ΔΡΑΜΑΤΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ: ΕΥΡΙΠΙΔΗΣ - Ἑκάβη (251-298)

251 ΕΚ. οὔκουν κακύνῃ τοῖσδε τοῖς βουλεύμασιν,
ὃς ἐξ ἐμοῦ μὲν ἔπαθες οἷα φῂς παθεῖν,
δρᾷς δ᾽ οὐδὲν ἡμᾶς εὖ, κακῶς δ᾽ ὅσον δύνᾳ;
ἀχάριστον ὑμῶν σπέρμ᾽, ὅσοι δημηγόρους
255 ζηλοῦτε τιμάς· μηδὲ γιγνώσκοισθέ μοι,
οἳ τοὺς φίλους βλάπτοντες οὐ φροντίζετε,
ἢν τοῖσι πολλοῖς πρὸς χάριν λέγητέ τι.
ἀτὰρ τί δὴ σόφισμα τοῦθ᾽ ἡγούμενοι
ἐς τήνδε παῖδα ψῆφον ὥρισαν φόνου;
260 πότερα τὸ χρή σφ᾽ ἐπήγαγ᾽ ἀνθρωποσφαγεῖν
πρὸς τύμβον, ἔνθα βουθυτεῖν μᾶλλον πρέπει;
ἢ τοὺς κτανόντας ἀνταποκτεῖναι θέλων
ἐς τήνδ᾽ Ἀχιλλεὺς ἐνδίκως τείνει φόνον;
ἀλλ᾽ οὐδὲν αὐτὸν ἥδε γ᾽ εἴργασται κακόν.
265 Ἑλένην νιν αἰτεῖν χρῆν τάφῳ προσφάγματα·
κείνη γὰρ ὤλεσέν νιν ἐς Τροίαν τ᾽ ἄγει.
εἰ δ᾽ αἰχμαλώτων χρή τιν᾽ ἔκκριτον θανεῖν
κάλλει θ᾽ ὑπερφέρουσαν, οὐχ ἡμῶν τόδε·
ἡ Τυνδαρὶς γὰρ εἶδος ἐκπρεπεστάτη,
270 ἀδικοῦσά θ᾽ ἡμῶν οὐδὲν ἧσσον ηὑρέθη.
τῷ μὲν δικαίῳ τόνδ᾽ ἁμιλλῶμαι λόγον·
ἃ δ᾽ ἀντιδοῦναι δεῖ σ᾽ ἀπαιτούσης ἐμοῦ
ἄκουσον. ἥψω τῆς ἐμῆς, ὡς φῄς, χερὸς
καὶ τῆσδε γραίας προσπίτνων παρηίδος·
275 ἀνθάπτομαί σου τῶνδε τῶν αὐτῶν ἐγὼ
χάριν τ᾽ ἀπαιτῶ τὴν τόθ᾽ ἱκετεύω τέ σε,
μή μου τὸ τέκνον ἐκ χερῶν ἀποσπάσῃς
μηδὲ κτάνητε· τῶν τεθνηκότων ἅλις.
ταύτῃ γέγηθα κἀπιλήθομαι κακῶν·
280 ἥδ᾽ ἀντὶ πολλῶν ἐστί μοι παραψυχή,
πόλις, τιθήνη, βάκτρον, ἡγεμὼν ὁδοῦ.
οὐ τοὺς κρατοῦντας χρὴ κρατεῖν ἃ μὴ χρεών,
οὐδ᾽ εὐτυχοῦντας εὖ δοκεῖν πράξειν ἀεί·
κἀγὼ γὰρ ἦ ποτ᾽, ἀλλὰ νῦν οὐκ εἴμ᾽ ἔτι,
285 τὸν πάντα δ᾽ ὄλβον ἦμαρ ἕν μ᾽ ἀφείλετο.
ἀλλ᾽, ὦ φίλον γένειον, αἰδέσθητί με,
οἴκτιρον· ἐλθὼν δ᾽ εἰς Ἀχαιικὸν στρατὸν
παρηγόρησον, ὡς ἀποκτείνειν φθόνος
γυναῖκας, ἃς τὸ πρῶτον οὐκ ἐκτείνατε
290 βωμῶν ἀποσπάσαντες, ἀλλ᾽ ᾠκτίρατε.
νόμος δ᾽ ἐν ὑμῖν τοῖς τ᾽ ἐλευθέροις ἴσος
καὶ τοῖσι δούλοις αἵματος κεῖται πέρι.
τὸ δ᾽ ἀξίωμα, κἂν κακῶς λέγῃ, τὸ σὸν
πείσει· λόγος γὰρ ἔκ τ᾽ ἀδοξούντων ἰὼν
295 κἀκ τῶν δοκούντων αὑτὸς οὐ ταὐτὸν σθένει.
ΧΟ. οὐκ ἔστιν οὕτω στερρὸς ἀνθρώπου φύσις
ἥτις γόων σῶν καὶ μακρῶν ὀδυρμάτων
κλύουσα θρήνους οὐκ ἂν ἐκβάλοι δάκρυ.

***
ΕΚΑΒΗ
Λοιπόν, αφέντη,
τί λες, δεν αποδείχνεσαι κακός, με τούτα
που μελετάς για μένα, όταν από μένα
είδες τέτοιο καλό; κι όχι καλό δεν μου κάνεις
παρά όσο μπορείς πιο πολύ με βασανίζεις.
Αχάριστη γενιά είστ᾽ εσείς
που των ρητόρων τη δόξα ζηλεύετε. Να μη σας ξέρω·
που αν βλάφτετε τους φίλους δεν σας νοιάζει, φτάνει
να λέτε εκείνο που τα πλήθη ευχαριστεί.
Και τί εξυπνάδα ήταν αυτή που σκέφτηκαν
κι αποφασίσαν να σκοτώσουν την παιδούλα;
Τί δηλαδή; Το χρέος τούς αναγκάζει
260 στην ανθρωποσφαγή πάνω στον τάφο,
εκεί που βόδια ταίριαζε να σφάξουν;
Ή, τάχα, ο Αχιλλέας, για να εκδικηθεί
τους φονιάδες του, πρόσταξε τον θάνατό της;
Όμως αυτή σε τίποτα δεν του ᾽χει φταίξει.
Αν την Ελένη γύρευε σφαχτό στον τάφο του,
τότε μάλιστα,
γιατί αυτή τον κατάστρεψε φέρνοντάς τον στην Τροία.
Κι αν πρέπει κάποια σκλάβα διαλεχτή,
ξεχωριστή στην ομορφιά, να πεθάνει,
εμείς δεν έχουμε καμιά δουλειά· πανέμορφη είναι
η κόρη του Τυνδάρου και πολύ περσότερο
270 φταίχτρα από μας· αυτά είχα να σου πω
το δίκιο υπερασπίζοντας. Όσο για κείνα
που σα χρέος σού γυρεύω και που πρέπει
να μου τα δώσεις, άκουσέ τα.
Άγγιξες, όπως λες, το χέρι μου, προσπέφτοντας,
κι αυτό το γέρικο πρόσωπο· λοιπόν,
με τη σειρά μου προσπέφτω κι εγώ και σ᾽ αγγίζω,
κι αξιώνω από σένανε την ίδια χάρη,
μη, σε ικετεύω, μου αρπάξεις το τέκνο απ᾽ τα χέρια,
μην το σκοτώσετε· αρκετοί ᾽ναι οι νεκροί μου.
Μ᾽ αυτήν βρίσκω χαρά, τις συμφορές μου ξεχνώ.
280 Μες στα τόσα δεινά μου είναι μια παρηγόρια.
Είναι η πατρίδα, είναι αυτή που με τρέφει,
το αποκούμπι μου, αυτή που μου δείχνει τον δρόμο.
Σωστό δεν είναι οι δυνατοί να δυναστεύουν
όπου δεν πρέπει, ούτ᾽ εκείνοι
που σήμερα ευτυχούνε να νομίζουν
πως θα ευτυχούνε πάντα· ήμουν κι εγώ
κάποτ᾽ ευτυχισμένη, τώρα πια δεν είμαι
κι όλα μου τα καλά σε μια μέρα χαθήκαν.
Φίλε μου ευγενικέ, δείξε σε μένα
λίγο σέβας ή έστω, λίγη συμπόνια
και πες στους Αχαιούς πως θα ᾽ταν κρίμα
γυναίκες να σκοτώσουνε, που πρώτα,
όταν απ᾽ τους βωμούς τις αρπάξατε,
290 τους δείξατε σπλαχνιά. Άλλωστε, ο νόμος,
στον τόπο σας, είναι ίδιος, καθώς άκουσα,
και για τους λεύτερους και για τους δούλους,
αν πρόκειται να κρίνετε ένα φόνο.
Μα κι αν αλλιώς έχουν τα πράγματα,
θα τους πείσει, νομίζω,
η υπόληψή σου. Ο ίδιος λόγος, ειπωμένος
από τον ξακουστό ή από τον τιποτένιο,
την ίδια δύναμη δεν έχει.
ΧΟΡΟΣ
Ω, δεν θα υπάρχει ανθρώπινη καρδιά
τόσο σκληρή, που αδάκρυτη θα μείνει
ακούγοντας τον θρήνο και το βογκητό σου.

Μακεδονία εν μύθοις φθεγγομένη: Μύθοι τοπικοί - Μυγδονία

Η Μυγδονία, βόρεια της Χαλκιδικής και μεταξύ Αξιού και Στρυμόνα,  οφείλει το όνομά της σε κάποιον Μύγδονα. Ένας Μύγδονας, αδελφός του Άμυκου, βασίλευε στους Βεβρύκους σε τμήμα της Φρυγίας, στις όχθες του ποταμού Σαγγάριου. Σε αντάλλαγμα της βοήθειας που του πρόσφερε ο Πρίαμος, όταν το βασίλειό του δέχτηκε επίθεση από τις Αμαζόνες*, και από ευγνωμοσύνη ο Μύγδονας, πήγε να υπερασπιστεί την Τροία, όταν της επιτέθηκαν οι Έλληνες, όπου και σκοτώθηκε από τον Ηρακλή, όπως ο ήρωας γιος του Κόροιβος από τον Διομήδη κατά την άλωση της Τροίας (Ιλιάδα Γ 186 κ.ε., Απολλόδωρος 2.100, Απολλών. Ρ. 2.786 κ.ε. και Σχόλια 2.786-7a).

Ωστόσο, όπως και για την περίπτωση της Αίνειας, από τον Όμηρο γνωρίζουμε τον παίονα ευγενή Μύδωνα, που κι αυτός, όπως και ο Αίνιος, πολέμησε στο πλευρό των Τρώων και σκοτώθηκε από τον Αχιλλέα (Φ 205-210**). Και σε αυτήν την περίπτωση το όνομα Μυγδονία μπορεί να σχετίζεται με στοιχεία της τοπικής ιστορίας, τα οποία επικαλύφθηκαν πιθανόν από την προσπάθεια αιτιολόγησης της παρουσίας τωνΦρυγών στον χώρο, μέχρι που τελικώς επικράτησαν.

