ΔΡΑΜΑΤΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ: ΣΟΦΟΚΛΗΣ - Φιλοκτήτης (865-899)

865 ΝΕ. σιγᾶν κελεύω, μηδ᾽ ἀφεστάναι φρενῶν.

κινεῖ γὰρ ἁνὴρ ὄμμα κἀνάγει κάρα.
ΦΙ. ὦ φέγγος ὕπνου διάδοχον, τό τ᾽ ἐλπίδων
ἄπιστον οἰκούρημα τῶνδε τῶν ξένων.
οὐ γάρ ποτ᾽, ὦ παῖ, τοῦτ᾽ ἂν ἐξηύχησ᾽ ἐγώ,
870 τλῆναί σ᾽ ἐλεινῶς ὧδε τἀμὰ πήματα
μεῖναι παρόντα καὶ ξυνωφελοῦντά μοι.
οὔκουν Ἀτρεῖδαι τοῦτ᾽ ἔτλησαν εὐφόρως
οὕτως ἐνεγκεῖν, ἁγαθοὶ στρατηλάται.
ἀλλ᾽ εὐγενὴς γὰρ ἡ φύσις κἀξ εὐγενῶν,
875 ὦ τέκνον, ἡ σή, πάντα ταῦτ᾽ ἐν εὐχερεῖ
ἔθου, βοῆς τε καὶ δυσοσμίας γέμων.
καὶ νῦν ἐπειδὴ τοῦδε τοῦ κακοῦ δοκεῖ
λήθη τις εἶναι κἀνάπαυλα δή, τέκνον,
σύ μ᾽ αὐτὸς ἆρον, σύ με κατάστησον, τέκνον,
880 ἵν᾽, ἡνίκ᾽ ἂν κόπος μ᾽ ἀπαλλάξῃ ποτέ,
ὁρμώμεθ᾽ ἐς ναῦν μηδ᾽ ἐπίσχωμεν τὸ πλεῖν.
ΝΕ. ἀλλ᾽ ἥδομαι μέν σ᾽ εἰσιδὼν παρ᾽ ἐλπίδα
ἀνώδυνον βλέποντα κἀμπνέοντ᾽ ἔτι·
ὡς οὐκέτ᾽ ὄντος γὰρ τὰ συμβόλαιά σου
885 πρὸς τὰς παρούσας ξυμφορὰς ἐφαίνετο.
νῦν δ᾽ αἶρε σαυτόν· εἰ δέ σοι μᾶλλον φίλον,
οἴσουσί σ᾽ οἵδε· τοῦ πόνου γὰρ οὐκ ὄκνος,
ἐπείπερ οὕτω σοί τ᾽ ἔδοξ᾽ ἐμοί τε δρᾶν.
ΦΙ. αἰνῶ τάδ᾽, ὦ παῖ, καί μ᾽ ἔπαιρ᾽, ὥσπερ νοεῖς·
890 τούτους δ᾽ ἔασον, μὴ βαρυνθῶσιν κακῇ
ὀσμῇ πρὸ τοῦ δέοντος· οὑπὶ νηὶ γὰρ
ἅλις πόνος τούτοισι συνναίειν ἐμοί.
ΝΕ. ἔσται τάδ᾽· ἀλλ᾽ ἵστω τε καὐτὸς ἀντέχου.
ΦΙ. θάρσει· τό τοι σύνηθες ὀρθώσει μ᾽ ἔθος.
895 ΝΕ. παπαῖ· τί δῆτ᾽ ἂν δρῷμ᾽ ἐγὼ τοὐνθένδε γε;
ΦΙ. τί δ᾽ ἔστιν, ὦ παῖ; ποῖ ποτ᾽ ἐξέβης λόγῳ;
ΝΕ. οὐκ οἶδ᾽ ὅποι χρὴ τἄπορον τρέπειν ἔπος.
ΦΙ. ἀπορεῖς δὲ τοῦ σύ; μὴ λέγ᾽, ὦ τέκνον, τάδε.
ΝΕ. ἀλλ᾽ ἐνθάδ᾽ ἤδη τοῦδε τοῦ πάθους κυρῶ.

***

ΝΕΟ. Σωπάστε τώρα κι έχετε το νου σας,
γιατ᾽ ανοίγει τα μάτια και σηκώνει
το κεφάλι του. ΦΙΛ. Ω φως, που ξανά βλέπω
μετά ᾽π᾽ τον ύπνο κι ω η απίστευτη
κι ανέλπιστη των ξένων παρουσία
που με φυλάγουν· γιατ᾽ εγώ, παιδί μου,
δε θα ᾽λεγα ποτέ πως θα βαστούσες
870 να υποφέρεις τα πάθη μου με τέτοια
συμπόνια και να μου παρασταθείς
με κάθε σου βοήθεια· μα οι Ατρείδες
πώς θα μπορούσαν βέβαια να την είχαν
την ίδια υπομονή να με υποφέρουν,
οι καλοί μας στρατάρχες; μα εσύ, γιε μου,
που είσαι ψυχή γενναία κι από γενναίους,
τίποτα δε λογάριασες απ᾽ όλα τούτα,
φωνές κι αποφορές που ήσουν γεμάτος.
Μα, τώρα μια που φαίνεται πως μ᾽ έχει
ξεχάσει το κακό και νά συνήρθα,
σήκωσέ με και στήσε με, συ, γιε μου,
880 στα πόδια μου, που σα μ᾽ αφήσει τέλος
κι η κούραση, να πάμε στο καράβι
και κάμομε πανιά χωρίς ν᾽ αργούμε.
ΝΕΟ. Χαίρω που σέ ειδα παρά κάθ᾽ ελπίδα
να ζεις και ν᾽ αναπνέεις και δίχως πόνους·
γιατ᾽ αν συγκρίνω με όπως είσαι τώρα,
όλα σου τα σημάδια εφανερώναν
πως πια ζωή δεν είχες· λοιπόν σήκω
ή, αν προτιμάς, αυτοί να σε σηκώσουν
στα χέρια· δε θα βαρεθούν τον κόπο,
αν είναι η θέλησή σου κι η δική μου.
ΦΙΛ. Σ᾽ ευχαριστώ, παιδί μου· βοήθησέ με
λοιπόν εσύ, καθώς στο νου σου το ᾽χεις,
890 κι άφησ᾽ αυτούς, μήπως τους ενοχλήσει
η βαριά αποφορά πριν απ᾽ την ώρα·
τους φτάνει ό,τι έχουν να υποφέρουν μέσα
στο καράβι μαζί μου. ΝΕΟ. Μα έτσι ας γίνει·
έλα, σηκώσου και πιάσου από μένα.
ΦΙΛ. Έγνοια σου και συνηθισμένος είμαι.
ΝΕΟ. Αλίμονο· τί έχω να κάμω τώρα;
ΦΙΛ. Τί ᾽ναι γιε μου, πού πάει αυτός σου ο λόγος;
ΝΕΟ. Κι εγώ δεν ξέρω πώς να τη γυρίσω
τη δυσκολί᾽ αυτή. ΦΙΛ. Ποιά δυσκολία;
μην το λες, γιε μου, εσύ. ΝΕΟ. Κι όμως έτσι ᾽ναι
και σ᾽ αυτή τώρα βρίσκομαι τη θέση.

ΟΜΗΡΟΣ: Ἰλιάς (8.1-8.77)

Ραψωδία Θ' - Θεῶν ἀγορά. Κόλος μάχη

Ἠὼς μὲν κροκόπεπλος ἐκίδνατο πᾶσαν ἐπ᾽ αἶαν·
Ζεὺς δὲ θεῶν ἀγορὴν ποιήσατο τερπικέραυνος
ἀκροτάτῃ κορυφῇ πολυδειράδος Οὐλύμποιο·
αὐτὸς δέ σφ᾽ ἀγόρευε, θεοὶ δ᾽ ὑπὸ πάντες ἄκουον·
«κέκλυτέ μευ, πάντες τε θεοὶ πᾶσαί τε θέαιναι, 5
ὄφρ᾽ εἴπω τά με θυμὸς ἐνὶ στήθεσσι κελεύει.
μήτε τις οὖν θήλεια θεὸς τό γε μήτε τις ἄρσην
πειράτω διακέρσαι ἐμὸν ἔπος, ἀλλ᾽ ἅμα πάντες
αἰνεῖτ᾽, ὄφρα τάχιστα τελευτήσω τάδε ἔργα.
ὃν δ᾽ ἂν ἐγὼν ἀπάνευθε θεῶν ἐθέλοντα νοήσω 10
ἐλθόντ᾽ ἢ Τρώεσσιν ἀρηγέμεν ἢ Δαναοῖσι,
πληγεὶς οὐ κατὰ κόσμον ἐλεύσεται Οὔλυμπόνδε·
ἤ μιν ἑλὼν ῥίψω ἐς Τάρταρον ἠερόεντα,
τῆλε μάλ᾽, ἧχι βάθιστον ὑπὸ χθονός ἐστι βέρεθρον,
ἔνθα σιδήρειαί τε πύλαι καὶ χάλκεος οὐδός, 15
τόσσον ἔνερθ᾽ Ἀΐδεω ὅσον οὐρανός ἐστ᾽ ἀπὸ γαίης·
γνώσετ᾽ ἔπειθ᾽ ὅσον εἰμὶ θεῶν κάρτιστος ἁπάντων.
εἰ δ᾽ ἄγε πειρήσασθε, θεοί, ἵνα εἴδετε πάντες·
σειρὴν χρυσείην ἐξ οὐρανόθεν κρεμάσαντες
πάντες τ᾽ ἐξάπτεσθε θεοὶ πᾶσαί τε θέαιναι· 20
ἀλλ᾽ οὐκ ἂν ἐρύσαιτ᾽ ἐξ οὐρανόθεν πεδίονδε
Ζῆν᾽ ὕπατον μήστωρ᾽, οὐδ᾽ εἰ μάλα πολλὰ κάμοιτε.
ἀλλ᾽ ὅτε δὴ καὶ ἐγὼ πρόφρων ἐθέλοιμι ἐρύσσαι,
αὐτῇ κεν γαίῃ ἐρύσαιμ᾽ αὐτῇ τε θαλάσσῃ·
σειρὴν μέν κεν ἔπειτα περὶ ῥίον Οὐλύμποιο 25
δησαίμην, τὰ δέ κ᾽ αὖτε μετήορα πάντα γένοιτο.
τόσσον ἐγὼ περί τ᾽ εἰμὶ θεῶν περί τ᾽ εἴμ᾽ ἀνθρώπων.»
Ὣς ἔφαθ᾽, οἱ δ᾽ ἄρα πάντες ἀκὴν ἐγένοντο σιωπῇ
μῦθον ἀγασσάμενοι· μάλα γὰρ κρατερῶς ἀγόρευσεν.
ὀψὲ δὲ δὴ μετέειπε θεὰ γλαυκῶπις Ἀθήνη· 30
«ὦ πάτερ ἡμέτερε Κρονίδη, ὕπατε κρειόντων,
εὖ νυ καὶ ἡμεῖς ἴδμεν ὅ τοι σθένος οὐκ ἐπιεικτόν·
ἀλλ᾽ ἔμπης Δαναῶν ὀλοφυρόμεθ᾽ αἰχμητάων,
οἵ κεν δὴ κακὸν οἶτον ἀναπλήσαντες ὄλωνται.
ἀλλ᾽ ἤτοι πολέμου μὲν ἀφεξόμεθ᾽, ὡς σὺ κελεύεις· 35
βουλὴν δ᾽ Ἀργείοις ὑποθησόμεθ᾽, ἥ τις ὀνήσει,
ὡς μὴ πάντες ὄλωνται ὀδυσσαμένοιο τεοῖο.»
Τὴν δ᾽ ἐπιμειδήσας προσέφη νεφεληγερέτα Ζεύς·
«θάρσει, Τριτογένεια, φίλον τέκος· οὔ νύ τι θυμῷ
πρόφρονι μυθέομαι, ἐθέλω δέ τοι ἤπιος εἶναι.» 40
Ὣς εἰπὼν ὑπ᾽ ὄχεσφι τιτύσκετο χαλκόποδ᾽ ἵππω,
ὠκυπέτα, χρυσέῃσιν ἐθείρῃσιν κομόωντε,
χρυσὸν δ᾽ αὐτὸς ἔδυνε περὶ χροΐ, γέντο δ᾽ ἱμάσθλην
χρυσείην εὔτυκτον, ἑοῦ δ᾽ ἐπεβήσετο δίφρου,
μάστιξεν δ᾽ ἐλάαν· τὼ δ᾽ οὐκ ἀέκοντε πετέσθην 45
μεσσηγὺς γαίης τε καὶ οὐρανοῦ ἀστερόεντος.
Ἴδην δ᾽ ἵκανεν πολυπίδακα, μητέρα θηρῶν,
Γάργαρον, ἔνθα τέ οἱ τέμενος βωμός τε θυήεις.
ἔνθ᾽ ἵππους ἔστησε πατὴρ ἀνδρῶν τε θεῶν τε
λύσας ἐξ ὀχέων, κατὰ δ᾽ ἠέρα πουλὺν ἔχευεν. 50
αὐτὸς δ᾽ ἐν κορυφῇσι καθέζετο κύδεϊ γαίων,
εἰσορόων Τρώων τε πόλιν καὶ νῆας Ἀχαιῶν.
Οἱ δ᾽ ἄρα δεῖπνον ἕλοντο κάρη κομόωντες Ἀχαιοὶ
ῥίμφα κατὰ κλισίας, ἀπὸ δ᾽ αὐτοῦ θωρήσσοντο.
Τρῶες δ᾽ αὖθ᾽ ἑτέρωθεν ἀνὰ πτόλιν ὁπλίζοντο, 55
παυρότεροι· μέμασαν δὲ καὶ ὧς ὑσμῖνι μάχεσθαι,
χρειοῖ ἀναγκαίῃ, πρό τε παίδων καὶ πρὸ γυναικῶν.
πᾶσαι δ᾽ ὠΐγνυντο πύλαι, ἐκ δ᾽ ἔσσυτο λαός,
πεζοί θ᾽ ἱππῆές τε· πολὺς δ᾽ ὀρυμαγδὸς ὀρώρει.
Οἱ δ᾽ ὅτε δή ῥ᾽ ἐς χῶρον ἕνα ξυνιόντες ἵκοντο, 60
σύν ῥ᾽ ἔβαλον ῥινούς, σὺν δ᾽ ἔγχεα καὶ μένε᾽ ἀνδρῶν
χαλκεοθωρήκων· ἀτὰρ ἀσπίδες ὀμφαλόεσσαι
ἔπληντ᾽ ἀλλήλῃσι, πολὺς δ᾽ ὀρυμαγδὸς ὀρώρει.
ἔνθα δ᾽ ἅμ᾽ οἰμωγή τε καὶ εὐχωλὴ πέλεν ἀνδρῶν
ὀλλύντων τε καὶ ὀλλυμένων, ῥέε δ᾽ αἵματι γαῖα. 65
Ὄφρα μὲν ἠὼς ἦν καὶ ἀέξετο ἱερὸν ἦμαρ,
τόφρα μάλ᾽ ἀμφοτέρων βέλε᾽ ἥπτετο, πῖπτε δὲ λαός.
ἦμος δ᾽ Ἠέλιος μέσον οὐρανὸν ἀμφιβεβήκει,
καὶ τότε δὴ χρύσεια πατὴρ ἐτίταινε τάλαντα·
ἐν δὲ τίθει δύο κῆρε τανηλεγέος θανάτοιο, 70
Τρώων θ᾽ ἱπποδάμων καὶ Ἀχαιῶν χαλκοχιτώνων,
ἕλκε δὲ μέσσα λαβών· ῥέπε δ᾽ αἴσιμον ἦμαρ Ἀχαιῶν.
αἱ μὲν Ἀχαιῶν κῆρες ἐπὶ χθονὶ πουλυβοτείρῃ
ἑζέσθην, Τρώων δὲ πρὸς οὐρανὸν εὐρὺν ἄερθεν·
αὐτὸς δ᾽ ἐξ Ἴδης μεγάλ᾽ ἔκτυπε, δαιόμενον δὲ 75
ἧκε σέλας μετὰ λαὸν Ἀχαιῶν· οἱ δὲ ἰδόντες
θάμβησαν, καὶ πάντας ὑπὸ χλωρὸν δέος εἷλεν.

