ΔΡΑΜΑΤΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ: ΑΙΣΧΥΛΟΣ - Πέρσαι (532-567)

ΣΤΑΣΙΜΟΝ ΠΡΩΤΟΝ

ΧΟ. ὦ Ζεῦ βασιλεῦ, νῦν ‹γὰρ› Περσῶν
τῶν μεγαλαύχων καὶ πολυάνδρων
στρατιὰν ὀλέσας
535 ἄστυ τὸ Σούσων ἠδ᾽ Ἀγβατάνων
πένθει δνοφερῷ κατέκρυψας·
πολλαὶ δ᾽ ἁπαλαῖς χερσὶ καλύπτρας
κατερεικόμεναι
διαμυδαλέους δάκρυσι κόλπους
540 τέγγουσ᾽, ἄλγους μετέχουσαι.
αἱ δ᾽ ἁβρόγοοι Περσίδες ἀνδρῶν
ποθέουσαι ἰδεῖν ἀρτιζυγίαν,
λέκτρων [τ᾽] εὐνὰς ἁβροχίτωνας,
χλιδανῆς ἥβης τέρψιν, ἀφεῖσαι,
545 πενθοῦσι γόοις ἀκορεστοτάτοις.
κἀγὼ δὲ μόρον τῶν οἰχομένων
αἴρω δοκίμως πολυπενθῆ.

— νῦν γὰρ δὴ πρόπασα μὲν στένει [στρ. α]
γαῖ᾽ Ἀσὶς ἐκκενουμένα.
550 Ξέρξης μὲν ἄγαγεν, ποποῖ,
Ξέρξης δ᾽ ἀπώλεσεν, τοτοῖ,
Ξέρξης
δὲ πάντ᾽ ἐπέσπε δυσφρόνως
βαρίδεσσι ποντίαις.
τίπτε Δαρεῖος μὲν οὕ-
555 τω τότ᾽ ἀβλαβὴς ἐπῆν,
τόξαρχος πολιήταις,
Σουσίδαις φίλος ἄκτωρ;

πεζοὺς γάρ σφε καὶ θαλασσίους [ἀντ α]
ὁμόπτεροι κυανώπιδες
νᾶες μὲν ἄγαγον, ποποῖ,
560 νᾶες δ᾽ ἀπώλεσαν, τοτοῖ,
νᾶες
πανωλέθροισιν ἐμβολαῖς,
διὰ δ᾽ Ἰαόνων χέρας.
τυτθὰ δ᾽ ἐκφυγεῖν ἄνακτ᾽
565 αὐτὸν ὡς ἀκούομεν
Θρῄκης ἂμ πεδιήρεις
δυσχίμους τε κελεύθους.

***
ΠΡΩΤΟ ΣΤΑΣΙΜΟ

ΧΟΡΟΣ
Παντοδύναμε Δία, τώρα που έφτειρες
το περήφανο αμέτρητο στράτευμα
των Περσών, μες στα Σούσα κι Εκβάτανα
πένθος άπλωσες μαύρο.
Μύριες τώρα γυναίκες ξεσκίζουνε
με τ᾽ αδύναμα χέρια τους πέπλους των
και με δάκρυα ποτάμια ολομούσκευτους
πλημμυρούνε τους κόρφους των,
540 που όλες έχουνε μέρος στο πένθος.
Κι οι Περσίδες οι νύφες οι αβρόκλαυτες
να ιδούν πίσω ποθώντας τα ταίρια τους
τ᾽ απαλόστρωτ᾽ αφήνουν κρεβάτια τους
– αναγάλλια της ξέγνοιαστης νιότης των –
και θρηνούν με πιο αχόρταγο κλάμα.
Μα κ᾽ εγώ των αντρών που χαθήκανε
τιμή φέρνω στο θάνατο,
πολυπένθητο θάνατο αλήθεια.

Τώρα πέρα για πέρα θρηνεί
της Ασίας η χώρα π᾽ αδειάζει,
550 τους οδήγησ᾽ ο Ξέρξης, αλί!
τους εχάλασ᾽ ο Ξέρξης, αλί.
κι όλα τα ᾽φερ᾽ ο Ξέρξης στραβά δίχως γνώση
με τα πλοία που πήε ν᾽ αρματώσει.
Γιατί πώς κι ο Δαρείος ποτέ στον καιρό του
δεν προξένησε βλάβη καμιά στο λαό του,
ο Δαρείος βασιλιάς τοξοκράτης
των Σουσίων ο καλός πρωτοστάτης.

Τους πεζούς μας και ναύτες μαζί
σαν κοπάδι πουλιών μαυροφτέρουγο
560 τα καράβια οδήγησανε, αλί!
τα καράβια εχαλάσανε, αλί!
μ᾽ αυτήν πὄχουνε πάθει την πλέρια
συμφορά στων Ιώνων τα χέρια.
Τόσο, που όπως ακούω, μετά βιας
κι ο ίδιος έχει σωθεί ο βασιλιάς
από μέσα από της Θράκης τους καμπίσιους
και χειμωνόδαρτους δρόμους βουνίσιους.

Σικελική εκστρατεία: η ύβρις των Αθηναίων

Η πρώτη επέμβαση των Αθηναίων στο νησί έγινε την περίοδο 427-424. Οι παρατηρήσεις του Θουκυδίδη σχετικά με αυτή την πρώτη εκστρατεία αποδεικνύουν για ακόμα μια φορά το βάθος της σκέψης του: οι Αθηναίοι έστειλαν πλοία για να εμποδίσουν το σικελικό σιτάρι να φτάσει στην Πελοπόννησο και ταυτόχρονα για να κάνουν μια πρώτη δοκιμή, ένα τεστ (πρόπειρα) προκειμένου να δουν αν θα ήταν δυνατό να καταλάβουν τη Σικελία (Ιστορία, Γ΄, 86.4). Δεν μπορούμε παρά να θαυμάσουμε εδώ το ότι ο Θουκυδίδης γνωρίζει καλά το στοιχείο που Freud θα το αποκαλέσει υπερκαθορισμό των ανθρώπινων πράξεων. Στη φυσική μια αιτία προκαλεί ένα αποτέλεσμα, και δεν χρειάζεται να ψάξουμε περισσότερο. Ο υπερκαθορισμός των ανθρώπινων πράξεων σημαίνει ότι κάποιο πράγμα συμβαίνει για περισσότερους από ένα λόγους, όχι αναγκαστικά ορθολογικούς, όπως στο όνειρο ένα στοιχείο αντιπροσωπεύει πολλά πράγματα ταυτοχρόνως. Η επιθυμία τους να εκστρατεύσουν στη Σικελία περιλαμβάνει εντελώς ορθολογικά στοιχεία, τα οποία μπορούν να αναχθούν σε ζητήματα στρατηγικής και είναι δικαιολογημένα – πολεμάμε τους Σπαρτιάτες, πρέπει λοιπόν να τους εμποδίσουμε να τροφοδοτηθούν με σιτάρι από τη Σικελία· σκέφτονται όμως ότι ίσως θα μπορούσαν επίσης να κατακτήσουν το νησί. Και εδώ, μπορεί μεν να μην βυθίζονται στον άκρατο ανορθολογισμό, αλλά ενταφιάζουν εν πάση περιπτώσει τη στρατηγική του Περικλή, κατά τον οποίο οι Αθηναίοι δεν έπρεπε να προσπαθήσουν να επεκτείνουν την κυριαρχία τους στη διάρκεια του πολέμου.

 

Αυτοί, εντούτοις αποφασίζουν το 416 να πραγματοποιήσουν την εκστρατεία, η οποία κατέληξε στη σχεδόν ολοσχερή καταστροφή του στόλου και του στρατού τους. Μπορεί κανείς να θεωρήσει ότι μόνο μια αλληλουχία απρόβλεπτων στοιχείων ανέτρεψε την όλη υπόθεση· μπορεί επίσης να σκεφτεί, όπως ο πολύ συνετός Νικίας, ότι η επιχείρηση ήταν πολύ παρακινδυνευμένη. Τα επιχειρήματά του δεν ήταν αβάσιμα: ακόμα και αν υποθέταμε ότι η εκστρατεία θα ήταν νικηφόρα, πως θα μπορούσαν να κρατηθούν σε ένα νησί τόσο εκτεταμένο και τόσο μακρινό, ποιο θα ήταν το προσδοκώμενο όφελος; (ΣΤ΄, 11.1) όμως δεν τον ακούν, και εκείνος δεν τολμά να αντικρούσει κατά μέτωπο τη γνώμη της πλειονότητας. Είναι προφανές ότι βρισκόμαστε σε μια καμπή. Κατά τον Finley, η αποτυχία της εκστρατείας δεν ήταν αναπόφευκτη. Πράγματι, υπεισέρχονται και εδώ τα τυχαία γεγονότα και το παρά λογον του πολέμου.

 

Όταν ο αθηναϊκός στόλος φτάνει στη Σικελία, βρίσκεται τουλάχιστον ένας στρατηγός, ο Λάμαχος, ο οποίος υποστηρίζει ότι πρέπει να εφορμήσουν εναντίον των Συρακουσών και να επωφεληθούν από τον αιφνιδιασμό· καθώς όμως είναι ο μόνος που έχει αυτή την άποψη (ΣΤ΄, 49), αυτή η στρατηγική, η οποία ήταν πιθανώς σωστή, δεν εφαρμόστηκε. Ας υποθέσουμε όμως ότι εφαρμόζονταν. Και μετά; Η κατάκτηση, κατά τη γνώμη μου, δεν είχε καθόλου προοπτική, και αυτό από καθαρά στρατηγική άποψη και ανεξάρτητα από κάθε άλλη πολιτική ή ηθική θεώρηση. Εδώ ακριβώς ψηλαφούμε το κύριο τραγικό στοιχείο της υπόθεσης, την ύβριν των Αθηναίων. Πέφτουν στην παγίδα αυτού που στο σημερινό αγγλοσαξονικό στρατιωτικό ιδίωμα αποκαλείται overextension: Υπάρχουν όρια, και στην υπόθεση της Σικελίας δεν χωρά αμφιβολία ότι ξεπεράστηκαν.