Η Μυγδονία, όπως και η Αίνεια, αποτελεί ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα μυθολογικού «συγκρητισμού» παλαιότερων και νεότερων στοιχείων της τοπικής ιστορίας και της διάχυσης πληθυσμών στα δυτικά.
-----------------------------
*Αμαζόνες
Το βασίλειό τους τοποθετείται στον Βορρά, στις πλαγιές του Καύκασου ή στη Θράκη ή στη νότια Σκυθία (στην αριστερή όχθη του Δούναβη)

**Όμηρος, Ιλιάδα Φ 205-210

Και αυτός στο πλήθος όρμησε των ιππικών Παιόνων,
που άμ’ είδαν απ’ το χτύπημα του ξίφους του Αχιλλέως
να πέσει ο πρώτος άνδρας τους εφεύγαν τρομασμένοι
στον ποταμόν ολόγυρα. Κι εκείνος  τους ανδρείους
έστρωσ’ εκεί, Θερσίλοχον, Μύδωνα και Θρασίον
και Αστύπυλον και Αίνιον και Μνήσον και Οφελέστην.

Μαθαίνεται ο έρωτας;

Φήμες λένε πως ο έρωτας μαθαίνεται. Αυτοδίδακτα και με άπειρες ώρες βιωματικής μάθησης. Κάτι σαν τη σχολική θητεία κι ο έρωτας, με επίπεδα δυσκολίας και πολλά μα πολλά projects. Ο έρωτας έρχεται ξανά και ξανά. Και κάθε φορά ερωτεύεσαι όλο και πιο δύσκολα, ολοένα και πιο γειωμένα. Μαθαίνεται μωρέ τελικά το πιο όμορφο συναίσθημα στον κόσμο;

Φήμες λένε πως τα φιλιά έχουν άλλη γεύση στα 18 κι άλλη στα 38. Πως ο έρωτας εκεί μαθαίνει να υπερνικά κάθε λογική που παραμονεύει στις γωνίες του μυαλού. Διότι στα 18 το μόνο που θέλεις είναι εκείνο το φιλί που θα σηκώσει ελάχιστα τα πόδια σου από τη γη και θα σε κάνει να πετάξεις. Αυτό έψαχνες, αυτό αναζητούσες. Άντε και το βλέμμα που θα σε πάρει να φύγετε μακριά και να κατακτήσετε τη ζωή.

Λέτε ο έρωτας να είναι κάτι σαν τον χαμαιλέοντα. Να αλλάζει μορφή κι ένταση ανάλογα με την ηλικία στην οποία θα σε «χτυπήσει» ή ανάλογα με την ψυχολογική διάθεση στην οποία θα σε βρει; Κι έτσι βιώνεις τον έρωτα καθώς μεγαλώνεις με διαφορετικά ερεθίσματα κάθε φορά. Τον εισπράττεις διαφορετικά καθώς εξελίσσεσαι σαν προσωπικότητα. Λίγο τα «χαστούκια» που μπορεί να έφαγες από προηγούμενες εμπειρίες λίγο η δική σου ανεκτικότητα πια στο θέμα, φτάνουν για να σε διδάξουν πως τα περί έρωτος ουδείς μπορεί να προβλέψει.

Φήμες λένε πως ο έρωτας τιθασεύεται. Πως όσο μεγαλώνεις τα βλέπεις όλα πιο ήρεμα κι από απόσταση ακόμη κι ένα τόσο δυνατό συναίσθημα σαν κι αυτό. Σαν έναν μαραθώνιο που ξεκινάς με όλες τις δυνάμεις κι όλη σου την ενέργεια μα καθώς εξελίσσεται και περνάει ο χρόνος αποδυναμώνεσαι κι αυτό σε κάνει να κρατάς δυνάμεις, να μην τα δίνεις όλα. Με πιο σοφές κινήσεις καταφέρνεις να αποφύγεις ίσως λάθη του παρελθόντος κι έτσι μαθαίνεις. Κι έτσι μαθαίνεται ο έρωτας.

Φήμες λένε πως φορά με τη φορά ερωτεύεσαι όλο και πιο δύσκολα αλλά τι σημαίνει αυτό; Ερωτεύομαι και δυσκολεύομαι, δυσκολεύομαι να ερωτευτώ; Μπλέξιμο και μάλιστα από τα μεγάλα αν το υπέρ αναλύσουμε. Η ουσία είναι πως ο ενθουσιασμός δε θα πάψει να υπάρχει ποτέ αλλιώς δε θα μιλούσαμε για έρωτα. Απλά δεν ανοίγεσαι το ίδιο εύκολα, δεν έχεις την παρόρμηση και τον αυθορμητισμό που είχες. Ενθουσιάζεσαι ναι, αλλά δε σου φτάνει μονάχα αυτό. Θέλεις να μάθεις να θαυμάζεις τον άλλον, να σε κάνει να τον κοιτάζεις σαν έναν μικρό θεό. Καλά τα φιλιά κι οι αγκαλιές, τα βλέμματα και τα λουλούδια. Ο έρωτας των λέξεων, του σεβασμού και του να θαυμάζεις τον άνθρωπό σου είναι εξίσου δυνατός.

Φήμες λένε πως οι πεταλούδες στο στομάχι δεν πετάνε με την ίδια χάρη κάθε φορά που ερωτευόμαστε. Πως το καρδιοχτύπι αλλάζει ρυθμό κι ένταση κι η ανυπομονησία του πρώτου αγγίγματος εκλογικεύεται κι αποκτά πιο γήινη μορφή. Κι ήρθε η στιγμή της αλήθειας γιατί πολύ γύρω γύρω από το θέμα πήγαμε. Στα 20 θέλεις την επανάσταση, το χέρι που θα σε πάρει να φύγετε μακριά, ν’ ανοίξετε τα φτερά σας με μάτια που βλέπουν καρδούλες μόνο. Στα 30 μετράς αρκετά λάθη κι ίσως απογοητεύσεις αφού έχεις και την ωριμότητα πια να το κάνεις. Στα 40 κι έπειτα νιώθεις πως πατάς γερά στα πόδια σου με περιθώρια του να αφεθείς και να το ζήσεις και πάλι πιο συνειδητά αυτή τη φορά. Είπαμε· σχολείο ο έρωτας και μάλιστα μεγάλο.

Φήμες λένε πως ψάχνεις να βρεις απάντηση στο ερώτημα: «Τι να φταίει που δεν καίει το ίδιο κάθε φορά;» Η λογική είναι παρούσα κι ας μιλάμε για συναίσθημα που σε συνεπαίρνει. Μαθαίνεται είπαμε ο έρωτας. Νιώθεις πως δεν έχεις χρόνο γι’ απογοητεύσεις και δε χοροπηδάς στο πρώτο «σ’ αγαπώ». Νιώθεις πως μεγάλωσες ίσως για κάποια πράγματα που πιθανότατα και να ζηλεύεις. Κι όχι από άρνηση και ξεροκεφαλιά ή τυχόν εγωισμούς του τύπου «αν δεν το δείξει δε θα το δείξω κι εγώ» αλλά από καθαρή λογική που τη βάζεις στην πρώτη γραμμή για να σε σώσει από παράπλευρες απώλειες.

Φήμες λένε πως για να ερωτεύεσαι κάθε φορά όλο και πιο δυνατά και συνειδητά θα πρέπει να ξέρεις πολύ καλά εσένα. Να γνωρίζεις το μέσα σου και τις αντοχές σου. Ως πού θα έφτανες για έναν έρωτα και τι θα έκανες για να τον κατακτήσεις. Ερωτήσεις καίριες για να σε κάνουν να μάθεις εσένα καλύτερα κι έτσι κάπως να μάθεις και τον ίδιο τον έρωτα όσο γίνεται καλύτερα. Όταν ξέρεις τι είναι αυτό που περιμένεις από τον άλλον και τι αποζητάς τότε το ζεις στο φουλ ασχέτου ηλικίας και εμπειριών.

Φήμες λένε πως όλα είναι στο μυαλό τελικά. Κανείς δε θέλει να τον εγκαταλείψει ο έρωτας σαν έννοια. Ο έρωτας του μυαλού και της καρδιάς, της ψυχής και της συντροφιάς. Ο έρωτας των προσδοκιών και των ονείρων, των παθών και των λαθών. Καλές οι φήμες μα η αλήθεια είναι μία: Ο έρωτας είναι το μόνο πάζλ που ποτέ δε θα βαρεθείς να λύνεις, είτε εύκολα είτε δύσκολα.

Μιλάν Κούντερα, Η Αθανασία

- Υπάρχουν δυο μέθοδοι για να καλλιεργήσει κανείς τη μοναδικότητα του εγώ: η προσθετική μέθοδος και η αφαιρετική μέθοδος.

- Είναι αφελής αυταπάτη να πιστεύουμε ότι η εικόνα μας είναι μία απλή εμφάνιση, πίσω από την οποία θα κρυβόταν η πραγματική ουσία του εγώ μας, ανεξάρτητη από τα μάτια του κόσμου.

- Τέτοιο είναι το παράδοξο του οποίου πέφτουν θύματα όλοι εκείνοι που καταφεύγουν στην προσθετική μέθοδο προκειμένου να καλλιεργήσουν το εγώ τους: προσπαθούν να κάνουν προσθέσεις για να δημιουργήσουν ένα εγώ μοναδικό και αμίμητο, αλλά καθώς ταυτόχρονα γίνονται οι προπαγανδιστές αυτών των πρόσθετων χαρακτηριστικών, κάνουν τα πάντα ώστε να τους μοιάσει η πλειοψηφία των ανθρώπων. Και τότε η (με τόση επιμέλεια κατακτημένη) μοναδικότητα του εγώ τους, εξαφανίζεται αμέσως.

- Όσο περισσότερο ο άνθρωπος αδιαφορεί για την πολιτική, για τα ενδιαφέροντα του άλλου, τόσο πειθαναγκάζεται από το πρόσωπό του. Είναι ο ατομικισμός του καιρού μας… Είναι φανερό ότι το άτομο δεν ανήκει πια στον εαυτό του, ότι είναι εντελώς ιδιοκτησία των άλλων.

- Αυτό που παρακινεί τους ανθρώπους να σηκώνουν τη γροθιά, ν’ αρπάζουν ένα τουφέκι, να υπερασπίζονται μαζί δίκαιες ή άδικες υποθέσεις, δεν είναι η λογική αλλά η ψυχή που έχει πάθει υπερτροφία. Αυτή είναι το καύσιμο χωρίς το οποίο ο κινητήρας της Ιστορίας δεν θα μπορούσε να πάρει εμπρός και ελλείψει του οποίου η Ευρώπη θα είχε μείνει ξαπλωμένη στο χορτάρι, να κοιτάζει τεμπέλικα τα σύννεφα που τρέχουν στον ουρανό.