***

Η Έως άπλωνε η χρυσή σ᾽ όλην την γην το φως της,
κι εσυγκαλούσε τους θεούς ο υπέρτατος Κρονίδης
στην ακροτάτην κορυφήν του πολυλόφου Ολύμπου.
Έλεγε αυτός και όλ᾽ οι θεοί προσέχαν εις τον λόγον:
5 «Αθάνατοι και αθάνατες θεές, ακούσετ᾽ όλοι
ό,τι στα στήθη μου η ψυχή να ειπώ παρακινεί με·
μήτε θεός μήτε θεά τολμήσει ν᾽ αντικόψει
τούτον που λέγω τον σκοπόν και στέρξετ᾽ όλοι αντάμα
ώστε στα έργα τούτα εγώ γοργό να δώσω τέλος.
10 Και όποιον θεόν αλλόγνωμα νοήσω να βοηθήσει
τους Τρώας ή τους Δαναούς, άσχημα κτυπημένος
στον Όλυμπον θα στρέψει αυτός ή θα τον ρίξω κάτω
με τούτα εγώ τα χέρια μου στα σκότη του Ταρτάρου,
πολύ μακράν στα τρίσβαθα του κόσμου καταχθόνια,
15 που πύλες έχει σιδηρές και χάλκινο κατώφλι,
κάτω απ᾽ τον Άδη όσο της γης ο ουρανός απέχει·
τότε θα μάθει αν τους θεούς νικώ στην ρώμην όλους.
Και δοκιμάσετε, ω θεοί, να το γνωρίσετ᾽ όλοι.
Χρυσήν κρεμάσετ᾽ άλυσον απ᾽ τ᾽ ουρανού την άκρην,
20 και αθάνατοι και αθάνατες όλοι απ᾽ αυτήν πιασθείτε.
Αλλά δεν θα ᾽σθε δυνατοί μ᾽ όσον και αν βάλτε κόπον
να σύρετ᾽ απ᾽ τον ουρανόν τον πάνσοφον Κρονίδην.
Αλλ᾽ αν εγώ το ήθελα θα εδύνομουν και μόνος
μ᾽ όλην την γην και θάλασσαν επάνω να σας σύρω·
25 και θα ᾽δενα την άλυσον στην κορυφήν του Ολύμπου
ώστε τα πάντ᾽ ανάερα να μείνουν εις τον κόσμον·
τόσον ανώτερος εγώ θεών και ανθρώπων είμαι».
Είπεν αυτά κι εσίγησεν, άφωνοι εμείναν όλοι·
ότι με φόβον άκουσαν τον αυστηρόν του λόγον·
30 και τέλος η γλαυκόματη θεά σ᾽ εκείνον είπε:
«Κρονίδη, ω πατέρα μας, των βασιλέων πρώτε,
το ηξεύρομ᾽ ότι αντίσταση δεν έχ᾽ η δύναμίς σου·
αλλ᾽ όμως δια τους Δαναούς πονούμε τους ανδρείους,
οπού θα πάθουν και άσφαλτα θ᾽ αδικοθανατήσουν·
35 αλλ᾽ όμως θέλει απέχομεν, ως θέλεις, απ᾽ την μάχην.
Πλην συμβουλήν θα δώσομεν καλήν εις τους Αργείους,
να μη χαθούν όλοι δια μιας απ᾽ το βαρύ σου μίσος».
Της είπε με χαμόγελον ο νεφελοσυνάκτης:
«Παρηγορήσου, τέκνον μου· με την ψυχήν δεν είπα
40 τον λόγον οπού επρόφερα· και μαλακόν θα μ᾽ έβρεις».
Είπε· στ᾽ αμάξι έζεψε τα ορμητικά πουλάρια,
χαλκόποδα, μ᾽ ολόχρυσην και φουντωμένην κόμην,
ολόχρυσ᾽ άρματα και αυτός εζώσθηκε κι επήρε
χρυσήν ωραία μάστιγα και ανέβηκε στον θρόνον
45 κι εράβδισε να κινηθούν και πρόθυμα επετούσαν
τ΄ άλογ᾽ ανάμεσα στην γην και τ᾽ ουρανού τ᾽ αστέρια.
Έφθασε στην πολύβρυσην και θηριοθρέπτραν Ίδην,
στο Γάργαρον, που του Διός έχει βωμόν και κτήμα·
αυτού εστάθη των θεών και ανθρώπων ο πατέρας,
50 και τ᾽ άλογ᾽ αφού ξέζεψε και τα ᾽ζωσε με νέφος,
στην κορυφήν περήφανος εκάθισε να βλέπει
των Τρώων και των Αχαιών την πόλιν και τα πλοία.
Και εις τες σκηνές των οι Αχαιοί το πρόγευμά τους παίρναν
σύντομα και αρματώνονταν ευθύς κατόπιν όλοι,
55 και οι Τρώες εις την πόλιν των, και αν και ολιγότερ᾽ ήσαν,
διψούσαν δια τον πόλεμον, βιασμένοι απ᾽ την ανάγκην,
δια τες γυναίκες, την ζωήν, δια τα παιδιά να βάλουν·
οι πύλες όλες άνοιξαν κι εχύνονταν τα πλήθη,
πεζοί και ιππείς, και αλαλαγμός μεγάλος ακουόνταν.
60 Και ότ᾽ έφθασαν και εβρέθηκαν εις έναν τόπον όλοι,
τα τόμαρα και τ᾽ άρματα και τ᾽ ανδρειωμένα στήθη,
τα χαλκοθώρηκτ᾽ έσμιξαν· κι οι ομφαλωτές ασπίδες
απ᾽ τα δυο μέρη εγγίζονταν, και ο κόσμος εβροντούσε.
Κι εκεί κραυγή χαράς ανδρών που φόνευαν και βόγγος
65 ανδρών οπού εφονεύοντο και η γη πλημμύριζ᾽ αίμα.
Και όσο ήτο αυγή και τ᾽ άγιο φως αύξαινε της ημέρας,
επέφταν και των δυο στρατών άνδρες πολλοί στην μάχην.
Και όταν ο ήλιος τ᾽ ουρανού στην μέσην είχε φθάσει,
τα χρυσά τάλαντ᾽ άνοιξεν ο ύψιστος πατέρας
70 και εις το καθέν᾽ απέδωσε πικρού θανάτου μοίραν,
των χαλκοφράκτων Αχαιών, των ιπποδάμων Τρώων·
τα σήκωσε κι έκλιν᾽ ευθύς των Αχαιών η μοίρα·
των Αχαιών εκάθισαν κάτω στην γην οι μοίρες·
των Τρώων ως τον ουρανόν οι μοίρες πεταχθήκαν·
75 και από την Ίδην βρόντησεν ο Ζευς και αστροπελέκι
φρικτόν στην μέσην έριξε των Αχαιών· κι εκείνοι
την φλόγα ως είδαν έμειναν και αχνός τούς πήρε φόβος.

Είναι ο οργασμός θέμα αυτοπεποίθησης;

Επιλέγουμε την ερωτική επαφή σαν βραδινό κρασάκι κι ενώ έχει σημασία αν θα διαλέξουμε το αγαπημένο μας, ένα ωρίμανσης ή κάποιο φτηνό από το supermarket, αυτό που καθορίζει την απόλαυσή μας τελικά, είναι η ψυχολογία μας. Ο οργασμός της γυναίκας δεν είναι λοιπόν ένα μονοδιάστατο φαινόμενο αλλά ένα πολυπαραγοντικό. Ο σύντροφος, το μέρος, η αντικειμενική ποιότητα της επαφής και πολλά άλλα που συζητιούνται συχνά με κουλουράκια και καφέ, είναι σίγουρα παράγοντες που επηρεάζουν την ευχαρίστηση που θα λάβει μια θηλυκότητα, ωστόσο, ποιος είναι ο ρόλος της αυτοεκτίμησής της σ’ όλα αυτά;

Η γυναίκα έχοντας μεγαλώσει σε μια πατριαρχική κοινωνία, γεμάτη πρότυπα που χωλαίνουν και αναχρονιστικές ιδέες, έχει υπάρξει πολλές φορές δέσμια όλων αυτών των αντιλήψεων. Ας δούμε για παράδειγμα μερικές απ’ αυτές, ώστε να αντιληφθούμε την επιρροή που έχουν: «Η γριά κότα έχει το ζουμί», «Μήπως είσαι ανοργασμική;», «πάλι έχεις περίοδο;», «αν δεν τον ικανοποιείς θα ψάξει αλλού», «γίνε και λίγο γυναίκα!». Οι φράσεις αυτές, είναι μόνο λίγες από εκείνες που ένα φαλλοκρατικό σύστημα δίδαξε σε πολλές γενιές. Ταυτόχρονα η έννοια της «εύκολης» και της «παρθένας» ακόμα κι εν έτει 2021, σκιαγραφούνται σαν καρικατούρες και χρησιμοποιούνται για να μειώσουν τη γυναίκα. Είτε επιλέξει λοιπόν να είναι ενεργή ερωτικά, να απολαμβάνει τις εμπειρίες της και να δημιουργεί καινούριες, είτε επιλέξει να απέχει από το κρεβάτι και τις απολαύσεις που το περιτριγυρίζουν, η γυναίκα τιμωρείται. Πώς συνδέεται όμως αυτό με την αυτοεκτίμηση;

Έρευνες από το πανεπιστήμιο του Μόντρεαλ αποδεικνύουν πως οι γυναίκες είναι πιο ευαίσθητες από τους άνδρες καθώς ο εγκέφαλός τους αντιδρά διαφορετικά στα αρνητικά ερεθίσματα κάθε περιβάλλοντος. Κάθε θηλυκότητα λοιπόν, έρχεται αντιμέτωπη με μειονεκτικά σχόλια που τη θέλουν βρώμικη, παστρικιά ή δήθεν δύσκολη, ανοργασμικιά. Συχνά μια γυναίκα αντιμετωπίζει τη σύγκρουση της ευαισθησίας της με την ωμότητα της κοινωνίας. Η μόνη« λύση» ώστε το γυναικείο σώμα ν’ αγαπηθεί, είναι να παραμένει κτήμα· η κοπέλα πρέπει να κάνει μεν έρωτα «αλλά». «Αλλά» να μην το απολαμβάνει περισσότερο από τον άνδρα, να μην είναι σε θέση να χειριστεί και να ευχαριστηθεί το σώμα της χωρίς εκείνον, ν’ αδυνατεί να ολοκληρώσει μακριά του και να μην αλλάξει πολλούς συντρόφους γιατί θα είναι εύκολη.

Όλες αυτές οι ταμπέλες κουδουνίζουν στο στέρνο κάθε γυναίκας το οποίο γέρνει όσο περνάνε τα χρόνια από το βάρος. Το κοριτσάκι μεγαλώνει μες στα «μη» και στα «πρόσεχε» και τα κουβαλάει όλα αυτά σ’ ένα σώμα που δεν έχει μάθει να λαμβάνει αγάπη. Από το «φάε την μπουκιά σου γιατί δε θα παντρευτείς» μέχρι το «Σταμάτα να τρως, θα παχύνεις και δε θα σε θέλει κανένας» είναι όλα φράσεις που χρησιμοποιήθηκαν για να κακοποιήσουν ψυχικά γενιές γυναικών. Γυναικών που αργότερα στη ζωή τους, θα άκουγαν «Δεν καταλαβαίνω γιατί είσαι ανασφαλής». Η αυτοεκτίμηση της γυναίκας λοιπόν είναι άμεσα επηρεασμένη από την ερωτική της ζωή, τη σχέση της με το σώμα της και δυστυχώς την επιβολή των άλλων πάνω σ’ αυτό. Έτσι, πολλές φορές μαθαίνει να ζει με την αίσθηση της απέχθειας ως προς το κορμί της. Γιατί έκανε έρωτα νωρίς, αργά, βιαστικά, ή άγρια. Γιατί αδυνάτισε ή γιατί πάχυνε. Όλα μοιάζουν να γυρνάνε γύρω από το σώμα της. Με αυτόν τον τρόπο, όχι μόνο δε νιώθει άνετα μ’ αυτό αλλά εν μέρη του επιτίθεται. Η αυτοεκτίμησή της επηρεάζεται κι αδυνατεί να απελευθερωθεί εγκεφαλικά και κατά συνέπεια και σωματικά.

Ακόμη τα παιδικά τραύματα, η εγκατάλειψη, η κακοποίηση, η παραμέληση κι όλα όσα δέχεται το παιδί σε μικρή ηλικία, διαμορφώνουν έναν ενήλικα κυριευμένο από το φόβο και το άγχος. Αυτόν που αναρωτιέται αν είναι αρκετός, αν αρέσει, αν ικανοποιεί όντως τον σύντροφό του ή αν εκείνος προσποιείται. Το άγχος με τη σειρά του απελευθερώνει κορτιζόλη στο σώμα, η οποία σχετίζεται με μειωμένη λίμπιντο και φτωχή ερωτική επιθυμία. Φυσικά όλα αυτά τα ερωτήματα, οι ενοχές κι οι ανασφάλειες δε βοηθούν τη γυναίκα να αγαπήσει το σώμα της και τον εαυτό της. Ο Φρόιντ μάλιστα είχε μιλήσει για την καθήλωση του ατόμου σε ερωτική εμπειρία, όταν αυτή συμβαίνει σε πρώιμο στάδιο της ζωής του κι είναι είτε τραυματική, είτε έντονη κ.ο.κ.. Σύμφωνα με τον Φρόιντ λοιπόν, μια τέτοια εμπειρία μπορεί να επηρεάσει σημαντικά την ερωτική ζωή του ατόμου και να οδηγήσει από έλλειψη ενδιαφέροντος μέχρι και σε παραφιλική διαταραχή. Φυσικά κάθε γυναίκα δε φτάνει σε τέτοιο στάδιο, όμως είναι πολλές αυτές που κουβαλάνε πάνω τους κάποια δυσάρεστη ανάμνηση που σχετίζεται με το κρεβάτι και τις κάνει να αισθάνονται ντροπή και στεναχώρια.

Πολλές απ’ εμάς, δεν αρκούμαστε στα προηγούμενα προβλήματα και «δημιουργούμε» κι άλλα, έτσι συστήνουμε στη λίμπιντό μας την τελειομανία -φυσικά με την ευγενή χορηγία της κοινωνίας. Αναζητούμε, την τέλεια στιγμή, το ιδανικό μέρος και τον «έναν» που θα αξίζει την απελευθέρωσή μας. Ξεχνάμε πως ο οργασμός είναι δώρο από τη μητέρα φύση στον εαυτό μας, στο σώμα και το πνεύμα μας. Είναι μια υπέρτατη στιγμή ηδονής που κάθε γυναίκα δικαιούται να βιώσει. Δεν είναι δώρο προς τον σύντροφό της, ούτε μια ακόμη ταμπέλα που αυτήν τη φορά θα προστεθεί στο δικό του λαιμό -για να φαίνεται το ταλέντο του κι η σπουδαιότητά του. Δε χρειάζεται το «άμεμπτο», χρειάζεται να καταλάβουμε πως είμαστε ήδη όμορφες οντότητες, σε ήδη όμορφα σώματα. Ιδανικά για να προσφέρουν και να λάβουν ευχαρίστηση, αγάπη, έρωτα και πάθος. Να μοιράσουν και να μοιραστούν. Επομένως ο έλεγχος που επιβάλλουμε πάνω στο σώμα μας, περιμένοντας την τέλεια στιγμή, είναι απλά ένα παιχνίδι που μάθαμε να παίζουμε παιδιά. «Θα πάρω αυτό το παντελόνι όταν αδυνατίσω» λέγαμε τότε κι αυτό εξελίχθηκε σε «Θα αφεθώ όταν του/της αξίζει». Σ’ εμάς όμως πότε θα αξίζει; Πότε θα νιώσουμε αρκετές;

Βέβαια, εδώ πρέπει να ειπωθεί πως η συμπεριφορά που διατηρεί το ταίρι είναι αναμφίβολης σημασίας. Γιατί είναι αυτή που θα βοηθήσει τη γυναίκα να ξετυλιχτεί και να απολαύσει τις ερωτικές τις στιγμές. Αντίθετα, μια κακοποιητική συμπεριφορά μέσα σε μια δυσάρεστη σχέση, είναι αυτή που θα μπλοκάρει ακόμα περισσότερο το γυναικείο σώμα. Το μίσος κι η επιθετικότητα που κάθε άνθρωπος λαμβάνει είναι στοιχεία που πολλές φορές ταυτίζει με την πραγματικότητα. Ο κοινωνιολόγος Charles Horton Cooley είπε «Δεν είμαι αυτός που νομίζω ότι είμαι, δεν είμαι αυτός που νομίζεις ότι είμαι, είμαι αυτός που νομίζω πως νομίζεις ότι είμαι.». Εν ολίγοις, όταν ο οποιοσδήποτε -πόσο μάλλον ο σύντροφός μας-, βλέπουμε πως πιστεύει ότι δε μας αξίζει αγάπη, τρυφερότητα, ερωτισμός και κορυφώσεις, υπάρχει μεγάλη πιθανότητα κι εμείς να πιστέψουμε σ’ αυτό. Αν από την άλλη ο περίγυρός μας κι ειδικά το ταίρι μας, μας κάνουν να αισθανθούμε, ικανοί, θελκτικοί κι ερωτικοί άνθρωποι, τότε ήδη μέσα μας θα συντελείται μια καταπληκτική διεργασία. Η διαδικασία ανάπτυξης της αυτοεκτίμησής μας.

Γενικότερα είναι καλό να θυμόμαστε πως η ύπαρξη οργασμού κατά τη διάρκεια της επαφής, δεν κρίνει την επιτυχία μιας σχέσης. Παρ’ όλα αυτά, αν η γυναίκα αισθάνεται έτοιμη, μια επίσκεψη σε ψυχοθεραπευτή, η αποκοπή αρνητικών ατόμων από τη ζωή της, η άσκηση, ο διαλογισμός, οι ασκήσεις αυτοβελτίωσης και πολλά άλλα είναι λύσεις που άμεσα θα κάνουν διαφορά στη σχέση της με το σώμα της και τον εαυτό της. Πάντως, ο καλύτερος τρόπος για να βιώσει μια γυναίκα οργασμό κατά τη διάρκεια της ερωτικής επαφής, είναι να γνωρίσει μόνη της το σώμα της, πριν το συστήσει σε κάποιον άλλον, να μάθει η ίδια τα θέλω της, αυτά που τη γεμίζουν κι αυτά που την πνίγουν. Ο οργασμός αποτελεί το υψηλότερο στάδιο ικανοποίησης κατά την επαφή κι είναι αυτός που φανερώνει την ολοκληρωτική απελευθέρωση. Παραμένει όμως η γεύση που σου αφήνει το κρασί στο τέλος, όχι το κρασί το ίδιο. Το κρασί είναι μυρωδιά, είναι τα διαφορετικά κύματα γεύσης που παραλύουν τους γευστικούς σου κάλυκες, είναι το αίμα σου που πάλλεται στις φλέβες και ζητάει την επόμενη γουλιά, είναι τα συναισθήματα που σου δημιουργούνται. Ίσως αν ξεχάσουμε τους κανόνες καλής συμπεριφοράς και πιούμε το κρασί μας σαν να μη μάς έμαθε κανείς το πώς, η τελευταία γουλιά να πάρει άλλη διάσταση.

Τα είδη ψυχικών τραυμάτων και οι διαφορές τους

Θα λέγαμε ότι έχει γίνει σύνηθες να περιγράφουμε καθημερινές κακοτυχίες, αναποδιές ή περίεργα περιστατικά ως γεγονότα που μας επιβάρυναν πολύ ψυχολογικά, για να προσδώσουμε μια χιουμοριστική χροιά στα λεγόμενά μας. Έχει γίνει σούπα πια το να λέμε ότι το τάδε μας στιγμάτισε ή ότι είχαμε τη δείνα τραυματική εμπειρία, απλώς επειδή μπορεί να παρακολουθήσαμε ένα αλλόκοτο βίντεο π.χ. Φαίνεται πως ο μόνος τρόπος να μιλήσουμε σοβαρά γι’ αυτό το ζήτημα είναι μάλλον να επικοινωνήσουμε κάποιο παιδικό μας τραύμα, συχνά με χιούμορ.

