγεία δεν αποτελεί αποκλειστικό προνόμιο του μάγου. Εμείς οι ίδιοι είμαστε μάγοι με τη δύναμη να επικαλούμαστε την εμφάνιση και να εξαφανίζουμε πράγματα κατά βούληση. Δημιουργούμε το μυστήριο της κάθε μέρας – τα μυστικά βρίσκονται κάτω από κάθε δέντρο, σε κάθε έντομο, σε κάθε σκέψη. Τα λουλούδια θα ανθίζουν είτε ενδιαφερόμαστε, είτε όχι, οι τροφές θα έχουν διαφορετική γεύση, είτε κάνουμε τον κόπο να μασήσουμε ή να γευτούμε. Θα υπάρχουν λαμπερές αυγές ακόμα κι αν δεν σηκωνόμαστε αρκετά νωρίς για να δούμε μία. Το πνεύμα κάθε προσώπου και κάθε πράγματος είναι παρόν, ακόμα κι αν κοιμόμαστε πολύ για να το βιώσουμε, ακόμα κι αν δεν παραδεχόμαστε την ύπαρξή του. Η πνευματικότητα εμπεριέχει μια συνειδητότητα όλων των υπαρκτών και μια ευρύτητα αντιλήψεων για τα ανύπαρκτα. Είναι η δύναμη και η έλλειψη φόβου που θα μας επιτρέψει να υπερβούμε την πραγματικότητα και τον εαυτό μας. Οι ολοκληρωμένοι άνθρωποι ξέρουν πώς είναι αυτή η μαγεία που αποτελεί το καρύκευμα της ζωής, θεραπεύει την πλήξη και εξυψώνει την ύπαρξη πάνω από το χώρο και το χρόνο. Το να είσαι ολοκληρωμένος άνθρωπος σημαίνει να γνωρίζεις τη μέθη από ένα πορτοκάλι και την έκσταση σ’ ένα φύλλο χόρτου! Το να είσαι ολοκληρωμένος σημαίνει ν’ απλώνεις το χέρι με πλήρη εμπιστοσύνη σε όλα τα πράγματα.

Νετρίνα – Μια πρόταση που ίσως εξηγήσει την ασυμφωνία των μετρήσεων για το ρυθμό διαστολής του σύμπαντος

Τα νετρίνα είναι σημαντικοί παίκτες στην εξέλιξη του σύμπαντος, όμως συχνά παίζουν δευτερεύοντα ρόλο για τα πιο εντυπωσιακά συστατικά, όπως η σκοτεινή ύλη και η σκοτεινή ενέργεια. Μια νέα ανάλυση, η οποία περιλαμβάνει την προσθήκη μιας υποθετικής αλληλεπίδρασης μεταξύ των νετρίνων, δείχνει ότι τα σωμάτια αυτά θα μπορούσαν να επιλύσουν ένα συνεχιζόμενο αίνιγμα σχετικό με τη σταθερά του Hubble, τον αριθμό που χαρακτηρίζει το ρυθμό της κοσμικής διαστολής. Η προτεινόμενη αυτό-αλληλεπίδραση μπορεί επίσης να εξηγήσει άλλες ασυμφωνίες στην κοσμολογία και τη σωματιδιακή φυσική.

Μεγάλοι αριθμοί νετρίνων διαμορφώθηκαν κατά τη Μεγάλη Έκρηξη, όμως η πάρα πολύ μικρή μάζα τους τα κατέστησε ακατάλληλα για τη δημιουργία βαρυτικών σπόρων για τους γαλαξίες και άλλες δομές. Στην πραγματικότητα, τα νετρίνα περιόρισαν τη διαμόρφωση ορισμένων από αυτές τις πρώιμες δομές διαφεύγοντας, ή «ρέοντας ελεύθερα», από πυκνές περιοχές στο σύμπαν. Η επίδραση της ελεύθερης ροής των νετρίνων έχει αναγνωριστεί μετρώντας τις διακυμάνσεις στο κοσμικό μικροκυματικό υπόβαθρο (cosmic microwave background ή CMB) – ένα από τα καλύτερα εργαλεία για τη διερεύνηση της κοσμικής ιστορίας.

