ΟΜΗΡΟΣ: Ἰλιάς (17.140-17.208)

140 Γλαῦκος δ᾽ Ἱππολόχοιο πάϊς, Λυκίων ἀγὸς ἀνδρῶν,
Ἕκτορ᾽ ὑπόδρα ἰδὼν χαλεπῷ ἠνίπαπε μύθῳ·
«Ἕκτορ, εἶδος ἄριστε, μάχης ἄρα πολλὸν ἐδεύεο.
ἦ σ᾽ αὔτως κλέος ἐσθλὸν ἔχει φύξηλιν ἐόντα.
φράζεο νῦν ὅππως κε πόλιν καὶ ἄστυ σαώσῃς
145 οἶος σὺν λαοῖς τοὶ Ἰλίῳ ἐγγεγάασιν·
οὐ γάρ τις Λυκίων γε μαχησόμενος Δαναοῖσιν
εἶσι περὶ πτόλιος, ἐπεὶ οὐκ ἄρα τις χάρις ἦεν
μάρνασθαι δηΐοισιν ἐπ᾽ ἀνδράσι νωλεμὲς αἰεί.
πῶς κε σὺ χείρονα φῶτα σαώσειας μεθ᾽ ὅμιλον,
150 σχέτλι᾽, ἐπεὶ Σαρπηδόν᾽ ἅμα ξεῖνον καὶ ἑταῖρον
κάλλιπες Ἀργείοισιν ἕλωρ καὶ κύρμα γενέσθαι,
ὅς τοι πόλλ᾽ ὄφελος γένετο, πτόλεΐ τε καὶ αὐτῷ,
ζωὸς ἐών· νῦν δ᾽ οὔ οἱ ἀλαλκέμεναι κύνας ἔτλης.
τῶ νῦν εἴ τις ἐμοὶ Λυκίων ἐπιπείσεται ἀνδρῶν
155 οἴκαδ᾽ ἴμεν, Τροίῃ δὲ πεφήσεται αἰπὺς ὄλεθρος.
εἰ γὰρ νῦν Τρώεσσι μένος πολυθαρσὲς ἐνείη,
ἄτρομον, οἷόν τ᾽ ἄνδρας ἐσέρχεται οἳ περὶ πάτρης
ἀνδράσι δυσμενέεσσι πόνον καὶ δῆριν ἔθεντο,
αἶψά κε Πάτροκλον ἐρυσαίμεθα Ἴλιον εἴσω.
160 εἰ δ᾽ οὗτος προτὶ ἄστυ μέγα Πριάμοιο ἄνακτος
ἔλθοι τεθνηὼς καί μιν ἐρυσαίμεθα χάρμης,
αἶψά κεν Ἀργεῖοι Σαρπηδόνος ἔντεα καλὰ
λύσειαν, καί κ᾽ αὐτὸν ἀγοίμεθα Ἴλιον εἴσω·
τοίου γὰρ θεράπων πέφατ᾽ ἀνέρος, ὃς μέγ᾽ ἄριστος
165 Ἀργείων παρὰ νηυσὶ καὶ ἀγχέμαχοι θεράποντες.
ἀλλὰ σύ γ᾽ Αἴαντος μεγαλήτορος οὐκ ἐτάλασσας
στήμεναι ἄντα κατ᾽ ὄσσε ἰδὼν δηΐων ἐν ἀϋτῇ,
οὐδ᾽ ἰθὺς μαχέσασθαι, ἐπεὶ σέο φέρτερός ἐστι.»
Τὸν δ᾽ ἄρ᾽ ὑπόδρα ἰδὼν προσέφη κορυθαίολος Ἕκτωρ·
170 «Γλαῦκε, τίη δὲ σὺ τοῖος ἐὼν ὑπέροπλον ἔειπες;
ὢ πόποι, ἦ τ᾽ ἐφάμην σὲ περὶ φρένας ἔμμεναι ἄλλων,
τῶν ὅσσοι Λυκίην ἐριβώλακα ναιετάουσι·
νῦν δέ σευ ὠνοσάμην πάγχυ φρένας, οἷον ἔειπες,
ὅς τέ με φῂς Αἴαντα πελώριον οὐχ ὑπομεῖναι.
175 οὔ τοι ἐγὼν ἔρριγα μάχην οὐδὲ κτύπον ἵππων·
ἀλλ᾽ αἰεί τε Διὸς κρείσσων νόος αἰγιόχοιο,
ὅς τε καὶ ἄλκιμον ἄνδρα φοβεῖ καὶ ἀφείλετο νίκην
ῥηϊδίως, ὁτὲ δ᾽ αὐτὸς ἐποτρύνει μαχέσασθαι.
ἀλλ᾽ ἄγε δεῦρο, πέπον, παρ᾽ ἔμ᾽ ἵστασο καὶ ἴδε ἔργον,
180 ἠὲ πανημέριος κακὸς ἔσσομαι, ὡς ἀγορεύεις,
ἦ τινα καὶ Δαναῶν ἀλκῆς μάλα περ μεμαῶτα
σχήσω ἀμυνέμεναι περὶ Πατρόκλοιο θανόντος.»
Ὣς εἰπὼν Τρώεσσιν ἐκέκλετο μακρὸν ἀΰσας·
«Τρῶες καὶ Λύκιοι καὶ Δάρδανοι ἀγχιμαχηταί,
185 ἀνέρες ἔστε, φίλοι, μνήσασθε δὲ θούριδος ἀλκῆς,
ὄφρ᾽ ἂν ἐγὼν Ἀχιλῆος ἀμύμονος ἔντεα δύω
καλά, τὰ Πατρόκλοιο βίην ἐνάριξα κατακτάς.»
Ὣς ἄρα φωνήσας ἀπέβη κορυθαίολος Ἕκτωρ
δηΐου ἐκ πολέμοιο· θέων δ᾽ ἐκίχανεν ἑταίρους
190 ὦκα μάλ᾽, οὔ πω τῆλε, ποσὶ κραιπνοῖσι μετασπών,
οἳ προτὶ ἄστυ φέρον κλυτὰ τεύχεα Πηλεΐωνος.
στὰς δ᾽ ἀπάνευθε μάχης πολυδακρύου ἔντε᾽ ἄμειβεν·
ἤτοι ὁ μὲν τὰ ἃ δῶκε φέρειν προτὶ Ἴλιον ἱρὴν
Τρωσὶ φιλοπτολέμοισιν, ὁ δ᾽ ἄμβροτα τεύχεα δῦνε
195 Πηλεΐδεω Ἀχιλῆος, ἅ οἱ θεοὶ Οὐρανίωνες
πατρὶ φίλῳ ἔπορον· ὁ δ᾽ ἄρα ᾧ παιδὶ ὄπασσε
γηράς· ἀλλ᾽ οὐχ υἱὸς ἐν ἔντεσι πατρὸς ἐγήρα.
Τὸν δ᾽ ὡς οὖν ἀπάνευθεν ἴδεν νεφεληγερέτα Ζεὺς
τεύχεσι Πηλεΐδαο κορυσσόμενον θείοιο,
200 κινήσας ῥα κάρη προτὶ ὃν μυθήσατο θυμόν·
«ἆ δείλ᾽, οὐδέ τί τοι θάνατος καταθύμιός ἐστιν,
ὃς δή τοι σχεδὸν εἶσι· σὺ δ᾽ ἄμβροτα τεύχεα δύνεις
ἀνδρὸς ἀριστῆος, τόν τε τρομέουσι καὶ ἄλλοι·
τοῦ δὴ ἑταῖρον ἔπεφνες ἐνηέα τε κρατερόν τε,
205 τεύχεα δ᾽ οὐ κατὰ κόσμον ἀπὸ κρατός τε καὶ ὤμων
εἵλευ· ἀτάρ τοι νῦν γε μέγα κράτος ἐγγυαλίξω,
τῶν ποινὴν ὅ τοι οὔ τι μάχης ἒκ νοστήσαντι
δέξεται Ἀνδρομάχη κλυτὰ τεύχεα Πηλεΐωνος.»

