Αρχαϊκή Επική Ποίηση: Από την Ιλιάδα στην Οδύσσεια - 2. Μύθος και πλοκή στα ομηρικά έπη

2.1. Μύθος και πλοκή στην Ιλιάδα

Σε πρώτη ματιά η υπόθεση της Ιλιάδας είναι περιθωριακή, σε σύγκριση με το σύνολο του τρωικού μύθου. Στον δέκατο χρόνο του πολέμου ξεσπά ανάμεσα στον Αχιλλέα και στον Αγαμέμνονα σφοδρή φιλονικία, επειδή ο Αγαμέμνονας επιμένει να του πάρει τη Βρισηίδα, έπαθλο από προηγούμενη νικηφόρα μάχη στα περίχωρα της Τροίας, σε αντικατάσταση της Χρυσηίδας, την οποία ο στρατάρχης των Αχαιών υποχρεώνεται να επιστρέψει στον ιερέα πατέρα της. Έτσι προκύπτει ο θυμός, η μῆνις, του Αχιλλέα, που θα τον κρατήσει μακριά από τη μάχη δεκαεπτά ολόκληρες ραψωδίες. Στο μεταξύ, η μητέρα του ήρωα, η Θέτιδα, έχει εξασφαλίσει από τον Δία την υπόσχεση ότι, για να τιμήσει τον προσβεβλημένο γιο της, θα οδηγήσει τους Αχαιούς στο χείλος της ήττας, ώστε να αναγκαστούν να ζητήσουν από τον Αχιλλέα την επιστροφή του στο πεδίο της μάχης. Τελικά ο θυμωμένος ήρωας επιστρέφει στον πόλεμο, μόνο όταν σκοτώνεται ο αγαπημένος του σύντροφος Πάτροκλος από τον Έκτορα, για να εκδικηθεί τον φόνο του φίλου του. Στη φονική μανία του εξοντώνει και διασύρει βάναυσα τον Έκτορα, αφού έχει εξαναγκάσει όσους Τρώες γλίτωσαν τον αφανισμό να αποσυρθούν μέσα στο κάστρο. Μετά, θρηνώντας σπαρακτικά για τον χαμό του Πατρόκλου, ετοιμάζει την πυρά που θα αποτεφρώσει τον νεκρό και προκηρύσσει επιτάφιους αγώνες προς τιμή του. Ο εξακολουθητικός όμως διασυρμός του νεκρού Έκτορα από τον Αχιλλέα προκαλεί την οργή και τον ἔλεον των θεών, οι οποίοι, με τη συνδρομή του Ερμή και της Θέτιδας, πετυχαίνουν να παραδώσει ο Αχιλλέας το σώμα του Έκτορα στον πατέρα του Πρίαμο. Συμφωνώντας μαζί του να γίνει ανακωχή έντεκα ημερών, προκειμένου να εξασφαλιστεί η έντιμη ταφή του γιου του. Έτσι τελειώνει, σάμπως να κόβεται απότομα, η αφήγηση της Ιλιάδας.

Όποιος έχει μάθει, από παιδική έστω μυθολογία, τα κύρια επεισόδια και τους πρωταγωνιστές του τρωικού πολέμου, μάλλον απογοητεύεται από την τόσο ισχνή υπόθεση της Ιλιάδας, που αφήνει έξω από το αφηγηματικό της πλαίσιο κορυφαία περιστατικά του τρωικού μύθου, τα οποία μας είναι γνωστά από τις σωζόμενες περιλήψεις των άλλων ποιημάτων του επικού κύκλου. Παραδείγματα από την Αιθιοπίδα: ο αγώνας του Αχιλλέα με την αμαζόνα Πενθεσίλεια, η μονομαχία του με τον μελαψό Μέμνονα, τον γιο της Ηώς, η τελική σύγκρουσή του με τον Πάρη, στην οποία ο μεγάλος ήρωας πέφτει νεκρός, παγιδευμένος από τον θεό Απόλλωνα. Παραδείγματα από την Ιλίου πέρσιν: η άλωση της Τροίας με τον δόλο του δούρειου ίππου, και η ανίερη αρπαγή της Κασσάνδρας από τον Αίαντα.

Τόσα και τέτοια εντυπωσιακά επεισόδια του τρωικού μύθου και πολέμου η Ιλιάδα φαίνεται να τα παραμερίζει, επιμένοντας στη δική της λιτή αφήγηση· η οποία, σε αντίθεση προς τη δεκάχρονη διάρκεια του τρωικού πολέμου, περιορίζει τη μάχιμη δράση της σε τέσσερις μόλις ημέρες, αδρανοποιεί στα τρία τέταρτα του έπους τον Αχιλλέα και επιμένει στον διπλό φόνο του Πατρόκλου και του Έκτορα. Παρά ταύτα, με τη δική της, ανατρεπτική σχεδόν, πλοκή κατορθώνει το ακατόρθωτο. Επιχειρώντας μια τομή στον κορμό του τρωικού πολέμου, δείχνει την ανατομία του, δικαιώνοντας τον τίτλο της· ως Ιλιάδα διεκδικεί τον δικό της ιλιαδικό μύθο, μέσα στα ευρύτερα συμφραζόμενα του τρωικού μύθου, φιλοξενώντας μόνο τα σπέρματά του. Αφηγείται δηλαδή με τον πιο συναρπαστικό τρόπο την τραγωδία του τρωικού πολέμου, αναδεικνύοντας συγχρόνως το ήθος και το κλέος των ηρώων του και στα δύο αντίπαλα στρατόπεδα. Κορυφαίο παράδειγμα το ζεύγος Αχιλλέα-Έκτορα, το οποίο καθορίζει το παράδοξο τέλος του έπους. Προηγουμένως όμως αξίζει να δούμε με τι λογής ελιγμούς εξοφλεί η Ιλιάδα τα χρέη της απέναντι στον μύθο του τρωικού πολέμου, από τον οποίο και δανείζεται τον δικό της μύθο.

Ένας τρόπος αυτής της εξόφλησης είναι οι προληπτικές αναφορές σε όσα κρίσιμα γεγονότα πρόκειται να συμβούν. Παραδείγματα: ο Έκτορας στην περίφημη συνομιλία του με την Ανδρομάχη προλέγει με απόλυτη βεβαιότητα την πτώση της Τροίας· η Θέτιδα προειδοποιεί απερίφραστα τον γιο της πως, αν παραμείνει στην Τροία, τον περιμένει γρήγορος θάνατος. Με ανάλογους ελιγμούς η Ιλιάδα ενσωματώνει στο δικό της αφηγηματικό παρόν σκηνές και περιστατικά του τρωικού μύθου, που λογικά ανήκουν στην αρχή του και όχι στον τελευταίο, δέκατο χρόνο του. Έτσι, πριν από την πρώτη σύγκρουση Αχαιών και Τρώων, που προετοιμάζεται στη δεύτερη ραψωδία του έπους, ο ποιητής δεν διστάζει να παραθέσει κατάλογο πλοίων και στρατιωτικής δύναμης των Αχαιών, ο οποίος συμπληρώνεται με τον αντίστοιχο κατάλογο των Τρώων και των επικούρων τους. Η πρώτη, εξάλλου, συλλογική μάχη της Ιλιάδας καθυστερεί απροσδόκητα, καθώς στην τρίτη ραψωδία του έπους συμφωνούν με όρκο Αχαιοί και Τρώες να λύσουν την πολεμική τους διαφορά με μονομαχία του Μενελάου και του Πάρη. Λύση που θα είχε πάλι τη λογική της θέση στην αρχή του πολέμου, αλλά μεταφέρεται και δραματοποιείται με εξαιρετική τόλμη εδώ. Με άλλα λόγια: η Ιλιάδα συγκεντρώνει μέσα στο δικό της ολιγοήμερο αφηγηματικό παρόν σήματα από το μυθολογικό παρελθόν της και το μυθολογικό της μέλλον, όπως τα είχε ορίσει ο προηγούμενος τρωικός μύθος.

Η Ιλιάδα χαρακτηρίζεται έπος ηρωικό, επειδή ακριβώς κεντρικό της θέμα έχει τον πόλεμο, όπου κατεξοχήν συγκρούονται αντίπαλοι ήρωες. Ο ιλιαδικός ωστόσο πόλεμος δεν είναι μήτε μονότονος μήτε μονότροπος, και αυτό οφείλεται στη γενικότερη δραματική πλοκή του έπους. Η δραματοποίηση του ιλιαδικού πολέμου κατορθώνεται με πολλούς τρόπους που εναλλάσσονται. Πρώτα με τις διαφορετικές τυπικές μορφές που παίρνει η πολεμική σύγκρουση στην εξέλιξή της: μέσα στη δίνη της συλλογικής μάχης ξεχωρίζουν οι τύποι της μονομαχίας και της αριστείας. Εφαρμογές της μονομαχίας έχουμε περισσότερες, ξεχωρίζουν όμως του Μενελάου με τον Πάρη στην τρίτη ραψωδία, του Αχιλλέα με τον Έκτορα στην εικοστή δεύτερη. Αριστεία εξάλλου γνωρίζουν οι σημαντικότεροι ήρωες στο στρατόπεδο των Αχαιών: ο Διομήδης, ο Αγαμέμνονας, ο Ιδομενέας, ο Αίας, ο Πάτροκλος, ο Αχιλλέας, και άλλοι. Ανάμεσα στους Τρώες σημαντικότερη αποδεικνύεται η αριστεία του Έκτορα, ο οποίος στην κρισιμότερη καμπή του ιλιαδικού πολέμου, όσο ακόμη απέχει από τη μάχη ο Αχιλλέας, περνά την αμυντική οχύρωση των Αχαιών και βάζει φωτιά σε ένα από τα πλοία τους. Με την εναλλαγή λοιπόν αυτών των μορφών (συλλογική μάχη, μονομαχία, αριστεία) εξασφαλίζεται η πολεμική ποικιλία.

Ο ιλιαδικός όμως πόλεμος δραματοποιείται και με άλλους απρόβλεπτους τρόπους: με τις αναβολές του, με τις αντιστροφές του, με τις αναστολές του. Είδαμε προηγουμένως πόσο καθυστερεί η πρώτη συλλογική σύγκρουση Αχαιών και Τρώων· πραγματοποιείται μόλις στο δεύτερο μέρος της τέταρτης ραψωδίας. Η αναβολή προκαλεί ασφαλώς αναμονή και ένταση στον ακροατή του έπους, χρειάζεται όμως έντεχνος χειρισμός της, για να μη γυρίσουν τα αισθήματα αυτά σε ανυπόμονη δυσφορία. Ο ποιητής της Ιλιάδας διαθέτει στο έπακρο την αφηγηματική αυτή επιδεξιότητα.