 

Ας επανέλθουμε στον πρώτο λόγο του Νικία στην αρχή του βιβλίου ΣΤ΄ (9-14). Η Εγέστα, μια σικελική πόλη, ζητά τη βοήθεια των Αθηναίων εναντίον του γειτονικού της Σελινούντα. Η υπόθεση προκαλεί παθιασμένο ενδιαφέρον στην Αθήνα, όπου βασιλεύει κλίμα ευφορίας. Ό,τι  κάνουν στέφεται από επιτυχία· νίκησαν στον Δεκαετή πόλεμο, το πρώτο μέρος του πολέμου το οποίο λαμβάνει τέλος το 421· η πόλη ακμάζει και οι πολίτες πιστεύουν ότι τα πάντα είναι δυνατά. Η συνέλευση ψήφισε ήδη την αποστολή εξήντα πλοίων υπό την αρχηγία του Αλκιβιάδη, του Νικία και του Λαμάχου. Στη συνέχεια, θα γίνει δεύτερη συνάθροιση. Ο πρώτος λόγος του Νικία δεν είναι ασφαλώς ισάξιος του Επιτάφιου, αλλά είναι καλά δομημένος: πρόκειται για υπενθύμιση των θεμελιωδών στοιχείων της στρατηγικής του Περικλή. Αν αποτύχουμε ή συναντήσουμε δυσκολίες στη Σικελία, οι εχθροί μας θα ξαναρχίσουν τις εχθροπραξίες. Θα έπρεπε μάλλον να ασχοληθούμε με τους Χαλκιδείς ή άλλους οι οποίοι αποστάτησαν· μια νίκη μας δεν θα εξασφαλίσει την εξουσία μας σε μακρινούς και πολυπληθείς λαούς. Ακολουθεί μια παρατήρηση, όπου γίνεται λόγος για ψυχολογία: «Για εμάς, αντιθέτως, απέναντι στους εκεί  Έλληνες, το καλύτερο για να τους εντυπωσιάσουμε θα ήταν να μην εμφανιστούμε επιτόπου ή, το πολύ, να επιδείξουμε τις δυνάμεις μας και να επιστρέψουμε αμέσως (κανένας δεν αγνοεί ότι τίποτε δεν εντυπωσιάζει τόσο όσο αυτό που είναι μακριά και του οποίου η φήμη δεν έχει δοκιμαστεί πολύ)· αν όμως μας συμβεί η παραμικρή αποτυχία, αμέσως θα μας αψηφήσουν και θα μας ορμήσουν μαζί με τους εδώ Έλληνες – αυτή ακριβώς είναι η δική σας περίπτωση σήμερα, Αθηναίοι, απέναντι στους Λακεδαιμονίους και τους συμμάχους τους: έχοντας υπερισχύσει πέραν πάσης προσδοκίας απέναντί τους και παρά τους αρχικούς σας φόβους, ιδού που φτάσατε να τους περιφρονείται, ώστε να στρέφετε τις βλέψεις σας στη Σικελία» (ΣΤ΄, 11.4-5).

 

Και μια ιδιαίτερα επίκαιρη άποψη: για τη φήμη σας, η απουσία είναι ότι καλύτερο· προσπαθήστε να μην εμφανιστείτε, να αποχωρήσετε κ.λπ., κυρίως δεν είναι αναγκαίο να κάνετε εντυπωσιακές πράξεις. Εντούτοις, υπερισχύει ο λόγος του Αλκιβιάδη. Εξάλλου, οι Αθηναίοι ήταν ήδη πεπεισμένοι· ο καθένας είχε τους λόγους του και όλοι ήταν εξίσου ενθουσιώδεις. Η ειρωνεία και αυτήν ακόμα την ιστορία, είναι ότι ο Νικίας προσπαθεί με τον δεύτερο λόγο να κάνει τους Αθηναίους να υποχωρήσουν, προβάλλοντας το επιχείρημα ότι θα χρειαστούν ακόμα πιο σημαντικά μέσα για να επιτύχει αυτή η επιχείρηση. Οι Αθηναίοι τα παραχωρούν – και το τίμημα θα είναι βαρύτερο (ΣΤ΄, 16-26).

Μας κομπλάρουν οι δύσκολοι στόχοι;

Πώς φαντάζεσαι τον άνθρωπο που θέλεις δίπλα σου; Ποια στοιχεία αναζητάς στο χαρακτήρα του; Θα έκανες τα πάντα γι’ αυτόν αν τα έφερνε έτσι η ζωή και τον συναντούσες μπροστά σου μια μέρα; Πάρε μια βαθιά ανάσα και μη βιαστείς να απαντήσεις «ναι».

Οι περισσότεροι άνθρωποι που γνωρίζω –βάλε με κι εμένα στη λίστα– θ’ απαντούσαν στις ερωτήσεις πως αναζητούν έναν άνθρωπο γεμάτο χαρίσματα, με ισχυρό χαρακτήρα, δυνατό μυαλό και γεμάτα πάθος συναισθήματα, έτοιμα να τα δωρίσουν μόνο σ’ εκείνους. Μέχρι εδώ καλά. Δεν είναι κακό να λες τις επιθυμίες σου. Κακό είναι πως εννιά στις δέκα φορές δε θα πράξουμε έτσι όπως θα θέλαμε κι οι απαντήσεις στις παραπάνω ερωτήσεις θ’ αλλάξουν. Εμείς, βέβαια, θα συνεχίσουμε ν’ απαντάμε τα ίδια, αλλά οι πράξεις μας δε θα πείθουν κανέναν. Ούτε εμάς τους ίδιους…

Ο «φόβος της δέσμευσης» είναι ένα φαινόμενο πολύ συχνό στις μέρες μας, αλλά η δέσμευση με κάποιον που έχουμε αξιολογήσει ως «καλύτερο» από εμάς φαντάζει για κάποιους ακόμη πιο τρομακτική διαδικασία. Κι ενώ δηλώνουμε συνεχώς πως μας αξίζει το καλύτερο, όταν βρεθούμε τελικά απέναντί του, ακινητοποιούμαστε. Στην καλύτερη περίπτωση αυτό, γιατί υπάρχουν κι εκείνοι που τρέχουν προς την αντίθετη κατεύθυνση και μάλιστα με ιλιγγιώδη ταχύτητα.

«Ευτυχώς που δεν ανήκω σε αυτούς εγώ» αναφώνησες μέσα σου μόλις και θα σε αφήσω να το πιστεύεις. Είναι γνωστό, άλλωστε, πως όλα αυτά που δε μας συμφέρουν τα κάνουν οι άλλοι. Ας μιλήσουμε για εκείνους, λοιπόν. Για όλους όσοι εύχονται να κατακτήσουν στο παιχνίδι των σχέσεων έναν «δύσκολο στόχο», αλλά όταν βρίσκονται στην πίστα του παιχνιδιού που πρέπει να τον αντιμετωπίσουν, αποφασίζουν να τα παρατήσουν. Από φόβο μη χάσουν ή από έλλειψη εμπιστοσύνης στις ικανότητές τους;

Τι να ‘ναι αυτό που μας κάνει ν’ αποφεύγουμε να προσεγγίσουμε τον άνθρωπο που επιθυμούμε όσο τίποτα άλλο να μας πλησιάσει; Γιατί μας κομπλάρει ο ικανός αντίπαλος και γιατί επιτρέπουμε στο μυαλό μας να σαμποτάρει με κάθε τρόπο την αξία του; Τι λαμβάνει σαν απειλή το «εγώ» μας και μας στερεί τους καλύτερους; Κι αν ήταν όντως καλοί για εμάς, θα τους αντιμετωπίζαμε ως καλύτερους ή ως ίσους;

Πολλές οι ερωτήσεις κι οι εκδοχές των ανθρώπων ακόμη περισσότερες. Καμία οπτική, όμως, δε θ’ αγνοήσει στην ανάλυσή της πως μια τέτοια συμπεριφορά μαρτυρά πολλά για την αυτοεκτίμησή του ανθρώπου που δειλιάζει μπροστά στη διεκδίκηση κάποιου που επιθυμεί. Όλοι νιώθουμε ανίσχυροι μπροστά στα δυνατά αισθήματα, αλλά καλό θα ήταν ν’ αποφασίσουμε πως πιο πολύ τα επιθυμούμε παρά τα φοβόμαστε.

Νιώθουμε αδύναμοι απέναντι σε μια πιο ισχυρή προσωπικότητα από εμάς, αλλά είναι οι δυνατές προσωπικότητες εκείνες που μας αλλάζουν ριζικά. Και τις περισσότερες φορές μας αλλάζουν προς το καλύτερο. Κι ενώ είμαστε γεμάτοι φόβο κι ανασφάλειες για να μπλέξουμε με τους ισχυρούς, αγνοούμε πως δύναμη σημαίνει ακριβώς αυτό: Να μη φοβηθείς να ενωθείς, ν’ αφήσεις να φανερωθούν οι ελλείψεις ή οι ατέλειες του χαρακτήρα σου σε κάποιον άλλον, να έχεις το θάρρος να διεκδικήσεις εκείνο που μοιάζει άπιαστο, ακόμη κι αν είσαι γεμάτος αμφιβολίες για το αποτέλεσμα.

Δύναμη σημαίνει να παραδεχθείς πως ίσως και να σε φοβίζει το γεγονός πως συναντάς στον άλλον τον εαυτό σου. Πως οπισθοχωρείς από αντίδραση, πως δεν απολαμβάνεις το είδωλό σου σε ξένο καθρέπτη. Αντιδράς με πείσμα πεντάχρονου κι αρνείσαι να δεχθείς στον απέναντι όλα όσα υπάρχουν σε σένα. Δε σου αρέσει που πρέπει να τα αντιμετωπίσεις, γιατί θα πρέπει να παραδεχθείς πως αυτά που σε απωθούν είναι όλα όσα σε απωθούν και στον εαυτό σου. Θα πρέπει μαζί του να ξορκίσεις κι εσύ κάθε φόβο, κάθε άμυνα και να σταθείς γυμνός πλάι του, έχοντας αφήσει στην άκρη την πανοπλία σου. Χάνεις έναν αντίπαλο κι αποκτάς έναν σύμμαχο. Κι εσύ, για χρόνια είχες αντίπαλο μέχρι και τον ίδιο σου τον εαυτό, πώς να συμμαχήσεις τώρα;

Αισθανόμαστε γυμνοί απέναντι στα δυνατά μυαλά, στις ισχυρές προσωπικότητες. Είναι που ξέρουμε πως δεν μπορούμε ν’ ασκήσουμε καμία εξουσία πάνω τους, ούτε καν εκείνη τη γλυκιά, των συναισθημάτων. Θα είναι δίπλα μας για όσο απολαμβάνουν αυτό που είμαστε και θα εξετάζουν καθημερινά αν αξίζει η παραμονή τους εδώ. Κι αυτό μας τρομοκρατεί, ε;

Μας τρομοκρατεί που πρέπει να κρατάμε συνεχώς το ενδιαφέρον τους αμείωτο, που πρέπει να γινόμαστε καλύτεροι και να παλεύουμε με τους φόβους και τις ανασφάλειές μας συνεχώς. Ένας άνθρωπος που βρίσκεται ψηλά στην αξιολόγησή μας είναι μια διαρκής υπενθύμιση σ’ εμάς για το ότι πρέπει να βρεθούμε στο ίδιο επίπεδο μ’ εκείνον. Όχι γιατί μας το ζήτησε, αλλά γιατί οι ίδιοι το επιθυμούμε. Όπως επιθυμούσαμε και να τον συναντήσουμε.

