ΡΗΤΟΡΙΚΗ: ΔΗΜΟΣΘΕΝΗΣ - Ὀλυνθιακὸς β΄ (2) (14-31)

[14] Ὅλως μὲν γὰρ ἡ Μακεδονικὴ δύναμις καὶ ἀρχὴ ἐν μὲν προσθήκῃ μερίς ἐστί τις οὐ μικρά, οἷον ὑπῆρξέ ποθ᾽ ὑμῖν ἐπὶ Τιμοθέου πρὸς Ὀλυνθίους· πάλιν αὖ πρὸς Ποτείδαιαν Ὀλυνθίοις ἐφάνη τι τοῦτο συναμφότερον· νυνὶ δὲ Θετταλοῖς νοσοῦσι καὶ τεταραγμένοις ἐπὶ τὴν τυραννικὴν οἰκίαν ἐβοήθησεν· καὶ ὅποι τις ἄν, οἶμαι, προσθῇ κἂν μικρὰν δύναμιν, πάντ᾽ ὠφελεῖ· αὐτὴ δὲ καθ᾽ αὑτὴν ἀσθενὴς καὶ πολλῶν κακῶν ἐστι μεστή.

[15] καὶ γὰρ οὗτος ἅπασι τούτοις, οἷς ἄν τις μέγαν αὐτὸν ἡγήσαιτο, τοῖς πολέμοις καὶ ταῖς στρατείαις, ἔτ᾽ ἐπισφαλεστέραν ἢ ὑπῆρχε φύσει κατεσκεύακεν αὑτῷ. μὴ γὰρ οἴεσθ᾽, ὦ ἄνδρες Ἀθηναῖοι, τοῖς αὐτοῖς Φίλιππόν τε χαίρειν καὶ τοὺς ἀρχομένους, ἀλλ᾽ ὁ μὲν δόξης ἐπιθυμεῖ καὶ τοῦτ᾽ ἐζήλωκε, καὶ προῄρηται πράττων καὶ κινδυνεύων, ἂν συμβῇ τι, παθεῖν, τὴν τοῦ διαπράξασθαι ταῦθ᾽ ἃ μηδεὶς πώποτ᾽ ἄλλος Μακεδόνων βασιλεὺς δόξαν ἀντὶ τοῦ ζῆν ἀσφαλῶς ᾑρημένος·

[16] τοῖς δὲ τῆς μὲν φιλοτιμίας τῆς ἀπὸ τούτων οὐ μέτεστι, κοπτόμενοι δ᾽ ἀεὶ ταῖς στρατείαις ταύταις ταῖς ἄνω κάτω λυποῦνται καὶ συνεχῶς ταλαιπωροῦσιν, οὔτ᾽ ἐπὶ τοῖς ἔργοις οὔτ᾽ ἐπὶ τοῖς αὑτῶν ἰδίοις ἐώμενοι διατρίβειν, οὔθ᾽ ὅσ᾽ ἂν ποιήσωσιν οὕτως ὅπως ἂν δύνωνται, ταῦτ᾽ ἔχοντες διαθέσθαι κεκλειμένων τῶν ἐμπορίων τῶν ἐν τῇ χώρᾳ διὰ τὸν πόλεμον.

[17] οἱ μὲν οὖν πολλοὶ Μακεδόνων πῶς ἔχουσι Φιλίππῳ, ἐκ τούτων ἄν τις σκέψαιτ᾽ οὐ χαλεπῶς· οἱ δὲ δὴ περὶ αὐτὸν ὄντες ξένοι καὶ πεζέταιροι δόξαν μὲν ἔχουσιν ὡς εἰσὶ θαυμαστοὶ καὶ συγκεκροτημένοι τὰ τοῦ πολέμου, ὡς δ᾽ ἐγὼ τῶν ἐν αὐτῇ τῇ χώρᾳ γεγενημένων τινὸς ἤκουον, ἀνδρὸς οὐδαμῶς οἵου τε ψεύδεσθαι, οὐδένων εἰσὶν βελτίους.

[18] εἰ μὲν γάρ τις ἀνήρ ἐστιν ἐν αὐτοῖς οἷος ἔμπειρος πολέμου καὶ ἀγώνων, τούτους μὲν φιλοτιμίᾳ πάντας ἀπωθεῖν αὐτὸν ἔφη, βουλόμενον πάνθ᾽ αὑτοῦ δοκεῖν εἶναι τἄργα (πρὸς γὰρ αὖ τοῖς ἄλλοις καὶ τὴν φιλοτιμίαν ἀνυπέρβλητον εἶναι)· εἰ δέ τις σώφρων ἢ δίκαιος ἄλλως, τὴν καθ᾽ ἡμέραν ἀκρασίαν τοῦ βίου καὶ μέθην καὶ κορδακισμοὺς οὐ δυνάμενος φέρειν, παρεῶσθαι καὶ ἐν οὐδενὸς εἶναι μέρει τὸν τοιοῦτον.

[19] λοιποὺς δὴ περὶ αὐτὸν εἶναι λῃστὰς καὶ κόλακας καὶ τοιούτους ἀνθρώπους οἵους μεθυσθέντας ὀρχεῖσθαι τοιαῦθ᾽ οἷ᾽ ἐγὼ νῦν ὀκνῶ πρὸς ὑμᾶς ὀνομάσαι. δῆλον δ᾽ ὅτι ταῦτ᾽ ἐστὶν ἀληθῆ· καὶ γὰρ οὓς ἐνθένδε πάντες ἀπήλαυνον ὡς πολὺ τῶν θαυματοποιῶν ἀσελγεστέρους ὄντας, Καλλίαν ἐκεῖνον τὸν δημόσιον καὶ τοιούτους ἀνθρώπους, μίμους γελοίων καὶ ποιητὰς αἰσχρῶν ᾀσμάτων, ὧν εἰς τοὺς συνόντας ποιοῦσιν εἵνεκα τοῦ γελασθῆναι, τούτους ἀγαπᾷ καὶ περὶ αὑτὸν ἔχει.

[20] καίτοι ταῦτα, καὶ εἰ μικρά τις ἡγεῖται, μεγάλ᾽, ὦ ἄνδρες Ἀθηναῖοι, δείγματα τῆς ἐκείνου γνώμης καὶ κακοδαιμονίας ἐστὶ τοῖς εὖ φρονοῦσιν. ἀλλ᾽, οἶμαι, νῦν μὲν ἐπισκοτεῖ τούτοις τὸ κατορθοῦν· αἱ γὰρ εὐπραξίαι δειναὶ συγκρύψαι τὰ τοιαῦτ᾽ ὀνείδη· εἰ δέ τι πταίσει, τότ᾽ ἀκριβῶς αὐτοῦ ταῦτ᾽ ἐξετασθήσεται. δοκεῖ δ᾽ ἔμοιγ᾽, ὦ ἄνδρες Ἀθηναῖοι, δείξειν οὐκ εἰς μακράν, ἂν οἵ τε θεοὶ θέλωσι καὶ ὑμεῖς βούλησθε.

[21] ὥσπερ γὰρ ἐν τοῖς σώμασιν, τέως μὲν ἂν ἐρρωμένος ᾖ τις, οὐδὲν ἐπαισθάνεται, ἐπὰν δ᾽ ἀρρώστημά τι συμβῇ, πάντα κινεῖται, κἂν ῥῆγμα κἂν στρέμμα κἂν ἄλλο τι τῶν ὑπαρχόντων σαθρὸν ᾖ, οὕτω καὶ τῶν πόλεων καὶ τῶν τυράννων, ἕως μὲν ἂν ἔξω πολεμῶσιν, ἀφανῆ τὰ κακὰ τοῖς πολλοῖς ἐστιν, ἐπειδὰν δ᾽ ὅμορος πόλεμος συμπλακῇ, πάντ᾽ ἐποίησεν ἔκδηλα.

[22] Εἰ δέ τις ὑμῶν, ὦ ἄνδρες Ἀθηναῖοι, τὸν Φίλιππον εὐτυχοῦνθ᾽ ὁρῶν ταύτῃ φοβερὸν προσπολεμῆσαι νομίζει, σώφρονος μὲν ἀνθρώπου λογισμῷ χρῆται· μεγάλη γὰρ ῥοπή, μᾶλλον δὲ τὸ ὅλον ἡ τύχη παρὰ πάντ᾽ ἐστὶ τὰ τῶν ἀνθρώπων πράγματα· οὐ μὴν ἀλλ᾽ ἔγωγε, εἴ τις αἵρεσίν μοι δοίη, τὴν τῆς ἡμετέρας πόλεως τύχην ἂν ἑλοίμην, ἐθελόντων ἃ προσήκει ποιεῖν ὑμῶν αὐτῶν καὶ κατὰ μικρόν, ἢ τὴν ἐκείνου· πολὺ γὰρ πλείους ἀφορμὰς εἰς τὸ τὴν παρὰ τῶν θεῶν εὔνοιαν ἔχειν ὁρῶ ὑμῖν ἐνούσας ἢ ᾽κείνῳ.

[23] ἀλλ᾽, οἶμαι, καθήμεθ᾽ οὐδὲν ποιοῦντες· οὐκ ἔνι δ᾽ αὐτὸν ἀργοῦντ᾽ οὐδὲ τοῖς φίλοις ἐπιτάττειν ὑπὲρ αὑτοῦ τι ποιεῖν, μή τί γε δὴ τοῖς θεοῖς. οὐ δὴ θαυμαστόν ἐστιν, εἰ στρατευόμενος καὶ πονῶν ἐκεῖνος αὐτὸς καὶ παρὼν ἐφ᾽ ἅπασι καὶ μήτε καιρὸν μήθ᾽ ὥραν παραλείπων ἡμῶν μελλόντων καὶ ψηφιζομένων καὶ πυνθανομένων περιγίγνεται. οὐδὲ θαυμάζω τοῦτ᾽ ἐγώ· τοὐναντίον γὰρ ἂν ἦν θαυμαστόν, εἰ μηδὲν ποιοῦντες ἡμεῖς ὧν τοῖς πολεμοῦσι προσήκει τοῦ πάντα ποιοῦντος περιῆμεν.

[24] ἀλλ᾽ ἐκεῖνο θαυμάζω, εἰ Λακεδαιμονίοις μέν ποτ᾽, ὦ ἄνδρες Ἀθηναῖοι, ὑπὲρ τῶν Ἑλληνικῶν δικαίων ἀντήρατε, καὶ πόλλ᾽ ἰδίᾳ πλεονεκτῆσαι πολλάκις ὑμῖν ἐξὸν οὐκ ἠθελήσατε, ἀλλ᾽ ἵν᾽ οἱ ἄλλοι τύχωσι τῶν δικαίων, τὰ ὑμέτερ᾽ αὐτῶν ἀνηλίσκετ᾽ εἰσφέροντες καὶ προυκινδυνεύετε στρατευόμενοι, νυνὶ δ᾽ ὀκνεῖτ᾽ ἐξιέναι καὶ μέλλετ᾽ εἰσφέρειν ὑπὲρ τῶν ὑμετέρων αὐτῶν κτημάτων, καὶ τοὺς μὲν ἄλλους σεσώκατε πολλάκις πάντας καὶ καθ᾽ ἕν᾽ αὐτῶν ἐν μέρει, τὰ δ᾽ ὑμέτερ᾽ αὐτῶν ἀπολωλεκότες κάθησθε.

[25] ταῦτα θαυμάζω, κἄτι πρὸς τούτοις, εἰ μηδεὶς ὑμῶν, ὦ ἄνδρες Ἀθηναῖοι, δύναται λογίσασθαι πόσον πολεμεῖτε χρόνον Φιλίππῳ, καὶ τί ποιούντων ὑμῶν ὁ χρόνος διελήλυθεν οὗτος. ἴστε γὰρ δήπου τοῦθ᾽, ὅτι μελλόντων αὐτῶν, ἑτέρους τινὰς ἐλπιζόντων πράξειν, αἰτιωμένων ἀλλήλους, κρινόντων, πάλιν ἐλπιζόντων, σχεδὸν ταὔθ᾽ ἅπερ νυνὶ ποιούντων, ἅπας ὁ χρόνος διελήλυθεν.

[26] εἶθ᾽ οὕτως ἀγνωμόνως ἔχετ᾽, ὦ ἄνδρες Ἀθηναῖοι, ὥστε δι᾽ ὧν ἐκ χρηστῶν φαῦλα τὰ πράγματα τῆς πόλεως γέγονεν, διὰ τούτων ἐλπίζετε τῶν αὐτῶν πράξεων ἐκ φαύλων αὐτὰ χρηστὰ γενήσεσθαι; ἀλλ᾽ οὔτ᾽ εὔλογον οὔτ᾽ ἔχον ἐστὶ φύσιν τοῦτό γε· πολὺ γὰρ ῥᾷον ἔχοντας φυλάττειν ἢ κτήσασθαι πάντα πέφυκεν. νῦν δ᾽ ὅ τι μὲν φυλάξομεν, οὐδέν ἐσθ᾽ ὑπὸ τοῦ πολέμου λοιπὸν τῶν πρότερον, κτήσασθαι δὲ δεῖ. αὐτῶν οὖν ἡμῶν ἔργον τοῦτ᾽ ἤδη.

[27] φημὶ δὴ δεῖν εἰσφέρειν χρήματα, αὐτοὺς ἐξιέναι προθύμως, μηδέν᾽ αἰτιᾶσθαι πρὶν ἂν τῶν πραγμάτων κρατήσητε, τηνικαῦτα δ᾽ ἀπ᾽ αὐτῶν τῶν ἔργων κρίναντας τοὺς μὲν ἀξίους ἐπαίνου τιμᾶν, τοὺς δ᾽ ἀδικοῦντας κολάζειν, τὰς προφάσεις δ᾽ ἀφελεῖν καὶ τὰ καθ᾽ ὑμᾶς ἐλλείμματα· οὐ γὰρ ἔστι πικρῶς ἐξετάσαι τί πέπρακται τοῖς ἄλλοις, ἂν μὴ παρ᾽ ὑμῶν αὐτῶν πρῶτον ὑπάρξῃ τὰ δέοντα.

[28] τίνος γὰρ εἵνεκ᾽, ὦ ἄνδρες Ἀθηναῖοι, νομίζετε τοῦτον μὲν φεύγειν τὸν πόλεμον πάντας ὅσους ἂν ἐκπέμψητε στρατηγούς, ἰδίους δ᾽ εὑρίσκειν πολέμους, εἰ δεῖ τι τῶν ὄντων καὶ περὶ τῶν στρατηγῶν εἰπεῖν; ὅτι ἐνταῦθα μέν ἐστι τἆθλ᾽ ὑπὲρ ὧν ἐστιν ὁ πόλεμος ὑμέτερα (Ἀμφίπολίς γ᾽ ἂν ληφθῇ, παραχρῆμ᾽ ὑμεῖς κομιεῖσθε), οἱ δὲ κίνδυνοι τῶν ἐφεστηκότων ἴδιοι, μισθὸς δ᾽ οὐκ ἔστιν· ἐκεῖ δὲ κίνδυνοι μὲν ἐλάττους, τὰ δὲ λήμματα τῶν ἐφεστηκότων καὶ τῶν στρατιωτῶν, Λάμψακος, Σίγειον, τὰ πλοῖ᾽ ἃ συλῶσιν. ἐπ᾽ οὖν τὸ λυσιτελοῦν αὑτοῖς ἕκαστοι χωροῦσιν.

[29] ὑμεῖς δ᾽, ὅταν μὲν εἰς τὰ πράγματ᾽ ἀποβλέψητε φαύλως ἔχοντα, τοὺς ἐφεστηκότας κρίνετε, ὅταν δὲ δόντες λόγον τὰς ἀνάγκας ἀκούσητε ταύτας, ἀφίετε. περίεστι τοίνυν ὑμῖν ἀλλήλοις ἐρίζειν καὶ διεστάναι, τοῖς μὲν ταῦτα πεπεισμένοις, τοῖς δὲ ταῦτα, τὰ κοινὰ δ᾽ ἔχειν φαύλως. πρότερον μὲν γάρ, ὦ ἄνδρες Ἀθηναῖοι, κατὰ συμμορίας εἰσεφέρετε, νυνὶ δὲ πολιτεύεσθε κατὰ συμμορίας. ῥήτωρ ἡγεμὼν ἑκατέρων, καὶ στρατηγὸς ὑπὸ τούτῳ καὶ οἱ βοησόμενοι, οἱ τριακόσιοι· οἱ δ᾽ ἄλλοι προσνενέμησθε οἱ μὲν ὡς τούτους, οἱ δ᾽ ὡς ἐκείνους.

[30] δεῖ δὴ ταῦτ᾽ ἐπανέντας καὶ ὑμῶν αὐτῶν ἔτι καὶ νῦν γενομένους κοινὸν καὶ τὸ βουλεύεσθαι καὶ τὸ λέγειν καὶ τὸ πράττειν ποιῆσαι. εἰ δὲ τοῖς μὲν ὥσπερ ἐκ τυραννίδος ὑμῶν ἐπιτάττειν ἀποδώσετε, τοῖς δ᾽ ἀναγκάζεσθαι τριηραρχεῖν, εἰσφέρειν, στρατεύεσθαι, τοῖς δὲ ψηφίζεσθαι κατὰ τούτων μόνον, ἄλλο δὲ μηδ᾽ ὁτιοῦν συμπονεῖν, οὐχὶ γενήσεται τῶν δεόντων ἡμῖν οὐδὲν ἐν καιρῷ· τὸ γὰρ ἠδικημένον ἀεὶ μέρος ἐλλείψει, εἶθ᾽ ὑμῖν τούτους κολάζειν ἀντὶ τῶν ἐχθρῶν ἐξέσται.

[31] λέγω δὴ κεφάλαιον, πάντας εἰσφέρειν ἀφ᾽ ὅσων ἕκαστος ἔχει τὸ ἴσον· πάντας ἐξιέναι κατὰ μέρος, ἕως ἂν ἅπαντες στρατεύσησθε· πᾶσι τοῖς παριοῦσι λόγον διδόναι, καὶ τὰ βέλτισθ᾽ ὧν ἂν ἀκούσηθ᾽ αἱρεῖσθαι, μὴ ἃν ὁ δεῖν᾽ ἢ ὁ δεῖν᾽ εἴπῃ. κἂν ταῦτα ποιῆτε, οὐ τὸν εἰπόντα μόνον παραχρῆμ᾽ ἐπαινέσεσθε, ἀλλὰ καὶ ὑμᾶς αὐτοὺς ὕστερον, βέλτιον τῶν ὅλων πραγμάτων ὑμῖν ἐχόντων.
***
ΠΙΣΤΕΙΣ (§§ 14-30)
[14] Γενικά λοιπόν η Μακεδονική δύναμη, στρατιωτική και πολιτική, ως προσθήκη δεν είναι κάτι το ευκαταφρόνητο, όπως για παράδειγμα όταν κάποτε υπό την στρατηγία του Τιμοθέου σάς βοήθησε εναντίον των Ολυνθίων· ύστερα πάλι αυτή η συμπαράταξη φάνηκε κάπως σημαντική για τους Ολυνθίους εναντίον της Ποτίδαιας· και πρόσφατα βοήθησε τους Θεσσαλούς, που βρίσκονταν σε εσωτερική πολιτική κρίση και αναταραχή, στον αγώνα τους εναντίον των τυράννων. Γενικά, νομίζω, όπου και αν προσθέσει κάποιος έστω και μια μικρή δύναμη, πάντα ωφελεί, η ίδια όμως από μόνη της η Μακεδονική δύναμη είναι ασθενής και γεμάτη πολλά μειονεκτήματα.