Οι αντιστροφές αφορούν την απροσδόκητη εξέλιξη του ιλιαδικού πολέμου. Τυπικό παράδειγμα τα όσα συμβαίνουν, μετά και παρά την υπόσχεση του Δία προς τη Θέτιδα, στην πρώτη ραψωδία του έπους. Ενώ δηλαδή ο Δίας βεβαιώνει τη μάνα του Αχιλλέα ότι θα αφήσει τους Τρώες να στριμώξουν άσχημα τους Αχαιούς, ωσότου αναζητήσουν τον απέχοντα από τη μάχη Αχιλλέα, για έξι τουλάχιστον ραψωδίες οι Αχαιοί κρατούν το μαχητικό προβάδισμα. Αν ο ποιητής επιλέγει τη μέθοδο αυτή για να ερεθίσει την απορία του ακροατηρίου του, ο Δίας την επιτρέπει, υποχωρώντας προσωρινά στη φιλελληνική φιλοτιμία της Ήρας και της Αθηνάς. Η αντιστροφή ωστόσο αυτή περιπλέκεται ακόμη περισσότερο στην αρχή της δεύτερης ραψωδίας.

Θέλοντας ο Δίας να παραπλανήσει τον Αγαμέμνονα, του στέλνει μέσα στην άγρια νύχτα τον οὖλον (τον δόλιο) Όνειρο, που βεβαιώνει τον κοιμισμένο αρχηγό του στρατού ότι έφτασε επιτέλους η ώρα της τελικής νίκης των Αχαιών, και πρέπει, μόλις ξημερώσει, να τους ξεσηκώσει για την αποφασιστική μάχη. Ο Αγαμέμνονας, ανυποψίαστος για τον δόλο του Δία, εμπιστεύεται το μήνυμα του Ονείρου, αλλά έχει την παράλογη έμπνευση να αντιστρέψει το περιεχόμενό του. Στην ταραγμένη συνάθροιση του στρατού το πρωί της άλλης μέρας ανακοινώνει την απόφασή του να σταματήσουν οι Αχαιοί την ατελέσφορη πια πολιορκία της Τροίας, να μπουν στα καράβια τους, και να επιστρέψει καθένας στον τόπο του· πιστεύοντας πως η απαισιόδοξη προτροπή του θα προκαλέσει θετική αντίδραση και θα διπλασιάσει την πολεμική όρεξη του στρατού. Η προσδοκία όμως αυτή παταγωδώς διαψεύδεται: οι Αχαιοί, με την κυνική παρέμβαση και του αντιηρωικού Θερσίτη, παίρνουν στα σοβαρά τη σύσταση του Αγαμέμνονα, διαλύουν τη συνέλευση και τρέχουν προς τα πλοία τους, πρόθυμοι να εγκαταλείψουν τον κίνδυνο της μάχης, για να γυρίσουν σώοι στα σπίτια τους. Έτσι ο ποιητής ανατρέπει προσωρινά την ηρωική παράδοση, υποβάλλοντας την απραγματοποίητη τελικά υπόθεση της αντιστροφής της σε φυγόμαχη δειλία.

Ο τρίτος και σημαντικότερος τρόπος δραματοποίησης του ιλιαδικού πολέμου είναι οι ενδιάμεσες αναστολές του, οι προσωρινές παύσεις του, στο διάκενο των οποίων αναπτύσσονται απόλεμες ή αντιπολεμικές συνομιλίες. Ομιλητικές δηλαδή σκηνές, οι οποίες επιδιώκουν να φέρουν σε συμφιλιωτική επαφή πρόσωπα που ο πόλεμος τα έχει χωρίσει, ακόμη και αντίπαλους ήρωες. Σ᾽ αυτό το σύμπλεγμα των συνομιλιών ξεχωρίζουν η συζυγική ομιλία του Έκτορα και της Ανδρομάχης στην έκτη ραψωδία και η συμφιλιωτική (εταιρική) ομιλία του Αχιλλέα και του Πριάμου στην εικοστή τέταρτη. Αν η συζυγική σχέση Έκτορα και Ανδρομάχης εξαρθρώνεται στη συνέχεια του ιλιαδικού πολέμου με τον φόνο του Έκτορα από τον Αχιλλέα, η εταιρική ομιλία Αχιλλέα-Πριάμου οδηγείται στο θετικό της τέλος, αποφασισμένο ήδη από τους θεούς: ο Έκτορας επιστρέφεται, όπως είδαμε, στους δικούς του για έντιμη ταφή, ο πόλεμος Αχαιών και Τρώων αναστέλλεται για έντεκα μέρες, και μ᾽ αυτή την, προσωρινά έστω, απόλεμη συμφιλίωση ο ποιητής σφραγίζει το έπος του. Στο σημείο όμως αυτό αναγνωρίζεται η κυριότερη απόκλιση του ιλιαδικού από τον τρωικό πόλεμο.

Ο τρωικός πόλεμος, όπως εξάλλου κάθε παραδοσιακός πόλεμος, αργά ή γρήγορα τερματίζεται με τη νίκη του ενός και την ήττα του άλλου αντιπάλου. Στην περίπτωση όμως του ιλιαδικού μύθου η πολεμική αυτή αρχή αφηγηματικά ανατρέπεται. Καθώς η συνομιλία Πριάμου και Αχιλλέα οδηγεί στην απόφαση εντεκαήμερης αποχής Αχαιών και Τρώων από τη φονική μάχη, και το έπος τελειώνει με την πραγματοποίηση αυτής της απόφασης, η αίσθηση του ακροατή είναι πως ο ιλιαδικός πόλεμος τερματίζεται δίχως νικητές και ηττημένους. Αντ᾽ αυτού οι δύο αντίπαλοι εξισώνονται σε ό,τι αφορά τις τραγικές τους απώλειες: οι Αχαιοί έχουν χάσει τον Πάτροκλο, που εκπροσωπεί τον Αχιλλέα (όχι μόνο επειδή είναι ο αναντικατάστατος φίλος του, αλλά και επειδή μπήκε στη μάχη ντυμένος στα δικά του όπλα)· οι Τρώες έχουν χάσει τον Έκτορα, τον στυλοβάτη της Τροίας, τον «Αστυάνακτά» τους. Ο Έκτορας ευθύνεται για τον φόνο του Πατρόκλου· ο Αχιλλέας για τον φόνο του Έκτορα. Η εξίσωση αποδεικνύεται αλάνθαστη, και στην τραγική αυτή δικαιοσύνη στηρίζεται η συμφιλίωση Πριάμου και Αχιλλέα, η οποία οδηγεί στην αμοιβαία απόφαση για αναστολή του τρωικού πολέμου. Η αναστολή όμως συμπίπτει με το τέλος του ιλιαδικού πολέμου, που πάει να πει: με το τέλος της Ιλιάδας. Όπου οι αντίπαλοι ισορροπούν τώρα μεταξύ τους, καθώς ο αμοιβαίος σπαραγμός του Αχιλλέα για την απώλεια του Πατρόκλου και του Πριάμου για τον χαμό του Έκτορα έχει μετατρέψει τη φονική εκδίκηση σε συμπαθητική συμφιλίωση. Με άλλα λόγια: το έπος της Ιλιάδας τελειώνει (μαζί του και ο ιλιαδικός πόλεμος), ομολογώντας την τραγωδία της πολεμικής αλληλοσφαγής· αντιπροτείνοντας ένα φιλάνθρωπο αφηγηματικό τέλος, σε αντίθεση προς την παραδοσιακή, πραγματική υποτίθεται, έκβαση του τρωικού πολέμου.

Ερωτεύεσαι έναν άνθρωπο για αυτό που γίνεσαι όταν είσαι μαζί του

Ο έρωτας, έχουν γράψει πολλοί, είναι η κινητήριος δύναμη της ζωής. Η αλήθεια είναι πως είναι ένα ακατανίκητο συναίσθημα, που είτε σε ανεβάζει στα ουράνια είτε σε πετάει στα τάρταρα.

Παρόλα αυτά όμως, συνεχίζεις να ερωτεύεσαι κι ας μετά από κάθε πόνο χωρισμού δηλώνεις το αντίθετο.

Ερωτεύεσαι έναν άνθρωπο για αυτό που γίνεσαι όταν είσαι μαζί του. Για αυτό που σε κάνει να αισθάνεσαι, την οικειότητα και την ασφάλεια. Για το πώς σε κάνει εσένα να νιώθεις στο σώμα σου.

Για το πόσο σε ωθεί να τολμάς πράγματα, να ξεπερνάς τα όρια και τις φοβίες σου, να ανεβάζεις τον πήχη, να κυνηγάς τα όνειρα και να πραγματοποιείς τους στόχους σου.

Ερωτεύεσαι έναν άνθρωπο για το πώς διαβάζει το μυαλό σου πριν αρθρώσεις λέξη. Για το πώς καταλαγιάζει τη σκέψη σου πριν εκφράσεις ανησυχία. Για το πώς ερμηνεύει τις ματιές σου μες στη δική σου σιωπή. Για το πώς ολοκληρώνει τις προτάσεις σου πριν προλάβεις να συλλαβίσεις τις επόμενες λέξεις.

Ερωτεύεσαι έναν άνθρωπο εξ ολοκλήρου. Απολαμβάνεις τα ελαττώματα του όπως κι εκείνος τα δικά σου και βρίσκετε τρόπους να αντλήσετε από αυτά δύναμη και όχι κριτική.

Ερωτεύεσαι έναν άνθρωπο γιατί τον θαυμάζεις και σε σέβεται. Και αντιστρόφως. Για την αμοιβαιότητα των συναισθημάτων που αναπτύσσεις.

Ερωτεύεσαι έναν άνθρωπο για αυτό που σου δείχνει και για όσο πιο κοντά είναι στο ιδεώδης που δημιουργείς στο μυαλό σου. Για τις μικρές του συμπεριφορές που όμως έχουν τεράστια σημασία.

Για τα λόγια που κάνει πράξεις, για τις κινήσεις που δεν χρειάζονται λέξεις.

Ερωτεύεσαι έναν άνθρωπο για την αγάπη που σου δείχνει γιατί αντανακλά τη στοργή που έχεις ανάγκη να νιώσεις.

Ερωτεύεσαι το φως που αντικαθρεπτίζεται στην αύρα του, τη λάμψη στα μάτια του, την αλήθεια στο χαμόγελό του.

Ερωτεύεσαι έναν άνθρωπο για τα ρίσκα που παίρνει για σένα χωρίς να ζητάει ανταλλάγματα. Για τις υπερβολές που κάνεις εσύ για εκείνον, ασυλλόγιστα. Για την τρέλα στην οποία αφήνεστε να παρασυρθείτε μαζί, γιατί μερικές φορές χρειάζεται λίγη παράνοια να σπάει την υπερβολική σοβαρότητα της ζωής.

Αγαπάμε με τον τρόπο που θα θέλαμε να μας αγαπούν. Κι όταν ακόμη και στο ελάχιστο νιώσουμε πως λαμβάνουμε αυτό που αποζητάμε, ερωτευόμαστε. Πρώτα αργά, κι έπειτα ραγδαία, λες και το συναίσθημα μας κατακλύζει μέσα σε μονάχα μια στιγμή.

Η αλήθεια όμως είναι αυτή: ερωτεύεσαι το άτομο που σου βγάζει τον καλύτερο σου εαυτό. Που σου δείχνει την καλύτερη σου εκδοχή.

Γιατί στην τελική, δεν είναι τον άλλον που ερωτεύεσαι, αλλά το άτομο που διαμορφώνεις όταν είσαι πλάι του.

Μητρική ενοχή

Αισθάνεστε ένοχοι όταν πρόκειται για τα παιδιά σας; Ίσως υπάρχει μια μικρή φωνή στο πίσω μέρος του μυαλού σου που σου λέει ότι δεν είσαι αρκετός.