Το ότι δεν αναρωτιόμαστε γιατί αντιμετωπίζουμε τα ψυχολογικά τραύματα με τέτοιο τρόπο δείχνει ακριβώς πόσο σοβαρό είναι στην πραγματικότητα το ζήτημα. Φυσικά, είναι ένας τρόπος αυτόματης άμυνας που χρησιμοποιούμε για να προφυλαχτούμε απ’ τα κατάλοιπα ενός τέτοιου αρνητικού βιώματός μας. Πριν, όμως, αναφερθούμε στην αντιμετώπιση, τι ακριβώς είναι το μη ορατό τραύμα και για πόσο καιρό επηρεάζει την ψυχολογία μας;

Τα ψυχολογικά τραύματα χωρίζονται σε κατηγορίες, στα απλά και στα σύνθετα κι έπειτα σε επιμέρους υποκατηγορίες. Σε πρώτη φάση, θα μπορούσαμε να περιγράψουμε τον όρο αυτό ως μια απρόσμενη αρνητική εμπειρία που πλήττει έντονα τον συναισθηματισμό ενός ανθρώπου, προκαλώντας του κατά κύριο λόγο πόνο, δυσφορία κι άλλα δυσάρεστα συναισθήματα. Μετά από μια τραυματική εμπειρία είναι πολύ πιθανό ένα άτομο να αποκτήσει φοβίες, ψυχολογικά σύνδρομα ή κι ένα συγκεκριμένο μοτίβο συμπεριφοράς που χρησιμοποιεί ως μέσο προφύλαξης του εαυτού του από την έκθεση σε αντίστοιχα περιστατικά και τις επερχόμενες απόρροιές τους. Πολλοί άνθρωποι βρίσκονται σε άγνοια για το ότι κουβαλάνε κάποιο εσωτερικό τραύμα και διατηρούν αντίστοιχα μια τακτική προστασίας απ’ αυτό.

Τα απλά –χαρακτηριζόμενα έτσι μόνο για να ξεχωρίσουν απ’ τα άλλα– τραύματα προκαλούνται πιο συχνά από περιστατικά που σχετίζονται με το θάνατο, ατυχήματα, φυσικές καταστροφές, παρακολούθηση ή μαρτυρία δυστυχημάτων ή βιαιοπραγιών και κάθε μορφής κακοποίησης ή παραμέλησης, που αφήνουν το άτομο με μια ανασφάλεια κι ένα αίσθημα φόβου ή και συχνά μαλθακότητα. Ακριβώς επειδή είναι κάτι που δεν έχει βιώσει ξανά, δεν το έχει επεξεργαστεί και δε γνωρίζει με ποιον τρόπο να το διαχειριστεί, ανταποκρίνεται σ’ αυτό παραλύοντας, συναισθηματικά χαωμένο ή ταραγμένο. Είναι εύλογο πως δε θα ήταν ποτέ προετοιμασμένος κάποιος για ν’ αντιμετωπίσει διαφορετικά μια παρόμοια μελλοντική τραυματική εμπειρία, δεδομένου ότι δεν έχει συνειδητοποιήσει κι αποδεχτεί πλήρως το τι του έχει συμβεί. Είναι τόσο έντονα φορτισμένος, που η μνήμη του δε συγκρατεί όλα τα δεδομένα, ακόμη και μετά το πέρασμα λεπτών απ’ το περιστατικό.

Όταν κάποιος τραυματισμένος ψυχολογικά άνθρωπος καλείται να περιγράψει την επίμαχη στιγμή, βρίσκεται σε θέση να παρουσιάσει τα δεδομένα σαν ένα συνονθύλευμα πληροφοριών, πολλές φορές ασύνδετων μεταξύ τους, με αρκετά κενά, δημιουργώντας εύλογα απορίες. Δεν μπορεί να αφηγηθεί τα γεγονότα με αρχή, μέση και τέλος, όπως θα έκανε για να περιγράψει την εξέλιξη μιας απλής καθημερινής του ημέρας ή κάποιας ωραίας εμπειρίας του, που τον γέμισε με όμορφα συναισθήματα. Έτσι, έχει προκύψει σε πολλές περιπτώσεις παρενοχλήσεων ή και κακοποιήσεων, οι οποίες κατέληξαν στα δικαστήρια, να αθωώνεται ο κατηγορούμενος, επειδή ο κατήγορος δε βρισκόταν σε θέση να περιγράψει με χρονική ακρίβεια και διεξοδική ανάλυση το κακοποιητικό συμβάν, οπότε η μαρτυρία θεωρήθηκε αναληθής.

Για την υποστήριξη της θέσης του ότι η μνήμη αποβάλλει πολλά ή όλα τα δεδομένα ενός τέτοιου γεγονότος, διεξήχθησαν δύο έρευνες. Η πρώτη, με επικεφαλής την ερευνήτρια Dr Linda Meyer Williams, πραγματοποιήθηκε κατά τη δεκαετία του 1970, παίρνοντας συνεντεύξεις από 206 σεξουαλικώς κακοποιημένα κορίτσια, μεταξύ 10-12 ετών, με αποθηκευμένο ιατρικό ιστορικό που το αποδείκνυε. Στο πέρασμα δεκαεπτά ετών, η ερευνήτρια έψαξε και βρήκε τις 136 πλέον γυναίκες που είχαν συμμετάσχει στην έρευνά της ως παιδιά. Το ποσοστό του 38% εξ αυτών αδυνατούσε να επαναφέρει στη μνήμη του και να αφηγηθεί το δυσάρεστο αυτό γεγονός, ενώ το 12% απ’ αυτές αρνούνταν πως έχει κακοποιηθεί ως παιδί. Το συμπέρασμα που κατόρθωσε να εξάγει η ερευνήτρια ήταν πως όσο πιο μικρή ήταν η ηλικία του θύματος, τόσο πιο θολό ήταν το περιστατικό στο μυαλό του ως ενήλικα.

Η δεύτερη έρευνα πραγματοποιήθηκε κατά τη διάρκεια του 1990, απ’ τον Ολλανδό ψυχίατρο Bessel Van der Kolk, με τη βοήθεια συναδέλφων του. Σκοπός τους ήταν να εξετάσουν τη λειτουργία της μνήμης σε όμορφα συμβάντα, όπως οι προσωπικές επιτυχίες κι οι στιγμές με τα αγαπημένα τους πρόσωπα, σε αντιπαραβολή με τη λειτουργία της σε άσχημα περιστατικά, όπως οι τραυματικές εμπειρίες. Οι ερωτηθέντες κλήθηκαν να περιγράψουν μια καλή εμπειρία τους κι έπειτα να απαντήσουν στο αν είχαν κάποιες συγκεκριμένες ανακαλούμενες στιγμές στον νου τους ή κάποια σωματική αίσθηση, όπως οι μυρωδιές, οι ήχοι κι οι υφές. Η ροή της εξιστόρησης των γεγονότων τούς καθιστούσε σαφείς, ενώ δεν υπήρξαν περιπτώσεις που να θυμούνταν κάποιο χαρακτηριστικό άρωμα ή ήχο.

Αντίθετα, κατά την εξιστόρηση ενός τραυματικού περιστατικού, όντες οι περισσότεροι σεξουαλικώς κακοποιημένοι, δεν κατόρθωσαν να εξιστορήσουν τα περιστατικά ολοκληρωμένα και με τη σειρά, ενώ είχαν ξεχάσει τελείως βασικά σημεία τους. Φυσικά, δε θα μπορούσε να ασκηθεί πίεση στο να θυμηθούν περισσότερα για το κακό τους βίωμα, καθώς αυτό θα μπορούσε να είναι πολύ επιζήμιο για την ψυχολογία τους και τη συναισθηματική τους σταθερότητα. Στην ίδια ερώτηση για τα αρνητικά βιώματα υπήρξαν πολλές απαντήσεις με ενθυμούμενες σωματικές αισθήσεις, όπως πώς ήταν η μυρωδιά του θύτη για παράδειγμα. Το συμπέρασμα που κατέληξαν οι ψυχίατροι ήταν πως οι θετικές αναμνήσεις μας οργανώνονται με διαφορετικό τρόπο στο νου μας απ’ τις αρνητικές, ενώ υπάρχει μεγάλη διαφορά στην ποιότητα της περιγραφής τους.

Οι απαντήσεις των επιστημόνων αυτών σ’ αυτό το ζήτημα δίνουν απάντηση στο γιατί ή πώς θυμήθηκε κάποιος πέντε, δέκα ή εικοσιπέντε χρόνια αργότερα ότι κακοποιήθηκε και το καταγγέλλει. Επίσης, άλλοι επιφανείς επιστήμονες της ψυχολογίας, όπως ο Sigmund Freud, υποστήριξαν πως πολλοί άνθρωποι αποβάλλουν τελείως από τη μνήμη τους κάποιο τραυματικό συμβάν και προκύπτει να το επαναφέρουν χρόνια μετά, νιώθοντας ότι χάνουν τη λογική τους με τα επίπονα ή κι εκδικητικά συναισθήματα που τους δημιουργούνται. Η πιο συχνή διαχείριση ενός τραύματος είναι το καταχώνιασμά του στο πίσω μέρος του μυαλού μας, με κάποιες σχετικές αναβιώσεις που κάτι κακό μας θυμίζουν, κι η πλήρης συνειδητοποίησή του σε κάποια φάση της ζωής μας που έχουμε αρχίσει να το αντιλαμβανόμαστε απ’ τις πράξεις μας κι ό, τι αυτές συνεπάγονται. Βέβαια, για τον εντοπισμό της ύπαρξής του και την αναγνώριση του είδους του είναι απαραίτητη η βοήθεια ενός ιατρού ή συμβούλου ψυχικής υγείας.

Έχοντας λάβει γνώση για όλα αυτά σχετικά με το απλό τραύμα, είναι άξιο απορίας τι ισχύει για τα σύνθετα τραύματα. Με απλά λόγια, το σύνθετο τραύμα ορίζεται ως βίωμα ενός συνόλου επαναλαμβανόμενων τραυματικών εμπειριών μιας μικρής ή μεγάλης ομάδας ανθρώπων κι αυτές σχετίζονται με τη βία, τον εθισμό και την οικονομική εξαθλίωση. Στις πλείστες των περιπτώσεων, πρόκειται για ανθρώπους προερχόμενους από λαούς που στο παρελθόν υπέστησαν εχθροπραξίες εναντίον τους. Τα σύνθετα τραύματα χωρίζονται σε ιστορικά και διαγενεακά.

Στην πρώτη περίπτωση, επιρρεπείς στην απόκτηση ενός ιστορικού τραύματος είναι άνθρωποι που ως κοινότητα αντιμετωπίζονται από ένα διαφορετικό σύνολο ανθρώπων κακόβουλα και με κακεντρέχεια. Τέτοια περιστατικά εντοπίζονται σε χώρες ή περιοχές με εθνικές ή κάθε είδους μειονότητες. Χαρακτηριστικό παράδειγμα θα μπορούσαν να αποτελούν οι Κούρδοι στην Τουρκία και σίγουρα οι άνθρωποι σε χώρες σε εμπόλεμη κατάσταση. Οι άνθρωποι που ζουν μ’ αυτά τα τραύματα είναι πολύ πιθανό να έχουν ως επιπτώσεις στην ψυχολογία τους χρόνιο άγχος, κατάθλιψη, χαμηλή αυτοεκτίμηση, βιαιότητα.

Το διαγενεακό τραύμα, ίσως το πιο ιδιαίτερο, αφορά τη μεταφορά μιας τραυματικής εμπειρίας από κάποιον που τη βίωσε στις επόμενες γενιές. Την εμπειρία αυτή μπορεί να βίωσε ένας μόνο άνθρωπος, μια οικογένεια ή μια ολόκληρη κοινότητα. Δεν έχει καταστεί ακόμη απόλυτα σαφές με ποιον τρόπο ακριβώς μεταφέρεται αυτή η εμπειρία και τα συναισθήματά της σ’ έναν άνθρωπο που δεν τα έχει βιώσει, ωστόσο αν γνωρίζουμε την ιστορία των ομάδων που τη διατηρούν, νιώθουμε κι οι ίδιοι μια αναταραχή ή έστω μια ενόχληση μέσα μας. Ο λόγος γίνεται για τις οικογένειες των επιζώντων του Ολοκαυτώματος, της γενοκτονίας των Αρμενίων, του μεγάλου λοιμού στην Ουκρανία, ιθαγενών στον Καναδά και την Αυστραλία κι άλλων μειονοτήτων που κακομεταχειρίστηκαν ακραία. Στην κάθε μια απ’ αυτές τις ομάδες παρατηρήθηκαν διαφορετικά αλλά και κοινά ψυχικά προβλήματα, όπως και στο συμπεριφορικό επίπεδο ως κοινότητες. Η δημιουργία των λεγόμενων γκέτο, η καχυποψία κι έλλειψη εμπιστοσύνης σε διαφορετικές ομάδες καλά κρατεί ακόμη. Ένα θετικό αποτέλεσμα που θα μπορούσαμε να εντοπίσουμε σ’ όλη αυτήν τη δυσάρεστη κατάσταση είναι το έντονο συναισθηματικό δέσιμο μεταξύ των ατόμων.

Ο βαθμός στον οποίο θα επηρεαστεί ψυχολογικά ένας άνθρωπος από ένα τραύμα και το χρονικό πλαίσιο στο οποίο θα βιώνει τις συνέπειές του δεν εξαρτάται μόνο απ’ το μεμονωμένο γεγονός που το προκάλεσε. Σημασία έχει η ηλικία του, το κοινωνικό του πλαίσιο, η τρέχουσα ψυχολογική του κατάσταση και τα γεγονότα που επήλθαν του τραυματικού συμβάντος. Ενίοτε οι άνθρωποι υποφέρουν για όλη τους τη ζωή απ’ αυτό. Τέτοιες περιπτώσεις ανθρώπων είναι αυτές που δεν έχουν αναπτύξει κάποιον μηχανισμό άμυνας απέναντι στο τραυματικό γεγονός, αλλά έχουν διαμορφώσει μια κακοποιητική πραγματικότητα, χωρίς να το συνειδητοποιούν. Αναζητούν συνεχώς την κακομεταχείριση από κάθε είδους σχέση τους, πιστεύοντας πως αυτή είναι η ζωή κι έτσι είναι οι άνθρωποι, σαν να αποδέχονται κάποιο ελάττωμά τους κι επικεντρώνονται στα ελάχιστα θετικά σημεία που διακρίνουν, με τη δική τους κρίση.

Το να αναγνωρίσουμε και να αποδεχθούμε ότι έχουμε κάποιο συγκεκριμένο τραύμα, όπως και το να μάθουμε να ζούμε μ’ αυτό, χωρίς τις επιβλαβείς για εμάς επιρροές του, είναι μια πολύ μεγάλη και δύσκολη κατάκτηση, που χρειάζεται σκληρή προσωπική διεργασία και καθοδήγηση από αρμόδιους αποκατάστασης της ψυχολογίας. Πολλοί ψυχολόγοι και ψυχίατροι έχουν δηλώσει πως είναι σχεδόν αδύνατο να ξεπεραστεί κάποιο ψυχολογικό τραύμα μόνο με τη δουλειά που κάνει ο καθένας με τον εαυτό του, όσο κι αν το προσπαθεί. Δεν είναι σπάνιο να προκαλούμε περαιτέρω κακό στον εαυτό μας, αναλύοντας τέτοιου είδους θέματα κι εξάγοντας αναληθή συμπεράσματα, ενώ αυτό που θέλουμε να επιτύχουμε είναι να είμαστε υγιείς, ήρεμοι και τελικά, ελεύθεροι.

Όταν οι ανοχές φλερτάρουν με τις αντοχές

Να ανέχεσαι; Να αντέχεις; Να συμβιβάζεσαι; Να συμμορφώνεσαι; Και αν δεν ανέχεσαι και δεν αντέχεις; Και αν δεν συμβιβάζεσαι και δεν συμμορφώνεσαι;

Υπάρχει τίμημα που πληρώνεις;

Και τι γίνεται με τις προσδοκίες και τα όνειρά σου μέσα στη σχέση;

Και αν προσδοκίες σου παλεύουν με την καθημερινότητα και τις συμπεριφορές των άλλων;

Και αν οι προσδοκίες σου παλεύουν και πολεμάνε με τα γεγονότα;

Και αν εσύ παλεύεις με τον εαυτό σου και τις σκέψεις σου, με τα συναισθήματα και τις συμπεριφορές των άλλων;

Και αν οι άλλοι σου λένε ότι αυτό που κάνεις είναι λάθος;

Και αν οι άλλοι σου λένε ότι αυτό που κάνεις είναι σωστό;

Και αν οι άλλοι σου λένε να κάνεις κάτι διαφορετικό από αυτό που αντέχεις;

Αντοχές λοιπόν ή ανοχές;

Προσδοκίες και όνειρα ή μάχη και πόλεμος με την πραγματικότητα;

Να πολεμάς, αλλά πάνω από όλα να πολεμάς με όσα σου κάνουν κακό και σε κάνουν να νιώθεις δυσλειτουργική, δυσλειτουργικό.

Να πολεμάς με όλα σε κάνουν να πιέζεσαι και νιώθεις ότι δεν φροντίζεις τον εαυτό σου.

Να πολεμάς με όλα όσα σε κάνουν να νιώθεις ότι δεν αξίζεις αυτή την καθημερινότητα.

Να πολεμάς με όλα όσα ξέρεις ότι πρέπει να είσαι δυνατή, δυνατός για να αντέξεις.

Γιατί... δεν είναι έτσι οι σχέσεις...

Οι σχέσεις δεν είναι πόλεμος.

Οι σχέσεις δεν είναι καθημερινή μάχη.

Οι σχέσεις δεν είναι μάχη με τις αντοχές μας.

Οι σχέσεις δεν είναι πόλεμος με τις ανοχές μας.

Οι σχέσεις πρέπει να είναι σεβασμός και θαυμασμός.