[15] Γιατί αυτός με όλα αυτά για τα οποία θα τον θεωρούσε κανείς μεγάλο, τους πολέμους και τις εκστρατείες, έχει καταντήσει τη δύναμή του ακόμη πιο επισφαλή από ό,τι εξαρχής ήταν από τη φύση της. Μη φαντάζεστε, Αθηναίοι, ότι με τα ίδια πράγματα χαίρονται ο Φίλιππος και οι υπήκοοί του· αυτός επιθυμεί δόξα και αυτή έχει γίνει το πάθος του και είναι αποφασισμένος δρώντας και κινδυνεύοντας και να πάθει κάτι γι᾽ αυτήν, αν χρειαστεί· γιατί, αντί να ζει με ασφάλεια, διάλεξε τη δόξα την οποία θα του εξασφαλίσει η πραγματοποίηση αυτών που κανένας ώς τώρα βασιλιάς των Μακεδόνων δεν έχει κατορθώσει.

[16] Αντίθετα, οι υπήκοοί του δεν μετέχουν στη δόξα αυτών των κατορθωμάτων και, καθώς είναι καταπονημένοι συνέχεια από τις γνωστές πάνω κάτω εκστρατείες, υποφέρουν και συνεχώς ταλαιπωρούνται· γιατί δεν τους αφήνει να ασχολούνται ούτε με τις δουλειές τους τις επαγγελματικές ούτε με τις οικογενειακές τους υποθέσεις, ούτε μπορούν να διαθέσουν όπως μπορούν τα προϊόντα τους, αφού εξαιτίας του πολέμου οι εμπορικοί σταθμοί της χώρας είναι αποκλεισμένοι.

[17] Ύστερα από αυτά λοιπόν δεν είναι δύσκολο να συμπεράνει κανείς από ποια συναισθήματα διακατέχονται προς τον Φίλιππο οι περισσότεροι από τους Μακεδόνες. Οι μισθοφόροι μάλιστα που τον περιστοιχίζουν καθώς και οι πεζέταιροι έχουν τη φήμη ότι είναι δήθεν αξιοθαύμαστοι και καλά ασκημένοι στην τέχνη του πολέμου. Όπως όμως άκουγα από κάποιον που έχει ζήσει στη χώρα αυτή, άνθρωπο που αποκλείεται να λέει ψέματα, δεν είναι καλύτεροι από κανέναν.

[18] Αν λοιπόν βρεθεί μεταξύ αυτών κάποιος έμπειρος πολέμου και αγώνων, μου έλεγε ότι ο Φίλιππος όλους αυτούς τους απομακρύνει από ματαιοδοξία, γιατί θέλει όλα να φαίνονται ότι είναι δικά του έργα (γιατί κοντά σε όλα τα άλλα και η ματαιοδοξία του δεν έχει όρια) αν πάλι υπάρχει κάποιος λογικός ή σε γενικές γραμμές δίκαιος, που δεν μπορεί να υποφέρει τα καθημερινά του όργια, τα μεθύσια και τους κορδακισμούς του, τον παραμερίζει και δεν τον έχει σε καμιά εκτίμηση.

[19] Οι υπόλοιποι οι περί αυτόν είναι ληστές και κόλακες και τέτοιοι άνθρωποι, που, όταν μεθύσουν, χορεύουν τέτοιους χορούς που εγώ αυτή τη στιγμή δεν τολμώ να προφέρω τα ονόματά τους μπροστά σας. Προφανώς αυτά είναι αληθινά. Γιατί όσους όλοι έδιωχναν από εδώ, πιο ακόλαστους και από τους ταχυδακτυλουργούς, εκείνον τον Καλλία τον περιβόητο δούλο, και άλλους τέτοιους ανθρώπους, γελωτοποιούς και ποιητές αισχρών ασμάτων, που τα συνθέτουν στις παρέες για να γελούν, τέτοιους ανθρώπους αγαπά και έχει γύρω του.

[20] Και όμως, και αν ακόμη κάποιος θεωρεί αυτά ασήμαντα, ωστόσο για τους φρόνιμους ανθρώπους είναι μεγάλες αποδείξεις της νοοτροπίας του και της ηθικής του κατάπτωσης. Αλλά, νομίζω, αυτά τώρα τα επισκιάζουν τα κατορθώματά του· γιατί οι επιτυχίες είναι φοβερές στο να συγκαλύπτουν τέτοιες ντροπές. Αν όμως θα έχει κάποιαν ατυχία, τότε αυτά του τα αίσχη θα αποκαλυφθούν με κάθε λεπτομέρεια. Και έχω τη γνώμη, Αθηναίοι, πως το πράγμα θα δείξει σύντομα, αν το θέλουν οι θεοί και εσείς το επιθυμείτε.

[21] Όπως ακριβώς δηλαδή στο ανθρώπινο σώμα, όσο καιρό κάποιος είναι γερός, δεν αισθάνεται κανένα ενόχλημα, αλλά όταν τον βρει κάποια αρρώστια, τότε εμφανίζονται όλα, κατάγματα, στραμπουλήγματα και οτιδήποτε άλλο είναι πειραγμένο, έτσι και με τις πόλεις και τους τυράννους, όσο καιρό κάνουν πολέμους έξω από τη χώρα τους, οι περισσότεροι δε βλέπουν τις αδυναμίες τους, όταν όμως ξεσπάσει πόλεμος στα σύνορά τους, τότε αυτός τα αποκαλύπτει όλα.

[22] Αν κάποιος από σας, Αθηναίοι, βλέποντας τον Φίλιππο να τον βοηθά η τύχη, πιστεύει ότι γι᾽ αυτό το λόγο είναι επικίνδυνο να τον πολεμήσει, σκέφτεται ως φρόνιμος άνθρωπος. Γιατί είναι μεγάλη η επιρροή της τύχης, μάλλον είναι το παν σε όλες τις εκφάνσεις της ανθρώπινης ζωής. Ωστόσο, εγώ τουλάχιστον, αν κάποιος μου έδινε δυνατότητα επιλογής, θα προτιμούσα την τύχη της πόλης μας παρά την τύχη εκείνου, εφόσον εσείς είστε διατεθειμένοι να κάνετε έστω και κατ᾽ ελάχιστον αυτά που πρέπει. Γιατί βλέπω ότι σε σας υπάρχουν πολύ περισσότεροι λόγοι από ό,τι σ᾽ εκείνον ώστε να έχετε την εύνοια των θεών.

[23] Αλλά, νομίζω, καθόμαστε χωρίς να κάνουμε τίποτε. Και όταν κάποιος δεν κινείται ο ίδιος, δεν μπορεί να ζητάει από τους φίλους να κάνουν κάτι για λογαριασμό του, πολύ λιγότερο βέβαια από τους θεούς. Δεν είναι λοιπόν παράξενο που, εκστρατεύοντας ο ίδιος προσωπικά και μοχθώντας και όντας πανταχού παρών, χωρίς να χάνει ευκαιρία ούτε στιγμή, υπερισχύει έναντι ημών, οι οποίοι αναβάλλουμε, βγάζουμε ψηφίσματα και συγκεντρώνουμε κάθε φορά πληροφορίες. Ούτε καν με εκπλήσσει αυτό. Το αντίθετο μάλιστα θα ήταν παράξενο, αν εμείς, χωρίς να κάνουμε τίποτε απ᾽ όσα επιβάλλεται σ᾽ αυτούς που πολεμούν, νικούσαμε αυτόν που κάνει τα πάντα.

[24] Αλλ᾽ εκείνο που με εκπλήσσει, Αθηναίοι, είναι ότι, ενώ κάποτε εξεγερθήκατε εναντίον των Λακεδαιμονίων χάρη των Ελληνικών δικαίων και που, ενώ πολλές φορές μπορούσατε ως πόλη να ωφεληθείτε πολλά, δεν το επιδιώξατε, αλλά, για να βρουν άλλοι το δίκιο τους, δαπανούσατε εισφέροντας από τα δικά σας χρήματα και πρώτοι αναλαμβάνατε επικίνδυνες εκστρατείες. Αντίθετα, τώρα διστάζετε να εξορμήσετε, και αποφεύγετε να πληρώσετε χρήματα για να ανακτήσετε τις δικές σας κτήσεις· και ενώ έχετε σώσει πολλές φορές τους άλλους, και όλους μαζί και τον καθένα χωριστά, τώρα αδρανείτε (: κάθεστε με σταυρωμένα χέρια), μόλο που έχετε χάσει δικές σας κτήσεις.

[25] Αυτά είναι λοιπόν που με εκπλήσσουν και επιπλέον το ότι κανείς σας, Αθηναίοι, δεν μπορεί να υπολογίσει πόσο καιρό πολεμάτε εναντίον του Φιλίππου και τί κάνατε όσο περνούσε ο καιρός αυτός. Το ξέρετε βέβαια ότι όλος ο καιρός έχει περάσει με αναβολές, με την ελπίδα πως κάποιοι άλλοι θα ενεργήσουν για σας, με κατηγορίες ο ένας για τον άλλον, ασχολούμενοι με δίκες, πάλι ελπίζοντας και κάνοντας σχεδόν τα ίδια ακριβώς που κάνετε και τώρα.

[26] Μα είστε τόσο απερίσκεπτοι, Αθηναίοι, ώστε να ελπίζετε ότι οι ενέργειες αυτές που οδήγησαν την πόλη από την ευημερία στον ξεπεσμό, οι ίδιες αυτές ενέργειες θα την οδηγήσουν ξανά από τον ξεπεσμό στην ευημερία; Αλλ᾽ αυτό ούτε λογικό είναι ούτε φυσιολογικό. Γιατί εκ φύσεως είναι πολύ πιο εύκολο να διατηρήσουν οι άνθρωποι κάθε πράγμα που το έχουν παρά να το αποκτήσουν από την αρχή. Τώρα όμως εξαιτίας του πολέμου δε μένει τίποτε από τις προηγούμενες κτήσεις που μπορούμε να φυλάξουμε· γι᾽ αυτό πρέπει να τ᾽ αποκτήσουμε. Και αυτό είναι δικό μας έργο πια.

[27] Φρονώ λοιπόν, ότι πρέπει να εισφέρετε χρήματα, να εκστρατεύσετε πρόθυμα οι ίδιοι, να μην κατηγορείτε κανέναν πριν γίνετε κύριοι της κατάστασης, και τότε, αφού κρίνετε τον καθένα από τα ίδια του τα έργα, να τιμήσετε τους άξιους επαίνου, να τιμωρήσετε τους άδικους και να βάλετε τέλος στις προφάσεις και στις παραλείψεις σας. Γιατί δεν μπορείτε να ελέγχετε με αυστηρότητα τί έχουν πράξει οι άλλοι, αν προηγουμένως δεν κάνετε εσείς αυτά που πρέπει.

[28] Ποιός νομίζετε πως είναι ο λόγος, Αθηναίοι, που όλοι οι στρατηγοί, όσους στείλατε, αποφεύγουν αυτόν τον πόλεμο, και βρίσκουν άλλους πολέμους για λογαριασμό τους, αν πρέπει να πει κανείς κάποιαν αλήθεια και για τους στρατηγούς μας; Ο λόγος είναι ότι στην προκειμένη περίπτωση οι ωφέλειες για τις οποίες διεξάγεται ο πόλεμος είναι δικές σας. Αν για παράδειγμα κυριευθεί η Αμφίπολη, εσείς αμέσως θα αποκομίσετε οφέλη, ενώ οι κίνδυνοι θα αφορούν προσωπικά τους στρατηγούς, αλλά απολαβή γι᾽ αυτούς καμιά δε θα υπάρχει. Αντίθετα, στους πολέμους που βρίσκουν οι στρατηγοί, οι κίνδυνοι είναι μικρότεροι, ενώ τα κέρδη θα είναι των στρατηγών και των στρατιωτών, η Λάμψακος, το Σίγειο, τα πλοία που ληστεύουν. Άρα ο καθένας προχωρεί προς τα εκεί που είναι το συμφέρον του.

[29] Εσείς όμως, όταν αποβλέψετε στην κακή κατάσταση των πραγμάτων, σέρνετε τους στρατηγούς στα δικαστήρια, αλλά, όταν τους επιτρέψετε να απολογηθούν και ακούσετε τις δυσκολίες που αντιμετώπισαν, τους αθωώνετε. Το κέρδος μας λοιπόν είναι να τρωγόμαστε μεταξύ μας και να διχογνωμούμε, γιατί οι μεν πιστεύουν αυτά, οι δε τα άλλα, και οι κοινές υποθέσεις να «πάνε κατά διαόλου». Γιατί στο παρελθόν εισφέρατε, Αθηναίοι, κατά ομάδες, τώρα πολιτεύεσθε κατά ομάδες (: αποβλέποντας σε κομματικά οφέλη). Στην κάθε ομάδα αρχηγός είναι ένας πολιτικός (: ρήτορας), ένας στρατηγός υπό τις διαταγές του και οι τριακόσιοι κράχτες. Οι υπόλοιποι είστε μοιρασμένοι, άλλοι με τούτους άλλοι με εκείνους.

[30] Αφού αφήσετε λοιπόν κατά μέρος αυτά και συνέλθετε, έστω και τώρα, πρέπει να αναλάβετε από κοινού και το σχεδιασμό και τις προτάσεις και την εκτέλεση αυτών. Αν όμως στους μεν επιτρέψετε να σας διατάζουν σαν απόλυτοι μονάρχες, τους δε υποχρεώνετε να τριηραρχούν, να εισφέρουν χρήματα και να εκστρατεύουν, άλλους πάλι επιτρέπετε μόνο να ψηφίζουν εναντίον αυτών, χωρίς οι ίδιοι να υπόκεινται στην παραμικρή θυσία, τίποτε από όσα πρέπει δεν πρόκειται να πετύχετε στην ώρα τους. Γιατί οι αδικημένοι πολίτες θα καθυστερούν συνεχώς στην εκπλήρωση των υποχρεώσεών τους· και τότε το μόνο που θα μπορείτε είναι να τιμωρείτε αυτούς «τους φουκαράδες» αντί για τους εχθρούς.

ΕΠΙΛΟΓΟΣ (§ 31)
[31] Συνοψίζοντας λοιπόν προτείνω να εισφέρει ο καθένας σας ανάλογα με αυτά που έχει· να εκστρατεύετε όλοι με τη σειρά έως ότου υπηρετήσετε όλοι· να δίνετε το λόγο σε όλους τους ρήτορες και να επιλέγετε τα καλύτερα απ᾽ όσα θα ακούσετε, και όχι όσα θα πει ο ένας ή ο άλλος. Αν κάνετε αυτά, δε θα επαινέσετε μόνο τον ρήτορα εκείνης της στιγμής, αλλά αργότερα και τον ίδιο τον εαυτό σας, αφού η όλη κατάσταση θα έχει για σας βελτιωθεί.

Τέχνη και Φιλοσοφία

Ό, τι ονομάζομε τέχνη και το θαυμάζομε ως ποικιλία μορφών μέσα στην ιστορία έχει ως πηγή του τη φαντασία του ανθρώπου. Τέχνη είναι κατά βάθος η δημιουργία μορφών, όπου μέσα ο άνθρωπος βάζει το νόημα της ζωής του. Τα έργα της τέχνης, αν και πηγή τους είναι η φαντασία, όμως είναι τόσο πραγματικά, όσον και τα άνθη, όπως λέγει ο Nietzsche.

Αρχικά η τέχνη μέσα στην ιστορία φαίνεται ότι υπηρετεί τη θρησκεία, δηλαδή εκφράζει το περιεχόμενο της θρησκείας. Έτσι η αρχαία ελληνική τέχνη παριστάνει κατ’ αρχήν τους θεούς των Ελλήνων, τα λατρευτά πρόσωπα των θεών. Στην περίοδο αυτήν η τέχνη διαπνέεται από τη γενική θρησκευτική συνείδηση και ο καλλιτέχνης ερμηνεύει με τη μορφή που πλάθει το γενικό θρησκευτικό συναίσθημα και συνήθως παραμένει άγνωστος, δεν γράφει το όνομά του.

Όμως σ’ αυτήν την περίοδο ο καλλιτέχνης είναι απόλυτα ελεύθερος, δηλαδή δίνει στο περιεχόμενο τού θρησκευτικού συναισθήματος που τον συνέχει τη μορφή που γεννάει αδέσμευτα η φαντασία του, αδέσμευτα από άλλα κριτήρια και μέτρα, εκτός από τα μέτρα και κριτήρια του κάλλους, της ομορφιάς. Έτσι ο Όμηρος πλάθει τις μορφές των θεών με τον λόγο, με την τέχνη του λόγου, έτσι οι αρχαϊκοί καλλιτέχνες πλάθουν τα πρόσωπα των Θεών με τη σμίλη επάνω στο μάρμαρο και αντικειμενοποιούν το θρησκευτικό συναίσθημα τόσο, ώστε ο Θεός να είναι παρών μπροστά στα μάτια των ανθρώπων. Ο θεός γίνεται απτός με την τέχνη και με την απτή του παρουσία γαληνεύει την ψυχή του ανθρώπου.

Ό, τι ο απλός άνθρωπος μόνος του δεν μπορούσε να επιτύχει, τούτο το κατορθώνει ο καλλιτέχνης: να παρουσιάσει στα μάτια των ανθρώπων τον ίδιο τον θεό ενσώματο ως το επίκεντρο των μυστικών τάσεων της ψυχής του και ως τέρμα των μεταφυσικών του πόθων. Έτσι ο θεός που είναι αόρατος γίνεται τώρα ορατός. Έτσι το μυστήριο της ψυχής του ανθρώπου, όπου μέσα γεννιέται και ο θεός, εκφράζεται με το έργο της τέχνης και το έργο τής τέχνης συμβολίζει όλη την εσωτερικότητα αυτού του μυστηρίου.

Όμως, όχι μόνον η αρχαϊκή τέχνη αλλά και όλη η μεγάλη τέχνη είναι η ορατή και αισθητή όψη του μεταφυσικού πόνου του ανθρώπου. Δεν υπάρχει μεγάλη τέχνη δίχως μεγάλη μεταφυσική του ανθρώπου. Ο άνθρωπος δεν μένει εις αυτό που είναι, ούτε ικανοποιείται μ’ αυτό που υπάρχει γύρω του ως φύσις. Είναι το μόνον πλάσμα του θεού που δημιουργεί, δημιουργεί τον κόσμο του πνεύματος και μ’ αυτόν δημιουργεί τον εαυτό του, αλλάζει τον εαυτό του.

Ο κόσμος του πνεύματος είναι μία δεύτερη παρουσία, μεταφυσική, ενώ ο κόσμος της φύσεως είναι η πρώτη παρουσία, η φυσική. Όλα τάλλα πλάσματα σταματούν σ’ αυτήν, τη φυσική παρουσία του κόσμου, η ζωή τους διαρρέει μέσα σ’ αυτήν και είναι πάντοτε τα ίδια. Μόνον ό άνθρωπος προχωρεί στη δεύτερη παρουσία, την παρουσία του πνεύματος, τη μεταφυσική παρουσία, όπου τίποτε δεν είναι το ίδιο, και γι’ αυτό εκεί δεν υπάρχει ανία, αλλά ζωή και. ενέργεια.