Το πιο σημαντικό πράγμα που πρέπει να θυμάστε είναι ότι δεν είστε οι μόνοι που νιώθετε έτσι και σίγουρα δεν χρειάζεται να αποδεχτείτε τα συναισθήματα της ενοχής της μαμάς.

Τι είναι η ενοχή της μαμάς;

Αναφέρεται σε συγκεκριμένα συναισθήματα ενοχής που βιώνουν οι μητέρες που σχετίζονται με τον ρόλο τους ως μητέρα. Με άλλα λόγια το διάχυτο συναίσθημα ότι δεν κάνετε αρκετά ως γονιός, δεν κάνετε τα πράγματα σωστά ή λαμβάνετε αποφάσεις που μπορεί να «μπερδέψουν» τα παιδιά σας μακροπρόθεσμα.

Παρά τις ερευνητικές μελέτες και την ορολογία που αναφέρονται συχνά σε μητέρες η ενοχή έχει τη δυνατότητα να επεκταθεί και στους δύο γονείς.

Με αφορμή αυτό να επισημάνουμε ότι οι μητέρες είναι συχνά αυτές που η κοινωνία τηρεί υψηλότερα πρότυπα, επομένως τα αισθήματα ενοχής τείνουν να είναι πιο κοινά μεταξύ των γυναικών.Οι νέες μητέρες είναι ιδιαίτερα ευάλωτες στην ενοχή της μαμάς. Ανησυχούν συνεχώς μήπως κάνουν λάθη και προσπαθούν να τα κάνουν όλα σωστά.

Η ενοχή της μαμάς προέρχεται από ένα μη ρεαλιστικό ιδανικό για μια τέλεια μαμά.

Τα συναισθήματα ενοχής εντείνονται όταν οι μητέρες δεν μπορούν να βρίσκονται διαρκώς στην διάθεση του παιδιού ή όταν χρειάζεται να ζητήσουν βοήθεια για θέματα που έπρεπε να γνωρίζουν.

 
Τι προκαλεί τη μητρική ενοχή;

Η ενοχή της μαμάς έχει πολλές ρίζες, από προσωπικές ανασφάλειες μέχρι εξωτερικές πιέσεις από την οικογένεια, τους φίλους, τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και άλλες πηγές.

Με μια γρήγορη ματιά στο Instagram, θα δούμε εκατοντάδες δημοσιεύσεις για όσα άλλες μαμάδες φαίνεται να κάνουν καταπληκτικά, από εκπαιδευτικές δραστηριότητες μέχρι τέλεια περιποιημένα νήπια που ποζάρουν γλυκά. Θυμηθείτε! Ελάχιστα γνωρίζουμε αν είχαν ένα έντονο θυμό λίγα δευτερόλεπτα πριν ή μετά από εκείνο το πλάνο.

Ακόμη και επίσημες συστάσει από γιατρούς και οργανισμούς, μπορούν να δημιουργήσουν αισθήματα ανεπάρκειας.

Για να σας βοηθήσουμε να καταλάβετε ότι αυτό που νιώθετε είναι φυσικό, παραθέτουμε παρακάτω κάποιες αιτίες της ενοχής της μαμάς:

Το να χάνετε την ψυχραιμία σας.

Η ανατροφή των παιδιών είναι δύσκολη και σε αντίθεση με τη δουλειά πλήρους απασχόλησης δεν μπορείς να κάνεις διάλειμμα από αυτή. Προφανώς, τα παιδιά σας είναι τα πιο χαριτωμένα, πιο γλυκά και αγαπησιάρικα ανθρώπινα όντα στον πλανήτη… εκτός αν δεν είναι. Και δεν πειράζει!

Είναι φυσιολογικό να βρίσκετε ενοχλητικά τα παιδιά σας ορισμένες φορές. Ειναι επίσης φυσιολογικό να χάνετε την ψυχραιμία σας μαζί τους ή με τον σύντροφό σας και να εύχεστε το παιδί σας να σταματήσει να επαναλαμβάνει την ίδια ερώτηση παρόλο που προφανώς ΤΗΝ ΑΠΑΝΤΗΣΑΤΕ ΗΔΗ, είστε άνθρωποι. Κανεις ούτε καν τα παιδιά σας δεν περιμένουν να είστε στωικοί όλη την ώρα. Απλά ζητείστε συγνώμη μετά.

Το να βαρεθείτε.

 
Φυσικά, είναι υπέροχο να παίζεις με τα παιδιά σου, να τα βλέπεις να κατακτούν νέες δεξιότητες και να κατακτούν νέα παιχνίδια. Ακόμα κι αν σας αρέσει να είστε μαμά, η φροντίδα των παιδιών μπορεί μερικές φορές να είναι βαρετή — και αυτό είναι εντάξει.

Είναι φυσιολογικό να λαχταράτε μια συνομιλία με ενήλικες ή μια πιο συγκινητική τηλεοπτική εκπομπή από τα κινούμενα σχέδια. Είναι επίσης φυσιολογικό να χάσετε τα πράγματα που κάνατε στην προ-βρεφική σας ζωή, όπως να κάνετε αυθόρμητα σχέδια για δείπνο με τους φίλους σας.

Ο θηλασμός.

Είναι ένα από τα πρώτα διλήμματα που μπορεί να κάνει τις νέες μαμάδες να νιώθουν ενοχές. Ενώ κάποιοι το βρίσκουν πολύ απλό, άλλοι το βρίσκουν πιο δύσκολο. Δεν υπάρχει τίποτα κακό στο να δίνετε στο μωρό σας γάλα, αλλά πολλές νέες μαμάδες παλεύουν με ενοχές για τα παλιά ταμπού γύρω από αυτό. Εάν αυτό ισχύει για εσάς, ακολουθήστε τη διαίσθησή σας για να βρείτε την καλύτερη λύση για εσάς και το μωρό.

Ότι δεν ξοδεύετε αρκετό χρόνο με τα παιδιά σας.

 
Είναι σημαντικό να περνάτε χρόνο με τα παιδιά σας. Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι πρέπει να αφιερώνεις όλο τον χρόνο σου μαζί τους. Και να θυμάστε, καθώς μεγαλώνουν και αρχίζουν να περνούν από διαφορετικά στάδια της ζωής, σταδιακά θα γίνουν πιο ανεξάρτητοι από εσάς.

Μέσα κοινωνικής δικτύωσης.

 
Με την εξάπλωση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, οι εικονικές εικόνες που δεν αποτελούν ακριβή αναπαράσταση της πραγματικότητας συχνά επηρεάζουν τον τρόπο με τον οποίο οι μητέρες βλέπουν τον εαυτό τους. Αρχίζουν να συγκρίνουν τον εαυτό τους με άλλες μητέρες.

Έλλειψη αυτοπεποίθησης.

 
Μερικές φορές οι μητέρες υποφέρουν από έλλειψη αυτοπεποίθησης και ανασφάλειες, που υπάρχουν από την παιδική ηλικία. Αυτό που τους κάνει να νιώθουν πάντα ότι δεν κάνουν αρκετά είναι ότι πιστεύουν ότι δεν είναι αρκετά καλοί και ότι πρέπει να κάνουν περισσότερα και καλύτερα. Αυτό είναι επίσης ένα πρόβλημα που μπορεί να συνεχίσει να μεγαλώνει καθώς τα μωρά τους μεγαλώνουν.

Πώς εμφανίζεται η μητρική ενοχή

Η ενοχή και τα συνακόλουθα συναισθήματα ντροπής προκαλούν συναισθήματα, σκέψεις και συμπεριφορές και μπορεί να εμφανιστούν με μερικούς από τους ακόλουθους τρόπους:

Χαμηλη αυτοεκτίμηση και άγχος

Οι μαμάδες αρχίζουν να αισθάνονται πεσμένες τις περισσότερες φορές, έχουν κόπωση, θυμό ή έντονη, ενοχλητική ανησυχία ή χαμηλή αυτοεκτίμηση, μεταξύ άλλων συμπτωμάτων. Τα υπερβολικά αισθήματα μητρικής ενοχής μπορεί ακόμη και να οδηγήσουν στην εμφάνιση κατάθλιψης, άγχους ή κακής ψυχικής ικανότητας.

Προσπαθεια να τα καταφέρετε όλα

Μερικές μαμάδες προσπαθούν να ξεπεράσουν τις ενοχές της μαμάς «κάνοντάς τα όλα». Μπορεί να εργάζεστε, να μαγειρεύετε, να καθαρίζετε και να παραμένετε σε φόρμα, καθώς και να φροντίζετε το παιδί σας. Αλλά αυτό δεν είναι ρεαλιστικό και μπορεί να οδηγήσει σε εξάντληση, οπότε χαλαρώστε λίγο.

Πώς να ξεπεράσετε την μητρική ενοχή

Όταν η ενοχή της μαμάς αγνοείται ή αφήνεται χωρίς θεραπεία, αρχίζει η εξουθένωση της μητέρας και μπορεί να δυσκολεύεστε να διαχειριστείτε τις ανάγκες της δικής σας ψυχικής υγείας, ενώ παράλληλα φροντίζετε τις ανάγκες των παιδιών σας. Το να φροντίζετε τον εαυτό σας είναι εξίσου σημαντικό με το να φροντίζετε τα μωρά σας.

Αφιερώστε χρόνο για να απεικονίσετε και να σχεδιάσετε πώς μπορείτε να κάνετε μια αλλαγή στη ζωή σας.

Μπορείτε να δοκιμάσετε κάποιες από τις παρακάτω επιλογές ώστε να στηρίξετε τον εαυτό σας και να προχωρήσετε.

1. Αναγνωρίστε πότε οι ανησυχίες, οι ενοχές ή η αυτοκατηγορία βασίζονται στην πραγματικότητα
Μερικές φορές αυτές οι πεποιθήσεις τροφοδοτούνται από μη ρεαλιστικές υποθέσεις. Για παράδειγμα, πόσο πιθανό είναι οι άλλοι γονείς να είναι πάντα ήρεμοι, να έχουν παιδιά που δεν μαλώνουν ποτέ και σπάνια να παλεύουν με την αμφιβολία για τον εαυτό τους; Ρωτήστε τον εαυτό σας αν θα ήταν τόσο σκληρά επικριτικός απέναντι σε έναν φίλο ή αγαπημένο σας πρόσωπο. Αμφισβητήστε τις υποθέσεις σας ότι οι άλλοι γονείς τα έχουν καταλάβει όλα, ότι δεν το καταλαβαίνετε ή ότι πρέπει να είστε τέλειοι ως γονιός.

2. Μην συγκρίνετε τον εαυτό σας με άλλες μαμάδες

«Ο καθένας έχει τη δική του διαδρομή και τη δική του ιστορία και εμπιστευτείτε με. Ποτέ δεν ξέρεις τι πραγματικά συμβαίνει στα παρασκήνια». Τώρα, είμαστε εκτεθειμένοι στα πρότυπα, τις πρακτικές και τους #mumgoals εκατοντάδων ή χιλιάδων μητέρων στον «κύκλο μας», στο διαδίκτυο. Κάντε έναν έλεγχο μέσων κοινωνικής δικτύωσης ελέγχοντας τις ομάδες στις οποίες ανήκετε και τα άτομα που ακολουθείτε. Αν υπάρχει κάτι που σας κάνει να αισθάνεστε άσχημα, κάντε unfollow και παρατηρήστε τι αλλάζει. Αυτό που βλέπετε στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης συνήθως δεν είναι η πραγματικότητα , οπότε σταματήστε να συγκρίνετε τον εαυτό σας.