Ήρθε και δεν πρέπει να του επιβεβαιώσουμε με κάθε τρόπο πως δεν αξίζουμε να είμαστε πλάι του. Δεν πρέπει ν’ απωθήσουμε κάθε μας συναίσθημα για εκείνον, από φόβο πως δεν είμαστε αρκετοί γι’ αυτόν. Δεν πρέπει να κρυφτούμε πίσω από ρόλους που δε θέλουμε να παίξουμε, όπως εκείνον της αδιαφορίας, για να προστατευτούμε απ’ τους λογισμούς που βίαια εισέρχονται στο κεφάλι μας και μας δίνουν την πεποίθηση πως είμαστε γεμάτοι από ελλείψεις και μια σχέση μαζί του δε θα πετύχαινε ούτως ή άλλως.

Αυτό είναι κάτι που δε θα το μάθουμε ποτέ αν δεν μπούμε στο παιχνίδι. Στο παιχνίδι των σχέσεων που μπορεί να νομίζεις πως έχει δύο μόνο άκρα –«κερδίζω» και «χάνω»–, αλλά δεν είναι έτσι. Μην αγνοείς πως εκτός απ’ το «απόψε χάσαμε, μωρό μου, κι οι δυο» υπάρχει κι η πιθανότητα να κερδίσετε κι οι δύο. Και το να κερδίσεις αυτό που πάντα ήθελες, ακόμη κι αν έχει το βαρύ τίμημα να προσπαθείς κάθε μέρα για να το κρατάς, είναι κάτι που άλλοι το αναζητούν μια ζωή. Ξέρεις πόσοι ψάχνουμε εκείνο που θ’ αξίζει να διαλύσεις κάθε φόβο κι ανασφάλεια για να είσαι μαζί του, ανεξαρτήτως της διάρκειας που θα έχει η σχέση αυτή;

Σταμάτα, λοιπόν, ν’ απομακρύνεσαι από όσους σ’ ενδιαφέρουν ακόμη κι αν υστερείς σε κάτι απέναντί τους. Ελλείψεις όπως αυτή της αυτοεκτίμησης ή του θάρρους γιατρεύονται εύκολα αν ανοίξεις την καρδιά σου. Άσε τις ανησυχίες και τις ανασφάλειές σου να βρουν καταφύγιο στην αγκαλιά μιας άλλης δυνατής καρδιάς και μη σκεφτείς στιγμή να υποχωρήσεις απ’ τη διεκδίκησή της.

Το ν’ απομακρύνεσαι απ’ όσα αγαπάς είναι μεγαλύτερο μαρτύριο. Θα τυραννιέσαι μια ζωή από σκέψεις κι ενοχές πως στην ερώτηση για το αν θα έκανες τα πάντα για να κατακτήσεις τον δύσκολο στόχο που επιθυμείς, απάντησες σε όλους «ναι» αλλά σ’ εσένα «όχι»…

Ίσως πάλι να είσαι εσύ ο πιο έξυπνος κι ο καλύτερος. Που κατάλαβες έγκαιρα πως αυτός που αξιολόγησες ως «δύσκολο στόχο» είχε έναν και μόνο στόχο. Να σε κάνει να πιστέψεις πως πληροί τα κριτήρια της κλίμακας που έχεις μέσα σου φτιάξει, ενώ στην ουσία δεν τα πλησίασε ποτέ. Σε αυτή την περίπτωση δεν είναι πως δεν αντέχεις να προσεγγίσεις τους καλύτερους αλλά πως το ένστικτό σου σε κάνει ν’ απομακρύνεσαι για να προστατευτείς από εκείνους που λανθασμένα εξιδανίκευσες στην αρχή και καλό είναι να μην αγνοείς αυτή τη φωνή.

Με την άλλη όμως, που σου φωνάζει με σιγουριά «αυτός/ή είναι!», θα κάνεις κάτι επιτέλους;

Περιγεννητικές Ψυχολογικές διαταραχές

Η περιγεννητική περίοδος, δηλαδή η περίοδος από τη σύλληψη έως και μετά τον τοκετό, είναι περίοδος μεγάλης αλλαγής για την γυναικά. Η εγκυμοσύνη και ο τοκετός είναι από τα πιο σημαντικά – αν όχι το πιο σημαντικό- γεγονότα στη ζωή μιας γυναίκας. Μία γυναίκα ενδέχεται να διανύσει πολλές φάσεις κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης και μετά την έλευση του νέου μέλους της οικογένειας.

Περνάει από τη φάση της αβεβαιότητας, της προσαρμογής, της προετοιμασίας και μετά τον τοκετό, από εκείνες της εξάντλησης, της πρόκλησης και της συνήθειας. Κατά τη διάρκεια των φάσεων αυτών ενδέχεται να προκύψει μία πληθώρα στρεσογόνων παραγόντων, οι οποίοι λειτουργούν ως πιθανά εκλυτικά αίτια για διάφορες ψυχικές διαταραχές. Ουσιαστική η νέα μητέρα καλείται να διαμορφώσει μία νέα ταυτότητα, συμπεριλαμβάνοντας τη νέα αίσθηση του σώματός της, τον επαγγελματικό, το συντροφικό- σεξουαλικό εαυτό της αλλά και το νέο της κοινωνικό ρόλο, ο οποίος οδηγεί σε αβεβαιότητα και σε ανάληψη νέων ευθυνών, σχετιζόμενων με το νέο, πλήρως εξαρτώμενο από τη μητέρα, μέλος της οικογένειας.

Η αιτιολογία των περιγεννητικών ψυχικών διαταραχών είναι πολυπαραγοντική

Περιλαμβάνει:
α) Βιολογικούς παράγοντες: Συσχετίζονται με την επίδραση ορμονών και νευροδιαβιβαστών, την προσπάθεια του οργανισμού να προσαρμοστεί στο stress και την αυξημένη δραστηριότητα του άξονα υποθάλαμος- υπόφυση- επινεφρίδια. Επιπλέον, ο τοκετός οδηγεί σε μία απότομη πτώση των επιπέδων ορισμένων ορμονών (οιστρογόνων και προγεστερόνης), με επακόλουθα συμπτώματα ουσιαστικά “στέρησης” του οργανισμού και σταδιακή επάνοδό τους στα φυσιολογικά επίπεδα μέσα στις επόμενες εβδομάδες. Πρόκειται συνολικά για μια ορμονική απορρύθμιση. Στις σωματικές διαταραχές του οργανισμού προστίθενται η έλλειψη ύπνου, καθώς και δυσφορικές ενοχλήσεις που αφορούν στους πόνους της γαλουχίας, της καισαρικής τομής ή της σχισμής του περινέου κτλ.

β) Προδιαθεσικούς παράγοντες: Προηγούμενα καταθλιπτικά επεισόδια αυξάνουν την πιθανότητα περιγεννητικής κατάθλιψης, η οποία ενισχύεται ακόμη περισσότερο σε περίπτωση γενετικής προδιάθεσης στην οικογένεια της γυναίκας ή εμφάνισης ψυχοπαθολογίας κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης.

γ) Ψυχολογικούς παράγοντες: Η στάση αναμονής της γυναίκας και οι απαιτήσεις που έχει από τον εαυτό της ενδέχεται να προκαλέσουν μία ψυχολογική επιβάρυνση. Η εγκυμοσύνη και η μητρότητα αποτελούν μία πρόκληση για τη γυναίκα καθώς συντελούν μία σημαντική αλλαγή στην ταυτότητά της οδηγώντας συχνά σε έντονη αμφιθυμία. Συχνά γεννιούνται συναισθήματα αμφισβήτησης του εαυτού, ενοχών και ανεπάρκειας. Επιπλέον επιβαρυντικοί παράγοντες είναι οι περιπτώσεις μίας ανεπιθύμητης ή επιπεπλεγμένης κύησης με συνακόλουθο άγχος ως προς την υγεία του εμβρύου- του νεογνού.

δ) Κοινωνικούς παράγοντες: έλλειψη υποστηρικτικού περιβάλλοντος, οικονομικά προβλήματα, συγκρούσεις, επαγγελματικά ζητήματα ενδεχόμενου περιορισμού της καριέρας. Η έλευση του παιδιού οδηγεί αναπόφευκτα στον επαναπροσδιορισμό της σχέσης του ζευγαριού και σε ορισμένες περιπτώσεις σε προβλήματα επικοινωνίας και αίσθημα απομόνωσης της γυναίκας.

Οι μορφές των περιγεννητικών ψυχικών διαταραχών 

1.Τα λεγόμενα “baby blues”: Πρόκειται για ένα αίσθημα δυσφορίας και δυσπραγίας που βιώνουν γυναίκες μετά τον τοκετό. Ξεκινά ήδη 2-4 μέρες μετά και αφορά στο 50 έως 80% των νέων μητέρων. Συμπεριλαμβάνει συμπτώματα όπως ευερεθιστότητα, συναισθηματική αστάθεια, κόπωση, θλίψη και συχνά επεισόδια με κλάμα, διαταραχές του ύπνου και ανησυχία. Δεν πρόκειται για μία κλινική κατάσταση εξού και η αντιμετώπισή της συνίσταται σε ηρεμία και κατανόηση.

2.Περιγεννητική και επιλόχειος κατάθλιψη: Αφορά σε 10-15% των γυναικών με έναρξη συνήθως 6-12 εβδομάδες μετά τον τοκετό, αν και υπάρχουν αρκετές περιπτώσεις που ξεκινάν κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης. Οι διαταραχές του ύπνου αποτελούν το σημαντικότερο σύμπτωμα, ακολουθούμενες από σωματικές ενοχλήσεις, κόπωση, κοινωνική απομόνωση, αίσθημα ενοχών, ανεπάρκειας και ντροπής, ανηδονία, ευερεθιστότητα και θυμό, διαταραχές της συγκέντρωσης, έντονο φόβο αποτυχίας, καθώς και ιδεοψυχαναγκασμούς. Η κατάσταση αυτή μπορεί να διαταράξει την αλληλεπίδραση και το δεσμό μητέρας- παιδιού, να οδηγήσει στην παραμέληση του νεογνού και σε ορισμένες περιπτώσεις ακόμη και σε αυτοκτονικό ιδεασμό.

3.Αγχώδεις και ιδεοψυχαναγκαστικές διαταραχές: Οι επιλόχειες αγχώδεις διαταραχές εμφανίζονται εξίσου συχνά με την επιλόχειο κατάθλιψη και αφορούν σε άγχος γύρω από το ρόλο της μητέρας και γύρω από το παιδί.