Αλλά και όταν η τέχνη αποδεσμεύεται απ’ τη θρησκεία και γίνεται και ως προς το περιεχόμενό της απόλυτα αυτόνομη, και τότε, και ίσως τότε περισσότερο από πριν, έχει η τέχνη μεταφυσική ρίζα, γιατί τότε ενσυνείδητα διεκδικεί, άλλο αν το κατορθώνει, και το έδαφος της θρησκείας. Ο Σαίκσπηρ είναι το παράδειγμα της απόλυτα αδέσμευτης τέχνης. Ο άνθρωπος και η φύσις μέσα στον Σαίκσπηρ φωτίζονται από μια απίθανη μεταφυσική πολυχρωμία, όπου το ένα χρώμα και το ένα φως διαπερνάει τ’ άλλο, χωρίς κανένα να χάνει τη χωριστή του υπόσταση, όπου όλα γίνονται ένα και το καθένα είναι χωριστό, όπου η ψυχή μεθάει, χωρίς καθόλου να χάνει τα λογικά της.

Και όλα αυτά τα χρώματα τα φέρνει εις φως ο μεγάλος αυτός τεχνίτης με την τέχνη τού λόγου, με τη γλώσσα. Τίποτε δεν μένει ανέκφραστο μέσα σ’ αυτόν. Γιατί; Διότι έχει τη δύναμη να πλάθει όλα εξ αρχής και να τους δίνει δεύτερη παρουσία, να τα ανεβάζει στον κόσμο του πνεύματος· με άλλα λόγια γιατί βλέπει τον άνθρωπο και τον κόσμο από ένα μεταφυσικό βάθος, που μόνον αυτός μπορεί να εκφράσει, δηλαδή βάθος ανεπανάληπτο στο είδος του.

Μέσα στην ιστορία του πνεύματος η τέχνη εμφανίζεται πριν από τη φιλοσοφία. Ο άνθρωπος στον αγώνα που κάνει να πάει πάρα πέρα απ’ εκεί που ευρέθηκε - και αυτό το ευρέθηκε σημαίνει εδημιουργήθηκε, γιατί ο άνθρωπος είναι δημιούργημα - πρώτα δουλεύει με την παραστατική, εποπτική του δύναμη, πρώτα κάνει τέχνη, και έπειτα φιλοσοφία. Μεγάλη λοιπόν τέχνη υπάρχει ιστορικώς και πριν από τη φιλοσοφία.

Όμως η Τέχνη απελευθερώνεται απόλυτα και φθάνει σε πλήρη άνεση των εκφράσεων της, όταν αρχίσει ο άνθρωπος να φιλοσοφεί, δηλαδή όταν συλλάβει τη μεταφυσική του καταγωγή, όχι μόνον με την εποπτεία του, αλλά και με τον νου του. Τότε το πνεύμα της φιλοσοφίας αντανακλά και στην τέχνη και της δίνει κίνηση και βάθος που δεν το εγνώριζε πριν.

Ο Πλάτων είναι ο μεγάλος, ίσως ο μοναδικός άνθρωπος, που συνδυάζει φιλοσοφία και τέχνη, ώστε μόνον να μην περιορίζει κανένα απ’ αυτά τα δύο, αλλά να γονιμοποιεί τόσο το να ένα από το άλλο, ώστε μέσα του να φθάνουν και. τα δύο στην ακμή τους. Τόσον ελεύθερη τέχνη, όση έχομε στον Πλάτωνα, δύσκολα ευρίσκομε αλλού. Ο διάλογος και ως τέχνη και ως φιλοσοφία είναι το ύψιστο σημείο, ο ύψιστος αναβαθμός του πνεύματος. Από τάλλο μέρος παρατηρούμε ότι, όταν η θρησκεία και η φιλοσοφία παρακμάζουν, τότε αρχίζει και η τέχνη να αδειάζει, να γίνεται απλή τεχνική και απλό τέχνασμα.

Θρησκεία, τέχνη και φιλοσοφία αποτελούν κατά τον Έγελο το απόλυτο πνεύμα· και τούτο σημαίνει ότι με τους τρεις αυτούς τρόπους ο άνθρωπος ανακαλύπτει τον μεταφυσικό πυρήνα του είναι του, τη μεταφυσική του καταγωγή και καταβολή. Όμως τούτο δεν σημαίνει ότι το να ένα δεν διαφέρει από το άλλο. Η διαφορά του ενός από το άλλο όχι μόνον υπάρχει αλλά και αποτελεί το δικαίωμα ζωής του καθενός και κανένα από τα τρία αυτά είδη του πνεύματος δεν μπορεί να αντικαταστήσει το άλλο.

Η θρησκεία δουλεύει με το συναίσθημα και σπανίως ομιλεί, και όταν ομιλεί, ομιλεί ως αποκάλυψη, η οποία χωρίς το συναίσθημα είναι απρόσιτη στον άνθρωπο. Η σιωπή, η οποία είναι σιωπή που σκεπάζει ένα αμέτρητο βάθος, χαρακτηρίζει τον θρησκευτικό άνθρωπο. Η τέχνη δουλεύει με εικόνες, είναι πάντοτε παραστατική, καλεί τον άνθρωπο να ιδεί ή ν’ ακούσει, να συλλάβει οπτικώς ή ακουστικώς εικόνες, όπου μέσα περιέχεται το νόημα της ζωής του.

Είτε κτίσματα αρχιτεκτονικά, είτε πλαστικά σώματα και σύνολα, είτε ζωγραφικά πλάσματα, είτε λογοτεχνήματα, είτε μουσικά έργα προσφέρει η τέχνη στον άνθρωπο, θέλει με αυτά να δείξει το είναι της ζωής εποπτικά, να παραστήσει το μυστικό της ζωής με εικόνες. Γι’ αυτό δεν υπάρχει τέχνη χωρίς εικόνες και χωρίς μορφές. Γι’ αυτό και το περιεχόμενο της θρησκείας για να παρασταθεί από την τέχνη πρέπει να γίνει μορφή, εικόνα.

Αντίθετα η φιλοσοφία δεν παριστάνει τα νοήματά της με εικόνες, αλλά απευθύνεται στη λογική, στον νου του ανθρώπου, και καλεί τον άνθρωπο να σκεφθεί και να κρίνει. Το περιεχόμενό της είναι καθαρώς νοητό και ποτέ παραστατό. Η τέχνη δουλεύει λοιπόν πάντα έμμεσα, ενώ η φιλοσοφία άμεσα. Το μέσο της τέχνης είναι η εικόνα η παράσταση, και η εικόνα ποτέ δεν μπορεί να μεταφρασθή σε νοήματα, γιατί τότε θα έχανε εξ ολοκλήρου το είναι της, θα έπαυε να είναι τέχνη και θα γίνονταν κακή φιλοσοφία, όπως συμβαίνει τούτο συνήθως με πολλές αναλύσεις καλλιτεχνημάτων από τους κριτικούς.

Αν έχει κανείς την υπομονή να παρακολουθήσει π.χ. έναν κριτικό του θεάτρου ή της ζωγραφικής ή της μουσικής, θα είναι σπάνιο να μη τον συλλάβει επαναλαμβανόμενο, δηλαδή να μεταχειρίζεται τις ίδιες έννοιες για έργα όλως διόλου διάφορα. Γι’ αυτό η πραγματική κριτική τής τέχνης είναι το σπανιότερον είδος λόγου. Κατ’ ουσίαν η τέχνη ως εικόνα ερμηνεύεται μόνον με μια άλλη εικόνα, όχι με διανοήματα. Γι’ αυτό ο κριτικός της τέχνης πρέπει να είναι περισσότερο καλλιτέχνης παρά διανοητικός.

Η τέχνη φαίνεται ότι είναι πιο προσιτή στον άνθρωπο από την θρησκεία και τη φιλοσοφία επειδή ακριβώς η τέχνη φαίνεται. Δεν υπάρχει τέχνη που να μη φαίνεται, αλλά και ό,τι φαίνεται ως τέχνη δεν είναι οπωσδήποτε τέχνη. Όταν λέμε ότι η τέχνη φαίνεται, εννοούμε ότι το έργο της τέχνης υποπίπτει στην όραση ή στην ακοή ή τέλος στην εσωτερική εποπτεία του ανθρώπου και έχει πάντοτε σαφή όρια. Εννοούμε ακόμα ότι το έργο της τέχνης πάντοτε παριστάνει, δίχως να γίνεται ποτέ αλληγορία, γιατί η αλληγορία δεν είναι τέχνη, αλλά τεχνική και τέχνασμα. Η αλληγορία είναι ο εχθρός με τον οποίον παλεύει η σύγχρονη λεγομένη αφηρημένη τέχνη.

Γι’ αυτό η λεγομένη αφηρημένη τέχνη μόνον όταν παύει να είναι αλληγορία ή αλληθώρισμα είναι τέχνη. Το γεγονός ότι η τέχνη φαίνεται δεν σημαίνει ότι γι’ αυτό είναι και περισσότερο προσιτή στον άνθρωπο, ότι είναι ευκολότερο να την αντιληφθεί η μάλλον να την ζήσει ο άνθρωπος. Το γεγονός ότι η τέχνη φαίνεται σημαίνει ότι δεν υπάρχει τέχνη που να μη φαίνεται. Δεν υπάρχει αμφιβολία, ότι, επειδή η τέχνη φαίνεται, ο κίνδυνος να πλανεύσει απλώς τον άνθρωπο είναι μεγαλύτερος. Αυτό οδήγησε τον Πλάτωνα νά εξορίσει από την πολιτεία του την απλώς μιμητική τέχνη, την τέχνη η οποία μιμείται τα πάθη των ανθρώπων και κατά βάθος τα κολακεύει.

Τέχνη και φιλοσοφία θέτουν στον άνθρωπο τη μεγάλη απαίτηση να συλλάβει το είναι του ή να εκφράσει τον μεταφυσικό πυρήνα της ζωής του· η τέχνη έμμεσα, δηλαδή με εικόνες, η φιλοσοφία άμεσα, δηλαδή με τον καθαρό λόγο.

Να φιλοσοφήσει ο άνθρωπος δεν σημαίνει τίποτε άλλο παρά νά συλλάβει με τον νου του, με την καθαρή λογική την αλήθεια το τι είναι ο ίδιος στην ουσία του. Θέλει να φύγει με τη φιλοσοφία από την αναλήθεια και να φθάσει στην αλήθεια, να γυρίσει από το σκόρπισμά του μέσα στα πράγματα, να γυρίσει στην ενότητα του εαυτού του, από το φαίνεσθε να προχωρήσει στο είναι του. Η στροφή αυτή γίνεται στη φιλοσοφία με τη σκέψη, με τον συστηματικό λογισμό, και χωρίς αυτόν δεν υπάρχει φιλοσοφία.

Θεολογία, επιστήμη, τέχνη, Φιλοσοφία: Όμως η φιλοσοφία, ενώ ανοίγει τον δρόμο της αλήθειας, δεν φθάνει ποτέ στο τέρμα της, γιατί ο λογισμός δεν έχει τέρμα. Η αλήθεια της φιλοσοφίας είναι περισσότερο κατεύθυνση παρά απόκτημα, περισσότερο κίνηση από την άγνοια προς τη γνώση, περισσότερο έρως της αλήθειας παρά τελική απόκτηση της. Η τέχνη κλείνει το κάλλος μέσα οστά σαφή όρια το έργου της, η τέχνη τελειώνει το έργο της, ενώ η φιλοσοφία ανοίγει ένα δρόμο που δεν τελειώνει ποτέ.

Δένει και η φιλοσοφία την αλήθεια μέσα στις κρίσεις, στους λογισμούς της, αλλά ο ένας λογισμός φέρνει τον άλλον, ο λογισμός είναι δρόμος ατερμάτιστος, ενώ το έργο της τέχνης είναι πάντοτε δεμένο με μια ύλη, η οποία πρέπει να έχει και έχει πάντοτε σαφή όρια. Και αυτό σημαίνει ότι η τέχνη φαίνεται, αλλά η φιλοσοφία δεν φαίνεται, αλλά νοείται. Μόνον η πηγή της τέχνης δεν φαίνεται, είναι υπερβατική, μεταφυσική, εφ’ όσον βέβαια η τέχνη δεν γίνεται τέχνασμα· τα έργα όμως τής τέχνης φαίνονται.

Τον δρόμο τον οποίον έχει ανοίξει η φιλοσοφία από την αρχαιότητα ως σήμερα, όποιος αρχίζει να φιλοσοφεί είναι υποχρεωμένος να τον ξανακάμει. Τούτο όμως δεν σημαίνει ότι αυτός θα παραλάβει τίποτε έτοιμο, μια έτοιμη γνώση, αλλά σημαίνει ότι θα βάλει σε ενέργεια τον νου του, ώστε πράγματι να κατανοήσει ό,τι έγινε ως τώρα. Ό,τι έπραξε ως τώρα ο νους του ανθρώπου μέσα στην φιλοσοφία, πρέπει να το ξαναπράξει Κι ο δικός του νους, αλλιώς δεν μπορεί να φιλοσοφήσει. Δεν υπάρχει φιλοσοφία δίχως την ιστορία της, δίχως την αφομοίωση της ιστορικής της πορείας.

Ούτε όμως υπάρχει πραγματική φιλοσοφία δίχως να πάει κανείς πέρα από τα παραδομένα. Δρόμος είναι η φιλοσοφία ποτέ δεν τελειώνει ποτέ. Αντίθετα ή τέχνη με το έργο της, το οποίον, όπως είδαμε, είναι πάντοτε εικόνα ευσύνοπτη, μας αναγκάζει να σταθούμε. Μας σταματάει η τέχνη για να το ιδούμε ή να το ακούσομε, να το θεασθούμε και να το χαρούμε. Η τέχνη μάς αιφνιδιάζει με το έργο της, με την εικόνα της, μας εντοπίζει, θραύει την συνήθη ροή της ζωής, μας αποσπά από τη λεγομένη πραγματικότητα, η οποία μας φαίνεται από τη σκοπιά του έργου της τέχνης γεμάτη ατέλεια, αποσπασματική, μάλλον ένα μη είναι παρά ένα είναι, γιατί τώρα που έχομε μπροστά μας το έργο της τέχνης μας αποκαλύπτεται μια άλλη πραγματικότης, όπου μέσα ανακαλύπτομε τον εαυτό μας, το είναι μας.

Το ξάφνιασμα που μας προκαλεί το έργο της τέχνης και το σκίρτημα που μας γεννάει, και που κακώς ονομάζεται λύτρωση, γιατί λύτρωση υπάρχει μόνον στη θρησκεία, μας αποδεσμεύει από τις έγνοιες και τους σκοπούς, από τις ηδονές και τα βάσανα, και μας χαρίζει προς στιγμήν μια ευδαιμονία, που δεν μετριέται με κανένα κοινό μέτρο και που έρχεται από μέσα, όπως και το έργο της τέχνης, έρχεται από μέσα. Ευδαιμονεί προς στιγμήν ο άνθρωπος καθώς θεάζεται το έργο της τέχνης, όπως ακριβώς ευδαιμονούσε και ο δημιουργός του κατά τη στιγμή της δημιουργίας.

Ευδαιμονούμε σημαίνει ότι τάχομε καλά με κάποιον δαίμονα, ότι ισορροπούμε μέσα μας κάποιον δαίμονα, Κάποια ανησυχία, κάποια λαχτάρα που έρχεται από τα έγκατα της ψυχής μας, γιατί μόνον στα έγκατα της ψυχής υπάρχει αυτός ο δαίμων. Έτσι εξηγείται το ξάφνιασμα και το σκίρτημά μας από το έργο της τέχνης.

Και ο φιλόσοφος και ο καλλιτέχνης ζητούν να δώσουν ένα σύνολο, ένα όλον. Ο φιλόσοφος θέλει να ζώσει τον κόσμο με τη σκέψη του, ο καλλιτέχνης θέλει να δώσει μορφή σε ορισμένα κίνητρα της ψυχής του. Ο φιλόσοφος όμως δεν φθάνει ποτέ στον τελικό σκοπό· είναι ένας οδοιπόρος, που βλέπει καθαρά τον σκοπό του, αλλά όσο προχωρεί προς αυτόν τόσον αυτός απομακρύνεται. Ο φιλόσοφος αγωνίζεται να δώσει ένα σύστημα σκέψεων και στοχασμών, όπου να ερμηνεύονται όλα όσα υπάρχουν.

Το σύστημα τούτο, όσο τέλειο κι’ αν είναι, Παραμένει πάντοτε ένα μεγαλόπνοο απόσπασμα ή καλύτερα ένα σχέδιο που στηρίζεται στη λογική αλλά και στη φαντασία. Ο καλλιτέχνης ολοκληρώνει το έργο του ή μάλλον τα έργα του. Κάθε έργο που τελειώνει το αφήνει πίσω του για ν’ αρχίσει ένα άλλο. Το καθένα όμως είναι χωριστή ύπαρξη, έχει αυτοτέλεια, είναι μια εντελέχεια. Όσο τέλειο όμως κι’ αν είναι το συγκεκριμένο καλλιτέχνημα, γίνεται αφορμή στον δημιουργό του για να δημιουργήσει άλλο καινούργιο. Θα έλεγε κανείς ότι το τελειωμένο έργο προκαλεί τον δημιουργό του να το ξεπεράσει.

Εκτός από τη ριζική διαφορά που χωρίζει την τέχνη από τη φιλοσοφία, και η οποία προέρχεται από το ότι η μεν τέχνη έχει ως κυρία πηγή της τη φαντασία, η δε φιλοσοφία την νόηση, υπάρχουν ορισμένα κοινά γνωρίσματα μεταξύ της τέχνης και της φιλοσοφίας. Το πρώτο κοινό γνώρισμα αναφέρεται στον τρόπο της δημιουργίας και του καλλιτεχνήματος και του φιλοσοφήματος. Η φιλοσοφία εφ’ όσον γίνεται έργο, δηλαδή φιλοσόφημα, σύστημα λόγου, αποχωρίζεται από την πηγή της, για να σταθεί ως αντικειμενικό σύνολο, ως σύστημα νοημάτων.

Όπως το καλλιτέχνημα το έχομε ως κάτι συγκεκριμένο ενώπιον μας, έτσι και το φιλοσόφημα είναι ένα αντικειμενικό σύνολο νοημάτων. Και όπως το καλλιτέχνημα ήλθε εις φως από μια πρώτη ενόραση το δημιουργό του, έτσι και το φιλοσόφημα είναι η αντικειμενική μορφή μις εσωτερικής θέας, η οποία ποτέ δεν εξαντλείται με τη λογική.

Η προβολή του έργου, του δημιουργήματος, και στην τέχνη και στη φιλοσοφία γίνεται κατά τον ίδιο τρόπο, δηλαδή εξαίφνης, έξαφνα και ο καλλιτέχνης και ο φιλόσοφος συλλαμβάνει τον πυρήνα του έργου του. Στον καλλιτέχνη η πρώτη σύλληψη είναι ένα σχέδιο, στον φιλόσοφο είναι ένα σχήμα, μια αφαίρεση λογική. Από τον πυρήνα προχωρούν τώρα και οι δυο στο όλον. Η επεξεργασία του όλου απαιτεί συστηματικό μόχθο. Ως προς την σύλληψη του πυρίνος μόνον ισχύει η έμπνευση, η φώτιση, το εξαίφνης, και για το καλλιτέχνημα και για το φιλοσόφημα.