3. Εξασκηθείτε στην αυτοσυμπόνια

Η ενοχή της μαμάς σας ρίχνει ήδη αρκετή ευθύνη και ντροπή. Το αντίδοτο στη ντροπή και την τελειομανία είναι βασικά η αυτοσυμπόνια: η πρακτική του να είμαστε ζεστοί και να κατανοούμε τον εαυτό μας όταν αισθανόμαστε ανεπαρκείς, αντί να μαστιγώνουμε τον εαυτό μας με αυτοκριτική (ή να αγνοούμε τον πόνο μας).

Η αυτοσυμπόνια μπορεί να μειώσει το άγχος, την ντροπή και την ανησυχία και να δημιουργήσει ένα μεγαλύτερο αίσθημα σύνδεσης με τους άλλους. Η αυτοσυμπόνια ωφελεί και το παιδί σας αν δει ότι είσαι ικανός να αποδεχτείς τις ατέλειές σου, και μπορείς να συγχωρήσεις τον εαυτό σου και να προχωρήσεις, θα μάθει και αυτές τις δεξιότητες.

4. Προγραμματίστε λίγο χρόνο για να χαλαρώσετε

Το να αφιερώσετε χρόνο για να επαναφορτιστείτε είναι απολύτως απαραίτητο για την αντιμετώπιση της ενοχής της μαμάς. Είτε είστε εργαζόμενη μαμά, μαμά που μένει στο σπίτι ή μαμά, η αποσύνδεση των υποχρεώσεών σας και η αφιέρωση του χρόνου για τη φροντίδα του εαυτού σας για να «γεμίσετε τις μπαταρίες» είναι πολύ σημαντικό. Αυτό μπορεί να σημαίνει ότι σχεδιάζετε ένα βράδυ περιποίησης ή ένα πρωινό για ύπνο. Η ενασχόληση με την αυτοφροντίδα θα βοηθήσει στη βελτίωση της συνολικής απόδοσής σας σε πολλούς τομείς της ζωής σας

5. Ζητήστε βοήθεια και υποστήριξη

Ως μαμά, έχετε ήδη πολλες ευθύνες και είναι εντάξει να ζητήσετε βοήθεια και ακόμη και να αναθέσετε σε τρίτους μέρος της δουλειάς.Μερικές φορές ακόμη και το να ζητάς βοήθεια μπορεί να προκαλέσει ενοχές και άγχος, ειδικά αν είναι για κάτι που θεωρείς «μη ουσιώδες»... «Η επιλογή να απευθυνθείς για υποστήριξη είναι αυτό που σε κάνει καλό γονέα επειδή εργάζεσαι ενεργά για να βελτιώσεις τα πράγματα». Επομένως, μην αισθάνεστε ένοχοι ζητώντας βοήθεια και θυμηθείτε, δεν χρειάζεται να το κάνετε μόνοι σας.

Το να είσαιι μαμά (ή μπαμπάς) είναι μια από τις πιο ανταποδοτικές αλλά και απαιτητικές δουλειές στον κόσμο. Το να νιώθεις ενοχές της μαμάς από καιρό σε καιρό είναι απολύτως φυσιολογικό. Και είναι εντάξει να το ζήσεις, αρκεί να έχεις στρατηγικές για να το αντιμετωπίσεις. Διαφορετικά, τα αισθήματα της ενοχής της μαμάς μπορεί να θολώσουν την κρίση σας ως γονέα και να σας εμποδίσουν να συνδεθείτε με τα παιδιά σας.

Η Ιερή Φλόγα της ψυχής

Η ιερή φλόγα της ψυχής δεσπόζει αιώνια μέσα από το πέρασμα του χρόνου, ουσιαστικά είναι μια άχρονη ενέργεια φωτός. Το παρελθόν, το παρόν και το μέλλον είναι ένα μέσα στη δική της ποιότητα. Όλα βρίσκονται εντός του ενεργειακού πεδίου της, μέσα στον κύκλο της πρωταρχικής δημιουργίας. Περικλείει όλη τη δυναμική των ενεργειών του δημιουργού, είναι πολύμορφη, με μια συχνότητα που της επιτρέπει να υπάρχει συγχρόνως σε πολλές διαστάσεις.

Όταν ενσαρκώνεται στη γη εκδηλώνεται μέσα από την ανθρώπινη μορφή με όλα τα χαρακτηριστικά του φυσικού σώματος στην ύλη, παράλληλα έχει πάντα πρόσβαση στην πνευματική της ουσία. Απλά επιλέγει αιώνες τώρα να εγκλωβίζει το μεγαλύτερο μέρος από τη δυναμική της σε υψηλότερες σφαίρες, να συρρικνώνεται με έναν τρόπο στις τρεις διαστάσεις ώστε να δουλέψει σε αυτό το πεδίο, προσπαθώντας παράλληλα να αφυπνιστεί και να ενωθεί με όλα τα υπόλοιπα κομμάτια της.

Κάθετο και οριζόντιο μοίρασμα ζωτικής ενέργειας, σε ένα τρισδιάστατο πεδίο με στόχο την ένωση του πνεύματος με την ύλη. Αυτό είναι το έργο που έχει να επιτελέσει η ψυχή στην ανθρώπινη μορφή.

Πριν την κάθε ενσάρκωσή της στη γη, βιώνει σε ανώτερα πεδία μέσα σε μια αγγελική πολυδιαστασιακή υπόσταση, σε αυτή την ενέργεια δημιουργεί το πλάνο της ζωής για το επόμενο ταξίδι της στη γη. Όταν είναι έτοιμη επιλέγει τους γονείς, τον τόπο και τον χρόνο, καθώς επίσης τα μαθήματα και τις δοκιμασίες. Επιλέγει να μπει σε ένα σύστημα που μέσα σε αυτό θα εξελιχθεί. Από τη στιγμή της γέννησής της όμως ξεχνά όλη την προηγούμενη δυναμική που φέρνει. Έτσι πορεύεται μέσα στο ταξίδι της ζωής και καλείται να μάθει όλα όσα ήδη γνωρίζει με έναν διαφορετικό τρόπο κάθε φορά. Σκοπός αυτής της εκπαίδευσης είναι να ολοκληρώνει μαθήματα, διαφορετικούς κύκλους ζωής, αλλά και να συλλέγει εμπειρίες που θα τη βοηθήσουν στην εξέλιξή της.

Το θεϊκό της κομμάτι παραμένει στα ανώτερα πεδία και βρίσκεται συνεχώς σε σύνδεση μαζί της, είναι ο ανώτερος εαυτός της. Η ίδια όμως στην ανθρώπινη μορφή ξεχνά την ύπαρξή του, αναπτύσσει την προσωπικότητα που είναι ο κατώτερος εαυτός και καλείται να αφυπνιστεί ώστε να πράξει την ένωση.

Έρχεται λοιπόν στη γη να αγωνιστεί μέσα στη δυαδικότητα, να ισορροπήσει το φως και το σκοτάδι, να αποδεχτεί εξ ολοκλήρου όλες τις εκφάνσεις της ύπαρξής της και να τις ενώσει. Να δώσει, να δεχτεί και να ολοκληρώσει μαθήματα, αλλά κυρίως να ενθυμηθεί τη θεϊκή της καταγωγή, ότι είναι Ένα με τον δημιουργό της.

Η εστία της είναι η ίδια εστία του πρωταρχικού δημιουργού. Μιας νοήμον ενέργειας του σύμπαντος, μιας κυρίαρχης ανώτερης δύναμης, της μητέρας και του πατέρα μαζί. Όλης της πνευματικής οικογένειας των ενεργειών του φωτός. Είναι η πηγή του όλου. Από εκεί έρχεται η ψυχή και εκεί πηγαίνει. Εκεί ανήκει, είναι μια ενέργεια γεμάτη από το φως και την αγάπη του θεού.

Κάθε φορά που επιλέγει να ενσαρκωθεί στη γη φέρνει μαζί της και ένα μέρος ενεργειών από τις προηγούμενες ενσαρκώσεις της, καθώς τίποτα δε χάνεται από όλα όσα συλλέγει στην κάθε της ζωή. Τα πάντα συγκεντρώνονται σε ένα ενεργειακό υπερδιάστατο πεδίο το λεγόμενο Ακασικό αρχείο, όπου με έναν τρόπο παραμένουν ενεργά και πορεύονται με την παρούσα ζωή της. Εκεί υπάρχουν όλοι οι ρόλοι, οι μνήμες, τα ταλέντα, ό,τι έχει δουλέψει, ό,τι δεν έχει ολοκληρώσει. Καθώς και όλα τα αποτελέσματα που έχει φέρει μέσα από τις πράξεις της προσωπικότητας (κάρμα) την αιτία και το αιτιατό, τη δράση και την αντίδραση.

Έτσι από τη μια χρειάζεται να δουλέψει με όλα όσα φέρνει από το παρελθόν και από την άλλη καλείται να επιβιώσει και να ανταπεξέλθει στα αδιέξοδα και στις αντιξοότητες της καθημερινότητας του παρόντος, αλλά και να απελευθερώσει και όλα τα άχρηστα πρότυπα και πεποιθήσεις που εντυπώθηκαν στην κάθε παρούσα ζωή της.

Εδώ είναι η πρόκληση, αυτό είναι το παιχνίδι, στην ουσία αναλαμβάνει έναν ρόλο να ερμηνεύσει, όπως και όλες οι άλλες ψυχές γύρω της, όπου μαζί δημιουργούν ένα έργο επί σκηνής πάνω στη γη, αλλά παράλληλα με τη βάση ενός σοφού θεικού σχεδίου που γενικεύεται σε όλο το σύμπαν.

Μέσα σε αυτό το παιχνίδι της ζωής κανείς δεν παρεμβαίνει στις ανθρώπινες επιλογές, γιατί βασικός κανόνας του παιχνιδιού είναι η ελεύθερη βούληση. Κατά αυτόν τον τρόπο βιώνουμε όλοι σταδιακά τα διάφορα επίπεδα της ανάπτυξής μας, έχοντας ή όχι συνειδητά τη γνώση της πραγματικής μας ουσίας.

Σαφώς είναι διαφορετικές οι περιπτώσεις που οδηγούν τον καθένα από εμάς σε μια εσωτερική αναζήτηση. Μέσα από τη φύση μας νιώθουμε την ανάγκη της επίγνωσης, να μάθουμε δηλαδή τον εαυτό μας. Να βρούμε τον σκοπό της ύπαρξης, την πνευματικότητα, τον εσωτερισμό μας. Όταν αναγνωρίσουμε τις πολλές εκφάνσεις του εαυτού μας ξεκινάμε την ένωση.