Οι σχέσεις πρέπει να είναι απόλαυση και λαχτάρα.

Οι σχέσεις πρέπει να είναι ασφάλεια .

Οι σχέσεις πρέπει να είναι θεμελιώδης αρχή της αυτό-φροντίδας.

Γιατί πώς νοείται η αυτό-φροντίδα;

Σίγουρα δεν είναι μόνο η σωματική άσκηση και η ποιοτική διατροφή.

Σίγουρα δεν είναι μόνο το διάβασμα.

Σίγουρα δεν μόνο το περπάτημα στην παραλία.

Η αυτό-φροντίδα είναι και η σωματική άσκηση, και η ποιοτική διατροφή, και το διάβασμα, και ένα ενδιαφέρον podcast, και το περπάτημα στην παραλία.

Αυτό-φροντίδα όμως είναι το αίσθημα της ασφάλειας.

Να νιώθουμε ασφαλείς με τον εαυτό μας, να νιώθουμε ασφαλείς με τις σκέψεις και τα συναισθήματά μας, να νιώθουμε ασφαλείς με τις σχέσεις μας και τις επιλογές μας...

Οι σχέσεις μας είναι οι επιλογές μας, δεν πρέπει να είναι μία μάχη με τις ανοχές και τις αντοχές μας.

Οι σχέσεις μας δεν πρέπει να δοκιμάζουν καθημερινά τα όρια και τα όχι μας.

Οι σχέσεις είναι απόλαυση και λαχτάρα.

Οι σχέσεις δεν πρέπει να είναι και μία μόνιμη λήψη αποφάσεων.

Οι σχέσεις δεν είναι δοκιμασία... και στις σχέσεις δεν θα πρέπει να δίνουμε αγώνα για να γίνουν πραγματικότητα οι προσδοκίες μας.

Και όταν έρχεται εκείνη η δύσκολη στιγμή που θα χρειαστεί να πάρεις μία απόφαση, όταν θα έρθει εκείνη η δύσκολη στιγμή που θεωρείς ότι οι αντοχές σου δίνουν μάχη με τις ανοχές σου, σκέψου το σώμα σου... άκου το σώμα και τον ψυχισμό σου... άκου τα όριά σου... άκου εσένα... φρόντισε εσένα. . πάρε το χρόνο σου, όμως φρόντισε τα όριά σου... τα δικά σου όρια σε σχέση με τον εαυτό σου. . και μην σκεφτείς τι θα έκαναν οι άλλοι , και μην σκεφτείς τι θα συμβούλευες τους άλλους.

Σκέψου μόνο ότι οι άνθρωποι είμαστε οι επιλογές μας και αξίζουμε το καλύτερο.

Όταν είσαι πάντα διαθέσιμος και “βολικός”, δεν θα εκτιμηθεί πραγματικά αυτό που δίνεις

Σου έχει τύχει ποτέ να δίνεις τα πάντα για μια σχέση, ή να βοηθάς πολύ τους άλλους, να είσαι πάντα καλός και σωστός και να σου το ξεπληρώνουν με «αχαριστία»;

Ίσως νιώθεις ότι ανταποκρίνεσαι πάντα στις ανάγκες των άλλων, βάζεις πίσω τα δικά σου θέλω για να μην προκαλέσεις εντάσεις, και φροντίζεις τη σχέση (μπορεί να είναι και σε εργασιακό περιβάλλον). Έτσι θέλεις να τους δείξεις πόσο τους εκτιμάς.

Εκείνοι γιατί δε σε εκτιμούν όμως; Ή τουλάχιστον, όχι όσο θα ήθελες. Η εξήγηση που συνήθως δίνεις είναι ότι είναι αχάριστοι ή σε εκμεταλλεύονται. Ίσως πεις ότι είναι σκληροί άνθρωποι που δεν τους νοιάζει παρά μόνο ο εαυτός τους.

Ακούγεται λογικό εκ πρώτης όψεως.

Ο ψυχο-λογικός δρόμος

Μπορεί όμως να υπάρχει και μια άλλη εξήγηση. Μπορεί οι άλλοι να μη σε εκτιμούν τόσο πολύ αν και εσύ είσαι πάντα εκεί για εκείνους, ακριβώς επειδή εσύ είσαι πάντα εκεί για εκείνους…

«Δηλαδή, τι μου λες;» θα ρωτήσεις. «Ότι εγώ φταίω που δε με εκτιμούν οι άλλοι; Και δαρμένος και φταίχτης;»

Ίσως ακούγεται παράλογο. Είναι όμως ψυχο-λογικό.

Να ξεκαθαρίσω από την αρχή ότι δε φταις εσύ σαν άνθρωπος. Όμως όλες οι συμπεριφορές έχουν συνέπειες. Και οι συνέπειες της δικής σου στάσης είναι πολύ πιθανό να συμβάλουν στην αδιαφορία που εισπράττεις. Ο λόγος είναι πολύ απλός και πολύ ανθρώπινος.

Το διαμάντι

Σκέψου για λίγο. Πότε σου γεννιέται μεγαλύτερη επιθυμία για κάτι; Συνήθως είναι όταν το αντικείμενο της επιθυμίας σου είναι σε έλλειψη. Αυτό το γνωρίζουν πολύ καλά οι διαφημιστές και μας προβάλουν μηνύματα όπως:

«Εκπτώσεις για λίγες μέρες ακόμα»
«Τρέξτε να προλάβετε!»
«Μόνο σε επιλεγμένα καταστήματα»
«Η τιμή ισχύει για περιορισμένο αριθμό τεμαχίων»

Ο σκοπός είναι να μας δημιουργήσουν το αίσθημα της έλλειψης, καθώς είναι ένα πολύ καλά καταγεγραμμένο ψυχολογικό φαινόμενο πως δημιουργείται μεγαλύτερη επιθυμία για κάτι όταν είναι δυσεύρετο. Βαθυθέλουμε την έλλειψη. Ένα διαμάντι και ένα κρύσταλλο ίδιου σχήματος μπορεί να λάμπουν το ίδιο, όμως το διαμάντι είναι πιο ακριβό επειδή είναι πιο σπάνιο. Η σπανιότητα αυξάνει την τιμή. Όχι η εμφάνιση. Όσο μεγαλύτερη η διαθεσιμότητα, τόσο μικρότερη η τιμή.

Πίσω στις σχέσεις

Εσύ πόσο διαθέσιμος είσαι στις σχέσεις σου; Πόσο συμφωνείς με ό,τι σου προτείνουν; Πόσο λες «δεν έχω πρόβλημα» όταν συζητάτε τι να κάνετε; Πόσο παίρνεις πρώτος τηλέφωνα και στέλνεις πρώτος μηνύματα για να δεις τι κάνουν οι άλλοι ή αν θα βγείτε; Πόσο παραπονιέσαι στον άλλον; Πόσο δεν λες αν κάτι σε ενοχλεί; Πόσο αφήνεις ό,τι κάνεις για να ασχοληθείς με το πρόβλημα του άλλου, ή με ό,τι τον απασχολεί; Εσύ πόσο διαθέσιμος είσαι στις σχέσεις σου;

Οι περισσότεροι άνθρωποι νομίζουμε ότι με το να είμαστε «καλοί» και βολικοί και διαθέσιμοι, οι άλλοι θα μας εκτιμήσουν. Αν λέμε πάντα «Ναι». Συχνά κρύβεται από πίσω η ανασφάλεια μας πως αν δεν είμαστε βολικοί, δε θα μας θέλουν γύρω τους. Κι όμως, ίσως με αυτή τη συμπεριφορά να πετυχαίνουμε το ακριβώς αντίθετο αποτέλεσμα από το επιθυμητό.

Και όχι επειδή βγάζουν «κακία» ή αχαριστία. Αλλά επειδή είναι άνθρωποι. Και όλοι οι άνθρωποι έχουμε τους ίδιους ψυχο-λογικούς νόμους συμπεριφοράς.

Το κάνεις και εσύ…

Σκέψου για τον εαυτό σου. Έχεις κάποιον φίλο ή φίλη που πάντα σε παίρνει τηλέφωνο, είναι πάντα εκεί, χωρίς εσύ να χρειάζεται να προσπαθήσεις ιδιαίτερα και δε σου φέρνει ποτέ αντίρρηση; Πώς νιώθεις απέναντί του; Ίσως δεις ότι τον θεωρείς πιο δεδομένο από άλλους και τείνεις πιο εύκολα να τον παραμελήσεις.

Το έχω δει και εγώ στον εαυτό μου και προβληματίστηκα. Έχω ένα φίλο που τον αγαπάω πολύ και παρατηρώ ότι συχνά έχω την τάση να τον αγνοήσω περισσότερο από άλλους φίλους μου που δεν είναι τόσο διαθέσιμοι. Και θεωρώ τον εαυτό μου καλό άνθρωπο!

Αλλά κανένας δεν είναι προστατευμένος από τον αυτόματο τρόπο λειτουργίας του εγκεφάλου μας.
Συμπέρασμα

Ίσως μέχρι τώρα να επιδίωκες να κερδίσεις την εκτίμηση και την προσοχή των άλλων προσπαθώντας να είσαι πάντα διαθέσιμος. Με το να μην τους χαλάς χατίρι. Αν το αποτέλεσμα των προσπαθειών σου δεν είναι το προσδοκώμενο, τότε ίσως η εξήγηση να μην είναι ότι οι άλλοι δε νοιάζονται, δε σε συμπαθούν ή δείχνουν αχαριστία. Είναι πολύ πιθανό να έχεις ενεργοποιήσει άθελά σου ένα πολύ ανθρώπινο χαρακτηριστικό τους. Πως τείνουμε να εκτιμούμε λιγότερο ό,τι είναι σε υπερπροσφορά. Κάτι για το οποίο δε χρειάζεται να κοπιάσουμε με κάποιον τρόπο. Ίσως είσαι σε υπερπροσφορά.

Αν το συνειδητοποιήσεις θα δεις πως πιθανώς να μην είναι τόσο αχάριστοι οι άλλοι και να μην είσαι το θύμα της σχέσης, όπως μέχρι τώρα μπορεί να νόμιζες (αυτό βέβαια μπορεί να μη σου αρέσει και τόσο να το δεις…).

Η γνώση είναι δύναμη, όπως λέω συνεχώς στο βιβλίο μου «Ψυχο-λογικά Μυστικά που μακάρι να γνώριζα νωρίτερα)». Γνωρίζοντας τις συνέπειες των συμπεριφορών σου, αποφεύγεις τις παρεξηγήσεις και αποκτάς το δικαίωμα να δράσεις διαφορετικά.

Ας συνειδητοποιήσουμε πως συμβάλλουμε και εμείς στις συμπεριφορές που εισπράττουμε. Άρα έχουμε δύναμη να τις αλλάξουμε αν θέλουμε. Αλλά και αν δεν θέλουμε, ή νομίζουμε πως δεν μπορούμε να τις αλλάξουμε, πάλι δεν πειράζει. Θα ξέρουμε τι άλλο μπορεί να συμβαίνει και δε θα κατηγορούμε τόσο εύκολα τους άλλους.

Έκφρασε τις ανάγκες σου. Είναι πολύ εντάξει να πεις όχι. Είναι πολύ εντάξει να μην έχεις χρόνο κάποιες φορές. Είναι πολύ εντάξει να σε ενοχλεί κάτι και να λες τι σε ενοχλεί. Είναι πολύ εντάξει να βάλεις όριο.

Μάλιστα όχι μόνο είναι πολύ εντάξει αλλά ίσως είναι και ο μοναδικός δρόμος για να πετύχεις αυτό που θέλεις.

Σκέψου ψυχο-λογικά και μην επιτρέπεις στην ανασφάλειά σου να σου στερεί αυτό που τόσο πολύ έχεις ανάγκη. Σχέσεις όμορφες, ισότιμες και ανταποδοτικές.

Με αμοιβαία εκτίμηση και σεβασμό. Μπορείς να το πετύχεις και σου αξίζει!

Νίτσε: Πιστεύουμε ότι έχουμε την υποχρέωση να είμαστε ευτυχισμένοι πάντα

H ευτυχία είναι εύθραυστη και φευγαλέα, επειδή μπορεί να τη ζήσει κανείς μόνο σε ορισμένες στιγμές. Αν μπορούσαμε να την απολαμβάνουμε αδιάκοπα, θα έχανε όλη την αξία της, αφού μπορούμε να την αντιληφθούμε μονάχα ως αντίθεση.

Έπειτα από μια εβδομάδα με συννεφιά, η ηλιόλουστη μέρα μας φαίνεται σαν θαύμα της Δημιουργίας. Κατά τον ίδιο τρόπο, αισθανόμαστε τη χαρά πιο λαμπερή όταν βγαίνουμε από το πηγάδι της θλίψης. Τα δύο συναισθήματα αλληλοσυμπληρώνονται και χρειάζονται το ένα το άλλο, γιατί ούτε η μελαγχολία είναι αιώνια ούτε θα μπορούσαμε να υποφέρουμε εκατό χρόνια ευτυχία.

Ένας από τους παράγοντες του στρες της σύγχρονης κοινωνίας είναι ακριβώς αυτό: το να πιστεύουμε ότι έχουμε την υποχρέωση να είμαστε ευτυχισμένοι πάντα και παντού. H άρνηση της θλίψης προκαλεί τη διάδοση της κατανάλωσης αντικαταθλιπτικών και των θεραπειών, όπως και τη σπατάλη σε πράγματα. που δε χρειαζόμαστε. Μοιάζει σα να πρέπει να νιώθουμε ντροπή αν δεν έχουμε ένα μόνιμο χαμόγελο χαραγμένο στο πρόσωπό μας.

Αντίθετα προς αυτή την ψευδή και παιδαριώδη οπτική γωνία, ο Νίτσε μας υπενθυμίζει πως η ευτυχία δίνεται μόνο σε αναλαμπές, κι όταν εμείς προσπαθούμε να τη διαιωνίσουμε καταστρέφουμε ακόμα και τις στιγμές αυτές, που μας βοηθούν να προχωράμε στο μακρύ και βασανιστικό δρόμο της ζωής.

Ίσως οι πηγές των μεγαλύτερων απολαύσεών μας να βρίσκονται αλλόκοτα κοντά σε εκείνες των μεγαλύτερων βασάνων μας

Ειλικρινά, δεν υπάρχει κανείς ζωντανός που να με ενδιαφέρει ιδιαίτερα. Τα άτομα που συμπαθώ έχουν πεθάνει εδώ και πολλά πολλά χρόνια – για παράδειγμα ο Φερντινάντο Γκαλιάνι ή ο Ανρί Μπελ ή ο Μονταίνι.

Θα μπορούσε να προσθέσει άλλον ένα ήρωα, τον Γιόχαν Βόλφγκανγκ φον Γκαίτε. Οι τέσσερις αυτοί άντρες αποτελούσαν ίσως τις πληρέστερες ενδείξεις για αυτό που ο Νίτσε κατέληξε στην ωριμότητα να κατανοεί ως ολοκληρωμένη ζωή. Είχαν πολλά κοινά. Ήταν φιλοπερίεργοι, καλλιτεχνικά προικισμένοι και σεξουαλικά ακμαίοι. Παρά τις σκοτεινές τους πλευρές, γελούσαν, και πολλοί από αυτούς χόρευαν επίσης˙ είχαν μια ισχυρή ενόρμηση «για γλυκό ήλιο, για φωτεινή και ταραγμένη ατμόσφαιρα, για φυτά του Νότου, για θαλασσινό αέρα [και] για πρόχειρη διατροφή με κρέας, αβγά και φρούτα». Αρκετοί από αυτούς διέθεταν μαύρο χιούμορ παρόμοιο με του Νίτσε -ένα χαρωπό, διεστραμμένο γέλιο που πρόβαλλε από τα πεσιμιστικά εσώψυχά τους. Είχαν εξερευνήσει τις δυνατότητές τους, κατείχαν αυτό που ο Νίτσε ονόμαζε «ζωή», κάτι που υπονοούσε θάρρος, φιλοδοξία, αξιοπρέπεια, δύναμη χαρακτήρα, χιούμορ και παράλληλα απουσία φαρισαϊσμού, υποταγής, μνησικακίας και επιτήδευσης.

Επιπλέον, οι ήρωες του Νίτσε είχαν ερωτευτεί επανειλημμένα. «Όλη η κίνηση του κόσμου συγκεφαλαιώνεται και υπακούει το ζευγάρωμα» είχε παραδεχτεί ο Μονταίνι.

Τέλος, όλοι, αυτοί οι άντρες ήταν καλλιτέχνες («η τέχνη είναι το μεγάλο ερέθισμα για ζωή» αναγνώριζε ο Νίτσε), και πρέπει να είχε αισθανθεί τρομερή ικανοποίηση ολοκληρώνοντας την ανάγνωση των Δοκιμίων, του II Socrate immaginario, των Ρωμαϊκών Ελεγείων και του Πέρι Έρωτος.

Σύμφωνα με τον Νίτσε, αυτά ήταν ορισμένα από τα φυσικά απαραίτητα στοιχεία για μια ολοκληρωμένη ζωή. Πρόσθεσε μια σημαντική λεπτομέρεια˙ ότι ήταν αδύνατον να τα αποκτήσεις δίχως να αισθανθείς δυστυχισμένος για κάποιο διάστημα:

Αν όμως ήταν η ευχαρίστηση και η απαρέσκεια τόσο σφιχτά δεμένες που όποιος θέλει να έχει όσο το δυνατόν περισσότερη από τη μία να είναι υποχρεωμένος να έχει επίσης όσο το δυνατόν περισσότερη και από την άλλη έχετε την ίδια επιλογή: είτε όσο το δυνατόν λιγότερη απαρέσκεια, ανυπαρξία πόνου μ’ άλλα λόγια είτε όσο το δυνατόν περισσότερη απαρέσκεια ως τίμημα για την ανάπτυξη ενός πλήθους λεπτών ηδονών και τέρψεων που σπάνια τις έχουν γευτεί οι άνθρωποι μέχρι σήμερα! Αν διαλέξετε το πρώτο, αν δηλαδή θελήσετε να μετριάσετε τον πόνο, τότε είστε υποχρεωμένοι να μετριάσετε και, να μειώσετε και την ικανότητά τους για χαρά.