Από εκεί και πέρα αρχίζει η συστηματική επεξεργασία. Το ίδιο ισχύει και για το διάστημα πριν από τη στιγμή του εξαίφνης. Το εξαίφνης είναι μια θεία στιγμή, μια καλή ώρα, είναι ό καιρός. Τότε γίνεται έξαφνα η σύλληψη του καλλιτεχνήματος και του φιλοσοφήματος. Πριν από την σύλληψη και μετά την σύλληψη υπάρχει και για τον καλλιτέχνη και για τον φιλόσοφο ο μόχθος. Δίχως μόχθο δεν υπάρχει ούτε τέχνη ούτε φιλοσοφία. Αλλά ούτε και δίχως αυτήν την μεγάλη ώρα υπάρχει τέχνη και η φιλοσοφία.

Η γνώμη συνεπώς ότι η τέχνη είναι μόνον έμπνευση δεν ευσταθεί και διαψεύδεται από τα πράγματα. «Όσο μεγαλύτερο τάλαντο έχει κανείς, τόσο περισσότερο είναι υποχρεωμένος να δουλεύει» λέγει ο Γκαίτε, για να φθάσει στο σκοπό του. Ούτε η φιλοσοφία είναι μόνον λογικός μόχθος, αλλά είναι και ενόραση ή φιλοσοφική φαντασία.

Ο παραλληλισμός όμως αυτός του καλλιτεχνήματος και του φιλοσοφήματος δεν είναι απόλυτος, αλλά σχετικός, δηλαδή ισχύει μόνον ως ένα σημείο. Το φιλοσόφημα διαφέρει κατά τούτο από το έργο της τέχνης, ότι δεν αποπερατώνεται ποτέ, ενώ το έργο της τέχνης αποπερατώνεται. Η φιλοσοφική σκέψη κατά βάθος ανοίγει ερωτήματα, προβλήματα, θέλει να αφυπνίσει τον &άνθρωπο από τον λήθαργο της άγνοιας. Όταν μελετούμε ένα φιλοσοφικό έργο, ο νους μας δεν αναπαύεται, αλλά παρακινείται να συλλάβει το είναι του, την ενέργειά του μέσω των νοημάτων που περιέχονται στο φιλοσοφικό έργο.

Αντίθετα, όταν ο νους μας θεάζεται ένα έργο τέχνης, αναπαύεται μέσα σ’ αυτό, δεν αισθάνεται την ανάγκη να προχωρήσει πέρα απ’ αυτό. Η θέα αυτή μας χαρίζει μια γαλήνη επιφανείας και βάθους συνάμα, ενώ η φιλοσοφική σκέψη στην ουσία της είναι πάντα ανήσυχη, προχωρεί ακατάπαυστα από το ένα σημεία στο άλλο, μεταβάλλει πάντοτε το απόκτημα σε ερώτημα και έτσι κινείται συνεχώς.

Το δεύτερο κοινό γνώρισμα της τέχνης και της φιλοσοφίας ή μάλλον του καλλιτεχνήματος και του φιλοσοφήματος είναι ότι και το καλλιτέχνημα και το φιλοσόφημα είναι μοναδικά και ανεπανάληπτα. Ένα έργο τέχνης, π.χ. μια τραγωδία του Σοφοκλέους, όπως και ένα φιλοσόφημα, π.χ. το φιλοσόφημα του Ηρακλείτου, είναι κάτι το ανεπανάληπτο και μοναδικό. Τη θέση τους μέσα στον κόσμο του πνεύματος δεν μπορεί να την πάρει κανένα άλλο έργο, δεν μπορούν ν’ αντικατασταθούν από κανένα άλλο έργο, δηλαδή η αξία τους είναι απόλυτη.

Και ο ίδιος ο καλλιτέχνης δεν μπορεί να άρει την αξία ενός έργου του με την δημιουργία ενός άλλου έργου. Ούτε ο ίδιος ο φιλόσοφος μπορεί να άρει την αξία ενός έργου του με την δημιουργία ενός άλλου έργου. Η αξία που έχει το Τρίτο Κοντσέρτο του Beethoven δεν αίρεται με την αξία που έχει το Τέταρτο Κοντσέρτο όσο κι’ αν το Τέταρτο θεωρείται πληρέστερο από το Τρίτο, δηλαδή το Τρίτο έχει αξία καθ’ εαυτό, αποτελεί πλήρωμα, είναι απόλυτο.

Το αυτό ισχύει και για τα έργα της φιλοσοφίας. Ο Φαίδρος π.χ. του Πλάτωνος δεν άρει τη φιλοσοφική αξία του Συμποσίου, όσο κι’ αν θεωρείται ότι ό Φαίδρος είναι έργο συνθετότερο και βαθύτερο, δηλαδή το Συμπόσιον κρατάει οπωσδήποτε την Θέση του.

Το γεγονός τούτο, ότι το καλλιτέχνημα και το φιλοσόφημα είναι μοναδικά και αναντικατάστατα μας οδηγεί σ’ ένα τρίτο κοινό γνώρισμα της φιλοσοφίας και της τέχνης. Το τρίτο τούτο κοινό γνώρισμα είναι ότι ούτε στην τέχνη ούτε στην φιλοσοφία εφαρμόζεται η έννοια τής προόδου. Η έννοια της προόδου σημαίνει ότι μέσα σε μια σειρά έργων του ανθρωπίνου πνεύματος τα μεταγενέστερα έργα είναι κατ’ ανάγκην ανώτερα, αξιότερα από τα προγενέστερα,

Πράγμα που σημαίνει ότι οι μεταγενέστεροι αιώνες της ιστορίας του πνεύματος κατέχουν ανώτερη θέση από τους προγενεστέρους. Σύμφωνα με αυτήν την έννοια η ρωμαϊκή τέχνη και η ρωμαϊκή φιλοσοφία θα πρέπει να είναι ανώτερες από την ελληνική τέχνη και την ελληνική φιλοσοφία. Μόνον όμως από παχυλή άγνοια των πραγμάτων θα ήταν δυνατόν να ειπωθεί παρόμοιος λόγος. Και όμως υπάρχει πρόοδος, αλλά όχι στην τέχνη και στην φιλοσοφία, υπάρχει πρόοδος στην φυσική επιστήμη και στο παράγωγό της, δηλαδή στην τεχνική.

Και εδώ όμως ισχύει η έννοια της προόδου μόνον μέσα σ’ ένα ορισμένο κύκλο πολιτισμού. Παραδείγματος χάριν μέσα στον κύκλο του νεοτέρου ευρωπαϊκού πολιτισμού κάθε μεταγενέστερο στάδιο της φυσικής επιστήμης, καθώς και της τεχνικής η οποία στηρίζεται σ’ αυτήν είναι ανώτερο απ’ το προγενέστερο. Η σημερινή φυσική επιστήμη και η τεχνική είναι ανώτερες από τη φυσική επιστήμη και τεχνική των προηγουμένων γενεών.

Δεν είναι δυνατόν όμως να ισχυρισθεί κανείς το ίδιο ούτε για την τέχνη ούτε για την φιλοσοφία. Τα έργα της τέχνης και τα φιλοσοφικά συστήματα αποτελούν αυτοτελή σύνολα και έχουν καθ’ αυτά αξία. Το μεταγενέστερο στάδιο της τέχνης και της φιλοσοφίας δεν είναι κατ’ άνάγκην ανώτερο από το προγενέστερο, αλλά είναι απλώς διαφορετικό από το προγενέστερο. Ο Αριστοτέλης δεν είναι ανώτερος από τον Πλάτωνα επειδή έρχεται έπειτα από αυτόν, ούτε ο Μοzart είναι ανώτερος από τον Bach. Το κάθε έργο τέχνης και το κάθε φιλοσόφημα αποτελεί αξία καθ’ εαυτό. Εδώ τα μεταγενέστερα δεν απαξιώνουν τα προγενέστερα, ακόμη και όταν η αξία των είναι αναμφισβήτητη.

Ο λόγος του Nietzeche ότι «έχομε τη γνώση για να μη χαντακωθούμε από τη γνώση», έχει βαθύ νόημα και σημαίνει ότι η ζωή δίχως τέχνη χάνει την ομορφιά της. Αλλά και ο λόγος του Σωκράτους, ότι «το γνώθι αυτόν» είναι εντολή του Θεού και συνεπώς η φιλοσοφία είναι λατρεία Θεού, έχει ακόμη βαθύτερο νόημα. Δεν μπορούμε να χαρούμε την ομορφιά της ζωής δίχως τη γνώση. Ο σύνθετος όμως λόγος του Εγέλου περιέχει και τα δυο.

Ο Έγελος λέγει ότι: «Και τα δύο, τέχνη και φιλοσοφία, είναι στην ουσία τους λατρεία θεού, είναι υπηρεσία προς τον Θεό». Ό,τι δεν μπορεί να κάμει ή μια το κάνει η άλλη. Η τέχνη παριστάνει πάντοτε την ιδέα της ζωής με τη μορφή, με την αισθητή εικόνα. Η τέχνη χρειάζεται πάντοτε ένα δεδομένο υλικό για να εκφράσει το πνεύμα της. Έτσι για να εκφράσει την ιδέα του ανθρώπου χρειάζεται το σώμα του ανθρώπου.

Εξ άλλου με τη φιλοσοφία το πνεύμα του ανθρώπου χωρίζεται ολωσδιόλου από τα αισθητά και τις εικόνες και ζητεί να επιστρέψει στον εαυτό του, γιατί δίχως αύτόν τον χωρισμό το πνεύμα δεν φθάνει ποτέ στην αυτοσυνειδησία του. Είναι πράγματι δραματικός ο αγών τον οποίον διεξάγει το πνεύμα στην κάθε εποχή για να φθάσει σ’ αυτήν την αυτοσυνειδησία. Και επειδή καμιά εποχή δεν παραδίδει στην άλλη τον βαθμό της αυτοσυνειδησίας της, και επειδή ποτέ μια εποχή δεν αντλεί από την άλλη, την προηγούμενη, την αυτοσυνειδησία της, γι’ αυτό η φιλοσοφία αρχίζει σε κάθε εποχή από την αρχή, χωρίς όμως να αγνοεί την ιστορία της.

Και κατά βάθος η φιλοσοφία μιας εποχής είναι υποχρεωμένη από τα πράγματα ό,τι ύφανε προηγούμενη ιστορία της να το ξυφάνει και να υφάνει εξ αρχής τον δικό της ιστό. Κατά τούτο το έργο της φιλοσοφίας μοιάζει με το έργο της Πηνελόπης. Μνηστήρες της φιλοσοφίας είναι τα μικρά πνεύματα, οι μικροδαίμονες κάθε εποχής, που για να σταθούν και να προβάλουν την ασημαντότητά τους, χρειάζονται τον μανδύα της φιλοσοφίας, ενώ ο Οδυσσεύς είναι το ένα και πολύμοχθο πνεύμα του ανθρώπου που έπειτα από την περιπλάνησή του μέσα στα άπειρα πράγματα ζητεί να γυρίσει στην πατρίδα του, όπου καίει το ακοίμητο πυρ του λόγου.

Ό,τι δώσεις… η ζωή θα στο επιστρέψει

Ό,τι δώσεις, η ζωή θα στο επιστρέψει. Ίσως όχι με την ίδια μορφή, από την ίδια πηγή, ή στο σωστό timing, αλλά σίγουρα θα σου το επιστρέψει.

Γιατί φίλτατε, δε γίνεται εσαεί να παίρνεις αχόρταγα από δω κι εκεί και να μη δίνεις τίποτε.

Είμαστε οι επιλογές μας. Κι ως γνωστόν, κάθε επιλογή έχει ένα τίμημα. Κι εδώ δε μιλάμε για τις επιλογές που δεν επηρεάζουν κανέναν πέρα από σένα, αλλά για τις άλλες, αυτές που παίρνουν στο λαιμό τους κι άλλο κοσμάκη.

Αν στις ερωτικές σου συναναστροφές υπήρξες ανέκαθεν ένας εγωιστής που το μόνο που έκανε είναι να εκμεταλλεύεται τα συναισθήματα των γύρω του, αργά ή γρήγορα θα βρεθεί στο δρόμο σου ένας «δάσκαλος» που θα σου δείξει πώς είναι να αγαπάς κι ο απέναντι να σε εμπαίζει.

Θα σου μάθει πώς είναι να συμβιβάζεσαι με τα ψίχουλα που ζητιανεύεις, την ίδια στιγμή που εκείνος τα δίνει απλόχερα κάπου αλλού. Με αυτό τον τρόπο θα αντιστραφούν οι ρόλοι κι από θύτης θα γίνεις θύμα. Θα περάσεις απέναντι και θα νιώσεις πώς είναι να σε θυμάται κάποιος και να σε παίρνει τηλέφωνο μόλις του τελειώνουν οι καβάτζες.

Σου θυμίζει κάτι;

Η ζωή δεν είναι λαϊκή αγορά που απλά περνάς και δοκιμάζεις το εμπόρευμα από τους μικροπωλητές. Πρέπει να πληρώσεις γι’αυτό που θα αγοράσεις.

Όλοι μας θα πληρώσουμε και θα πληρωθούμε για κάτι. Και δεν είναι θέμα εκδικητικότητας, αλλά δικαιοσύνης. Και ισορροπίας. Με κάποιο τρόπο πρέπει να ανταμειφθούν όσοι πρόσφεραν και με κάποιο άλλο όσοι δεν έδωσαν τίποτα. Μόνο έτσι διατηρείται η αρμονία των πραγμάτων. Διότι δε γίνεται να γεμίζεις συνέχεια το δικό σου δοχείο από τους άλλους, απαιτώντας να γίνεται το δικό τους μικρότερο.

Πως θεωρείς λοιπόν πως θα αισθανθείς μόλις έρθει η σειρά του απέναντι να παίξει;

Αν σου έχουν μάθει πως η φιλία είναι μια σχέση μονόπλευρη όπου οι έννοιες της συμπαράστασης και της κατανόησης είναι αποκλειστικά προνόμια του άλλου, αν πιστεύεις πως έχεις μόνο δικαιώματα κι ο άλλος μόνο υποχρεώσεις, τότε λυπάμαι, αλλά θα καταλήξεις μόνος.

Όσα έπραξες θα τα βρεις μπροστά σου. Ο κανόνας που σου έλεγα παραπάνω, θα σε βρει στην πιο αδύναμη στιγμή, κι εκεί που θα χρειάζεσαι περισσότερο από κάθε άλλη φορά να υπάρξεις η λαμπρή εξαίρεσή του, θα ανοίξει το τεφτεράκι του, θα δει ότι δεν ήσουν τίποτα άλλο παρά ένα αχάριστο ανθρωπάκι και θα σου τα ζητήσει όλα μονομιάς. Τέρμα η πίστωση.

Προσομοιάζοντας τις κοσμικές αρχές, δεν πιστεύω πως οι άνθρωποι είναι εκδικητικοί εκ φύσεως. Θεωρώ πως η συσσωρευμένη αδικία μέσα τους είναι που ζητάει διακαώς δικαιοσύνη και ισότιμη αντιμετώπιση.

Κάποτε αναρωτιόμουν γιατί ορισμένοι πατάνε επί πτωμάτων για να ικανοποιήσουν τις φιλοδοξίες τους προκειμένου να ανέβουν στην εργασιακή ιεραρχία. Αργότερα τους συνάντησα στη διάρκεια της διαδρομής. Με τη διαφορά πως εγώ ανέβαινα αργά αλλά σταθερά ενώ εκείνοι έπεφταν παρέα με τη ματαιοδοξία τους.

Όσο πλήγωσες, θα πληγωθείς. Όσο μίσησες, θα μισηθείς.

Κάπως έτσι όμως θα μάθεις. Όχι μόνο εσύ, αλλά και ο απέναντι που υπήρξε σωστός.

Τα ίδια συνάντησα και με όσους ανθρώπους κοιμόντουσαν αγκαλιά με την καριέρα κι έκαναν πέρα τον έρωτα. Στο τέλος κατέληξαν μόνοι μαζί της.

Κάποτε πίστευα πως με το να ανταποδίδω τα ίσα στον άλλο, θα τον κάνω να πονέσει περισσότερο απ’όσο πόνεσα εγώ. Στη διάρκεια της ζωής λοιπόν, κι όσο έκανε τον κύκλο της, είδα με τα μάτια μου τη δικαιοσύνη να έρχεται από αλλού. Κι όταν τα παρατηρείς σαν απλός θεατής, η δικαίωση είναι μεγαλύτερη.

Τα πάντα εξισώνονται.

Για ελαχίστους ανθρώπους μόνο δεν επιβεβαιώνεται αυτό. Επειδή λοιπόν για τους περισσότερους θα επιβεβαιωθεί, μόλις φτάσει το πλήρωμα του χρόνου, ο τσιγκούνης θα χάσει λεφτά, ο φίλος που σε μαχαίρωσε θα μαχαιρωθεί, ο πρώην που σε πρόδωσε θα προδοθεί!

Να ζήσω, φώναξες, μα δε σε κατάλαβε κανείς…

Ξόδεψες τόσους ήλιους, κανέναν δεν καλωσόρισαν.

Σε κάθε σου απόπειρα έκλειναν βιαστικά τις πόρτες και τα παράθυρα, γιατί στο σκοτάδι ζούσαν με ασφάλεια. Είναι αμαρτία σου είπαν, να βλέπεις στο φως, να ζεις στο φως, σβήσε το φως. Κι εσύ τους άκουσες, φοβήθηκες την καταδίκη τους κι έκρυψες τους ήλιους σου πίσω από τις κουρτίνες, κάτω από τα μαξιλάρια, μέσα στα ντουλάπια, ανάμεσα σε μια στοίβα γεμάτη ενοχές και μετάνοιες.

Ήθελες να ανέβεις ψηλά, δεν σε άφησαν να πετάξεις.
Τους ενοχλούσε που είχες φτερά και μπορούσες να βγεις από τη φυλακή τους. Εμείς εδώ έχουμε μόνο πόδια, δήλωσαν. Άλλα βαστάνε και σκάβουν με βαριά βήματα τη γη κι άλλα τρέχουν, μα δεν φτάνουν μακριά γιατί τσακίζονται. Βλέπεις, γερά είναι μονάχα τα πόδια που μένουν πίσω και ριζώνουν.

Φτερά, δεν υπάρχουν φτερά, αυτά είναι για τους φαντασμένους.
Κι έτσι πήρες μια μαύρη κλωστή, έδεσες τα φτερά σου όλο ντροπή και στάθηκες εκεί που σου υπέδειξαν, περιμένοντας να βγάλεις ρίζες.
Δίχως καν να σκεφτείς την πιθανότητα να τρέξεις.

Κάποτε αγάπησες, αλλά δεν ήτανε για σένα.
Είχε παρελθόν, ελαττώματα, δεν είχε πτυχία, χρήματα, προοπτικές. Ή και το αντίθετο, είχε μέλλον, διακρίσεις, οικογένεια με υψηλή θέση στην κοινωνία, γεννήθηκε με άστρο, εσύ είχες μόνο τον ήλιο, όχι στον ήλιο μοίρα. Ήταν ο άνεμος, ήσουν φτερό στον άνεμο.

Η λογική όρισε ο κόσμος να είναι αυτός που θα ενώνει, ο κόσμος να χωρίζει.
Τα στερεότυπα αποφάσισαν να φιμώνονται οι καρδιές που έχουν φωνή και τολμούν να σηκώσουν κεφάλι. Δεν ήταν για σένα αυτή η αγάπη, είπαν, και ράγισες.