Ωστόσο, η βασισμένη στο CMB εκτίμηση της σταθεράς του Hubble είναι μικρότερη από την εκτίμηση με βάση της τοπική γαλαξιακή κίνηση. Για να αντιμετωπίσει αυτή την αποκαλούμενη (LfN) τάση Hubble , η Christina Kreisch από το Πανεπιστήμιο του Princeton και οι συνάδελφοί της προτείνουν μια νέα αλληλεπίδραση μεταξύ των νετρίνων που μεταθέτει την εμφάνιση της ελεύθερης ροής των νετρίνων. Η ομάδα δείχνει ότι καθυστερημένη ελεύθερη ροή εξαναγκάζει σε μια αλλαγή κλίμακας των δεδομένων του CMB που ευθυγραμμίζει τις εκτιμήσεις για τη σταθερά του Hubble. Η αυτό-αλληλεπίδραση των νετρίνων μπορεί επίσης να επιλύσει ασυμφωνίες στις παρατηρήσεις ομαδοποίησης γαλαξιών.

Οι σωματιδιακοί φυσικοί προς το παρόν δεν έχουν άμεσες αποδείξεις των αυτο-αλληλεπιδράσεων των νετρίνων, όμως σε ορισμένα πειράματα με νετρίνα έχουν αναφερθεί παρατηρήσεις που διαφωνούν με τα τρέχοντα μοντέλα. Η Kreisch και οι συνάδελφοί της πιστεύουν ότι το μοντέλο τους για το νετρίνο μπορεί να ανοίξει μια νέα γραμμή-επίθεσης στην ενασχόληση με αυτές τις ανωμαλίες των νετρίνων.

Από τη φιλοσοφία της γλώσσας

Η λέξη και το νόημα

§1

Όταν στην αρχαία Ελλάδα μαινόταν ο Πελοποννησιακός πόλεμος -ο πιο φονικός και μοιραίος εμφύλιος πόλεμος των Ελλήνων-, έγραφε ο Θουκυδίδης στο Γ΄ βιβλίο του για την αναστροφή και διαστροφή που υπέστη η σημασία της λέξης ως τέτοιας:

«Και νόμισαν πως είχαν δικαίωμα ν’ αλλάξουν και τη συνηθισμένη αντιστοιχία των λέξεων προς τα πράγματα για να δικαιολογήσουν τις πράξεις τους. Έτσι η αστόχαστη τόλμη πέρασε για ανδρεία, που κινείται από φιλία στους συντρόφους, ο δισταγμός από μέριμνα για το μέλλον δειλία που εμφανίζεται ως ευπρέπεια, η γνωστική μετριοπάθεια ως πρόσχημα ανανδρίας και η ικανότητα να βλέπει κανείς με σύνεση όλες τις πλευρές μιας κατάστασης, ανικανότητα δράσης σε όλα∙ τη βίαιη και οξεία αντίδραση την πρόσθεσαν στα προτερήματα του ανδρός, και την αποχή από επιβουλές εύλογη πρόφαση για αποφυγή κινδύνου».

Ως βλέπουμε, οι λέξεις χρησιμοποιούνται κατά το ήθος των ανθρώπων που διαχειρίζονται τα δημόσια πράγματα με τέτοια ιδιοτέλεια, αλαζονεία, ανημποριά, ώστε να χρειάζεται να αναστρέψουν τη σημασία των λέξεων.

§2

Τι υποδηλώνει αυτό το παράδειγμα μεταλλαγής των λέξεων; Ότι οι λέξεις έχουν χάσει το αληθινό τους νόημα και έχουν υποστεί αδιανόητη για τον ανθρώπινο νου φθορά. Πότε συμβαίνει αυτό το φαινόμενο της φθοράς των λέξεων, της καταστροφής του λόγου, της διαστροφής της γλώσσας; Όταν μια κοινωνία βρίσκεται σε αποσύνθεση και η πολιτική έχει μετατραπεί σε διαφθορείο συνειδήσεων. Τότε απλώνεται η αχλύς της ασυνειδησίας από τους παροικούντες στην εξουσία και υποστασιοποιούνται βίαιες ιδεολογικές «ανακαλύψεις» για να συσκοτίσουν την αληθινή πραγματικότητα και με κυνικές υποσχέσεις να δεσμεύσουν τους ανθρώπους μέσα σε τόπους απατηλής ευφορίας. Το αποτέλεσμα είναι να δημιουργούνται ολόκληρα τάγματα εφόδου από οπαδούς και στελέχη κομμάτων, παρα-κομμάτων, συντεχνιών και μηχανισμών, τα οποία είναι ταγμένα να μεταποιούν τον λαό σε όχλο και να τον ψυχ-αγωγούν με ήχους, εικόνες, θεάματα μαζικής κουλτούρας. Σε αυτά τα αισχρά θεάματα ανήκει και εκείνο το πρωτάκουστο, η κάθε Μαρία Μανταλένα, να επιζητεί την υπουργοποίησή της και να λαμβάνει πολιτικές αποφάσεις για το «καλό» του λαού, αντί να τραγουδάει στα υπόγεια καπηλειά συν ανδρί και τέκνω. 