***

140 Και ο Γλαύκος του Ιππολόχου υιός, ο άρχος των Λυκίων,
μ᾽ άγριαν ματιά στον Έκτορα βαρύν τον λόγον είπε:
«Έκτωρ, στα κάλλη ασύγκριτε, και αδύνατε στην μάχην,
είσαι δειλός και χάρισμα μεγάλην δόξαν έχεις.
Τώρα την πόλιν σκέψου εσύ να σώσεις και τον πύργον
145 μόνος εσύ με τους λαούς που κατοικούν στην Τροίαν.
Διότι δια την πόλιν σας κανένας των Λυκίων
δεν θέλει μάχεται στο εξής, αφού δεν είχε χάριν
τούτος ο ατελεύτητος με τον εχθρόν αγώνας.
Πώς άνδρ᾽ άλλον κατώτερον, ελεεινέ, θα σώσεις,
150 αφού ξένον και σύντροφον, τον μέγαν Σαρπηδόνα
να γίνει αφήκες άρπαγμα στα πλήθη των Αργείων;
Που μέγα κέρδος έφερε στην πόλιν και σ᾽ εσένα
και δεν τον φύλαξες, δειλέ, των σκύλων απ᾽ το στόμα.
Για τούτο οι Λύκιοι θᾲ πεισθούν στον λόγον μου να φύγουν
155 εις την πατρίδα και όλεθρος θα πέσει στην Τρωάδα·
ότι αν ατρόμητην ορμήν είχαν στα στήθη οι Τρώες,
ως η καρδιά ᾽ναι των ανδρών οπού για την πατρίδα
με τους εχθρούς ακούραστον βαστούν πολέμου αγώνα,
τότ᾽ εύκολα τον Πάτροκλον θα εσέρναμε στην Τροίαν.
160 Και αν απ᾽ της μάχης την βοήν στην πόλιν του Πριάμου
εσέρναμε μαχόμενοι τούτον τον πεθαμένον,
τον Σαρπηδόν᾽ αντάλλαγμα και τ᾽ άρματά του οι Αργείοι
θα έδιδαν να φέρομε στα τείχη της Ιλίου·
ότ᾽ ήταν κείνος ο νεκρός ακόλουθος μεγάλου
165 ανδρός, οπού των Δαναών πρωτεύει στην ανδρείαν.
Αλλά τον μεγαλόψυχον υιόν του Τελαμώνος
στην μάχη συ δεν τόλμησες κατάματα να βλέπεις,
να πολεμήσεις κι είναι αυτός πολύ καλύτερός σου».
Του αντείπε μ᾽ άγριο βλέφαρο ο λοφοσείστης Έκτωρ:
170 «Ω Γλαύκε, τόσον άδικον να μου προφέρεις λόγον;
Έλεγα πως στην φρόνησιν πρωτεύεις συ των άλλων
ανθρώπων, όπου κατοικούν την κάρπιμην Λυκίαν,
και τώρα ό,τ᾽ είπες μου ᾽δειξεν ότι σωστά δεν κρίνεις,
που εμπρός στον μέγαν Αίαντα δεν τόλμησα να μείνω.
175 Με δεν παγώνει ο τάραχος της μάχης και των ίππων·
αλλά νικά πάντοτε ο νους του αιγιδοφόρου Δία
που εύκολα και άνδρ᾽ ατρόμητον δειλιάζει και την νίκην
του αφαιρεί και άλλη φορά τον σπρώχνει αυτός στην μάχην.
Αλλά στήσου στο πλάγι μου, να ιδείς, αγαπητέ μου,
180 αν θα ᾽μαι ολήμερα δειλός καθώς μου τ᾽ ονειδίζεις,
ή αν πολλούς των Δαναών, όσον και αν είναι ανδρείοι,
θα στρώσω, εκεί που μάχονται τον Πάτροκλον να σώσουν».
Είπε κι εσήκωσε φωνήν μεγάλην εις τους Τρώας:
«Τρώες, Λύκιοι, Δάρδανοι και σεις κονταρομάχοι,
185 άνδρες φανείτε μ᾽ όλην σας την δύναμιν, ω φίλοι,
τ᾽ άρματα όσο να ζωσθώ τα ωραία του Αχιλλέως,
που εφόνευσα τον Πάτροκλον και λάφυρα τα επήρα».
Αυτά είπε και ανεχώρησεν ο λοφοσείστης Έκτωρ·
κι εχύθηκεν ως αστραπή, να φθάσει τους συντρόφους,
190 οπού στην πόλιν έφερναν τα όπλα του Αχιλλέως
και όχι μακράν τούς πρόφθασεν· και ανάμερ᾽ απ᾽ την μάχην
εστάθη, την πολύθρηνον, τα όπλα να ξαλλάξει,
και στην αγίαν Ίλιον να φέρουν τα δικά του
στους Τρώας έδωσε, και αυτός τ᾽ αθάνατα εζωνόνταν
195 του Αχιλλέως, που οι θεοί χαρίσαν του πατρός του·
και τούτος, όταν γέρασε τα έδωκε του υιού του.
Αλλά ο υιός δεν γέρασε στα όπλα του πατρός του.
Και άμα τον είδε ο βροντητής Κρονίδης κατά μέρος
τα άρματα να ζώνεται του θείου Αχιλλέως,
200 εκίνησε την κεφαλήν κι έλεγε μέσα ο νους του:
«Ω δύστυχε, δεν εννοείς τον θάνατον κοντά σου,
και τ᾽ άφθαρτ᾽ άρματα φορείς του πρώτου πολεμάρχου,
που την ανδραγαθίαν του τόσον τρομάζουν και άλλοι.
Και σύντροφον του φόνευσες καλόν και ανδρειωμένον,
205 και άσχημα τον εγύμνωσες απ᾽ την αρματωσιά του.
Αλλά καν τώρα δύναμιν και νίκην θα σου δώσω
αφού δεν μέλλει σπίτι σου να γύρεις απ᾽ την μάχην,
η Ανδρομάχη τ᾽ άρματα να λάβει του Αχιλλέως».

Συναισθηματικός δεσμός και διαπροσωπικές σχέσεις

Οι συναισθηματικοί δεσμοί που δημιουργούμε με τους άλλους είναι το θεμέλιο της επιβίωσης και της εξέλιξης μας. Από τη βρεφική ηλικία αναζητούμε συναισθηματική φροντίδα και ασφάλεια από ένα φροντιστή και έτσι από πολύ νωρίς ανάλογα με το οικογενειακό πλαίσιο στο οποίο μεγαλώνουμε αναπτύσσουμε διαφορετικά μοτίβα συναισθηματικής σύνδεσης που μας καθορίζουν σε όλες τις σημαντικές σχέσεις της μετέπειτα ενήλικης ζωής μας.

Τι είναι η θεωρία του Συναισθηματικού Δεσμού;

«Attachment – Προσκόλληση είναι ένας βαθύς και μόνιμος συναισθηματικός δεσμός που συνδέει δύο πρόσωπα κατά τη διάρκεια του χρόνου» (Ainsworth, 1973, Bowlby, 1969).

Η θεωρία του Συναισθηματικού Δεσμού τεκμηριώθηκε επιστημονικά από τον Άγγλο ψυχίατρο John Bowlby ο οποίος τη περίοδο του 1930 εργαζόταν με παιδιά που παρουσίαζαν συναισθηματικές δυσκολίες. Μέχρι τότε η επικρατούσα επιστημονική άποψη ήταν η φροϋδική ότι δηλαδή τα παιδιά επηρεάζονται από τις βασικές τους ανάγκες όπως η τροφή και όχι από το περιβάλλον από το οποίο μεγαλώνουν.

Ο Bowlby όμως ενώ εργαζόταν με παιδιά που παρουσίαζαν κάποια παραβατική συμπεριφορά διαπίστωσε ότι είχαν δυσκολία στο να δημιουργήσουν στενές σχέσεις με τους άλλους. Ερευνώντας το οικογενειακό τους ιστορικό διαπίστωσε ότι τα περισσότερα από αυτά είχαν αποκοπεί από την οικογένεια τους σε σχετικά νεαρή ηλικία.

Μετά από έρευνα κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η μορφή του συναισθηματικού δεσμού που αναπτύσσεται μεταξύ του παιδιού από τη βρεφική ηλικία και του γονιού – φροντιστή είναι το κλειδί για μια υγιή φυσιολογική εξέλιξη.

Η κεντρική ιδέα της θεωρίας του δεσμού είναι ότι οι φροντιστές (κυρίως μητέρα – γονείς) που είναι διαθέσιμοι και ανταποκρίνονται στις ανάγκες του βρέφους του δίνουν τη δυνατότητα να μεγαλώνει σε ένα περιβάλλον που του δημιουργεί σταθερότητα και ασφάλεια.

Το βρέφος αντιλαμβάνεται ότι ο φροντιστής του θα είναι πάντα διαθέσιμος και έτσι αναπτύσσει σταθερές βάσεις για να αντιμετωπίσει στην πορεία τον κόσμο.

Στάδια του Συναισθηματικού Δεσμού

Ο Bowlby εξειδίκευσε τέσσερα στάδια κατά τη διάρκεια των οποίων εξελίσσεται ο δεσμός του παιδιού με το φροντιστή – γονέα.

Πρώτο Στάδιο - Από τη γέννηση έως τρεις μήνες:

Κατά τη διάρκεια των πρώτων δύο ή τριών μηνών της ζωής τους τα βρέφη ανταποκρίνονται στα άτομα που είναι γύρω τους αλλά χωρίς να έχουν τη δυνατότητα να τα αναγνωρίσουν. Καθώς το βρέφος χαμογελάει στο άτομο με το οποίο έχει οπτική επαφή αυτή η αντίδραση κατά το Bowlby αυξάνει την επιθυμία του φροντιστή να ανταποκριθεί με αγάπη, προσοχή και φροντίδα.

Το βρέφος επιδιώκει την επαφή με το φροντιστή με συμπεριφορές όπως το κλάμα, τη σωματική επαφή και το θηλασμό.

Δεύτερο Στάδιο - Από τρεις έως έξι μήνες:

Κατά την ηλικία των τριών μηνών τα βρέφη αρχίσουν να αναγνωρίζουν τα άτομα που είναι γύρω τους και επομένως να εκδηλώνουν συμπεριφορές προσκόλλησης με τα άτομα που τους φροντίζουν. Για παράδειγμα ενώ χαμογελούν στα άτομα που αναγνωρίζουν δε συμπεριφέρονται το ίδιο σε ένα άγνωστο άτομο. Ένα βρέφος μπορεί να αναπτύξει δεσμό μέχρι και με πέντε άτομα όμως έχει ιδιαίτερη προτίμηση σε ένα από αυτά.

Ο Bowlby θεωρεί ότι κυρίως το άτομο αυτό είναι η μητέρα του παιδιού αλλά δεν αποκλείεται να είναι και κάποιο άλλο άτομο που ανταποκρίνεται με επιτυχία στις ανάγκες του και έχει πιο θετική αλληλεπίδραση μαζί του.

Τρίτο Στάδιο - Από έξι μήνες μέχρι τρία έτη:

Κατά την ηλικία των έξι μηνών η προτίμηση του βρέφους για ένα συγκεκριμένο άτομο γίνεται πιο έντονη και όταν το άτομο απομακρύνεται από το δωμάτιο είναι πιθανόν να βιώνει την αγωνία του αποχωρισμού.

Όταν αρχίζει να μπουσουλάει προσπαθεί να ακολουθεί το άτομο με το οποίο είναι περισσότερο συνδεδεμένο. Κατά την ηλικία των εφτά ή οχτώ μηνών τα βρέφη είναι πιθανόν να φοβούνται τους ξένους και να νιώθουν άβολα σε ένα άγνωστο περιβάλλον.

Στην ηλικία του ενός έτους αναπτύσσουν ένα δομημένο μοντέλο επικοινωνίας με το φροντιστή τους εφόσον και αυτός ανταποκρίνεται με το σωστό τρόπο.

Τέταρτο Στάδιο - Από τρία έτη μέχρι το τέλος της παιδικής ηλικίας:

Κατά την ηλικία των τριών ετών ο Bowlby παρατήρησε ότι τα παιδιά αρχίζουν να αντιλαμβάνονται ότι ο φροντιστής τους έχει και τις δικές του προσωπικές δραστηριότητες καθώς και τις δικές του επαγγελματικές ασχολίες. Σαν αποτέλεσμα αυτονομείται κατά κάποιο τρόπο και δεν νιώθει αγωνία και ανασφάλεια αν ο φροντιστής του λείπει για κάποιο χρονικό διάστημα.
Τύποι Συναισθηματικού Δεσμού (attachment styles)

To 1950 η Mary Ainsworth μετακόμισε στην Αγγλία και εντάχθηκε στην επιστημονική ομάδα του Bowlby.

Ενώ ο Bowlby παρατήρησε ότι τα παιδιά εκδηλώνουν διαφορετικές ατομικές προσεγγίσεις όσον αφορά το δέσιμο, ήταν η Ainsworth που κατάφερε να κατηγοριοποιήσει αυτές τις διαφορές και να ταυτοποιήσει τρεις διαφορετικούς τύπους συναισθηματικού δεσμού μεταξύ παιδιών και μητέρων με το πείραμα «strange situation».