Οι ιδεοψυχαναγκαστικές διαταραχές εμφανίζονται είτε αυτούσια είτε ως σύμπτωμα της κατάθλιψης και αφορούν συνήθως σε ιδεοψυχαναγκασμούς. Πρόκειται για επίμονες, βασανιστικές σκέψεις, οι οποίες αφορούν συχνά είτε σε λάθη που ενδέχεται να οδηγήσουν στο θάνατο του παιδιού είτε και σε έντονες εικόνες της μητέρας π.χ. να πνίγει το παιδί ή να το ρίχνει από την κούνια κτλ. Όλες αυτές οι σκέψεις αντιτίθενται στα αισθήματα και τις επιθυμίες της μητέρας, με αποτέλεσμα αυτή να υποφέρει και να προσπαθεί να αναπτύξει αντισταθμιστικές συμπεριφορές για να αποφύγει “το κακό” (π.χ. κρύβοντας τα μαχαίρια από το σπίτι ή αποφεύγοντας να μείνει μόνη με το νεογνό).

4.Μετατραυματική διαταραχή: Εμφανίζεται σε περιπτώσεις, τραυματικού βιώματος (υποκειμενικού συχνά) κατά την εγκυμοσύνη ή τον τοκετό και ανεπαρκούς δυνατότητας της γυναίκας να επεξεργαστεί και να συζητήσει το βίωμά της.

5.Ψυχωτικά επεισόδια- επιλόχεια ψύχωση: Εμφανίζεται στο 0,1% των γυναικών, συνήθως μέσα στις δύο εβδομάδες από τον τοκετό. Η συμπτωματολογία περιλαμβάνει παρανοϊκό ιδεασμό κυρίως με ιδέες επιβολής και συσχέτισης, ψευδαισθήσεις, έντονη ανησυχία, καχυποψία, σύγχυση, παράλογους φόβους, διαταραχές του ειρμού. Η ασθενής μπορεί να αισθάνεται ότι δε θέλει να φροντίσει το παιδί ή ακόμη και να αρνείται τη γέννηση. Στις περιπτώσεις αυτές υπάρχει κίνδυνος αυτοκτονικότητας αλλά και προσπάθειας της μητέρας να βλάψει το νεογνό. Η επιλόχεια ψύχωση αποτελεί μία επείγουσα ψυχιατρική κατάσταση που απαιτεί άμεση φαρμακευτική αντιμετώπιση.

6.Διαταραχές σε σχεσιακό επίπεδο (bonding disorder): Ελλιπές μητρικό συναίσθημα, παθολογικός θυμός απέναντι στο βρέφος ή και απόρριψή του.

Η θεραπεία των διαταραχών αυτών είναι διπλά σημαντική, γιατί εμπλέκονται πέραν της ψυχικής υγείας της μητέρας και τα βιώματα του νεογνού. Περιλαμβάνει ψυχοθεραπευτικές παρεμβάσεις, φαρμακευτική θεραπεία σε περιπτώσεις που κρίνεται απαραίτητο και λαμβάνοντας υπόψη την επιθυμία θηλασμού, κοινωνική υποστήριξη καθώς και ομάδες αυτοβοήθειας.

Όταν κρατιόμαστε σε ό,τι μας φθείρει

Ο έρωτας και η αγάπη είναι ένα καλό παράδειγμα που δείχνει το πώς συμπεριφερόμαστε απέναντι σε κάθε ενδεχόμενο να «πονέσουμε» συναισθηματικά… Πώς αποφεύγουμε συχνά καταστάσεις τις οποίες θα ήταν πολύ χρήσιμο να ζήσουμε ή αντίθετα, αποφεύγουμε να αφήσουμε καταστάσεις τις οποίες είναι απαραίτητο να αφήσουμε.

 

Ο Ιπποκράτης έλεγε χαρακτηριστικά: «πριν θεραπεύσεις κάποιον, ρώτησέ τον αν είναι πρόθυμος να αφήσει όλα εκείνα που τον κάνουν να αρρωσταίνει…»

 

Δύσκολο να συνδυαστεί ο έρωτας με τη διάρκεια στο χρόνο… Η χημεία και το πάθος δε διευκολύνουν την εξερεύνηση χαρακτηριστικών της προσωπικότητας καθώς το άλλο πρόσωπο εξιδανικεύεται ταχύτατα… Η αρχική εντύπωση παίζει το μεγαλύτερο ρόλο… Πολύ γρήγορα, πάνω σε λίγα χαρακτηριστικά που μας αρέσουν, χτίζονται και προσθέτονται πολλά από αυτά που οι ίδιοι ασυνείδητα επιθυμούμε να υπήρχαν… Αυτό συμβαίνει γιατί η φύση ενδιαφέρεται πρωτίστως για την αναπαραγωγή και όχι τόσο για τη συντροφικότητα… ή το φόβο της μοναξιάς (άρα του θανάτου) που έχει ο άνθρωπος.

 

Έτσι… μετά από λίγο καιρό, οι χημικές ουσίες που προκαλούν την ερωτική προσκόλληση «καίγονται» και εξατμίζονται, δίνοντας σιγά σιγά τέλος στους μηχανισμούς προβολής και εξιδανίκευσης του άλλου. Το ταίρι μας μένει πια χωρίς το αρχικό στέμμα της προβολής των επιθυμιών μας. Οι άνθρωποι μένουν πια ελεύθεροι από τα «μάγια» των χημικών ουσιών, να γνωριστούν πραγματικά. Αν στο σημείο αυτό δεν ταιριάξουν, το βιώνουν επώδυνα και ως αποτυχία… Αυτό που αποθηκεύεται και μένει φρέσκο στη μνήμη τους είναι ο «πόνος»… Συχνά, μέγιστος σκοπός γίνεται πια η αποφυγή του.

Αν ο Έρωτας δεν ήταν δημιούργημα του δικού μας μυαλού το οποίο χρειάζεται ένα άλλο πρόσωπο για να πάρει υλική μορφή, δεν θα παρατηρούσε κανείς ξανά και ξανά το ίδιο αποτέλεσμα στην επαφή μας με πρόσφατα χωρισμένους ερωτευμένους:

 

Το ταχύτερο ξεθώριασμα της εξιδανίκευσης του άλλου προσώπου…

 

Τις ασυνείδητες ανάγκες που ζητούσε ο ερωτευμένος από τον έρωτα μέσα από το άλλο πρόσωπο…

 

Την αποκάλυψη της αναζήτησης αναγνώρισης της αξίας μας στο πρόσωπο που ερωτευόμαστε… Θέση και αξία που απέκτησε από τη στιγμή που η δική μας επιθυμία επενδύθηκε στο πρόσωπο του… Θέση που οι ίδιοι του είχαμε δώσει για να λάβουμε περισσότερη αξία από αυτό…

 

Η φύση σχεδίασε τα πάντα με σκοπό την δημιουργία των καλύτερων απογόνων και έτσι έδωσε στα θηλυκά την αποστολή να προσπαθούν να διαλέξουν το πιο ισχυρό γονιδιακά αρσενικό… Δόθηκε στη γυναίκα η δυνατότητα ελέγχου της σεξουαλικής ορμής, κάνοντάς την έτσι ικανή και υπεύθυνη να επιλέξει που θα την αφήσει «ελεύθερη» με τα ακόλουθα συναισθήματά της συντροφικότητας… Πιθανότατα επειδή η γυναίκα προορίζεται να φέρει και να μεγαλώσει παιδιά στον κόσμο, ερωτεύεται σπανιότερα και πιο δυναμικά. Αν απειληθεί η ασφάλεια του περιβάλλοντος όπως την έχει συνηθίσει το μυαλό μας, δυσκολεύεται να επενδύσει συναισθηματικά.

 

Στην καθημερινή πρακτική, πολλές γυναίκες που αντιμετώπιζαν ανασφάλεια με την εργασία τους, απέφευγαν ή και ανέβαλλαν συστηματικά τη συναισθηματική επένδυση σε κάποιο σύντροφο… Η επαγγελματική τους ζωή γινόταν προαπαιτούμενο της συναισθηματικής επένδυσης. Ειδάλλως, ένιωθαν ότι οι απαιτήσεις μιας σχέσης θα πρόσθεταν αρνητικό φορτίο στο ήδη υπάρχον εργασιακό άγχος.

 

Η αυτοπροστασία αυτή όμως από ενδεχόμενο «πόνο», είχε μία άμεση και βαρύτερη επίδραση στην ψυχική τους διάθεση από τον πόνο από τον οποίο φαινομενικά προφύλασσε… Το σεξουαλικό ένστικτο και το δημιούργημα του, το συναίσθημα της συντροφικότητας, είναι ένας νόμος της φύσης ο οποίος δεν καταπιέζεται, ούτε υποκαθίσταται… Καταπιεσμένα συναισθήματα φέρνουν πάντοτε περισσότερη δυσαρέσκεια από τον ενδεχόμενο πόνο που μπορεί να ερχόταν αν τα ζούσαμε. Είναι σύνηθες να αποφεύγουμε έναν πόνο που φανταζόμαστε μεγαλύτερο επειδή μας είναι άγνωστος, και να προτιμούμε τον ήδη γνωστό και μικρότερο σε ένταση, παρότι σε βάθος χρόνου μας φθείρει περισσότερο.

 

Η συναισθηματική επένδυση σε ένα νέο πρόσωπο μπορεί να αποφεύγεται με διάφορα τεχνάσματα του μυαλού

 

Σχέσεις του παρελθόντος οι οποίες προφανώς δεν λειτούργησαν, ή η άρνηση ότι δεν λειτούργησαν εξιδανικεύονται συχνά σαν αντίβαρο στην αποφυγή μιας νέας συναισθηματικής επένδυσης…

 

Το κλείσιμο στον εαυτό επίσης, προκειμένου ένα άτομο να αποφύγει τον ενδεχόμενο πόνο μιας νέας σχέσης. Μια συμπεριφορά όμως που το καθιστά σταδιακά όλο και πιο ευαίσθητο στον πόνο…

 

Όταν αποφεύγουμε να ρισκάρουμε να εμπιστευθούμε, το τίμημα που πληρώνουμε για την αποφυγή του πόνου, είναι η πτώση της ψυχικής διάθεσης. Ως κοινωνικά όντα, χρειαζόμαστε τις εγκεφαλικές χημικές ουσίες που δημιουργούνται από την ανθρώπινη επαφή και την εμπιστοσύνη.