-Αυτό που είναι αβάσταχτο στη ζωή, δεν είναι το να είσαι αλλά το να είσαι το εγώ σου.

- Ο πόλεμος και η κουλτούρα είναι οι δύο πόλοι της Ευρώπης, ο ουρανός της και η κόλασή της, η δόξα της και η ντροπή της, αλλά δεν μπορεί κανείς να τους χωρίσει. Όταν θα έχουμε ξεμπερδέψει με τον ένα, θα έχουμε ξεμπερδέψει και με την άλλη, μαζί θα χαθούν.

- Η δόξα προσθέτει σε όλα όσα μας συμβαίνουν μια εκατονταπλάσια ηχώ.

- Ο αληθινός έρωτας είναι ανίκανος ν΄ απιστήσει.

- Το σημαντικό είναι να με σκέφτεσαι.

- Από τη στιγμή που δεν ενδιαφερόμαστε πια για το πως μας βλέπει ο άλλος, δεν τον αγαπάμε πια. - Α, στον έρωτα αρκεί ένα τόσο δα για να σε ρίξει στην απελπισία!

- Το ερωτικό συναίσθημα μας παραπλανά όλους με μια αυταπάτη γνώσης.

- Ο έρωτας είναι μια φτερούγα που χτυπάει μέσα στο στήθος μου σαν να είναι σε κλουβί και που παρακινεί να κάνω πράγματα που εσένα σου φαίνονται παράλογα.

- «ΘΑ μου κάνεις, ΘΑ οργανώσουμε… Ο μέλλων αυτός μεταμορφώνει την ονειροπόληση σε υπόσχεση διαρκείας. Έτσι και ξενερώσουν οι εραστές δεν έχει πια αξία…

- Η μοναξιά: γλυκιά απουσία βλεμμάτων

- Η πλειοψηφία όμως των ανθρώπων δεν έχουν γνωρίσει τον έρωτα … Θα έτρεχαν πίσω από την υπόσχεση μιας άλλης ζωής χωρίς να θέσουν τον παραμικρότερο όρο, θα προτιμούσαν τη ζωή από τον έρωτα και θα ξανάπεφταν, με πολύ ευχαρίστηση, στο δίχτυ της αράχνης του Δημιουργού.

- Κανένας δεν αμφιβάλει ότι υπήρξαν στον κόσμο ασύγκριτα λιγότερες χειρονομίες από άτομα.

- Δεν υποφέρω την μετριοφροσύνη! Οι μετριόφρονες είναι υποκριτές! - Η παγίδα του μίσους είναι ότι μας δένει πολύ σφιχτά με τον αντίπαλο.

- Παντού υπάρχει ένα μάτι. Παντού υπάρχει ένας φακός. Κανένας δεν μπορεί πια πουθενά να κρυφτεί και ο καθένας είναι στο έλεος όλων.

- Όταν έχεις μπροστά σου διακόσια είκοσι τρία πρόσωπα, καταλαβαίνεις με μια ματιά ότι δεν βλέπεις παρά τις πολυάριθμες παραλλαγές ενός και μόνο προσώπου και ότι ποτέ κανένα άτομο δεν έχει υπάρξει.

- Τίποτα δεν είναι περισσότερο προνομιακό από το να υιοθετείς μια παιδιάστικη συμπεριφορά.

- Να μην μπορείς να αποκοιμηθείς και να απαγορεύεις στον εαυτό σου να κινηθεί: το συζυγικό κρεβάτι. - Ο άνθρωπος μπορεί να θέσει τέλος στη ζωή του. Αλλά δεν μπορεί να θέσει τέλος στην αθανασία του.

- Τι σημαίνει η συμπάθεια που νιώθεις για κάποιον; Πώς μπορείς να εξαιρείς από αυτήν την συμπάθεια το σώμα; Χωρίς το σώμα του, είναι ακόμα άνθρωπος ο άνθρωπος;

- Η εξουσία του δημοσιογράφου δεν στηρίζεται στο δικαίωμα να θέτει μια ερώτηση, αλλά στο δικαίωμα να απαιτεί μια απάντηση…

- Όσο ζούμε ανάμεσα στα ανθρώπινα όντα, θα είμαστε αυτό που τα ανθρώπινα όντα μας θεωρούν ότι είμαστε.

- Η αγάπη μας κάνει να χάνουμε τη συνείδηση του γήινου και μας γεμίζει με το ουράνιο, έτσι, η αγάπη μας απαλλάσσει από κάθε ενοχή.

- Για μένα η πραγματική ζωή είναι αυτό: να ζεις στις σκέψεις των άλλων…

- Ο καθένας έχει το δικαίωμα να σκοτωθεί. Είναι η ελευθερία μας. Δεν έχω τίποτα εναντίον της αυτοκτονίας όσο πρόκειται για έναν τρόπο να φύγει κανείς.

- Το θεμέλιο του εγώ δεν είναι η σκέψη, αλλά ο πόνος, το πιο στοιχειώδες αίσθημα όλων.

- Σκέφτομαι, άρα υπάρχω, είναι μια διανοητική τοποθέτηση που υποτιμά τον πονόδοντο. Αισθάνομαι άρα υπάρχω, είναι μια αλήθεια με πολύ γενικότερο βεληνεκές που αφορά και κάθε ζωντανό πλάσμα.

- Να ζεις δεν υπάρχει καμία ευτυχία σ’ αυτό. Να ζεις: να περιφέρεις στον κόσμο το επώδυνο εγώ σου. Αλλά να είσαι, να είσαι είναι ευτυχία. Είναι: το να μεταμορφώνεσαι σε κρήνη, σε πέτρινη δεξαμενή μέσα στην οποία το σύμπαν κατεβαίνει σαν χλιαρή βροχή.

- Η ντροπή δεν θεμελιώνεται σ΄ ένα λάθος που έχουμε κάνει, αλλά στην ταπείνωση που δοκιμάζουμε όντας αυτό που είμαστε χωρίς να το έχουμε διαλέξει, και στην αφόρητη αίσθηση ότι η ταπείνωση είναι ορατή από παντού.

- Το πρόσωπο είναι ωραίο όταν αντανακλά την παρουσία μιας σκέψης, ενώ η στιγμή του γέλιου είναι μια στιγμή που δεν σκεφτόμαστε.

- Αυτός ο κόσμος τα παίρνει όλα στα σοβαρά.

- Το χιούμορ δεν μπορεί να υπάρξει παρά εκεί όπου οι άνθρωποι διακρίνουν ακόμα το όριο ανάμεσα σ΄ αυτό που είναι σημαντικό και σ΄ εκείνο που δεν είναι.

- Αν αρνιόμαστε να προσδώσουμε σημασία σ΄ έναν κόσμο που θαρρεί ότι είναι σημαντικός, κι αν δεν βρίσκουμε στον κόσμο αυτό καμία ηχώ στο γέλιο μας, δεν μας μένει παρά μια λύση: να πάρουμε τον κόσμο κατ΄ αποκοπήν και να τον κάνουμε αντικείμενο του δικού μας παιχνιδιού να τον κάνουμε ένα άθυρμα.

- Η λογοτεχνία θα εξαφανιστεί και οι ηλίθιες ποιητικές φράσεις θα συνεχίσουν να πλακώνονται εδώ κι εκεί στον κόσμο.

Μιλάν Κούντερα, Η Αθανασία

Πώς η αρνητικότητα μπορεί να καταστρέψει τις σχέσεις μας

Δεν είναι δύσκολο να φανταστούμε πώς η αρνητικότητα μπορεί να αποβεί μοιραία για μια κατά τ’ άλλα υγιή σχέση. Το πρόβλημα είναι ότι βλέπουμε τόσα πολλά παραδείγματα αρνητικών αλληλεπιδράσεων ανάμεσα σε ζευγάρια – στην τηλεόραση, στο σινεμά και στην «στην πραγματική ζωή» – που το πείραγμα, η επίκριση, ακόμα και οι προσβολές μπορεί να αρχίσουν μας φαίνονται σαν μια φυσιολογική συμπεριφορά.

Και φυσικά, η αρνητικότητα είναι φυσιολογική ή τουλάχιστον συνηθισμένη για την πλειοψηφία των σχέσεων, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι είναι χρήσιμη. Για την ακρίβεια, επιστημονικές μελέτες μας αποκαλύπτουν ότι οι αρνητικές λέξεις, στάσεις και αλληλεπιδράσεις είναι εξαιρετικά επιζήμιες για την ακεραιότητα μιας σχέσης και την φθείρουν εκ των έσω. Είναι η αρνητικότητα σημαντικό θέμα στη ζωή ενός ζευγαριού; Ας δούμε πόσο προβληματική μπορεί να γίνει και τι να κάνουμε αν θέλουμε να επιτύχουμε μια θετική αλλαγή.

Τι είναι η αρνητική προκατάληψη;

Η αρνητικότητα συχνά λειτουργεί σαν ένα αργό δηλητήριο ανάμεσα στο ζευγάρι

Οι μικρές μη τρυφερές αλληλεπιδράσεις που επαναλαμβάνονται μέσα στη μέρα, στο μήνα και στα χρόνια βλάπτουν την αίσθηση σωματικής και συναισθηματικής σύνδεσης ανάμεσα σε δύο ανθρώπους. Παρεμποδίζουν την ικανότητα του ζευγαριού να εμπιστευθούν ο ένας τον άλλο και στρώνουν το δρόμο για την κριτική, την περιφρόνηση, την αμυντικότητα και την απόδοση ευθυνών. Στο τέλος, η τοξική επίδραση της αρνητικότητας μπορεί να είναι τόσο μεγάλη που να επέλθει χωρισμός.

Γιατί όμως είναι τόσο συνηθισμένο να φερόμαστε έτσι στους συντρόφους μας;

Μπορεί να οφείλεται σε έναν συνδυασμό παραγόντων: κρατάμε μέσα μας παλιές άλυτες συγκρούσεις, δεν εκφράζουμε επαρκώς τις ανάγκες μας ή δεν φροντίζουμε την ψυχική και σωματική μας ευεξία, έχουμε άδικες προσδοκίες από τον άλλο, ο/η σύντροφός μας γνωρίζει αρκετά καλά πώς να πατά τα κουμπιά μας, προβάλλουμε το στρες μας στους άλλους και τέλος, παίρνουμε τη σχέση μας δεδομένη.