Κατά το πείραμα αυτό καταγράφηκαν οι αντιδράσεις παιδιών ηλικίας 12 έως 18 μηνών για τα οποία λειτούργησαν δυο σενάρια.

Στο πρώτο σενάριο το παιδί αφέθηκε στο εργαστήριο μακριά από τη μητέρα του με ένα ξένο άτομο.

Στο δεύτερο σενάριο το παιδί αφέθηκε για λίγο μόνο του και μετά συναντήθηκε με ένα ξένο άτομο. Η διάρκεια του αποχωρισμού μεταξύ βρέφους και μητέρας δε κράτησε πάνω από τρία λεπτά.

Έτσι σύμφωνα με το πείραμα αυτό προσδιορίστηκαν τρεις τύποι συναισθηματικού δεσμού ενώ αργότερα προστέθηκε και ένας τέταρτος σύμφωνα με τα ευρήματα περαιτέρω έρευνας.
Οι τέσσερις τύποι συναισθηματικού δεσμού

Ασφαλής συναισθηματικός δεσμός

Όταν τα βρέφη έχουν ασφαλή συναισθηματικό δεσμό παίζουν ελεύθερα γιατί νιώθουν σιγουριά και ασφάλεια με τη παρουσία της μητέρας τους. Όταν η μητέρα φύγει από το δωμάτιο είναι πιθανόν να αναστατωθούν ιδιαίτερα με τη παρουσία ενός ξένου ατόμου.

Όταν η μητέρα επιστρέφει εκφράζουν τη χαρά τους με διάφορους τρόπους ανάλογα με τη προσωπικότητά τους όπως πχ με μια αγκαλιά και συνεχίζουν το παιχνίδι. Οι μητέρες που ανήκουν σε αυτή την κατηγορία είναι στοργικές, πάντα διαθέσιμες και τα παιδιά νιώθουν ασφάλεια για να εκφράσουν τα συναισθήματα τους είτε θετικά είτε αρνητικά.

Αποφευκτικός συναισθηματικός δεσμός

Τα βρέφη αυτής της κατηγορίας δε θα αναστατωθούν όταν η μητέρα φύγει από το χώρο ή όταν βρίσκονται με κάποιο ξένο άτομο. Κατά την επιστροφή της μητέρας τους το πιο πιθανόν είναι το παιδί να προσπαθήσει εσκεμμένα να την αποφύγει.

Τα παιδιά που εκδηλώνουν αποφευκτικό συναισθηματικό δεσμό νιώθουν ανασφάλεια όσον αφορά τη μητέρα τους και πολλές φορές καταπνίγουν τα συναισθήματα τους για να παραμείνουν κοντά στο γονέα επειδή φοβούνται την απόρριψη του.

Αμφιθυμικός συναισθηματικός δεσμός

Τα παιδιά που χαρακτηρίζονται από αυτό το μοτίβο είναι υπερβολικά προσκολλημένα στη μητέρα τους. Όταν φεύγει από το χώρο αναστατώνονται υπερβολικά. Όταν όμως η μητέρα τους επιστρέφει η συμπεριφορά τους είναι αμφιθυμική.

Από τη μια μπορούν να γραπωθούν επάνω της και από την άλλη μπορεί να εκφράζουν θυμό και να αντισταθούν ή ακόμα και να τη σπρώξουν ή να τη χτυπήσουν. Οι μητέρες των παιδιών αυτών χαρακτηρίζονται από ασυνέπεια, εναλλαγή στη διάθεση με αποτέλεσμα να μην εμπνέουν εμπιστοσύνη και ασφάλεια στα παιδιά τους.

Στα παιδιά αυτά το άγχος της εγκατάλειψης είναι μεγάλο για αυτό και είναι απόμακρα με χαμηλή αυτοεκτίμηση και δυσκολία στη δημιουργία συναισθηματικής επαφής.

Αποδιοργανωμένος συναισθηματικός δεσμός

Αυτό το μοτίβο συναντάται σε παιδιά που έχουν υποστεί κακοποίηση ή παραμέληση. Συνήθως στις περιπτώσεις αυτές οι μητέρες πάσχουν από κάποια ψυχική διαταραχή, εθισμό από ουσίες ή μπορεί και ακόμη να έχουν ιστορικό κακοποίησης.

Τα παιδιά αυτά έχουν αντικρουόμενα συναισθήματα γιατί νιώθουν το φροντιστή τους συγχρόνως σαν πηγή ασφάλειας αλλά και σαν πηγή κινδύνου και φόβου και είναι πιθανό να εκδηλώσουν ελεγκτικές ή επιθετικές συμπεριφορές.

Η επίδραση του συναισθηματικού δεσμού στην ενήλικη ζωή

Αν και ο Bowlby ασχολήθηκε κυρίως με τη φύση του συναισθηματικού δεσμού ανάμεσα στο βρέφος και στο φροντιστή του παρόλα αυτά πίστευε ότι ο συναισθηματικός δεσμός που αναπτύχθηκε κατά τη παιδική ηλικία μας ακολουθεί από τη γέννηση μέχρι το θάνατο.

Ο τρόπος που μας φρόντισαν αποτελεί τη κληρονομιά μας για να αντιμετωπίσουμε το κόσμο και να δημιουργήσουμε τις δικές μας διαπροσωπικές σχέσεις.

Κατά την ενήλικη ζωή παρατηρούμε τέσσερις τύπους συναισθηματικού δεσμού (attachment styles).

Σταθερός- ασφαλής συναισθηματικός δεσμός

Ο ενήλικας με ασφαλή δεσμό έχει αυτοπεποίθηση και ικανότητα να δημιουργεί διαπροσωπικές σχέσεις. Δημιουργεί μακροχρόνιες σχέσεις χωρίς να φοβάται την απόρριψη, εμπιστεύεται τους συντρόφους του και δε φοβάται να εκδηλώσει τις ανάγκες και τα θέλω του.

Αποφευκτικός συναισθηματικός δεσμός

Ο ενήλικας που εντάσσεται στη κατηγορία αυτή αποφεύγει τις στενές σχέσεις γιατί είναι επιφυλακτικός και φοβάται την απόρριψη. Καταπιέζει τα συναισθήματα του γιατί από τη παιδική του ηλικία έχει μάθει να αποστασιοποιείται από τα δυσάρεστα συναισθήματα. Μπορεί να δείχνει ανεξάρτητος όμως αποφεύγει τις ουσιαστικές διαπροσωπικές σχέσεις.

Αμφιθυμικός – Αγχώδης συναισθηματικός δεσμός

Γίνεται ελεγκτικός και κυριαρχικός στη σχέση του γιατί φοβάται την εγκατάλειψη και δεν εμπιστεύεται εύκολα. Έχει χαμηλή αυτοεκτίμηση και δεν μπορεί να διαχειριστεί την απόρριψη. Διακατέχεται κυρίως από αρνητικά συναισθήματα και καταλήγει σε συναισθηματικές υπερβολές επιζητώντας την αποδοχή.

Αποδιοργανωμένος συναισθηματικός δεσμός

Οι ενήλικες αυτοί έχουν σημαντικές δυσκολίες δέσμευσης στις διαπροσωπικές τους σχέσεις και είναι πιθανό να εκδηλώσουν αγχώδεις και συναισθηματικές διαταραχές.

Μπορεί ο τύπος του συναισθηματικού δεσμού να αλλάξει;

Όλοι οι επιστήμονες συμφωνούν σε ένα γενικό πλαίσιο ότι ο τύπος του συναισθηματικού δεσμού κατά τη παιδική ηλικία καθορίζει και την ενήλικη ζωή όμως αυτό δεν είναι απόλυτα καθοριστικό. Για παράδειγμα μια υγιής ενήλικη σχέση μπορεί να εξισορροπήσει τις συνέπειες μιας άσχημης παιδικής ηλικίας.

Απαραίτητη προϋπόθεση για να αλλάξουμε είναι να συνειδητοποιήσουμε ίσως και με τη βοήθεια ειδικού ποια είναι τα δικά μας χαρακτηριστικά όσον αφορά το βαθμό προσκόλλησης.

Για παράδειγμα αποφεύγουμε τις στενές επαφές; Νιώθουμε φόβο απόρριψης; Δε δημιουργούμε στενές σχέσεις από το φόβο εγκατάλειψης;

Σύμφωνα με το Bowlby τα δικά μας δυσλειτουργικά μοτίβα συναισθηματικής σύνδεσης θα μεταδίδονται από γενιά σε γενιά εφόσον δε συνειδητοποιήσουμε τι έχει συμβεί στη ζωή μας και δεν αναπτύξουμε νέους υγιείς τρόπους συναισθηματικής σύνδεσης διαχειριζόμενοι με σωστό τρόπο τις τραυματικές εμπειρίες του παρελθόντος.

Φτιάξε τη νέα προσωπικότητά σου. Γιατί αν την ψάχνεις μόνο, ίσως και να μην τη βρεις ποτέ…

«Ποιος είναι ο πραγματικός μου εαυτός; Πώς μπορώ να βρω ποιος πραγματικά είμαι;»

Ερωτήσεις που απασχολούν σχεδόν όλους μας. Για να ζήσουμε μια πιο ευτυχισμένη ζωή ακούμε πως είναι απαραίτητο να μάθουμε ποιοι είμαστε. Και έτσι μπαίνουμε στη διαδικασία να βρούμε τον «αληθινό» εαυτό μας. Μήπως όμως ο τρόπος που θέτουμε το ερώτημα περιέχει παγίδες;

Τι σημαίνει ψάχνω να βρω τον «πραγματικό» μου εαυτό;

Όταν ψάχνω να βρω κάτι, τότε υποθέτω ότι αυτό που ψάχνω υπάρχει κάπου κρυμμένο κι εγώ θέλω να το βρω, να το ανακαλύψω. Ίσως είναι κάτω από το κρεβάτι, ίσως πίσω από το ψυγείο. Πάντως, κάπου υπάρχει. Το μόνο που πρέπει είναι να βρω που είναι.

Αντίστοιχα όταν ψάχνω τον πραγματικό εαυτό μου, υποθέτω ότι υπάρχει κάπου ένας κρυμμένος «πραγματικός» εαυτός, έτοιμος διαμορφωμένος, και εγώ το μόνο που έχω να κάνω είναι να τον βγάλω στο φως. Και όλα θα είναι εντάξει μετά.

Αν για παράδειγμα είμαι ένα υπάκουο «καλό παιδί» που δε λέει ποτέ όχι στους άλλους, και καταλαβαίνω ότι πιέζομαι, τότε η φράση βρίσκω τον «πραγματικό» εαυτό μου με παραπέμπει να ψάξω κάπου μέσα μου να βρω αυτό που “πραγματικά” θέλω. Κάπου μέσα μου υπάρχει ένας «αληθινός» εαυτός, με τα δικά του θέλω και το μόνο που έχω να κάνω είναι να τον ξεθάψω. Έτσι θα πάψω να καταπιέζομαι. Αυτό τουλάχιστον λένε πολλοί ψυχολόγοι και άνθρωποι του χώρου της αυτοβοήθειας.