Τα ανθρώπινα εγχειρήματα που πρόσφεραν μεγαλύτερη ικανοποίηση έμοιαζαν να συνοδεύονται υποχρεωτικά από έναν βαθμό οδύνης, με τις πηγές των μεγαλύτερων απολαύσεών μας να βρίσκονται αλλόκοτα κοντά σε εκείνες των μεγαλύτερων βασάνων μας:

Εξετάστε τη ζωή των καλύτερων και γονιμότερων ανθρώπων και λαών και αναρωτηθείτε αν ένα δένδρο που πρέπει να μεγαλώσει περήφανα σε ύψος μπορεί να το κάνει χωρίς κακοκαιρίες και θύελλες· αν η δυσμένεια και, η αντίσταση έξωθεν, αν κάθε είδος μίσους, ζηλοφθονίας, ισχυρογνωμοσύνης, δυσπιστίας, σκληρότητας, πλεονεξίας και βίας δεν ανήκουν στις ευνοϊκότερες συνθήκες δίχως τις οποίες είναι σχεδόν αδύνατη οποιαδήποτε μεγάλη ανάπτυξη, ακόμα και η ανάπτυξη της αρετής;

Κβαντική φυσική και φιλοσοφία

Κατά την παραδοσιακή ή νευτώνεια φυσική, κάθε φαινόμενο της φύσης πρέπει να εξηγείται κατά τρόπο μηχανιστικό, δηλαδή ως αποτέλεσμα μιας αιτίας. H αιτιοκρατική και μηχανιστική αυτή αντίληψη της παραδοσιακής φυσικής κορυφώθηκε με τον ισχυρισμό του Laplace, σύμφωνα με τον οποίο όχι μόνο μπορούμε να γνωρίσομε την παρούσα φάση του σύμπαντος, αλλά, βάσει των κατάλληλων μετρήσεων, είμαστε σε θέση να γνωρίζομε και τη μελλοντική του κατάσταση (αιτιοκρατία).Μία άλλη θεμελιώδης έννοια της παραδοσιακής φυσικής είναι η θεωρία για την αντικειμενικότητα της ύλης. Κατά την ατομική θεωρία του Dalton, ορισμένως, τα πράγματα υπάρχουν ανεξάρτητα από τη συνείδηση μας ως συνθέσεις συμπαγών ατόμων.

H κβαντική φυσική – μία από τις μεγαλύτερες επαναστάσεις στην ιστορία της επιστήμης της φυσικής, που έλαβε την ονομασία της από τα κβάντα, με τα οποία αποδίδεται η στοιχειώδης ποσότητα εκπεμπόμενης ακτινοβολίας, και διαμορφώθηκε μέσω των ερευνών του Louis de Broglie, του Werner Heisenberg, του Paul Dirac και του Neils Bohr – αναίρεσε, μεταξύ άλλων, τα παραπάνω χαρακτηριστικά της παραδοσιακής φυσικής.

Έτσι, στο πλαίσιο της κβαντικής φυσικής, υποστηρίχθηκε ότι, εν αντιθέσει προς την έννοια της αντικειμενικότητας της ύλης, στοιχειώδη σωματίδια, όπως τα φωτόνια, τα ηλεκτρόνια και τα κουάρκς, δεν υφίστανται ως πράγματα, ως υλικά στοιχεία, αλλά ως κυματοδέσμη με δυναμικό χαρακτήρα.

Αυτό σημαίνει ότι ο υλικός κόσμος δεν απαρτίζεται, όπως υπέθεσαν οι εκπρόσωποι της παραδοσιακής φυσικής, από άτμητα υλικά άτομα αλλά ότι βρίσκεται σε ένα διαρκές καθεστώς άπειρων και εύπλαστων δυνατοτήτων.

Κατ’ αντιδιαστολή προς την άποψη της αιτιοκρατίας, εξάλλου, ο Heisenberg διατύπωσε την αρχή της απροσδιοριστίας, σύμφωνα με την οποία είναι αδύνατον να επισημανθούν επακριβώς τα χαρακτηριστικά ενός υποσωματιδίου σε μία δεδομένη στιγμή χωρίς να αλλάξουν την επόμενη. Και τούτο, γιατί η ίδια η διαδικασία της παρατήρησης, μέσω της οποίας, π.χ., μετρούμε μία ιδιότητα ενός φωτονίου, αλλάζει κάποια άλλη του ιδιότητα. Αυτό σημαίνει ότι ο ίδιος ο παρατηρητής παρεμβαίνει στη φύση του παρατηρούμενου αντικειμένου.

H ερμηνεία αυτή προβλήθηκε από τα μέλη της λεγόμενης σχολής της Κοπεγχάγης και ιδιαίτερα από τον αρχηγό της Bohr. Άμεση συνέπεια της ερμηνείας αυτής ήταν η κατάρριψη της άποψης της αιτιοκρατίας. Επειδή δεν μπορούμε να προσδιορίσομε τις ιδιότητες των υποσωματιδίων, παρά μόνον αφού έχομε ήδη παρέμβει στη φύση των ιδιοτήτων αυτών μέσω της παρατήρησης, έπεται ότι δεν μπορούμε να προβλέψομε τις μελλοντικές των κινήσεις.

O Αϊνστάιν δεν δέχθηκε την αντιρεαλιστική αυτή θέση. «Ο Θεός δεν παίζει ζάρια», αναφώνησε αναφερόμενος στην ερμηνεία του Bohr. «Μην λες στο Θεό τι να κάνει και τι να μην κάνει!», λέγεται πως ήταν η απάντηση του Bohr στον Αϊνστάιν.

O Bohr, ο οποίος αντιλαμβανόταν το σύμπαν ως ένα διαρκώς ανοικτό ορίζοντα πιθανοτήτων και δυνατοτήτων, επέμεινε στην άποψη του αυτή παρά τους ισχυρισμούς του Αϊνστάιν για το αντίθετο.
Κλασικό, εν προκειμένω, είναι το νοητό πείραμα του Αυστριακού φυσικού Erwin Schrodinger, γνωστό ως η γάτα του Σρέντινγκερ. Σύμφωνα με το πείραμα αυτό, μία γάτα βρίσκεται σε ένα απολύτως σκοτεινό κουτί, το οποίο συνδέεται με ένα μηχανισμό αποτελούμενο από ένα μετρητή Γκάιγκερ, μία φιάλη δηλητηρίου και ελάχιστη ποσότητα ραδιενεργού υλικού. Οι πιθανότητες να συμβεί κάποια διάσπαση ενός ατόμου του ραδιενεργού υλικού είναι 5θ%. Αν συμβεί τούτο, τότε θα ενεργοποιηθεί ο μετρητής, πράγμα που θα έχει ως συνέπεια ο μηχανισμός να σπάσει το φιαλίδιο και να δηλητηριαστεί η γάτα. Αν δεν συμβεί η διάσπαση, δεν θα απελευθερωθεί το δηλητήριο και η γάτα θα εξακολουθεί να ζει.

O Σρέντινγκερ υποστήριξε ότι, από την πλευρά της κβαντικής θεωρίας, μέχρι ο παρατηρητής να ανοίξει το κουτί και να διαπιστώσει την έκβαση του φαινομένου, η γάτα δεν είναι ούτε ζωντανή ούτε νεκρή. Έως τότε, όμως, καμιά πρόβλεψη ως προς το αν η γάτα είναι ζωντανή ή νεκρή δεν μπορεί να υποστηριχθεί.

Προκειμένου να ελέγξει τη θεωρία της απροσδιοριστίας, ο Αϊνστάιν διεξήγαγε το γνωστό νοητό πείραμα EPR, το οποίο έλαβε την ονομασία αυτή από τα αρχικά των τριών επιστημόνων που συμμετείχαν σε αυτό -του Αϊνστάιν [Einstein], του Podolsky και του Rosen. Το πόρισμα του πειράματος αυτού ήταν πως ένα υποσωματίδιο μπορεί να επιδρά σε ένα άλλο υποσωματίδιο, που στην αρχή ήταν μαζί και χωρίστηκαν οπότε βρίσκονται μακριά το ένα από το άλλο. Ακόμη και αν φαινομενικά ουδεμία σύνδεση υπάρχει μεταξύ των σωματιδίων, εν τούτοις μπορούν να επιδρούν το ένα επί του άλλου (φαινόμενο διεμπλοκής).

Έτσι, αίρεται κάθε μορφής αιτιοκρατία, αφού τα κβαντικά φαινόμενα εξηγούνται, μόνον εάν πολλές και διαφορετικές διαδικασίες συμβαίνουν ταυτόχρονα χωρίς αιτιακή εξάρτηση της μιας από την άλλη. Κατά τον Μπορ, οι φιλοσοφικές συνέπειες της ερμηνείας των κβαντικών φαινομένων από τη σχολή της Κοπεγχάγης υπήρξαν τόσο εντυπωσιακές, όσο εκείνες της κοπερνίκειας επανάστασης. Το γεγονός ότι ο παρατηρητής μετέχει μέσω της διαδικασίας της παρατήρησης στα αποτελέσματα των μετρήσεων σημαίνει ότι δεν μπορούμε να έχομε ακριβείς μετρήσεις των φυσικών φαινομένων. Έτσι, υποστηρίχθηκε μία νέα μορφή αγνωσιαρχίας, σύμφωνα με την οποία δεν υπάρχει μία αντικειμενική πραγματικότητα, αλλά υφίστανται πολλές μορφές πραγματικότητας εξαρτημένες από το πρόσωπο που τις μετρά και τις λογίζεται.

O φυσικός Hugh Everett διατύπωσε το 1957 τη θεωρία των πολλών ή παράλληλων συμπάντων θεμελιώνοντας στην κβαντική φυσική την υπόθεση του Λάιμπνιτς για τους δυνατούς κόσμους, ότι δηλαδή ο κόσμος εντός του οποίου ζούμε δεν είναι ο μόνος κόσμος που μπορεί να υπάρχει. H θεωρία των παράλληλων κόσμων παραπέμπει σε ριζοσπαστικές ερμηνείες, όπως ότι, παράλληλα προς το δικό μας σύμπαν, θα μπορούσε θεωρητικά να υπάρχει και ένα άλλο σύμπαν όμοιο με το δικό μας, από όπου, όμως, μπορεί να απουσιάζει η ζωή, επειδή οι συνθήκες δεν το επέτρεψαν. Τέτοιες υποθέσεις αντιμετωπίζονται μεν από πολλούς φυσικούς επιστήμονες και φιλοσόφους με σκεπτικισμό, πλην όμως ερεθίζουν το στοχασμό και δημιουργούν νέα ερωτήματα για την υφή του κόσμου και τη σχέση του ανθρώπου προς τον τελευταίο αυτό.

EDMUND HUSSERL: Η Επιστήμη της συνείδησης

Ο Καρτέσιος (Ντεκάρτ) αναζήτησε να θεμελιώσει τη γνώση και να εξασφαλίσει την ανάπτυξη της Επιστήμης στις πρώτες αναμφισβήτητες παρατηρήσεις που μπορούμε να κάνουμε. Για να φτάσει να βρει την αναμφισβήτητη 100% βεβαιότητα, ξεκίνησε, (με τη λογική των σκεπτικιστών να αμφισβητεί το σύνολο των πληροφοριών και των γνώσεων που αποκτήθηκαν από την εμπειρία με οποιοδήποτε τρόπο. Έτσι έφτασε στην πιο φανερή αλήθεια που απόμεινε και αυτό ήταν το γεγονός ότι υπάρχουμε (σκέφτομαι και αμφιβάλλω, άρα υπάρχω). Ο Καρτέσιος παρατήρησε ότι η πιο φανερή αλήθεια δεν χρειαζόταν πολλές σκέψεις και ιδιαίτερη ανάλυση για να είναι αξιόπιστη. Η παρατήρηση αυτή και η απλή έκφρασή της στην οποία κατέληξε με προσωρινή αμφισβήτηση για όλα, είχε από μόνη της άμεση βεβαιότητα (πρόδηλη αλήθεια). Μάλιστα, από αυτή τη δυνατότητα να είμαστε βέβαιοι για ορισμένες αλήθειες χωρίς ιδιαίτερη ανάλυση και μακρόσυρτους συλλογισμούς, ο Καρτέσιος συμπέρανε ότι υπάρχει ένας εγγυητής” που μας έχει εξασφαλίσει έναν λογικό κόσμο, έναν κόσμο που δεν μας εξαπατά και αντιθέτως μπορούμε να γνωρίζουμε τον εξωτερικό κόσμο με τη λογική σκέψη και με έμφυτες ιδέες, επάνω στις οποίες μπορούμε και βασίζουμε την Επιστήμη (ορθολογισμός).

Ο Edmund Husserl (Έντμουντ Χούσερλ, 1859-1938) δεν απομακρύνθηκε πολύ από αυτή τη συγκεκριμένη διαπίστωση του Καρτέσιου. Ακολούθησε την ορθολογική ερμηνεία που θεμελίωσε ο Καρτέσιος και ανέπτυξε μία φιλοσοφική θεωρία όπου η κεντρική άποψη, κάτω από άλλους όρους της έκφρασης, είναι η παρατήρηση της άμεσης επαφής” που έχει η συνείδηση με τον εαυτό της ( προθετικότητα) και την οποία αυτή διατηρεί ανεξάρτητα από το όποιο περιεχόμενό της. Η έμφαση που έδωσε στην άμεση σχέση της συνείδησης με τον εαυτό της και η υποβάθμιση του κόσμου σε τυχαίο φαινόμενο, αυτές, με απλά λόγια αποτελούν τις κεντρικές ιδέες όλης της φιλοσοφίας του και τροφοδότησαν τις φιλοσοφικές προσπάθειες που χαρακτηρίζουμε με τον όρο “υπαρξισμό”.

Ο Edmund Husserl ήταν επικριτικός στους εμπειριστές και στους σκεπτικιστές φιλόσοφους (στον Λοκ, στον Χιουμ, στον Μπέρκλεϊ , μερικοί όπως ο ίδιος αναφέρει) οι οποίοι ξεκινούσαν με το δεδομένο ότι ήδη κατέχουμε αντικειμενική γνώση, γνώση των αντικειμένων όπως την αποκτάμε από τις αισθήσεις, χωρίς όμως να εξηγούν πως το πλήθος των πληροφοριες οργανώνεται και συσχετίζεται από διαδικασίες ψυχολογικές και λογικές, ένα γνωστό ζήτημα στη φιλοσοφία, από την αρχαιότητα. Κάπου εδώ, ο Husserl βρήκε το περιθώριο για να αναπτύξει τις δικές του σκέψεις, που μοιάζουν να έγιναν από αντίδραση στην ξέφρενη ανάπτυξη των επιστημών και στην εφαρμογή μιας ουδέτερης (αποστασιοποιημένος) λογικής στην περιγραφή των πραγμάτων.

Έτσι ο Husserl αξίωσε τη δημιουργία μίας Πρώτης Φιλοσοφίας, η οποία θα ήταν η Επιστήμη της συνείδησης και της σχέσης της με τον κόσμο (ο οποίος υπάρχει σαν πλήθος φαινομένων) και κατ’ επέκταση θα ήταν η Επιστήμη που “ενοποιεί” αν όχι θεμελιώνει το σύνολο των επιστημών, Αυτός ήταν ο προορισμός της Φιλοσοφίας. Διότι, κάθε εμπειρία, η γνώση των πραγμάτων και η επιστημονική αλήθεια εξαρτώνται από το υποκείμενο της γνωστικής διαδικασίας (που είναι ο άνθρωπος) και από την τάση της συνείδησης να αποδίδει το δικό της ξεχωριστό νόημα στο περιεχόμενο της εμπειρίας. Δηλαδή, είναι απαραίτητο πρώτα να γνωρίσουμε το υποκείμενο και τον τρόπο που λειτουργεί με τη συνείδηση του και αυτό για να το επιτύχουμε, χρειάζεται ο “καθαρισμός της συνείδησης από τα ιδιαίτερα ψυχολογικά γνωρίσματα και από το τυχαίο περιεχόμενο του φυσικού και του κοινωνικού κόσμου. Σε κατάσταση φυσικών και κοινωνικών περιορισμών και εξαναγκασμός, ο άνθρωπος δεν μπορεί να σκεφτεί και να κατανοήσει τον εαυτό του. Χρειάζεται να γίνει η αποδέσμευση από τον κόσμο των φαινομένων, που ονομάζουμε φυσική και κοινωνική πραγματικότητα και η απαλλαγή της συνείδησης από το φορτίο των εμπειριών. Με αυτό τον τρόπο επιτυγχάνεται μια νέα και “καθαρή” προσέγγιση της πραγματικότητας. Με αυτή τη μέθοδο (της φαινομενολογικής αναγωγής) αποκαλύπτεται αμέσως η συνείδηση στον εαυτό της και η δική της ροπή να δίνει νόημα και ύπαρξη στα φαινόμενα.