Ένας βασικός λόγος που η αρνητικότητα είναι τόσο ισχυρή είναι επειδή οι άνθρωποι έχουν μια γνωστική τάση γνωστή ως «αρνητική προκατάληψη». Στην ψυχολογία, αυτό σημαίνει ότι τείνουμε να θυμόμαστε, να μαθαίνουμε από, να δίνουμε προσοχή περισσότερο σε αρνητικές πληροφορίες παρά σε θετικές. Τείνουμε να έχουν εντονότερη αντίδραση – βιοχημικά και συμπεριφορικά – στις αρνητικές επιδράσεις παρά στις θετικές. Γι’ αυτό και μια προσβολή μπορεί να μας επηρεάσει περισσότερο από πέντε κοπλιμέντα ή για μπορεί να αναλωνόμαστε σκεπτόμενοι ξανά και ξανά δυσάρεστα γεγονότα, ξεχνώντας τα ευχάριστα.

Πώς να προστατεύσουμε τη σχέση μας από την αρνητική προκατάληψη

Γενικός κανόνας: Δεν μπορούμε να λύσουμε το πρόβλημα, αν δεν έχουμε πλήρη γνώση αυτού. Άρα το πρώτο βήμα είναι να αποκτήσουμε συνειδητή γνώση. Προσέξτε τις αρνητικές σκέψεις, λέξεις, συναισθήματα και συμπεριφορές σας και από τις δύο πλευρές.

Στη συνέχεια, προσπαθήστε συνειδητά και σταδιακά να τις αντιστρέψετε. Ενεργοποιήστε την καλοσύνη που κρύβετε μέσα σας, συγχωρέστε αντί να κρατάτε κακία και φροντίστε τον εαυτό σας ώστε να μην συσσωρεύετε στρες και πικρία.

Όταν καταλάβετε πως αξίζετε περισσότερα, τότε όλα αλλάζουν και γίνονται καλύτερα

Στη ζωή μας είμαστε ελεύθεροι να επιλέγουμε τους ανθρώπους που μας περιστοιχίζουν. Τα άτομα που θα βάλουμε στη καθημερινότητά μας, με τους οποίους θα μοιραστούμε ξεχωριστές στιγμές, εμπειρίες, σκέψεις, όνειρα. Μερικοί από αυτούς μπορούν να παραμείνουν στη ζωή μας για χρόνια, άλλοι για λίγες μερικές στιγμές. Από όλους όμως θα μάθουμε κάτι.

Συχνά, ανακαλύπτουμε πως άτομα τα οποία στο μυαλό μας είχαμε φανταστεί αλλιώς, με μια διαφορετική σχέση, δεν είναι τελικά αυτό που ελπίζαμε. Αποδεικνύονται πολύ λιγότεροι των προσδοκιών μας και απογοητευόμαστε κυρίως γιατί πιστεύουμε πως οι άλλοι θα έκαναν για εμάς ό,τι θα κάναμε και εμείς για αυτούς. Μα δεν είναι πάντα έτσι.

Ανά πάσα στιγμή στη ζωή μας ερχόμαστε αντιμέτωποι με τοξικούς ανθρώπους. Μόνο που στην αρχή δεν το καταλαβαίνουμε. Γιατί όλοι στην αρχή θέλουν να δείχνουν καλοί. Είναι όταν πέφτουν οι μάσκες που εκδηλώνεται ο πραγματικός χαρακτήρας του άλλου, όταν νιώθει πλέον άνετα και σε θεωρεί δεδομένο.

Οι τοξικοί άνθρωποι σου βγάζουν τον χειρότερο σου εαυτό. Σου απομυζούν την ενέργεια και σου βγάζουν έναν αρνητισμό που δεν ήξερες καν ότι έχεις. Είναι αυτοί που ποτέ δε θα ζητήσουν συγγνώμη για κάτι, πολύ απλά επειδή δεν αποδέχονται ούτε παραδέχονται πως έχουν κάνει λάθος ή ότι φταίνε σε τίποτα. Δεν αναλαμβάνουν την ευθύνη των πράξεών τους αλλά την επιρρίπτουν σε εσένα, κατηγορώντας σε, παραποιώντας τα γεγονότα ώστε να φανούν το θύμα.

Είναι άτομα που ό,τι και να πεις ή να αποδείξεις δε θα αλλάξει κάτι γιατί στο μυαλό τους είναι όλα διαφορετικά και είναι πεπεισμένοι πως έχουν δίκιο. Οι τοξικοί άνθρωποι – συνήθως είναι και νάρκισσοι – πάντα βλέπουν τον εαυτό τους ως το θύμα σε μια κατάσταση, ασχέτως το πόσο άσχημα έχουν συμπεριφερθεί στους άλλους. Για αυτούς το πρόβλημα δεν είναι το φέρσιμό τους, αλλά το ότι κάποιος άρχισε να παρατηρεί αυτά τα πράγματα.

Το ίδιο το σώμα μας μας στέλνει προειδοποιητικά σήματα όταν έρχεται αντιμέτωπο με τόση τοξικότητα. Ξεκινά με ιώσεις, αρρώστιες, αποδυναμωμένο ανοσοποιητικό σύστημα, αποζητώντας ξεκούραση.

Όταν οι λάθος άνθρωποι αρχίζουν να φεύγουν από τη ζωή σου, τότε τα σωστά πράγματα αρχίζουν να συμβαίνουν. Οι φιλίες σου με τους σημαντικούς ανθρώπους της ζωής σου – αυτούς που μένουν στα δύσκολα – δυναμώνουν, βρίσκεις νέα πράγματα που σε γεμίζουν θετική ενέργεια και αισιοδοξία, χαμογελάς περισσότερο, χαίρεσαι τη ζωή καλύτερα, και αρχίζουν να σε περιβάλλουν άτομα που θα σε βοηθήσουν να γίνεις καλύτερος.

Οτιδήποτε άλλο, που σου κοστίζει δε την ηρεμία, τη ψυχική σου υγεία και τη γαλήνη, απλά δεν αξίζει. Μπορεί να χρειάζεται να διασχίσετε πολλούς δρόμους για να βρείτε τον σωστό, αλλά να είστε σίγουροι πως όταν καταλάβετε πως αξίζετε περισσότερα, τότε όλα αλλάζουν και γίνονται καλύτερα.

Τα σκοτεινά μηνύματα στην επικοινωνία

Η ιστορία σου, η διαδρομή σου σε τούτο τον κόσμο θα στοιχημάτιζες ότι έχει αδιαμφισβήτητο σημείο εκκίνησης τη γέννηση σου, τη στιγμή που αντίκρισες για πρώτη φορά το φως του ήλιου, ένιωσες τη ζεστασιά από το χάδι της μητέρας σου, γεύτηκες το πρώτο της φιλί και ήπιες το πρώτο γάλα.

Η ιστορία σου όμως έχει ξεκινήσει να γράφεται πολύ πιο πριν, χρόνια ή και δεκαετίες νωρίτερα, να υφαίνεται με τις ιστορίες των γεννητόρων σου, με τα βιώματα, τις αξίες, τις πεποιθήσεις, τις προσδοκίες, τις ανάγκες τους.

Δε ξέρω πως σου ακούγεται αυτό αλλά ναι, είναι αλήθεια, δυστυχώς ή ευτυχώς κουβαλάς μια βαριά ιστορία στην πλάτη σου, μια ιστορία δυσανάλογη της πραγματικής, της βιολογικής σου ηλικίας. Είσαι μόλις 15, 20 ή 25 χρονών αλλά η ιστορία σου έχει ξεκινήσει να γράφεται προ πολλού και μάλιστα χωρίς εσένα.

Οικογενειακοί μύθοι, αξίες και πεποιθήσεις του περιβάλλοντος σου διαπλάθουν με τρόπο υπόγειο, αδιάφανο, σχεδόν σκοτεινό την κοσμοκατασκευή σου και βρίσκουν έδαφος στην απεγνωσμένη ανάγκη σου να κατανοήσεις τον κόσμο γύρω, να δώσεις νόημα και σκοπό στην ύπαρξη σου.

Από πολύ μικρός μαθαίνεις τι πρέπει και τι δεν πρέπει, ποιο είναι λάθος και ποιο είναι σωστό, τι θεωρείται λογικό και τι παράλογο, φυσιολογικό ή παθολογικό. Πριν ακόμα ανοίξεις τα φτερά σου για να πετάξεις, να πειραματιστείς, να δοκιμαστείς, να κάνεις ότι σου κατέβει μέχρι να κατασταλάξεις στο τι είναι χρήσιμο και τι θα σε πάει μπροστά έχεις ήδη διαμορφώσει στάσεις και αντιλήψεις για τα περισσότερα πράγματα στη ζωή. Έτσι, το επικείμενο πέταγμα σου έχει από νωρίς εξωγενώς προγραμματισθεί.

Το πόσο ψηλά και μακριά θα πετάξεις λοιπόν εξαρτάται από το πόσο περιοριστικές ή αντίθετα απελευθερωτικές ήταν αυτές οι αξίες, οι πεποιθήσεις, οι αντιλήψεις μέσα στις οποίες ανατράφηκες και διαπαιδαγωγήθηκες. Τι σημαίνει αγάπη, έρωτας, ευτυχία, φιλία, οικογένεια, να 'σαι γυναίκα ή άντρας σου τα μάθανε άλλοι, δεν τα έμαθες μόνος σου. Το αν ο κόσμος γύρω σου είναι φιλικός ή εχθρικός, αν η αγάπη πληγώνει ή ενδυναμώνει, αν η οικογένεια αποτελεί εφαλτήριο ή τροχοπέδη για την προσωπική ανάπτυξη και τόσα άλλα έχουν αποθηκευτεί στο σκληρό σου δίσκο, έχουν ενδοβάλλει τόσο βαθιά που συχνά είναι δύσκολο να συλλάβεις αυτό το βάθος.

Από τη στιγμή της γέννησης σου γίνεσαι αποδέκτης ρητών και άρρητων μηνυμάτων, επαναλαμβανόμενες εκφράσεις, ιστορίες, συμβουλές, πρότυπα συμπεριφορών και συνδιαλλαγών, οικογενειακών μύθων, που διαμορφώνουν ακούσια τις βασικές σου στάσεις απέναντι σε αξίες όπως η μητρότητα, η πατρότητα, ο γάμος, η μόρφωση, το χρήμα, η επιτυχία, η ευτυχία.