Στην αναζήτηση αυτή αρχίζουμε να αντιλαμβανόμαστε το ανθρώπινο μεγαλείο πέρα από τις τρεις διαστάσεις. Ενώνουμε την ύλη με το πνεύμα, τον ανώτερο εαυτό, νιώθουμε το θεό μέσα μας και σιγά-σιγά ανακτούμε τη δύναμή μας. Έτσι δημιουργούμε τη γαλήνη, την ευτυχία, την αγάπη και την ισορροπία στη ζωή μας. Όλα αυτά είναι στάδια ανάπτυξης διαφορετικά για τον καθένα. Αρχικά έρχεται η επίγνωση, η αποδοχή των επιλογών, η συγχώρεση, η κατανόηση και η συνειδητοποίηση της δυαδικότητας του εαυτού. Έρχεται με λίγα λόγια η αναγνώριση της σοφίας που φέρνει μέσα της η ψυχή καθ’ όλη τη διάρκεια του ταξιδιού της πάνω στη γη.

Τις περισσότερες φορές χρειάζεται να περάσουμε μέσα από τραυματικές εμπειρίες για να μπούμε στο μονοπάτι της αναζήτησης του ίδιου του εαυτού και της πνευματικότητάς μας. Γιατί ψάχνοντας να βρούμε λύσεις και απαντήσεις στα προβλήματα που αντιμετωπίζουμε, έρχεται κάποια στιγμή που συνειδητοποιούμε πως τα πάντα βρίσκονται μέσα μας. Πριν να φτάσουμε όμως εκεί συνήθως αισθανόμαστε δυσφορία, αδιέξοδο, ψυχικό πόνο και αδυναμία, θεωρούμε πως κανείς γύρω μας δεν καταλαβαίνει όλο αυτό που περνάμε, αλλά μπορεί και να είναι απλά η ετοιμότητά μας για να αλλάξουμε οπτική.

Κάποιες άλλες φορές προσπαθώντας να βρούμε τον δρόμο μας μια σοβαρή ασθένεια γίνεται η αφορμή να ανακαλύψουμε τα ταλέντα της ψυχής μας π.χ. (αυτοίαση) και την ίδια μας τη δύναμη.

Δεν έχει όμως σημασία ο τρόπος που ο καθένας οδηγείται στον δρόμο της ψυχής του, αλλά το αποτέλεσμα που θα φέρει στον εαυτό του και στο σύνολο, αφού τα πάντα είναι αλληλένδετα μεταξύ τους. Υπάρχει προνόηση της ίδιας της ψυχής που ήδη έχει φροντίσει μέσα στο πλάνο της να φέρει κοντά μας ανθρώπους που είτε θα μας ανοίξουν τον δρόμο, είτε θα μας δείξουν μέσα από τον ίδιο τους τον εαυτό και τις αλλαγές τους, τον τρόπο που και εμείς να μπορούμε να ανακαλύψουμε την εσωτερική μας διάνοια και δύναμη.

Η εσωτερική ύπαρξη φέρνει μέσα της και το φως και το σκοτάδι εδώ είναι απαραίτητη η ισορροπία. Η υπέρβαση γίνεται από τη μια με την βοήθεια του πνεύματος, την απεριόριστη θεμελιώδη ενέργεια της αγάπης του θεού, την κινητήρια δύναμη για τη ζωή. Και από την άλλη με την αγάπη του καθενός προς τον εαυτό του, γιατί έτσι αναγνωρίζει και αποδέχεται το θεό μέσα του.

Κανένας θεός δεν τιμωρεί, η τιμωρία είναι καθαρά ανθρώπινο χαρακτηριστικό και μόνο.

Οι πράξεις μας είναι που φέρνουν το όποιο αποτέλεσμα. Το να αναλάβει ο καθένας τις ευθύνες των πράξεών του αρχίζει να ξετυλίγει το κουβάρι του εαυτού του, έτσι έρχεται η συνειδητή γνώση του “είναι”, η οποία έχει την ικανότητα να μας πηγαίνει πιο κοντά στην ψυχή και στο πνεύμα (συνειδητότητα). Ανοίγουμε την αντίληψη για τον ρόλο μας στη γη, για τον ουσιαστικό σκοπό της ζωής μας, κατανοούμε πως υπάρχει κάτι πέρα από τις τρεις διαστάσεις που ζούμε και έως τώρα γνωρίζουμε. Αποδεχόμαστε την πραγματική θεϊκή ουσία που πηγάζει μέσα μας και πορευόμαστε ως ένα πολυδιάστατο ον. Έτσι ακριβώς όπως υπήρξαμε πρωταρχικά.

Δημιουργηθήκαμε με πολλή αγάπη έχοντας στη διάθεσή μας όλες εκείνες τις δυναμικές που τώρα προσπαθούμε και πάλι να ανακτήσουμε. Έχουμε μέσα μας κερδισμένα δώρα, τη δημιουργία, την αυτοΐαση, τη σοφία, την αγάπη, τη δύναμη. Όλα είναι δικά μας, απλά επιλέξαμε να τοποθετήσουμε μπροστά μας το πέπλο της λήθης, να μπούμε σε ένα ταξίδι ενσαρκώσεων, για τη σύλλεξη εμπειριών, να δώσουμε και να πάρουμε μαθήματα αλλά κυρίως να προσφέρουμε την ενέργειά μας στο συλλογικό πεδίο της γης.

Όλα όσα συλλέγει η ψυχή βρίσκονται μέσα στην καρδιά, μέσα στο DNA, μέσα στο προσωπικό αλλά και συλλογικό Ακασικό αρχείο, εκεί υπάρχει όλο το μεγαλείο, εκεί βρίσκονται τα δώρα και είναι διαθέσιμα για όλους, εκεί υπάρχει και ο ανώτερος εαυτός που γνωρίζει τα πάντα. Είναι ένας και μοναδικός και απόλυτα συνδεδεμένος με την ψυχή του, είναι εκείνος που θα της απλώσει το χέρι του όταν χάσει τον δρόμο της. Είναι ο άγγελος που θα την αγκαλιάσει όταν πονάει, που θα την τραβήξει στο φως με την αγάπη του, που δε θα κρίνει ποτέ τις επιλογές και τις πράξεις της, αλλά θα περιμένει με υπομονή να τον θυμηθεί και να τον καλέσει.

Το έργο της ψυχής λοιπόν εκτός από τη συλλογή εμπειριών και την ολοκλήρωση μαθημάτων είναι μέσα στο κάθε ταξίδι της να ανακαλύψει κυρίως αυτό το μεγαλείο που φέρνει και να ενωθεί με τον ανώτερο εαυτό. Καλούμαστε ως άνθρωποι να δούμε και να αναγνωρίσουμε αυτήν την αλήθεια.

Να εκδηλώσουμε την μοναδική ιερότητα του εαυτού μας, ώστε ελεύθεροι να ενώσουμε το δικό μας πνεύμα στην ύλη μέσα από άγνή πρόθεση φωτός και αγάπης.

Η απίστευτη φιλοσοφία των μυρμηγκιών για τη ζωή

Κατά τη διάρκεια της ζωής μου, δίδαξα στα παιδιά ένα απλό αλλά και δυναμικό θέμα τη φιλοσοφία του μυρμηγκιού.

Νομίζω ότι όλοι μας πρέπει να μελετήσουμε τα μυρμήγκια. Έχουν μια καταπληκτική φιλοσοφία με τέσσερα μέρη.

Το πρώτο μέρος: Τα μυρμήγκια δεν τα παρατούν ποτέ. Όταν κατευθύνονται κάπου, κι εσείς προσπαθήσετε να τα σταματήσετε, εκείνα ψάχνουν για άλλο δρόμο. Θα σκαρφαλώσουν από πάνω, θα περάσουν από κάτω, θα συνεχίσουν να ψάχνουν για άλλο τρόπο. Ξεκάθαρη φιλοσοφία: να μην τα παρατάς ποτέ στην αναζήτηση ενός δρόμου που θα σε πάει εκεί που θέλεις να φτάσεις.

Δεύτερον, τα μυρμήγκια όλο το καλοκαίρι σκέφτονται τον χειμώνα. Δεν μπορεί να είστε τόσο αφελείς ώστε να νομίζετε ότι το καλοκαίρι θα διαρκέσει για πάντα. Έτσι τα μυρμήγκια συλλέγουν τα χειμερινά τρόφιμά τους στο μέσο του καλοκαιριού.

Μια παλιά ιστορία λέει, «Μη χτίζεις το σπίτι σου στην άμμο το καλοκαίρι».

Γιατί χρειαζόμαστε αυτή τη συμβουλή; Επειδή είναι σημαντικό να σκεφτόμαστε μπροστά. Να προβλέπουμε. Το καλοκαίρι, πρέπει να σκέφτεστε την καταιγίδα. Καθώς απολαμβάνετε την άμμο και τον ήλιο, πρέπει να σκέφτεστε και τους βράχους.

Το τρίτο μέρος της φιλοσοφίας του μυρμηγκιού είναι ότι τα μυρμήγκια όλο το χειμώνα σκέφτονται το καλοκαίρι. Κατά τη διάρκεια του χειμώνα, τα μυρμήγκια υπενθυμίζουν στον εαυτό τους: «Αυτό δεν θα κρατήσει πολύ. Σύντομα θα βγούμε έξω». Και την πρώτη θερμή ημέρα, τα μυρμήγκια είναι έξω. Όταν ξανάρθει το κρύο, θα γυρίσουν στην τρύπα τους, περιμένοντας να ξαναβγούν όταν πιάσουν οι ζέστες.

Και τώρα, το τελευταίο μέρος της φιλοσοφίας του μυρμηγκιού. Πόσα θα μαζέψει ένα μυρμήγκι κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού για το χειμώνα; Όσα περισσότερα μπορεί. Απίστευτη η φιλοσοφία του “Όσα περισσότερα μπορεί”.

Πόσο καταπληκτική φιλοσοφία έχουμε μπροστά μας! Τη φιλοσοφία του μυρμηγκιού.

Μην τα παρατάτε ποτέ, κοιτάτε μπροστά, μένετε θετικοί και κάνετε πάντα το καλύτερο που μπορείτε.

Από την Απογοήτευση στην Κάθαρση

”Και είπε ο Θεός: Αγάπα τον εχθρό σου.
Κι εγώ υπάκουσα κι αγάπησα τον εαυτό μου.“
Χαλίλ Γκιμπράν

Είναι επιστημονικά αποδεδειγμένο πως η παραδοχή και η αποδοχή της ευαλωτότητά μας, μας φέρνουν σε επαφή με την ομορφιά της ατέλειας μας, την ομορφιά των λαθών μας, των φόβων μας, των δυσκολιών μας , με άλλα λόγια με την ομορφιά του αυθεντικού εαυτού μας. Ωστόσο, πολλές φορές πέφτουμε στην παγίδα της θεσμοθέτησης ιδιαίτερα υψηλών στόχων και η αδυναμία επίτευξης αυτών, μας προκαλεί ενοχικά σύνδρομα τα οποία τελικά μας καταδυστανεύουν και χανόμαστε στο φαύλο κύκλο της τελειοθηρίας.