§3

Το ερώτημα που αναφύεται τώρα είναι: τι είναι η λέξη; Μήπως είναι η σκιά που σκιάζει το φώς; Μήπως είναι η πιο πάνω εκτεθείσα διαστροφή του λόγου και της σκέψης; Η λέξη είναι το υπαρκτικό μας Είναι. Και τούτο στις κοινωνικές και ιστορικές του υποδηλώσεις. Ακριβώς μέσα στον κύκλο αυτών των υποδηλώσεων η λέξη είναι το νόημά της. Σε συνάφεια με τούτο το Είναι της ο Χάιντεγκερ τη διακρίνει ρητά από τη φωνή. Η τελευταία, ως έναρθρη εκφορά ή ενότητα, γίνεται λέξη, εάν σημαίνει κάτι. Η λέξη, κατ’ αυτό το πνεύμα, είναι το νόημα του κόσμου και του εαυτού μας -τα όρια του κόσμου μου είναι τα όρια της γλώσσας μου, έλεγε ο Βιτγκενστάιν∙ είναι το δεικτικό σημαίνειν. Με βάση το τελευταίο τούτο, η φανέρωση του κόσμου εκδηλώνεται στις και με τις λέξεις. Επομένως, ανάλογα με το δεικτικό τους σημαίνειν, ο κόσμος είναι εκείνος ο σαθρός κόσμος που μας θύμισε πιο πάνω ο Θουκυδίδης ή ο κόσμος του ποιείν, έτσι όπως το κατανοεί ο Χάιντεγκερ: η ιστορική δημιουργία του ανθρώπου ως εκκάλυψη, μέσα στα έργα του, του νοήματος του Dasein του.

ΠΛΑΤΩΝ: Ἵππίας μείζων (283c-284c)