Δυστυχώς τα πράγματα συνήθως δεν είναι τόσο απλά. Στην πράξη ίσως έχω περισσότερους από έναν εαυτούς. Στην πράξη, αν έχω μάθει να μη λέω όχι, τότε ο σημερινός μου εαυτός βαθυθέλει να ικανοποιεί τους άλλους. Μόνο αυτό υπάρχει μέσα μου. Όταν αναρωτηθώ τι θέλω να κάνω στη ζωή μου, συχνά δεν υπάρχει ένας άλλος αληθινός εαυτός μέσα μου να μου δώσει μια απάντηση.

Ακούμε τα τσιτάτα να λένε ότι “Η ψυχή σου μιλάει και πρέπει να μάθεις να την ακούς. Τα σημάδια υπάρχουν. Χρειάζεται μόνο να τα ανακαλύψεις“. Το μοναδικό αποτέλεσμα από τέτοιες ασαφείς δηλώσεις που ακούγονται ψαγμένες και δε δίνουν ΚΑΜΙΑ ένδειξη για το ΠΩΣ να το κάνω, είναι να νιώσω βαθιά ανεπαρκής που δεν καταφέρνω να ακούσω την ψυχή μου (δηλαδή τα συναισθήματά μου ουσιαστικά) και να έχω την αίσθηση πως πάλι κάτι δεν κάνω καλά. Έχω πρόβλημα.

Πραγματικά θα ήθελα τόσο πολύ να απαγορέψω όλα αυτά τα τσιτάτα που μας πληγώνουν και μας βάζουν σε πόλεμο με τον εαυτό μας. Λες και το συναίσθημα είναι το καλό και ο νους το κακό. Αυτή η θεώρηση με βάζει σε αντιπαλότητα με τον ίδιο μου τον εαυτό. Είμαι και τα δυο. Δεν είναι το συναίσθημα (η ψυχή) το καλό και ο νους το κακό. Χρειάζονται και τα δυο για να ζήσει κάποιος αρμονικά τη ζωή του. Η δαιμονοποίηση του νου και η εξύψωση των συναισθημάτων είναι μια τεράστια παγίδα.

Η ανευθυνότητα και η άγνοια όσων διαδίδουν αυτά τα τσιτάτα ενίοτε με θυμώνει. Μετά τους καταλαβαίνω ότι έχουν (ελπίζω) καλό σκοπό και έτσι μένω με την απογοήτευση και τη λύπη στο τέλος εξαιτίας της παραπληροφόρησης που δημιουργούν και της τεράστιας επίδρασής τους επάνω στους αναγνώστες.

Τα τσιτάτα αυτά φταίνε που δεν είμαστε καλά με τον εαυτό μας. Όχι το πώς είμαστε εμείς.

Απελπίζομαι.

Διώξε όσα σου έχουν φορέσει. Χμμμ...

Ακριβώς το ίδιο συμβαίνει με την απλοϊκή συμβουλή «Διώξε από πάνω σου όσα σου έχουν φορέσει». Και αυτή η συμβουλή υποθέτει ότι υπάρχει ένας «πραγματικός» εαυτός με τον οποίο ήρθες στον κόσμο και μετά οι γονείς σου, η κοινωνία ή όποιος άλλος, σου φόρεσαν τα δικά τους θέλω.

Έτσι, για παράδειγμα, ίσως έγινες καλός μαθητής επειδή ήθελες να ικανοποιήσεις τους γονείς σου και να σε αγαπάνε. Δεν ήταν Δικό Σου, θα πουν όσοι υποστηρίζουν αυτή την προσέγγιση (αρκετοί ψυχολόγοι, δηλαδή). Τα θέλω σου είναι φορεμένα από την κοινωνία. Εσύ ίσως κρύβεις έναν καλλιτέχνη μέσα σου (αλήθεια η κοινωνία δε θέλει καλλιτέχνες;)

Αν το σκεφτούμε λίγο πιο βαθιά, τι θα πει Δικό Σου όμως; Τι είναι πραγματικά Δικό Σου; Το DNA σου;

Τι εννοούν άραγε; Αν το φιλοσοφήσουμε λίγο πιο ψύχραιμα και δεν αρκεστούμε σε μια επιφανειακή συναισθηματική δήλωση που ακούγεται ωραία αλλά δεν έχει υπόσταση, που θα καταλήξουμε;

Το DNA μας είναι σημαντικό (αν αυτό εννοούν), αλλά ακόμα πιο σημαντική είναι η διάδραση με το περιβάλλον μας, όπως όλες οι έρευνες δείχνουν. Η προσωπικότητά μας (δηλαδή ο εαυτός μας) διαμορφώνεται μέσα σε ένα πολύπλοκο πλαίσιο συνεχούς αλληλεπίδρασης με τους γονείς μας και τα πρώτα σημαντικά πρόσωπα της ζωής μας. Η εφηβεία φαίνεται να είναι η κυριότερη περίοδος διαμόρφωσης των πιο σημαντικών δομών του εγκεφάλου μας, όσον αφορά στη χρήση τους στην ενήλικη ζωή μας. Και φυσικά η διαμόρφωση του εγκεφάλου μας δε σταματάει ποτέ κατά τη διάρκεια της ζωής μας, μέσω της νευροπλαστικότητας.

Οπότε, σε ποια φάση ακριβώς είμαστε εμείς ΟΙ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΙ ΕΜΕΙΣ και αρχίζουν μετά να μας φοράνε οι άλλοι τα δικά τους θέλω (τα οποία υποτίθεται πως δεν είμαστε ΕΜΕΙΣ); Το επιχείρημα υπέρ του πραγματικού εαυτού φαίνεται να μη στηρίζεται σε πραγματικά δεδομένα…

Αν το ψάξουμε λίγο παραπάνω η μοναδική λογική ερώτηση είναι: Υπάρχει άραγε κάτι που δε μας το έχουν φορέσει;

Η απάντηση φαίνεται να γέρνει προς το όχι. Όλα κατά μια έννοια φορεμένα είναι. Και τα «άσχημα» αλλά και τα όμορφα. Έτσι αποκτούμε ταυτότητα. Έτσι γινόμαστε ΕΜΕΙΣ. Αυτή είναι η διαδικασία για κάθε άνθρωπο.

Αν είσαι ευγενικός σαν άνθρωπος είναι επειδή μεγάλωσες σε μια ευγενική οικογένεια. Φορεμένο είναι. Αν είσαι δοτικός είναι επειδή έτσι εξασφάλιζες την αγάπη στην οικογένειά σου. Φορεμένο είναι. Αν είσαι φιλόδοξος είναι επειδή αυτό το προώθησαν οι γονείς σου. Φορεμένο είναι.

Αν είσαι καλλιτέχνης, τότε μπορεί να σε ενέπνευσε ένας δάσκαλος στο Δημοτικό, ένας γονέας, ένας αδερφός και να ασχολήθηκες με την τέχνη. Φορεμένο είναι και αυτό. Όλα φορεμένα είναι.

Και δεν πειράζει…

Γιατί τα λένε;

Δε θέλω να καταλογίσω κακή πρόθεση σε όσους διαδίδουν τα τσιτάτα περί πραγματικού εαυτού. Είναι μια φυσιολογική απάντηση στη συναισθηματική ανάγκη του να νιώσω καλύτερα με τη ζωή μου, όταν νιώθω πως οι επιλογές μου και η μέχρι τώρα πορεία της δε με εκφράζει πια. Είναι πιο εύκολο να λέω πως κάποιος “κακός” μου τα φόρεσε όλα και να νιώσω πως δε φταίω εγώ που δεν περνάω καλά στο σήμερα. Άλλοι με έκαναν έτσι. Είμαι απλά το κακόμοιρο θύμα. Κανείς δε θέλει να νιώθει ότι φταίει.

Η φιλοσοφία “Βρες τον Εαυτό σου”, πουλάει σεμινάρια, βιβλία, Retreats και ταινίες, δημιουργεί “γκουρού” αυτοβοήθειας και δίνει δουλειά στους εκάστοτε “δασκάλους” και όχι μόνο.

Το να βρεις τον εαυτό σου, το νιώθεις σαν μια πράξη επανάστασης απέναντι στην “κακιά” κοινωνία και στους “κακούς” γονείς, οπότε νιώθεις και επαναστάτης που είναι ωραίο. Όχι μόνο δεν έχεις ευθύνη, είσαι και αντιδραστικός απέναντι στο “σύστημα”! Το τέλειο συναισθηματικό δόλωμα από όσους το προωθούν. Επαναλαμβάνω ότι δεν καταλογίζω πρόθεση. Μόνο άγνοια και απουσία κριτικής σκέψης.
Μια εναλλακτική πρόταση

Ίσως να υπάρχει μια εναλλακτική πρόταση στην προτροπή βρες τον πραγματικό σου εαυτό.

Δημιούργησε τον εαυτό που σου αρέσει.

Αντί να ψάξεις να βρεις τι είναι πραγματικό δικό σου, εστίασε στο να γνωρίσεις τον τωρινό εαυτό σου και αποδέξου ότι όλα όσα βρεις αυτή τη στιγμή είναι δικά σου. Γιατί είναι. Αυτή τη στιγμή το ότι δε λες όχι, το ότι είσαι το καλό παιδί, το ότι είσαι δικηγόρος αντί για ζωγράφος (για κάποιο λόγο ξαναλέω όσοι βρίσκουν τον εαυτό τους συνηθίζεται να υπονοείται ότι ήταν εν δυνάμει ζωγράφοι…) όλα αυτά ΕΙΣΑΙ ΕΣΥ.

Στο εδώ και τώρα Αυτός Είσαι.

Δεν είσαι κάποια από αυτά και κάποια όχι. Είσαι το σύνολο των χαρακτηριστικών σου. Ακόμα και αν νιώθεις καταπιεσμένος με ορισμένες συμπεριφορές σου, για κάποιο λόγο σε εξυπηρετούν και τις κρατάς. Είσαι και η αυτοκαταπίεσή σου. Τι να κάνουμε τώρα.

Αναγνώρισέ το και αποδέξου το.