 

Ένας άνθρωπος με μέτρια ψυχική διάθεση είναι πολύ πιο ευάλωτος σε απογοητεύσεις με αποτέλεσμα να αποφεύγει να βρεθεί σε περιβάλλοντα που θα βελτίωναν τη διάθεσή του… Έτσι δημιουργείται ένας φαύλος κύκλος όπου η διάθεση του «κατεβαίνει» σαν μία κατηφορική σπειροειδής σκάλα.

 

Η σταδιακή εξοικείωση με το ενδεχόμενο ενός φανταστικού πόνου επιδρά έτσι ώστε να πάψει η φοβία του. Όταν ζήσουμε κάτι, κατανοούμε ότι ο φόβος έκανε τον πόνο να φαντάζει μεγαλύτερος. Αυτό είναι ένα μάθημα που θα οδηγήσει σε καλύτερες επιλογές στο μέλλον.

 

Στα επιτυχημένα και ιδιαίτερα αγαπημένα ζευγάρια διαπιστώνεται πάντοτε η μεγαλύτερη αυτογνωσία του κάθε συντρόφου. Συχνά ακούγεται ότι η συμπεριφορά μας επηρεάζεται και οδηγείται από τους άλλους… Οι άλλοι όμως απλά βοηθούν να εκδηλωθούν πλευρές του εαυτού μας οι οποίες υπάρχουν μέσα μας. Απλά συμβαίνει να μην τις γνωρίζουμε… Οι άλλοι είναι η ευκαιρία μας να πάρουμε ένα χρήσιμο μάθημα για τον εαυτό μας…

 

Η εικόνα της ανάβασης ενός λόφου ταιριάζει αρκετά… Οι άνθρωποι που μας δείχνουν τα μονοπάτια, είναι οι σχέσεις που κάνουμε. Κάποιες φορές, κάποιο μονοπάτι μπορεί να είναι αδιέξοδο και τότε χρειάζεται να το εγκαταλείψουμε. Ο άνθρωπος που θα μας οδηγήσει στην κορυφή του λόφου, δεν θα είναι απαραίτητα ο πρώτος που θα σχετιστούμε.  Συχνά μένουμε στάσιμοι στο ανέβασμα, από φόβο αν όντως θα βρούμε τον άνθρωπο που θα μα οδηγήσει στην κορυφή. Ο φόβος του ενδεχόμενου πόνου προκαλεί το σταμάτημα αυτό… Φτάνοντας όμως στην κορυφή του λόφου, πάντοτε αντικρίζουμε τη θάλασσα, τη βαθύτερη γνώση του εαυτού μας… Και ο δρόμος είναι πια εύκολος και κατηφορικός…

Ο Πυθαγόρας και η αναζήτηση του νοήματος

Το άτομο αυτό και οι μαθητές του είχαν υποστηρίξει ότι η ίδια η επιστήμη αποτελεί άσκηση ανεύρεσης νοήματος. Στην πραγματικότητα, όσο αγνότερη είναι η επιστήμη, τόσο ισχυρότερες είναι οι επιγνώσεις της – γι’ αυτό και αγαπούσαν τα μαθηματικά. Το άτομο αυτό ονομαζόταν Πυθαγόρας.

Από όλα τα παράδοξα που θυμόμαστε για τους αρχαίους φιλοσόφους, τίποτε δεν είναι πιο παράδοξο από όσα σχετίζονται με τον Πυθαγόρα. Είναι ένας μυστηριώδης άνδρας, ουσιαστικά ένας μυθικός άνδρας, όπως έχουν ισχυριστεί ορισμένοι λόγιοι – όμως, από την άλλη οι λόγιοι ασχολούνται με κάτι πολύ αμφισβητήσιμο. Για παράδειγμα, το μέσα μέρος του μηρού του λέγεται ότι ήταν φτιαγμένο από χρυσάφι. Λέγεται ότι τα ποτάμια του μιλούσαν. Λέγεται ότι είχε φωτογραφική μνήμη και μπορούσε να ανακαλέσει τις λεπτομέρειες όλων όσα του συνέβησαν σ’ αυτή τη ζωή, αλλά και σε προηγούμενες ζωές του, επίσης, διότι πίστευε στη μετενσάρκωση της ψυχής. Η μνήμη αυτή αποτελούσε δώρο του θεού Ερμή.

Και αφού αναφερόμαστε στην εγκράτεια, ήταν πολύ παράξενος και με το φαγητό του ακόμη. Σιχαινόταν τα μπαρμπούνια, όπως και τα’ αυγά. Συμβούλευε οι άνθρωποι να κάνουν έρωτα μόνο τον χειμώνα και ποτέ το καλοκαίρι. Όμως, αν θα θέλατε να τον ακολουθήσετε, η αποχή αυτή θα ήταν το λιγότερο για το οποίο θα έπρεπε να αντιδράσετε. Οι πιθανοί μαθητές του έπρεπε να παραμείνουν σιωπηλοί για πέντε χρόνια. Κατόπιν, έπρεπε να τον ακούν να μιλά χωρίς να τον βλέπουν: σαν τις νυχτερίδες, ο Πυθαγόρας κυκλοφορούσε μόνο τη νύχτα.

Ταξιδεύοντας στο ιωνικό νησί της Σάμου σήμερα, τη γενέτειρα του Πυθαγόρα, δεν θα μπορούσατε να αμφισβητήσετε την ιστορικότητά του. Η πρωτεύουσα ονομάζεται Πυθαγόρειο. Στην αποβάθρα, τους επισκέπτες χαιρετά ένα εμπνευσμένο, γεωμετρικό άγαλμα του φιλοσόφου, μαθηματικού και μουσικού του έκτου αιώνα π.Χ. (όπως υποθέτουμε). Αναπαριστά το θεώρημα που έχει λάβει το όνομα του Πυθαγόρα, το χέρι του σοφού δείχνει την επάνω γωνία ενός τριγώνου, συμπληρώνοντας έτσι τις τρεις πλευρές. Στη χάλκινη βάση, υπάρχουν χαραγμένα αποσπάσματα σε σχέση με την αρμονία του Σύμπαντος που είναι γνωστή και ως ‘’μουσική των σφαιρών’’.

Κάποτε ένα από τα πλουσιότερα νησιά του Αιγαίου, η Σάμος, και κοντά στη Μικρά Ασία, τη σημερινή Τουρκία, η ιστορία αναφέρει ότι ο νεαρός Πυθαγόρας ταξίδεψε από εκεί σε όλη τη Μεσόγειο – «ταξιδεύοντας μεταξύ των Χαλδαίων και των Μάγων», όπως αναφέρει ο Διογένης Λαέρτιος – και έφθασε στην Αίγυπτο, τη χώρα του ηλιακού θεού Ρα. Εκεί, ανακάλυψε ένα μείγμα μυστικισμού και γεωμετρίας, που συμβολίζεται με εκπληκτικό τρόπο από τις Μεγάλες Πυραμίδες της Γκίζας. Θα τον γοήτευε για την υπόλοιπη ζωή του. Έφθασε να πιστεύει ότι οι σφαίρες και οι κύκλοι αποτελούν τα ωραιότερα αντικείμενα και ότι η γη και το στερέωμα πρέπει να είναι και αυτά σφαιρικά, όχι κυλινδρικά ή επίπεδα όπως πίστευαν τότε. Έφθασε να πιστεύει ότι οι ζυγοί αριθμοί μπορούν να θεωρηθούν θηλυκοί, κυκλικοί και θερμοί και οι μονοί αρσενικοί, γωνιώδεις, ανώμαλοι. Μοιάζει τρελό, μέχρι να προσέξετε ότι οι μονοί αριθμοί είναι κάποιες φορές παράξενοι. Για παράδειγμα, όλοι οι πρώτοι αριθμοί, εκτός από το 2, είναι μονοί και οι πρώτοι αριθμοί – οι αριθμοί εκείνοι που διαιρούνται μόνο με τον εαυτό τους και τη μονάδα – είναι πράγματι παράξενοι.

Η μορφή του Πυθαγόρα αποτέλεσε αντικείμενο που συνήρπασε πολλές διαφορετικές κατηγορίες ανθρώπων. Οι αρχαίοι Ρωμαίοι τον τιμούσαν ως φιλόσοφο και τον διεκδικούσαν ως δικό τους, επειδή είχε ζήσει σε ‘’ιταλικό’’ έδαφος. Οι ερωτευμένες με την αισθητική ψυχές της Αναγέννησης ταυτίζονταν μαζί του μέσω της προσωποποιημένης Μουσικής, επειδή υποτίθεται ότι εκείνος ανακάλυψε τη σχέση μεταξύ της μουσικής και των μαθηματικών διαστημάτων ενώ έπαιζε μ’ ένα μονόχορδο: όταν μειώσουμε το μήκος της χορδής, η νότα ανεβαίνει κατά ένα τέλειο διάστημα οκτάβας.

Οι Πυθαγόρειοι θεωρούσαν τα μαθηματικά απαραίτητο βήμα προς την αποκάλυψη των απλών φαινομένων, στην πορεία προς την ανακάλυψη της αξίας των πραγμάτων. Στις συμμετρίες και στα σχήματά της, η μαθηματική ανάλυση παρουσίαζε σημαντικές αλήθειες για την πραγματικότητα. Οι αριθμοί είναι, κατά κάποιον τρόπο, υπερβατικοί: το ένα συν ένα θα έκανε δύο, άσχετα από το αν θα υπήρχαμε εμείς ή όχι, ή ακόμη κι αν υπήρχε το Σύμπαν. Γι’ αυτό, θεωρείται ότι όταν ο Πυθαγόρας ανακάλυψε το περίφημο θεώρημά του, του φάνηκε προφανές να αναζητήσει έναν βωμό και να θυσιάσει ένα βόδι. Είχε ανοίξει για την ανθρωπότητα ένα παράθυρο προς τον κόσμο των θεών. Είχε διακρίνει κάτι από το νόημα των πραγμάτων.

Ο ίδιος ο Πλάτων έκανε πολλά για να διατηρήσει ζωντανή την άποψη του Πυθαγόρα ότι τα μαθηματικά βρίσκονται στη βάση όλων όσα γνωρίζουμε για το Σύμπαν. Σε μία από τις πλέον Πυθαγόρειες στιγμές του, στον διάλογο Τίμαιος, ο Πλάτων βεβαιώνει:

Το όραμα της ημέρας και της νύχτας και των μηνών και του κύκλου των
ετών δημιούργησε την τέχνη των αριθμών. Μας έδωσε όχι μόνο την έννοια
του χρόνου, αλλά και τα μέσα για να μελετήσουμε τη φύση του Σύμπαντος,
από όπου αναδύθηκε κάθε φιλοσοφία σε κάθε πλευρά της.

