ΠΛΟΥΤΑΡΧΟΣ - Τῶν ἑπτὰ σοφῶν συμπόσιον (Ἠθικὰ 149f-150d)

[4] Ἐπεὶ δ᾽ εἰσήλθομεν, ἤδη μεῖζον ὁ Θαλῆς φθεγξάμενος «ποῦ δ᾽» εἶπεν «ὁ ἀνὴρ κατακλινάμενος ἐδυσχέρανεν;» ἀποδειχθείσης δὲ τῆς χώρας περιελθὼν ἐκεῖ κατέκλινεν ἑαυτὸν καὶ ἡμᾶς «ἀλλὰ κἂν ἐπριάμην» εἰπών «Ἀρδάλῳ κοινωνεῖν μιᾶς τραπέζης.» ἦν δὲ Τροιζήνιος ὁ Ἄρδαλος, αὐλῳδὸς

[150a] καὶ ἱερεὺς τῶν Ἀρδαλείων Μουσῶν, ἃς ὁ παλαιὸς Ἄρδαλος ἱδρύσατο ὁ Τροιζήνιος.
Ὁ δ᾽ Αἴσωπος (ἐτύγχανε γὰρ ὑπὸ Κροίσου νεωστὶ πρός τε Περίανδρον ἅμα καὶ πρὸς τὸν θεὸν εἰς Δελφοὺς ἀπεσταλμένος, καὶ παρῆν ἐπὶ δίφρου τινὸς χαμαιζήλου παρὰ τὸν Σόλωνα καθήμενος ἄνω κατακείμενον) «ἡμίονος δ᾽,» ἔφη, «Λυδὸς ἐν ποταμῷ τῆς ὄψεως ἑαυτοῦ κατιδὼν εἰκόνα καὶ θαυμάσας τὸ κάλλος καὶ τὸ μέγεθος τοῦ σώματος ὥρμησε θεῖν ὥσπερ ἵππος ἀναχαιτίσας. εἶτα μέντοι συμφρονήσας ὡς ὄνου υἱὸς εἴη, κατέπαυσε

[150b] ταχὺ τὸν δρόμον καὶ ἀφῆκε τὸ φρύαγμα καὶ τὸν θυμόν.»
Ὁ δὲ Χίλων λακωνίσας τῇ φωνῇ, «καὶ τύνη,» ἔφη, «βραδὺς καὶ τρέχεις τὸν ἡμίονον.»
Ἐκ τούτου παρῆλθε μὲν ἡ Μέλισσα καὶ κατεκλίθη παρὰ τὸν Περίανδρον, ἡ δ᾽ Εὔμητις ἐκάθισε παρὰ τὸ δεῖπνον. καὶ ὁ Θαλῆς ἐμὲ προσαγορεύσας ἐπάνω τοῦ Βίαντος κατακείμενον «τί οὐκ ἔφρασας,» εἶπεν, «ὦ Διόκλεις, Βίαντι τὸν Ναυκρατίτην ξένον ἥκοντα μετὰ προβλημάτων βασιλικῶν αὖθις ἐπ᾽ αὐτόν, ὅπως νήφων καὶ προσέχων ἑαυτῷ τὸν λόγον δέχηται;»
Καὶ ὁ Βίας «ἀλλ᾽ οὗτος μέν,» ἔφη, «πάλαι

[150c] δεδίττεται ταῦτα παρακελευόμενος, ἐγὼ δὲ τὸν Διόνυσον οἶδα τά τ᾽ ἄλλα δεινὸν ὄντα καὶ Λύσιον ἀπὸ σοφίας προσαγορευόμενον, ὥστ᾽ οὐ δέδια τοῦ θεοῦ μεστὸς γενόμενος μὴ ἀθαρσέστερον ἀγωνίσωμαι.»
Τοιαῦτα μὲν ἐκεῖνοι πρὸς ἀλλήλους ἅμα δειπνοῦντες ἔπαιζον· ἐμοὶ δὲ τὸ δεῖπνον εὐτελέστερον ὁρῶντι τοῦ συνήθους ἐννοεῖν ἐπῄει πρὸς ἐμαυτὸν ὡς σοφῶν κἀγαθῶν ἀνδρῶν ὑποδοχὴ καὶ κλῆσις οὐδεμίαν προστίθησι δαπάνην ἀλλὰ συστέλλει μᾶλλον, ἀφαιροῦσα περιεργίας ὄψων καὶ μύρα ξενικὰ καὶ πέμματα καὶ πολυτελῶν οἴνων διαχύσεις, οἷς

[150d] καθ᾽ ἡμέραν χρώμενος ἐπιεικῶς ὁ Περίανδρος ἐν τυραννίδι καὶ πλούτῳ καὶ πράγμασι, τότε πρὸς τοὺς ἄνδρας ἐκαλλωπίζετο λιτότητι καὶ σωφροσύνῃ δαπάνης. οὐ γὰρ μόνον τῶν ἄλλων ἀλλὰ καὶ τῆς γυναικὸς ἀφελὼν καὶ ἀποκρύψας τὸν συνήθη κόσμον ἐπεδείκνυε σὺν εὐτελείᾳ καὶ μετριότητι κεκοσμημένην.

***
[4] Όταν μπήκαμε στην αίθουσα, ο Θαλής ρώτησε πια με φωνή πιο δυνατή από τη συνηθισμένη του: «Και ποιά είναι η θέση στο τραπέζι που έκανε τον άνθρωπο να δυσανασχετήσει;» Όταν του την έδειξαν, εκείνος πήγε και κατακλίθηκε εκεί —παίρνοντας κι εμένα μαζί του— και είπε αυτόν τον λόγο: «Μα εγώ θα πλήρωνα κιόλας, αν ήταν να βρεθώ στο ίδιο τραπέζι με τον Άρδαλο» — ο Άρδαλος αυτός καταγόταν από την Τροιζήνα, ήταν αυλωδός

[150a] και ιερέας των Αρδαλείων Μουσών, που τη λατρεία τους την είχε ιδρύσει ένας πρόγονός του, ο Άρδαλος από την Τροιζήνα.
Τότε ο Αίσωπος, που έτυχε να έχει πριν από λίγο καιρό αποσταλεί από τον Κροίσο στον Περίανδρο και στον θεό των Δελφών και ήταν παρών στο συμπόσιο καθισμένος σε ένα χαμηλό κάθισμα δίπλα στο Σόλωνα, που ήταν ξαπλωμένος ψηλότερα, είπε: «Ένα λυδικό μουλάρι είδε κάποτε την εικόνα του προσώπου του να καθρεφτίζεται σ᾽ ένα ποτάμι. Τόσο πολύ θαύμασε την ομορφιά και το μέγεθος του σώματός του, που τίναξε προς τα πάνω τη χαίτη του και άρχισε να τρέχει σαν άλογο. Όταν όμως ύστερα ήρθε στα σύγκαλά του και θυμήθηκε πως είναι παιδί γαϊδάρου, σταμάτησε

[150b] αμέσως το τρέξιμο και άφησε καταμέρος την έπαρση και τη ζωηράδα».
Ο Χίλωνας, χρησιμοποιώντας τον σπαρτιατικό τρόπο ομιλίας, είπε: «Μήπως κι εσύ δεν είσαι αργός; Όμως τώρα τρέχεις σαν μουλάρι».
Ύστερα ήρθε η Μέλισσα και πήγε και κατακλίθηκε δίπλα στον Περίανδρο. Η Εύμητη κάθισε κοντά στο δείπνο. Ο Θαλής απευθύνθηκε σ᾽ εμένα, που καθόμουν πριν από τον Βίαντα, και είπε: «Γιατί, Διοκλή, δεν είπες στον Βίαντα ότι ο ξένος από τη Ναύκρατη ήρθε πάλι να τον συναντήσει φέρνοντας βασιλικά προβλήματα, ώστε να τον ακούσει τώρα που δεν έχει ακόμη πιει και μπορεί να συγκεντρωθεί στον εαυτό του;»
Και ο Βίαντας είπε: «Μα αυτός ώρα τώρα

[150c] μου τα λέει και μου τα ξαναλέει προσπαθώντας να με εκφοβίσει. Εγώ όμως ξέρω ότι ο Διόνυσος, πέρα από τις άλλες ικανότητές του, επονομάζεται και Λύσιος λόγω της σοφίας του. Δεν φοβούμαι λοιπόν μήπως, αν γεμίσει το μέσα μου από το θεό, αγωνισθώ με λιγότερο κουράγιο».
Τέτοια λέγοντας ο ένας στον άλλον διασκέδαζαν σε όλη τη διάρκεια του δείπνου. Εγώ, βλέποντας ότι το δείπνο ήταν πιο λιτό από τα συνηθισμένα, έκανα μέσα μου τη σκέψη ότι η πρόσκληση και η δεξίωση σοφών και ενάρετων ανθρώπων δεν αυξάνει καθόλου τα έξοδα· ίσα ίσα μάλλον τα μειώνει, καθώς καταργεί τα εξεζητημένα φαγητά, τα ξένα αρώματα και γλυκίσματα και τις σπατάλες πολυτελών κρασιών,

[150d] πράγματα που ήταν σε μεγάλη καθημερινή χρήση από τον Περίανδρο, έτσι συνηθισμένος που ήταν στην τυραννίδα, στον πλούτο και στη χλιδή. Τώρα όμως μπροστά στους ανθρώπους αυτούς προσποιούνταν τον λιτό και τον συγκρατημένο στα έξοδα. Και όχι μόνο σε όλα αυτά, αλλά και από τη γυναίκα του αφαίρεσε και υπέκρυψε τα συνήθη κοσμήματά της και την παρουσίαζε στολισμένη με ευτέλεια και με μέτρο.

Πλάτων: Τα φτερά της ψυχής

Πώς λειτουργεί η ψυχή μας;
Στο βιβλίο «Φαίδρος» του Πλάτωνα, στο 245c, υπάρχει ένα εξαιρετικά σημαντικό σημείο, στο οποίο μας αποκαλύπτει τον τρόπο λειτουργίας της ψυχής μας.

Ας το δούμε αναλυτικά:
ψυχὴ πᾶσα ἀθάνατος. Κάθε ψυχή είναι αθάνατη.
τὸ γὰρ ἀεικίνητον ἀθάνατον•
Αυτό το ον που δεν χάνει ποτέ την κίνησή του είναι αθάνατο,

τὸ δ᾽ ἄλλο κινοῦν καὶ ὑπ᾽ ἄλλου κινούμενον,
και αυτό το αθάνατο ον, έχει την δυνατότητα να κινεί κάποιο άλλο σώμα. Όμως ό,τι κινείται από κάποιο άλλο ον,

παῦλαν ἔχον κινήσεως, κάποια στιγμή θα σταματήσει να κινείται,
παῦλαν ἔχει ζωῆς. και σαν αποτέλεσμα θα σταματήσει και η ζωή του.
Υπονοεί βεβαίως το υλικό σώμα του ανθρώπου που κινείται από μία άυλη ψυχή, που είναι το αθάνατο ον, η οποία όταν σταματήσει να κινεί το υλικό μας σώμα, αυτό αναπόφευκτα πεθαίνει.
μόνον δὴ τὸ αὑτὸ κινοῦν,
Δηλαδή μόνο αυτό το ον το οποίο κινεί το ίδιο τον εαυτό του,

ἅτε οὐκ ἀπολεῖπον ἑαυτό,
και δεν αποχωρίζεται ποτέ από τον εαυτό του,

οὔποτε λήγει κινούμενον,
ουδέποτε θα πάψει να κινείται.
Αυτός είναι ο ορισμός της ψυχής!

ἀλλὰ καὶ τοῖς ἄλλοις ὅσα κινεῖται τοῦτο πηγὴ καὶ ἀρχὴ κινήσεως.
Αλλά και σχετικά με τα άλλα όντα, αυτά που κινούνται πάντοτε, αποτελούν τα ίδια την αρχή και την πηγή της κίνησης.

[245d] ἀρχὴ δὲ ἀγένητον.
Και αυτή η αρχή της κίνησης προηγείται της γέννησης του σύμπαντος.

ἐξ ἀρχῆς γὰρ ἀνάγκη πᾶν τὸ γιγνόμενον γίγνεσθαι,
Η αρχή της δημιουργίας του σύμπαντος, συνοδεύτηκε από τον νόμο της ανάγκης (ή εντροπίας), ώστε με βάση αυτόν τον νόμο, να γεννιέται αυτό που πρέπει να γεννηθεί.

αὐτὴν δὲ μηδ᾽ ἐξ ἑνός•
Όσον αφορά αυτήν την ίδια την αρχή που δημιούργησε το σύμπαν, αυτή δεν έχει δημιουργηθεί από τίποτα άλλο, παρά από το «πρωταρχικό εν».