Αν παραδείγματος χάριν το χρήμα εκεί που μεγάλωσες θεωρείτο κάτι αμαρτωλό και ένοχο, δαιμονικό, μην απορείς αν παρά τις όποιες φιλότιμες προσπάθειες σου καταλήγεις να μετράς μόνιμα πενταροδεκάρες. Αν το να 'σαι καλή μητέρα ή πατέρας σήμαινε αυταπάρνηση, εγκατάλειψη κάθε ατομικής ανάγκης και επιθυμίας, «να ξεχάσεις αυτά που ήξερες», συμπόνεσε τον εαυτό σου για τις ενοχές, τις τύψεις που σε περικυκλώνουν και ενίοτε σε παραλύουν κάθε φορά που θέλεις να ξεφύγεις, να κάνεις κάτι και για σένα. Αν ο γάμος στους κόλπους ανατροφής σου σκοτώνει τον έρωτα, θάβει την αυθόρμητη, παρορμητική και άγρια πλευρά του εαυτού σου, σαν ο έρωτας να θέτει σε κίνδυνο το εγχείρημα συμβίωσης και επέκτασης, να υποσκάπτει την βιωσιμότητα του, μην απορείς που έχεις πέσει με τα μούτρα στα παιδιά και έχει θολώσει προ πολλού το συντροφικό/ερωτικό σου κομμάτι.

Είναι αλήθεια πως η επικοινωνία, η ανθρώπινη συνδιαλλαγή δεν είναι καθόλα μια διαφανής και ξεκάθαρη διαδικασία. Απεναντίας είναι σκοτεινή, υπόγεια καθώς τις περισσότερες φορές επηρεάζει με τρόπο ακούσιο, ασυνείδητο τη ζωή και την εξέλιξη σου.

Το πόσο δηλαδή έχεις επηρεαστεί από αξίες, αντιλήψεις και πεποιθήσεις του περιβάλλοντος σου δεν μπορεί να είναι πάντα ορατό δια γυμνού οφθαλμού και συχνά απαιτεί κατάδυση στα απύθμενα νερά του ασυνείδητου, του μη ορατού, του υπόγειου. Να στο πω απλά και κατανοητά ούτε που φαντάζεσαι πόσες από τις επιλογές σου και πόσες από τις αποφάσεις σου έχουν παρθεί ασυναίσθητα, δογματικά, από συνήθεια, ατεκμηρίωτα, αντίθετα από αυτό που σου υπαγορεύει η λογική σου πλευρά. Μην αυταπατάσαι ότι εσύ ξέφυγες της ιστορίας σου, έκλεισες το μάτι πίσω και τρέχεις μπροστά ανεμπόδιστος να κατακτήσεις το Έβερεστ.

Κουβαλάς μια μεγάλη ιστορία στις πλάτες σου και αυτή η κληρονομιά από αξίες και πεποιθήσεις είναι η μόνη εγγυημένη περιουσία σου, η προίκα σου στη ζωή. Κανείς δε σου ζητά να διαγράψεις την ιστορία σου γιατί η γνώση της θα σε πάει μπροστά, η μνήμη θα σου δώσει το μέτρο αναφοράς, θα σου εμφυσήσει όραμα και προορισμό.

Για να μπορέσεις όμως να πάς μπροστά, να πάψεις να αναμασάς καραμέλες δεισιδαιμονίας και κακοτυχίας οφείλεις να μάθεις καλά αυτήν την ιστορία. Παραδέξου όμως ότι συχνά δεν ενδιαφέρεσαι να μάθεις αυτήν την ιστορία, σαν με κάποιο τρόπο αυτό να φαντάζει επώδυνο ή να θέτει σε κίνδυνο τη γαλήνη και την ασφάλεια σου. Περιορίζεσαι στην μικρο-ιστορία βαριά και των γονιών σου ενώ με δυσκολία είσαι σε θέση να γνωρίζεις σημαντικά γεγονότα που συνέβησαν δύο ή τρεις γενιές παραπάνω από τη δική σου. Ακόμα και τα επώνυμα καταγωγής ή τις χρονολογίες γέννησης των παππούδων σου ομολογείς πως δε θυμάσαι. Σαν όλα αυτά να μη σε αφορούν. Όσο όμως αποφεύγεις να μάθεις για την ιστορία σου τόσο αυτή θα καταφέρνει να σε διαφεντεύει.

Όταν αποκτήσεις μια καλή σχέση με αυτήν, δε θα την αποφεύγεις αλλά θα έχεις συμφιλιωθεί μαζί της, τότε θα είσαι σε θέση να την ερμηνεύσεις, να την αναδομήσεις, να την ξαναδιαβάσεις με άλλα γυαλιά, με τα γυαλιά του σήμερα και της νέας πραγματικότητας. Και θα εκπλαγείς όταν συνειδητοποιήσεις ότι πολλά από τα κληροδοτούμενα δεν έχουν νόημα στο σήμερα, καμία χρησιμότητα, λειτουργούν μόνο περιοριστικά. Καλλιεργήθηκαν σε εποχές όπου κρίσιμα και δυσάρεστα γεγονότα έθεταν σε κίνδυνο την επιβίωση, τη συνοχή και την ενότητα των προγόνων σου.

Μήπως ήρθε λοιπόν η ώρα να εμβαθύνεις στα κρυμμένα και σκοτεινά μηνύματα των οικογενειακών σου μύθων, να αποδεχτείς ότι σε πάει μπροστά, σε απελευθερώνει και να αναθεωρήσεις ότι σε περιορίζει και σε αποδυναμώνει;

Μήπως ήρθε η ώρα να διαβάσεις και να ξαναδιαβάσεις την ιστορία σου και να αποποιηθείς ότι σε βαραίνει και σου δημιουργεί προβλήματα; Η ιστορία θα το δείξει!

FYODOR DOSTOEVSKY: Και όλα αυτά επειδή λέει συνεχώς ψέματα στους άλλους και στον εαυτό του

Το κυριότερο είναι να μην λέτε ψέματα στον ίδιο σας τον εαυτό. Αυτός που λέει ψέματα στον εαυτό του και πιστεύει στο ίδιο του το ψέμα, φτάνει στο σημείο να μη βλέπει καμιά αλήθεια ούτε μέσα του ούτε και στους άλλους. Κι έτσι χάνει κάθε εκτίμηση για τους άλλους και κάθε αυτοεκτίμηση. Μην εκτιμώντας κανέναν, παύει να αγαπάει.

Και μην έχοντας την αγάπη, αρχίζει να παρασέρνεται από τα πάθη και την ακολασία για να απασχοληθεί και να διασκεδάσει. Έτσι φτάνει στην απόλυτη κτηνωδία, και όλα αυτά επειδή λέει συνεχώς ψέματα στους άλλους και στον εαυτό του.

Η ενεργός αγάπη είναι κάτι πολύ πιο σκληρό και φοβερό από την αγάπη που περιορίζεται στα όνειρα. Η ονειροπόλα αγάπη διψάει για σύντομα κατορθώματα, ζητάει μια γρήγορη ικανοποίηση και το γενικό θαυμασμό.

Σε τέτοιες περιπτώσεις μερικοί φτάνουν πραγματικά να θυσιάσουν και τη ζωή τους ακόμα, αρκεί να μην περιμένουν πολύ, μα να πραγματοποιηθεί γρήγορα τ’ όνειρό τους. Και να’ ναι σα μια θεατρική παράσταση που να τη βλέπουν όλοι και να τη χειροκροτούν.

Μα η ενεργός αγάπη χρειάζεται δουλειά κι επίμονη αυτοκυριαρχία και για μερικούς είναι ίσως-ίσως ολόκληρη επιστήμη. Μα σας προλέγω πως ακόμα και τη στιγμή που θα δείτε με φρίκη πως παρ’ όλες σας τις προσπάθειες όχι μονάχα δεν πλησιάσατε τον σκοπό σας, μα αντίθετα ξεφύγατε απ’ αυτόν, εκείνην ακριβώς τη στιγμή, σας το προλέγω, θα ‘χετε φτάσει στο σκοπό.

Φιοντόρ Ντοστογιέφσκι, Αδελφοί Καραμαζόφ

Η αλήθεια υπάρχει στην πνευματικότητα ή στην Επιστήμη;

Στην Ανατολή δεν μπορέσαν  να αναπτύξουν την επιστήμη, αν και τα πρώτα βήματα τής επιστήμης έγιναν στην Ανατολή. Τα πρώτα βήματα τής τεχνολογίας έγιναν στην Κίνα, όμως κι εκεί σταμάτησε η ανάπτυξη, για τον απλό λόγο ότι οι σπουδαιότεροι άνθρωποι στην Ανατολή εγκλωβίστηκαν στην εσωστρέφεια. Έχασαν το ενδιαφέρον τούς για τον αντικειμενικό κόσμο, έκλεισαν εντελώς στην αντικειμενικότητα. Αυτό είναι μόνο το μισό από ολόκληρο το δυναμικό σου.

Η Δύση έχει κάνει το ακριβώς αντίθετο: ‘Έχει γίνει απόλυτα εξωστρεφής και δεν γνωρίζει πώς να μπαίνει μέσα. Δεν πιστεύει καν ότι υπάρχει κανένα μέσα. Δεν πιστεύει ότι υπάρχει ψυχή. Πιστεύει στη συμπεριφορά του ανθρώπου, όχι στην εσωτερική ύπαρξη του ανθρώπου. Μελετάει τη συμπεριφορά του ανθρώπου και λέει ότι είναι κάτι μηχανικό, ότι δεν υπάρχει τίποτα μέσα στον άνθρωπο. Ο άνθρωπος έχει γίνει ρομπότ. Αν δεν γνωρίσεις την ψυχή, θεωρείς ότι ο άνθρωπος είναι απλώς ένα ρομπότ. Τον αντιλαμβάνεσαι σαν έναν ωραίο μηχανισμό – ο οποίος έχει αναπτυχθεί μέσα σε εκατομμύρια χρόνια, μέσα στο μακρύ ταξίδι τής εξέλιξης, είναι όμως απλώς και μόνο μια εκλεπτυσμένη μηχανή.

Η επιστήμη αναπτύχθηκε στη Δύση, εξαφανίστηκε όμως η πνευματικότητα. Στην Ανατολή, αναπτύχθηκε η πνευματικότητα, εξαφανίστηκε όμως η επιστήμη. Και με τούς δύο τρόπους, ο άνθρωπος μένει φτωχός και ζει μόνο το μισό τού δυναμικού του.

Η δική μου προσπάθεια είναι το να δημιουργήσω έναν ολοκληρωμένο άνθρωπο, που θα είναι σε Θέση να είναι και επιστημονικός και πνευματικός ταυτόχρονα. Να γνωρίζει και το νου και να γνωρίζει και τη γλώσσα τού αντικειμενικού κόσμου – αυτό είναι η επιστήμη – και να γνωρίζει και τη γλώσσα τον υποκειμενικού κόσμου — αυτό είναι η πνευματικότητα.

Μόνο ο άνθρωπος που είναι σε θέση να γεφυρώσει το αντικειμενικό και το υποκειμενικό, ο άνθρωπος που είναι σε θέση να γεφυρώσει την Ανατολή και τη Δύση, ο άνθρωπος που είναι σε Θέση να γεφυρώσει τον υλισμό και την πνευματικότητα, μπορεί να είναι ολοκληρωμένος άνθρωπος. Ο κόσμος περιμένει τον ολοκληρωμένο άνθρωπο.