Για τον Husserl η ουσία των πραγμάτων δεν είναι τα τυχαία φαινόμενα και οι σκέψεις που η νόηση συγκροτεί γι' αυτά, αλλά είναι η άμεση αποκάλυψη της συνείδησης στον εαυτό της Η συνείδηση είναι βέβαιη για τον εαυτό της και για τα βήματά της ανεξάρτητα από τη σύνδεσή τους με τα φαινόμενα, ενώ με τα φαινόμενα δεν παύει να στρέφεται στον εαυτό της. Η ” Πρώτη Φιλοσοφία” που μπορούμε να απο καλέσουμε και “φαινομενολογία” έχει για αντικείμενο αυτήν την ουσία κι όχι τα γεγονότα, σε αντίθεση με την Επιστήμη και συγκρούεται με τον εμπειρισμό, το θετικισμό και με την αποστασιοποιημένη λογική. Από την άλλη υποβαθμίζει το ρόλο της επιστημονικής προσέγγισης και την λογική σαν ξένες λειτουργίες της συνείδησης, που την αποξενώνουν από τον εαυτό της και της εμφανίζουν ένα κόσμο σαν άσχετο από την ίδια τη συνείδηση. Επίσης, η ανθρώπινη συνείδηση και ψυχή παρουσιάζονται στη θεωρία του σαν μεταφυσικές αρχές που υπάρχουν πριν από κάθε εμπειρία, που είναι όπως είναι ανεξάρτητα από τις σχέσεις τους με τον εξωτερικό κόσμο και θα μπορούσαν να απομείνουν χωρίς καμία πληροφορία και γνώση. Ο Husserl τελικά, δεν πρόσφερε στη φιλοσοφία νέες άγνωστες απόψεις ούτε τις σκέψεις που οδηγούν τα μεγάλα φιλοσοφικά ερωτήματα σε νέες λύσεις, Δεν γινόμαστε σοφότεροι για τα ηθικά ζητήματα, ούτε διαβάζουμε μια νέα άποψη για τη δημιουργία των πραγμάτων και κυρίως μάς προβληματίζει για το πόσο πρέπει να εμπιστευόμαστε τις αισθήσεις μας και για το νόημα της λογικής και για τα όρια στη χρησιμότητα της Επιστήμης. Οπως πολλοί σύγχρονοί του, επεξεργάστηκε τις προηγούμενες φιλοσοφικές παρατηρήσεις και τις γνωστές αντιπαραθέσεις. Τόνισε ιδιαίτερα μερικές από αυτές τις παρατηρήσεις, τις αναδιατύπωσε, τις συμπλήρωσε με περισσότερες σκέψεις και συνετέλεσε στην καλύτερη αφομοίωσή τους με το δυσνόητο τρόπο που συνήθως επιλέγουν οι φιλόσοφοι, δεν θα μπορούσαν να εκφραστούν με απλούστερο λεξιλόγιο και για τα πράγματα με το πιο ιδιαίτερο όνομά τους.

“Σοφοί γέροντες” υπάρχουν γύρω μας και έχουν πολλά να μας μάθουν

«Μπορούμε να μάθουμε τη σοφία με τρεις τρόπους: πρώτον, με τον στοχασμό, που είναι ο ευγενέστερος- δεύτερον, με την εμπειρία, που είναι ο πιο πικρός- τρίτον, με τη μίμηση, που είναι ο ευκολότερος». -ΚΟΜΦΟΥΚΙΟΣ

“Σοφοί γέροντες” υπάρχουν παντού γύρω μας και έχουν πολλά να μας μάθουν.

Δεν είναι πολύ συνηθισμένο στην κοινωνία μας να μιλάμε με γηραιότερους για να μάθουμε πώς να ζούμε. Η κουλτούρα μας είναι προσανατολισμένη στους νέους και θεωρεί δεδομένο πως το καινούριο και πρόσφατο έχει μεγαλύτερη αξία (είτε είναι λάπτοπ είτε αυτοκίνητο είτε άτομο).

Μια παροιμία λέει: «Όποιος δεν έχει γέρο στο σπίτι πρέπει να αγοράσει». Υπάρχει λόγος που οι ανθρώπινες κουλτούρες, χιλιετίες πριν από την εποχή μας, σέβονταν τους ηλικιωμένους. Μια διάρκεια ζωής εβδομήντα πέντε χρόνων -είκοσι πάνω ή είκοσι κάτω- δεν είναι μεγάλη ώστε να αποκτήσουμε σοφία μέσω της εμπειρίας (ο πικρός τρόπος που περιέγραψε ο Κομφούκιος).

Πριν από χρόνια είχα το προνόμιο να περάσω σημαντικό χρόνο με αρκετές φυλές στην Τανζανία. Εκεί, ανάμεσα στις φυλές αυτές που τιμούν τα γηρατειά, μου ήρθε για πρώτη φορά η ιδέα για το συγκεκριμένο σχέδιο. Σε μία, η συμμετοχή στο συμβούλιο των γερόντων επιτρέπεται στην ηλικία των 50 ετών. Υπάρχει ένα συμβούλιο αντρών κι ένα γυναικών. Όλη η ζωή του ατόμου αποτελεί προετοιμασία για να μπει στο συμβούλιο, μια ομάδα που παίρνει σημαντικές αποφάσεις για τη φυλή. Γνώρισα έναν άντρα 49 ετών (στη δική μου ηλικία τότε), που είχε έναν χρόνο ακόμα μπροστά του για να γίνει γέροντας. Μου είπε ότι ήταν “καλύτερα από καλά” που πλησίαζε αυτή την ηλικία. Γινόταν εύκολα αντιληπτό ότι μια ζωή προετοιμαζόταν για εκείνη τη στιγμή.

Καθώς τα μέλη της φυλής περιέγραφαν τη διαδικασία, μας ρώτησαν: «Πώς λειτουργεί το συμβούλιο των γερόντων στη δική σας κοινωνία;» Ήμαστε 15 άντρες από τη Βόρεια Αμερική, που άλλοι κοντεύαμε τα 50 κι άλλοι τα είχαν περάσει, και αποκριθήκαμε αμήχανα ότι δεν είχαμε ακριβώς συμβούλιο γερόντων και ότι οι ηλικιωμένοι συχνά ήταν σε γηροκομεία ή απομονωμένοι από τους νέους. Ζούσαμε σε μια κοινωνία που έδινε περισσότερη αξία στη νεότητα παρά στα γηρατειά.

Οι γέροντες της φυλής έμειναν άναυδοι. Πώς ήταν δυνατόν κάτι τέτοιο! Αφού κουβέντιασαν μεταξύ τους, μας συμβούλεψαν επιτακτικά να γυρίσουμε στην πατρίδα μας, να σχηματίσουμε ένα συμβούλιο και «να αναγκάσουμε τους νέους να ακούσουν». Για μερικά λεπτά, έτσι όπως καθόμασταν στα βουνά της Ανατολικής Αφρικής, μας φάνηκε καταπληκτική ιδέα.

Ακούσαμε με ενδιαφέρον ότι τα μέλη της φυλής προσκαλούσαν συχνά νεότερους άντρες και γυναίκες να παρίστανται στα αντίστοιχα συμβούλια, επειδή ορισμένοι νέοι είναι ήδη σοφοί. Τι σπουδαίο μάθημα!

Η ηλικία συχνά φέρνει σοφία, αλλά μπορούμε να τη βρούμε και νωρίτερα- να ανακαλύψουμε τα μυστικά της ζωής σε οποιαδήποτε ηλικία.

Στις ολόενα πιο αστικές και μεταβαλλόμενες κοινωνίες μας έχει χαθεί μεγάλο μέρος της αλληλεπίδρασης των διαφορετικών γενεών. Πριν από χρονιά γνώρισα ένα αγόρι στη Βραζιλία που μου είπε πως ο καλύτερός του φίλος ήταν ένας γέρος που έμενε στον δρόμο του. Μια τέτοια φιλία είναι ένα δώρο που στερούνται πολλοί νέοι στον αποκαλούμενο αναπτυγμένο κόσμο, μερικές φορές εξαιτίας της κοινωνίας και άλλες φορές λόγω της δικής μας απροθυμίας να ακούσουμε. Εξετάζοντας τη ζωή μου, εύχομαι να είχα αναζητήσει τη σοφία όσων είχαν περισσότερη εμπειρία από εμένα, αντί να υποθέτω πάντα πως η κύρια οδός προς τη σοφία ήταν να μαθαίνω από τα λάθη μου. Χρειαζόμαστε απελπισμένα τους γεροντότερους στη ζωή μας, ανθρώπους που έχουν ζήσει πολύ κι έχουν αποκτήσει σοφία.

Η Φιλοσοφία του Διαφωτισμού

Η φιλοσοφία του Διαφωτισμού, στην ώριμη διατύπωσή της στη σκέψη του δέκατου όγδοου αιώνα, εξέφρασε τη χειραφέτηση του ευρωπαϊκού πνεύματος από τα δεσμά της μεσαιωνικής κοσμοθεωρίας. Ο Διαφωτισμός στηρίχτηκε στην ελπίδα της απαλλαγής της ανθρώπινης σκέψης από το σκότος της πλάνης, της άγνοιας και της προκατάληψης. Οι πηγές του ήταν η Καρτεσιανή ριζική αμφιβολία απέναντι στις καθιερωμένες αυθεντίες, καθώς και ο αδυσώπητος πόλεμος που είχαν κηρύξει ο Hobbes και ο Spinoza εναντίον της δεισιδαιμονίας που εξευτέλιζε το ανθρώπινο πνεύμα.

Ο δρόμος προς τον Διαφωτισμό άνοιξε με τον γενναίο προβληματισμό γύρω από τη φύση, τις πηγές και τα όρια της γνώσης, που είχε εισαγάγει ο John Locke στο έργο του Δοκίμιο για την ανθρώπινη νόηση. Καθορίζοντας τις γνωστικές δυνατότητες του ανθρώπινου πνεύματος και καταστρέφοντας έτσι τα θεμέλια της πλάνης, ο Locke δίκαια μπορεί να θεωρηθεί ως ο «πατέρας του Διαφωτισμού». Η σκέψη του στάθηκε η αφετηρία του επίμοχθου ταξιδιού του Διαφωτισμού, που έφτασε στην κορύφωσή του με τη διατύπωση του πιο χαρακτηριστικού του αιτήματος με την προτροπή του Kant: sapere aude, «τόλμα να γνωρίζεις».

Η απόρριψη της αυθεντίας, η αναγνώριση της εμπειρικής βάσης των γνωστικών δυνάμεων της ανθρώπινης νόησης και η οικουμενική πρόσκληση για γνώση είχαν σαφείς πολιτικές συνέπειες. Η νέα γνωσιολογία είχε εξισωτικό χαρακτήρα. Οι άνθρωποι αναγνωρίζονται από τον Διαφωτισμό ως ανεξάρτητες μονάδες, που διαθέτουν δυνάμει ίσες γνωστικές ικανότητες και ισοδύναμες δυνατότητες λογικής κρίσης, που θα μπορούσε να καλλιεργηθεί και να βελτιωθεί με κατάλληλη αγωγή. Κατά συνέπεια, ο καθένας θα μπορούσε να διεκδικήσει ίσα πολιτικά δικαιώματα και ίσες δυνατότητες λόγου. Έτσι, ο πολιτικός φιλελευθερισμός, που αναγνώριζε την αυτονομία και τα δικαιώματα του ατόμου, αποτέλεσε τη φυσική πολιτική έκφραση της νέας φιλοσοφίας. Ο φιλελευθερισμός του Διαφωτισμού ενισχύθηκε από την εκκοσμικευμένη θεωρία του φυσικού δικαίου, η οποία καθιέρωνε την αρχή των αναπαλλοτρίωτων ανθρώπινων δικαιωμάτων, ως ουσιαστικό περιεχόμενο της ιδέας της ελευθερίας. 

Ως πολιτική στάση, ο Διαφωτισμός αντιπροσώπευε την κατάφαση προς όλες τις πρακτικές συνέπειες της χειραφέτησης της ανθρώπινης νόησης από την κηδεμονία της αυθεντίας: διεκήρυσσε τα δικαιώματα του ατόμου, αντιμαχόταν το δεσποτισμό, το φανατισμό, τη μισαλλοδοξία και την κοινωνική αδικία. Τέλος, σε μια ιστορική στιγμή επαναστατικής έξαρσης, ενστερνίστηκε, ως τη φυσική ιδεολογική του κορύφωση, τα ιδεώδη της ελευθερίας, της ισότητας και της αδελφοσύνης των ανθρώπων και των λαών, τα οποία συνέθεταν τη νέα «θρησκεία της ανθρωπότητας».

ΛΑΟ ΤΣΕ: ΠΡΩΤΑΡΧΙΚΕΣ ΕΠΙΔΙΩΞΕΙΣ

Οι σοφοί των αρχαίων καιρών

ήταν αινιγματικά εκφραστικοί και μυστηριωδώς διεισδυτικοί.
Απύθμενο το βάθος της γνώσης τους, ακατανόητο για τους άλλους.
Κι επειδή δεν μπορούμε να τους κατανοήσουμε,
αναγκαζόμαστε να τους περιγράφουμε με επινοήματα.
Προσεχτικοί, σαν να διαβαίνουν χείμαρρο το χειμώνα.
Επιφυλακτικοί, σαν να παραμονεύουν τον κίνδυνο.
Ευγενείς, σαν φιλοξενούμενοι σε ξένο σπίτι,
Ενδοτικοί, σαν πάγος έτοιμος να λιώσει.
Ανεπιτήδευτοι, σαν ξύλο αχάρακτο.
Γενναιόδωροι, σαν τις ποτισμένες κοιλάδες.
Δυσνόητοι, σαν τα θολά νερά.
Μέσα στη λάσπη, ποιος περιμένει την κάθαρση με υπομονή;
Μέσα στην αταραξία, ποιος ετοιμάζεται για τη στιγμή της δράσης;

Όσοι εξασφαλίζουν για τον εαυτό τους αυτό το δρόμο,
δε ζητούν εκπλήρωση.
Κι επειδή δε ζητούν εκπλήρωση,
δεν παρασύρονται από τα καθιερωμένα.

ΛΑΟ ΤΣΕ, ΛΑΟ ΤΕ ΚΙΝΓ - ΓΙΑ ΤΗΝ ΤΕΧΝΗ ΤΗΣ ΑΡΜΟΝΙΑΣ

ΠΛΟΥΤΑΡΧΟΣ: Ο φίλος, αν χρειαστεί να μιλήσει, ανακοινώνει το πράγμα με μετριοπάθεια, χωρίς να λέει τίποτα για τον εαυτό του

Η χάρη εκ μέρους του φίλου, σαν ζωντανό, κρύβει στο βάθος την ουσία της, δεν τη συνοδεύει καμία επίδειξη και κανένας στόμφος, αλλά συχνά, όπως ο γιατρός θεραπεύει τους ανθρώπους χωρίς να γίνεται αντιληπτός, έτσι και ο φίλος ωφελεί με παρέμβαση ή συμφιλίωση, δείχνοντας φροντίδα χωρίς να τον πάρει είδηση αυτός που ωφελήθηκε.

Τέτοιος ήταν και ο Αρκεσίλαος σε όλες τις περιπτώσεις, αλλά και τον καιρό που ο Απελλής ο Χίος ήταν άρρωστος, όταν κατάλαβε τη φτώχεια του, επέστρεψε με είκοσι τετράδραχμα, κάθισε στο προσκεφάλι του και του είπε: “Εδώ δεν υπάρχουν παρά τα στοιχεία του Εμπεδοκλή,

φωτιά, νερό και γη και το οικείο ύψος του αιθέρα.

Δεν είσαι όμως ξαπλωμένος καλά”

και, τακτοποιώντας του το μαξιλάρι, έβαλε κρυφά από κάτω τα κέρματα.

Όταν, λοιπόν, η γριά που τον περιποιούνταν τα βρήκε, απόρησε και ειδοποίησε τον Απελλή, εκείνος γέλασε και είπε:

“Του Αρκεσίλαου είναι το κόλπο”.

Ωστόσο μοιάζουν με τους γονείς τους τα τέκνα που γεννιούνται μέσα στη φιλοσοφία.

Ο Λακύδης, λοιπόν, μαθητής του Αρκεσιλάου, παραστεκόταν μαζί με άλλους φίλους στον Κηφισοκράτη, που είχε παραπεμφθεί σε δίκη εισαγγελίας.

Όταν ο κατήγορος του ζήτησε το δαχτυλίδι, εκείνος το άφησε να πέσει χωρίς να κινηθεί, και ο Λακύδης το πήρε είδηση, το πάτησε με το πόδι του και το έκρυψε, διότι συνιστούσε πράγματι επιβαρυντικό στοιχείο.

Μετά την απόφαση, ενώ ο Κηφισοκράτης χαιρετούσε τους δικαστές, ένας, που, καθώς φαίνεται, είχε δει το συμβάν, του είπε ότι χρωστάει χάρη στον Λακύδη και του διηγήθηκε το περιστατικό, χωρίς ο Λακύδης να το έχει πει σε κανέναν.

Έτσι, νομίζω, και οι θεοί ευεργετούν τις περισσότερες φορές χωρίς να γίνονται αντιληπτοί, διότι από την φύση τους χαίρονται και τους αρέσει να κάνουν χάρη και το καλό για την ίδια την πράξη.

Του κόλακα η συμπεριφορά δεν έχει τίποτα το δίκαιο, το αληθινό, το απλό και το μεγαλόψυχο, αλλά ιδρώτα, φωνές, πήγαινε έλα, συσπάσεις του προσώπου που εκδηλώνουν και δίνουν την εντύπωση ότι προσφέρει υπηρεσίες με μεγάλο κόπο και φροντίδα, σαν ζωγραφιά εκκεντρική, που δημιουργεί την εντύπωση της ενάργειας με χτυπητά χρώματα, τσαλακωμένες πτυχές, ρυτίδες και γωνιώδη χαρακτηριστικά. Αλλά και όταν διηγείται το πώς έδρασε είναι φορτικός, αναφέροντας τις περιπλανήσεις του, τις φροντίδες, τις αντιπάθειες που προκάλεσε στους άλλους, έπειτα χίλια δυο προβλήματα και μεγάλες συμφορές, που σε κάνουν να λες πως δεν άξιζε τόσο κόπο.

Κάθε χάρη, βέβαια, που καταλογίζεται σε κάποιον είναι αντιπαθητική, δεν είναι πια χάρη ούτε γίνεται αποδεκτή, στις χάρες όμως των κολάκων ενυπάρχει ευθύς εξαρχής τη στιγμή που γίνονται και όχι αργότερα κάτι που φέρνει ντροπή και είναι ενοχλητικό.

Ο φίλος, αν χρειαστεί να μιλήσει, ανακοινώνει το πράγμα με μετριοπάθεια, χωρίς να λέει τίποτα για τον εαυτό του.

Η χάρη του είδους δεν είναι μόνο γενναιόδωρη, αλλά και πιο ευχάριστη για εκείνους που τη δέχονται, επειδή μένουν με την εντύπωση ότι δεν προκαλούν μεγάλη βλάβη στους ευεργέτες τους.