Στην Πολιτεία του Πλάτωνος, τα μαθηματικά περιγράφονται ως η δύναμη που ζωογονεί ένα όργανο της ψυχής που αξίζει χίλια «κανονικά μάτια», επειδή αποτελεί έναν βαθύτερο τρόπο για να βλέπουμε την αλήθεια. Αποσαφηνίζει τα πράγματα. Ο αρχαίος μαθηματικός μπορεί να θεωρηθεί αρχιτέκτων των αριθμών: χρησιμοποιώντας τα μαθηματικά εργαλεία – ένα ορθογώνιο τρίγωνο κι έναν χάρακα – δημιούργησε κάτι πραγματικά όμορφο.

Αυτά τα επιχειρήματα παρείχαν ευφάνταστη και μακροχρόνια ώθηση στην επιστήμη. Ο αστρονόμος Γιοχάνες Κέπλερ αναφέρει τον Πυθαγόρα ως «παππού όλων των οπαδών του Κοπέρνικου». Ο Γαλιλαίος πίστευε ότι το Σύμπαν «είναι γραμμένο στη γλώσσα των μαθηματικών». Ο Μπέρτραντ Ράσελ έλεγε ότι «Τα μαθηματικά, αν ειδωθούν σωστά, διαθέτουν όχι μόνο την αλήθεια, αλλά και ύψιστη ομορφιά – μία ομορφιά ψυχρή και αυστηρή, όπως αυτή της γλυπτικής».

Στην πραγματικότητα, η πρόταση των Πυθαγορείων είναι πιο περίπλοκη. Υπάρχει μία δύναμη στα μαθηματικά που είναι άμεσα συνδεδεμένη με τις ιδιότητες που παρέχουν στα ανθρώπινα όντα την αίσθηση νοήματός τους. Κι όμως, η φύση αυτής της δύναμης παραμένει μυστήριο. Οι άνθρωποι είναι απολύτως λογικό να συμπεράνουν ότι δεν λέει τίποτε για την ύπαρξη του Θεού. Άλλωστε, ένα συν ένα κάνει δύο, όχι επειδή το λέει κάποιος θεός, αλλά επειδή έτσι είναι. Ο μαθηματικός Τζων βαν Νιούμαν το θέτει ως εξής: «Στα μαθηματικά δεν κατανοείς πράγματα. Απλώς τα συνηθίζεις». Από την άλλη, ο βιολόγος Ρίτσαρντ Ντώκινς, σημαντικός πρεσβευτής του αθεϊσμού για πολλούς: «Η περιπλοκότητα των ζωντανών οργανισμών αντιστοιχεί με τη λεπτή αποτελεσματικότητα του φαινόμενου σχεδίου τους». Υποστηρίζει ότι η ίδια η Φύση βρίσκει τον τρόπο να ανεβεί αυτό που αποκαλεί «απίθανο βουνό» και δεν είναι λιγότερο αξιοσημείωτη γι’ αυτό.

Το τι ακριβώς πιστεύετε για τα μαθηματικά, πιθανότατα αποτελεί ζήτημα της προσωπικής σας πίστης ή της έλλειψης πίστης. Ο γρίφος του θαύματος του Γουίγκνερ και της Πυθαγόρειας γεωμετρίας είναι, κατά κάποιον τρόπο, ο ίδιος: τελικά, δεν γνωρίζουμε γιατί υπάρχουν νόμοι, γιατί τα μαθηματικά λειτουργούν, ή γιατί μπορούμε να ανακαλύψουμε τόσα πολλά για το Σύμπαν. Εν τούτοις, το θέμα είναι ότι μπορούμε. Επιπλέον, υπάρχει κάτι ιδιαίτερα όμορφο σ’ όλα αυτά. Η διαίσθηση ότι ο Κόσμος είναι ένας χώρος με νόημα για τους ανθρώπους είναι σωστή. Η εικόνα του Πυθαγόρα μας θυμίζει ότι η επιστήμη, αντί να υποσκάπτει αυτήν την ευαισθησία, μπορεί, στην πραγματικότητα, να την υποστηρίξει.

Η καθαρή και απλή αλήθεια σπάνια είναι καθαρή και ποτέ δεν είναι απλή

Η αφετηρία των περισσότερων τριβών μεταξύ των ανθρώπινων πλασμάτων είναι ότι πιστεύουμε πως η αλήθεια μας είναι αλάνθαστη και βρίσκεται πάνω από την αλήθεια κάθε άλλου ανθρώπου. Η στάση αυτή μας κάνει να φερόμαστε με ακαμψία και να δείχνουμε ελάχιστη συναισθηματική κατανόηση για τους άλλους.

Το να βαδίζεις στη ζωή με βεβαιότητες είναι ο καλύτερος τρόπος να καταλήξεις θυμωμένος με όλο τον κόσμο.

Για να καταπολεμήσει τον πειρασμό της μονοσήμαντης σκέψης, ο διάσημος ψυχολόγος Έντουαρντ ντε Μπόνο μας προτείνει τα παρακάτω εργαλεία για να αναπτύξουμε την παράπλευρη σκέψη.

Να αλλάξουμε την ορθολογική ανάλυση με πρόκληση. Αντί να εκτιμούμε πώς είναι τα πράγματα, ας παίξουμε με το πώς θα μπορούσαν να είναι αν…

Να είμαστε αυθόρμητοι και να «ανοίγουμε τα φράγματα» για να μπαίνουν κάθε είδους ιδέες.

Να αφήνουμε κατά μέρος τις παλιές εκτιμήσεις ή κρίσεις, δηλαδή: να παράγουμε ιδέες χωρίς προκαταλήψεις.

Να αποδεχόμαστε όλους τους πιθανούς δρόμους και να αποφεύγουμε τις ετικέτες στην άσκηση της σκέψης.
 

Αρχαίοι Έλληνες συγγραφείς: αυθεντική πηγή απέραντου πνευματικού πλούτου

Κάθε τόσο στην Ελλάδα ανακαλύπτουμε, τις περισσότερες φορές με μεγάλη καθυστέρηση, έναν ξένο συγγραφέα, πότε Γάλλο, πότε Ιταλό, πότε Ισπανό, πότε Λατινοαμερικάνο. Τότε μεταφράζονται μανιωδώς τα έργα τους κι εμείς οι αναγνώστες τα αγοράζουμε εξίσου μανιωδώς. Και οι ΕΛΛΗΝΕΣ ΚΛΑΣΙΚΟΙ συγγραφείς παραμένουν πάντοτε άγνωστοι. Τόσο κοντινοί μας, τόσο οικείοι, αλλά ταυτόχρονα και τόσο μακρινοί, πιο μακρινοί κι από τον τελευταίο Λατινοαμερικάνο συγγραφέα που ανακαλύψαμε. Ολόκληρη η αρχαιοελληνική λογοτεχνία είναι για μας τους Έλληνες άγνωστη γη. Πώς το καταφέραμε αυτό; Πώς δημιουργήθηκε αυτή η αποξένωση και το δέος; Φταίει η σχολαστική, μουχλιασμένη, αποξηραμένη από κάθε χυμό και αποστειρωμένη διδασκαλία τους στα γυμνάσια και στα πανεπιστήμια; Φταίει όλο αυτό το άγονο πνεύμα της προσπάθειας να γραπωθούμε από τους αρχαίους «ημών» προγόνους για να αποδείξουμε ότι αξίζουμε κι εμείς κάτι; Φταίνε οι ελάχιστες μεταφράσεις, πολλές από τις οποίες, πιο δυσνόητες κι από το ίδιο το πρωτότυπο, μεγάλωσαν το δέος και την απόστασή μας απ’ αυτούς; Όλα φταίνε και ίσως και άλλα.

Το γεγονός είναι πως τα έργα της αρχαίας ελληνικής λογοτεχνίας δεν τα είδαμε ποτέ ως αναγνώσματα. Οι αρχαίοι Έλληνες συγγραφείς είναι καταχωρημένοι στο μυαλό μας περίπου σαν ονόματα δρόμων. Κι όμως αντιπροσωπεύουν έναν ολόκληρο κόσμο που σφύζει από ζωή, πνεύμα, χιούμορ, κάπως αλλιώτικο, κάπως παράξενο, γοητευτικό, συγκινητικά ανθρώπινο και επίκαιρο.
Είναι σαν να γύρισε ένας διακόπτης, σαν να χάθηκε μια αίσθηση του κόσμου που υπήρχε, αλλιώτικη από τη δική μας.

Γιατί να μη γίνουν κάποτε και για μας οι ΕΛΛΗΝΕΣ ΚΛΑΣΙΚΟΙ ανάγνωσμα; Γιατί να μη γνωρίσουμε αυτό τον Μεγάλο κόσμο; Να τους αγαπήσουμε και να τους πλησιάσουμε. Να τους ανακαλύψουμε κι αυτούς όπως και τους ξένους (γιατί έχουν γίνει πιο ξένοι κι από τους ξένους για μας), χωρίς να ζητάμε απ’ αυτούς τίποτα περισσότερο από μια πνευματική απόλαυση. Ούτε προγονολατρείες, ούτε συντακτικές αναλύσεις.

Εκείνο που χρειάζεται είναι σύγχρονες μεταφράσεις (τόσο στη γλώσσα όσο και στο πνεύμα), που να μη βαραίνουν και να μην τρομάζουν τους αναγνώστες, μεταφράσεις σαν κι αυτές που διαβάζουν εκατομμύρια άνθρωποι σ’ όλον τον κόσμο εκτός από την Ελλάδα.

Σήμερα που οι κάθε είδους θεωρητικοί δογματισμοί καταρρέουν και ξαναρχίζουν έντονοι προβληματισμοί για την πορεία της Ευρώπης και του κόσμου, η ανοιχτή και ανήσυχη ελληνική σκέψη περνά πάλι σε πρώτο πλάνο, όχι για να δώσει έτοιμες λύσεις, αλλά για να μας κάνει να στοχαστούμε με φρέσκο, σύγχρονο μυαλό πάνω στα ζητήματα που αφορούν τον άνθρωπο και τη σχέση του με τον κόσμο.

Ενισχύοντας την Τεχνητή Νοημοσύνη – Πώς ο εγκέφαλος συνδυάζει τις μνήμες για να λύσει προβλήματα

Οι άνθρωποι έχουν την ικανότητα να συνδυάζουν δημιουργικά τις μνήμες τους για να λύνουν προβλήματα και να παραγάγουν νέες γνώσεις, μια διαδικασία που εξαρτάται από τις μνήμες για ιδιαίτερα γεγονότα, γνωστή ως επεισοδιακή μνήμη. Όμως παρόλο που η επεισοδιακή μνήμη έχει μελετηθεί εκτεταμένα στο παρελθόν, οι τρέχουσες θεωρίες δεν μπορούν εύκολα να εξηγήσουν πώς οι άνθρωποι μπορούν να χρησιμοποιήσουν τις επεισοδιακές μνήμες τους για να φθάσουν σε αυτές τις νέες γνώσεις.