Αν ο ολοκληρωμένος άνθρωπος δεν έρθει σύντομα, τότε δεν υπάρχει μέλλον για την ανθρωπότητα. Και ο ολοκληρωμένος άνθρωπος μπορεί να έρθει μόνο μέσα από τη βαθιά ευφυΐα.

Εγώ δεν είμαι εναντίον τής νόησης και τής διανόησης. Μην ταυτίζεσαι μόνο με το νου σου.

Πάντοτε να παραμένεις ένας παρατηρητής πάνω στους λόφους – παρατηρητής τού σώματος, του νου, παρατηρητής του έξω και του μέσα, ώστε να μπορείς να τα υπερβείς και τα δύο – και το εξωτερικό και το εσωτερικό— και να μπορέσεις να γνωρίσεις ότι εσύ δεν είσαι τίποτε από τα δύο.

Εσύ είσαι πέρα και από τα δύο. 

ΚΙΚΕΡΩΝ: Χωρίς αρετή, καμία φιλία δεν είναι δυνατόν να στεριώσει

Η φιλία δεν είναι τίποτε άλλο παρά μια σύμπνοια σε πράγματα ανθρώπινα και θεϊκά. Είναι σύμπνοια που την τρέφει η στοργή και η καλή προαίρεση. Αναρωτιέμαι αν οι θεοί πρόσφεραν τίποτε καλύτερο στον άνθρωπο, εκτός βέβαια από τη σοφία. Σίγουρα άλλοι άνθρωποι προτιμούν το χρήμα, άλλοι προτιμούν την υγεία, την εξουσία, τις τιμές. Πολλοί προτιμούν μόνο την ηδονή, αλλά αυτή η τελευταία επιλογή ταιριάζει περισσότερο στην τάξη των χυδαίων ανθρώπων. Όσο για τις προηγούμενες επιλογές είναι αβέβαιες και πρόσκαιρες, εξαρτώνται κυρίως από τα καπρίτσια της τύχης και λιγότερο από τη βούληση του ανθρώπου. Όσο για κείνους που εντάσσουν τη φιλία στην αρετή, το υπέρτατο αγαθό, ασφαλώς έχουν δίκιο· ακριβώς απ’ αυτήν την αρετή γεννιέται και αναπτύσσεται η φιλία. Χωρίς αρετή, καμία φιλία δεν είναι δυνατόν να στεριώσει!

Ας δώσουμε λοιπόν στη λέξη αρετή την έννοια που προσλαμβάνει από την καθημερινότητα, στην απλή γλώσσα των ανθρώπων. Ας μην αφήσουμε να απομακρυνθεί από την κυριολεκτική της σημασία με λεκτικούς ακροβατισμούς, όπως κάνουν οι δοκησίσοφοι. Ας θεωρήσουμε ότι οι άριστοι άνδρες, που τη λογάριασαν έτσι, ήταν άνθρωποι σαν τον Παύλο Αιμίλιο, τον Κάτωνα, τον Γάλλο, σαν τους Σκιπίωνες και τον Φίλωνα. Η ζωή τους αποτελεί παράδειγμα και σήμερα ακόμη. Ας έχουμε λοιπόν κατά νου αυτούς και ας αφήσουμε τους άλλους.

Η φιλία ανάμεσα σε άριστους ανθρώπους έχει τέτοια και τόσο μεγάλα πλεονεκτήματα που δεν θα μπορούσα να τα περιγράψω παρά μονάχα επιφανειακά. Και πρώτα απ’ όλα πώς μπορεί να είναι η ζωή «άξια να τη ζει κανείς» όπως λέει ο Έννιος, χωρίς την ηρεμία και την αφοσίωση που μπορείς να βρεις στο πρόσωπο ενός φίλου;

Υπάρχει πιο γλυκιά εμπειρία από την παρουσία ενός ανθρώπου στον οποίο μπορείς να τα εκμυστηρευτείς όλα, σαν να μιλάς στον εαυτό σου; Τι να την κάνεις την ευτυχία, όταν δεν έχεις κανέναν να τη μοιραστείς; Και πώς θα μπορούσε κανείς ν’ αντέξει την κακοτυχία χωρίς το στήριγμα που οι περισσότεροι από μας αναζητούν; Όλες οι επιθυμίες του ανθρώπου έχουν ένα συγκεκριμένο στόχο: θέλει να αποκτήσει πλούτη για να περνάει καλύτερα, επιζητεί την ισχύ για να κερδίσει το σεβασμό του κόσμου, επιδιώκει τις τιμές για να τον επαινούν, τις ηδονές για να γεύεται την απόλαυση· θέλει να έχει υγεία για να μην υποφέρει και για να αντλεί δυνάμεις από το σφρίγος του σώματος. Η φιλία, αυτή καθαυτή έχει πολλά θετικά στοιχεία. Όποιος τη χρειάζεται, είναι εκεί πάντα παρούσα, δεν αποκλείει κανέναν, δεν είναι ποτέ νωθρή. Όπως λένε, δεν χρειαζόμαστε τόσο τη φωτιά και το νερό, όσο χρειαζόμαστε τη φιλία. Δεν μιλώ φυσικά για μια συνηθισμένη, κοινή, συγκαταβατική φιλία, ανεξάρτητα από τα πλεονεκτήματα που τη συνοδεύουν. Μιλώ για την πραγματική, την ολοκληρωμένη φιλία που ένας πολύ μικρός αριθμός ανθρώπων κατάφερε να κατακτήσει. Κάνει την ευτυχία ακόμη μεγαλύτερη και τη δυστυχία λιγότερο οδυνηρή γιατί μοιράζει το βάρος της.

Κικέρων, Περί Φιλίας

Τι σημαίνει έρωτας;

Σίγουρα δεν είναι έρωτας αυτό που υπάρχει μεταξύ, αν όχι όλων, της πλειοψηφίας, αν όχι της πλειοψηφίας μιας μεγάλης μερίδας ζευγαριών. Η πλειοψηφία είναι κατ’ εμέ, αλλά λέω για μια μεγάλη μερίδα για να μη φανώ απόλυτη, αφοριστική και ξινή, ως συνήθως. Ας το εξετάσουμε από την αρχή πολύ λογικά και απλά.

 

Για ποιόν λόγο κάνουν σχέσεις οι έφηβοι και οι νεότεροι;

 

Από εγωισμό, ωραιοπάθεια και ανάγκη για επιβεβαίωση και όσα αυτά συνεπάγονται, δηλαδή αδυναμία προσωπική, δηλαδή έλλειψη προσωπικής δύναμης, άρα έλλειψη προσωπικής αυτοεκτίμησης, έλλειψη προσωπικής καθημερινότητας που αρκεί για να καταστήσει τον άνθρωπο ευτυχισμένο. Γιατί το θεωρούν ίσως σαν καταξίωση στα μάτια των τρίτων ή επιτυχία. Υπάρχουν και εκείνοι που είναι ερωτευμένοι με την ιδέα του έρωτα και θέλουν να πιστέψουν στην ψευδαίσθηση ότι αυτός που τους κοίταξε είναι ο μεγάλος τους έρωτας, αλλά και αυτό εμπίπτει στην ίδια περίπτωση, που νοιώθεις ελλιπής με την ίδια σου τη ζωή.

 

Για ποιόν λόγο κάνουν σχέσεις οι λίγο μεγαλύτεροι;

 

Για τους ίδιους λόγους με τους παραπάνω συν έναν, για την απόκτηση παιδιών. Αυτός είναι και ο λόγος που οι γυναίκες τρελαίνονται με το να βρουν άντρα κατά την περίοδο 28-40 είναι γιατί θέλουν να κάνουν παιδί (που εντάξει, καθόλου κακό δεν είναι, δεν κρίνω την επιθυμία να θέλεις να κάνεις ένα παιδί, αλλά εξετάζουμε τώρα τα κίνητρα σύναψης μιας σχέσης).

 

Για ποιούς λόγους συχνά μένουν μαζί οι άνθρωποι; Στην εποχή μας περισσότερο από ποτέ για λόγους βολικότητας, δηλαδή για λόγους οικονομικούς. Ουσιαστικά ποιο είναι το κοινό όλων αυτών των περιπτώσεων; Ότι οι ΑΝΘΡΩΠΟΙ χρησιμοποιούνται ως ΜΕΣΑ. Χρησιμοποιείς ως μέσο και τον ίδιο σου τον εαυτό και το σώμα σου και τον άλλον όταν κάνεις μια σχέση μόνο για την σωματική ικανοποίησή σου. Όταν κάνεις σχέση με σκοπό να αποκτήσεις παιδί χρησιμοποιείς τον άλλον ως μέσο για να κάνεις παιδί. Όταν έχεις οικονομικές δυσκολίες χρησιμοποιείς το άλλο άτομο ως μέσο για την συντήρησή σου, την επιβίωσή σου, τη διαβίωσή σου.

 

Το ΜΕΣΟ είναι ΠΡΑΓΜΑ.

 

Για αυτό χρησιμοποιούμε και το ρήμα κατακτώ, την λέξη κατάκτηση. Τι σημαίνει κατάκτηση; Κατά+κτήση, το να είσαι κτήμα κάποιου, δηλαδή πράγμα, το οποίο θα το χρησιμοποιήσει ανάλογα με τις ορέξεις του και εσύ αντίστοιχα θα τον χρησιμοποιήσεις για τις δικές σου.

 

Ο Καντ θεωρούσε ότι ο ελεύθερος «έρωτας» εκτός γάμου είναι πράξη μη αποδεκτή ηθικά επειδή επιδιώκει μόνο την ικανοποίηση της σεξουαλικής επιθυμίας και ακόμα και όταν είναι αυτή αμοιβαία χρησιμοποιούνται οι άνθρωποι ως όργανα και αντικείμενα των ορέξεών τους. Πιστεύει ότι μόνο ο γάμος εξυψώνει τον έρωτα αίροντάς τον υπεράνω της φυσικής ικανοποίησης και συνδέοντάς τον με την ανθρώπινη αξιοπρέπεια, επειδή μόνο όταν δύο πρόσωπα δίνουν το ένα στο άλλο το σύνολο του εαυτού τους μπορεί το σεξ να μην αντικειμενικοποιεί τους ανθρώπους και να οδηγήσει σε μια ένωση ανθρωπίνων όντων.