ΣΩΚΡΑΤΗΣ. Ἀλλὰ δῆτα Σικελιῶται μὲν ἐπιθυμοῦσιν ἀμείνους γίγνεσθαι, Λακεδαιμόνιοι [283d] δ᾽ οὔ;
ΙΠΠΙΑΣ. Πάντως γέ που, ὦ Σώκρατες, καὶ Λακεδαιμόνιοι.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ. Ἆρ᾽ οὖν χρημάτων ἐνδείᾳ ἔφευγον τὴν σὴν ὁμιλίαν;
ΙΠΠΙΑΣ. Οὐ δῆτα, ἐπεὶ ἱκανὰ αὐτοῖς ἐστιν.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ. Τί δῆτ᾽ ἂν εἴη ὅτι ἐπιθυμοῦντες καὶ ἔχοντες χρήματα, καὶ σοῦ δυναμένου τὰ μέγιστα αὐτοὺς ὠφελεῖν, οὐ πλήρη σε ἀργυρίου ἀπέπεμψαν; ἀλλ᾽ ἐκεῖνο, μῶν μὴ Λακεδαιμόνιοι σοῦ βέλτιον ἂν παιδεύσειαν τοὺς αὑτῶν παῖδας; ἢ τοῦτο φῶμεν οὕτω, καὶ σὺ συγχωρεῖς;
[283e] ΙΠΠΙΑΣ. Οὐδ᾽ ὁπωστιοῦν.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ. Πότερον οὖν τοὺς νέους οὐχ οἷός τ᾽ ἦσθα πείθειν ἐν Λακεδαίμονι ὡς σοὶ συνόντες πλέον ἂν εἰς ἀρετὴν ἐπιδιδοῖεν ἢ τοῖς ἑαυτῶν, ἢ τοὺς ἐκείνων πατέρας ἠδυνάτεις πείθειν ὅτι σοὶ χρὴ παραδιδόναι μᾶλλον ἢ αὐτοὺς ἐπιμελεῖσθαι, εἴπερ τι τῶν ὑέων κήδονται; οὐ γάρ που ἐφθόνουν γε τοῖς ἑαυτῶν παισὶν ὡς βελτίστοις γενέσθαι.
ΙΠΠΙΑΣ. Οὐκ οἶμαι ἔγωγε φθονεῖν.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ. Ἀλλὰ μὴν εὔνομός γ᾽ ἡ Λακεδαίμων.
ΙΠΠΙΑΣ. Πῶς γὰρ [284a] οὔ;
ΣΩΚΡΑΤΗΣ. Ἐν δέ γε ταῖς εὐνόμοις πόλεσιν τιμιώτατον ἡ ἀρετή.
ΙΠΠΙΑΣ. Πάνυ γε.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ. Σὺ δὲ ταύτην παραδιδόναι ἄλλῳ κάλλιστ᾽ ἀνθρώπων ἐπίστασαι.
ΙΠΠΙΑΣ. Καὶ πολύ γε, ὦ Σώκρατες.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ. Ὁ οὖν κάλλιστ᾽ ἐπιστάμενος ἱππικὴν παραδιδόναι ἆρ᾽ οὐκ ἂν ἐν Θετταλίᾳ τῆς Ἑλλάδος μάλιστα τιμῷτο καὶ πλεῖστα χρήματα λαμβάνοι, καὶ ἄλλοθι ὅπου τοῦτο σπουδάζοιτο;
ΙΠΠΙΑΣ. Εἰκός γε.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ. Ὁ δὴ δυνάμενος παραδιδόναι τὰ πλείστου ἄξια μαθήματα εἰς ἀρετὴν οὐκ ἐν [284b] Λακεδαίμονι μάλιστα τιμήσεται καὶ πλεῖστα ἐργάσεται χρήματα, ἂν βούληται, καὶ ἐν ἄλλῃ πόλει ἥτις τῶν Ἑλληνίδων εὐνομεῖται; ἀλλ᾽ ἐν Σικελίᾳ, ὦ ἑταῖρε, οἴει μᾶλλον καὶ ἐν Ἰνυκῷ; ταῦτα πειθώμεθα, ὦ Ἱππία; ἐὰν γὰρ σὺ κελεύῃς, πειστέον.
ΙΠΠΙΑΣ. Οὐ γὰρ πάτριον, ὦ Σώκρατες, Λακεδαιμονίοις κινεῖν τοὺς νόμους, οὐδὲ παρὰ τὰ εἰωθότα παιδεύειν τοὺς ὑεῖς.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ. Πῶς λέγεις; Λακεδαιμονίοις οὐ πάτριον ὀρθῶς [284c] πράττειν ἀλλ᾽ ἐξαμαρτάνειν;
ΙΠΠΙΑΣ. Οὐκ ἂν φαίην ἔγωγε, ὦ Σώκρατες.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ. Οὐκοῦν ὀρθῶς ἂν πράττοιεν βέλτιον ἀλλὰ μὴ χεῖρον παιδεύοντες τοὺς νέους;
ΙΠΠΙΑΣ. Ὀρθῶς· ἀλλὰ ξενικὴν παίδευσιν οὐ νόμιμον αὐτοῖς παιδεύειν, ἐπεὶ εὖ ἴσθι, εἴπερ τις ἄλλος ἐκεῖθεν χρήματα ἔλαβεν πώποτε ἐπὶ παιδεύσει, καὶ ἐμὲ ἂν λαβεῖν πολὺ μάλιστα —χαίρουσι γοῦν ἀκούοντες ἐμοῦ καὶ ἐπαινοῦσιν— ἀλλ᾽, ὃ λέγω, οὐ νόμος.