Και μετά δες τι από όλα αυτά θέλεις να κρατήσεις και τι να αλλάξεις. Δες ποιον εαυτό θα ήθελες να δημιουργήσεις. Πώς θα ήθελες να είσαι από εδώ και πέρα; Φτιάξε έναν νέο εαυτό πιο κοντά σε αυτό που θα σου άρεσε να είσαι.
Ποια η διαφορά;

Όσοι προτρέπουν να βρεις τον «αληθινό» εαυτό σου, συνήθως προτείνουν την ίδια διαδικασία. Με την πολύ σημαντική διαφορά ότι θα πουν: βρες τι είναι πραγματικά δικό σου και τι όχι, και πέτα όσα δεν είναι δικά σου.

Η προσέγγιση αυτή ενέχει δυο σημαντικούς κινδύνους:

1) Σε βάζει αυτόματα στο ρόλο του θύματος. Είσαι ο καλός άνθρωπος που οι άλλοι σου φόρεσαν τα «άσχημα» χαρακτηριστικά σου. Έτσι κινδυνεύεις να μείνεις περισσότερο στο στάδιο του να κατηγορείς τους άλλους που σε «κατέστρεψαν» αντί να εστιάσεις στο πώς να αλλάξεις ό,τι εσύ τώρα θέλεις. Αντίθετα, αν αποδεχτείς ότι αυτός είναι τώρα ο εαυτός σου αναλαμβάνεις πλήρως την ευθύνη της κατάστασής σου και δουλεύεις με ό,τι έχεις. Και αυτό μας εξελίσσει. Η ανάληψη της ευθύνης του εαυτού μας. Όντως πολλοί άλλοι σε επηρέασαν και είσαι εδώ που είσαι τώρα. Όλα είναι φορεμένα. Όταν θυματοποιείσαι όμως, κινδυνεύεις να μείνεις με το αίσθημα ότι η κοινωνία σου χρωστάει, ότι οι γονείς σου ή ο κόσμος είναι κακοί και να νιώσεις περισσότερο θυμωμένος από όσο σε βοηθάει. Όμως δε συμβαίνει αυτό. Αυτό που ζεις, είναι το δράμα του να είσαι άνθρωπος. Δεν φταις για τίποτα, αλλά έχεις την ευθύνη για τα πάντα. Αντί για θυμό θα νιώσεις μελαγχολία.

2) Όταν ψάχνεις να βρεις ποιος είσαι, δημιουργείται αμέσως το ερώτημα: πώς θα ξέρω ότι αυτό που βρήκα είμαι «πραγματικά» εγώ; Ειδικά αν είσαι ανασφαλής (όπως οι περισσότεροι από εμάς) θα έχεις χαμηλή εμπιστοσύνη στη διαίσθησή σου. Κι αν κάνεις λάθος; Αν δε βρεις τον «σωστό» εαυτό; Τι θα γίνει τότε; Πόσο δύσκολο! Αντίθετα η πρόταση δημιούργησε τον εαυτό σου μειώνει αισθητά την αγωνία ενός πιθανού λάθους. Καταλαβαίνεις ότι φτιάχνεις κάτι καινούριο. Δε χρειάζεται να ακούς την ψυχή σου και άλλα αφηρημένα λόγια. Αποφασίζεις τι σου αρέσει να είσαι από εδώ και τώρα. Δεν ψάχνεις στα άδυτα της ψυχής σου (όπου και αν είναι αυτά).

Πώς δημιουργείς τον νέο σου εαυτό;

Στην πράξη θα χρειαστεί να κάνεις ό,τι κάνει και ένα μικρό παιδί. Να δοκιμάσεις. Ένα παιδί δοκιμάζει χάντμπολ, ποδόσφαιρο, τζούντο και κιθάρα και επιλέγει να ασχοληθεί με το τζούντο. Έτσι κι εσύ. Μπες στη διαδικασία να σκεφτείς με όρους μου αρέσει – δε μου αρέσει. Δοκιμάζεις και αν κάτι σου αρέσει γίνεται κομμάτι της νέας ταυτότητας που χτίζεις. Αν όχι, τότε δε γίνεται.

Επίσης εξετάζεις τις υπάρχουσες συνήθειές σου. Αν κάποια σου αρέσει, τότε παραμένει στο χαρτοφυλάκιο του νέου σου εαυτού. Αν όχι, τότε δουλεύεις για να την αλλάξεις. Ίσως χρειαστείς και τη βοήθεια ενός ειδικού. Δεν έχει σημασία τι είναι φορεμένο και τι όχι. Σημασία έχει τι θέλεις να φοράς από εδώ και πέρα.

Στην πράξη

Ίσως έχεις περάσει αρκετό χρόνο ψάχνοντας να βρεις τον «πραγματικό» εαυτό σου. Βίωσες την αγωνία που η διαδικασία εμπεριέχει. Μπερδεύτηκες αμφισβήτησες, θύμωσες και ίσως και να απελπίστηκες.

Στην πράξη, για να εξελιχθείς και να ζήσεις μια πιο ευτυχισμένη ζωή, να αναγνωρίσεις πως είσαι το σύνολο των μέχρι τώρα εμπειριών σου. Είσαι όλα όσα σου έχουν συμβεί.

Στην πράξη, αν θέλεις να αλλάξεις τον εαυτό σου μέσα από τη θεραπευτική διαδικασία, θα βοηθηθείς πολύ περισσότερο αν έχεις στο μυαλό σου να φτιάξεις ένα νέο εαυτό και όχι να βρεις έναν άλλο υποθετικό «πραγματικό» εαυτό.

Ο νέος εαυτός είναι μια διαδικασία δημιουργίας. Όχι μια διαδικασία ανακάλυψης.

Φτιάξε τη νέα προσωπικότητά σου. Γιατί αν την ψάχνεις μόνο, ίσως και να μην τη βρεις ποτέ…

Ο καθένας έχει την προσωπική του ελευθερία

Να έχεις απαιτήσεις μόνο από τον εαυτό σου.

Όχι από τους άλλους.

Οι άλλοι δε σου φταίνε.

Δε γίνεται να ελέγχεις τους ανθρώπους.

Ο καθένας έχει την προσωπική του ελευθερία και δεν μπορείς να του τη στερήσεις.

Το να φτιάξεις τον κόσμο σου κάνοντας τον να μοιάζει ουτοπικός απλά θα σου δημιουργήσει ψευδαισθήσεις και αργότερα θα έρθει η στιγμή που αυτός ο κόσμος θα γεμίσει συντρίμμια.

Με το να επιβάλλεσαι και να επιβάλλεις στους άλλους καταντάς να τους βάζεις σε έναν αναγκαστικό αγώνα επιβίωσης μαζί σου.

Δε σκορπάς χαρά γύρω σου, σκορπάς απόγνωση λειτουργώντας έτσι.

Οι σχέσεις για να κρατηθούν και να έχουν ισορροπία χρειάζονται ανθρώπους που αλληλοεπιδρούν μεταξύ τους, όχι έναν άνθρωπο που αποφασίζει μόνος του.

Δε χρειάζεται μόνο να μιλάς, χρειάζεται και να ακούς τον άλλο, να νοιάζεσαι και για τη δική του ψυχική υγεία. Όχι μόνο για τη δική σου.

Γι’ αυτό να μην έχεις απαιτήσεις από τους άλλους.

Να έχεις απαιτήσεις μόνο από τον εαυτό σου.

Τι νόημα έχει η ζωή χωρίς φόρα;

Είναι υπέροχο πράγμα ο ενθουσιασμός, μαγικό. Μεταφυσικό στοιχείο του πλανήτη ο έρωτας, ο κεραυνοβόλος έρωτας, να κοιτάς έναν άνθρωπο για πρώτη φορά και να νομίζεις πως τον γνωρίζεις όλη σου τη ζωή.

Όχι ρε φίλε! Δεν θα χαλαρώσω, δεν θα σκληρύνω, ούτε θα σβήσω το ροζ σύννεφό μου επειδή οι ανθρώπινες σχέσεις τσoντοποιούνται, επειδή ο κόσμος ξέχασε πως κινητήρια δύναμη είναι ο έρωτας κι όχι το σεξ.

Ναι, το ξέρω, εδώ βασιλεύει η αγένεια και η έλλειψη βασικών στοιχείων ανθρωπιάς στους γύρω μας κι εγώ σου μιλάω για ρομαντικές ψυχές. Δεν πειράζει, αυτό θα κάνω και θα συνεχίσω να το κάνω μέχρι τέλους, γιατί αν μου κόψεις τον ενθουσιασμό, καλύτερα να με σκοτώσεις.

Τι νόημα έχει μια ζωή χωρίς φόρα; Χωρίς ξεχείλισμα συναισθημάτων; Ξέρεις πως γίνεται ο άνθρωπος όταν ερωτευθεί; Παιδί και η χαρά του παιδιού δεν συγκρίνεται με κανένα άλλο συναίσθημα σε όλη την πλάση.

Πραγματοποιώντας μία Επιθυμία

Ποτέ δεν συμβαίνει να έχεις μια επιθυμία χωρίς να έχεις συγχρόνως και τη δύναμη για την πραγματοποίησή της. Μπορεί, ωστόσο να αναγκαστείς να εργαστείς γι’ αυτό…

Ν: «Λοιπόν, Ρ, το ξέρεις ότι είμαστε μαγνήτες, έτσι δεν είναι; Ή μάλλον όχι μαγνήτες. Είμαστε σαν κομμάτια σίδηρο τυλιγμένα με χάλκινο σύρμα, και μπορούμε να μετατραπούμε σε μαγνήτες όποτε θέλουμε. Διοχετεύουμε το εσωτερικό μας ρεύμα στο σύρμα, και έλκουμε ό,τι θέλουμε. Ένας μαγνήτης δεν ανησυχεί για το πώς λειτουργεί. Είναι αυτό που είναι, και από τη φύση του έλκει ορισμένα πράγματα, ενώ σε άλλα δεν ασκεί καμιά επίδραση.

Δεν χρειάζεται να κάνεις τίποτα. Πρόκειται για κοσμικό νόμο – τα όμοια έλκονται. Πρέπει απλώς να είσαι αυτός που είσαι, ήρεμος, καθαρός και φωτεινός. Όταν εκπέμπουμε αυτό που είμαστε, ρωτώντας κάθε λεπτό τον εαυτό μας, “Αυτό θέλω πραγματικά να κάνω;”, και κάνοντάς το μόνο όταν η απάντηση είναι ναι, αυτόματα αυτό διώχνει μακριά μας εκείνους που δεν έχουν να μάθουν τίποτα από μας, και έλκει εκείνους που έχουν να μάθουν κάτι – και από τους οποίους έχουμε να μάθουμε κι εμείς.

Αν έχεις φαντασία όσο ένα κόκκος σουσαμιού, όλα είναι δυνατά.

Για να φέρεις οτιδήποτε στη ζωή σου, φαντάσου ότι το έχεις ήδη».