εἰ γὰρ ἔκ του ἀρχὴ γίγνοιτο,
Διότι αν κάτι είχε δημιουργηθεί πριν την δημιουργία του σύμπαντος,

οὐκ ἂν ἔτι ἀρχὴ γίγνοιτο.
τότε δεν θα μπορούσε να θεωρηθεί ως δημιούργημα.

ἐπειδὴ δὲ ἀγένητόν ἐστιν, καὶ ἀδιάφθορον αὐτὸ ἀνάγκη εἶναι.
Και ό,τι δεν έχει γεννηθεί από κάτι άλλο, κατά ανάγκη δεν μπορεί ποτέ και να καταστραφεί.

ἀθανάτου δὲ πεφασμένου τοῦ ὑφ᾽ ἑαυτοῦ κινουμένου,
Αυτό το ον που καθορίζουμε σαν αθάνατο, είναι πάντοτε αυτό το οποίο κινεί τον εαυτό του,

ψυχῆς οὐσίαν τε καὶ λόγον τοῦτον αὐτόν τις λέγων οὐκ αἰσχυνεῖται.
και δεν θα πρέπει κάποιος να διστάζει να παραδεχτεί ότι η ουσία και η αιτία της ύπαρξης της ψυχής είναι συναφής με την έννοια της αθανασίας.

πᾶν γὰρ σῶμα, ᾧ μὲν ἔξωθεν τὸ κινεῖσθαι, ἄψυχον,
Και βεβαίως, κάθε σώμα το οποίο αποκτά την κίνησή του από κάποια δύναμη που βρίσκεται έξω από αυτό, θα πρέπει να θεωρείται ότι δεν διαθέτει ψυχή,

ᾧ δὲ ἔνδοθεν αὐτῷ ἐξ αὑτοῦ, ἔμψυχον,
ενώ αντίθετα κάθε σώμα το οποίο αποκτά την κίνησή του από εσωτερική δύναμη, θα πρέπει να χαρακτηρίζεται ως έμψυχο.

ὡς ταύτης οὔσης φύσεως ψυχῆς•
Διότι αυτή ακριβώς η συμπεριφορά, χαρακτηρίζει την ουσία της φύσεως της ψυχής.

εἰ δ᾽ ἔστιν τοῦτο οὕτως ἔχον,
Και αν υπάρχει κάποιο ον που λειτουργεί με αυτόν τον τρόπο,

μὴ ἄλλο τι εἶναι τὸ αὐτὸ ἑαυτὸ [246a] κινοῦν ἢ ψυχήν,
πρέπει να παραδεχτούμε ότι αυτό ακριβώς κινεί τον εαυτό του και ότι αυτό ακριβώς που το κινεί είναι η ψυχή του.

ἐξ ἀνάγκης ἀγένητόν τε καὶ ἀθάνατον ψυχὴ ἂν εἴη.
Σύμφωνα με τους νόμους της Ανάγκης, η ψυχή θα πρέπει να θεωρηθεί ότι αποτελεί ένα ον αγέννητο και αθάνατο.

περὶ μὲν οὖν ἀθανασίας αὐτῆς ἱκανῶς•
Αλλά περί της αθανασίας της ψυχής, έχουμε μιλήσει πλέον επαρκώς.

περὶ δὲ τῆς ἰδέας αὐτῆς ὧδε λεκτέον.
Όσον αφορά όμως τον τρόπο λειτουργίας της ψυχής θα πρέπει τώρα να πούμε ορισμένα πράγματα.

οἷον μέν ἐστι, πάντῃ πάντως θείας εἶναι καὶ μακρᾶς διηγήσεως,
Αυτό λοιπόν το ον που μπορούμε να χαρακτηρίσουμε σαν ψυχή, θα πρέπει να πούμε, ότι με κάθε τρόπο αφορά μία θεία οντότητα και για τον λόγο αυτόν, η συζήτηση που θα κάνουμε θα πάρει μεγάλη έκταση.

ᾧ δὲ ἔοικεν, ἀνθρωπίνης τε καὶ ἐλάττονος•
Όπως είναι φυσικό, θα μιλήσουμε καταρχήν για τις ανθρώπινες ψυχές που βεβαίως αποτελούν θείες ψυχές, αλλά μικρότερης σημασίας από τις ψυχές των ανωτέρων θείων όντων.
ταύτῃ οὖν λέγωμεν.

Για αυτήν λοιπόν την ανθρώπινη ψυχή θα μιλήσουμε τώρα.

ἐοικέτω δὴ συμφύτῳ δυνάμει ὑποπτέρου ζεύγους τε καὶ ἡνιόχου. Ας παρομοιάσουμε λοιπόν την ψυχή του ανθρώπου, ότι αποτελεί έναν σύμφυτο συνδυασμό δυνάμεων, εκ των οποίων το ένα ζεύγος δυνάμεων διαθέτει φτερά και η τρίτη δύναμη μπορεί να χαρακτηριστεί σαν ηνίοχος.
Δηλαδή ο ηνίοχος είναι αυτός που καθοδηγεί αυτό το ζεύγος των δυνάμεων.

θεῶν μὲν οὖν ἵπποι τε καὶ ἡνίοχοι πάντες αὐτοί τε ἀγαθοὶ καὶ ἐξ ἀγαθῶν,
Οι ψυχές των θεών διαθέτουν το ζεύγος των ίππων τους και τους ηνιόχους τους, ώστε σαν σύνολο λειτουργούν ως αγαθοί, καθότι προέρχονται από ενάρετα μέλη.

[246b] τὸ δὲ τῶν ἄλλων μέμεικται. Ενώ αντίθετα οι ίπποι και οι ηνίοχοι των ανθρώπων αποτελούν ανάμιξη καλών και κακών στοιχείων.

καὶ πρῶτον μὲν ἡμῶν ὁ ἄρχων συνωρίδος ἡνιοχεῖ,
Και καταρχήν, αυτός που διοικεί το άρμα της ψυχής μας, ελέγχει τα δύο άλογα κρατώντας τα ηνία τους.

εἶτα τῶν ἵππων ὁ μὲν αὐτῷ καλός τε καὶ ἀγαθὸς καὶ ἐκ τοιούτων,
Κατόπιν σε ό, τι αφορά αυτά τα άλογα, το μεν ένα άλογο είναι καλότροπο και αγαθό και χαρακτηρίζεται από τέτοιου είδους συμπεριφορά,

ὁ δ᾽ ἐξ ἐναντίων τε καὶ ἐναντίος•
το δε άλλο άλογο χαρακτηρίζεται από αντίθετη συμπεριφορά, διότι διέπεται από αντίθετα χαρακτηριστικά, είναι δηλαδή δύστροπο και ατίθασο.

χαλεπὴ δὴ καὶ δύσκολος ἐξ ἀνάγκης ἡ περὶ ἡμᾶς ἡνιόχησις.
Και γι αυτόν τον λόγο ο έλεγχος των ίππων καθίσταται αναγκαστικά δύσκολος και κουραστικός.

πῇ δὴ οὖν θνητόν τε καὶ ἀθάνατον ζῷον ἐκλήθη πειρατέον εἰπεῖν.
Για όλους αυτούς τους λόγους, αυτοί οι ίπποι ονομάστηκαν ο ένας θνητός και άλλος αθάνατος και αυτό είναι που πρέπει να καταλάβουμε.

ψυχὴ πᾶσα παντὸς ἐπιμελεῖται τοῦ ἀψύχου,
Κάθε ψυχή, με κάθε τρόπο ελέγχει ό,τι είναι θνητό,
(δηλαδή το σώμα στο οποίο βρίσκεται ενσαρκωμένη)

πάντα δὲ οὐρανὸν περιπολεῖ,
και έχει την ικανότητα να μπορεί να επισκέπτεται κάθε ουράνιο χώρο.

ἄλλοτ᾽ ἐν ἄλλοις εἴδεσι γιγνομένη.
Αλλά και την ικανότητα να ενσαρκώνεται κάθε φορά και σε διαφορετικό είδος οργανισμού.

τελέα [246c] μὲν οὖν οὖσα καὶ ἐπτερωμένη μετεωροπορεῖ τε καὶ πάντα τὸν κόσμον διοικεῖ,
Όταν η ψυχή βρίσκεται σε κατάσταση τελειότητας, διαθέτει επιπλέον και φτερά, και τότε έχει την ικανότητα να επισκέπτεται όλα τα ουράνια σώματα και να επεμβαίνει στην λειτουργία κάθε οργανωμένου κόσμου.

ἡ δὲ πτεροῤῥυήσασα φέρεται ἕως ἂν στερεοῦ τινος ἀντιλάβηται,
Όταν όμως χάσει τα φτερά της, περιπλανάται μέχρι να καταφέρει να ενσαρκωθεί σε κάποιο στερεό σώμα,

οὗ κατοικισθεῖσα, σῶμα γήϊνον λαβοῦσα,
το οποίο θα χρησιμοποιεί σαν κατοικία της και σε αυτό χρησιμεύει το γήινο σώμα που λαμβάνει.

αὑτὸ δοκοῦν κινεῖν διὰ τὴν ἐκείνης δύναμιν, Αυτό το γήινο σώμα, έχει την ικανότητα να κινείται το ίδιο αλλά χρησιμοποιώντας την δυνατότητα κίνησης που έχει η ψυχή του.

ζῷον τὸ σύμπαν ἐκλήθη,
Το σύνολο ψυχής και σώματος, ονομάστηκε ζωικός οργανισμός.

ψυχὴ καὶ σῶμα παγέν,
γιατί παγιώνει την ένωση της ψυχής με το σώμα.

θνητόν τ᾽ ἔσχεν ἐπωνυμίαν•
Αυτό το σύνολο πρέπει να το κατατάξουμε στα θνητά όντα.

ἀθάνατον δὲ οὐδ᾽ ἐξ ἑνὸς λόγου λελογισμένου,
Αν τώρα αναφερθούμε στα αθάνατα όντα, δεν θα πρέπει να θεωρήσουμε ότι αυτά αποτελούνται από ένα μόνο στοιχείο,

ἀλλὰ πλάττομεν οὔτε ἰδόντες οὔτε ἱκανῶς νοήσαντες [246d] θεόν,
αλλά θα τα συλλάβουμε με την φαντασία μας, διότι ούτε τα έχουμε δει ποτέ, ούτε και μπορούμε να κατανοήσουμε αρκετά καλά την έννοια της θείας υπόστασης.

ἀθάνατόν τι ζῷον, ἔχον μὲν ψυχήν, ἔχον δὲ σῶμα, τὸν ἀεὶ δὲ χρόνον ταῦτα
συμπεφυκότα.
Γιατί η θεία υπόσταση πρέπει να θεωρηθεί σαν ένας αθάνατος ζωντανός οργανισμός, ο οποίος διαθέτει αφενός μεν ψυχή, αφετέρου δε διαθέτει και σώμα και αυτά τα δύο συνυπάρχουν αιωνίως…

Το Κρυφτό

Ήσυχη δύναμη. Ήσυχος, σοβαρός, μετρημένος. Μέχρι να νιώσεις άνετα. Έπειτα ανεβάζεις τα ρολά. Τότε γίνεσαι κάποια άλλος! Για κάποιους πολύ καλύτερος και για κάποιους χειρότερος.

Τι γίνεσαι όμως; Γίνεσαι λίγο αστείος. Λίγο δυνατός. Και έπειτα συνειδητοποιούν το χάος. Αυτό που κρύβεις μέσα σου. Κι είσαι όντως όλα αυτά; Όχι! Δεν είσαι. Στο μυαλό και στην ψυχή σου γίνονται ολόκληροι πόλεμοι. Και όχι, το χάος που φανερώνεις δεν είναι το ίδιο με αυτό που συμβαίνει μέσα σου! Μέσα σου υπάρχουν τόσο σκοτεινά σημεία που όταν ‘’πέφτει’’ λίγο φως πάνω τους τρομάζεις και βρίζεις και κατηγορείς τον εαυτό σου και παγώνεις. Μένεις ακίνητος χωρίς να μπορείς να τα αντικρίσεις κι έτσι παίρνεις την πιο λάθος απόφαση. Να τα αφήσεις έτσι όπως είναι! Να τα κρύψεις για άλλη μια φορά.

Κρυφτό! Το αγαπημένο σου παιχνίδι! Κρυμμένα λόγια, κρυμμένες σκέψεις, κρυμμένα συναισθήματα, κρυμμένες ανάγκες κι εσύ σαν ένας καλός παίκτης συνεχίζεις να κρύβεσαι από την αλήθεια!