***
ΣΩ. Να πούμε τότε πως οι Σικελιώτες επιθυμούν να γίνονται καλύτεροι, ενώ οι Λακεδαιμόνιοι [283d] όχι;
ΙΠ. Το δίχως άλλο και οι Λακεδαιμόνιοι, Σωκράτη.
ΣΩ. Μήπως τότε δεν ήθελαν τη συναναστροφή σου, γιατί τους έλειπαν τα χρήματα;
ΙΠ. Όχι βέβαια! Τα χρήματα δεν τους λείπουν.
ΣΩ. Ποιός λοιπόν είναι ο λόγος που, ενώ το ήθελαν και είχαν χρήματα και συ μπορούσες να τους ωφελήσεις πάρα πολύ, δεν σε ξεπροβόδωσαν φορτωμένον χρήματα; Ή μήπως είναι αυτό, ότι δηλαδή οι Λακεδαιμόνιοι μπορούσαν να μορφώσουν τα παιδιά τους καλύτερα από ό,τι συ; Αυτός να πούμε πως είναι ο λόγος, και συ το παραδέχεσαι;
[283e] ΙΠ. Με κανέναν τρόπο!
ΣΩ. Τί να πούμε λοιπόν; Είναι οι νέοι που δεν κατάφερες να πείσεις στη Λακεδαίμονα ότι, αν έρχονταν κοντά σου, θα πρόκοβαν στην αρετή περισσότερο παρά κοντά τους δικούς των; Ή είναι οι πατέρες τους που δεν μπόρεσες να πείσεις ότι έπρεπε να τους παραδίνουν καλύτερα σε σένα παρά να τους φροντίζουν οι ίδιοι — αν βέβαια γνοιάζονται καθόλου για τους γιους των; Δεν φαντάζομαι από φθόνο να μην ήθελαν τα παιδιά τους να γίνουν όσο μπορεί πιο καλά.
ΙΠ. Εγώ τουλάχιστο δεν νομίζω πως το έκαναν από φθόνο.
ΣΩ. Και όμως η Λακεδαίμονα έχει καλούς νόμους.
ΙΠ. Πώς [284a] όχι;
ΣΩ. Και στις πολιτείες που έχουν καλούς νόμους εκείνο που τιμούν περισσότερο είναι η αρετή.
ΙΠ. Βέβαια.
ΣΩ. Και συ ξέρεις καλύτερα από όλους τους ανθρώπους να τη μεταδίνεις σε άλλον.
ΙΠ. Και πολύ μάλιστα, Σωκράτη.
ΣΩ. Ένας ξέρει καλύτερα από όλους να μεταδίνει την τέχνη της ιππασίας· αυτόν δεν θα τον τιμούσαν περισσότερο στη Θεσσαλία από ό,τι στην άλλη Ελλάδα και δεν θα έπαιρνε εκεί τα περισσότερα χρήματα, ή και αλλού, όπου δίνουν σημασία μεγάλη στην τέχνη αυτή;
ΙΠ. Φυσικά.
ΣΩ. Ένας άλλος μπορεί να δίνει τα πιο σπουδαία μαθήματα αρετής· αυτόν δεν θα τον τιμήσουν προπάντων στη [284b] Λακεδαίμονα και δεν θα βγάλει εκεί, φτάνει να θέλει, τα περισσότερα χρήματα ή και σε όποια άλλη ελληνική πολιτεία έχει καλούς νόμους; Φαντάζεσαι, αγαπητέ μου, πως στη Σικελία θα τον τιμήσουν περισσότερο και στην Ινυκό; Αυτό να πιστέψουμε, Ιππία; Γιατί αν συ μου το λες αυτό, πρέπει να το πιστέψω.
ΙΠ. Μα οι Λακεδαιμόνιοι το έχουν γονικό, Σωκράτη, να μην αλλάζουν τους νόμους των μήτε να μορφώνουν τους γιους των έξω από ό,τι το συνήθιζαν ως τότε.
ΣΩ. Πώς το λες αυτό; Το έχουν γονικό οι Λακεδαιμόνιοι να κάνουν λάθη [284c] και όχι το σωστό;
ΙΠ. Αυτό εγώ τουλάχιστο δεν θα το έλεγα, Σωκράτη.
ΣΩ. Μα δεν θα έκαναν το σωστό, αν μόρφωναν τους νέους καλύτερα και όχι χειρότερα;
ΙΠ. Σωστά! Είναι όμως αντίθετο με τους νόμους των να μορφώνουν τους νέους με μόρφωση που έρχεται απέξω· αλλιώς, να το ξέρεις, αν κανείς είχε ποτέ πάρει από εκεί χρήματα για τη μόρφωση των νέων, θα έπαιρνα και εγώ, πολύ περισσότερα μάλιστα. Είναι αλήθεια πως χαίρονται, όταν με ακούν, και με παινούν. Όπως όμως σου είπα, ο νόμος δεν τους αφήνει.