Ρ: «Σαν τι;»

Ν: «Οτιδήποτε. Κάτι μικρό πρώτα».

Ρ: «Εντάξει… Ένα γαλάζιο φτερό».

Με κοίταξε παράξενα. «Ένα γαλάζιο φτερό Ρ;»

Ρ: «Μου είπες οτιδήποτε, κάτι μικρό».

Ανασήκωσε τους ώμους. «Εντάξει, ένα γαλάζιο φτερό. Φαντάσου το φτερό. Δες με τη φαντασία σου κάθε του λεπτομέρεια, κάθε γραμμούλα και γωνία του. Μόνο για ένα λεπτό. Μετά άφησέ το».

Έκλεισα για ένα λεπτό τα μάτια μου κι είδα με τη φαντασία μου την εικόνα ενός φτερού, δέκα εκατοστά μήκος, γαλάζιο και ασημί στις άκρες. Ένα φωτεινό γαλάζιο φτερό να αιωρείται μέσα στο σκοτάδι».

«Μπορείς να το περιβάλεις με χρυσό φως, αν θέλεις», μου είπε ο Ν. «Αυτό χρησιμοποιείται στις θεραπείες, βοηθάει να γίνει πραγματικότητα η ίαση, αλλά δουλεύει και σαν μαγνήτης που έλκει τα πράγματα που θέλουμε στη ζωή μας».

Φαντάστηκα το φτερό μέσα σε μια χρυσή λάμψη. «Εντάξει», είπα.

«Αυτό είναι. Τώρα άνοιξε τα μάτια σου».

Τα άνοιξα. «Πού είναι το φτερό μου;»

«Αν το αποτύπωσες καθαρά στη σκέψη σου, αυτή τη στιγμή που μιλάμε έρχεται κατά πάνω σου σαν βέλος».

Όλο το απόγευμα περίμενα να εμφανιστεί το φτερό, αλλά μάταια. ‘Ηταν βράδυ, κι έτρωγα ένα ζεστό σάντουιτς με γαλοπούλα όταν το είδα τελικά. Ήταν μια εικόνα και μια μικρή επιγραφή σε ένα κουτί γάλα. Συσκευασμένο από τις Κτηνοτροφικές Επιχειρήσεις Γαλάζιο Φτερό.

«Ν, το φτερό μου!» φώναξα.

Το κοίταξε και σήκωσε τους ώμους. «Νόμιζα ότι ήθελες πραγματικό φτερό», είπε.

«Για έναν αρχάριο καλό είναι κι αυτό, έτσι δεν είναι;»

«Στη φαντασία σου είδες το φτερό εντελώς μόνο του ή είδες τον εαυτό σου να το κρατά;»

«Μόνο το φτερό».

«Έτσι εξηγείται. Αν θέλεις να είσαι μαζί μ’ αυτό που προσπαθείς να μαγνητίσεις, πρέπει να βάλεις και τον εαυτό σου στην εικόνα. Με συγχωρείς που δεν στο είπα».

Κάθε άτομο, κάθε γεγονός της ζωής σου βρίσκεται στο δρόμο σου γιατί το προσέλκυσες εσύ. Το τι θ’ αποφασίσεις να κάνεις μαζί τους είναι δικό σου ζήτημα.

Θεανώ η Θουρία, η σύζυγος του Πυθαγόρα

Η Θεανώ η Θουρία ήταν αρχαία Ελληνίδα μαθηματικός και αστρονόμος. Καταγόταν από τους Θούριους της Κάτω Ιταλίας και άκμασε περί τον 6ο αιώνα π.Χ.. Είναι μία από τους λεγόμενους Πυθαγόρειους φιλοσόφους και θεωρείται η διασημότερη γυναίκα αστρονόμος και κοσμολόγος της αρχαιότητας. Λέγεται ότι διατύπωσε την θεωρία της “Χρυσής Τομής” καθώς και την θεωρία της “Αρμονίας των Σφαιρών”.

Η Θεανώ ήταν κόρη του ιατρού Βροντίνου. Το όνομα Θεανώ για τους Αρχαίους Έλληνες ήταν ένα ιδιαίτερο και σημαδιακό όνομα. Θεανώ ονομαζόταν στην Ιλιάδα η ιέρεια της Αθηνάς. Από το όνομά της καταλαβαίνουμε ότι οι γονείς της Θεανώς είχαν οραματιστεί από νωρίς μία εξαιρετική μοίρα για την κόρη τους και αυτό φαίνεται να έγινε από νωρίς πραγματικότητα καθώς η Θεανώ έγινε γνωστή φιλόσοφος και επιστημόνισσα. Όταν έφτασε ο Πυθαγόρας στον Κρότωνα η Θεανώ ήταν ήδη γνωστή και γνωρίστηκαν κατά την ομιλία του φιλοσόφου στον ναό της Ήρας προς τις γυναίκες της πόλης.

Η Θεανώ υπήρξε αρχικά μαθήτρια και στη συνέχεια σύζυγός του κατά 30 χρόνια μεγαλύτερού της Πυθαγόρα . Δίδαξε αστρονομία και μαθηματικά στις Σχολές του Πυθαγόρα στον Κρότωνα και μετά το θάνατο του συζύγου στη Σάμο. Επιμελήθηκε τη διάδοση της διδασκαλίας και του έργο του, τόσο στον κυρίως Ελλαδικό χώρο, όσο και στην Αίγυπτο, σε συνεργασία με τα παιδιά της την Δαμώ, την Μύια, την Αριγνώτη τον Μνήσαρχο και τον Τηλαύγη που ανέλαβαν με τη σειρά τους και τη διοίκηση των Πυθαγορείων σχολών.

Μετά τον θάνατο του Πυθαγόρα, όπως συνηθιζόταν στην αρχαία Ελλάδα, η Θεανώ έπρεπε να παντρευτεί κάποιον συγγενή του άντρα της ή έστω κάποιον πολύ έμπιστό του έτσι ώστε να εξασφαλισθεί και η δική της προστασία αλλά και η προστασία της κληρονομιάς και της παράδοσης του Πυθαγόρα. Έτσι δεύτερος σύζυγός της έγινε ο επίσης στενός μαθητής του Αρίσταιος, ο οποίος και ανέλαβε για μια περίοδο το Ομακοείο και την Πυθαγόρεια κοινότητα.

Την Θεανώ την Θουρία αναφέρουν ο Αθηναίος, η Σούδα, ο Διογένης ο Λαέρτιος και ο Ιάμβλιχος. Θεωρείται η διασημότερη γυναίκα αστρονόμος και κοσμολόγος της αρχαιότητας.

Η Θεανώ πέθανε κάποια στιγμή τον 5ο αιώνα π.Χ. και λέγεται ότι θάφτηκε κοντά στην Πυθαγόρεια Σχολή. Αν και οι μελετητές παραδοσιακά έχουν παραβλέψει και υποτιμήσει την συνεισφορά των γυναικών στην ιστορία και την επιστήμη, το έργο της Θεανώς ήταν γνωστό στους σύγχρονούς της και αποτέλεσε πηγή έμπνευσης για πολλούς άντρες και γυναίκες. Ανάμεσα σε αυτούς που επηρεάστηκαν και εμπνεύστηκαν από την Θεανώ πιστεύεται ότι ήταν και η Υπατία η Αλεξανδρινή.

Το πρόβλημα με τους μέτριους ανθρώπους είναι πως δεν μπορούν να ανεχτούν κάποιον καλύτερο από αυτούς

Όταν μιλώ για τη συνηθισμένη φύση του ανθρώπου, εννοώ να εγκαταλείψετε την ιδέα ότι είστε εξαιρετικοί, η οποία σας κρατάει μέτριους. Το να είστε συνηθισμένοι είναι το πιο εξαιρετικό πράγμα στον κόσμο. Απλώς προσέξτε. Πονάει πάρα πολύ, είναι οδυνηρό να δεχτείτε ότι δεν είστε εξαιρετικοί. Δείτε λοιπόν τι συμβαίνει όταν αποδέχεστε την ιδέα ότι είστε συνηθισμένοι. Ένα μεγάλο βάρος φεύγει από τις πλάτες σας. Ξαφνικά βρίσκεστε στον ανοιχτό χώρο, φυσικοί, ακριβώς όπως είστε.

Ο συνηθισμένος άνθρωπος έχει μια μοναδικότητα και απλότητα, μια ταπεινότητα. Από την απλότητά του, την ταπεινότητα, τη μοναδικότητα, έχει γίνει πραγματικά εξαιρετικός, αλλά δεν έχει ιδέα για αυτό.

Οι άνθρωποι που είναι ταπεινοί και απλώς αποδέχονται ότι είναι απλοί άνθρωποι, όπως όλοι οι άλλοι, έχουν ένα φως στα μάτια τους. Θα δείτε μια χάρη στις πράξεις τους. Δεν θα τους δείτε να ανταγωνίζονται, δεν θα τους δείτε να κλέβουν. Δεν θα τους δείτε να προδίδουν. Δεν θα είναι διπρόσωπα. Δεν θα είναι υποκριτές, .

Εάν είστε ένας συνηθισμένος άνθρωπος, ποια είναι η ανάγκη να είστε υποκριτής; Μπορείτε να δείξετε την καρδιά σας ανοιχτά σε οποιονδήποτε, γιατί δεν προσποιείστε τίποτα. Γίνεστε μυστικοπαθής όταν αρχίζετε να προσποιείστε. Αρχίζετε να νιώθετε σπουδαίοι. Μπορείτε να το λέτε, μπορεί όχι, αλλά μέσω της υποκρισίας σας, μέσω των προσωπείων σας, το κεφάλι σας πρήζεται ολοένα και περισσότερο. Είναι αρρώστια.

Και ποιος είναι αυτός που πιστεύει ότι είναι εξαιρετικός; Το άτομο που υποφέρει πάρα πολύ από κόμπλεξ κατωτερότητας. Για να το καλύψει, προβάλλει την αντίθετη ιδέα, Αλλά εξαπατά μόνο τον εαυτό του. Κανένας άλλος δεν εξαπατάται.

Ένας συνηθισμένος άνθρωπος δεν χρειάζεται να είναι υποκριτής, δεν χρειάζεται να προσποιείται. Είναι απλώς ανοιχτός. Δεν χρειάζεται να είναι μυστικοπαθής. Και υπάρχει ομορφιά στη διαφάνεια, στην απλότητα.

Όλοι πρέπει να κοιτάξουμε μέσα μας. Αλλά οι άνθρωποι είναι τόσο απατεώνες που, εξαπατώντας τους άλλους, σιγά σιγά αρχίζουν να εξαπατούν τον εαυτό τους. Γίνονται τόσο επιδέξιοι στην εξαπάτηση. Είναι επικίνδυνο να είστε υποκριτές, γιατί αργά ή γρήγορα θα αρχίσετε να σκέφτεσαι ότι αυτό είναι το πραγματικό σας πρόσωπο.