 

Αυτή του η αυστηρή και συντηρητική, θα έλεγε κανείς, άποψη πηγάζει από την εξής άποψή του: Η ηθική απαίτηση να μεταχειριζόμαστε τα πρόσωπα ως σκοπούς παρά ως απλά μέσα περιορίζει τον τρόπο με τον οποίο μπορούμε να μεταχειριζόμαστε τα σώματά μας και τον εαυτό μας. Ο άνθρωπος δεν μπορεί να διαθέτει ελεύθερα τον εαυτό του γιατί δεν είναι ένα πράγμα, δεν είναι ιδιοκτησία του εαυτού του, ούτε άλογο ζώο, αλλά έλλογο ον, αυθύπαρκτο, που ενώ υπάρχει στην αισθητή σφαίρα, στο πλαίσιο της οποίας υπόκειται στους φυσικούς νόμους, υπάρχει και στην νοητή σφαίρα, στο πλαίσιο της οποίας μπορεί να είναι αυτόνομο χρησιμοποιώντας τον καθαρό ορθό λόγο.

 

Η αναφορά του Καντ στην έννοια του γάμου δεν πρέπει να μας αποπροσανατολίσει και να ασχοληθούμε με το αν είμαστε υπέρ ή κατά του γάμου ιδεολογικά, γιατί είναι σεβαστό το να μη θέλουν κάποιοι άνθρωποι να παντρευτούν στην συγκεκριμένη εποχή και στην συγκεκριμένη χρονική περίοδο. Αυτό που εννοεί ουσιαστικά είναι η μονογαμικότητα, η απόλυτη συντροφικότητα με ένα πρόσωπο, με το οποίο μοιραζόμαστε το σύνολο του εαυτού μας, που δεν το χρησιμοποιούμε ανάλογα με την όρεξή μας και μετά το πετάμε, αλλά που έχουμε μια κοινή πορεία και ζωή. Που είναι σύντροφος και όχι σεξουαλικό αντικείμενο.

 

Αναφέρεται, μάλλον, στην περίπτωση που κάποιος θέλει να είναι κοντά σου επειδή σε θαυμάζει και σε εκτιμά σαν άνθρωπο και ότι του αρκεί να σε αγκαλιάζει χωρίς να περιμένει από εσένα να γίνεις μέσο, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι δεν θα έρχεστε σε επαφή. Απλά η διαφορά είναι ότι αν με αυτόν τον άνθρωπο ποτέ ενωθείς δεν θα είναι ο ένας μέσο του άλλου αλλά ολοκληρωμένη ιερή ένωση που ξεπερνάει την γήινη φτήνια, τον ξεπεσμό, τον σωματικό και ψυχικό βιασμό, τον εξαναγκασμό, την πανούκλα, την αηδία, την εμετίλα, την ωμότητα και τις πληγές που όοολα αυτά δημιουργούν, ειδικά, στον ψυχισμό της γυναίκας όταν και αν τα βιώσει.

 

Η πλάκα είναι πως όταν θαυμάζεις κάποιον δεν σε ενδιαφέρει να είσαι μαζί του γιατί τον έχεις ψηλά και δεν έχεις απαιτήσεις, επειδή απλά τον έχεις τοποθετήσει σε θέση θεϊκή. Και αν αυτό είναι αμοιβαίο θα ισχύει και τούμπαλιν, δεν θα έχει ο άλλος απαιτήσεις από εσένα, ούτε θα έχει την ανάγκη σου. Οπότε αν τύχει και υπάρξει ποτέ κάτι τέτοιο στη ζωή σου θα είναι ΚΑΘΕ ΜΕΡΑ ΓΙΟΡΤΗ μόνο λόγω της ύπαρξης του άλλου. Και για να μπορεί κανείς να είναι άνθρωπος σε τέτοια κατάσταση πρέπει να είναι κοινωνός του καθαρού ορθού λόγου κατά Καντ, όχι ξόμπλι, ούτε εγωπαθές ζώον, που θεωρεί ότι το σεξ είναι σαν το φαγητό,το νερό και τον ύπνο και ότι πρέπει να γίνεται δέκα φορές την βδομάδα.

 

Έννοιες τεράστιες πως να χωρέσουν διανοητικά ή διαισθητικά στα μυαλά των τόσο μικρών ανθρώπων που είναι η πλειοψηφία.

Αριστοτέλης: Πώς κουβεντιάζεται η αναρχία;

Αριστοτέλης: 384-322 π.Χ.

Αναρχία και Πολιτεία

Αναρχία: ἀναρχία, γερμ. Anarchie, Herrschaftslosigkit:

§1. Από άποψη γενικής αρχής, η πολιτική σημασία της έννοιας της ἀναρχίας έγκειται στο ότι καταλύεται η κοινωνική τάξη και διαλύεται η πολιτική κοινότητα/κοινωνία, δηλαδή η πόλις. Πώς όμως νοείται αυτή εδώ; Η τελευταία δεν αποτελεί απλώς μια εφήμερη κοινότητα των ανθρώπων, που προκύπτει με βάση κάποια σύμβαση, όπως υποστήριζαν οι Σοφιστές, αλλά προκύπτει κατά φυσική αναγκαιότητα:

«Κάθε πόλις συνιστά μια φυσική πραγματικότητα, καθώς το ίδιο ισχύει και για τις πρώτες μορφές κοινωνίας [=δηλ. τον οίκο και την κώμη]. Πράγματι, αυτή είναι ο σκοπός για εκείνες και η φύση είναι σκοπός»[1].

Η πόλις, κατά το Αριστοτελικό πνεύμα, είναι δημιούργημα της φύσης με το νόημα ότι εν πρώτοις οι άνθρωποι προορίζονται εκ φύσεως να συνυπάρχουν μέσα σε μια κοινότητα. Η τελευταία έτσι αποτελεί την φυσική τους εστία. Γιατί ο άνθρωπος διέπεται από μια τέτοια φυσική τάση;

«Επειδή δεν είναι μόνο πολιτικό ζώο, αλλά και οικονομικό … όπως και κοινωνικό σε σχέση με εκείνους που έχει φυσική συγγένεια»[2].

§2. Ως τέτοιο ον, πολύπλευρα αναπτυσσόμενο, ο άνθρωπος βρίσκει την ολοκλήρωσή του, την ολοκληρωμένη του ανάπτυξη, μέσα στην πολιτική κοινότητα, στην πόλη. Η τελευταία λοιπόν συνιστά φυσική πραγματικότητα, κατά δεύτερον, με το νόημα ότι αποτελεί την τέλεια ανάπτυξη, στην οποία βρίσκουν το νόημα της ύπαρξής τους οι άνθρωποι· δηλαδή τους δημιουργεί όλες τις συνθήκες, ώστε να επιτυγχάνουν και οι ίδιοι την τέλεια ανάπτυξή τους. Η τέλεια ανάπτυξη της πόλεως είναι το τέλος, ο τελικός σκοπός, που προσδιορίζει τη φύση της. Κάθε τέλος δεν είναι σκοπός, άρα δεν συνιστά τη φύση ενός πράγματος. Είναι σκοπός, άρα και η φύση του πράγματος, εδώ της πόλεως, της πολιτείας, όταν αυτό το τέλος, ως σκοπός, και η τελική του αιτία είναι το τέλειο, το άριστο[3]. Ο σκοπός της πόλεως και η τελική του αιτία είναι το άριστο[4]. Πώς θα μπορούσε να είναι αλλιώς, αφού το τέλος, δηλαδή ο σκοπός, της πολιτείας είναι το ύψιστο αγαθό, η ευδαιμονία.

§3. Η πόλη, σύμφωνα με τα παραπάνω, δηλαδή ως φυσική πραγματικότητα, χαρακτηρίζεται από οντολογική προτεραιότητα έναντι του ανθρώπινου ατόμου, καθώς το τελευταίο δεν μπορεί να υπάρξει ως μοναχικό ον παρά μόνο ως κοινωνικό, πολιτικό κ.λπ., δηλαδή ως συστατικό, δομικό, οργανικό στοιχείο της πολιτικής κοινότητας. Μας λέει ο Αριστοτέλης πως εκείνος ο άνθρωπος που λόγω περιστάσεων βρεθεί εκτός πόλεως είναι ή θηρίο ή κάτι καλύτερο από άνθρωπος[5], ας πούμε θεός. Η εύρυθμη συμβίωση, επομένως, των ανθρώπων και η αποφυγή της αναρχίας εξαρτάται, πριν απ’ όλα, από το πολίτευμα της πολιτείας, καθώς η αναρχία συνιστά μια πολιτική κατάπτωση, που προκαλούν τα ακραία εκάστοτε πολιτεύματα, τα αυταρχικά και συναφώς τα εκφυλισμένα καθεστώτα. Είναι σύνηθες φαινόμενο των εξουσιαστών αυτών των καθεστώτων, μας προειδοποιεί ο Αριστοτέλης,

«να δημιουργούν διάσταση ανάμεσα στο λαό και τους φίλους τους [=δηλαδή τους φίλους των κυβερνώντων] και να προκαλούν αναρχία και αναταραχές και αντιπαλότητες, αντιμαχίες μεταξύ τους. Και στην πραγματικότητα τι διαφέρει μια τέτοια κατάσταση από την προσωρινή κατάλυση της πολιτείας και τη διάλυση της πολιτικής κοινωνίας;»[6].

§4. Πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα αναρχίας από αυτό της δικής μας σημερινής κοινωνίας δεν θα μπορούσε να υπάρξει: η μαζική «δημοκρατία», σε πλανητικό επίπεδο, είναι ο πιο εκφυλισμένος τύπος της αυθεντικής δημοκρατίας, αυτής που ο Αριστοτέλης ονομάζει πολιτεία. Εδώ έχουν ουσιωδώς καταλυθεί οι νόμοι: οι νόμοι, με το Αριστοτελικό νόημα της πνευματικής εσωτερίκευσης της έννοιας του δικαίου από κυβερνήτες και κυβερνωμένους και ανύψωσης της εν λόγω έννοιας σε ύψιστη αρχή λειτουργίας της πολιτικής κοινότητας. Ελλείψει συνεπώς αυτής της πνευματικότητας του Πολιτικού κυριαρχεί παντού η αναρχία. Στην εποχή μας αυτό συμβαίνει ειδικά στα άκρως εκφυλισμένα καθεστώτα, που έμβλημά τους είναι ο ακραίος τους πολιτικός χαρακτήρας και όχι η αριστοτελική μεσότητα. Γι’ αυτό και τα ακραία καθεστώτα, είτε από την δεξιά είτε από την αριστερή πλευρά, μακιγιάρονται με προοδευτικοφανή χρώματα, για να εξαπατούν τους πολίτες: σοσιαλιστικά, εθνικοσοσιαλιστικά, αριστερά, ριζοσπαστικά, λαϊκο-εξουσιαστικά, σοσιαλδημοκρατικά κ.λπ. Όσο προοδευτικίζουν, τόσο πιο εκφυλισμένα αποβαίνουν. Επομένως, η αναρχία, καταλήγει ο Αριστοτέλης, εκκινώντας από τις προαναφερθείσες μορφές εκδήλωσής της, μπορεί να πάρει και τη μορφή ενός άναρχου τρόπου ζωής ατόμων και ομάδων, ο οποίος στο τέλος συνιστά τον μέγιστο κίνδυνο κατάλυσης και αυτής τούτης της συνταγματικής πολιτείας. Και τούτο, γιατί, ως τέτοιος άναρχος, πολεμοχαρής τρόπος, καθιδρύει την περιφρόνηση των νόμων και της συνταγματικής τάξης σε όλο το εύρος της πολιτείας[7].
------------------------
[1] Πολιτικά 1252b.
[2] Ηθικά Ευδήμεια 1242a.
[3] Φυσικά 194a25.
[4] Πολιτικά ό.π.
[5] Ό.π., 1253a.
[6] Ό.π., 1272b.
[7] Πολιτικά 1302b27 κ.εξ.