Στην κρυψώνα σου λοιπόν, μένεις για λεπτά, ώρες, μέρες, χρόνια! Και διασχίζεις τη ζωή καμουφλαρισμένη και πάντα στην κρυψώνα σου!

Ξέρω τι σκέφτεσαι «κανείς δεν με ξέρει και κανείς δεν θα με μάθει» έλα όμως που δεν είναι αυτό το θέμα… εσύ δεν ξέρεις τον εαυτό σου! Εσύ ποτέ δεν θα τον μάθεις! Θα μείνεις στην κρυψώνα σου μέχρι τη στιγμή που θα νιώσεις πως τόσο καιρό μόνος έμαθες τα πάντα για σένα.

Ξέρεις όμως τι θα γίνει όταν θα βγεις στο φως; Θα τυφλωθείς έπειτα θα σκοντάψεις! Στη σιγουριά σου και στην ‘’γνώση’’ σου!

Όμως ούτε σιγουριά έχεις ούτε γνώση κι όταν το καταλάβεις θα είναι αργά, θα έχεις χτυπήσει και το τραύμα θα είναι θανατηφόρο! Και ξέρεις γιατί; Γιατί η κρυψώνα σου, σου έφαγε τα χρόνια και τη δύναμη! Δεν θα έχεις μήτε χρόνο για να σε μάθεις μήτε δύναμη για να επουλώσεις τις πληγές που με τόση έπαρση νόμιζες πως το κρυφτό θα επούλωνε!

Γι’ αυτό πάνε πες τώρα φτου ξελευτερία κι ας σε πιάσει η αλήθεια! Καλύτερα να τα φυλάς και να ελέγχεις το παιχνίδι παρά να μένεις κρυμμένος και να σε ελέγχει αυτό!

Η νοσταλγία μας ζεσταίνει

Τα αισθήματα της νοσταλγίας δεν ζεσταίνουν μόνο την καρδιά μεταφορικά, αλλά και το σώμα κυριολεκτικά, είναι το συμπέρασμα στο οποίο κατέληξαν Βρετανοί επιστήμονες.

Η ερευνητική ομάδα με επικεφαλής τον ψυχολόγο Τιμ Γουάιλντσατ του πανεπιστημίου του Σαουθάμπτον πραγματοποίησε μια σειρά πειράματα με εθελοντές για να μελετήσει την επίδραση της νοσταλγίας πάνω στη θερμοκρασία του ανθρώπινου σώματος.

Οι ερευνητές συμπέραναν, ότι η γλυκιά νοσταλγία δεν καταπολεμά μόνο τη μοναξιά και άλλα αρνητικά συναισθήματα, αλλά επιπλέον μπορεί αρκετά αποτελεσματικά να δημιουργήσει ένα πολύ σωματικό αίσθημα θερμότητας σε κάποιον.

Η μελέτη διαπίστωσε κατ’ αρχήν ότι οι άνθρωποι τείνουν να γίνονται πιο νοσταλγικοί, όταν οι ημέρες είναι πιο κρύες ή όταν ζουν σε πιο κρύους χώρους, επειδή ενδόμυχα αισθάνονται ότι έτσι ζεσταίνονται.

Ακόμα, σε ένα κρύο δωμάτιο, εκείνοι που νιώθουν νοσταλγικά, νιώθουν υποκειμενικά ότι ο χώρος είναι πιο ζεστός από ό,τι είναι στην πραγματικότητα.

Σε ένα άλλο από τα πειράματα, οι εθελοντές έπρεπε να βουτήξουν το χέρι τους σε παγωμένο νερό. Όσοι κλήθηκαν να ανακαλέσουν νοσταλγικά κάποιο γεγονός του παρελθόντος, είχαν μεγαλύτερη αντοχή στο κρύο νερό σε σχέση με όσους δεν διακατέχονταν από ανάλογη νοσταλγική διάθεση. Τέλος, ένα άλλο πείραμα με νοσταλγική μουσική έκανε τους ανθρώπους που την άκουγαν, να νιώθουν πιο ζεστά, όχι μόνο ψυχικά, αλλά και σωματικά.

Οι ψυχολόγοι σχεδιάζουν κι άλλα πειράματα για να δουν αν η νοσταλγία είναι σε θέση, εκτός από την χαμηλή θερμοκρασία, να καταπολεμήσει και άλλες δυσάρεστες σωματικές αισθήσεις.
Η παραπάνω έρευνα δημοσιεύτηκε στο περιοδικό «Emotion».

Ενδιαφέρον όμως έχει και μια δεύτερη ισπανική επιστημονική έρευνα,  σύμφωνα με την οποία το «σύνδρομο του Πινόκιο» έχει κάποια βάση. Μόνο που όταν λέμε ψέματα, η μύτη μας δεν μακραίνει, αλλά γίνεται πιο ζεστή.

Οι ερευνητές με επικεφαλής τους ερευνητές Εμίλιο Γκόμεζ Μίλαν και Ελβίρα Σαλαζάρ Λόπεζ του Τμήματος Πειραματικής Ψυχολογίας του πανεπιστημίου της Γρανάδα, που έκαναν μια σειρά από πειράματα με εθελοντές, ανακάλυψαν ότι το ψέμα ανεβάζει τη θερμότητα γύρω από τη μύτη, ενώ όταν ο άνθρωπος νιώθει κρίση άγχους, τότε αυξάνει η θερμοκρασία όλου του προσώπου του. Αντίθετα, σε περίπτωση έντονης διανοητικής προσπάθειας, η θερμοκρασία του προσώπου πέφτει. Οι μετρήσεις έγιναν με τη χρήση θερμογραφικών καμερών που καταγράφουν τις μεταβολές στη θερμοκρασία του σώματος

Είσαι ένας θεός σε αμνησία

Ένας πρακτικός οδηγός για προσωπική ελευθερία.

Πριν από 3000 χρόνια, υπήρχε ένας άνθρωπος όπως εσείς και εγώ, που ζούσε κοντά σε μια πόλη περιστοιχισμένη από βουνά. Μελετούσε για να γίνει Σαμάνος, να διδαχθεί τη γνώση των προγόνων του, αλλά δεν συμφωνούσε απολύτως, με όλα όσα διδασκόταν. Μέσα του, ένοιωθε ότι πρέπει να υπάρχει και κάτι παραπάνω.

Μια μέρα κοιμήθηκε μέσα σε μια σπηλιά και ονειρεύτηκε ότι είδε τον εαυτό του να κοιμάται. Μια νύχτα με νέα Σελήνη βγήκε από τη σπηλιά του.

Ο ουρανός ήταν καθαρός και μπορούσε να δει χιλιάδες αστέρια. Έπειτα κάτι συνέβη μέσα του που μεταμόρφωσε τη ζωή του παντοτινά. Κοίταξε τα χέρια του, αισθάνθηκε το σώμα του και άκουσε τη φωνή του να λέει: «Είμαι φτιαγμένος από Φως, Είμαι φτιαγμένος από τα άστρα.»  Κοίταξε ξανά προς τα άστρα και συνειδητοποίησε πως δεν είναι τα άστρα που δημιουργούν φως, παρά είναι το Φως που δημιουργεί τα άστρα.

«Οτιδήποτε είναι δημιουργημένο από Φως» είπε. «Και ο ενδιάμεσος χώρος δεν είναι κενός.» Και ήξερε πως οτιδήποτε υπάρχει είναι ένα ζωντανό Όν. Και πως το Φως είναι ο αγγελιοφόρος της ζωής. Διότι είναι ζωντανό και εμπεριέχει όλες τις πληροφορίες. Έπειτα συνειδητοποίησε πως αν και ήταν δημιουργημένος από τα άστρα, δεν ήταν αυτά τα άστρα. «Βρίσκομαι ανάμεσα στα άστρα,» σκέφτηκε.

Έτσι ονόμασε τα άστρα το «Τονάλ» και το φως ανάμεσα τους το «Ναγουάλ» και ήξερε ότι αυτό που δημιουργούσε την αρμονία και τον χώρο ανάμεσα στα δυο είναι Ζωή ή Πρόθεση. Δίχως Ζωή, το Τονάλ και το Ναγουάλ δεν θα υπήρχαν. Ζωή είναι η δύναμη του απόλυτου, του ανώτατου, του Δημιουργού που δημιουργεί τα πάντα.

Αυτό είχε ανακαλύψει: Ό,τι υπάρχει είναι μια εκδήλωση (φανέρωση) του ενός ζωντανού όντος που ονομάζουμε Θεό. Όλα, είναι Θεός. Και κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η ανθρώπινη αντίληψη, είναι απλώς το φως που αντιλαμβάνεται το φως. Επίσης είδε ότι η ύλη είναι καθρέφτης. Όλα είναι ένας καθρέφτης που αντανακλά το φως και δημιουργεί εικόνες από αυτό το φως. Και ο κόσμος της ψευδαίσθησης, το «Όνειρο», είναι απλώς σαν τον αχνό ο οποίος δεν μας αφήνει να δούμε αυτό που πραγματικά είμαστε.

«Ο αληθινός εαυτός μας είναι αγνή αγάπη, αγνό Φως», είπε. Αυτή η συνειδητοποίηση του άλλαξε την ζωή. Όταν έμαθε τι ήταν στην πραγματικότητα, κοίταξε γύρω του τους άλλους ανθρώπους και το υπόλοιπο της φύσης, και ενθουσιάστηκε με αυτό που έβλεπε. Είδε τον εαυτό του σε όλα – σε κάθε άνθρωπο, σε κάθε ζώο, σε κάθε δέντρο, στο νερό, στη βροχή, στα σύννεφα, στη γη. Και είδε οτι η Ζωή ανακάτεψε το Τονάλ και το Ναγουάλ με διαφορετικούς τρόπους για να δημιουργήσει δισεκατομμύρια εκδηλώσεις της Ζωής.

Μέσα σ’ αυτά τα λίγα λεπτά κατανόησε τα πάντα. Είχε ενθουσιαστεί και η καρδιά του γέμισε με ειρήνη. Δεν μπορούσε να περιμένει να πει στους συνανθρώπους του, τι είχε ανακαλύψει. Αλλά δεν υπήρχαν λέξεις να το εξηγήσει. Προσπάθησε να το πει σε άλλους, αλλά δεν μπορούσαν να τον καταλάβουν.

Μπορούσαν να δουν οτι είχε αλλάξει, οτι κάτι όμορφο εξέπεμπαν τα μάτια και η φωνή του. Παρατήρησαν ότι δεν είχε πλέον κρίση για οτιδήποτε και για κανέναν. Δεν ήταν σαν κανέναν άλλον πλέον. Μπορούσε να τους καταλάβει όλους πολύ καλά, αλλά κανένας δεν μπορούσε να τον καταλάβει. Πίστεψαν ότι ήταν μια ενσάρκωση του Θεού και χαμογέλασε όταν το άκουσε και είπε: «Είναι αλήθεια. Είμαι Θεός. Αλλά… και εσείς επίσης είστε Θεός.» «Είμαστε το ίδιο εσείς και εγώ. Είμαστε εικόνες του Φωτός. Εμείς είμαστε Θεός.» Αλλά ακόμη οι άνθρωποι δεν τον καταλάβαιναν. Είχε ανακαλύψει ότι ήταν ένας καθρέφτης για τους υπόλοιπους ανθρώπους. Ένας καθρέφτης μέσα στον οποίο μπορούσε να δει τον εαυτό του. «Όλοι είναι ένας καθρέφτης», είπε.

Έβλεπε τον εαυτό του στον καθένα, αλλά κανένας δεν έβλεπε αυτόν ως τον εαυτό τους. Και κατάλαβε ότι όλοι ονειρευόντουσαν, αλλά χωρίς επίγνωση, χωρίς να γνωρίζουν τι πραγματικά είναι. Δεν μπορούσαν να τον δουν ως τον εαυτό τους, επειδή υπήρχε ένας τοίχος από καπνό ή αχνό ή ομίχλη ανάμεσα στους καθρέφτες. Και αυτός ο αχνός δημιουργήθηκε από την ερμηνεία των εικόνων του Φωτός – το «Όνειρο» των ανθρώπων. Και γνώριζε ότι σύντομα θα ξεχνούσε όλα αυτά που έμαθε. Ήθελε να θυμάται όλα τα οράματα που είχε, έτσι αποφάσισε να ονομάσει τον εαυτό του «ο Αχνός στον Καθρέφτη», έτσι ώστε πάντα να ξέρει ότι η ύλη είναι καθρέπτης. Και ο αχνός ενδιάμεσα, είναι αυτό που μας εμποδίζει να γνωρίσουμε τι είμαστε.