ΠΛΟΥΤΑΡΧΟΣ, ΗΘΙΚΑ

Τα χαρακτηριστικά των Διαταραχών Προσωπικότητας

Ανάλογα με το είδος και τα χαρακτηριστικά τους έχουν αναγνωριστεί δέκα Διαταραχές Προσωπικότητας οι οποίες ομαδοποιούνται σε τρεις ευρύτερες ομάδες σύμφωνα με τα κυρίαρχα χαρακτηριστικά των πασχόντων, αν και δεν έχει λείψει η κριτική για την ισχύ και την εγκυρότητα αυτού του μοντέλου:

1. Στην πρώτη ομάδα περιλαμβάνονται εκείνοι που μπορούν να χαρακτηριστούν «περίεργοι» ή «εκκεντρικοί». Οι Διαταραχές Προσωπικότητας που συνδέονται με αυτή την ομάδα είναι οι: α) η παρανοειδής, β) η σχιζοειδής και γ) η σχιζότυπη.

2. Στη δεύτερη ομάδα περιλαμβάνονται όσοι μπορούν να χαρακτηριστούν «δραματικοί» ή «συναισθηματικοί». Οι Διαταραχές Προσωπικότητας που συνδέονται με αυτή την ομάδα είναι α) η αντικοινωνική, β) η ιστριονική, γ) η ναρκισσιστική και δ) η οριακή.

3. Στην τρίτη ομάδα περιλαμβάνονται άνθρωποι που μπορούν να χαρακτηριστούν «αγχώδεις» ή «φοβισμένοι». Οι Διαταραχές Προσωπικότητας που συνδέονται με αυτή την ομάδα είναι α) η ιδεοψυχαναγκαστική, β) η αποφευκτική και γ) η εξαρτητική

1. Περίεργοι ή Εκκεντρικοί

α) Παρανοειδής Διαταραχή Προσωπικότητας

Οι άνθρωποι με Παρανοειδή Διαταραχή Προσωπικότητας παρουσιάζονται συνήθως ψυχροί και απόμακροι. Οι εσωτερικές τους συγκρούσεις προβάλλονται προς τα έξω αντί να επιλυθούν με αποτέλεσμα να διακρίνουν υστερόβουλες προθέσεις και σκοπιμότητες πίσω από τη συμπεριφορά των άλλων. Η καχυποψία αποτελεί βασικό χαρακτηριστικό τους, γεγονός που μπορεί να τους κάνει επιθετικούς και εύθικτους. Συχνά η επιθετική συμπεριφορά τους τους κάνει απωθητικούς με αποτέλεσμα να ενισχύονται οι στρεβλές πεποιθήσεις τους για την υποτιθέμενη εχθρότητα και τη μοχθηρία των υπολοίπων. Ο μηχανισμός αυτός τους δυσκολεύει να αντιληφθούν με ποιο τρόπο συμβάλλουν οι ίδιοι στις διενέξεις στις οποίες εμπλέκονται. Τα παραπάνω ενισχύουν την τάση τους για απομόνωση. Συχνά όταν εργάζονται μόνοι τους είναι ιδιαιτέρως ευσυνείδητοι και αποδοτικοί. Τα διαγνωστικά κριτήρια που διακρίνουν άτομα με Παρανοειδή Διαταραχή Προσωπικότητας είναι τα ακόλουθα:

• θεωρούν ότι οι άλλοι τους χλευάζουν ή προσπαθούν να τους εξαπατήσουν και να τους εκμεταλλευτούν εσκεμμένα
• αντιλαμβάνονται τον εαυτό τους ως πολύ σημαντικό και ξεχωριστό
• είναι εξαιρετικά δύσκολα στις διαπροσωπικές τους σχέσεις
• δεν εκμυστηρεύονται εύκολα καθώς θεωρούν πως ό,τι πουν μπορεί να χρησιμοποιηθεί εναντίον τους
• διακρίνουν μειωτικά ή απειλητικά σχόλια σε φευγαλέες και ουδέτερες παρατηρήσεις των άλλων
• ελέγχουν συχνά την αξιοπιστία και την καλή πίστη των φίλων, των οικείων και των συναδέλφων τους στην εργασία
• είναι μνησίκακα και δεν συγχωρούν
• είναι συχνά εξαιρετικά καχύποπτα με το σύντροφό τους και κάνουν σκηνές ζηλοτυπίας
• γίνονται εύκολα εχθρικά και πολύ επιθετικά όταν έρχονται αντιμέτωπα με πράξεις ή σχόλια που εκλαμβάνουν ως προσβολές εναντίον του χαρακτήρα ή της αξιοπρέπειάς τους

β) Σχιζοειδής Διαταραχή Προσωπικότητας

Τα άτομα που πάσχουν από Σχιζοειδή Διαταραχή μιλούν ελάχιστα, είναι συνήθως μοναχικά και χωρίς κοινωνικές σχέσεις. Προς τα έξω εμφανίζονται απόμακρα και ψυχρά. Γενικότερα η εικόνα που δίνουν είναι αυτή της εσωστρέφειας και της συστολής. Οι σκέψεις τους περιστρέφονται γύρω από τα αισθήματα και τις φαντασιώσεις τους, οι οποίες αποτελούν και τον μηχανισμό άμυνας του εγώ τους. Γενικότερα όσοι πάσχουν από Σχιζοειδή Διαταραχή Προσωπικότητας είναι στην πραγματικότητα δυσλειτουργικοί στον τρόπο που σχετίζονται με τους άλλους. Στον γενικό πληθυσμό, η διαταραχή εμφανίζεται συχνότερα στους άνδρες παρά στις γυναίκες. Τα συνηθέστερα συμπτώματα-κριτήρια που συσχετίζονται με τους πάσχοντες από Σχιζοειδή διαταραχή είναι τα ακόλουθα:

• επιδίδονται και απολαμβάνουν ελάχιστες δραστηριότητες ή απέχουν τελείως από οποιαδήποτε δραστηριότητα
• όταν επιλέγουν κάποια δραστηριότητα φροντίζουν να είναι μοναχική και να μην περιλαμβάνει άλλους
• δεν ευχαριστιούνται τη συναναστροφή τρίτων ακόμη και αν πρόκειται για μέλη της οικογένειάς τους
• το ενδιαφέρον τους για σεξουαλικές εμπειρίες είναι μειωμένο ή ανύπαρκτο.
• είναι μονήρεις χωρίς στενούς φίλους και συνήθως συναναστρέφονται αποκλειστικά συγγενείς πρώτου βαθμού
• η κριτική ή ο έπαινος τους είναι αδιάφορος
• το συναίσθημά τους είναι επίπεδο και εμφανίζονται συναισθηματικά ψυχροί και απόμακροι χωρίς να μπορούν να εκφράσουν τρυφερότητα, μίσος, οργή ή αγάπη
• δεν μπορούν να δώσουν ή να εισπράξουν αγάπη
• αδιαφορούν για τις κοινωνικές συμβάσεις
• επικοινωνούν με παράξενο τρόπο και είναι άκαμπτοι

Έχει παρατηρηθεί ότι ένα ποσοστό όσων πάσχουν από Σχιζοειδή Διαταραχή Προσωπικότητας θα αναπτύξει σχιζοφρένεια.

γ) Σχιζότυπη Διαταραχή Προσωπικότητας

Τα άτομα που πάσχουν από Σχιζότυπη Διαταραχή Προσωπικότητας έχουν ιδιαίτερα παράδοξη σκέψη. Αντιλαμβάνονται τα πράγματα με ιδιόρρυθμο τρόπο και επικοινωνούν με εκκεντρικότητα ενώ ρέπουν προς την απόσυρση και την κοινωνική και συναισθηματική απομόνωση. Ένα ακόμη χαρακτηριστικό τους είναι οι παρανοϊκές τους σκέψεις. Παρά το γεγονός ότι πολλά από τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητάς τους είναι συμβατά με συμπτωματολογία σχιζοφρένειας δεν αναπτύσσουν την πάθηση. Θεωρείται μάλιστα ότι η διαταραχή αποτελεί πρόδρομη φάση της σχιζοφρένειας, αλλά λειτουργεί ως εμπόδιο που αναχαιτίζει την εισβολή σχιζοφρενικών συμπτωμάτων. Υπολογίζεται ότι οι πάσχοντες αποτελούν το 3% του γενικού πληθυσμού. Πιο συγκεκριμένα τα κριτήρια που πρέπει να πληρούνται προκειμένου να βεβαιωθεί ότι το άτομο πάσχει από Σχιζότυπη Διαταραχή Προσωπικότητας είναι τα ακόλουθα:

• έχουν ιδέες αυτοαναφοράς ή συσχέτισης που δίνουν την αίσθηση στο άτομο ότι αποτελεί το επίκεντρο γεγονότων στον περίγυρό τους, τα οποία αποκτούν ιδιαίτερη σημασία για τον άτομο. Ο πάσχων, π.χ., μπορεί να πιστεύει ότι κάτι που ακούει στο ραδιόφωνο αναφέρεται προσωπικά σε αυτόν.
• πιστεύουν ότι διαθέτουν ιδιαίτερες υπερδυνάμεις (ικανότητα να προβλέπουν ή να επηρεάζουν το μέλλον, τηλεπάθεια, ικανότητα να διαβάζουν τη σκέψη των άλλων, κτλ.) που δεν είναι σύμφωνες με το κοινωνικοπολιτισμικό τους περιβάλλον
• συχνά έχουν παράδοξες αντιληπτικές αισθητηριακές εμπειρίες στις οποίες περιλαμβάνονται και σωματικές παραισθήσεις
• παρουσιάζουν εκκεντρικότητα στην αντίληψη, την ομιλία, την εμφάνιση και τη συμπεριφορά
• ο τρόπος σκέψης και ομιλίας τους διακρίνεται από παραδοξότητα, μπορεί να είναι ασαφής, υπεραναλυτικός, μεταφορικός, στερεοτυπικός ή φευγαλέος και αόριστος
• είναι ιδιαιτέρως καχύποπτα και η σκέψη τους έχει παρανοειδή χαρακτηριστικά
• η εν γένει συμπεριφορά και η εμφάνισή τους είναι εκκεντρική και ιδιόρρυθμη
• συναισθηματικά είναι άτομα ψυχρά και απόμακρα και προτιμούν την κοινωνική απόσυρση
• δεν έχουν στενούς φίλους και κατά κύριο λόγο επικοινωνούν και συναναστρέφονται με συγγενείς πρώτου βαθμού
• όταν συναναστρέφονται άλλους το κοινωνικό τους άγχος κορυφώνεται, αν και αυτό συσχετίζεται περισσότερο με τον παρανοειδή τρόπο σκέψης τους παρά με χαμηλή αυτοεκτίμηση, όπως συμβαίνει στους κοινωνιοφοβικούς — η οικειότητα δεν περιορίζει το άγχος τους.

2. Δραματικοί ή Συναισθηματικοί

α) Αντικοινωνική Διαταραχή Προσωπικότητας (παλαιότερες ονομασίες, Ψυχοπαθητική ή Κοινωνιοπαθητική Διαταραχή)

Τα άτομα που πάσχουν από αντικοινωνική διαταραχή προσωπικότητας παρουσιάζουν πλήρη έλλειψη ενσυναίσθησης, πλήρη δηλαδή ανικανότητα να ταυτιστούν συναισθηματικά με την ψυχική διάθεση των άλλων, αλλά και να αντιληφθούν να κατανοήσουν τη θέση, τις σκέψεις και τη συναισθηματική κατάσταση όσων προσεγγίζουν. Για την ακρίβεια αδιαφορούν τελείως για όλα τα παραπάνω, και δεν διστάζουν να γίνουν χειριστικοί προκειμένου να εκμεταλλευτούν και να εξαπατήσουν με σκοπό το προσωπικό τους όφελος και την προσωπική τους ικανοποίηση χωρίς να αισθάνονται τύψεις ή ενοχές. Κοινό χαρακτηριστικό τους είναι ότι γίνονται επιθετικοί και αντιπαραθετικοί χωρίς να υπολογίζουν τις συνέπειες, ενώ τους είναι πολύ εύκολο να καταφύγουν στη βία. Η ματαίωση ή η τιμωρία δεν συμβάλλει στη μεταβολή της συμπεριφοράς τους. Ως εκ τούτου, δεν είναι παράδοξο ότι η παραβατικότητα, η ανευθυνότητα και η αδιαφορία για τους κανόνες αποτελούν κοινό τους χαρακτηριστικό. Συχνά καταφεύγουν στην παρανομία, συμπεριφορά που τους οδηγεί στη φυλακή. Υπολογίζεται ότι το 40% όσων είναι κρατούμενοι πάσχουν από αντικοινωνική διαταραχή. Κατά μέσο όρο ζουν λιγότερο από τον γενικό πληθυσμό εξαιτίας τόσο της παραβατικής συμπεριφοράς τους όσο και των εξαρτήσεων που συχνά αναπτύσσουν. Ενδιαφέρον είναι το γεγονός ότι η διαταραχή είναι συχνότερη στους άνδρες (3%) απ’ ό,τι στις γυναίκες (1%) κι ότι εμφανίζεται στατιστικά συχνότερα μεταξύ των κατώτερων στρωμάτων στους αγροτικούς πληθυσμούς. Οι βασικές πυρηνικές τους αντιλήψεις περιλαμβάνουν απόψεις όπως:

• οι άνθρωποι αποτελούν λεία
• ο καλύτερος τρόπος να επιτευχθεί ένας στόχος είναι η βία και η πονηριά
• η ζωή είναι μια ζούγκλα στην οποία μόνο ο ισχυρότερος επιβιώνει
• αν δεν εξαπατήσω εγώ πρώτος τους άλλους, θα το κάνουν αυτοί
• έχω υποστεί πολλές αδικίες, επομένως έχω δικαίωμα να πάρω αυτό που μου αναλογεί με οποιονδήποτε τρόπο
• ο καθένας οφείλει να φροντίζει για τον εαυτό του· αν δεν μπορεί είναι πρόβλημά του

Τα διαγνωστικά κριτήρια που χρησιμοποιούνται για την αναγνώριση των ατόμων που πάσχουν από Αντικοινωνική Διαταραχή Προσωπικότητας είναι τα ακόλουθα:

• αδιαφορία για τα κοινωνικά θέσμια και συμπεριφορές που οδηγούν σε αυξημένη παραβατικότητα, η οποία μπορεί να οδηγήσει στην παρανομία και στη σύλληψη
• απάτη, πλαστοπροσωπία, ψέματα με σκοπό το προσωπικό κέρδος και/ή την ευχαρίστηση
• παρορμητικότητα
• αδυναμία υλοποίησης στόχων
• απερίσκεπτη και περιφρονητική αδιαφορία για την ασφάλεια τόσο των ίδιων όσο και των άλλων
• αδυναμία διατήρησης σταθερής εργασίας και εκπλήρωσης οικονομικών υποχρεώσεων με αποτέλεσμα τη σταθερή ασυνέπεια
• απουσία τύψεων και ενοχών
• αδιαφορία και εκλογίκευση όταν πληγώνουν, εξαπατούν, ή κακοποιούν τους άλλους

β) Ιστριονική Διαταραχή Συμπεριφοράς (Υστερική/Δραματική Διαταραχή Προσωπικότητας)

Τα άτομα που πάσχουν από Ιστριονική Διαταραχή Συμπεριφοράς είναι ιδιαιτέρως θεατρικά και υπερβολικά στη συμπεριφορά τους. Αποζητούν συνεχώς την προσοχή και θέλουν να βρίσκονται στο επίκεντρο των συζητήσεων και των συναναστροφών, ενώ αισθάνονται έντονη δυσφορία όταν δεν το επιτυγχάνουν. Η ομιλία τους χαρακτηρίζεται από εντυπωσιοθηρία, αλλά σπανίως ακριβολογούν, καθώς μιλούν συνήθως με γενικότητες και αόριστα. Η σεξουαλική τους συμπεριφορά είναι συχνά προκλητική αν και σκοπό τους έχουν συνήθως να σαγηνεύσουν παρά να αποπλανήσουν. Απώτερος στόχος είναι να γίνουν συμπαθή προκειμένου να εξασφαλίσουν την προστασία των άλλων ή να εξαρτηθούν από αυτούς. Συχνά δείχνουν υποχόνδρια αλλά υπερβάλλουν ως προς την πραγματική ή τη φανταστική συμπτωματολογία τους προσπαθώντας να αποσπάσουν περισσότερη προσοχή. Αναπτύσσουν εύκολα κοινωνικότητα, αλλά οι σχέσεις τους είναι επιφανειακές και ασταθείς. Η δίψα τους για αδιάκοπη προσοχή είναι επίμονη και καταλήγει να γίνεται κουραστική και φορτική. Τα κριτήρια διάγνωσης ενός ατόμου με Ιστριονική Διαταραχή Προσωπικότητας είναι τα εξής:

• αισθάνονται αμήχανα όταν δεν αποτελούν το επίκεντρο της προσοχής
• τα αισθήματά τους μεταβάλλονται απότομα με επιδεικτικό τρόπο, αλλά παραμένουν ρηχά
• φροντίζουν ιδιαίτερα την εξωτερική τους εμφάνιση για να τραβήξουν την προσοχή των άλλων
• καταφεύγουν συχνά στη σεξουαλική σαγήνη όταν αλληλεπιδρούν με τρίτους
• η συμπεριφορά τους χαρακτηρίζεται από υπερβολή, θεατρικότητα και εκδραματισμό με ιδιαίτερα έντονη έκφραση ρηχών συναισθημάτων
• η γνώμη των άλλων και οι περιστάσεις μπορούν να τα επηρεάσουν σε μεγάλο βαθμό
• συχνά θεωρούν τις σχέσεις τους στενότερες απ’ όσο πραγματικά είναι

Αξίζει να σημειωθεί ότι όταν επικαλούνται αυτοκτονικό ιδεασμό (επιθυμία δηλαδή να αυτοκτονήσουν) είναι φρόνιμο να λαμβάνονται σοβαρά οι προθέσεις που εκφράζουν.