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ: Ρητορική (1385a-1385b)

[VII] Τίσιν δὲ χάριν ἔχουσι καὶ ἐπὶ τίσιν καὶ πῶς αὐτοὶ ἔχοντες, ὁρισαμένοις τὴν χάριν δῆλον ἔσται. ἔστω δὴ χάρις, καθ᾽ ἣν ὁ ἔχων λέγεται χάριν ἔχειν, ὑπουργία τῷ δεομένῳ μὴ ἀντί τινος, μηδ᾽ ἵνα τι αὐτῷ τῷ ὑπουργοῦντι ἀλλ᾽ ἵνα τι ἐκείνῳ· μεγάλη δὲ ἂν ᾖ σφόδρα δεόμενος, ἢ μεγάλων καὶ χαλεπῶν, ἢ ἐν καιροῖς τοιούτοις, ἢ μόνος ἢ πρῶτος ἢ μάλιστα. δεήσεις δέ εἰσιν αἱ ὀρέξεις, καὶ τούτων μάλιστα αἱ μετὰ λύπης τοῦ μὴ γιγνομένου. τοιαῦται δὲ αἱ ἐπιθυμίαι, οἷον ἔρως, καὶ αἱ ἐν ταῖς τοῦ σώματος κακώσεσιν καὶ ἐν κινδύνοις· καὶ γὰρ ὁ κινδυνεύων ἐπιθυμεῖ καὶ ὁ λυπούμενος· διὸ οἱ ἐν πενίᾳ παριστάμενοι καὶ φυγαῖς, κἂν μικρὰ ὑπηρετήσωσιν, διὰ τὸ μέγεθος τῆς δεήσεως καὶ τὸν καιρὸν κεχαρισμένοι, οἷον ὁ ἐν Λυκείῳ τὸν φορμὸν δούς. ἀνάγκη οὖν μάλιστα μὲν εἰς ταὐτὰ ἔχειν τὴν ὑπουργίαν, εἰ δὲ μή, εἰς ἴσα ἢ μείζω· ὥστε ἐπεὶ φανερὸν καὶ οἷς καὶ ἐφ᾽ οἷς γίγνεται χάρις καὶ πῶς ἔχουσι, δῆλον ὅτι ἐκ τούτων παρασκευαστέον, τοὺς μὲν δεικνύντας ἢ ὄντας ἢ γεγενημένους ἐν τοιαύτῃ λύπῃ καὶ δεήσει, τοὺς δὲ ὑπηρετηκότας ἐν τοιαύτῃ χρείᾳ τοιοῦτόν τι ἢ ὑπηρετοῦντας. φανερὸν δὲ καὶ ὅθεν ἀφαιρεῖσθαι ἐνδέχεται τὴν χάριν καὶ ποιεῖν

[1385b] ἀχαρίστους· ἢ γὰρ ὅτι αὑτῶν ἕνεκα ὑπηρετοῦσιν ἢ ὑπηρέτησαν (τοῦτο δ᾽ οὐκ ἦν χάρις), ἢ ὅτι ἀπὸ τύχης συνέπεσεν ἢ συνηναγκάσθησαν, ἢ ὅτι ἀπέδωκαν ἀλλ᾽ οὐκ ἔδωκαν, εἴτε εἰδότες εἴτε μή· ἀμφοτέρως γὰρ τὸ ἀντί τινος, ὥστε οὐδ᾽ οὕτως ἂν εἴη χάρις. καὶ περὶ ἁπάσας τὰς κατηγορίας σκεπτέον· ἡ γὰρ χάρις ἐστὶν ἢ ὅτι τοδὶ ἢ τοσόνδε ἢ τοιόνδε ἢ πότε ἢ ποῦ. σημεῖον δὲ εἰ ἔλαττον μὴ ὑπηρέτησαν, καὶ εἰ τοῖς ἐχθροῖς ἢ ταὐτὰ ἢ ἴσα ἢ μείζω· δῆλον γὰρ ὅτι οὐδὲ ταῦτα ἡμῶν ἕνεκα. ἢ εἰ φαῦλα εἰδώς· οὐδεὶς γὰρ ὁμολογεῖ δεῖσθαι φαύλων.

***
[7] Σε ποιούς ανθρώπους δείχνουν οι άνθρωποι καλοσυνάτη και φιλική διάθεση και για ποιούς λόγους και, ακόμη, σε ποιά γενικότερη κατάσταση βρίσκονται τότε οι ίδιοι, όλα αυτά θα γίνουν φανερά μόλις δώσουμε τον ορισμό του πάθους που δηλώνεται με τη λέξη χάρις. Ας δεχτούμε λοιπόν ότι η «καλοσυνάτη και φιλική διάθεση» είναι —και ο άνθρωπος που βρίσκεται σ᾽ αυτή την κατάσταση λέμε ότι «είναι διατεθειμένος καλοσυνάτα και φιλικά»— η υπηρεσία που προσφέρεται σε κάποιον σε στιγμή ανάγκης, όχι με την προσδοκία κάποιου ανταλλάγματος, ούτε και για να κερδίσει κάτι αυτός που προσφέρει την υπηρεσία, αλλά αποκλειστικά για το συμφέρον του αποδέκτη. Η υπηρεσία είναι μεγάλη, α) αν προσφέρεται σε άνθρωπο που βρίσκεται σε πολύ μεγάλη ανάγκη, β) αν ο αποδέκτης της έχει ανάγκη από σημαντικά πράγματα ή από πράγματα που είναι δύσκολο να τα αποκτήσει κανείς, γ) αν προσφέρεται σε κρίσιμες για τον αποδέκτη στιγμές, δ) αν αυτός που την προσφέρει είναι ο μόνος ή ο πρώτος ή ο κυριότερος. «Έχουμε ανάγκη κάποιων πραγμάτων» θα πει «τα επιθυμούμε πολύ», κατά κύριο μάλιστα λόγο αν πρόκειται για πράγματα που, αν δεν τα αποκτήσουμε, θα στενοχωρηθούμε. Τέτοια είναι τα πράγματα που ποθούμε (περίπτωση έρωτα) ή αυτά που ποθούμε όταν υποφέρει το σώμα μας ή όταν βρισκόμαστε σε κίνδυνο· πραγματικά, ο άνθρωπος που βρίσκεται σε κίνδυνο λαχταράει κάτι, το ίδιο και ο στενοχωρημένος άνθρωπος. Αυτός είναι και ο λόγος που όσοι συμπαραστέκονται στη φτώχεια κάποιου ή σε εξόριστους ανθρώπους, όσο μικρή κι αν είναι η υπηρεσία που προσφέρουν, λόγω του μεγέθους της ανάγκης και λόγω της περίστασης δείχνουν καθαρά την καλοσυνάτη και φιλική τους διάθεση, όπως επί παραδείγματι εκείνος που στο Λύκειο πρόσφερε την ψάθα. Είναι απαραίτητο λοιπόν η υπηρεσία να προσφέρεται όταν ο αποδέκτης βρίσκεται κατά κύριο λόγο σε τέτοιου είδους ανάγκη· αλλιώς σε ανάλογη ή μεγαλύτερη. Συμπέρασμα: Αφού φάνηκε καθαρά σε ποιά πρόσωπα και για ποιούς λόγους δείχνουν οι άνθρωποι καλοσυνάτη και φιλική διάθεση και ποιά είναι τότε η γενικότερη κατάστασή τους, είναι φανερό ότι οι ρήτορες από αυτά τα στοιχεία θα πρέπει να αντλούν το συλλογιστικό και αποδεικτικό υλικό τους, άλλοτε δείχνοντας ότι τα τάδε άτομα βρίσκονται ή βρέθηκαν σε τέτοιου και τέτοιου είδους στενοχώρια ή ανάγκη και άλλοτε ότι τα τάδε άτομα πρόσφεραν ή προσφέρουν τέτοιου και τέτοιου είδους υπηρεσίες σε τέτοιου και τέτοιου είδους ανάγκη. Είναι επίσης φανερό από πού μπορούν οι ρήτορες να αντλούν τα επιχειρήματά τους προκειμένου να αποκρούσουν ότι υπήρξε φιλική και καλοσυνάτη διάθεση και να παρουσιάσουν τους αντιπάλους τους ως ανθρώπους

[1385b] δίχως καλοσυνάτη και φιλική διάθεση· μπορούν, πράγματι, να δείξουν ή ότι τα τάδε άτομα προσφέρουν ή πρόσφεραν τις υπηρεσίες τους για χάρη του δικού τους συμφέροντος (πράγμα που έρχεται σε αντίθεση με τον ορισμό που δώσαμε για το πάθος που πραγματευόμαστε), ή ότι απλώς ήρθαν έτσι τα πράγματα, ή ότι υποχρεώθηκαν από τις περιστάσεις, ή ότι απλώς ξεπλήρωσαν μια καλοσύνη που τους είχε γίνει (όχι ότι έκαναν οι ίδιοι καλό), είτε εν γνώσει τους είτε εν αγνοία τους: και στις δύο περιπτώσεις υπάρχει ανταπόδοση, άρα και σ᾽ αυτή την περίπτωση δεν μιλούμε για καλοσυνάτη και φιλική διάθεση. Πρέπει, επίσης, η εξέταση να γίνεται ενσχέσει με όλες τις κατηγορίες· γιατί μιλώντας για το πάθος αυτό μιλούμε για ουσία, για ποσότητα, για ποιότητα, για χρόνο και για τόπο. Σημάδι έλλειψης καλοσυνάτης και φιλικής διάθεσης είναι αν μια μικρότερης αξίας υπηρεσία δεν προσφέρθηκε, ή αν οι ίδιες ή παρόμοιες ή μεγαλύτερες υπηρεσίες προσφέρθηκαν σε εχθρούς· γιατί τότε είναι φανερό ότι και αυτές οι υπηρεσίες δεν προσφέρονται για χάρη μας. Ή αν προσφέρει κανείς —εν γνώσει του— υπηρεσίες μικρής αξίας· γιατί κανείς δεν παραδέχεται ότι έχει ανάγκη από πράγματα μικρής αξίας.