Είπε: «Είμαι ο Αχνός στον Καθρέφτη, επειδή βλέπω στον εαυτό μου όλους εσάς, αλλά δεν αναγνωρίζουμε ο ένας τον άλλον εξαιτίας του αχνού ανάμεσά μας. Αυτός ο αχνός είναι το «Όνειρο» και ο καθρέφτης είστε εσείς, ο ονειρευτής.»

«Ό,τι βλέπετε και ακούτε αυτή τη στιγμή δεν είναι παρά ένα όνειρο. Ονειρεύεστε τώρα, αυτή τη στιγμή. Ονειρεύεστε με τον εγκέφαλο ξύπνιο. Τα όνειρα είναι η κύρια λειτουργία του νου και ο νους ονειρεύεται 24 ώρες το εικοσιτετράωρο. Ονειρεύεται όταν ο εγκέφαλος είναι ξύπνιος και ονειρεύεται επίσης όταν ο εγκέφαλος κοιμάται. Η διαφορά είναι, ότι όταν ο εγκέφαλος είναι ξύπνιος, υπάρχει ένα πλαίσιο ύλης που μας κάνει να αντιλαμβανόμαστε τα πράγματα με έναν γραμμικό τρόπο. Όταν πηγαίνουμε για ύπνο, δεν υπάρχει αυτό το πλαίσιο και το όνειρο έχει την τάση να αλλάζει συνεχώς. Οι άνθρωποι ονειρεύονται αδιαλείπτως.

Πριν γεννηθούμε, οι άνθρωποι πριν από εμάς δημιούργησαν ένα μεγάλο εξωτερικό όνειρο, που ονομάσαμε, το όνειρο της κοινωνίας ή το όνειρο του πλανήτη. Το όνειρο του πλανήτη είναι το συλλογικό όνειρο εκατομμυρίων μικρότερων, ατομικών ονείρων, τα οποία όλα μαζί δημιουργούν ένα όνειρο μιας οικογένειας, ένα όνειρο μιας κοινότητας, ένα όνειρο μιας πόλης, ένα όνειρο μιας χώρας και τελικώς, ένα όνειρο ολόκληρης της ανθρωπότητας.

Το όνειρο του πλανήτη περιλαμβάνει το σύνολο των κανόνων της κοινωνίας, τις πεποιθήσεις της, τους νόμους της, τις θρησκείες της, τους διαφορετικούς πολιτισμούς και τους τρόπους να υπάρχεις, τις κυβερνήσεις της, τα σχολεία, κοινωνικά γεγονότα και τις διακοπές. Γεννιόμαστε με την ικανότητα να μάθουμε πώς να ονειρευτούμε και οι άνθρωποι που ζουν πριν από εμάς, μας μαθαίνουν πώς να ονειρευτούμε με τον τρόπο που οι κοινωνίες ονειρεύονται.

Το εξωτερικό όνειρο έχει τόσους πολλούς κανόνες έτσι ώστε όταν ένα παιδί γεννιέται, προσελκύουμε την προσοχή του παιδιού, και εισάγουμε αυτούς τους κανόνες στο μυαλό του. Το εξωτερικό όνειρο χρησιμοποιεί τη μαμά και το μπαμπά, τα σχολεία και τη θρησκεία για να μας διδάξει πώς να ονειρευτούμε.

Προσοχή, είναι η ικανότητα που έχουμε να κάνουμε διακρίσεις και να εστιάζουμε μόνον σε αυτό που θέλουμε να αντιληφθούμε. Μπορούμε να αντιληφθούμε χιλιάδες πράγματα ταυτοχρόνως, αλλά χρησιμοποιώντας την προσοχή μας, μπορούμε να κρατάμε οτιδήποτε θέλουμε να αντιληφθούμε στο προσκήνιο του μυαλού μας. Οι ενήλικες γύρω μας προσελκύουν την προσοχή μας και βάζουν πληροφορίες μέσα στο μυαλό μας μέσω της επανάληψης. Με αυτό τον τρόπο μάθαμε το οτιδήποτε γνωρίζουμε.

Με τη χρήση της προσοχής μας μάθαμε ολόκληρη την πραγματικότητα, ένα ολόκληρο όνειρο. Μάθαμε πώς να συμπεριφερόμαστε στην κοινωνία: τι να πιστεύουμε και τι όχι, τι είναι αποδεκτό και τι δεν είναι, τι είναι καλό και τι είναι κακό, τι είναι όμορφο και τι είναι άσχημο, τι είναι σωστό και τι είναι λάθος.

Ήταν ήδη εκεί όλα. όλη αυτή η γνώση, όλοι αυτοί οι κανόνες και οι αντιλήψεις για το πώς πρέπει να συμπεριφερθείς ζώντας σ’ αυτό τον κόσμο. Όταν ήσουν στο σχολείο, καθόσουν σε μια μικρή καρέκλα και έδινες την προσοχή σου σε αυτά που σου δίδασκε ο δάσκαλος. Όταν πήγες στην εκκλησία, έδωσες την προσοχή σου σε αυτά που ο παπάς ή ο λειτουργός σου έλεγαν. Είναι της ίδιας βαρύτητας με τη Μαμά και τον Μπαμπά, αδελφούς και αδελφές. Όλοι προσπαθούν να προσελκύσουν την προσοχή σου. Μαθαίνουμε επίσης να προσελκύουμε την προσοχή άλλων ανθρώπων και αναπτύσσουμε μια ανάγκη για προσοχή η οποία μπορεί να γίνει πολύ ανταγωνιστική.

Τα παιδιά ανταγωνίζονται για την προσοχή των γονιών τους, των δασκάλων τους, των φίλων τους. «Κοίτα με! Κοίτα τι κάνω! Έι, εδώ είμαι.» Η ανάγκη για προσοχή γίνεται πολύ ισχυρή και εξακολουθεί ως την ενηλικίωση. Το εξωτερικό όνειρο προσελκύει την προσοχή μας και μας διδάσκει τι να πιστεύουμε, ξεκινώντας με τη γλώσσα που μιλάμε. Η γλώσσα που μιλάμε είναι ο κώδικας για κατανόηση και επικοινωνία ανάμεσα στους ανθρώπους.

Κάθε γράμμα, κάθε λέξη σε κάθε γλώσσα, είναι μια συμφωνία. Μόλις κατανοήσουμε τον κώδικα, η προσοχή μας προσελκύεται. Και η ενέργεια μεταφέρεται από το ένα άτομο στο άλλο. Δεν ήταν η επιλογή σου να μιλήσεις Ελληνικά. Δεν επέλεξες τη θρησκεία σου ή τις ηθικές αξίες σου, υπήρχαν ήδη εκεί πριν γεννηθείς. Ποτέ δεν είχαμε την ευκαιρία να επιλέξουμε τι θα πιστέψουμε και τι να μην πιστέψουμε. Ποτέ δεν επιλέξαμε ακόμη και τις μικρότερες από αυτές τις συμφωνίες. Δεν επιλέγουμε καν το όνομά μας. Ως παιδιά, δεν είχαμε την ευκαιρία να επιλέξουμε τα πιστεύω μας.

Αλλά συμφωνήσαμε με τις πληροφορίες που πέρασαν σε εμάς, από το όνειρο του πλανήτη μέσω άλλων ανθρώπων. Ο μόνος τρόπος για την αποθήκευση πληροφοριών είναι η συμφωνία.

Το εξωτερικό όνειρο ίσως να προσελκύσει την προσοχή μας, αλλά εάν δεν συμφωνήσουμε, δεν αποθηκεύουμε τη συγκεκριμένη πληροφορία. Μόλις όμως συμφωνήσουμε, το πιστεύουμε και αυτό ονομάζεται πίστη. Το να έχεις πίστη είναι να πιστεύεις άνευ όρων. Αυτός είναι ο τρόπος που μαθαίνουμε ως παιδιά. Τα παιδιά πιστεύουν οτιδήποτε πουν οι ενήλικοι. Συμφωνούμε μαζί τους και η πίστη μας είναι τόσο ισχυρή, που το σύστημα πεποιθήσεων ελέγχει ολόκληρο το όνειρο της ζωής μας. Δεν επιλέξαμε αυτές τις πεποιθήσεις και ίσως να έχουμε εξεγερθεί εναντίον τους, αλλά δεν είμαστε αρκετά δυνατοί για να νικήσουμε. Το αποτέλεσμα είναι η υποταγή μας στις πεποιθήσεις με τη συμφωνία μας. Ονομάζω αυτή τη διαδικασία, η εξημέρωση των ανθρώπων. Και μέσω αυτής της εξημέρωσης μαθαίνουμε πώς να ζούμε και πώς να ονειρευτούμε.

Στην εξημέρωση των ανθρώπων, οι πληροφορίες από το εξωτερικό όνειρο μεταφέρονται στο εσωτερικό όνειρο, δημιουργώντας ολόκληρο το σύστημα πεποιθήσεών μας. Πρώτα, το παιδί μαθαίνει τα ονόματα των πραγμάτων: Μαμά, Μπαμπάς, γάλα, μπουκάλι. Μέρα με τη μέρα, στο σπίτι, στο σχολείο, στην εκκλησία και από την τηλεόραση, διδασκόμαστε πώς να ζήσουμε, ποιού είδους συμπεριφορά είναι αποδεκτή. Το εξωτερικό όνειρο μας διδάσκει πώς να είμαστε άνθρωποι. Έχουμε μια ολόκληρη αντίληψη του τι είναι «γυναίκα» και του τι είναι «άντρας». Και μαθαίνουμε επίσης να κρίνουμε. Κρίνουμε τους εαυτούς μας, κρίνουμε άλλους ανθρώπους, κρίνουμε τους γείτονες.

Τα παιδιά εξημερώνονται με τον ίδιο τρόπο που εξημερώνουμε ένα σκύλο, μια γάτα, ή οποιοδήποτε άλλο ζώο. Για να διδάξουμε ένα σκυλί, το τιμωρούμε και του δίνουμε επαίνους. Εκπαιδεύουμε τα παιδιά μας τα οποία αγαπούμε τόσο πολύ με τον ίδιο τρόπο που εκπαιδεύουμε οποιοδήποτε κατοικίδιο ζώο: με ένα σύστημα τιμωρίας και ανταμοιβής. Μας λένε «Είσαι καλό αγόρι», ή «Είσαι καλό κορίτσι», όταν κάνουμε ό,τι η Μαμά και ο Μπαμπάς θέλει να κάνουμε. Όταν δεν το κάνουμε, είμαστε ένα «κακό κορίτσι» ή ένα «κακό αγόρι». Όταν παρενέβην τους κανόνες τιμωρηθήκαμε, Όταν συμμορφωνόμασταν με τους κανόνες, πήραμε ανταμοιβή.

Τιμωρηθήκαμε πολλές φορές μέσα σε μια μέρα και επίσης ανταμειφτήκαμε πολλές φορές μέσα σε μια μέρα. Σύντομα μάθαμε να φοβόμαστε την τιμωρία όπως και το να μην λαμβάνουμε την ανταμοιβή. Η ανταμοιβή είναι η προσοχή που λάβαμε από τους γονείς μας και από άλλους όπως αδέλφια, δασκάλους και φίλους. Σύντομα αναπτύξαμε μια ανάγκη να προσελκύουμε την προσοχή άλλων ανθρώπων έτσι ώστε να πάρουμε την ανταμοιβή. Με την ανταμοιβή νοιώθουμε ευχάριστα και συνεχίζουμε να κάνουμε ό,τι οι άλλοι θέλουν να κάνουμε για να πάρουμε την ανταμοιβή.

Με αυτό τον φόβο της τιμωρίας και τον φόβο του να μην πάρουμε την ανταμοιβή, αρχίζουμε να προσποιούμαστε κάτι που δεν είμαστε, μόνο και μόνο για να ικανοποιήσουμε άλλους, μόνο να είμαστε αρκετά καλοί για κάποιον άλλο. Προσπαθούμε να ευχαριστήσουμε τη Μαμά και το Μπαμπά, προσπαθούμε να ευχαριστήσουμε τους δασκάλους στο σχολείο, προσπαθούμε να ευχαριστήσουμε την εκκλησία και έτσι αρχίζουμε να υποκρινόμαστε.

Προσποιούμαστε κάτι που δεν είμαστε διότι φοβόμαστε την απόρριψη. Ο φόβος της απόρριψης γίνεται ο φόβος του να μην είμαστε αρκετά καλοί. Τελικώς, γινόμαστε κάποιος άλλος. Γινόμαστε ένα αντίγραφο των πεποιθήσεων της Μαμάς, των πεποιθήσεων του Μπαμπά, των πεποιθήσεων της κοινωνίας και των πεποιθήσεων της θρησκείας.