Όλες αυτές τις δεκαετίες που δουλεύω έχω έρθει σε επαφή με χιλιάδες άτομα, και έχω προβληματιστεί με τους ανθρώπους για το πώς οι άνθρωποι αυτοί έχουν εξαπατήσει τον εαυτό τους. Η εξαπάτηση των άλλων μπορεί να γίνει κατανοητή, αλλά εκείνοι έχουν εξαπατήσει τον εαυτό τους. Και δεν είναι δυνατόν να ξεφύγουν από αυτή την εξαπάτηση, γιατί αυτός είναι ο μόνος θησαυρός τους. Ξέρουν ότι πίσω από αυτό υπάρχει μόνο σκοτάδι, δυστυχία, ένα σύνδρομο κατωτερότητας. Έτσι προσκολλώνται στην εξαπάτηση.

Αυτό είναι το πρόβλημα με όλους τους μέτριους ανθρώπους. Δεν μπορούν να ανεχτούν κάποιον καλύτερο από αυτούς, επειδή αυτό καταστρέφει την ψευδαίσθηση ότι είναι εξαιρετικοί.

Η τριανταφυλλιά είναι συνηθισμένη, το πεύκο είναι συνηθισμένο, το ελάφι είναι συνηθισμένο. Γιατί ένας άνθρωπος να προσπαθεί να είναι εξαιρετικός; Μόνο τα ανθρώπινα όντα φαίνεται να είναι άρρωστα. Ολόκληρη η ύπαρξη ζει σε απόλυτη κανονικότητα και είναι τόσο χαρούμενη, ζει μια τέτοια ευλογία, αλλά το ανθρώπινο ον είναι άρρωστο. Η αρρώστια είναι ότι δεν μπορεί κάποιος να δεχθεί τον εαυτό του όπως είναι. Θέλει να γίνει κάποιος σπουδαίος: «ο Μέγας Αλέξανδρος». Δεν μπορεί να δεχτεί κάτι λιγότερο από αυτό για τον εαυτό του.

Αν θέλετε να ζήσετε αυθεντικά και ειλικρινά, τότε απλώς να είστε συνηθισμένοι. Τότε κανείς δεν θα μπορεί να σας ανταγωνιστεί. Θα είστε εκτός ανταγωνισμού, ο οποίος είναι καταστροφικός.

Ξαφνικά είστε ελεύθεροι να ζήσετε. Έχετε χρόνο να ζήσετε. Έχετε χρόνο να κάνετε αυτό που θέλετε. Μπορείτε να γελάσετε, να τραγουδήσετε, να χορέψετε. Είστε ένας συνηθισμένος άνθρωπος. Ακόμα και αν όλος ο κόσμος γελάει με αυτό, ποιο είναι το πρόβλημα; Είναι όλοι εξαιρετικοί άνθρωποι, έχουν το δικαίωμα να γελάνε. Εσείς έχετε το δικαίωμα να χορέψετε. Το γέλιο τους είναι ψεύτικό, ενώ ο χορός σας είναι αληθινός.

Αλλά το μέτριο μυαλό δεν έχει δυνατότητα κατανόησης.

Πόσο έξυπνα μπορεί να είναι τα συναισθήματα;

Η προσωπική νοημοσύνη δε θα έπρεπε να αγνοηθεί, κυρίως γιατί έχει και διαισθητικό και λογικό νόημα.

Για παράδειγμα, όταν ο Ρόμπερτ Στέρνμπεργκ, ένας ψυχολόγος του Γέηλ, ζήτησε από ανθρώπους να του περιγράφουν ένα «ευφυές άτομο», τα πρώτα χαρακτηριστικά που του ανέφεραν ήταν οι πρακτικές δεξιότητες. Μια πιο συστηματική έρευνα οδήγησε τον Στέρνμπεργκ πίσω στο συμπέρασμα του Θορντάικ:

ότι η κοινωνική νοημοσύνη είναι ταυτόχρονα και διακριτική των ακαδημαϊκών ικανοτήτων και ένα ενδεικτικό στοιχείο τού τι κάνει τους ανθρώπους να τα πηγαίνουν καλά στην πρακτική πλευρά της ζωής. Ανάμεσα στις πρακτικές μορφές νοημοσύνης που τόσο πολύ εκτιμώνται, για παράδειγμα στους χώρους εργασίας, είναι και το είδος της ευαισθησίας που επιτρέπει στους αποτελεσματικούς μάνατζερ να συλλαμβάνουν τα σιωπηρά μηνύματα.

Τα τελευταία χρόνια, μια ομάδα ψυχολόγων, που μεγαλώνει σε αριθμό όλο και περισσότερο, κατέληξε σε παρόμοια συμπεράσματα, συμφωνώντας, με τον Γκάρντνερ, ότι δηλαδή οι παλιές αντιλήψεις περί Δείκτη Νοημοσύνης αφορούσαν μόνο μια περιορισμένη κλίμακα γλωσσικών και μαθηματικών δεξιοτήτων, και ότι η επιτυχία στα τεστ νοημοσύνης ήταν ένας σχεδόν άμεσος δείκτης επιτυχίας στην τάξη ή στην ακαδημαϊκή έδρα, που είχε όμως όλο και μικρότερη σημασία όσο το μονοπάτι της ζωής απέκλινε από τα θρανία.

Αυτοί οι ψυχολόγοι — μεταξύ των οποίων ήταν και οι Στέρνμπεργκ και Σάλοβι— εξέφρασαν μια ευρύτερη άποψη της νοημοσύνης, επιχειρώντας να την επαναπροσδιορίσουν με βάση το τι χρειάζεται για μια πετυχημένη ζωή. Και αυτή η μορφή έρευνας μας επαναφέρει σε μια εκτίμηση του πόσο ουσιαστική είναι η «προσωπική» ή συναισθηματική νοημοσύνη, η νοημοσύνη της καρδιάς.

Ο Σάλοβι εντάσσει τα είδη της προσωπικής νοημοσύνης στο βασικό του ορισμό περί συναισθηματικής νοημοσύνης, επεκτείνοντας αυτές τις ικανότητες σε πέντε βασικούς τομείς:

• Γνώση των συναισθημάτων μας. Η αυτοεπίγνωση —η αναγνώριση ενός συναισθήματος την ώρα που δημιουργείται— είναι ο ακρογωνιαίος λίθος της συναισθηματικής νοημοσύνης. Η ικανότητα να αντιλαμβανόμαστε και να αναγνωρίζουμε κάθε στιγμή τα συναισθήματα είναι καίρια για την ψυχολογική ενόραση και αυτοκατανόηση. Η τυχόν ανικανότητά μας να παρατηρήσουμε τα πραγματικά μας αισθήματα μάς αφήνει στο έλεος τους. Άνθρωποι που νιώθουν πιο σίγουροι με τα συναισθήματά τους διευθύνουν καλύτερα τη ζωή τους και αποκτούν μια πιο προσγειωμένη αίσθηση και επίγνωση των αποφάσεων που παίρνουν για τον εαυτό τους, από το ποιον θα διαλέξουν για σύντροφό τους μέχρι ποιο επάγγελμα θα ασκήσουν.
• Έλεγχος των συναισθημάτων. Το να χειραγωγούμε και να ελέγχουμε τα συναισθήματα μας έτσι, ώστε να είναι τα κατάλληλα ανά πάσα στιγμή, είναι μια ικανότητα που οικοδομείται πάνω στην αυτοεπίγνωση. Θα εξετάσουμε την ικανότητα του ατόμου να ηρεμεί, να απαλλάσσεται από το ανεξέλεγκτο άγχος, την κατήφεια ή τον εύκολο θυμό. Θα δούμε επίσης τις συνέπειες της αποτυχίας σε αυτή τη βασική συναισθηματική προσπάθεια. Άτομα που στερούνται αυτής της ικανότητας μάχονται πάντα τα αισθήματα της κατάθλιψης, ενώ όσοι διακρίνονται για αυτή τους την ικανότητα μπορούν πολύ πιο γρήγορα να ξεπεράσουν τα πισωγυρίσματα και τις απογοητεύσεις της ζωής.
• Εξεύρεση κινήτρων για τον εαυτό μας. Ο έλεγχος των συναισθημάτων που αποσκοπεί στην εξυπηρέτηση ενός στόχου είναι ουσιαστικός στην προσήλωση της προσοχής, στην εξεύρεση κινήτρων, στην αυτοκυριαρχία και στη δημιουργικότητα. Ο συναισθηματικός αυτοέλεγχος —η καθυπόταξη της ανυπομονησίας μας και η χαλιναγώγηση της παρορμητικότητας— βρίσκεται πίσω από κάθε είδους επίτευγμα. Και η ικανότητα του ατόμου να μπαίνει σ’ αυτή την κατάσταση «ροής» επιτρέπει εκπληκτικές επιδόσεις σε όλους τους τομείς. Οι άνθρωποι που έχουν αυτή την ικανότητα τείνουν να είναι πολύ περισσότερο παραγωγικοί και αποτελεσματικοί σε οτιδήποτε καταπιαστούν να κάνουν.
• Αναγνώριση των συναισθημάτων των άλλων. Η ενσυναίσθηση, μια άλλη ικανότητα που έχει τη βάση της στη συναισθηματική αυτοεπίγνωση, είναι η θεμελιώδης «ανθρώπινη δεξιότητα». Τα «μεθεκτικά» ή «ενσυναισθητικά» άτομα είναι πιο δεκτικά στα σιωπηλά κοινωνικά σήματα που υποδεικνύουν τι θέλουν ή τι έχουν ανάγκη οι άλλοι. Αυτό τους κάνει καλύτερους σε επαγγέλματα που έχουν σχέση με κοινωνική προσφορά, διδασκαλία, πωλήσεις και διοίκηση.
• Χειρισμός των σχέσεων. Η τέχνη των διαπροσωπικών σχέσεων είναι, σε μεγάλο βαθμό, η δεξιότητα του χειρισμού των συναισθημάτων των άλλων. Είναι οι ικανότητες που βρίσκονται πίσω από τη δημοτικότητα, την ηγετική δεινότητα και τη διαπροσωπική επιτυχία. Άτομα που διαθέτουν σε μεγάλο βαθμό αυτές τις ικανότητες διαπρέπουν σε ό,τι αφορά την ομαλή αλληλεπίδρασή τους με τους άλλους και λάμπουν πάντα στο κοινωνικό στερέωμα.