Ο χρόνος κυλούσε, σε μεγάλωνε η γνώμη του κόσμου, πίσω από κλειστές πόρτες, μέσα στα σκοτάδια, τα βήματά σου σέρνονταν, η καρδιά σου σκυφτή και τα φτερά σου μια καμπούρα στη πλάτη. Δεν θυμάσαι πότε ακριβώς, μπορεί να ήταν όταν διάβασες λόγια σαν κι αυτά, όταν άρχισαν οι ήλιοι σου να καίνε τις κρυψώνες, την ντροπή, τον φόβο, τις ενοχές.

Όταν κάποιος από εκείνους που ρίζωσαν στην αποδοχή του κόσμου, σου εκμυστηρεύτηκε πως όλα τα είχε, μα πεθύμησε να ζήσει.

Μπορεί να ήταν τότε που μια σταγόνα από τα όνειρα που έκλαιγε η ψυχή σου, ξεχείλισε το ποτήρι και προσπάθησες να την καταπιείς όπως έκανες κι άλλες φορές, μα δεν κατέβαινε άλλη πίκρα.

Έτρεξες στις κρυψώνες σου, πήρες τους ήλιους σου αγκαλιά και αποφάσισες να τους μοιράζεσαι με εκείνους που δεν φοβούνται το φως.

Στάθηκες στο κέντρο του κόσμου, πήρες βαθιά αναπνοή, τέντωσες τα χέρια ψηλά στον ουρανό, η κλωστή έσπασε και δυο μεγάλα φτερά απλώθηκαν γύρω σου. Πού πηγαίνεις, ρώτησαν απορημένοι εκείνοι που πριν φάνταζαν μεγάλοι κι όμως τώρα δεν ήταν παρά ψιλές κουκκίδες στο χάρτη.

Να ζήσω, φώναξες, μα δεν κατάλαβαν τι εννοούσες.

Oι σεξουαλικές διαταραχές στον άνδρα και τη γυναίκα

Τα στάδια της σεξουαλικής πράξης περιλαμβάνουν:

* Τη φάση της διέγερσης (ερεθισμός)
* Tο plateau
* Tη φάση του οργασμού
* Tη φάση της ύφεσης

Η αρχική διέγερση ή ερεθισμός καθορίζεται κυρίως από ψυχολογικές παραμέτρους.

Κατά την αντίδραση ερεθισμού που οδηγεί σε plateau δημιουργείται αγγειακή υπεραιμία, δηλαδή τα αγγεία γεμίζουν με αίμα με αποτέλεσμα την στύση στον άνδρα και την υπεραιμία των χειλέων του αιδοίου και της κλειτορίδας στη γυναίκα.

Η οργασμική αντίδραση περιλαμβάνει εκσπερμάτωση στον άνδρα και συσπάσεις των ανάλογων μυών του περινέου τόσο στον άνδρα όσο και στη γυναίκα.

Η ύφεση είναι η σταδιακή επάνοδος στην φυσιολογική σωματική κατάσταση. Να σημειωθεί ότι ενώ στον άνδρα μετά τον οργασμό παρατηρείται φυσιολογικά μια ανερέθιστη περίοδος (που μπορεί να ποικίλει από λίγα λεπτά έως πολλές ώρες) στην γυναίκα δεν παρατηρείται αυτό με αποτέλεσμα την δυνατότητα βίωσης πολλαπλών οργασμών μέχρι να επέλθει η περίοδος ύφεσης.

Α. Ψυχοσεξουαλική δυσλειτουργία

Στον Άνδρα
Υπάρχουν δύο καταστάσεις συχνές στον άνδρα:

* η στυτική δυσλειτουργία και
* οι διαταραχές εκσπερμάτωσης

Η στυτική δυσλειτουργία(ανικανότητα) είναι η αδυναμία επίτευξης ή διατήρησης στύσης επαρκούς για ικανοποιητική συνουσία. Οι αιτίες αυτής της διαταραχής μπορεί να είναι ψυχολογικές, οργανικές ή και τα δύο. Συνήθως είναι ψυχογενούς αιτιολογίας και σε μεγάλο ποσοστό μπορεί να θεραπευτεί ικανοποιητικά με την χρήση κατάλληλων συμπεριφορικών μέτρων.

Οι διαταραχές εκσπερμάτωσης περιλαμβάνουν την πρόωρη εκσπερμάτωση, την ανικανότητα εκσπερμάτωσης και την παλίνδρομη εκσπερμάτωση (εκσπερμάτωση μπορεί να υπάρχει και σε ανικανότητα). Αιτιολογικοί παράγοντες των διαταραχών αυτών περιλαμβάνουν:

* Έλλειψη γνώσεων - εμπειρίας σχετικά με τη σεξουαλική πράξη
* Ενδοψυχικοί παράγοντες (άγχος, ενοχή, κατάθλιψη)
* Δυσκολία στις διαπροσωπικές σχέσεις (προβλήματα γάμου, μη ανταπόκριση του συντρόφου)

Οι οργανικές αιτίες περιλαμβάνουν διαταραχή της νεύρωσης (συνήθως μετά από χειρουργική επέμβαση ή τραυματισμό) και ανεπιθύμητες ενέργειες φαρμάκων.

Στη Γυναίκα
Στις γυναίκες οι δύο συχνότεροι τύποι σεξουαλικής δυσλειτουργίας είναι:

* ο κολεόσπασμος
* η ψυχρότητα

Στον κολεόσπασμο παρατηρείται ακούσιος σπασμός των μυών του περινέου όταν υπάρξει οποιοσδήποτε ερεθισμός της περιοχής, με αποτέλεσμα η γυναίκα να προσπαθεί να αποφύγει την διείσδυση λόγω πόνου. Να σημειωθεί ότι σεξουαλική ανταπόκριση και υπεραιμία μπορεί να υπάρχουν και ο οργασμός μπορεί να επιτυγχάνεται μέσω κλειτοριδικής διέγερσης.

Η ψυχρότητα είναι μια πολύπλοκη κατάσταση κατά την οποία υπάρχει γενική έλλειψη σεξουαλικής ανταπόκρισης. Η γυναίκα έχει δυσκολία να ερεθιστεί και δεν παρατηρείται υπεραιμική αντίδραση. Η σεξουαλική δραστηριότητα ποικίλλει από ενεργό αποφυγή του σεξ μέχρι περιστασιακούς οργασμούς.

Η οργασμική δυσλειτουργία - κατά την οποία η γυναίκα έχει υπεραιμική ανταπόκριση αλλά ποικίλλου βαθμού δυσκολία να φθάσει σε οργασμό - διαφοροποιείται κάπως από την ψυχρότητα.

Αίτια αυτών των δυσλειτουργιών περιλαμβάνουν περιορισμένες σεξουαλικές τεχνικές, πρώιμες τραυματικές σεξουαλικές εμπειρίες, διαπροσωπική δυσαρμονία (συζυγικές διαμάχες και χρήση του σεξ ως μέσου επιβολής ελέγχου) και ενδοψυχικά προβλήματα (άγχος, φόβος ενοχή). Οι οργανικές καταστάσεις περιλαμβάνουν κάθε κατάσταση που μπορεί να προκαλέσει πόνο κατά τη συνουσία, όπως πυελική παθολογία, μηχανική απόφραξη και νευρολογικές διαταραχές.

Μαθήματα από εξειδικευμένο Σεξοθεραπευτή (sex coach) είναι το πρώτο βήμα για την τέλεια απόλαυση!

Ο πραγματικός μας εαυτός δεν έχει να κάνει με αυτό που σκέφτονται οι άλλοι...

Κατά τον Δαίμονα του Εγώ…

Πώς να νικήσεις το Εγώ που τόσο σου μοιάζει;

 

Οι περισσότεροι άνθρωποι έχουν την αίσθηση ότι οι φόβοι τους, τα αδιέξοδα τους, τα εμπόδια τους, αλλά και οι δυσκολίες που αντιμετωπίζουν γενικότερα προέρχονται από τον ίδιο τους τον εαυτό, κάτι που φυσικά καταρίπτεται όταν μάθουν για την ύπαρξη του Εγώ καθώς και την ταύτιση που έχουν με αυτό.

 

Το πρώτο βήμα για την κατανόηση του Εγώ είναι η γνώση ότι ουσιαστικά δεν υφίσταται όταν γνωρίζουμε βαθιά τον ίδιο μας τον εαυτό. Το Εγώ στην πραγματικότητα είναι η αίσθηση που έχουμε για τον εαυτό μας, και το ζήτημα είναι να καταφέρουμε να ξεχωρίσουμε την αίσθηση αυτή από τον πραγματικό μας εαυτό, τότε μονάχα φτάνουμε στην απελευθέρωση και την εσωτερική γαλήνη. Το Εγώ, δηλαδή, είναι εκεί που δημιουργεί ο πραγματικός μας εαυτός κενά, ώστε να τα καλύπτει με την αέναη και σκοτεινή παρουσία του.

 

Η μάχη λοιπόν που ξεκινάει με ένα αόρατο εχθρό είναι σίγουρα χαμένη. Αν όμως ανοίξουμε τα αυτιά, τα μάτια, και κυρίως την ψυχή μας ο «εχθρός» θα αρχίσει σιγά-σιγά να φαίνεται και να παρουσιάζει τις αδυναμίες του. Ο αντίπαλος, λοιπόν, σύμφωνα με τα παραπάνω, παίζει έξυπνα και κερδίζει συνεχώς, παρόλη την σαφή αδυναμία που έχει απέναντι στον πραγματικό μας εαυτό. Άρα είναι υποχρέωση του ανθρώπου που θέλει να απαλλαγεί από τους φόβους και τα εμπόδια που φτιάχνει μέσω του νου του είναι να βουτήξει βαθιά μέσα του και να παρακολουθήσει τον εαυτό του πόσο διαφορετικός είναι από αυτό που τελικά το Εγώ του τον έχει κάνει να πιστεύει ότι είναι.

 

Το Εγώ μπορεί να πάρει διάφορες μορφές,

• μπορεί να είναι η μάσκα που κρυβόμαστε από πίσω της εδώ και πολλά χρόνια,
• μπορεί να είναι ο καλύτερος φίλος με τον οποίον περπατάμε στα μονοπάτια του νου,
• μπορεί να είναι η «καλύτερη» παρεά όταν αισθανόμαστε μοναξιά.

Το Εγώ δεν έχει μέγεθος, δεν έχει σχήμα, δεν έχει μορφή, αλλά είναι πάντοτε σε εκείνο το σημείο που δεν περιμένεις ότι θα είναι. Είναι στο σημείο που δεν θα έψαχνες ποτέ. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι το Εγώ μας εξαπατά συνεχώς και μας χαρίζει απλόχερα την βαθιά ψευδαίσθηση για την εικόνα που έχουμε για τον εαυτό μας. Το ζητούμενο είναι να καταφέρουμε να μην το πιστεύουμε πια. Όπως θα παρατηρήσατε, το Εγώ είναι μια παρουσία αδύναμη η οποία στην πραγματικότητα τρέφεται από τους ανθρώπους που δεν έχουν μέσα τους την επίγνωση του πραγματικού τους εαυτού.

 

Ο πραγματικά ανώτερος εαυτός μας δεν έχει ανάγκη ούτε τις ταμπέλες, ούτε τη σύγκριση, ούτε ασχολείται με το τι σκέφτονται οι άλλοι άνθρωποι για εκείνον, ούτε χαρακτηρίζει, ούτε απορρίπτει. Είναι στην πραγματικότητα πολύ πάνω απ’ όλα αυτά, και όσο βαθύτερη είναι η επίγνωση του εαυτού μας τόσο περισσότερο το εγώ θα εκλιπαρεί για να πάρει πίσω τα ηνία του. Φανταστείτε, για παράδειγμα, πόσο πολύ θα πληγωθεί ένα εγωκεντρικό άτομο που θέλει συνεχώς να επιβάλει την γνώμη του στους άλλους εαν οι άλλοι δεν δίνουν πλέον καμία σημασία στην άποψη που έχει επί παντός επιστητού. Κάπως έτσι λειτουργεί και το εγώ μέσα μας – παρακαλάει για την προσοχή μας.

 

Το Εγώ, λοιπόν, μας πείθει ότι σκέψεις του είναι σκέψεις μας, τα συναισθήματά του είναι συναισθήματά μας, οι φόβοι του φόβοι μας. Μας πείθει ότι είμαστε εμείς όλα αυτά, ότι είμαστε εμείς Εκείνο, ενώ στην πραγματικότητα αυτό είναι μία ψευδαίσθηση και ένα σκοτάδι απέναντι στο φώς της ύπαρξης μας.

Η ΔΙΚΑΙΩΣΗ ΤΟΥ ΗΡΟΔΟΤΟΥ: ΠΩΣ ΒΓΑΙΝΟΥΝ ΕΝΑΣ ΕΝΑΣ ΑΛΗΘΙΝΟΙ ΟΙ ΛΕΓΟΜΕΝΟΙ "ΜΥΘΟΙ" ΤΟΥ

Ενας ένας οι «μύθοι» του ιστορικού της Αρχαιότητας βγαίνουν αληθινοί! Το πιο πρόσφατο παράδειγμα αφορά τους στρατιώτες του Πέρση βασιλιά Καμβύση που θάφτηκαν στην έρημο και ήρθαν τώρα στο φως μέσα από το συγκλονιστικό ταξίδι δύο δίδυμων ιταλών σκηνοθετών

Αλλά αν, υποθετικά, τις «δούμε σε γρήγορη κίνηση» παράλληλα με εκείνες των 50 χρόνων πριν, θα εντοπίσουμε μία κύρια διαφορά οπτικής των ανθρώπων: τότε όλοι κοιτούσαν μπροστά, τώρα όλοι πίσω! Πώς θα το «δούμε»; Από το ότι τότε- στα χρόνια του Σπούτνικ- κυριαρχούσαν οι ταινίες και τα βιβλία επιστημονικής φαντασίας, γεμάτα από φαντασιώσεις για το διαστημικό μας μέλλον. Τώρα κυριαρχούν οι... αναπολήσεις του παρελθόντος
.
Οπως πολύ σωστά σημειώνετε «πρόκειται για τη “νοσταλγία του παρόντος”, σύμφωνα με τη διατύπωση του Fredric Jameson, όπου η στροφή προς τη μνήμη προσφέρει καταφύγιο μέσα σε έναν κόσμο γρήγορης και ευρείας αλλαγής,στο πλαίσιο του οποίου εξαφανίζονται τα σημεία αναφοράς και ανατρέπονται οι βεβαιότητες».Ψάχνουμε για «σταθερές αναφοράς», λοιπόν, ανατρέχοντας σε εποχές που έχει «στεριώσει» η ιστορία. Τότε που τα πράγματα εκτυλίσσονταν με μια σειρά και το κάθε τι είχε αίτιο και αιτιατό. Η καταγραφή αυτών των «σταθερών του χρόνου» ξεκίνησε, βεβαίως, από τον «πατέρα της Ιστορίας», τον Ηρόδοτο. Ηταν γόνος έλληνα αποίκου της Καρίας και γεννήθηκε το 485 π.Χ. στην Αλικαρνασσό. Θα ζούσε μια εύπορη και ήσυχη ζωή, αν δεν τον ξερίζωνε από την πατρίδα του η αντίσταση στην τυραννία. Ηταν 30 χρόνων όταν βρέθηκε να περιπλανιέται στα μέρη του τότε γνωστού κόσμου, από την Κύπρο ως τη Βαβυλωνία και από την Κριμαία ως την Αθήνα, την Αίγυπτο και την Κυρηναϊκή. Κατέληξε να ιδρύσει, μαζί με τον Πρωταγόρα, την αποικία των Θουρίων, στην Κάτω Ιταλία. Εκεί έζησε τα υπόλοιπα χρόνια της ζωής του, γράφοντας τα όσα είχε δει και είχε ακούσει. Την «παγκόσμια Ιστορία» του οι αλεξανδρινοί μελετητές τη χώρισαν σε εννέα βιβλία και έδωσαν στο καθένα το όνομα μίας από τις εννέα Μούσες. Τα πέντε τελευταία βιβλία του περιέγραφαν αναλυτικά τους Περσικούς Πολέμους, αλλά τα τέσσερα πρώτα θεωρήθηκαν περισσότερο πολιτικο-γεωγραφικές πληροφορίες, μύθοι και ανέκδοτα για τους μακρινούς μας λαούς. Από αυτά πήγασε η «ρετσινιά» που τον ακολουθεί ως σήμερα: «ιστοριογράφος ναι, ιστορικός όχι». Αρα, αμφιβόλου αξιοπιστίας.

Η ετυμηγορία αυτή των ιστορικών για τον «πατέρα τους» θα παρέμενε ως μία ακόμη σταθερά, αν οι ανακαλύψεις των τελευταίων ετών δεν αποδείκνυαν του λόγου του το αληθές. Μάλιστα, η πιο πρόσφατη έγινε μόλις αυτόν τον μήνα και αφορούσε τη «χαμένη στρατιά του Καμβύση».

Ο στρατός που ζύγωσε τη Σίβα
Στο τρίτο βιβλίο του, το επονομασθέν «Θάλεια», ο Ηρόδοτος διηγείται πώς ο γιος του Κύρου του Μεγάλου, ο Καμβύσης Β Δ , ξεκίνησε το 525 π.Χ. να καταλάβει- μετά την Αίγυπτο- την υπόλοιπη Αφρική. Σχεδίασε, λέει, τρεις εκστρατείες: μία προς την Καρχηδόνα, μία προς τη Σίβα και μία προς την Αιθιοπία. Από τις Θήβες, όπου είχε καταλύσει, διέταξε τον στόλο του να κινηθεί προς την Καρχηδόνα και έστειλε ένα εκστρατευτικό σώμα 50.000 ανδρών στη Σίβα, με διαταγές να αιχμαλωτίσουν τον απείθαρχο λαό της και να κάψουν τον Ναό του Αμμωνα Δία. Αλλά «όταν οι Πέρσες ξεκίνησαν από την πόλη Οαση εναντίον των Αμμωνίων διασχίζοντας την έρημο και ήταν περίπου στα μισά της διαδρομής μεταξύ της πόλης τους και της Οασης, κατά τη διάρκεια του φαγητού φύσηξε ένας δυνατός άνεμος και τους έθαψε όλους. Ετσι χάθηκαν...».

Αυτά έγραψε, αλλά κανείς μεταγενέστερος ιστορικός δεν τον πίστεψε. Πώς γίνεται να αφανιστεί ένας στρατός 50.000 ανδρών χωρίς κανείς άλλος να το αναφέρει εκτός από τον- μη αυτόπτη μάρτυρα- Ηρόδοτο; Επομένως... φαντασίωση. Παρά το «ανιστόρητο» του θέματος, όμως, τον Απρίλιο του 1874, ο περίφημος γερμανός αιγυπτιολόγος Χάινριχ Μπρουγκς Μπέι (Ηeinrich Βrugsch Βey) προήδρευσε μίας σύσκεψης στο Ιnstitut Εgyptien, όπου κυριάρχησε ως θέμα η «φανταστική» κατάληξη του στρατού του Καμβύση. Παρών στη σύσκεψη ήταν ο Γκέραρντ Ρολφ (Gerhard Rohlf), που μόλις είχε επιστρέψει από τη διάβαση της λιβυκής ερήμου ως τον Νείλο. Στην αναφορά του (Drei Μonate in der Libyschen Wuste, Κassel 1875, σελ. 332-334) ο Ρολφ είχε συμπυκνώσει όλες τις υποθέσεις για το ποια πορεία είχε ακολουθήσει αυτός ο αναπόδεικτος στρατός.