Όλες οι φυσικές τάσεις μας χάθηκαν κατά τη διαδικασία της εξημέρωσης. Και όταν είμαστε αρκετά μεγάλοι ώστε να αρχίσουμε να καταλαβαίνουμε, μαθαίνουμε τη λέξη «όχι». Οι ενήλικες λένε, «Μην κάνεις αυτό και μην κάνεις εκείνο». Εξεγειρόμαστε και λέμε, «Όχι», διότι υπερασπιζόμαστε την ελευθερία μας. Θέλουμε να είμαστε ο εαυτός μας, αλλά είμαστε πολύ μικροί και οι ενήλικοι είναι μεγάλοι και δυνατοί. Μετά από ορισμένο χρονικό διάστημα φοβόμαστε διότι ξέρουμε ότι κάθε φορά που κάνουμε κάτι λάθος, πρόκειται να τιμωρηθούμε. Η εξημέρωση είναι τόσο ισχυρή, ώστε μετά από κάποιο διάστημα στη ζωή μας δεν χρειαζόμαστε κάποιον να μας εξημερώσει παραπάνω. Δεν χρειαζόμαστε τη Μαμά ή το Μπαμπά, το σχολείο ή την εκκλησία να συνεχίσει να μας εξημερώνει.

Είμαστε τόσο καλά εκπαιδευμένοι που εξημερώνουμε οι ίδιοι τον εαυτό μας.

Είμαστε ένα αυτοματοποιημένο εξημερωμένο ζώο. Μπορούμε πλέον να εξημερώσουμε τους εαυτούς μας κατά το ίδιο σύστημα πεποιθήσεων που μας δόθηκε και να χρησιμοποιήσουμε το ίδιο σύστημα της τιμωρίας και ανταμοιβής.

Τιμωρούμε τον εαυτό μας όταν δεν ακολουθούμε τους κανόνες, σύμφωνα με το σύστημα πεποιθήσεών μας, ανταμείβουμε τους εαυτούς μας όταν είμαστε το «καλό αγόρι» ή το «καλό κορίτσι».

Όπως ακριβώς και η κυβέρνηση έχει ένα βιβλίο με νόμους που κυβερνά το όνειρο της κοινωνίας, Το σύστημα πεποιθήσεών μας είναι το βιβλίο των νόμων που κυβερνά το μυαλό μας. Χωρίς αμφιβολία, οτιδήποτε βρίσκεται μέσα σ’ αυτό το Βιβλίο του Νόμου, αυτό είναι η αλήθεια μας. Βασίζουμε όλες τις κρίσεις μας κατά το Βιβλίο του Νόμου, ακόμη και αν αυτές οι κρίσεις αντιβαίνουν την ίδια εσωτερική φύση μας.

Ακόμη και ηθικοί νόμοι όπως οι Δέκα Εντολές είναι προγραμματισμένες μέσα στο μυαλό μας κατά τη διαδικασία της εξημέρωσής μας. Μια μια, όλες αυτές οι συμφωνίες πηγαίνουν στο Βιβλίο του Νόμου και αυτές οι συμφωνίες κυβερνούν το ατομικό μας όνειρο. Υπάρχει κάτι στο μυαλό μας, που κρίνει τους πάντες και τα πάντα, συμπεριλαμβανομένου του καιρού, του σκύλου, της γάτας – οτιδήποτε.

Ο εσωτερικός Κριτής χρησιμοποιεί ό,τι υπάρχει μέσα στο Βιβλίο του Νόμου μας για να κρίνει οτιδήποτε κάνουμε και δεν κάνουμε, οτιδήποτε σκεφτόμαστε και δεν σκεφτόμαστε και οτιδήποτε αισθανόμαστε και δεν αισθανόμαστε. Οτιδήποτε ζει κάτω από το τυραννικό καθεστώς αυτού του Κριτή. Κάθε φορά που κάνουμε κάτι που αντιβαίνει το Βιβλίο του Νόμου, ο Κριτής λέει είμαστε ένοχοι, χρειάζεται να τιμωρηθούμε, θα έπρεπε να ντρεπόμαστε.

Αυτό συμβαίνει πολλές φορές τη μέρα, μέρα τη μέρα, καθ’ όλη τη ζωή μας. Υπάρχει ένα άλλο κομμάτι μας που λαμβάνει τις κρίσεις και αυτό το κομμάτι ονομάζεται, το Θύμα. Το Θύμα φέρει την ευθύνη, την ενοχή και τη ντροπή. Είναι αυτό το κομμάτι μας που λέει: «Καημένε, δεν είμαι αρκετά καλός, δεν είμαι αρκετά έξυπνος, δεν είμαι αρκετά ελκυστικός, δεν είμαι άξιος της αγάπης, τι κρίμα.» Ο Αρχι-Κριτής συμφωνεί και λέει, «Ναι, δεν είσαι αρκετά καλός.» Και όλο αυτό είναι βασισμένο σε ένα σύστημα πεποιθήσεων που ποτέ δεν επιλέξαμε να πιστέψουμε.

Αυτές οι πεποιθήσεις είναι τόσο ισχυρές, ώστε ακόμη και χρόνια αργότερα όταν ερχόμαστε αντιμέτωποι με νέες αντιλήψεις και προσπαθούμε να πάρουμε τις δικές μας αποφάσεις, βρίσκουμε οτι αυτές οι πεποιθήσεις ακόμη ελέγχουν τις ζωές μας. Οτιδήποτε αντιβαίνει το Βιβλίο του Νόμου, θα προκαλέσει μια παράξενη αίσθηση στο ηλιακό σου πλέγμα και ονομάζεται φόβος.

Παραβαίνοντας τους κανόνες στο Βιβλίο του Νόμου, ανοίγει τις συναισθηματικές πληγές σου. Και η αντίδρασή σου είναι να δημιουργήσεις συναισθηματικό δηλητήριο. Διότι ακόμη και αν το Βιβλίο του Νόμου είναι λάθος, σε κάνει να νοιώθεις ασφαλή. Οτιδήποτε αμφισβητεί αυτά που πιστεύεις, θα σε κάνει να νοιώσεις ανασφαλή.

Γι’ αυτό χρειαζόμαστε μεγάλη τόλμη για να αμφισβητήσουμε τις ίδιες μας τις πεποιθήσεις. Διότι ακόμη και αν γνωρίζουμε ότι δεν επιλέξαμε αυτές τις πεποιθήσεις, είναι επίσης αλήθεια ότι συμφωνήσαμε ως προς αυτές. Η συμφωνία είναι τόσο ισχυρή ώστε ακόμη και αν καταλαβαίνουμε ότι αυτή η ιδέα είναι αναληθής, νοιώθουμε ωστόσο την ευθύνη, την ενοχή και την ντροπή που προκύπτουν αν πάμε ενάντια σε αυτούς τους κανόνες. Όλοι αυτοί οι νόμοι υπάρχουν στο μυαλό μας, τους πιστεύουμε και ο Κριτής μέσα μας βασίζει οτιδήποτε σε αυτούς τους κανόνες.

Ο Κριτής διατάζει και το Θύμα υποφέρει την ενοχή και την τιμωρία. Αλλά ποιός λέει πως υπάρχει δικαιοσύνη σε αυτό το όνειρο; Η πραγματική δικαιοσύνη πληρώνει μόνο μια φορά για κάθε σφάλμα. Η πραγματική αδικία πληρώνει περισσότερες από μια φορές για κάθε σφάλμα. Πόσες φορές πληρώνουμε για κάθε σφάλμα; Η απάντηση είναι χιλιάδες φορές. Ο άνθρωπος είναι το μόνο ζώο επάνω στη Γη που πληρώνει χιλιάδες φορές για το ίδιο σφάλμα. Τα υπόλοιπα ζώα πληρώνουν μια φορά για κάθε σφάλμα που κάνουν. Αλλά όχι εμείς. Έχουμε πολύ δυνατή μνήμη. Κάνουμε ένα σφάλμα, κρίνουμε τους εαυτούς μας, βρίσκουμε τους εαυτούς μας ένοχους και τιμωρούμε τους εαυτούς μας. Εάν η δικαιοσύνη υπάρχει, τότε αυτό ήταν αρκετό, δεν χρειάζεται να το κάνουμε ξανά. Αλλά κάθε φορά που θυμόμαστε, κρίνουμε τους εαυτούς μας και πάλι, είμαστε και πάλι ένοχοι και τιμωρούμε τους εαυτούς μας ξανά… και ξανά… και ξανά…

Δεν είσαι μόνος σου απέναντι σε ότι σε φοβίζει

Κι όταν η νύχτα έρχεται και σκεπάζει τον ουρανό, δεν είναι μόνη. Κουβαλάει μαζί της τους πιο τρομακτικούς σου εφιάλτες. Φοβίες, ανασφάλειες, άγχος, πανικός... λες και περιμένουν να νυχτώσει για να χτυπήσουν την πόρτα του νου σου, γιατί εκεί βρίσκονται, στο νου σου. Κι όταν κυριεύσουν αυτόν, αυτόματα φυλακίζουν το σώμα σου. Σε δένουν με αλυσίδες χειροπόδαρα κι αδυνατείς να κουνηθείς.

Ο νους, λοιπόν, το μυαλό. Καθάρισέ το απ΄ όλα τα περιττά που το κατακλύζουν κάθε μέρα. Πόσο νομίζεις ότι σε ωφελούν οι αμέτρητες σκέψεις σου, η- χωρίς σταματημό- ανησυχία σου για όλα; Δεν ωφελούν. Το έχω δοκιμάσει επανειλημμένως.

Θέλεις να βοηθήσεις, ναι; Αλλά πώς θα το κάνεις πνιγμένος στις σκέψεις σου; Πώς θα το καταφέρεις αν πρώτα δε βοηθηθείς; Ψάξε βαθιά μέσα σου τι είναι αυτό που πραγματικά φοβάσαι. Σε τι βαθμό αυτός ο φόβος είναι υπαρκτός; Ξεκόλλα από τα καλούπια που σου φόρεσαν σε όλη τη διάρκεια της παιδικής σου ηλικίας. Του «καλού παιδιού» που δεν ενοχλεί με τη συμπεριφορά του, δεν προβληματίζει με τις πράξεις του και που ως ενήλικας κατοικεί περιορισμένος στο κουτί που του έφτιαξαν και ζηλεύει τους άλλους που ζουν και διασκεδάζουν.

Μην αφήνεις κανέναν να ορίζει τι είναι σημαντικό για σένα και τι ασήμαντο. Ποιος θα σου πει πώς θα χαλαρώσεις; Κι αν εσύ γουστάρεις να κοιτάζεις το ταβάνι ή να χορεύεις ή να ξεκαρδίζεσαι ή να ψαρεύεις ή να κοιμάσαι; Το πιο απλό μπορεί να γίνει σύνθετο εάν το υπεραναλύσεις. Κι ακολούθως, αγχωτικό.
Ξύπνα ένα πρωί και μην ακολουθήσεις τη συνηθισμένη σου ρουτίνα. Άλλαξε λίγο τη μέρα σου. Κάτι απλό θα κάνει την αλλαγή. Πες «επιλέγω να μην επηρεαστώ από τον αρνητικό μου συνάδελφο. Θα μιλάει κι εγώ θα χαμογελώ. Γιατί έτσι. Μπας και κολλήσει κι αυτός και το βουλώσει».

Σεβάσου τη μοναδικότητά σου και την επόμενη φορά που ο φόβος σε επισκεφθεί μέσα στη νύχτα, πρόσφερέ του ποπ κορν και καμιά μπύρα και καθίστε στον καναπέ να δείτε καμιά ταινία παρεούλα. Άστον να υπάρξει στο πλάι σου, φίλος και μην τον φοβηθείς. Κάτι ήρθε να σου πει. Κάτι, που λόγω έλλειψης χρόνου, αμέλησες και ήταν για σένα εξαιρετικά σημαντικό.

Και κάτι τελευταίο… μην ξεχνάς ότι δεν είσαι μόνος. Πολύ παλεύουν τις νύχτες με τους εφιάλτες και τους φόβους τους. Μέσα σ’ αυτούς κι εγώ…

Αγάπη, το φάρμακο της ψυχής

Γαληνεύει το μέσα σου άνθρωπε.
Αν εσύ προσπαθήσεις… ναι γαληνεύει… αν ψάξεις βαθιά στις ρίζες της ψυχής σου και βρεις την πηγή των συναισθημάτων σου τότε ναι θα γαληνέψει!