Φυσικά, οι άνθρωποι διαφέρουν ως προς τις ικανότητες τους σε καθέναν από αυτούς τους τομείς. Μερικοί από εμάς μπορεί να είμαστε πολύ επιδέξιοι στο να χειριζόμαστε, ας πούμε, τα άγχη μας, αλλά συγκριτικά ανεπίδεκτοι στο να κατευνάσουμε τη δυστυχία του άλλου. Το θεμελιακό στοιχείο του επιπέδου επιδεξιότητάς μας είναι αναμφίβολα νευρωνικό, αλλά, ο εγκέφαλος είναι εντυπωσιακά εύπλαστος και μαθαίνει ακατάπαυστα. Πολλά κενά στις συναισθηματικές δεξιότητες μπορούν να καλυφθούν: σε ευρεία κλίμακα, καθένας από αυτούς τους τομείς αντιπροσωπεύει ένα σύνολο συμπεριφορών και αντιδράσεων που, με τη σωστή προσπάθεια, μπορούν να βελτιώνονται αδιάκοπα.

Η Αρχαία Ελληνική Τέχνη και η Ακτινοβολία της

7.2.3. Αρυβαλλοειδής λήκυθος του Ξενοφάντου

Ένα πολύ ενδιαφέρον αγγείο του πρώιμου 4ου αιώνα π.Χ. (390-380 π.Χ.) με ζωγραφιστή και ανάγλυφη διακόσμηση είναι η μεγάλη λήκυθος που υπογράφει ο κεραμέας Ξενόφαντος ο Αθηναίος. Η διακόσμηση είναι έργο του «ζωγράφου του Ξενοφάντου». Το αγγείο βρέθηκε στο αρχαίο Παντικάπαιο (σημερινό Κερτς), στη βόρεια ακτή του Ευξείνου Πόντου, και φυλάσσεται στο Ερμιτάζ της Αγίας Πετρούπολης. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει το θέμα της παράστασης, που είναι ένα περσικό βασιλικό κυνήγι. Τα πρόσωπα που συμμετέχουν διατάσσονται σε δύο επάλληλες ζώνες, είναι όλα ιστορικά και ταυτίζονται με επιγραφές.

Κεντρική θέση στην παράσταση έχει η μορφή ενός άνδρα με ανατολίτικη ενδυμασία, στο μέσο περίπου της κάτω ζώνης, ο οποίος βρίσκεται επάνω σε μια συνωρίδα (άρμα με δύο άλογα) που κατευθύνεται προς τα δεξιά· κυνηγάει με το ακόντιό του ένα αγριογούρουνο. Από την επιγραφή στον κενό χώρο μπροστά του μαθαίνουμε ότι είναι ο Αβροκόμας, σατράπης της Φοινίκης στα χρόνια του βασιλιά Αρταξέρξη Β'. Δεξιά του Αβροκόμα τρεις Πέρσες, ο ένας από τους οποίους ονομάζεται Σεισάμης, επιτίθενται σε ένα λεοντόμορφο κερασφόρο ζώο, ενώ στα αριστερά του κάποιος με το όνομα Αρσάμης κυνηγάει μαζί με έναν σύντροφό του έναν γρύπα. Στην επάνω ζώνη δεσπόζει η μορφή του έφιππου βασιλιά Δαρείου Β', που τρέχει προς τα αριστερά κυνηγώντας ένα ελάφι. Οι πεζοί κυνηγοί στα δεξιά του Δαρείου έχουν ελληνικά ονόματα (Ευρύαλος και Κλυτίος), ενώ στα αριστερά του εικονίζεται ο δευτερότοκος γιος του Κύρος, γνωστός από την Κύρου ανάβαση του Ξενοφώντα. Ο χώρος δηλώνεται με έναν φοίνικα, που υψώνεται πίσω από τον Αβροκόμα και μπροστά από τον Δαρείο, και από δύο κίονες με φύλλα άκανθας, που στηρίζουν τρίποδες. Τα στοιχεία αυτά, όπως και οι γρύπες, δηλώνουν ότι το κυνήγι διεξάγεται σε ένα ιερό άλσος αφιερωμένο στον Απόλλωνα. Παραστάσεις με μικρές ανάγλυφες μορφές υπάρχουν και στον ώμο της ληκύθου. Εδώ εικονίζονται η Νίκη με έναν τοξότη (πιθανόν τον Ηρακλή), μια σκηνή από τη Γιγαντομαχία με τον Δία και την Αθηνά που καταβάλλουν έναν Γίγαντα, και μια σκηνή από τη θεσσαλική Κενταυρομαχία.

Η διακόσμηση του αγγείου συμπληρώνεται με φυτικά και γεωμετρικά μοτίβα. Ενδιαφέρον έχει η απεικόνιση ιστορικών προσώπων που έζησαν στο τέλος του 5ου και στις αρχές του 4ου αιώνα π.Χ., δηλαδή στα χρόνια που κατασκευάστηκε η λήκυθος ή λίγο παλαιότερα, καθώς και η εμφάνιση μελών της βασιλικής οικογένειας της Περσίας και του σατράπη Αβροκόμα. Είναι φανερό ότι θέματα παρμένα από την Ανατολή κέντριζαν το ενδιαφέρον των αγοραστών πολυτελών αττικών αγγείων. Είναι επίσης πιθανόν ότι ο Ξενόφαντος, ο κεραμέας που κατασκεύασε τη λήκυθο, ήταν εγκατεστημένος στο Παντικάπαιο, καθώς υπογράφει, με το εθνικό του (Αθηναίος). Ξέρουμε ότι οι αρχαίοι Έλληνες χρησιμοποιούσαν το εθνικό τους όταν δεν βρίσκονταν την πατρίδα τους και αυτό οδηγεί στη σκέψη ότι ο Ξενόφαντος εργαζόταν μακριά από την Αττική.

Αρχαίοι Έλληνες Φιλόσοφοι: ΙI. ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΣΩΚΡΑΤΙΚΟΥΣ ΣΤΗΝ ΥΣΤΕΡΗ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ

15.10. Πλατωνόπολις, η τελευταία αρχαιοελληνική ουτοπία

Πολλά από όσα γράφει ο Πλωτίνος ίσως φαίνονται αφηρημένα, ωστόσο η διδασκαλία του έχει ηθικές προεκτάσεις, οδηγεί σε έναν τρόπο φιλοσοφικού βίου. Αυτό δείχνει και η ιστορία του συγκλητικού που άλλαξε τρόπο ζωής και το ίδιο το παράδειγμα του Πλωτίνου.

Δεν ήταν, όμως, μόνο η ατομική συμπεριφορά, η ηθική, που απασχολούσε τον Πλωτίνο. Όπως αρκετοί και διαφορετικοί φιλόσοφοι στην αρχαιότητα, έτσι και ο Πλωτίνος έβλεπε την ενασχόληση με την πολιτική ζωή της εποχής του περισσότερο σαν εμπόδιο για τον φιλοσοφικό βίο. Γι᾽ αυτό και προσπαθούσε να αποτρέψει τον φίλο του Ζήθο, που ήταν δραστήριος πολιτικά.

Κι όμως, ένας φιλόσοφος σαν τον Πλωτίνο, τόσο αποτραβηγμένος στον θεωρητικό βίο, κάποια στιγμή της ζωής του δοκίμασε ένα πολιτικό πείραμα. Κοντά στα κτήματα δυο μαθητών του στην Καμπανία (μια μεγάλη περιοχή γύρω από τη Νάπολη) υπήρχε μια εγκαταλελειμένη πόλη, που λέγανε ότι κάποτε την κατοικούσαν φιλόσοφοι. Ο Πλωτίνος ήθελε να ξαναχτιστεί και, αφού κατοικηθεί, να της παραχωρηθεί η γύρω περιοχή. Θα ήταν μια πολιτεία που θα την κυβερνούσαν όχι οι (πλατωνικοί) φιλόσοφοι αλλά οι πλατωνικοί νόμοι. Εκεί θα «αναχωρούσαν» και θα ζούσαν μαζί με τους άλλους κατοίκους και ο Πλωτίνος με τους συντρόφους του, έχοντας προφανώς κάποια αυξημένα διοικητικά καθήκοντα.

Η πρόταση του Πλωτίνου έγινε πριν από το 263 μ.Χ. στον αυτοκράτορα Γαλλιηνό και τη σύζυγό του Σαλωνίνα, οι οποίοι τιμούσαν ιδιαίτερα τον φιλόσοφο. Ήλπιζε ότι θα εκμεταλλευόταν τη φιλία τους, αλλά ο αυτοκράτορας από το 260 μ.Χ. είχε αλλάξει πολιτική. Η εισήγηση των αρμόδιων αυτοκρατορικών συμβούλων δεν είχε λόγο να είναι ευνοϊκή. Γιατί να επιτρέψουν την ίδρυση μιας σχετικά αυτόνομης πόλης, και μάλιστα από έναν ξένο φιλόσοφο και μερικούς συγκλητικούς, που όσο κι αν είχαν αποδυναμωθεί εκείνα τα χρόνια, δεν ήταν αρεστοί στην αυτοκρατορική αυλή;

Έστω και αποτυχημένο, το περιστατικό αυτό δείχνει ότι δεν έλειψε από τον «απόκοσμο» Πλωτίνο το ενδιαφέρον για τη δημόσια ζωή. Εξάλλου, στο επίπεδο της θεωρίας, κατά μία έννοια, ο πλατωνικός φιλόσοφος έχει απαράγραπτο χρέος να μιμηθεί τον απελευθερωμένο δεσμώτη της αλληγορίας του σπηλαίου. Ο Πλάτων στην Πολιτεία του παρουσιάζει τον φιλόσοφο, αφού έχει βγει από το σκοτεινό σπήλαιο και έχει αντικρίσει κατάματα την αλήθεια, να επιστρέφει στο σπήλαιο για να «σώσει» όσους είναι ακόμη αλυσοδεμένοι.

Στην προοπτική αυτή, η πολιτική αρετή μπορεί να ιδωθεί διπλά, ως ανάβαση και ως χρέος για κατάβαση. Είναι το πρώτο προκαταρκτικό στάδιο για την άνοδο της ψυχής προς τη θέωση. Στη συνέχεια, και εφόσον η πολιτική αρετή αντανακλά πια τη θεϊκή ζωή, ο φιλόσοφος «κατεβαίνει» στην πολιτική, ώστε η θεϊκή ζωή να βρει και εκεί την έκφρασή της. Με την κατάβαση του φιλοσόφου «θεοποιείται» μέσω της φιλοσοφίας η πολιτική ζωή. Δεν βρισκόμαστε μακριά από την αυτοκρατορική ιδεολογία, που θέλει τον ηγεμόνα ζωντανή εικόνα του θεού στον κόσμο.