Εύλογα προκύπτει λοιπόν, πως αν το διαρκές πρίσμα της σκέψης μας εστιάζει στην αποτυχία, τότε δεν δίνουμε σημασία σε όσα κατακτήσαμε και με μία ευρύτερη έννοια αυτό μπορεί να λειτουργήσει «προφητικά» δηλαδή εμείς οι ίδιοι να προετοιμάζουμε το έδαφος για τις μελλοντικές μας αποτυχημένες προσπάθειες. Παραπαίουμε σε ένα μηχανισμό αυτοκαταστροφής και τελικά τα πρόσημα των προσπαθειών μας με μαθηματική ακρίβεια γίνονται αρνητικά καθώς η τελειοθηρία κατακρεουργεί κάθε ίχνος αυτοεκτίμησης και βυθιζόμαστε στον κυκεώνα των σκέψεων που έχουν ένα κυρίαρχο κοινό σημείο: τα «πρέπει» μας υποδούλωσαν και όλες οι προσπάθειες μας βάφτηκαν στα μελανά χρώματα της αποτυχίας- όρος που αντικειμενικά δεν εκφράζει την κατάσταση αλλά που πεισματικά και αυτοβασανιζόμενα χρησιμοποιούμε για να περιγράψουμε όλες εκείνες τις καταστάσεις στις οποίες δεν ικανοποίησαμε την αδηφάγα τέλεια εικόνα που τρέφουμε με περίσσιο σωματικό και ψυχικό πόνο.

Καθώς λοιπόν οι υπερβολικά υψηλές προσδοκίες που θέτουμε για τον εαυτό μας δεν ανταποκρίνονται στο τελικό αποτέλεσμα των καταστάσεων, βιώνουμε την παγκυριαρχία ενός συναισθήματος ύπουλου και ανελέητου: Απογοήτευση. Πώς να αντιμετωπίσει όμως ένας ήδη εξουθενωμένος ψυχικά οργανισμός ένα τέτοιο καθηλωτικό συναίσθημα; Τις περισσότερες φορές ο άνθρωπος παρασύρεται από το ρεύμα της Άρνησης και ένας φαύλος κύκλος θλίψης και αρνητικών συναισθημάτων μόλις ξεκινά. Ο παρορμητισμός, η παραίτηση και ο κυνισμός, η ματαίωση και η μεμψίροιρη συμπεριφορά καθώς και μία γενικότερη παθητικότητα συνθέτουν το πορτραίτο ενός τρόπου ζωής όπου η θλίψη και ο θυμός κρατάνε γερά τα σκήπτρα της καθημερινότητας και αποπροσανατολίζουν τον άνθρωπο από την ουσία και ρίζα των προβλημάτων.

Ωστόσο , όπως και για καθετί στη ζωή, υπάρχει και η άλλη όψη του νομίσματος, η λεγόμενη Κάθαρση. Αντί λοιπόν να αναλωνόμαστε σε μία μέλαινα πραγματικότητα, μπορούμε να εστιάσουμε στην αποδοχή της κατάστασης και ανατροπή αυτής. Για πολλούς αυτό ίσως ακούγεται υπερβολικά ωραιοποιημένο ή ανέφικτο αλλά αυτό που πραγματικά ισχύει είναι ότι ο κάθε άνθρωπος έχει μέσα του τη δύναμη να αντιμετωπίσει τους «δαίμονες» που τον στοιχειώνουν και να οδηγηθεί στην κάθαρση ψυχής που τόσο επιθυμεί. Φυσικά μία τέτοια προσπάθεια προϋποθέτει υπομονή, επιμονή και διαρκή επικοινωνία με ανθρώπους που μας αγαπάνε και μας νοιάζονται πραγματικά οι οποίοι θα λειτουργήσουν ως προπομποί για τη νέα αρχή που τόσο έχουμε ανάγκη.

Φανταστείτε πως θα ήταν η ζωή σας αν αγκαλιάζατε αυτό το μαύρο στοιχειό που τρέφεται με το ζωογόνο κομμάτι σας και του δείχνατε τη δύναμη σας. Μην πέφτετε στην παγίδα του να υπηρετείτε νωχελικά τη σκοτεινή πλευρά σας, αποδέχοντάς την. Ακούγεται τραγελαφικό αλλά δυστυχώς πολλές φορές ηθελημένα, κρατάμε ζωντανό αυτό το στοιχειό και αναζωπυρώνουμε τη συντροφιά της σκοτεινής μας πλευράς διότι νιώθουμε ασφάλεια με αυτό τον τρόπο. Πόσο περίεργο ον αυτός ο homo τελικά!! Νιώθει ασφάλεια και ζεστασιά από τη συντροφιά μιας πλευράς που τον πονά!! Κι όμως είναι πραγματικότητα μα αυτός είναι ο «εύκολος» δρόμος. Η πραγματική λύτρωση δεν ενέχει κανένα στοιχείο αποδοχής μελανών στοιχείων. Η πραγματική λύτρωση είναι δυναμική, καθηλωτική, απροσπέλαστη από κάθε συναίσθημα συνήθειας και ασφάλειας.

Η αρχή ίσως σε τρομάξει, το ξέρω. Κάθε αλλαγή ενέχει το στοιχείο του φόβου για το άγνωστο αλλά ο αποχωρισμός από κάποια γνώριμη κατάσταση είναι άρρηκτα συνδεδεμένος με την ανθρώπινη ύπαρξη στα πλαίσια της μακροπρόθεσμης εξέλιξής του. Να θυμάσαι την ετυμολογία της λέξης απογοήτευση: από(δηλαδή αποχωρίζομαι, απομακρύνομαι) και γοητεία (δηλαδή κάτι σαγηνευτικό, μαγικό, απατηλό). Γιατί λοιπόν να γίνεσαι ο μεγαλύτερος τιμωρός του εαυτού σου και να απομακρύνεσαι από ό,τι σου προκαλεί σαγήνη; Γιατί να σε πονάς τόσο πολύ; Αγάπησε το «είναι» σου, συμφιλιώσου με τα ελαττώματά σου, ιεράρχησε τους στόχους και ανακάλυψε τον ορισμό που δίνεις στη λέξη Ευτυχία, μα προπαντός λειτούργησε βάσει όσων κάνουν την ψυχή σου να ηρεμεί. Εμείς δημιουργούμε τον παράδεισο μέσα μας, εμείς και την κόλασή μας. Σε προ(σ)καλώ να δοκιμάσεις αυτό το ταξίδι προς την αναγέννηση. Είμαι σίγουρος πως η διαδρομή θα σε ανταμείψει!

Διότι οι αληθινοί ηλίθιοι ασπάζονται ένα σύστημα αξιών διαφορετικό από το δικό σας

Διότι οι αληθινοί ηλίθιοι –εκείνοι που δεν είναι και δε θα γίνουν ποτέ φίλοι σας ασπάζονται ένα σύστημα αξιών διαφορετικό από το δικό σας, σύμφωνα με το οποίο τη συμπεριφορά που εσείς κρί νετε απαράδεκτη εκείνοι τη βρίσκουν απολύτως σωστή, ενώ η δική σας συμπεριφορά αντίθετα είναι εκείνη που… κ.λπ. Να ίσως η αλήθεια που είναι πιο δύσκολο να αποδεχτούμε, η πιο σκληρή, η πιο αφόρητη απ’ όλες τις αλήθειες που οφείλει να αποκαλύψει το βιβλίο αυτό, τα ανθρώπινα όντα δεν είναι πάντοτε ηλίθια κατά λάθος, κατά τύχη, λιγότερο ή πε ρισσότερο, λόγω συνθηκών και ως εκ τούτου παρά τη θέλησή τους. Υπάρχουν συστημικοί ηλίθιοι.

Θλίβομαι που οι μοίρες μου ανέθεσαν το έργο της αποκάλυψης της εν λόγω αλήθειας, αλλά μια και όλοι μας υποφέρουμε εξαιτίας της, καλύτερα να δούμε τα πράγματα ως έχουν. Αυτό που αποκαλούμε γενικά ετερότητα δεν προσδιορίζει μόνο τις σωματικές, γλωσσικές και πολιτισμικές διαφορές που εμπλουτίζουν την ανθρωπότητα. Ετερότητα σημαίνει, επίσης, ότι υπάρχουν σε κάθε κοινωνία και σε κάθε κοινωνική διαστρωμάτωση, άτομα –όχι μόνο ένα, μεμονωμένο, αλλά έχει ακόμα και φίλους που συμφωνούν μαζί του τα οποία δε νοιάζονται καθόλου για τη συνοχή και τα οποία, αντί να έχουν ένα σύστημα αξιών διαφορετικό από το δικό σας, πράγμα που θα ήταν ενδιαφέρον, έχουν υιοθετήσει ως αξία την απουσία κάθε λογικής, δηλαδή, την απόλυτη ασυναρτησία. Αυτούς αποκαλώ συστημικούς ηλίθιους. Εάν αμφιβάλλετε για την ύπαρξή τους (πράγμα που έκανα μέχρι πρόσφατα), είμαι σε θέση να σας παρουσιάσω έναν απ’ αυτούς που δεν είναι ούτε βλάκας, ούτε τρελός, ούτε κακός, αλλά ξεχωρίζει στη δουλειά του (οι αληθινοί ηλίθιοι είναι σπάνια χαζοί). Αυτό το γνήσιο διαμάντι που είχα κάποτε την ευκαιρία να προσεγγίσω-δε θέλει να καταλάβει, παρόλο που διαθέτει τα μέσα, με άλλα λόγια εμμένει ηρωικά στην ίδια του την ηλιθιότητα.

Έτσι, η μεγάλη δυσκολία που συναντά ο ηθικοπλαστικος λόγος όταν απευθύνεται σε έναν ηλίθιο, όποιος κι αν είναι αυτός, είναι ότι προϋποθέτει μια ελάχιστη κοινή βάση πάνω στην οποία θα μπορούσαμε να συζητήσουμε προκειμένου να αξιολογήσουμε μαζί τις συμπεριφορές μας. Όμως, αντίθετα με αυτό που συμβαίνει με τα παιδιά και γενικότερα με εκείνους που συνδέονται μαζί μας μέσω κάποιων δεσμών αγάπης, οι ηλίθιοι δεν έχουν κανέναν λόγο ούτε να αποδεχτούν το σύστημα αξιών σας ούτε να κάνουν μια προσπάθεια για να το κατανοήσουν ώστε να το αμφισβητήσουν. Όταν υπάρχει απέναντί μας κάποιος που αρνείται ακόμα και την ιδέα της θέσπισης κοινών κανόνων, είναι αδύνατο να υπάρξει συνεννόηση, πράγμα που βυθίζει όλο τον κόσμο σε μια κατάσταση απόλυτης αδυναμίας. Γιατί οι ηλίθιοι δε θέλουν τη διαπραγμάτευση;

Η εν λόγω καταστροφή απορροφά κάθε προσπάθεια προκειμένου να υπάρξει ένας κάποιος διάλογος, διότι δεν υπάρχει πλέον ούτε εμπιστοσύνη ούτε καμία κοινή επιθυμία ανάμεσα στον ηλίθιο και σ’ εσάς. Συνεπώς, δεν υπάρχει περίπτωση να γίνει διαπραγμάτευση, διότι δεν υπάρχει πλέον συνεννόηση ανάμεσα στους δύο κόσμους. Να γιατί η εξουσία (της λογικής, της ηθικής, του Θεού ή του ξέρω γω ποιου απόλυτου) έρχεται σε σύγκρουση με τον εαυτό της: παρόλο που συνιστά μια απέλπιδα απόπειρα για την επιδείωξη ενός άλματος, καταρρέει στο πεδίο της αλληλεπίδρασης. Ούτως ή άλλως, όταν κάνετε μάθημα ηθικής σε έναν ηλίθιο, του μιλάτε σε μια διάλεκτο την οποία δεν καταλαβαίνει. Οι δυσκαμψίες και οι αμφισημίες των γλωσσών καθιστούν τις παρεξηγήσεις μόνιμες μεταξύ των ανθρώπων. Λείπει, τη στιγμή του δράματος, η έλλειψη επικοινωνίας αποκτά κολοσσιαίες διαστάσεις.