Θα φωτίσεις τις σκοτεινές πλευρές… εκείνες που ποτίστηκαν με μελάνι. Εκείνες που βάφτηκαν με μαύρο χρώμα όταν απογοητεύτηκες, όταν προδόθηκες όταν πόνεσες…

Όταν ζήτησες τρυφερότητα και δεν στην έδωσαν… Όταν σε απέρριψαν. Όταν γέλασαν μαζί σου… Ακόμα όταν άφησες να σε χειραγωγήσουν.

Μετάνιωσες… μετάνιωσες που τον πλήγωσες έτσι τον εαυτό σου… Τον άφησες έρμαιο στα χέρια των αιμοβόρων, διψασμένων για πόνο ανθρώπων…

Τέρατα ονομάζονται… εγωκεντρικά πλάσματα έτοιμα να σε κατασπαράξουν.
Μην τους αφήσεις!

Στάσου ένα λεπτό μονάχα και σκέψου… σκέψου εσένα να στέκεσαι ξανά στα δικά σου πόδια και να ηρεμείς την ψυχή σου. Να φέρνεις όμορφες αναμνήσεις στο μυαλό…

Θες να φτερουγίσει ξανά η καρδιά και να φύγει.
Να πετάξει τόσο μακριά που δεν θα θυμάται πως να επιστρέψει πίσω… για να μην διαλυθεί ξανά… για να μην ψάχνει πάλι να αναγεννηθεί μέσα απ’ τις στάχτες της. Δεν είναι εύκολο κάθε φορά…

Είναι κατόρθωμα να είσαι γαλήνιος σε όλο αυτό το παιχνίδι της ζωής… Ένα καλοστημένο παιχνίδι με απαράβατους κανόνες και καλά κρυμμένες παγίδες…

Μόνο αν είσαι δυνατός παίχτης και σπάσεις τους κανόνες θα γλυτώσεις τις καλά κρυμμένες παγίδες…

Ναι παντού έχει παγίδες, εμπόδια, νάρκες έτοιμες να εκραγούν…

Nα είσαι έτοιμος για κάθε εμπόδιο στην ζωή σου, για κάθε δυσκολία και κάθε ναρκοπέδιο…

Να τα αντιμετωπίζεις με χαρά για να φτάσεις το παιχνίδι στο μεγαλείο του…

Να είσαι γεμάτος περηφάνια, να ξανασηκώνεσαι… μην μένεις σωριασμένος χάμω… δεν είσαι σκουλήκι για να σέρνεσαι…

Να ζεις για σένα πρώτα απ’ όλους και να αγαπάς. Να αγαπάς! Είναι το φάρμακο της ψυχής! Αυτό που θέλει, που ζητά απεγνωσμένα κάθε φορά που την κάνουν να ασθενεί.

Να είσαι ευγνώμων στους ανθρώπους που είναι δίπλα σου σε κάθε δύσκολη στιγμή.. στις πραγματικά δύσκολες στιγμές σου αναζήτησε τους και άσε τους κοντά… ακόμα και εκείνους που είναι κρυμμένοι, αυτοί είναι που σου δίνουν την πιο μεγάλη δύναμη…

Δεν μπορείς να ψάχνεις έξω αυτό που έχασες μέσα

Κρατώντας δύσκολα την ισορροπία του, ένας άντρας εμφανώς τύφλα στο μεθύσι στηρίζεται σ’ ένα φανάρι του δρόμου και φέρνει βόλτες ολόγυρα, με τα μάτια στο έδαφος.
Ο αστυνομικός, που τον κοιτάζει να κάνει πιρουέτες από την απέναντι γωνία, τον πλησιάζει και βαστώντας τον γερά και συμπονετικά, τον ρωτάει:
«Μα τι ψάχνεις;»
«Το κλειδί… Έχασα το κλειδί του σπιτιού μου και δεν μπορώ να το βρω… Το έδαφος κουνιέται πέρα-δώθε συνέχεια.»
«Ναι, βέβαια» λέει χαμογελώντας ο αστυνομικός, «κουνιέται πέρα-δώθε σαν μεθυσμένος. Κοίταξε… στηρίξου καλύτερα στον τοίχο, ειδάλλως θα πέσεις και θα χτυπήσεις και θα καταλήξουμε και οι δύο στο νοσοκομείο… Θα σου βρω εγώ το κλειδί…»
Την επόμενη μισή ώρα ο αστυνομικός ψάχνει μία προς μία όλες τις πλάκες του πεζοδρομίου κι ερευνά ευσυνειδήτως ολόγυρα το δρόμο.
«Είσαι σίγουρος ότι το έχασες εδώ;» ρωτάει τελικά.
«Α, όοοοοχιιιι» λέει ο μεθυσμένος. «Το έχασα πέρα εκεί, δυο δρόμους πιο κάτω, την ώρα που πήγαινα να μπω στο σπίτι.»
«Μα τότε» ρωτάει το όργανο της τάξης, «γιατί το ψάχνεις εδώ αφού το έχασες αλλού;»
«Μα, εκεί που το έχασα…» αποκρίνεται ο μεθυσμένος, «δεν έχει φως!».

Και τώρα που είπα το ανέκδοτό μου, αν έχω την άδεια να προσθέσω κάτι ακόμα, θα εξηγούσα στους νεότερους ότι, όπως ακριβώς μας δείχνει αυτή η ιστορία:

Δεν μπορείς να ψάχνεις έξω αυτό που έχασες μέσα.

Όσο φως κι αν πέσει στα πράγματα που πουλιούνται με λεφτά, το δικό σου το κενό δεν θα το γεμίσει κανένα λαμπερό αντικείμενο.

Καλύτερα να είναι κανείς δυσαρεστημένος Σωκράτης παρά ευχαριστημένος ανόητος

“Τα αγαθά του νου είναι τουλάχιστον εξίσου σημαντικά με τα αγαθά του σώματος” -ΜΠΕΡΤΡΑΝΤ ΡΑΣΣΕΛ

Ένα από τα πράγματα που κάνει ο Ράσσελ με αυτή τη φράση του είναι ότι ευθυγραμμίζεται με μια μακρά παράδοση φιλοσόφων που πιστεύουν ότι η σκέψη συνιστά μια από τις μεγαλύτερες απολαύσεις της ζωής. Όταν ο κοινωνικός φιλόσοφος του δεκάτου ενάτου αιώνα Τζον Στιούαρτ Μιλ έθεσε την Αρχή της Μέγιστης Ευτυχίας ως ακρογωνιαίο λίθο του ωφελιμισμού, τόνισε ότι αυτή δεν αφορά τις καθαρά ζωικές ηδονές. “Καλύτερα να είναι κανείς δυσαρεστημένο ανθρώπινο ον παρά ευχαριστημένο γουρούνι· καλύτερα να είναι κανείς δυσαρεστημένος Σωκράτης παρά ευχαριστημένος ανόητος”.

Διέκρινε τις ηδονές σε κατώτερες και σε ανώτερες, με τη διανοητική διασκέδαση να ανήκει στη δεύτερη κατηγορία. Θα μπορούσαμε να ονομάσουμε τη θεωρία του εγκεφαλικό ηδονισμό. Σκέφτομαι, άρα αισθάνομαι καλά.

Ο Ράσσελ δε λέει απλώς ότι η σκέψη αποτελεί προϋπόθεση για μια ικανοποιητική ζωή, όπως το εννοούσε ο Σωκράτης λέγοντας “ο δε ανεξέταστος βίος ου βιωτός ανθρώπω”.

Ο Ράσσελ πιστεύει ότι η φιλοσοφική εξέταση του βίου μας συνιστά βασικό λόγο για να ζει κανείς. Θεωρεί ότι η σκέψη είναι απολαυστική καθαυτή, ενδεχομένως πιο απολαυστική και από το να κυλιέσαι στα άχυρα. Αξίζει να σημειωθεί ότι ο Ράσσελ, αντίθετα από τον Επίκουρο, που ακολουθούσε την οδό της αγαμίας, είχε πολύ έντονη σεξουαλική ζωή, τόσο εντός όσο και εκτός γάμου, οπότε ξέρει καλά τι λέει μιλώντας για “αγαθά του σώματος”. Υπάρχουν απλώς καλά αγαθά και υπάρχουν και πολύ καλά αγαθά – όπως αυτά που αποκτάς όταν κάθεσαι μόνος στην πολυθρόνα σου και συλλογίζεσαι φιλοσοφικά ερωτήματα.

Ο Ράσσελ θεωρεί ότι τον βίο μας τον εμπλουτίζει ιδιαίτερα η φιλοσοφική σκέψη. Στο απολαυστικό και πολύ βατό δοκίμιό του με τίτλο “Η αξία της φιλοσοφίας” [“The Value of Philosophy”] καταδεικνύει πώς η διανοητική μας αναμέτρηση με τα μεγάλα ερωτήματα μας μεγεθύνει πνευματικά.

Πρόκειται για ερωτήματα όπως τα εξής: “Έχει το σύμπαν κάποια ενότητα ή δομικό σχέδιο ή σκοπό, ή μήπως πρόκειται για ένα συνονθύλευμα από τυχαίες συσσωματώσεις ατόμων;

Είναι η συνείδηση μόνιμο οργανικό κομμάτι του σύμπαντος, και άρα πηγή μιας ελπίδας για απεριόριστη ανάπτυξη της γνώσης, ή μήπως πρόκειται για ένα τυχαίο πρόσκαιρο φαινόμενο πάνω σε έναν μικρό πλανήτη στον οποίο η ζωή νομοτελειακά κάποια στιγμή θα γίνει ανέφικτη;

Έχουν το καλό και το κακό σημασία για το σύμπαν ή μόνο για τον άνθρωπο;”.

Ο Ράσσελ σπεύδει να παραδεχτεί ότι σε τελική ανάλυση δεν μπορεί να δοθεί οριστική απάντηση σε τέτοια ερωτήματα.

Λέει ότι “τα ερωτήματα που επιδέχονται οριστική απάντηση ανήκουν στην επικράτεια της επιστήμης, ενώ όσα προς το παρόν δεν μπορούν να απαντηθούν οριστικά σχηματίζουν το ίζημα που αποκαλείται φιλοσοφία”.

Αυτό ακριβώς το ίζημα αναπάντητων ερωτημάτων βρίσκει ο Ράσσελ τόσο διεγερτικό και καθοριστικό ως πηγή έμπνευσης.

Ο Ράσσελ γνωρίζει πολύ καλά ότι “πολλοί άνθρωποι αμφισβητούν τη φιλοσοφία κι έχουν την τάση να θεωρούν πως δεν είναι τίποτα περισσότερο από άχρηστες κι επουσιώδεις λεπτολογικές διακρίσεις και θεωρητικές διαμάχες γύρω από ζητήματα που αφορούν το αν η γνώση είναι αδύνατη”.

Ο Ράσσελ πίστευε ακριβώς το αντίθετο. “Όποιος δεν έχει εμβαπτιστεί στα νάματα της φιλοσοφίας ζει φυλακισμένος στις προκαταλήψεις που απορρέουν από τον κοινό νου, από τις καθιερωμένες πεποιθήσεις της εποχής ή του έθνους του και από τις βεβαιότητες του νου του που έχουν διαμορφωθεί χωρίς τη συνεργασία ή τη συναίνεση του επισταμένου ορθολογισμού του. Ένας τέτοιος άνθρωπος βλέπει τον κόσμο οριοθετημένο, πεπερασμένο, προφανή· τα κοινά, συνηθισμένα αντικείμενα που υπάρχουν γύρω του δεν εγείρουν κανένα ερώτημα και τα ανοίκεια ενδεχόμενα απορρίπτονται με περιφρόνηση. ‘Όμως η φιλοσοφία κρατάει αναμμένη μέσα μας τη φλόγα της απορίας, εκπλήσσοντάς μας με ανοίκειες όψεις των οικείων πραγμάτων”.

Αγαπώ ιδιαίτερα αυτές τις δύο τελευταίες γραμμές.

Συνιστούν, μεταξύ άλλων, το πιο ισχυρό αντίδοτο που γνωρίζω κατά της ανίας.

Οι απορίες μου ασφαλώς δε με οδηγούν πουθενά συγκεκριμένα. Εντούτοις, συμβαίνει να με κάνουν να νιώθω περισσότερο ζωντανός, οπότε είμαι ευγνώμων για την ικανότητα να απορώ, που την καλλιέργησα διαβάζοντας φιλοσόφους.