Τα αποτελέσματα έρευνας μιας ομάδας νευροεπιστημόνων και ερευνητών της τεχνητής νοημοσύνης στην DeepMind, στο Πανεπιστήμιο Otto von Guericke του Μαγδεμβούργου και στο Γερμανικό Κέντρο για Νευροεκφυλιστικές Ασθένειες (DZNE), που δημοσιεύθηκε στο Neuron στις 19 Σεπτεμβρίου, ανοίγουν ένα παράθυρο στον τρόπο με τον οποίο ο ανθρώπινος εγκέφαλος συνδέει ατομικές επεισοδιακές μνήμες για να λύσει προβλήματα. Για παράδειγμα, κάποιος βλέπει μια γυναίκα να οδηγεί ένα αυτοκίνητο στο δρόμο του. Την επόμενη ημέρα, βλέπει έναν άνδρα να οδηγεί ακριβώς το ίδιο αυτοκίνητο στο δρόμο του. Αυτό μπορεί να πυροδοτήσει τη μνήμη της γυναίκας που είδε την προηγούμενη ημέρα και μπορεί να συμπεράνει ότι το ζευγάρι ζει μαζί, δεδομένου ότι μοιράζονται το αμάξι.

Οι ερευνητές προτείνουν έναν νέο εγκεφαλικό μηχανισμό που θα επέτρεπε να ανασυρθούν μνήμες για να πυροδοτήσουν την ανάκληση επιπρόσθετων, σχετικών αναμνήσεων με αυτό τον τρόπο. Ο μηχανισμός αυτός επιτρέπει την ανάκληση πολλαπλά συνδεδεμένων μνημών, που μετά θα επιτρέψουν τον εγκέφαλο να δημιουργήσει νέα είδη γνώσεων όπως αυτές. Όπως με τις καθιερωμένες θεωρίες της επεισοδιακής μνήμης, οι συγγραφείς υποστηρίζουν ότι οι μεμονωμένες μνήμες αποθηκεύονται ως ξεχωριστά ίχνη μνήμης σε μια περιοχή του εγκεφάλου που ονομάζεται ιππόκαμπος. «Οι επεισοδιακές μνήμες μπορούν να σου πουν αν έχεις συναντήσει κάποιον πριν ή πού έχεις παρκάρει το αμάξι σου», λέει ο Raphael Koster, ερευνητής στην DeepMind. «Το σύστημα του ιππόκαμπου υποστηρίζει αυτού του τύπου τη μνήμη, που είναι κρίσιμο για γρήγορη μάθηση».

Οι μεμονωμένες μνήμες αποθηκεύονται στον ιππόκαμπο.

Αντίθετα με τις καθιερωμένες θεωρίες, η νέα θεωρία εξερευνά μια παραμελημένη ανατομική σύνδεση που εκβάλει από τον ιππόκαμπο προς τον ενδορινικό φλοιό όμως μετά αμέσως περνά πίσω μέσα σε αυτόν. Είναι αυτή η επαναλαμβανόμενη σύνδεση, θεωρούν οι ερευνητές, που επιτρέπει τις μνήμες να ανασύρονται από τον ιππόκαμπο για να πυροδοτήσουν την ανάκληση των επιπρόσθετων, σχετικών αναμνήσεων. Οι ερευνητές επινόησαν έναν τρόπο να ελέγξουν τη θεωρία αυτή λαμβάνοντας υψηλής ανάλυσης σαρώσεις λειτουργικού MRI, 7 Τέσλα, από 26 νέα άτομα – άνδρες και γυναίκες – καθώς εκτελούν μια εργασία που απαιτούσε από αυτά να οδηγηθούν σε νέες γνώσεις από ξεχωριστά γεγονότα.

Στους εθελοντές επιδείχθηκαν ζευγάρια φωτογραφιών: μια ενός προσώπου και μια ενός αντικειμένου ή μιας τοποθεσίας. Κάθε ξεχωριστό αντικείμενο και ξεχωριστή τοποθεσία εμφανίστηκε σε δυο ξεχωριστά ζευγάρια φωτογραφιών, κάθε ένα από τα οποία περιελάμβανε ένα διαφορετικό πρόσωπο. Αυτό σήμαινε ότι κάθε ζευγάρι φωτογραφιών συνδυάστηκε με ένα άλλο ζευγάρι μέσω της εικόνας του αντικειμένου ή της τοποθεσίας που μοιράζονταν τα δυο ζεύγη φωτογραφιών. Στη δεύτερη φάση του πειράματος, οι ερευνητές έλεγξαν εάν οι συμμετέχοντες μπορούσαν να συνάγουν την έμμεση σύνδεση μεταξύ αυτών των συνδεδεμένων ζευγαριών φωτογραφιών δείχνοντας ένα πρόσωπο και ζητώντας από τους συμμετέχοντες να διαλέξουν μεταξύ δυο άλλων προσώπων. Μια από τις επιλογές – η σωστή – είχε συνδυαστεί με την εικόνα του ίδιου αντικειμένου ή της ίδιας τοποθεσίας και μια επιλογή δεν είχε συνδυαστεί.

Οι ερευνητές έκαναν την υπόθεση ότι το παρουσιαζόμενο πρόσωπο θα πυροδοτούσε την ανάκληση του συνδυασμένου με αυτό αντικειμένου ή τοποθεσίας και έτσι θα προκαλούσε ανάφλεξη εγκεφαλικής δραστηριότητας που θα περνούσε έξω από τον ιππόκαμπο προς τον ενδορινικό φλοιό. Ουσιωδώς, οι ερευνητές ανέμεναν επίσης να δουν στοιχεία ότι η δραστηριότητα αυτή μετά θα πέρναγε πίσω στον ιππόκαμπο για να πυροδοτήσει την ανάκληση του σωστά συνδεδεμένου προσώπου. «Χρησιμοποιώντας εξειδικευμένες τεχνικές που αναπτύξαμε στο εργαστήριό μας στο Μαγδεμβούργο, μπορέσαμε να ξεχωρίσουμε τα μέρη του ενδορινικού φλοιού που παρέχουν το εισιόν στον ιππόκαμπο», αναφέρει ο Yi Chen, ερευνητής στο Πανεπιστήμιο Otto von Guericke. «Αυτό μας επέτρεψε να μετρήσουμε με ακρίβεια τα μοτίβα της δραστηριότητας των εισιόντων στον ιππόκαμπο και των εξερχομένων από αυτόν, ξεχωριστά».

Οι ερευνητές διαμόρφωσαν έναν αλγόριθμο υπολογιστή για να διακρίνει μεταξύ των δραστηριοτήτων για σκηνές και αντικείμενα μέσα σε αυτές τις περιοχές των εισιόντων και των εξερχομένων. Ο αλγόριθμος μετά εφαρμόστηκε όταν εμφανίζονταν στην οθόνη μόνο πρόσωπα. Αν ο αλγόριθμος έδειχνε την παρουσία πληροφορίας της σκηνής ή του αντικειμένου σε αυτές τις δοκιμές, θα μπορούσε να είναι ενεργοποιημένη από τις ανασυρόμενες μνήμες των συνδεδεμένων φωτογραφιών με σκηνή ή αντικείμενο. «Τα δεδομένα έδειξαν ότι όταν ο ιππόκαμπος ανασύρει μια μνήμη, δεν το κάνει απλά περνώντας την στον υπόλοιπο εγκέφαλο», λέει ο Dharshan Kumaran της DeepMind. «Αντί αυτού ανακυκλώνει την δραστηριότητα πίσω στον ιππόκαμπο, πυροδοτώντας την ανάκληση άλλων σχετικών αναμνήσεων».

Οι ερευνητές θεωρούν τα αποτελέσματα του αλγόριθμου ως μια σύνθεση νέων και παλιών θεωριών. Πιστεύουν δε ότι τα αποτελέσματα τη έρευνάς τους θα μπορούσαν να βοηθήσουν την Τεχνητή Νοημοσύνη (ΤΝ) να μαθαίνει ταχύτερα στο μέλλον. «Ενώ υπάρχουν πολλοί τομείς όπου η ΤΝ είναι ανώτερη, οι άνθρωποι έχουν ακόμη το πλεονέκτημα όταν οι εργασίες εξαρτώνται από την ευέλικτη χρήση της επεισοδιακής μνήμης», αναφέρει ο Martin Chadwick, ένας άλλος ερευνητής στην DeepMind. «Αν μπορέσουμε να κατανοήσουμε τους μηχανισμούς που επιτρέπουν τον άνθρωπο να το κάνει αυτό, ελπίζουμε να μπορέσουμε να τους αναπαραγάγουμε στα συστήματα ΤΝ, παρέχοντάς τα πολύ μεγαλύτερες δυνατότητες για γρήγορη λύση νέων προβλημάτων».

Αρχαία Ελληνική Κωμωδία: Δομή της Αρχαίας Κωμωδίας - Χορός

1. H λέξη χορός -απ᾽ όπου τα παράγωγα χορεύω, χορευτής, χορηγός, χοροδιδάσκαλος κλπ.- φαίνεται πιθανό να συγγενεύει ετυμολογικά με το χῶρος, και να σημαίνει τόπο ανοιχτό, πλατεία, χοροστάσι! - και είναι δύσκολο ν᾽ αποφασίσουμε αν η αρχική έννοια ήταν «ομάδα χορευτών» ή «τόπος για χορό» ( P. Chantraine). Σίγουρο είναι μόνο ότι ετυμολογικά, στο ξεκίνημά του, ο θεατρικός Χορός συνδεόταν περισσότερο με την όρχηση, λιγότερο με το τραγούδι.

 

2. Τον Χορό της Κωμωδίας τον αποτελούσαν είκοσι τέσσερις χορευτές, που φορούσαν προσωπείο και παρίσταναν μια κατηγορία θεϊκών όντων, όπως οι Νεφέλες του Αριστοφάνη, οι Γοργόνες του Ηνίοχου, οι Κύκλωπες του Καλλία κ.ά., αντρών, όπως οι Αχαρνείς και οι Ιππείς του Αριστοφάνη, οι Αιπόλοι του Άλεξη κ.ά., γυναικών, όπως οι Θεσμοφοριάζουσες και οι Εκκλησιάζουσες του Αριστοφάνη, οι Αρτοπώλιδες του Έρμιππου κ.ά., ή και ζώων, όπως οι Όρνιθες του Αριστοφάνη και οι Αίγες του Κρατίνου. Σε άλλες περιπτώσεις ο Χορός παρίστανε περισσότερο ή λιγότερο συγκεκριμένες έννοιες, προσωποποιημένες, όπως οι Πόλεις και οι Νόμοι του Κρατίνου, οι Νίκες του Πλάτωνα κ.ά.