Αλίμονο, υπάρχει και συνέχεια. Διότι οι αλληλεπιδράσεις μας δεν είναι μόνο γλωσσικές, περιλαμβάνουν μια ολόκληρη σειρά από αισθητηριακές εντυπώσεις (τόνος της φωνής, χειρονομίες, στάση σώματος, εξωτερική εμφάνιση, αλλά και διαδικασία της πέψης, επίδραση παλαιότερων εμπειριών κ.λπ.) τις οποίες καθένας ερμηνεύει προς κάθε κατεύθυνση, αντίθετη και αντιφατική ανάλογα το άτομο. Αυτή η γενική σημειωτική καθιστά, ας πούμε, ανεξέλεγκτη την πορεία που ακολουθούν τα άτομα εφόσον χάσουν το αίσθημα της κοινής ανθρώπινης υπόστασής τους. Τρέμω την ώρα που το γράφω: δεν υπάρχει τίποτε, υπό τις συνθήκες αυτές, που να μην είναι ικανοί να κάνουν.

Βλέπετε τους ανθρώπους να υποφέρουν για κάτι ασήμαντο που δεν είναι καν πραγματικό

Σύμφωνα με τους Τολτέκους, όσα πιστεύουμε για τον εαυτό μας και όλα όσα γνωρίζουμε για τον κόσμο είναι ένα όνειρο. Αν ανατρέξετε σε οποιαδήποτε θρησκευτική περιγραφή της κόλασης, είναι ίδια με την ανθρώπινη κοινωνία, με τον τρόπο που ονειρευόμαστε. Η κόλαση είναι ένας τόπος βασάνων, φόβου, πολέμου και βίας, επίκρισης και αδικίας, ένας τόπος παντοτινής τιμωρίας. Οι άνθρωποι συγκρούονται μεταξύ τους σαν να είναι αρπακτικά της ζούγκλας – άνθρωποι γεμάτοι επικρίσεις, ενοχές και συναισθηματικό δηλητήριο – φθόνο, θυμό, μίσος, λύπη, πόνο. Δημιουργούμε όλους αυτούς τους μικρούς δαίμονες στο μυαλό μας γιατί έχουμε μάθει με το όνειρό μας να φέρνουμε την κόλαση στη ζωή μας.

Καθένας μας δημιουργεί ένα προσωπικό όνειρο, όμως όλοι μαζί δημιουργούμε ένα συλλογικό, εξωτερικό όνειρο, το όνειρο της ανθρωπότητας. Το εξωτερικό Όνειρο, ή το Όνειρο του Πλανήτη, είναι το συλλογικό όνειρο δισεκατομμυρίων ανθρώπων. Το μεγάλο Όνειρο περιλαμβάνει όλους τους κοινωνικούς κανόνες, τους νόμους, τις θρησκείες, τις διάφορες κουλτούρες και τους τρόπους ύπαρξης. Όλες αυτές οι πληροφορίες που βρίσκονται αποθηκευμένες στο μυαλό μας είναι σαν χιλιάδες φωνές που μας μιλούν ταυτόχρονα. Οι Τολτέκοι το αποκαλούν μιτότε.

Ο πραγματικός μας εαυτός είναι αγνή αγάπη· είμαστε Ζωή. Ο πραγματικός μας εαυτός δεν έχει καμία σχέση με το Όνειρο, αλλά το μιτότε δεν μας αφήνει να δούμε την πραγματική μας φύση. Όταν δείτε το Όνειρο από αυτή την οπτική και αν έχετε συνείδηση της πραγματικής σας φύσης, θα καταφέρετε να διακρίνετε την ανόητη συμπεριφορά των ανθρώπων, που, πλέον, θα σας φαίνεται αστείο. Αυτό που για άλλους είναι ένα τρομερό δράμα, για σας γίνεται κωμωδία. Βλέπετε τους ανθρώπους να υποφέρουν για κάτι ασήμαντο που δεν είναι καν πραγματικό. Αλλά δεν έχουμε άλλη επιλογή. Γεννιόμαστε και μεγαλώνουμε σε αυτή την κοινωνία, και μαθαίνουμε να είμαστε σαν όλους τους άλλους και συναγωνιζόμαστε στην ανοησία.

Φανταστείτε ότι επισκέπτεστε έναν πλανήτη όπου όλοι έχουν διαφορετικό συναισθηματικό νου. Συμπεριφέρονται πάντα με χαρά, αγάπη και γαλήνη. Τώρα φανταστείτε ότι μια μέρα ξυπνάτε και βρίσκεστε εδώ, σε αυτόν τον πλανήτη, και δεν έχετε πια συναισθηματικές πληγές. Δεν φοβάστε να είστε ο εαυτός σας. Ό,τι κι αν πει κάποιος για σας, ό,τι κι αν κάνει, δεν το παίρνετε προσωπικά και δεν σας πληγώνει. Δεν χρειάζεται να προστατεύετε πια τον εαυτό σας. Δεν φοβάστε να αγαπήσετε, να μοιραστείτε, να ανοίξετε την καρδιά σας. Όμως, κανείς άλλος δεν είναι σαν εσάς. Πώς μπορείτε να αλληλεπιδράτε με άτομα που είναι συναισθηματικά πληγωμένα και γεμάτα φόβο;

ARTHUR SCHOPENHAUER: Στην μοναξιά, ο περιβεβλημένος με πορφύρα βλαξ βαριαναστενάζει υπό το αφόρητο βάρος του εαυτού το

Ο άνθρωπος με πλούσιο πνεύμα πασχίζει προφανώς γι’ αναλγησία, αταραξία, ηρεμία και σχόλη, επιζητεί άρα έναν βίο ήσυχο, ολιγαρκή, όμως απαρακώλυτο και, κατά συνέπεια, αφού γνωρίσει αρκετά αυτούς που καλούνται «άνθρωποι», θα επιλέξει τον αποτραβηγμένο βίο, και μάλιστα, σε περίπτωση ιδιαίτερης ευφυίας, την μοναχικότητα· και τούτο επειδή, βέβαια, όσο περισσότερα έχει κανείς καθ’ εαυτόν τόσο λιγότερα χρειάζεται έξωθεν και τόσο λιγότερα μπορούν να σημαίνουν οι άλλοι γι’ αυτόν. Για τον λόγο τούτο, τα έκτακτα πνευματικά χαρίσματα οδηγούν στην αντικοινωνικότητα. Εάν η ποιότητα της συντροφιάς μπορούσε να υποκατασταθεί από την ποσότητα της, τότε θ’ άξιζε τον κόπο να ζει κανείς σ’ ευρύ κοινωνικό κύκλο. Όμως, δυστυχώς, ένας σωρός εκατό ελεεινών παλιάτσων δεν ισοδυναμεί μ’ έναν γνωστικό άνθρωπο.

Ο άνθρωπος, αντίθετα, του άλλου άκρου, μόλις η ένδεια του επιτρέψει να πάρει μία ανάσα, θ’ αναζητήσει πάση θυσία διασκέδαση και συντροφιά αρκούμενος σ’ οτιδήποτε και μη αποφεύγοντας τίποτε άλλο περισσότερο απ’ ότι τον ίδιο του τον εαυτό, καθώς στην μοναχικότητα, ως την κατάσταση εκείνη στην οποία ο καθένας έχει αποσυρθεί στον εαυτό του, γίνεται εμφανές τι έχει ο καθένας καθ’ εαυτόν· και τότε ο περιβεβλημένος με πορφύρα βλαξ βαριαναστενάζει υπό το αφόρητο βάρος της ατομικότητάς του, ενώ ο υπερχαρισματικός γεμίζει και ζωντανεύει με το πνεύμα του και το πιο έρημο και πληκτικό μέρος.

Συνολικά, λοιπόν, καταλήγει κανείς στην διαπίστωση ότι ο βαθμός κοινωνικότητας κάθε ανθρώπου βρίσκεται σε ευθεία αναλογική σχέση με το πόσο πνευματικά ενδεής και γενικά φαύλος είναι, καθώς στην ζωή δεν έχει κανείς και πολλές επιλογές πέραν από εκείνη μεταξύ μοναχικότητας και φαυλότητας.

ARTHUR SCHOPENHAUER, ΑΦΟΡΙΣΜΟΙ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΑΚΤΙΚΗ ΣΟΦΙΑ ΤΗΣ ΖΩΗΣ

Μπορείτε να μετρήσετε τα επίπεδα μεγαλομανίας ενός ατόμου με πολλούς απλούς τρόπους

Μπορείτε να μετρήσετε τα επίπεδα μεγαλομανίας ενός ατόμου με πολλούς απλούς τρόπους. Για παράδειγμα, παρατηρήστε το πώς οι άνθρωποι αντιδρούν στην κριτική γι’ αυτούς ή τη δουλειά τους. Είναι φυσιολογικό να γινόμαστε αμυντικοί και να αναστατωνόμαστε όταν μας επικρίνουν. Αλλά μερικοί άνθρωποι εξοργίζονται και αντιδρούν υστερικά επειδή έχουμε αμφισβητήσει τη μεγαλομανία τους. Να είστε σίγουροι ότι ένα τέτοιο άτομο έχει υψηλά επίπεδα μεγαλομανίας. Ομοίως, τέτοιοι τύποι μπορεί να κρύβουν την οργή τους πίσω από μια έκφραση πικραμένου οσιομάρτυρα που θα σας κάνει να νιώσετε τύψεις. Η έμφαση δεν δίνεται στην κριτική και στο τι πρέπει να μάθουν, αλλά στην αίσθηση του παράπονου.

Αν είναι επιτυχημένοι, παρατηρήστε πώς φέρονται σε πιο ιδιωτικές στιγμές τους. Μπορούν να χαλαρώσουν και να γελάσουν με τον εαυτό τους, αφήνοντας στην άκρη τη δημόσια περσόνα τους, ή έχουν ταυτιστεί τόσο πολύ με την ισχυρή δημόσια εικόνα τους, ώστε τη μεταφέρουν και στην ιδιωτική τους ζωή; Στη δεύτερη περίπτωση, έχουν πιστέψει στον μύθο τους και είναι όμηροι της ισχυρής μεγαλομανίας τους.