Προς το τέλος του δοκιμίου του ο Ράσσελ κλείνει το μάτι στον κλασικό ελληνικό ηδονισμό, λέγοντας ότι “ο φιλοσοφικός βίος είναι ατάραχος κι ελεύθερος”. Ο Επίκουρος πίστευε ότι αυτός είναι ο βέλτιστος βίος· μια ήρεμη ζωή ξεχειλίζει από ευχαρίστηση. Ύστερα όμως ο Ράσσελ ανεβάζει ακόμη ψηλότερα τον πήχη όσον αφορά τον βίο του φιλοσοφικού νου. Συμπεραίνει ότι “μέσα από το μεγαλείο του στοχαστικού σύμπαντος που δημιουργεί η φιλοσοφία ο νους αποκτά επίσης μεγαλείο και την ικανότητα της ένωσης με το σύμπαν, δηλαδή το μέγιστο αγαθό του”.

Η Κοσμική Χημεία αποκαλύπτει την κοσμική προέλευση της ζωής

Οι διεργασίες που έθεσαν τα θεμέλια για την παρουσία της ζωής στη Γη – ο σχηματισμός των άστρων και πλανητών καθώς και η παραγωγή σύνθετων οργανικών μορίων στο διαστρικό διάστημα – σύντομα θα είναι διαθέσιμες στους αστρονόμους, που τελευταία έχουν οπλιστεί με νέα ισχυρά ερευνητικά εργαλεία, ενώ στο μέλλον θα διαθέτουν ακόμα καλύτερα εργαλεία (ραδιοτηλεσκόπια).

 

Ο Κύκλος της Κοσμικής Χημείας

 

Μια ομάδα αστροχημικών έδωσε στο φως μια νέα σημαντική πηγή για την αναζήτηση σύνθετων διαστρικών μορίων, οι οποίες αποτελούν πρόδρομες ουσίες για τη ζωή. Κι αυτή η πηγή είναι τα δεδομένα του Εθνικού Παρατηρητηρίου Ραδιοαστρονομίας (NRAO), που αποτελούν μέρος της Έρευνας Προβιοτικών Διαστρικών Μορίων ή PRIMOS, ένα πρότζεκτ που μελετά μια περιοχή σχηματισμού άστρων κοντά στο κέντρο του Γαλαξία μας.

 

Οι επιστήμονες μπορούν να αναζητήσουν τα δεδομένα σε ειδικές ραδιοσυχνότητες ή τις φασματικές γραμμές – που αποτελούν τα δακτυλικά αποτυπώματα των χημικών ενώσεων – που εκπέμπονται από τα μόρια στο διαστρικό χώρο. Έχουμε δε προσδιορίσει περισσότερες από 720 φασματικές γραμμές σε αυτή τη συλλογή, και περίπου 240 από αυτές είναι άγνωστα μόρια. Έτσι αυτές οι γραμμές στα φάσματα είναι η καλύτερη συλλογή στοιχείων που έγινε ποτέ για τη μελέτη της χημείας μεταξύ των άστρων.

 

Ήδη οι αστρονόμοι έχουν εντοπίσει πάνω από 150 μόρια στον διαστρικό χώρο τα τελευταία 50 χρόνια, συμπεριλαμβανομένων και πολύπλοκων οργανικών ενώσεων, όπως είναι τα σάκχαρα και οι αλκοόλες.

 

Πρόκειται για μια σημαντική αλλαγή στον τρόπο με τον οποίο γίνεται η αναζήτηση μορίων στο διάστημα. Πριν, οι επιστήμονες αποφάσιζαν από πριν ποιά μόρια θα αναζητούσαν, και στη συνέχεια ερευνούσαν μια πολύ στενή ζώνη ραδιοσυχνοτήτων που εκπέμπονται από αυτά τα μόρια. Στη νέα έρευνα παρατηρούμε ένα ευρύ φάσμα συχνοτήτων, συλλέγονται τα δεδομένα και αμέσως τα κάνουμε διαθέσιμα παντού. Έτσι, οι επιστήμονες μπορούν να ψάξουν εκεί μέσα για την εξεύρεση νέων μορίων.

 

Μια άλλη σημαντική εξέλιξη, στο θέμα αυτό,  έδειξε πως πολύ λεπτομερείς εικόνες σε σμήνη νεαρών άστρων μας αποκαλύπτουν ένα πολύπλοκο μίγμα άστρων σε διάφορα στάδια του σχηματισμού τους, περίπλοκες κινήσεις αερίων, και πολλές χημικές ενδείξεις για τις φυσικές συνθήκες σε τέτοια αστρικά φυτώρια.

 

Χρησιμοποιώντας το Δίκτυο Κεραιών του Αστροφυσικού Παρατηρητηρίου με μήκη κύματος κάτω από το 1 χιλιοστό (SMA) στη Χαβάη, οι ερευνητές μελέτησαν ένα νεφέλωμα 5.500 έτη φωτός μακριά από τη Γη, στον αστερισμό του Σκορπιού, όπου σχηματίζονται άστρα πολύ μεγαλύτερα από τον Ήλιο μας.  Γιατί είναι σημαντικό να καταλάβουμε τι συμβαίνει σε συστήματα όπως αυτό, διότι τα περισσότερα αστέρια, συμπεριλαμβανομένων και άστρων σαν τον Ήλιο, σχηματίζονται σε σμήνη.

Προσθέτουν δε ότι αν θέλουμε να κατανοήσουμε τα ηλιακά συστήματα που μπορούν να υποστηρίξουν τον σχηματισμό και την εξέλιξη της ζωής, πρέπει να γνωρίζουμε τον τρόπο με τον οποίο επηρεάζουν το περιβάλλον τους αυτά τα γιγάντια αστέρια.

 

Επίσης,  ανέφεραν ότι τα νεαρά μεγάλα αστέρια περιβάλλονται από «καυτούς πυρήνες» που περιλαμβάνουν άφθονη οργανική ύλη, και η οποία αργότερα μπορεί να διαχέεται στον διαστρικό χώρο μέσω των αστρικών ανέμων ή με άλλες διαδικασίες. Οι διαδικασίες αυτές μπορεί να βοηθήσουν ώστε να γεμίσουν οι περιοχές σχηματισμού άστρων με ορισμένες από τις χημικές ουσίες που βρέθηκαν από τα τηλεσκόπια.

 

Αναμένουμε δε στο μέλλον να κάνουμε μεγάλες προόδους στο θέμα αυτό, με το νέο ισχυρό ραδιοτηλεσκόπιο ALMA στη Χιλή και άλλα παρόμοια.

 

Οι μελέτες των πρωτοπλανητικών δίσκων και των μικρών ηλιακών συστημάτων επωφελούνται από τις νέες δυνατότητες του ALMA. Επίσης, είναι πιθανό να μας δώσει νέα δεδομένα σχετικά με τις χημικές ουσίες που σχηματίζουν τα πλανητικά συστήματα.

 

Γνωρίζουμε ότι πολύπλοκες χημικές ουσίες υπάρχουν στον διαστρικό χώρο πριν σχηματιστούν τα αστέρια και οι πλανήτες. Με τα νέα εργαλεία είμαστε σε θέση να μάθουμε πως συνδέονται μεταξύ τους η χημεία των διαστρικών νεφών, τα νεαρά αστέρια και το περιβάλλον τους, όπως και οι δίσκοι από τους οποίους σχηματίζονται οι πλανήτες, για να προσφέρουν τις χημικές βάσεις για τη ζωή σε αυτούς τους πλανήτες.

Ανακαλύφθηκε γιγάντιος σκορπιός: Τρομοκρατούσε τις θάλασσες πριν από 467 εκατομμύρια χρόνια

Το απολίθωμα ενός άγνωστου μέχρι σήμερα τρομακτικού πλάσματος που ζούσε στις θάλασσες πριν από 467 εκατομμύρια χρόνια και έμοιαζε με γιγάντιο σκορπιό, ανακάλυψαν επιστήμονες στην Αϊόβα των ΗΠΑ.

Είχε μήκος πάνω από ενάμισι μέτρο και πήρε το όνομα «Pentecopterus decorahensis», το οποίο παραπέμπει στην αρχαιοελληνική «πεντηκόντορο», ένα γρήγορο και επιθετικό πλοίο με 50 κωπηλάτες.

Οι ερευνητές, με επικεφαλής τον Τζέημς Λάμντσελ του Πανεπιστημίου Γιέηλ, έκαναν τη σχετική δημοσίευση στο περιοδικό εξελικτικής βιολογίας «BMC Evolutionary Biology».

Το παράξενο πλάσμα, που ζούσε στη μέση Ορδοβίκεια περίοδο και μπορεί να έφθανε έως και τα 1,7 μέτρα σε μήκος, είναι το αρχαιότερο που έχει βρεθεί να ανήκει στις ευρυπτερίδες, μια ομάδα θαλάσσιων αρθρόποδων, που ήσαν οι πρόγονοι των σύγχρονων αραχνών, αστακών κ.α

Δωρεάν ενέργεια από το ανθρώπινο σώμα

Η αποστολή ήταν ιδιαίτερα επικίνδυνη και ο Jack Smith είχε ενημερωθεί για το ρίσκο που αναλάμβανε. Τώρα, καμουφλαρισμένος στην κολομβιανή ζούγκλα, περίμενε το ελικόπτερο διάσωσης, ελπίζοντας ότι ο πομπός που ήταν εμφυτευμένος κάτω από το δέρμα του μαζί με άλλα ηλεκτρονικά κυκλώματα προστασίας και ελέγχου θα είχε αρκετή ενέργεια για να στείλει το σήμα πάνω από τα πυκνά φυλλώματα των δέντρων.

Ακόμα και οι μικρότερες ηλεκτρονικές συσκευές, όπως για παράδειγμα ένας βηματοδότης, χρειάζονται μια ελάχιστη ποσότητα ενέργειας για να λειτουργήσουν, την οποία απορροφούν από μια μπαταρία. Ενδεικτικά, η μπαταρία ενός βηματοδότη μπορεί να κρατήσει 5 έως 10 χρόνια.

Για τα σχέδια των εταιρειών που δραστηριοποιούνται στην αγορά των εμφυτευμένων ηλεκτρονικών συσκευών, όπως για παράδειγμα ένας μικρορυθμιστής γλυκόζης που θα απαλλάξει τους διαβητικούς από τις ενέσεις, η χρήση μπαταριών είναι ένα πρόβλημα. Για να το λύσουν εξελίσσουν τεχνολογίες energy harvesting, που θα δίνουν τη δυνατότητα στις ηλεκτρονικές συσκευές να απορροφούν ενέργεια από τις κινήσεις του ανθρώπινου σώματος.

Τα υλικά που χρησιμοποιούνται σε αυτές τις τεχνολογίες ονομάζονται πιεζοηλεκτρικά και ένα από τα πιο γνωστά είναι το οξείδιο του ψευδαργύρου, με το οποίο έχει επιτευχθεί παραγωγή ρεύματος τάσης μέχρι 1,6 Volt.

Οι βηματοδότες αναμένεται να είναι στις προτεραιότητες των κατασκευαστών, δεδομένου ότι η καρδιά είναι ένας μυς που βρίσκεται συνεχώς σε κίνηση. Ο John Rogers, καθηγητής στο πανεπιστήμιο του Illinois, έχει κατασκευάσει ήδη σε πρωτότυπο ένα εύκαμπτο ηλεκτρονικό κύκλωμα πάνω σε βιοσυμβατό πλαστικό, το οποίο μπορεί να απορροφά ενέργεια από την κίνηση της καρδιάς ή των πνευμόνων και να την αποθηκεύει σε μια επαναφορτιζόμενη μπαταρία.

Η κατασκευή ανήκει στην κατηγορία των ιατρικών συσκευών και έτσι θα χρειαστεί να περάσει από σκληρές κλινικές δοκιμές, οπότε θα χρειαστούν κάποια χρόνια μέχρι να γίνει διαθέσιμη στο εμπόριο.

Παγκόσμια αξονική τομογραφία δείχνει τη Γη να κοχλάζει

Το υπολογιστικό μοντέλο δείχνει δεκάδες στήλες καυτών πετρωμάτων να αναβλύζουν από τη βάση του μανδύα.

Ένας τρισδιάστατος χάρτης του γήινου μανδύα, ο οποίος δημιουργήθηκε με προσομοιώσεις και ανάλυση σεισμικών δεδομένων, επιβεβαιώνει την κρατούσα θεωρία για τις στήλες καυτού βράχου που αναβλύζουν από βάθος 2.900 χιλιομέτρων και συχνά γεννούν ηφαίστεια στην επιφάνεια.

Το εσωτερικό της Γης μοιάζει με κρεμμύδι: ο εξωτερικός φλοιός, ο οποίος περιέχει τους ωκεανούς και τις ηπείρους, καλύπτει έναν παχύ μανδύα από θερμό αλλά στέρεο βράχο. Κάτω από τον μανδύα βρίσκεται ο εξώτερος πυρήνας, αποτελούμενος από λιωμένο σίδηρο και νικέλιο, κάτω από τον οποίο κρύβεται ο εσώτερος μανδύας, μια γιγάντια σφαίρα από συμπαγή σίδηρο.