γ) Ναρκισσιστική Διαταραχή Προσωπικότητας

Τα άτομα που πάσχουν από Ναρκισσιστική Διαταραχή Προσωπικότητας έχουν υπερτονισμένη την αίσθηση της προσωπικής τους αξίας, έχουν δηλαδή ψευδαισθήσεις μεγαλείου. Παρουσιάζουν έντονη ευαισθησία στην αποτυχία ή την παραμικρή κριτική, η οποία μπορεί να τους οδηγήσει σε ανεξέλεγκτα ξεσπάσματα οργής ή και κατάθλιψη. Δεν διστάζουν να γίνουν χειριστικά προκειμένου να πετύχουν τον στόχο τους και στερούνται ενσυναίσθησης γεγονός που σημαίνει ότι δεν είναι σε θέση να αισθανθούν αγάπη. Προς τα έξω συχνά παρουσιάζονται σαγηνευτικά και δυναμικά, ενώ δεν είναι σπάνιο να παρουσιάζουν εξαιρετική επιτυχία σε αυτά με τα οποία καταπιάνονται. Κατά βάθος όμως η μειονεξία, την οποία κρύβουν επιμελώς, είναι το συναίσθημα που τους διακρίνει. Ως προς τον συναισθηματικό τους κόσμο αυτός είναι ρηχός, καθώς συχνά μιμούνται παρά βιώνουν πραγματικά συναισθήματα. Τρέφονται από τον θαυμασμό των άλλων και το γεγονός ότι θεωρούν τους εαυτούς τους ανώτερους από τους υπόλοιπους τους κάνει συχνά να αναπτύσσουν πολύ έντονο αυτονόητο δικαίωμα. Θεωρούν δηλαδή ότι δικαιούνται ιδιαίτερης μεταχείρισης, ακόμη και αν αυτό δεν δικαιολογείται από τα πράγματα. Αν και είναι εγωκεντρικοί και υπερόπτες μπορούν συχνά να κρύβουν χειριστικά αυτή την πλευρά τους και να παρουσιάζονται γοητευτικοί. Τα χαρακτηριστικά και τα διαγνωστικά συμπτώματα των ατόμων που πάσχουν από ναρκισσιστική διαταραχή είναι τα ακόλουθα:

• έχουν συχνές φαντασιώσεις επιτυχίας, ευφυΐας, ομορφιάς, εξιδανικευμένης αγάπης, εξουσίας
• πιστεύουν ότι είναι μοναδικά και γι’ αυτό πρέπει να συναναστρέφονται με άτομα υψηλού γοήτρου, που είναι και τα μόνα που
• μπορούν να τους καταλάβουν, ή να συνδέονται με θεσμούς που προσδίδουν κύρος
• αποζητούν συνεχώς τον θαυμασμό
• απαιτούν ιδιαίτερη μεταχείριση και δεν θεωρούν ότι οι κοινωνικές ή άλλες συμβάσεις πρέπει να ισχύουν γι’ αυτούς
• γίνονται χειριστικά και εκμεταλλεύονται τους άλλους προκειμένου να πετύχουν τους σκοπούς τους
• δεν διαθέτουν ενσυναίσθηση, δεν μπορούν δηλαδή να ταυτιστούν και να συντονιστούν με τα συναισθήματα και τις ανάγκες των άλλων
• έχουν μεγάλη ιδέα για τον εαυτό τους και παρά το γεγονός ότι δεν διαθέτουν τα αντίστοιχα προσόντα αναμένουν την αναγνώριση της σπουδαιότητάς τους από τους άλλους
• φθονούν ή πιστεύουν ότι και τα ίδια αποτελούν αντικείμενο φθόνου
• μπορούν να γίνουν υπερόπτικά και αλαζόνικά

δ) Οριακή ή Μεθοριακή ή Μεταιχμιακή Διαταραχή Προσωπικότητας

Τα άτομα που πάσχουν από Οριακή Διαταραχή προσωπικότητας είναι εσωτερικά και εξωτερικά ασταθή με έντονη παρορμητικότητα. Η εικόνα που έχουν για τον εαυτό τους μεταβάλλεται συνέχεια και με έντονα δραματικό τρόπο από το ένα άκρο στο άλλο και το ίδιο συμβαίνει με τη διάθεσή και τον τρόπο με τον οποίο συνδέονται (ερωτικά ή φιλικά) με τους άλλους. Οι σχέσεις τους με τρίτους κινείται συνέχεια ανάμεσα στην εξιδανίκευση και τη δαιμονοποίηση, ενώ κάνουν τα πάντα για να αποφύγουν την εγκατάλειψη. Η φευγαλέα έστω σκέψη ότι θα επέλθει χωρισμός ή εγκατάλειψη μπορεί να οδηγήσει σε ακραίες αλλαγές στην εικόνα που έχουν για τον εαυτό τους και να επηρεάσουν τη συμπεριφορά και τις γνωσιακές τους δομές. Και η παραμικρή αλλαγή στο περιβάλλον μπορεί να έχει πολύ βαθύ αντίκτυπο πάνω τους καθώς βιώνουν δραματικό άγχος εγκατάλειψης και αναντίστοιχη και ανεξέλεγκτη οργή στον αβάσταχτο φόβο ότι θα μείνουν μόνα. Οι απέλπιδες προσπάθειές τους να αποφύγουν ακόμη και την παροδική έστω μοναξιά μπορεί να τα οδηγήσει σε παρορμητικές πράξεις όπως η αυτοκτονικότητα και οι αυτοτραυματισμοί. Έχει παρατηρηθεί ότι η οριακότητα ως χαρακτηριστικό των πασχόντων μειώνεται με την πάροδο των χρόνων, αν και κάνει την εμφάνισή της νωρίς στην ενήλικη ζωή. Κοινή διαταραχή που εμφανίζεται μεταξύ των οριακών είναι η κατάθλιψη, αν και δεν λείπουν προβλήματα, όπως η εξάρτηση από ουσίες, οι διατροφικές διαταραχές κ.ά. Αν αισθανθούν ότι οι φροντιστές τους ή τα άτομα που έχουν εξιδανικεύσει τα εγκαταλείπουν αισθάνονται μοναξιά και ακραία εγκατάλειψη και η ψυχική τους διάθεση αλλάζει με δραματικό τρόπο. Στις περιπτώσεις αυτές μπορούν να παρουσιάσουν ακόμη και ψυχωτισμό, παράνοια και ψευδαισθήσεις. Τα διαγνωστικά κριτήρια που επιτρέπουν την ανίχνευση της οριακότητας στα άτομα που πάσχουν από τη διαταραχή είναι τα ακόλουθα:

• απέλπιδες προσπάθειες να αποφύγουν μια πραγματική ή εικαζόμενη εγκατάλειψη
• ασταθείς και έντονες διαπροσωπικές σχέσεις που χαρακτηρίζονται από εξιδανίκευση και δαιμονοποίηση του άλλου προσώπου
• διαταραγμένο αίσθημα ταυτότητας με εξαιρετικά και μόνιμα ασταθή εικόνα ή αίσθηση του εαυτού
• παρορμητικότητα σε δύο τουλάχιστον τομείς που είναι εν δυνάμει επιβλαβείς για το ίδιο το άτομο (π.χ. επικίνδυνη οδήγηση, υπερφαγία, σεξουαλική ελευθεριότητα, κατάχρηση ουσιών, κτλ.)
• επαναλαμβανόμενη αυτοκτονική συμπεριφορά, αυτοτραυματισμοί
• συναισθηματική αστάθεια που οφείλεται σε δραματικές μεταπτώσεις της διάθεσης
• χρόνια αίσθηση εσωτερικού κενού
• ανεξέλεγκτη, αναντίστοιχη οργή ή δυσκολία ελέγχου του θυμού
• βραχύχρονος, παρανοϊκός ιδεασμός που προκαλείται από στρεσογόνες καταστάσεις με διασχιστικά συμπτώματα

3. Αγχώδεις ή Φοβισμένοι

α) Ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή

Καταρχάς η διαταραχή εμφανίζεται δύο φορές συχνότερα στον ανδρικό πληθυσμό σε σχέση με τον γυναικείο. Το ιδεοψυχαναγκαστικό άτομο έχει ανάγκη από εγγυήσεις και βεβαιότητα και εμφανίζει εμμονή με τη σχολαστικότητα. Είναι λεπτολόγο και μπορεί να ασχοληθεί σε παραλυτικό βαθμό με λεπτομέρειες, ενώ αγαπά ιδιαίτερα την πειθαρχία, τη μεθοδικότητα και την τάξη. Αν και τα παραπάνω μοιάζουν και μπορούν όντως να έχουν προσαρμοστική αξία, στα άτομα που πάσχουν από τη διαταραχή αποτελούν εμπόδιο για την ολοκλήρωση υποχρεώσεων και προκαλούν σοβαρά προβλήματα στην εργασία αλλά και τη διαπροσωπική τους ζωή: η εμμονική τους ενασχόληση με τις λεπτομέρειες τούς κάνει συχνά να «βλέπουν το δέντρο, αλλά να χάνουν το δάσος». Δεν διαθέτουν ευελιξία, αποζητούν τον έλεγχο και συχνά δεν είναι αποτελεσματικά. Δεν είναι ασύνηθες να είναι μονίμως απασχολημένα γιατί πρέπει να ολοκληρώσουν «στην εντέλεια μια εργασία» με αποτέλεσμα να καταλήγουν με ελάχιστο ελεύθερο προσωπικό χρόνο. Η τελειοθηρία τους τους κάνει να αισθάνονται άβολα με καταστάσεις που είναι απρόβλεπτες και ιδιαίτερα όταν πρέπει να βασιστούν σε άλλους. Ταυτόχρονα η αφοσίωσή τους στην δουλειά και την παραγωγικότητα αποβαίνει εις βάρος της προσωπικής ευχαρίστησης και της καλλιέργειας φιλικών σχέσεων. Διακρίνονται από ακαμψία σε ζητήματα ηθικής ή αξιακών συστημάτων, και εμφανίζονται εξίσου ανελαστικά σε ό,τι έχει να κάνει με την απόδοσή τους. Τα διαγνωστικά κριτήρια που αποκαλύπτουν την ύπαρξη της Ιδεοψυναγκαστικής Διαταραχής Προσωπικότητας είναι τα ακόλουθα:

• το άτομο απασχολείται σε υπερβολικό βαθμό με λεπτομέρειες, κανόνες, λίστες, τάξη, οργάνωση ή προγράμματα, σε βαθμό που ο αρχικός σκοπός της εργασίας χάνει τη σημασία του
• αδυνατεί να ολοκληρώσει εργασίες εξαιτίας των υψηλών απαιτήσεων που έχει θέσει στον εαυτό του
• είναι υπέρμετρα αφοσιωμένο στη δουλειά και την παραγωγικότητα εις βάρος της προσωπικής ευχαρίστησης και των φιλικών συναναστροφών
• είναι καθ’ υπερβολήν ευσυνείδητο, άκαμπτο και προσεκτικό σε ηθικά, δεοντολογικά και αξιακά ζητήματα
• αποφεύγει να ξεφορτωθεί φθαρμένα ή άχρηστα αντικείμενα ακόμη κι αν δεν έχουν καμία συναισθηματική αξία
• διστάζει να κάνει καταμερισμό εργασιών σε άλλους ή να συνεργαστεί με άλλα άτομα εκτός και αν συμμορφωθούν απόλυτα με τον τρόπο που κάνει τα πράγματα
• οικονομικά είναι ιδιαίτερα φειδωλό τόσο σε σχέση με τον εαυτό του όσο και σε σχέση με τους άλλους: τα χρήματα πρέπει να αποταμιεύονται για μελλοντικές δυσκολίες
• εμφανίζει έλλειψη ευελιξίας και ισχυρογνωμοσύνη

β) Αποφευκτική Διαταραχή Προσωπικότητας

Οι πάσχοντες από Αποφευκτική Διαταραχή Προσωπικότητας έχουν ιδιαίτερη ευαισθησία στην απόρριψη και αποφεύγουν να ξεκινήσουν νέες ασχολίες ή σχέσεις επειδή φοβούνται την απογοήτευση. Διακρίνονται από αίσθηση προσωπικής ανεπάρκειας, χαμηλή αυτοεκτίμηση και αυτοπεποίθηση και είναι εξαιρετικά ευαίσθητα στην αρνητική κριτική. Η ανάγκη τους για αποδοχή και φροντίδα είναι μεγάλη με αποτέλεσμα η μοναξιά να τους προκαλεί ιδιαίτερη δυσφορία και θλίψη. Η τάση τους να αποφεύγουν νέες καταστάσεις έχει ως αποτέλεσμα να δυσκολεύονται στη συναναστροφή με τους άλλους. Συχνά υποβάλλουν όσους επιθυμούν να συναναστραφούν σε δοκιμασίες προκειμένου να βεβαιωθούν ότι είναι αποδεκτά. Η διαπροσωπική εγγύτητα τους είναι δύσκολη αν και μπορούν να κάνουν ερωτικές σχέσεις όταν αισθανθούν ότι γίνονται αποδεκτά χωρίς καμία κριτική διάθεση. Γενικότερα η Αποφευκτική Διαταραχή Προσωπικότητας θυμίζει από πολλές απόψεις την Κοινωνική Φοβία. Το ποσοστό εμφάνισής της στον γενικό πληθυσμό είναι μεγάλο καθώς κυμαίνεται μεταξύ 1-10% και η έναρξη της διαταραχής γίνεται αντιληπτή στην αρχή της ενήλικης ζωής. Τα χαρακτηριστικά των ατόμων με Αποφευκτική Διαταραχή είναι τα ακόλουθα:

• αποφυγή επαγγελματικών δραστηριοτήτων που απαιτούν επαφή με άλλους εξαιτίας του φόβου τους ότι θα γίνουν αντικείμενα κριτικής, χλεύης, η απόρριψης
• αποθυμία να συναναστραφούν άλλους αν δεν είναι βέβαια ότι θα γίνουν αρεστά
• περιορισμοί στις στενές σχέσεις επειδή φοβούνται ότι θα γελοιοποιηθούν
• σε κοινωνικές περιστάσεις τους απασχολεί πολύ αν θα γίνουν αντικείμενα κριτικής ή απόρριψης
• αισθάνονται αναστολές σε διαπροσωπικές καταστάσεις εξαιτίας του αισθήματος προσωπικής ανεπάρκειας
• θεωρούν τον εαυτό τους κοινωνικά αδέξιο, απωθητικό ή κατώτερο από τους υπόλοιπους
• διστάζουν ιδιαίτερα να αναλάβουν προσωπικά ρίσκα ή να ξεκινήσουν νέες ασχολίες γιατί μπορεί να έρθουν σε δύσκολη θέση που θα τους προκαλέσει ντροπή

γ) Εξαρτητική Διαταραχή Προσωπικότητας

Τα άτομα που πασχουν από Εξαρτητική Διαταραχή Προσωπικότητας δεν διαθέτουν αυτοπεποίθηση και αυτοεκτίμηση και αισθάνονται ανίκανα να φροντίσουν τον εαυτό τους. Τους είναι πολύ δύσκολο να πάρουν αποφάσεις ακόμη και για απλά καθημερινά πράγματα χωρίς να ζητήσουν τη συμβουλή των άλλων, ενώ συχνά δεν ξέρουν πώς και τι να κάνουν. Κοινό χαρακτηριστικό που τους διακρίνει είναι ότι αφήνουν αυτούς από τους οποίους έχουν εξαρτηθεί να παίρνουν αποφάσεις για τους ίδιους σε σημαντικούς τομείς της ζωής τους, ενώ παραμερίζουν τις δικές τους ανάγκες για να ικανοποιήσουν τους άλλους από φόβο μην εγκαταλειφθούν. Αποφεύγουν τις αντιπαραθέσεις και γίνονται υποτακτικά για τον ίδιο λόγο κάνοντας πράγματα που μπορεί να είναι και αντίθετα με τις πεποιθήσεις ή τις ανάγκες τους, ενώ πληγώνονται πολύ εύκολα από την κριτική. Η συμπεριφορά τους έχει σκοπό την εξασφάλιση της φροντίδας — ανάγκη η οποία αναδύεται από τη βαθιά εδραιωμένη πεποίθηση ότι μόνα τους είναι ανίκανα να σταθούν στα πόδια τους και να φροντίσουν τον εαυτό τους χωρίς τη βοήθεια και τη συμπαράσταση των άλλων. Αποτέλεσμα είναι ότι δεν εκφράζουν συχνά τον θυμό τους από φόβο μην αποξενώσουν αυτούς από τους οποίους εξαρτώνται. Συχνά δυσκολεύονται να ξεκινήσουν καινούργια πράγματα ή να πράξουν ανεξάρτητα καθώς θεωρούν ότι χρειάζονται τη βοήθεια άλλων για να το καταφέρουν. Αν μια σχέση τελειώσει αποζητούν αμέσως να βρουν καινούργιο σύντροφο για να εξαρτηθούν, καθώς τους είναι αδιανόητο να λειτουργήσουν μόνα τους και να φροντίσουν τον εαυτό τους. Κοινά χαρακτηριστικά των ατόμων με Εξαρτητική Διαταραχή Συμπεριφοράς είναι τα ακόλουθα:

• δυσκολεύονται να πάρουν καθημερινές αποφάσεις χωρίς υπερβολικές διαβεβαιώσεις και συμβουλές από τους άλλους
• αποζητούν από τους άλλους να αναλάβουν την ευθύνη για όλες τις σημαντικές όψεις της ζωής τους
• δυσκολεύονται να εκφράσουν τη διαφωνία τους εξαιτίας του φόβου ότι θα χάσουν την υποστήριξη ή την έγκρισή των άλλων
• δυσκολεύονται να αρχίσουν καινούργια πράγματα ή να πράξουν αυτόβουλα εξαιτίας της έλλειψης πίστης στην κρίση ή τις ικανότητές τους
• καταβάλλουν υπερβολική προσπάθεια προκειμένου να εξασφαλίσουν τη φροντίδα και την υποστήριξη αυτών από τους οποίους εξαρτώνται σε βαθμό που προθυμοποιούνται να κάνουν πράγματα που τους είναι δυσάρεστα
• αισθάνονται πολύ άβολα ή ανήμπορα όταν είναι μόνα τους εξαιτίας υπέρμετρων φόβων ότι δεν μπορούν να φροντίσουν τον εαυτό τους
• αποζητούν πολύ γρήγορα νέους ερωτικούς συντρόφους μετά τη λήξη μιας σχέσης ως πηγή φροντίδας και υποστήριξης
• τους απασχολεί σε μεγάλο βαθμό ο ανυπόστατος φόβος ότι θα μείνουν μόνα τους και δεν θα μπορούν να φροντίσουν τον εαυτό τους.