Οι ιταλοί σκηνοθέτες

Από τότε και ως τον μήνα αυτόν κανείς αρχαιολόγος δεν φαινόταν να ασχολείται με το θέμα. Κανείς, εκτός από δύο ιταλούς σκηνοθέτες ντοκυμαντέρ, τους δίδυμους Αντζελο και Αλφρέντο Καστιλιόνι (Α. & Α. Castiglioni). Αρχισαν να καταπιάνονται με αυτό από το 1996, όταν βρέθηκαν κοντά στη Σίβα ψάχνοντας για υπολείμματα σιδηρούχων μετεωριτών. Βρήκαν τυχαία μια μισοθαμμένη πήλινη στάμνα και υπολείμματα ανθρώπου, σε κάτι που έμοιαζε με καταφύγιο από αμμοθύελλα: ο ανιχνευτής μετάλλων του συνεργάτη τους γεωλόγου Αλί Μπακαράταπό το Πανεπιστήμιο του Καΐρου- είχε αρχίσει να χτυπάει επίμονα και ξέθαψαν ένα ασημένιο βραχιόλι, ένα σκουλαρίκι πολεμιστή, χάντρες από περιδέραιο, τη λαβή από ένα χάλκινο σπαθί και αρκετές αιχμές από βέλη. Ολα αναλύθηκαν με τη μέθοδο της θερμοφωταύγειας και βρέθηκαν να ανήκουν στην εποχή του Καμβύση!

Τα δύο αδέλφια εντρύφησαν τα επόμενα χρόνια στη βιβλιογραφία των δρομολογίων καραβανιών, προκειμένου να διασταυρώσουν αν όντως τα υπολείμματα ήταν από το θρυλούμενο εκστρατευτικό σώμα των Περσών. Βρήκαν ότι όντως υπήρχε ένας «νότιος δρόμος», αλλά και ότι αρχαίοι χάρτες της περιοχής έδειχναν εσφαλμένα τον Ναό του Αμμωνα να βρίσκεται 100 χιλιόμετρα νοτιότερα από την πραγματική θέση της όασης της Σίβας. Ακολούθησαν αυτόν τον αρχαίο δρόμο και βρήκαν «τεχνητά πηγάδια», φτιαγμένα από εκατοντάδες πήλινα αγγεία χωμένα στην άμμο. Ολα ηλικίας 2.500 ετών! Επειτα, το 2002, άκουσαν ιστορίες των Βεδουίνων για χιλιάδες κρανία και κόκαλα που ξέθαψε ο άνεμος πριν από δεκαετίες. Ακολούθησαν τις διηγήσεις τους και, στην τελευταία τους επίσκεψη στην έρημο, βρήκαν έναν μαζικό τάφο με εκατοντάδες ξασπρισμένους και διαλυμένους σκελετούς. Ανάμεσά τους, περσικά βέλη και ένα θηλύκι από χάμουρο αλόγου- ολόιδιο με αυτά που βλέπουμε σε τοιχογραφίες της Βαβυλώνας. Τα λείψανα αυτά είχαν αποκαλυφθεί από τυμβωρύχους, που είχαν προλάβει να πουλήσουν ένα όμορφο ξίφος σε... αμερικανούς τουρίστες.

Οι αδελφοί Καστιλιόνι ενημέρωσαν επίσημα τη Γεωλογική Υπηρεσία της Αιγύπτου για τα ευρήματά τους αλλά δεν πήραν απάντηση, οπότε προχώρησαν στη δημοσιοποίησή τους. Κατά το σκεπτικό τους, η «πόλη Οαση» του Ηροδότου είναι η τωρινή Χάργκα. Από εκεί ο στρατός του Καμβύση επέλεξε να ακολουθήσει την ξεχασμένη νότια διαδρομή, προκειμένου να επιτεθούν στη Σίβα από την αφύλαχτη πλευρά της. Επειτα από επταήμερη πορεία στην έρημο έφτασαν στο σημείο που ο χάρτης έδειχνε τη Σίβα, αλλά δεν γνώριζαν ότι βρίσκονταν ακόμη 100 χιλιόμετρα νότιά της. Τότε, το μεσημέρι, σηκώθηκε ο φοβερός ΝΑ άνεμος της ερήμου, ο Χαμσίν, που κάλυψε τον ουρανό με άμμο. Οι στρατιώτες προσπάθησαν απεγνωσμένα να βρουν κάποιο καταφύγιο, αλλά οι περισσότεροι θάφτηκαν ζωντανοί. Επέζησαν- για λίγο- όσοι βρήκαν κάποιο απάγκιο σε κάποιο βράχο, όπως εκείνος που οι Καστιλιόνι βρήκαν το 1996.

Λείπει η... άδεια!
Επιστημονικά το θέμα δεν έχει λήξει, καθώς η Αρχαιολογική Υπηρεσία της Αιγύπτου εξέδωσε ανακοίνωση όπου δηλώνει πως οι δύο αδελφοί δεν έχουν πάρει άδεια για αρχαιολογικές ανασκαφές, οπότε όσα λένε- οι ίδιοι και οι ιταλοί αρχαιολόγοι που τους υποστηρίζουν- πρέπει να θεωρούνται ανυπόστατα. Επί της ουσίας, όμως, είναι η δεύτερη φορά που βρίσκονται τα ίχνη του Καμβύση, έστω και από μη αρχαιολόγους: τον Σεπτέμβριο του 2000 μια ομάδα γεωλόγων από το αιγυπτιακό Πανεπιστήμιο Ηelwan δήλωσε ότι βρήκε ίχνη των άτυχων Περσών, όταν αποκάλυψε ανθρώπινα οστά και υλικά κατάλοιπα κατά τη διάρκεια ερευνών για πετρέλαιο στη Δυτική Ερημο.

Τέλος, για την ιστορία ή την ιστοριογραφία, ο Ηρόδοτος μάς περιέγραψε και την κατάληξη του ίδιου του Καμβύση: ηγήθηκε του τρίτου του εκστρατευτικού σώματος, προς την Αιθιοπία, σε μια «πορεία δίψας και πείνας». Αντί όμως να την υποστεί με το ψυχικό μεγαλείο που επέδειξε αργότερα ο Αλέξανδρος στη Γεδρωσία, ο Καμβύσης διέταξε να ρίξουν οι στρατιώτες του κλήρο, για να επιλεχθεί ένας ανά δέκα προς... κανιβαλισμό! Ακόμη όμως κι αυτή η φρικτή επιλογή δεν τους έσωσε, όπως και τον ίδιο τον Καμβύση. Μένει τώρα να βρούμε και τα δικά τους υπολείμματα, προς δόξαν του Ηροδότου.

ΗΡΟΔΟΤΟΥ ΜΥΘΟΙ ΠΟΥ ΒΓΗΚΑΝ ΑΛΗΘΙΝΟΙ

Η μαρμότα του Πακιστάν και του Κασμίρ λατρεύει τα μπισκότα της εποχής μας, αλλά... ξεσκονίζει αρχαιόθεν τα ψήγματα χρυσού (κάτω μέρος της εικόνας)Ο κατάλογος των «τερατολογιών του Ηροδότου», που έκαναν τους νεότερους ιστορικούς να μειδιούν ειρωνικά, είναι μακρός. Γνωστότερη- και σημαντικότερη για την ιστορία μας - η απαρίθμηση των Περσών του Ξέρξη: ήταν 1.500.000 οι αντίπαλοι των 300 του Λεωνίδα ή... 100.000; Μάλλον απίθανο να βρεθεί ποτέ έγκυρη απάντηση στο ερώτημα, αλλά για πολλά άλλα ρηθέντα υπό του ιδίου έχουν αρχίσει να προκύπτουν συγκλονιστικές επιβεβαιώσεις.

\344 Οι μούμιες
Η πρώτη αφορούσε το θέμα των μουμιοποιήσεων: οι φοιτητές Ιατρικής των πρώτων ευρωπαϊκών πανεπιστημίων θεωρούσαν ανέκδοτο το ότι «στην Αίγυπτο υπήρχαν τρεις μέθοδοι μουμιοποίησης, ανάλογα με το βαλάντιο των συγγενών του νεκρού». Οπως όμως απέδειξαν οι κατοπινές «εισαγωγές» μουμιών από τους γάλλους, γερμανούς και άγγλους αιγυπτιολόγους, ο Ηρόδοτος είχε δίκιο.

 \344 Τα «μυρμήγκια» του χρυσού
Ανέκδοτο επίσης θεωρούσαν τη διήγησή του για το πώς ο Δαρείος αβγάτιζε τον χρυσό στο θησαυροφυλάκιό του: στα βουνά του σημερινού Πακιστάν, έλεγε, «γιγάντια μυρμήγκια με γούνα, μεγέθους λίγο μικρότερου από σκύλου, εξορύσσουν το χρυσάφι»! Είναι δυνατόν να πιστέψεις κάτι τέτοιο; Κι όμως. Οπως ανακάλυψε το 1996 ο γάλλος εθνολόγος Μισέλ Πεϊσέλ (Μichel Ρeissel), η φυλή Μινάρο του υψιπέδου Ντανσάρ συνεχίζει ακόμη και σήμερα να αντλεί χρυσό με τον ίδιο τρόπο. Το ίδιο ανακάλυψαν και αμερικανοί στρατιωτικοί όταν είδαν πακιστανούς στρατιώτες να επιστρέφουν από περιπολίες με τις χούφτες γεμάτες χρυσόσκονη. Ποιο ήταν το μυστικό; Μαρμότες! Αυτοί οι «υπερμεγέθεις σκίουροι» είχαν τις φωλιές τους σε κοιτάσματα χρυσού και συχνά-πυκνά τις... καθάριζαν. Εκείνο που θα είχε δικαιώσει τον Ηρόδοτο από αιώνες θα ήταν μια καλύτερη γνώση των ιστορικών για τη γλώσσα των Περσών: ονόμαζαν τις μαρμότες «μυρμήγκια του βουνού»!

\344 Οι Αμαζόνες

Αριστερά, Αμαζόνα από ελληνικό αγγείο. Δεξιά, σκίτσο νέας της Οσετίας με παραδοσιακή στολή από προηγούμενους αιώνες- τότε που δεν επιτρεπόταν να παντρευτεί προτού... σκοτώσει έναν αρσενικό από αντίπαλη φυλή!

Πανάρχαιο «ιστορικό ανέκδοτο» ήταν επίσης η περιγραφή των Αμαζόνων. Αλλά... αν δεν υπήρξαν ποτέ, γιατί οι Ελληνες είχαν τέτοια εμμονή με την «Αμαζονομαχία»; Τελικά τον Οκτώβριο του 1994 το περιοδικό «Νational Geographic»κυκλοφόρησε με κύριο θέμα μια μούμια, που βρήκε η επικεφαλής ερευνών του Ινστιτούτου Αρχαιολογίας και Εθνογραφίας του Νοβοσιμπίρσκ Ναταλία Πόλοσμακ. Η μούμια βρέθηκε στο Καζακστάν, στα μέρη όπου εικάζεται η φύτρα των Ινδοευρωπαίων και όπου, στα χρόνια του Ηροδότου, κάλπαζαν οι Μασσαγέτες. Ανήκε σε μια γυναίκα που έφερε στο σώμα της πολεμικά τατουάζ (ο Ηρόδοτος έγραψε πώς οι Αμαζόνες σημάδευαν το κορμί τους για κάθε εχθρό που σκότωναν) και είχε ταφεί μαζί με τον... οπλισμό της. Από τότε, επτά ακόμη σωροί γυναικών με οπλισμό βρέθηκαν κοντά στη ρωσική πόλη Ποκρόβκα, χρονολογημένοι στην περίοδο 600 ως 200 π.Χ., αλλά και στη... Βρετανία, σε τάφους Σαρματών (Σαυροματών κατά τον Ηρόδοτο) που υπηρετούσαν ως μισθοφόροι στον ρωμαϊκό στρατό.

\344 Οι Ετρούσκοι
Επόμενος «μύθος του Ηροδότου» ήταν η αφήγησή του περί Ετρούσκων: έλεγε ότι αποίκισαν την Ιταλία προερχόμενοι από τη Λυδία, του γνωστού βασιλιά Κροίσου, έπειτα από 18ετή λιμό. Με επικεφαλής τον Τυρρηνό, μπάρκαραν από την τωρινή Σμύρνη για την περιοχή Ούμπρια της Ιταλίας. Κανείς δεν έπαιρνε στα σοβαρά αυτή τη διήγηση έως ότου - το 1885- μια στήλη με Ετρουσκικά του 6ου αιώνα π.Χ. βρέθηκε... στη Λήμνο. Τελικά, στις 18 Ιουνίου του 2007, και έπειτα από έναν μαραθώνιο αναλύσεων DΝΑ του πληθυσμού της πρώην ετρουσκικής πόλης Μurlo της Ιταλίας, ο καθηγητής Αλμπέρτο Πιάτσα (Αlberto Ρiazza), του Πανεπιστημίου του Τορίνου, ενημέρωσε το ακροατήριο του ετήσιου συνεδρίου της Εuropean Society of Ηuman Genetics ότι «ο Ηρόδοτος είχε δίκιο».

\344 Ο Φειδιππίδης
Μιλώντας για «μαραθώνιο», δεν αποφεύγουμε να θυμηθούμε ένα ακόμη ανέκδοτο των «Περσικών Πολέμων»: Οι ιστορικοί γελούσαν με το υπεράνθρωπο της κάλυψης της απόστασης Αθήνας- Σπάρτης (250 χλμ.) από τον Φειδιππίδη σε μόλις 36 ώρες. Το γέλιο κόπηκε στις 9 Οκτωβρίου του 1982, όταν μια παρέα... βρετανών αξιωματικών της RΑF επανέλαβε το επίτευγμα. Από το 1983, το Διεθνές Σπάρταθλον λαβαίνει χώρα με πολυεθνή συμμετοχή, αποδεικνύοντας στους «ερευνητές της πολυθρόνας» ότι οι «ελληνικοί μύθοι» αξίζουν προσεκτικότερη ανάγνωση... ιδιαίτερα όταν προέρχονται από τον «γραφικό» Ηρόδοτο!

Η χαρά βρίσκεται πάντοτε μέσα σου. Οι άλλοι είναι απλώς οι αφορμές.

Όποτε υπάρχει χαρά, νιώθεις πως έρχεται απ’ έξω. Συνάντησες ένα φίλο. Φυσικά, φαίνεται ότι η χαρά σου έρχεται από το φίλο, επειδή τον είδες. Στην πραγματικότητα όμως, δεν συμβαίνει αυτό. Η χαρά βρίσκεται πάντοτε μέσα σου. Ο φίλος έγινε απλώς η αφορμή. Ο φίλος σε βοήθησε να τη βγάλεις προς τα έξω, σε βοήθησε να δεις πως είναι εκεί.

Κι αυτό δεν συμβαίνει μόνο με τη χαρά, αλλά με το κάθε τι. Συμβαίνει με το θυμό, με τη λύπη, με τη δυστυχία, με την ευτυχία, συμβαίνει με το κάθε τι. Οι άλλοι είναι απλώς οι αφορμές, με τις οποίες εκφράζονται τα πράγματα που είναι κρυμμένα μέσα σου. Δεν είναι οι αιτίες, δεν προκαλούν εκείνοι κάτι μέσα σου.

Οτιδήποτε συμβαίνει, συμβαίνει μέσα σου. Πάντοτε εκεί βρισκόταν. Απλώς η συνάντηση με αυτό το φίλο έχει γίνει η αφορμή να βγει οτιδήποτε ήταν κρυμμένο. Από τις κρυμμένες πηγές, έχει γίνει φανερό, έχει εκδηλωθεί. Όποτε συμβαίνει αυτό, μείνε κεντραρισμένος στο εσωτερικό συναίσθημα και τότε θα έχεις διαφορετική συμπεριφορά για το κάθε τι στη ζωή.

Όποτε είσαι μόνος, δεν υπάρχει κανένας που να προκαλέσει το θυμό σου, κανένας που να σε κάνει να στενοχωρηθείς, κανένας που να σε κάνει να φορέσεις τα ψεύτικα πρόσωπά σου. Όταν είσαι μόνος, δεν εμφανίζεται ο θυμός. Όχι ότι ο θυμός έχει εξαφανιστεί, απλώς δεν υπάρχει αφορμή για να εκδηλωθεί ο θυμός. Είσαι γεμάτος θυμό, μα δεν βρίσκεται εκεί κανένας για να σε προσβάλλει, να σε πληγώσει. Το μόνο που λείπει είναι η ευκαιρία. Κι ύστερα, γυρίζεις και πάλι στον κόσμο. Ζεις πενήντα χρόνια στα Ιμαλάια και όταν ξαναγυρίζεις στον κόσμο, αμέσως θα βρεις πως υπάρχει θυμός μέσα σου, φρέσκος όσο ποτέ. Μπορεί μάλιστα να είναι και πιο δυνατός τώρα, επειδή επί πενήντα χρόνια μάζευες θυμό, μάζευες δηλητήριο. Τότε, φοβάται κανείς να ξαναγυρίσει στον κόσμο.

Ο Αϊνστάιν συνήθιζε να κάθεται μέσα στην μπανιέρα επί ώρες – πιθανόν εξαιτίας του Αρχιμήδη!

Όλα όσα είναι σπουδαία στην επιστήμη δεν έχουν έρθει μέσα από τη νόηση, αλλά μέσα από τη διαίσθηση. Όλες οι μεγάλες ανακαλύψεις, όλα τα μεγάλα άλματα έχουν έρθει από το πέρα – από τον Αρχιμήδη μέχρι τον Αϊνστάιν.

Γνωρίζεις την ιστορία τού Αρχιμήδη. Η ανακάλυψη συνέβη όταν ήταν ξαπλωμένος στην μπανιέρα και χαλάρωνε μέσα στο ζεστό νερό. Και ξαφνικά, μέσα σ’ εκείνη τη χαλάρωση… Είχε μεγάλη ανησυχία για πολλές μέρες. Ο βασιλιάς της χώρας είχε ένα όμορφο χρυσό στέμμα και δεν ήξερε αν ήταν από καθαρό χρυσάφι ή αν ήταν αναμειγμένο μαζί με άλλα μέταλλα. Και ήθελε να το μάθει, χωρίς να καταστραφεί το στέμμα. Τώρα αυτό ήταν μεγάλη σπαζοκεφαλιά. Πώς να ξέρεις αν ήταν καθαρό χρυσάφι ή αν υπήρχαν κι άλλα μέταλλα; Ο Αρχιμήδης το σκεφτόταν μέρες και νύχτες. Δεν μπορούσε να κοιμηθεί και λύση δεν φαινόταν πουθενά. Συνέβη όμως. Η μπανιέρα ήταν γεμάτη. Όταν ο Αρχιμήδης μπήκε μέσα, χύθηκε λίγο νερό. Και εκεί, μέσα στη χαλάρωση του ζεστού νερού, του ήρθε σαν έκλαμψη, σαν αστραπή, η ιδέα: «Το νερό που χύθηκε έξω από τη μπανιέρα, πρέπει να είναι ανάλογο με το βάρος μου.» Και το πράγμα έδεσε: «Τώρα αν ρίξουμε καθαρό χρυσάφι μέσα σε ένα δοχείο με νερό, λίγο νερό θα ξεχειλίσει. Το εκτόπισμα του νερού θα είναι ανάλογο με την ποσότητα του χρυσού.» Και τον είχε συναρπάσει τόσο η έκσταση, που ξέχασε πως ήταν γυμνός και βγήκε στους δρόμους φωνάζοντας: «Εύρηκα! Εύρηκα!»