Η θερμότητα του πυρήνα αναγκάζει τα πετρώματα του μανδύα να ανεβαίνουν μέχρι τον φλοιό όπου ψύχονται και αρχίζουν να ξαναπέφτουν προς το κέντρο -το ίδιο συμβαίνει για παράδειγμα με το νερό που θερμαίνεται στη βάση μιας κατσαρόλας.

Το 1971, ο αμερικανός γεωφυσικός Τζέισον Μόργκαν πρότεινε τη θεωρία ότι οι τεκτονικές πλάκες του φλοιού επιπλέουν πάνω από στατικές, ανοδικές στήλες καυτού βράχου, οι οποίες αναβλύζουν από το όριο ανάμεσα στον μανδύα και τον φλοιό. Σε αντίθεση με τις τεκτονικές πλάκες που διαρκώς μετακινούνται, αυτές οι στήλες, γνωστές και ως λοφία, παραμένουν στη θέση τους για εκατομμύρια χρόνια.

Σε ορισμένες περιπτώσεις, τα λοφία διαπερνούν τον υπερκείμενο φλοιό που κινείται και δημιουργούν έτσι αλυσίδες ηφαιστειακών νησιών όπως το αρχιπέλαγος της Χαβάης.

Μέχρι σήμερα, επισημαίνουν οι συντάκτες της νέας μελέτης, οι ενδείξεις για την ύπαρξη αυτών των στηλών παρέμεναν ανεπαρκείς.

Η νέα έρευνα, η οποία δημοσιεύεται στο περιοδικό Nature, δείχνει τώρα να επιβεβαιώνει τη θεωρία. Οι ερευνητές του Πανεπιστημίου της Καλιφόρνια στο Μπέρκλεϊ ανέλυσαν την πορεία των σεισμικών κυμάτων από 273 ισχυρούς σεισμούς την τελευταία εικοσαετία. Η ταχύτητα και η πορεία των κυμάτων αυτών επηρεάζεται από μεταβολές της πυκνότητας, επιτρέποντας στους ερευνητές να υπολογίσουν τη δομή ολόκληρου του μανδύα.

Το υπολογιστικό μοντέλο που προέκυψε δείχνει δεκάδες λοφία καυτού βράχου να κοχλάζουν κάτω από τον φλοιό. «Μέχρι σήμερα κανείς δεν είχε δει αυτά τα κιονοειδή αντικείμενα που συνεχίζονται από τη βάση του μανδύα μέχρι το ανώτερο τμήμα του» υπερηφανεύεται ο Σκοτ Φρεντς, πρώτος συγγραφέας της δημοσίευσης.

Το εντυπωσιακό είναι πως όλα τα λοφία δείχνουν να πηγάζουν από δύο θερμές περιοχές στη βάση του μανδύα, διαμέτρου 5.000 χιλιομέτρων η καθεμία, οι οποίες βρίσκονται σε αντιδιαμετρικές θέσεις κάτω από την Αφρική και τον Ειρηνικό.

Σε βάθος 1.000 χιλιομέτρων από την επιφάνεια, τα λοφία έχουν διάμετρο 600 έως 1.000 χιλιόμετρα. Πάνω από αυτό το βάθος αρχίζουν να απλώνονται σαν τα δέλτα των ποταμών. Σε αυτές της περιοχές του φλοιού υπάρχουν συχνά ηφαίστεια, έστω κι αν δεν βρίσκονται ακριβώς πάνω από το λοφίο.

Τα λοφία είναι τουλάχιστον 400 βαθμούς Κελσίου πιο θερμά από τον υπόλοιπο μανδύα και πιθανότατα έχουν ελαφρώς διαφορετική χημική σύσταση, κάτι που αποτυπώνεται και στη σύσταση των ηφαιστείων πάνω από τα λοφία.

Τα λοφία εκτιμάται ότι παραμένουν ενεργά και στάσιμα για πολλά εκατομμύρια χρόνια. Το εντυπωσιακό όμως είναι ότι οι δύο γιγάντιες θερμές περιοχές από όπου αναβλύζουν τα λοφία εκτιμάται ότι παραμένουν στη θέση τους, κάτω από την Αφρική και τον Ειρηνικό, εδώ και 250 εκατομμύρια χρόνια.

Φρίντριχ Νίτσε: H “αλήθεια” δεν έχει ανάγκη από συνηγόρους!

Το ελεύθερο πνεύμα

Ω sancta simplicitasl [Ω άγια απλότητα!] Μέσα σε ποια παράξενη απλούστευση και παραποίηση ζει ο άνθρωπος! Δεν μπορεί κανείς να σταματήσει να εκπλήσσεται, από τη στιγμή που αποκτά μάτια για αυτό το θαύμα!

Πώς κάναμε τα πάντα γύρω μας φωτεινά και ελεύθερα και ελαφρά και απλά! Πώς μάθαμε να δίνουμε στις αισθήσεις μας ένα διαβατήριο για καθετί επιφανειακό, στις σκέψεις μας μια θεϊκή επιθυμία για θρασύτατα άλματα και λαθεμένα συμπεράσματα! — πώς καταλάβαμε από την αρχή πώς να διατηρούμε την αμάθειά μας ώστε να απολαμβάνουμε μια σχεδόν ασύλληπτη ελευθερία, ανενδοίαστη διάθεση, απρονοησία, ανδρεία, ευδιαθεσία της ζωής, ώστε να απολαμβάνουμε τη ζωή!

Και μόνο πάνω σ’ αυτήν την στέρεη πια και γρανιτένια βάση της αμάθειας μπόρεσε να ανυψωθεί μέχρι τώρα η επιστήμη, η θέληση για γνώση πάνω στη βάση μιας ακόμη πιο ισχυρής θέλησης, της θέλησης για μη γνώση, για αβεβαιότητα, για αναλήθεια! Όχι ως αντίθεσή της, αλλά — ως εκλέπτυνσή της!

Γιατί ακόμη κι αν, εδώ όπως κι αλλού, η γλώσσα δεν μπορεί να ξεπεράσει την χοντροφτιαξιά της και συνεχίζει να μιλά για αντιθέσεις εκεί όπου υπάρχουν μόνο βαθμοί και λεπτές αποχρώσεις· ακόμη κι αν ο ενσαρκωμένος ταρτουφισμός της ηθικής που είναι τώρα μέρος της ακατανίκητης «σάρκας και αίματός» μας γυρίζει τα λόγια ακόμη και στα δικά μας στόματα, ημών των ανθρώπων της γνώσης: πότε πότε συλλαμβάνουμε το γεγονός αυτό και γελάμε με το ότι ακριβώς η καλύτερη γνώση είναι εκείνη που θέλει περισσότερο να μας κρατήσει σ’ αυτόν τον απλοποιημένο, ολότελα τεχνητό, κατασκευασμένο, παραποιημένο κόσμο, με το ότι αγαπά θέλοντας και μη την πλάνη, επειδή αυτή, η ζωντανή — αγαπά τη ζωή!

Έπειτα από μια τόσο χαρούμενη εισαγωγή, θα ήθελα να ακουστεί μια σοβαρή λέξη: απευθύνεται στους σοβαρότερους.

Προσέξτε, φιλόσοφοι και φίλοι της γνώσης, και προφυλαχτείτε από το μαρτύριο! Από το να υποφέρετε «για χάρη της αλήθειας»! Ακόμη και από την προσωπική υπεράσπισή σας!

Μιαίνει όλη την αθωότητα και τη λεπτή ουδετερότητα της συνείδησής σας, σας κάνει ισχυρογνώμονες απέναντι σε ενστάσεις και κόκκινα πανιά, σας κάνει ηλίθιους, σας αποκτηνώνει, όταν στον αγώνα με τον κίνδυνο, τη συκοφαντία, την υποψία, την αποπομπή και με ακόμη μεγαλύτερες συνέπειες της έχθρας, πρέπει τελικά να δράσετε σαν υπερασπιστες της αλήθειας πάνω στη γη — σάμπως να ήταν η «αλήθεια» ένα τόσο άβλαβο και αδέξιο πρόσωπο, που θα είχε ανάγκη από συνηγόρους!

Και μάλιστα από σας, εσάς ιππότες της ελεεινής μορφής, εσάς που κάθεστε στις γωνιές και σαν αράχνες υφαίνετε τους ιστούς του πνεύματος! Στο κάτω κάτω, ξέρετε αρκετά καλά ότι δεν έχει σημασία αν έχετε εσείς δίκιο, ακριβώς όπως κανένας φιλόσοφος δεν είχε δίκιο μέχρι σήμερα, και ότι μια πιο αξιέπαινη φιλαλήθεια μπορεί να βρίσκεται σε κάθε μικρό ερωτηματικό που βάζετε μετά τις ευνοούμενες λέξεις και θεωρίες σας (και περιστασιακά μετά τους ίδιους τους εαυτούς σας) παρά σε όλες τις επίσημες στάσεις σας και στις έξυπνες απαντήσεις σας ενώπιον δικαστηρίων και κατηγόρων!

Σταθείτε καλύτερα παράμερα! Φύγετε και μείνετε κρυμμένοι! Και να φοράτε τη μάσκα σας και να χρησιμοποιείτε τη λεπτότητά σας για να μπορούν να σας παίρνουν για άλλους!

Ή να φοβάστε λιγάκι! Και μην ξεχνάτε τον κήπο, τον κήπο με τα χρυσά κιγκλιδώματα! Και να έχετε ανθρώπους γύρω σας, που είναι σαν κήπος — ή σαν τη μουσική πάνω από τα νερά το απόγευμα, όταν η μέρα γίνεται κιόλας ανάμνηση· — διαλέξτε την καλή μοναξιά, την ελεύθερη, απειθάρχητη, ελαφριά μοναξιά, που σας δίνει ένα δικαίωμα να μείνετε κατά κάποια έννοια καλοί!

Πόσο φαρμακερό, πόσο δόλιο, πόσο κακό σε κάνει κάθε μακρόχρονος πόλεμος όταν δεν μπορεί να διεξαχθεί ανοιχτά! Πόσο προσωπικό σε κάνει ένας μακρόχρονος φόβος, ένα μακρόχρονο κοίταγμα για εχθρούς, για πιθανούς εχθρούς!

Αυτοί οι απόβλητοι της κοινωνίας, αυτοί οι επί μακράν καταδιωγμένοι και άγρια κυνηγημένοι — όπως και εκείνοι που έγιναν ερημίτες κατ’ ανάγκην, οι Σπινόζα ή οι Τζιορντάνο Μπρούνο — γίνονται στο τέλος πάντα εκλεπτυσμένοι φιλεκδικητικοί και δηλητηριαστές, ακόμη κι αν το κάνουν αυτό κάτω από την πιο πνευματική μασκαράτα και ίσως δίχως να το ξέρουν (ας σκάψουμε μια φορά τα θεμέλια της ηθικής και της θεολογίας του Σπινόζα!) — για να μη μιλήσω για την ηλιθιότητα της ηθικής αγανάκτησης, η οποία είναι στον φιλόσοφο αλάθητο σημάδι ότι έχει χάσει το φιλοσοφικό χιούμορ του.

Το μαρτύριο του φιλοσόφου, η «θυσία του για την αλήθεια», φέρνει στο φως τι ήταν μέσα του, ταραχοποιός και ηθοποιός· και αν υποτεθεί ότι τον έχουν κοιτάξει μέχρι τώρα μόνο με καλλιτεχνική περιέργεια, είναι εύκολο να καταλάβουμε ότι στην περίπτωση πολλών φιλοσόφων υπάρχει η επικίνδυνη επιθυμία να τους δουν για μια φορά στον ξεπεσμό τους (ξεπεσμένους σε «μάρτυρες», σε φαφλατάδες της σκηνής ή του βήματος).

Αλλά αν έχει κανείς μια τέτοια επιθυμία, πρέπει να είναι σαφές τι θα δει στην περίπτωση αυτή — μόνον ένα σατιρικό έργο, μόνο μια φάρσα που παίζεται μετά το κυρίως έργο, μόνο μια συνεχή απόδειξη ότι η μεγάλης διάρκειας τραγωδία έχει φτάσει στο τέλος: με την προϋπόθεση ότι κάθε φιλοσοφία ήταν στην έναρξή της μια τραγωδία μεγάλης διάρκειας.

Φρίντριχ Νίτσε – Πέρα από το καλό και το κακό