 

3. Όποτε χρειαζόταν ο Χορός χωριζόταν σε δύο ἡμιχόρια, συνήθως ταυτόσημα, αλλά καμιά φορά διαφορετικά, όπως στη Λυσιστράτη, όπου ουσιαστικά συνυπάρχουν δύο Χοροί, ένας των ηλικιωμένων γυναικών κι ένας γερόντων. Ανάμεσα στους χορευτές διακρίνονταν ο κορυφαῖος του συνόλου ή/και οι κορυφαῖοι των δύο ημιχορίων· και πάλι τίποτα δεν εμπόδιζε, ανάλογα με τις ανάγκες του έργου, ο Χορός να χωριζόταν και σε μικρότερες ομάδες, όπως σίγουρα στην Ειρήνη (459κκ.), και από τους χορευτές να ξεχώριζαν πότε ο ένας πότε ο άλλος, ανάλογα με τις ικανότητές τους στο χορό, στο τραγούδι και στην απαγγελία.

 

4. Ντυμένος ήταν ο Χορός είτε ομοιόμορφα, όπως υποθέτουμε στους Αχαρνείς, είτε όχι, όπως σίγουρα στους Όρνιθες, όπου ο σκευοποιός είχε βάλει τα δυνατά του με τη μάσκα, με τα φτερά και τα χρώματα, να δώσει στον κάθε χορευτή την όψη ενός συγκεκριμένου πουλιού. Ανάλογα με το έργο, αλλά και με τις δυνατότητες και τη βούληση του χορηγού, ήταν και η πολυτέλεια της αμφίεσης. Από τη μια ο Αριστοφάνης μαρτυρεί ότι τον παλιό καιρό ὁ χορὸς …ὠρχεῖτ᾽ ἂν ἐναψάμενος δάπιδας καὶ στρωματόδεσμα, … φορώντας τσόλια και στρωματόπανα (απόσπ. 264 Κ.-Α.), από την άλλη ο Αριστοτέλης κατηγορεί όποιον στην εποχή του …κωμῳδοῖς χορηγῶν επιδείκνυε τον πλούτο του ἐν τῇ παρόδῳ πορφύραν εἰσφέρων … (Ηθικ. Νικ. 1123a)· πβ. τη μαρτυρία του Πλουτάρχου, ότι οἱ χορηγοὶ τοῖς χορευταῖς ἐγχέλεια καὶ θριδάκια (μαρουλάκια) καὶ σκελίδας (μπριζόλες)καὶ μυελὸν παρατιθέντες, εὐώχουν ἐπὶ πολὺν χρόνον φωνασκουμένους καὶ τρυφῶντας (Ηθικ. 349b). Σπάνιο δεν ήταν οι χορευτές να φορούν στην πρώτη τους εμφάνιση ένα μακρύ ιμάτιο, που κάποια στιγμή το έβγαζαν (ἀποδύεσθαι), για να αιφνιδιαστούν και να θαυμάσουν οι θεατές τη σκευή τους, όπως στους Σφήκες, όταν ξεσκεπάζονταν τα κεντριά (408κκ.), ή/και για να έχουν άνεση να χορέψουν, όπως στις Θεσμοφοριάζουσες (655κκ.) - γυμνὸν γὰρ ποιοῦσιν τὸν χορὸν οἱ κωμικοὶ ἀεί, ἵνα ὀρχεῖται (Σχόλ. Ειρ. 729, κ.ά.).

 

5. Χορὸν κωμῳδῶν ὀψέ ποτε ὁ ἄρχων ἔδωκεν, ἀλλ᾽ ἐθελονταὶ ἦσαν, έγραψε ο Αριστοτέλης (Ποιητ. 1449b), επιβεβαιώνοντας ότι πριν από το 486 π.Χ. οι κωμικές παραστάσεις ήταν ερασιτεχνικές και οι χορευτές τους εθελοντές χορευταράδες και τραγουδιστές. Αργότερα, στο πλαίσιο των δραματικών αγώνων, ήταν οι Δήμοι που έστελναν διαλεχτούς νέους να επανδρώσουν τους Χορούς, ήταν ο ἐπώνυμος ἄρχων που τους διάθετε στους ποιητές, ήταν τέλος και ο χορηγός που εκάλυπτε τα έξοδά τους και που μετά την παράσταση είχε την υποχρέωση να τους κάνει τραπέζι - ιδιαίτερα πλούσιο, αν το έργο, μαζί του και ο χορηγός, είχαν πάρει το πρώτο βραβείο. Αρχικά, την εξάσκηση του Χορού την αναλάβαινε, μαζί με όλες τις άλλες έγνοιες, ο ποιητής· αργότερα, όταν μία μετά την άλλη οι θεατρικές λειτουργίες εξειδικεύονταν, με την εξάσκηση του Χορού επιφορτιζόταν ξεχωριστός χοροδιδάσκαλος.

 

6. Όταν πάλι ο Αριστοτέλης έγραψε ότι καὶ τὸν χορὸν … ἕνα δεῖ ὑπολαμβάνειν τῶν ὑποκριτῶν, καὶ μόριον εἶναι τοῦ ὅλου, καὶ συναγωνίζεσθαι (Ποιητ. 1456a), ότι δηλαδή ο Χορός πρέπει ν᾽ αποτελεί οργανικό μέρος του δράματος και να συμμετέχει σαν να ήταν ένας από τους υποκριτές, είχε στο νου του τις τραγωδίες της εποχής του, όπου οι ποιητές, συνεχίζοντας στην κατεύθυνση που είχε χαράξει ο Ευριπίδης, συνήθιζαν να δίνουν στον Χορό ἐμβόλιμα τραγούδια, ουσιαστικά άσχετα με την υπόθεση του έργου. Το ίδιο θα μπορούσε να ειπωθεί για πολλές κωμωδίες της Μέσης και για όλες τις κωμωδίες της Νέας, όπου ο Χορός και τα τραγούδια του αποτελούσαν πάντα κάτι σαν διάλειμμα, εμβόλιμο (intermèzzo) ανάμεσα στις πέντε πράξεις του έργου. Αντίθετα, στην Αρχαία Κωμωδία, ο Χορός συμμετέχει ενεργά στην πλοκή, τα τραγούδια του είναι κατά κανόνα σχετικά με την υπόθεση, και μόνη του διαφορά από τα πρόσωπα που παριστάνουν οι υποκριτές είναι ότι δεν παριστάνει μόνο, αλλά και αντιπροσωπεύει και εκφράζει μιαν ομάδα.

 

7. Η Κωμωδία ξεκίνησε από τον κῶμο, θυμίζουμε μια παρέα λαϊκούς γλεντοκόπους, που μεταμφιεσμένοι, για να μη γνωρίζονται, και προστατευμένοι από την εθιμική ελευθεριότητα της διονυσιακής λατρείας, τριγύριζαν αναστατώνοντας και ξεσηκώνοντας τον κόσμο με την ξαδιαντροπιά και την ελευθεροστομία τους, κατηγορώντας τους κάθε λογής φαύλους και καυτηριάζοντας τα κακώς κείμενα. Την ίδια, καθαρτική στη βάση της, κοινωνική λειτουργία συνέχισε να εκτελεί ο Χορός στην Αρχαία Κωμωδία, όπου η παρουσία του ήταν κεντρική, η κρίση του αποφασιστική, και η θεατρική του ταυτότητα έδινε στα έργα το όνομά τους. Θα ήταν λάθος να το θεωρήσουμε τυχαίο, ότι ο κωμικός Χορός είχε διπλάσια μέλη από τον τραγικό.

 

8. Στην υποδειγματική μελέτη του Νίκου Χουρμουζιάδη, Περί Χορού: ο ρόλος του ομαδικού στοιχείου στο αρχαίο δράμα, ο υπότιτλος εξαίρει την ομαδική φύση του Χορού, όπως όχι μόνο στην Κωμωδία, αλλά και στην Τραγωδία και στο Σατυρικό συνυπάρχει και διαλέγεται με τα θεατρικά πρόσωπα. Στο αττικό δράμα των χρόνων της ακμαίας Δημοκρατίας, ο Χορός αντιπροσωπεύει τη φωνή του λαού, εκφράζει τη γνώμη των πολλών ανώνυμων, διαφωνεί ή συμφωνεί, επιδοκιμάζει ή αποδοκιμάζει, οπωσδήποτε διαλέγεται και συχνά συγκρούεται με τους επώνυμους χαρακτήρες του έργου. Συνάμα, από μιαν άλλη άποψη, ο Χορός λειτουργεί όπως το ηχείο στα έγχορδα όργανα: υποδέχεται, ενισχύει και διαδίδει τα πάθη των χορδών - των ανεξάρτητων χαρακτήρων του δράματος.

 

9. Με τη βαθμιαία αποδυνάμωση της Δημοκρατίας, όσο λιγόστευε η συμμετοχή του λαού στα πολιτικά δρώμενα, φυσικό ήταν και στα θεατρικά δρώμενα ο ρόλος του Χορού να υποβαθμίζεται ολοένα, ώσπου μετά το θάνατο του Μεγαλέξανδρου και την επικράτηση των μοναρχικών πολιτευμάτων, στα χρόνια της Νέας Κωμωδίας, ο κάποτε κυρίαρχος Χορός περιορίστηκε σε μια ανούσια, καθαρά διακοσμητική παρουσία. Δεν είναι σύμπτωση ότι ο Δημήτριος ο Φαληρέας, διορισμένος από τον βασιλιά Κάσσανδρο της Μακεδονίας πρώτος ἐπιστάτης της Αθήνας (317-307 π.Χ.), ήταν αυτός που καταργησε οριστικά το θεσμό της Χορηγίας.

 

10. Για το Χορό γενικά, βλ. T.B.L. Webster, The Greek Chorus, London: Methuen 1970, M. Kaimio, The Chorus of Greek Drama within the Light of the Person and Number, Elsinki (δ.δ.) 1970, Ν.Χ. Χουρμουζιάδης, Περί Χορού: ο ρόλος του ομαδικού στοιχείου στο αρχαίο δράμα, Αθήνα: Καστανιώτης 1998· βλ. και Γ.Μ. Σηφάκης, «Αριστοτέλους Ηθ. Νικ. 4,2,1123a 19-24 , και ο Χορός της Κωμωδίας στον τέταρτο αιώνα», μτφ. Τ. Γιάννου (από αγγλικό άρθρο του 1971), στον τόμο Γ.Μ. Σηφάκης, Μελέτες για το αρχαίο θέατρο, Ηράκλειο: Π.Ε.Κ. 2007.