Αυτό ήταν διαίσθηση, δεν ήταν λογικό συμπέρασμα. Ο Αϊνστάιν συνήθιζε να κάθεται μέσα στην μπανιέρα επί ώρες – πιθανόν εξαιτίας του Αρχιμήδη! Ένας από τους σπουδαιότερους Ινδούς διανοούμενους, ο δόκτωρ Λοχία, πήγε κάποτε να τον συναντήσει. Αυτή την ιστορία μου την αφηγήθηκε ο ίδιος ο δόκτωρ Λοχία. Ήταν ένας από τους εντιμότερους πολιτικούς που γνώρισε ποτέ η Ινδία. Είχε σπουδάσει στη Γερμανία και είχε φίλους οι οποίοι γνώριζαν τον Αϊνστάιν . Η συνάντηση κανονίστηκε από έναν κοινό φίλο. Ο δόκτωρ Λοχία ήταν ακριβής στο ραντεβού τους, όμως η σύζυγος τού Αϊνστάιν είπε: «Θα πρέπει να περιμένετε, επειδή είναι στο μπάνιο και κανένας δεν ξέρει πότε θα βγει.»
Πέρασε μισή ώρα, πέρασε μία ώρα και ο δόκτωρ Λοχία ρώτησε: «Θα αργήσει πολύ;»
Η γυναίκα είπε: «Κανένας δεν ξέρει!»
Ο δόκτωρ Λοχία ξαναρώτησε: «Μα, τι κάνει τόση ώρα στο μπάνιο;»
Και η γυναίκα γέλασε και είπε: «Παίζει με τις σαπουνόφουσκες στην μπανιέρα.»
«Για ποιο λόγο;» Όταν παίζει με τις σαπουνόφουσκες, του έρχονται ιδέες σε ζητήματα που όσο κι αν σκεφτόταν, δεν μπορούσε να βρει λύσεις. Πάντοτε οι εκλάμψεις του έρχονται μέσα στην μπανιέρα.
Γιατί μέσα στην μπανιέρα; Επειδή εκεί είσαι χαλαρός.
Η μπανιέρα ήταν πάντοτε μεγάλη πρόκληση. Όλοι οι σπουδαίοι επιστήμονες συμφωνούν σ’ αυτό. Μερικές φορές συμβαίνει να εργάζονται επί χρόνια και να μη φτάνουν σε κανένα συμπέρασμα και ξαφνικά μια μέρα, έρχεται από το πουθενά, από το πέρα. Δεν μπορείς να πεις ότι αυτό είναι λογικό συμπέρασμα.

Οι ενοράσεις έρχονται από το πέρα. Ο νους είναι απλώς η επιφάνεια του είναι σου. Οι ενοράσεις έρχονται από το κέντρο του είναι σου.
Μην ταυτίζεσαι λοιπόν με το νου. Μη γίνεσαι μόνο ο νους σου. Είσαι περισσότερα, πολύ περισσότερα από το νου. Ο νους είναι μόνο ένας μικρός μηχανισμός μέσα σου. Χρησιμοποίησέ τον, αλλά μην ταυτίζεσαι μ’ αυτόν. Ο νους είναι μια μηχανή μέσα σου, δεν υπάρχει όμως κανένας λόγος να ταυτίζεσαι μ’ αυτόν. Εκείνη η ταύτιση σε οδηγεί σε λάθος μονοπάτια. Όταν αρχίσεις να σκέφτεσαι «εγώ είμαι ο νους,» τότε έχεις ξεστρατίσει. Αν ξέρεις «εγώ δεν είμαι ο νους, αλλά ο κύριος του νου και μπορώ να χρησιμοποιώ το νου», τότε ο νους είναι μια καλή μηχανή, με τρομερή αξία. Μπορεί να δημιουργήσει σπουδαία τεχνολογία.

Η αμφισημία της λέξης δραστηριότητα

Λέγοντας «δραστηριότητα» με την τρέχουσα σημασία της λέξης, εννοούμε συνήθως μία δράση ή οποία επιφέρει κάποια μεταβολή σε μία υπάρχουσα κατάσταση, και προϋποθέτει αντίστοιχη δαπάνη ενέργειας. Επομένως, ένας άνθρωπος θεωρείται δραστήριος αν ασχολείται με επιχειρήσεις, αν σπουδάζει ιατρική, αν εργάζεται σε μία ατελείωτη αλυσίδα παραγωγής, αν φτιάχνει ένα τραπέζι ή αν κάνει αθλήματα. Το κοινό που έχουν όλες αυτές οι δραστηριότητες μεταξύ τους είναι ότι όλες αποσκοπούν στην επίτευξη ενός εξωτερικού σκοπού. Αυτό το οποίο δεν λαμβάνεται υπόψη είναι το κίνητρο της δραστηριότητας. Ας πάρουμε σαν παράδειγμα έναν άνθρωπο ο οποίος καταφεύγει στην εργασιομανία εξαιτίας ενός βαθύτατου συναισθήματος ανασφάλειας και μοναξιάς` ένας άλλος όμως μπορεί να κάνει το ίδιο πράγμα αλλά κινούμενος από φιλοδοξία ή από απληστία για το χρήμα. Σε όλες αυτές τις περιπτώσεις, το άτομο είναι σκλάβος ενός πάθους και στην πραγματικότητα η δραστηριότητά του είναι «παθητικότητα», επειδή εξωθείται σε αυτήν` δεν είναι αυτός που ενεργεί αλλά αυτός που «υφίσταται».

Από την άλλη πλευρά, ένας άνθρωπος ο οποίος κάθεται ήρεμα και στοχάζεται, χωρίς άλλη επιδίωξη ή σκοπό εκτός από το να γνωρίσει τον εαυτό του και να νιώσει την ενότητά του με τον κόσμο, θεωρείται συνήθως «παθητικός» επειδή «δεν κάνει» κάτι. Στην πραγματικότητα, αυτή η στάση του εστιασμένου διαλογισμού είναι η υψηλότερη μορφή δραστηριότητας που υπάρχει, μια δραστηριότητα της ψυχής που είναι δυνατή μόνο με την προϋπόθεση της εσωτερικής ελευθερίας και ανεξαρτησίας. Ένας ορισμός της έννοιας της «δραστηριότητας», ο οποίος σήμερα επικρατεί, αναφέρεται στη χρησιμοποίηση ενέργειας για την επίτευξη εξωτερικών στόχων` ο άλλος ορισμός της έννοιας της «δραστηριότητας» αναφέρεται στη χρήση των εσωτερικών και έμφυτων δυνάμεων του ανθρώπου, άσχετα από το αν θα επέλθει ή όχι κάποια εξωτερική μεταβολή.

Τη δεύτερη αυτή έννοια της «δραστηριότητας» τη διατύπωσε πιο ξεκάθαρα από οποιονδήποτε άλλο ο Σπινόζα. Ο Σπινόζα διακρίνει τις ψυχικές καταστάσεις σε «ενεργητικές» και «παθητικές», σε «δράσεις» και «πάθη». Και όταν ο άνθρωπος ασκεί μία δράση, τότε είναι ελεύθερος, είναι κύριος της δράσης του` όταν βρίσκεται κάτω από την επίδραση ενός πάθους, τότε απλώς εξωθείται, ενώ ο ίδιος δεν έχει επίγνωση των κινήτρων που τον άγουν και τον φέρουν. Έτσι ο Σπινόζα φτάνει στο συμπέρασμα πως η αρετή και η δύναμη είναι ένα και το αυτό. Ο φθόνος, η ζήλια, η ματαιοδοξία και κάθε είδους απληστία είναι πάθη` η αγάπη είναι μία δράση, είναι η άσκηση της δύναμης του ανθρώπου, που μπορεί να εκδηλωθεί μόνο σε συνθήκες ελευθερίας και ποτέ ως αποτέλεσμα καταναγκασμού.

Θεωρία Ιστορίας

Για ποια «ιστορία» μιλάμε;
Ιστορία της Εξέλιξης
Ιστορία πολιτισμού
Η ψεύτικη (κατά παραγγελία) ιστορία
Η Μυθ-ιστορία
Η Αληθινή Ιστορία και το μέλλον του πλανήτη

Για ποια «ιστορία» μιλάμε;
Έχει νόημα να μιλάμε για «ιστορία» από μεταφυσική άποψη;… Εξαρτάται βέβαια τι εννοούμε «μεταφυσική», για ποια «μεταφυσική» μιλάμε, και σε ποια «ιστορία» αναφερόμαστε…
Η Πραγματική Μεταφυσική είναι Βίωμα, δεν είναι φιλοσοφία, δεν είναι θεωρία, δεν είναι διανοητικός λόγος… Μία Συνείδηση που Βιώνει Μία Άλλη Πραγματικότητα, πέραν αυτών που αντιλαμβάνεται η συνείδηση ενός κοινού ανθρώπου, Αντιλαμβάνεται την Πραγματικότητα τελείως «διαφορετικά» από ότι την αντιλαμβάνεται ο συνηθισμένος άνθρωπος… Το «μεταφυσικό βίωμα» είναι όχι απλά ο χώρος αντίληψης κι εμπειρίας, αλλά «όλος ο χώρος ύπαρξης», ζωής. Η «μεταφορά» του μεταφυσικού βιώματος σε διανοητικό λόγο όχι μόνο μας μεταφέρει «έξω» από τον Ζωντανό Χώρο του Βιώματος, αλλά είναι συχνά δύσκολη, αν όχι αδύνατη, αφού προσπαθούμε να μεταφέρουμε πράγματα Ευρύτερα μέσα σε περιορισμένες διαστάσεις… Είναι σαν να θέλουμε να μεταφέρουμε μία πραγματική τρισδιάστατη σφαίρα πάνω στο επίπεδο χαρτί. Η «αναπαράσταση» της σφαίρας σε δύο διαστάσεις είναι «νεκρά φύση», είναι πάντα ελλιπής και χρειάζεται να «υπερβούμε» τις δύο διαστάσεις του χαρτιού για να «συλλάβουμε», να έχουμε «εμπειρία» της πραγματικής τρισδιάστατης σφαίρας…
Έτσι, όσοι έχουν πραγματική μεταφυσική εμπειρία, όσοι Βιώνουν την Πραγματικότητα, υπερβαίνοντας τις «θεωρητικές ερμηνείες» από όπου ξεκίνησαν, όσοι Βιώνουν το Ασαμσκρίτα του Βουδισμού, το Βράχμαν της Βεδάντα, το Ταό του Ταοϊσμού, το Έιν Σοφ της Καμπάλλα, την Ένωση με το Θεό Πατέρα, του Χριστιανισμού, κλπ… βρίσκονται στον Χώρο του Βιώματος, πέρα από τις εξηγήσεις, τον διανοητικό λόγο, τα λόγια, πέρα από τον «επίπεδο» κόσμο των ανθρωπίνων διαστάσεων…
Από την άποψη λοιπόν της Πραγματικής Μεταφυσικής (άσχετα από την «παράδοση» μέσα στην οποία «αναπτύχθηκε» η πραγματική μεταφυσική…) έχει νόημα να μιλάμε για «ιστορία»; Η απάντηση είναι Όχι!
Μία Συνείδηση που Βρίσκεται (ή «έφτασε, ή «αντιλήφθηκε») στην Πλήρη Εξέλιξή της, που Βιώνει την Πραγματικότητα, Βιώνει την Αιωνιότητα, το Αιώνιο Εδώ, Τώρα, που Καταλαμβάνει Όλο τον Χώρο Ύπαρξης. Για μία Τέτοια (Θεϊκή) Συνείδηση, δεν υπάρχει χρόνος, τα φαινόμενα έρχονται και φεύγουν (και γίνονται αντιληπτά) μέσα στο Αιώνιο Τώρα που «ρέει», αλλά δεν έχουν σημασία, ανήκουν στο χώρο της «κοσμικής αυταπάτης». Ολόκληρη η «δημιουργία» εξελίσσεται μέσα στην Απεριόριστη Αντίληψη της Συνείδησης, του Θεού. Είναι «πραγματική»; «δεν είναι»; Ποιο είναι το «νόημα» όλων αυτών; Τούτα τα ερωτήματα είναι αιώνια, δεν είναι καινούργια… διατυπώθηκαν εδώ και τρεις χιλιάδες χρόνια μέσα στις Βέδες, στα Ουπανισάδ, κι αργότερα σε μεγάλες παραδόσεις όπως ο Βουδισμός, ο Ταοϊσμός, και σε πολλούς χριστιανούς μυστικιστές (όχι στα πλαίσια του «επίσημου χριστιανισμού»…)… Για Μία Συνείδηση που Βιώνει την Πραγματικότητα δεν υπάρχει (σε τελευταία ανάλυση) δημιουργία, μνήμη, ιστορία, γεγονότα… όλα έρχονται και φεύγουν σαν τα «κύματα» της θάλασσας… σε ένα ατελείωτο κύκλο…
Μόνο όταν κατεβαίνουμε στο επίπεδο της θεωρητικής (διανοητικής) μεταφυσικής ερμηνείας του κόσμου (βουδιστικής, ινδοϊστικής, ταοϊστικής, χριστιανικής, κλπ…) μπορούμε να μιλάμε θεωρητικά για την δημιουργία, την ιστορία, τον άνθρωπο, το παρόν και το μέλλον του (και πάντα μέσα στα πλαίσια της συγκεκριμένης παράδοσης, και με την «προοπτική» αυτής της συγκεκριμένης παράδοσης… Αλλά όλες αυτές οι «αντιλήψεις» είναι διανοητικές κατασκευές, ασκήσεις επί χάρτου… μπορεί να ενδιαφέρουν κάποιους επαγγελματίες μεταφυσικούς, ιερατεία, ή διανοούμενους, αλλά όχι «εμάς»…

Ιστορία της Εξέλιξης
Ακόμα κι αν η Συνείδηση (μία Συνείδηση) εκλάβει την δημιουργία σαν πραγματική, πάλι, για να ερμηνευθεί (όσο μας επιτρέπει η «περιορισμένη αντίληψή» μας) η δημιουργία θα πρέπει να «αναφερθούμε» στην Εξέλιξη της Συνείδησης μέσα στον περιορισμένο χώρο της δημιουργίας και τις «μεταμορφώσεις» της («μεταβολές», «αλλοιώσεις»…) από το Απεριόριστο και Άχρονο στο περιορισμένο και κοσμικό, στο πνεύμα, στο νου, στη ψυχή, στην ύλη…
Υπάρχουν Συνειδήσεις (ακόμα και σήμερα) που έχουν εμπειρία των «μεταφυσικών κόσμων» (είτε θεωρηθούν «μη υπαρκτοί» στη τελική ανάλυσή τους, είτε θεωρηθούν «πραγματικοί» στα πλαίσια της «σχετικής αντίληψης»…
Έτσι, από αυτή την άποψη για ποια «ιστορία» θα μιλήσουμε; Για την ιστορία της δημιουργίας; Των μεταφυσικών κόσμων; Του πνεύματος; Του νου; Της ψυχής; Της ύλης;
Ελάχιστοι άνθρωποι πάνω στην γη έχουν εποπτεία αυτών των πραγμάτων κι ελάχιστοι τόλμησαν να μιλήσουν διατυπώνοντας «θεωρίες», ή και «μύθους», όπως οι Μεγάλοι Διδάσκαλοι, ή και οι Μεγάλοι Φιλόσοφοι, όπως ο Πλάτωνας, ο Πλωτίνος, ο ΄Εκκαρτ, ο Χέγκελ, κι άλλοι…
Ακόμα κι αν τα παραβλέψουμε όλα αυτά και περιοριστούμε στον χώρο που μπορεί να εποπτεύσει ο συνηθισμένος άνθρωπος, τον «υλικό χώρο», και θέλουμε να δούμε την πορεία της εξέλιξης, θα πρέπει να το κάνουμε ακολουθώντας την εξέλιξη της «γνώσης του ανθρώπου» για την ύπαρξη, το περιβάλλον, τον εαυτό του… Με άλλα λόγια θα πρέπει να μελετήσουμε την «ιστορία της γνώσης», του «πολιτισμού»…
Με αυτή την έννοια η «μόνη πραγματική ιστορία» που μπορεί να στοιχειοθετηθεί είναι η «ιστορία του πολιτισμού» του ανθρώπου…
Μπορούμε, ως ένα σημείο, να «ανασυνθέσουμε» την εξέλιξη του σύμπαντος, της γης, της ζωής, του ανθρώπου (πάντα στα πλαίσια κάποιας αξιόπιστης θεωρίας και συμπληρώνοντας τα κενά με «υποθέσεις»)… παρακολουθώντας παράλληλα την εξέλιξη της γνώσης, των ιδεών, των αντιλήψεων, του ανθρώπου, που ασφαλώς μεταβλήθηκαν από την εποχή που ο άνθρωπος εμφανίστηκε στη γη εδώ και 500.000 χρόνια σε προανθρώπινο στάδιο κι εξελίχθηκε μέχρι τον σύγχρονο άνθρωπο… παρακολουθώντας την «συμπεριφορά» του, την οργάνωση της ζωής του…
Από την αρχή της εμφάνισης της ζωής (στα βάθη της «θάλασσας»), η ζωή σαν «οργανωμένη δομή» που αναπτύσσει κίνηση, αίσθηση, αντίληψη, συνείδηση, χρειάστηκε πρώτα από όλα να επιβιώσει, να συνεχίσει να υπάρχει, και μετά οτιδήποτε άλλο. Έτσι, η ζωή (ο ζωντανός οργανισμός) αναπτύσσει κατ’ αρχήν «μηχανισμούς επιβίωσης». Ο πιο σημαντικός μηχανισμός είναι η «αντίληψη του περιβάλλοντος» μέσα στο οποίο πρέπει (ο οργανισμός) να «κινηθεί» για να «επιβιώσει» (μηχανισμός που από την «αυτόματη αντίδραση» στο περιβάλλον, αναπτύχθηκε σε αίσθηση, αντίληψη, συνείδηση). Μετά, και παράλληλα, αναπτύχθηκαν μηχανισμοί διατήρησης της ζωής, «ανταλλαγής με το περιβάλλον», «δράσης», κλπ… Τελικά αναπτύχθηκαν μηχανισμοί γενικότερης οργάνωσης και σε ομαδικό επίπεδο. Τα πλάσματα στον πλανήτη συνήθως ζουν σε ομάδες, κοινωνίες, για να επιβιώσουν…
Αν θέλουμε λοιπόν να παρακολουθήσουμε την εξέλιξη του ανθρώπου, θα πρέπει να παρακολουθήσουμε την εξέλιξή του στους τρεις κύριους τομείς της ύπαρξης και της δράσης του πάνω στη γη. Είναι σημαντικό να δούμε πως εξελίχθηκε η «συνείδηση του ανθρώπου», (από φιλοσοφική άποψη), πως εξελίχθηκε ο άνθρωπος σαν είδος (από ανθρωπολογική άποψη, στην «συμπεριφορά» του), και πως εξελίχθηκε η οργάνωση των ανθρωπίνων ομάδων (από κοινωνιολογική άποψη, πως οργάνωσε δηλαδή την κοινωνική, οικονομική, «πολιτική» ζωή του…)…
Μία «πραγματική ιστορία του ανθρώπου» όχι μόνο οφείλει να παρακολουθήσει την εξέλιξη του ανθρώπου στους τρεις τομείς που αναφέραμε, αλλά και να διαπιστώσει τις αιτίες, που η «πνευματική» ανάπτυξη (η ανάπτυξη της «γνώσης», της αντίληψης) «καθυστερεί», που δεν έχουν λυθεί πολλά βασικά ανθρώπινα προβλήματα της κοινωνικής οργάνωσης, που ακόμα και σήμερα, στον δήθεν «πολιτισμένο κόσμο» μας, ο άνθρωπος δεν μπορεί να οργανώσει μία πραγματικά ανθρώπινη, δίκαιη, δημοκρατική κοινωνία (οι σύγχρονες κοινωνίες παραμένουν στον 22ο αιώνα πολιτισμένες ζούγκλες…)…
Τελικά, αν θέλουμε να μιλήσουμε για Ιστορία, πρέπει να μιλήσουμε για Ιστορία Πολιτισμού,
για την «φιλοσοφία» του ανθρώπου,
για την «ανθρωπολογία» του ανθρώπου,
για την «κοινωνιολογία» του ανθρώπου…

Ιστορία πολιτισμού
Από την άποψη της «Πραγματικής Ιστορίας του Ανθρώπου» (της Ιστορίας του Πολιτισμού) είναι προφανές ότι πρέπει να αναφερόμαστε σε γεγονότα που αφορούν τον Άνθρωπο, την «αντίληψή» του, την «συμπεριφορά» του, την «οργάνωσή» του σε ομάδες… κι όχι απλά σε (ιστορικά) γεγονότα…
Είναι πολύ πιο σημαντικό να κατανοήσουμε γιατί οι άνθρωποι οργανώνονται σε ομάδες, κάτω από την εξουσία μίας ισχυρής ομάδας, ή ενός ισχυρού ανθρώπου… από το να εξιστορήσουμε τον βίο και την πολιτεία μίας «προσωπικότητας»…
Είναι πολύ πιο σημαντικό να κατανοήσουμε γιατί οι άνθρωποι οργανώνονται όπως οργανώνονται, γιατί πολεμούν μεταξύ τους… από το να αναφερθούμε αναλυτικά σε κάποια «ιστορική μάχη»…
Με άλλα λόγια πρέπει να βλέπουμε το «βάθος», τις «αιτίες» της ανθρώπινης συμπεριφοράς… και μετά τα γεγονότα…
Η απλή εξιστόρηση βίων «προσωπικοτήτων», και γεγονότων, και μίας δήθεν ιστορικής πορείας δεν είναι Ιστορία… είναι «παρα-ιστορία»…
Με άλλα λόγια για την «Πραγματική Ιστορία του Ανθρώπου» μπορεί να μιλήσει, πολύ περισσότερο, ο φιλόσοφος, ο ανθρωπολόγος, ο κοινωνιολόγος… παρά ο καθεαυτό ιστορικός…
Για να κατανοήσουμε πραγματικά την ιστορική εξέλιξη του ανθρώπου, χρειάζεται να δούμε την εξέλιξη της «γνώσης» του, των αντιλήψεών του, την οικονομική ζωή του (που σχετίζεται με την επιβίωσή του), την οργάνωση της κοινωνίας, των κοινωνιών…
Ο πραγματικός ιστορικός πρέπει να εξετάσει τον άνθρωπο (σαν φιλόσοφος, ανθρωπολόγος, κοινωνιολόγος) κάτω από αυτή την προοπτική και μετά να αναφερθεί στα γεγονότα… κι όχι να εξιστορεί απλά, βίους προσωπικοτήτων, πολιτικά, διακρατικά, διπλωματικά, συμβάντα, ή απλά ιστορικά γεγονότα… Τα «ιστορικά γεγονότα», με αυτή την τελευταία έννοια, είναι αποτέλεσμα βαθύτερων αιτιών, και συχνά είναι «παραπλανητικά», ή «αδιάφορα»…

Η ψεύτικη (κατά παραγγελία) ιστορία
Η Ιστορία, έτσι όπως προσπαθούμε να την ορίσουμε σαν «Πραγματική Ιστορία του Ανθρώπου», σαν «Ιστορία Πολιτισμού», δεν έχει καμία σχέση με την ιστορία όπως έχει καθιερωθεί να καταγράφεται και να διδάσκεται στα πλαίσια των εθνικών παιδαγωγικών συστημάτων… Γιατί συμβαίνει αυτό;
Από την αρχαιότητα, οι ισχυρές ομάδες (ή οι ισχυροί άνθρωποι) που «οργάνωναν» τις κοινωνίες φρόντιζαν να παραγγέλνουν σε «ιστοριογράφους» την εξιστόρηση του βίου τους και των πράξεών τους… Ασφαλώς αυτή η «κατά παραγγελία ιστορία» δεν είναι ιστορία
Η «ιστοριογραφία πάνω σε αντικειμενική βάση» έκανε την εμφάνισή της στην Ελλάδα τον 5ο π.Χ. αιώνα… και τότε αναδείχτηκαν και τα πρώτα θεωρητικά και πρακτικά προβλήματά της (της ιστορίας σαν επιστήμης)…
Είναι σύμπτωση που η «αληθινή ιστορία», που ενδιαφέρεται για την αλήθεια, και τις αιτίες των γεγονότων, γεννήθηκε μέσα στην «Ελληνική Δημοκρατία»;…
Πάντως, όλους τους αιώνες που ακολούθησαν η ιστορία γραφόταν «κατά παραγγελία»…
Τον 19ο αιώνα οι Γερμανοί, θέλοντας να δώσουν ένα ψευτο-επιστημονικό χαρακτήρα στην ιστοριογραφία, έβαλαν κάποιες «επιστημονικές» βάσεις… Ο «γερμανικός ιστορισμός» όμως (η αξιολογότερη ιστορική σχολή του 19ου αιώνα) στην πραγματικότητα δίνει απλά κάποιες ψευτοεπιστημονικές βάσεις στην «κατά παραγγελία ιστορία» αφού δεν ασχολείται με τον πραγματικό άνθρωπο και τις βαθύτερες αιτίες της συμπεριφοράς του (και της κοινωνικής οργάνωσής του), αλλά περιορίζεται στην πολιτική, στρατιωτική, και διπλωματική, εξιστόρηση γεγονότων…
Τον 20ο αιώνα (που μόλις έφυγε) γίνεται μία στροφή στον χώρο της ιστορίας. Από την πολιτική και στρατιωτική και διπλωματική ιστορία, από την ιστορία των προσωπικοτήτων και των διαφόρων «ιστορικών» γεγονότων, γίνεται μία στροφή προς την ανθρωπολογική, οικονομική και κοινωνική ιστορία… Η μαρξιστική θεώρηση της ιστορίας (παρ’ όλη την μονομέρειά της) ανέδειξε την σημασία των οικονομικών διεργασιών, και τις αιτίες της κοινωνικής οργάνωσης και των κοινωνικών συγκρούσεων…
Πάντως, ακόμα και σήμερα, η επίσημη ιστορία των διαφόρων εθνών, είναι μία «κατά παραγγελία ιστορία» που προωθεί την ιδέα του έθνους, την ιστορική συνέχεια, κλπ., και γράφεται κατά τα πρότυπα του «γερμανικού ιστορισμού»… Τέτοιου είδους ιστορία διδάσκεται στα σχολεία των διαφόρων κρατών, παραποιώντας την πραγματική ιστορική αλήθεια, δημιουργώντας ένα εθνικό μύθο με πολλά ιστορικά ψέματα, κι εμποδίζοντας τα διάφορα έθνη να ενταχθούν ομαλά στον γενικότερο περίγυρο… Τουλάχιστον στην Ελλάδα, η ιστορία με αυτό τον τρόπο διδάσκεται… Σε γειτονικά κράτη η «κατά παραγγελία ιστορία» παραποιεί βάναυσα την αλήθεια ξεπερνώντας ακόμα και τα όρια της εθνικής προπαγάνδας (Τουρκία, Σκόπια, κλπ…)… Όχι πραγματική ιστορία δεν είναι όλα αυτά, αλλά δεν τηρούν καν τους όρους μίας σχετικής αντικειμενικότητας…
Ιδιαίτερα για την «ιστορία του ελληνικού έθνους» διδάσκονται τερατώδη ψεύδη… Θεωρώντας τον εαυτό μας γνήσιο έλληνα, απόγονο (τουλάχιστον ιδεολογικά) των Αρχαίων Ελλήνων της Δημοκρατίας, «συγγενή» όλων των μεγάλων ελλήνων σοφών, του 6ου, 5ου, 4ου, 3ου, αιώνα, πρέπει να πούμε ότι η ιστορία της Ελλάδας σταμάτησε (ουσιαστικά) με τον Αλέξανδρο. Μετά η Ελλάδα γίνεται επαρχία πρώτα των κρατών των Διαδόχων του Αλέξανδρου, μετά της Ρώμης, μετά των Βυζαντινών, μετά της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, και μετά το 1821 γίνεται υποτελής στους ξένους και ντόπιους «τραπεζίτες» (γι’ αυτό κι έφτασε σήμερα, ακόμα μία φορά, στην «χρεοκοπία»)…
Το «Βυζάντιο» δεν είναι «ελληνική ιστορία»… Ο «χριστιανισμός» (όχι ο χριστιανισμός του Ιησού, αλλά ο χριστιανισμός του ιερατείου…) επιβλήθηκε με την βία στους «βυζαντινούς πληθυσμούς»…
Στα χρόνια της Οθωμανικής Διοίκησης έλληνες προεστοί (κοτζαμπάσηδες) και χριστιανοί κληρικοί, είχαν «αφομοιωθεί» στην «οθωμανική διοίκηση»…
Μετά το 1821 την «διοίκηση» δεν την ανέλαβαν αυτοί που πολέμησαν να ελευθερωθεί η Ελλάδα αλλά οι «συνεργάτες» των Οθωμανών κοτζαμπάσηδες και έλληνες και ξένοι διπλωμάτες καριέρας… Ο Όθωνας επιβλήθηκε σαν «βασιλιάς τοποτηρητής» ακριβώς επειδή οι γερμανοί κι άλλοι ευρωπαίοι είχαν «επενδύσει» στην Ελλάδα (δάνεια ανεξαρτησίας, κλπ…)… Όλοι αυτοί που υπηρέτησαν στην («δήθεν») ελληνική διοίκηση, μέχρι σήμερα, εργάζονται για το όφελος των ξένων και ντόπιων «αφεντάδων» τους…
Οι Έλληνες πρέπει να ξαναγράψουν την «ιστορία» τους («σωστά» αυτή την φορά), και προπάντων πρέπει να μάθουν να «διαβάζουν» την ιστορία τους, αλλιώς θα είναι πάντα «δούλοι των εθνών»…
Αν σήμερα, κάποιοι σύγχρονοι έλληνες, μελετούν τους αρχαίους φιλοσόφους, αν ασχολούνται με την Αληθινή Αθηναϊκή Δημοκρατία… είναι γιατί προσπαθούν να ξαναβρούν τις ρίζες τους που «κόπηκαν» βίαια (στα χρόνια της ρωμαϊκής και βυζαντινής επικυριαρχίας…), προσπαθούν να «ξανά-είναι» Έλληνες μετά από τόσους αιώνες σκλαβιάς σε ρωμαίους, βυζαντινούς, οθωμανούς, και σύγχρονους ευρωπαίους, επικυρίαρχους… Αλλά είναι ελάχιστοι αυτοί που νοιάζονται πραγματικά για την «ιστορική αλήθεια»… (δυστυχώς…)…

Η Μυθ-ιστορία
Βλέποντας την Ιστορία από την δική μας (μεταφυσική) άποψη, απλά, προσπαθούμε να δούμε την Αλήθεια σε ό,τι συμβαίνει γύρω μας, σε ό,τι συνέβη σε αυτό το «έθνος»… Ασφαλώς υπάρχουν και ευσυνείδητοι και καλοί ιστορικοί, και ιστορικοί με όραμα… Εμείς οι υπόλοιποι περιμένουμε να γράψουν μία «αληθινή ιστορία του ελληνικού έθνους»
Ένα πράγμα κατανοούμε και πρέπει να το γνωρίζουν όλοι αυτό: «Οριστική ή επίσημη ιστορία δεν υπάρχει. Η ιστορία πρέπει να γράφεται ξανά και ξανά»… Οι Έλληνες θα πρέπει κάποτε να βρουν το θάρρος να «δουν» την πραγματική ιστορία τους, και προπάντων θα πρέπει να βρουν το κουράγιο να μιλήσουν γι’ αυτή και να την διδάξουν στα παιδιά τους… Μόνο έτσι έχει ακόμα κάποιες ελπίδες αυτό το έθνος…
Δεν είναι ιστορία ο τρόπος που μία ομάδα που «επιβάλλεται», ή μία «κοινωνία» γενικότερα, αντιλαμβάνεται το παρελθόν της. Η «κοινωνία» συχνά αντιλαμβάνεται λάθος την πραγματικότητα και μεταδίδει λάθος την «ιστορική αλήθεια» από γενιά σε γενιά… Ελάχιστοι σύγχρονοι έλληνες γνωρίζουν την πραγματική ιστορία τους… Γι’ αυτό χρειάζεται να «ξαναγραφεί» η ιστορία… όχι από το «επίσημο κράτος», αλλά από «ανεξάρτητους» ιστορικούς…
Η «ιστορία» που δεν αντιλαμβάνεται ένα έθνος, μία κοινωνία, μία ομάδα στα πλαίσια του ανθρωπίνου είδους… η «ιστορία» που δεν βλέπει τα βαθύτερα αίτια της συμπεριφοράς και της «οργάνωσης» της ομάδας… η «ιστορία» που παραποιεί καταστάσεις και γεγονότα, ή δημιουργεί πλασματικές καταστάσεις, στις οποίες εντάσσει την «ιστορική πραγματικότητα», δεν είναι Ιστορία, είναι «μυθ-ιστορία»
Η σύγχρονη «μυθ-ιστορία», για παράδειγμα, «μιλά» για ένα «ελληνικό κράτος»… «παραβλέποντας» ότι από το 1821 και μετά (με τα δάνεια ανεξαρτησίας, και την οικονομική εξάρτηση από ξένους και ντόπιους «δανειστές»), η εθνικότητα, η γη, ο πλούτος, οι άνθρωποι (οι ίδιοι) είναι, όλα, «υποθηκευμένα»… «παραβλέποντας» το γεγονός ότι τα «σύνορα» της χώρας δεν γίνονται σεβαστά ούτε από ευρωπαίους εταίρους, ούτε από γείτονες, ούτε από «δουλεμπόρους» και «εξαθλιωμένους λαθρομετανάστες» που μπαίνουν και βγαίνουν ανεξέλεγκτα… «παραβλέποντας» το γεγονός ότι η «δημόσια διοίκηση» αδυνατεί να ελέγξει καταστάσεις κι ανθρώπους κι ότι το «κράτος» έχει καταλυθεί εδώ και πολλά, πολλά, χρόνια…
Τελικά… τι «είναι» η Ελλάδα;
Η «γνώση» που μας άφησαν κληρονομιά οι μεγάλοι έλληνες σοφοί; Τα λόγια του Πλάτωνα κι άλλων δασκάλων που ακόμα ηχούν στον αέρα της Αθήνας; Ο «απόηχος» από το «κάλεσμα» του «ελευσίνιου μύστη» που μας καλεί στα «Ιερά» (πράγματα); Η Δημοκρατία που δεν ξαναφάνηκε ποτέ σε αυτό τον τόπο που την δημιούργησε; Όλοι εμείς που «αρπαζόμαστε» από το παρελθόν, να περισώσουμε ό,τι μπορούμε, να ξαναγίνουμε «έλληνες» για να ξανανιώσουμε «άνθρωποι»;
Τι «είναι» η Ελλάδα;
Είναι η «Ελλάδα των υποθηκών»; Είναι η Ελλάδα των ξεδιάντροπων τοκογλύφων τραπεζιτών; Των πουλημένων πολιτικών; Των αδιάφορων δικαστικών; Των αποχαυνωμένων ρασοφόρων;
Τι «είναι» η Ελλάδα;
Είναι η Ελλάδα των ανθρώπων του πλούτου και των «βολεμένων» συνοδοιπόρων τους; Είναι η Ελλάδα των «αφελών» νεόφτωχων που πιστεύουν ακόμα ότι «ζουν» σε ένα έννομο δημοκρατικό κράτος. Είναι η Ελλάδα των εξαθλιωμένων λαθρομεταναστών (που κι αυτοί δυστυχισμένοι είναι);
Τι «είναι» η Ελλάδα;
Είναι η Ελλάδα των (λίγων) ανθρώπων που ξαγρυπνούν κι αγωνιούν για τον έρημο τούτο τόπο, για τους ταλαίπωρους ανθρώπους που η μοίρα τους έριξε σε αυτό τον έρημο τόπο;
Τελικά… τι «είναι» η Ελλάδα;
Ποιος, (με πλήρη συνείδηση), θα απαντήσει;

Η Αληθινή Ιστορία και το μέλλον του πλανήτη
Η «Αληθινή Ιστορία» πρέπει να έχει αντικείμενο τον Άνθρωπο, την αντίληψή του (την «συνείδησή» του), την «συμπεριφορά» του, την «οργάνωσή» του σε ομάδες…
Η Αληθινή Ιστορία είναι η Ζωή που ζούμε, που δημιουργούμε… Η «ιστοριογραφία» είναι μεταλογισμός, στοχασμός, απορία κι απάντηση, σε ό,τι συμβαίνει, αλλά προπάντων είναι «ανθρωπιά»…
Η Αληθινή Ιστορία πρέπει να «λέγεται» χωρίς υπεκφυγές…
Η Αληθινή Ιστορία πρέπει να μας «μαθαίνει» τι λάθη έχουμε κάνει (σαν «είδος», σαν άνθρωποι, σαν κοινωνία), και να μας «διδάσκει» πώς να διορθώσουμε τα λάθη μας…
Η Αληθινή Ιστορία πρέπει να έχει «όραμα» μια καλύτερη κοινωνία, πιο δημοκρατική (αληθινά δημοκρατική), πιο δίκαιη, πιο ανθρώπινη, προ πάντων πιο ανθρώπινη…
Τούτος ο πλανήτης χιλιάδες χρόνια τώρα καταδυναστεύεται από ισχυρές ομάδες (κι ανθρώπους)… Η «οργάνωση» των κοινωνιών γίνεται από λίγους (κατά το συμφέρον τους)… οι λαοί είναι δυστυχισμένοι…
Τι μέλλον έχει τούτος ο πλανήτης;
Τα προβλήματα οι άνθρωποι, οι κοινωνίες τα δημιουργούν, κι οι άνθρωποι, οι κοινωνίες πρέπει να τα λύσουν…
Χρειάζεται γνώση, αρετή, δικαιοσύνη, ισονομία, αλληλεγγύη, ανθρωπιά, αγάπη… κι όλοι μας, ο καθένας μας, έχει το μερίδιο της ευθύνης του…
Κι έτσι επιστρέφουμε ξανά στο χώρο της «μεταφυσικής»…
Ο «άνθρωπος» είναι κάτι πολύ περισσότερο από «πολιτικό ζώο»… ή απλά «ζώο»…
Ο «άνθρωπος»…