Οι μεγαλομανείς άνθρωποι είναι γενικά φαφλατάδες. Παίρνουν τα εύσημα ακόμα και για την πιο ασήμαντη ή έμμεσα σχετιζόμενη επιτυχία στη δουλειά τους, εφευρίσκουν παλιούς θριάμβους, μιλούν για τις προφητικές τους ικανότητες -το πώς προέβλεψαν κάποιες τάσεις ή γεγονότα-, για πράγματα που δεν μπορούν να επαληθευτούν. Τέτοιου είδους μεγαλοστομίες θα πρέπει να σας κάνουν διπλά καχύποπτους. Αν ξαφνικά ένα δημόσιο πρόσωπο πει κάτι που του προκαλεί προβλήματα επειδή φανερώνει έλλειψη ευαισθησίας, δεν θα ήταν λάθος να το αποδώσετε στη μεγαλομανία του. Οι μεγαλομανείς είναι τόσο προσκολλημένοι στις απόψεις τους, που θεωρούν δεδομένο ότι όλοι οι άλλοι θα τις ερμηνεύσουν με το σωστό πνεύμα και θα συμφωνήσουν μαζί τους. Τα άτομα με υψηλά επίπεδα μεγαλομανίας γενικά εμφανίζουν χαμηλά επίπεδα ενσυναίσθησης. Δεν είναι καλοί ακροατές. Όταν η προσοχή δεν είναι εστιασμένη πάνω τους, έχουν απόμακρο και αφηρημένο βλέμμα και συστρέφουν τα δάχτυλά τους με ανυπομονησία. Μόνο όταν τα φώτα της δημοσιότητας πέσουν πάλι πάνω τους ζωντανεύουν. Τείνουν να βλέπουν τους ανθρώπους ως προεκτάσεις του εαυτού τους – εργαλεία που μοναδικός προορισμός τους είναι να χρησιμοποιούνται στα σχέδιά τους, πηγές προσοχής. Τέλος, παρουσιάζουν μη λεκτική συμπεριφορά που μπορεί να χαρακτηριστεί μόνο ως μεγαλομανής. Οι χειρονομίες τους είναι πλατιές και δραματικές. Σε μια συνάντηση, καταλαμβάνουν πολύ προσωπικό χώρο. Η φωνή τους τείνει να είναι πιο δυνατή από των άλλων και μιλούν με γρήγορο ρυθμό, χωρίς να αφήνουν κανέναν να τους διακόψει.

Με εκείνους που παρουσιάζουν μέτρια μεγαλομανία θα πρέπει να είστε επιεικείς. Σχεδόν όλοι μας ταλαντευόμαστε μεταξύ περιόδων στις οποίες αισθανόμαστε ανώτεροι και σπουδαίοι και άλλες στις οποίες επιστρέφουμε στη γη. Αναζητήστε τέτοιες στιγμές ρεαλισμού στη συμπεριφορά των ανθρώπων, επειδή είναι σημάδι κανονικότητας. Αλλά με όσους έχουν τόσο μεγάλη ιδέα για τον εαυτό τους ώστε δεν αφήνουν περιθώρια για αμφιβολίες είναι καλύτερο να αποφεύγετε τις σχέσεις ή τις εμπλοκές. Στις ερωτικές σχέσεις, θα έχουν την τάση να απαιτούν εκδηλώσεις λατρείας και μονόπλευρη προσοχή. Αν είναι υπάλληλοι, επιχειρηματικοί εταίροι ή προϊστάμενοι, θα υπερτονίζουν τις ικανότητές τους. Η υπερβολική αυτοπεποίθησή τους θα σας αποσπάσει την προσοχή από τις ανεπάρκειες των ιδεών, των εργασιακών συνηθειών και του χαρακτήρα τους. Εάν δεν μπορείτε να αποφύγετε μια τέτοια σχέση, προσέξτε την τάση τους να αισθάνονται σίγουροι για την επιτυχία των ιδεών τους και διατηρήστε τον σκεπτικισμό σας. Κοιτάξτε τις ίδιες τις ιδέες και μην παρασυρθείτε από τη σαγηνευτική αυτοπεποίθησή τους. Μην έχετε την ψευδαίσθηση ότι μπορείτε να τους ξεσκεπάσετε και μην προσπαθήσετε να τους προσγειώσετε, γιατί έτσι μπορεί να προκαλέσετε την οργή τους. Αν τέτοιοι τύποι τυχαίνει να είναι αντίπαλοί σας, θεωρήστε τον εαυτό σας τυχερό. Είναι εύκολο να τους προκαλέσετε και να τους εξωθήσετε σε υπερβολικές αντιδράσεις. Αν σπείρετε αμφιβολίες για το μεγαλείο τους, θα τους εξοργίσετε και θα τους κάνετε διπλά παράλογους.

Τέλος, θα πρέπει να διαχειριστείτε τις δικές σας μεγαλομανείς τάσεις. Η μεγαλομανία έχει κάποιες θετικές και παραγωγικές χρήσεις. Η ευφορία και η υψηλή αυτοπεποίθηση που προέρχονται από αυτή μπορούν να διοχετευτούν στη δουλειά σας, να σας βοηθήσουν και να σας εμπνεύσουν. Αλλά γενικά θα ήταν καλύτερο να αποδεχτείτε τους περιορισμούς σας και να πορευτείτε με όσα έχετε αντί να φαντάζεστε ότι διαθέτετε θεϊκές δυνάμεις. Η μεγαλύτερη προστασία από τη μεγαλομανία είναι να διατηρήσετε μια ρεαλιστική στάση. Ξέρετε σε ποια θέματα και δραστηριότητες προσελκύεστε εκ φύσεως. Δεν μπορείτε να είστε ικανοί σε όλα. Πρέπει να πορεύεστε σύμφωνα με τις δυνάμεις σας και να μη φαντάζεστε ότι μπορείτε να τα καταφέρετε άψογα σε ό,τι θα θέλατε. Πρέπει να έχετε απόλυτη επίγνωση των επιπέδων της ενεργητικότητάς σας, του μέχρι ποιου σημείου μπορείτε να ωθήσετε τον εαυτό σας χωρίς δυσάρεστες επιπτώσεις και του πώς αυτό αλλάζει με την ηλικία. Και να έχετε σταθερή αντίληψη για την κοινωνική σας θέση – τους συμμάχους σας, τους ανθρώπους με τους οποίους έχετε τη μεγαλύτερη σχέση, το κοινό στο οποίο απευθύνεται η δουλειά σας. Δεν μπορείτε να ευχαριστήσετε τους πάντες.

Αυτή η αυτογνωσία περιέχει ένα φυσικό συστατικό στο οποίο πρέπει να είστε ευαίσθητοι. Όταν ασχολείστε με δραστηριότητες που ταιριάζουν στις φυσικές σας κλίσεις, νιώθετε άνεση και ευκολία. Μαθαίνετε γρηγορότερα. Έχετε περισσότερη ενέργεια και μπορείτε να αντέξετε τη μονοτονία που συνοδεύει την εκμάθηση κάθε σημαντικού πράγματος. Όταν αναλαμβάνετε πάρα πολλές ευθύνες, περισσότερες απ’ όσες μπορείτε να χειριστείτε, αισθάνεστε όχι μόνο εξαντλημένοι, αλλά και ευερέθιστοι και νευρικοί. Είστε επιρρεπείς σε πονοκεφάλους. Όταν έχετε επιτυχία στη ζωή, θα αισθανθείτε φυσικά ένα άγγιγμα φόβου, την αγωνία μήπως ξαφνικά σας εγκαταλείψει η καλή σας τύχη. Αυτός ο φόβος σας κάνει να αντιλαμβάνεστε τους κινδύνους που μπορεί να προκύψουν από το να ανεβαίνει κανείς πολύ ψηλά και να νιώθει πολύ ανώτερος. Είναι ένα αίσθημα που μοιάζει με ίλιγγο. Το άγχος σάς λέει να επιστρέψετε στη γη. Θα ήταν σκόπιμο να ακούσετε το σώμα σας, επειδή σας δείχνει ότι ετοιμάζεστε να υπερβείτε τις δυνάμεις σας.

Γνωρίζοντας τον εαυτό σας, αποδέχεστε τα όριά σας. Είστε απλά ένα άτομο μεταξύ πολλών άλλων στον κόσμο και δεν είστε ανώτεροι από κανέναν. Δεν είστε θεοί ή άγγελοι, αλλά ατελείς άνθρωποι όπως όλοι μας. Αποδέχεστε το γεγονός ότι δεν μπορείτε να ελέγξετε τους ανθρώπους γύρω σας και ότι καμία στρατηγική δεν είναι ποτέ αλάνθαστη. Η ανθρώπινη φύση είναι απρόβλεπτη. Με αυτή την αυτογνωσία και την αποδοχή των ορίων θα έχετε την αίσθηση της αναλογίας. Θα έχετε τα μάτια σας ανοιχτά για ενδείξεις μεγαλομανίας στη δουλειά σας. Και όταν αισθάνεστε την παρόρμηση να υπερτιμήσετε τον εαυτό σας περισσότερο απ’ όσο είναι λογικό, αυτή η αυτογνωσία θα χρησιμεύσει ως μηχανισμός βαρύτητας, θα σας τραβήξει πίσω και θα σας κατευθύνει προς τις πράξεις και τις αποφάσεις που θα εξυπηρετήσουν καλύτερα τη συγκεκριμένη φύση σας.

Είναι πολύ λίγοι εκείνοι που ξέρουν να σκέφτονται πραγματικά

Είναι πολύ ενδιαφέρον, ξέρετε, ν’ ανακαλύψει κανείς τι είναι μάθηση. Μαθαίνουμε από κάποιο βιβλίο ή από κάποιο δάσκαλο μαθηματικά, γεωγραφία, ιστορία- μαθαίνουμε πού βρίσκονται το Λονδίνο, η Μόσχα ή η Νέα Υόρκη- μαθαίνουμε πώς λειτουργεί κάποιο μηχάνημα, πώς χτίζουν τις φωλιές τους τα πουλιά και πώς φροντίζουν τα μικρά τους. Μαθαίνουμε μελετώντας και παρατηρώντας. Αυτός είναι ο ένας τρόπος μάθησης.

Υπάρχει, όμως, κι ένας άλλος τρόπος μάθησης: Η μάθηση που έρχεται μέσα από την εμπειρία. Όταν βλέπουμε ένα καΐκι στο ποτάμι, με τα πανιά του να καθρεφτίζονται στα ήσυχα νερά, αυτό δεν είναι μια εκπληκτική εμπειρία; Και τι συμβαίνει μετά; Το μυαλό μας αποθηκεύει αυτή την εμπειρία ακριβώς όπως αποθηκεύει τη γνώση, και το επόμενο απόγευμα πηγαίνουμε πάλι στο ίδιο μέρος για να δούμε το καΐκι, ελπίζοντας ότι θα νιώθουμε το ίδιο πράγμα – χαρά και γαλήνη, που έρχονται τόσο σπάνια στη ζωή μας. Έτσι, το μυαλό μας αποθηκεύει επιμελώς εμπειρίες, και αυτή η αποθήκευση εμπειριών με τη μορφή μνήμης είναι που δημιουργεί τη σκέψη, έτσι δεν είναι; Αυτό που ονομάζουμε σκέψη είναι αντίδραση της μνήμης.

Βλέπετε, είναι πολύ λίγοι εκείνοι που ξέρουν να σκέφτονται πραγματικά. Οι περισσότεροι από εμάς απλώς επαναλαμβάνουμε ό,τι έχουμε διαβάσει σε κάποιο βιβλίο ή ό,τι μας έχει πει κάποιος άλλος, ή η σκέψη μας είναι αποτέλεσμα της δικής μας πολύ περιορισμένης εμπειρίας. Ακόμη κι αν ταξιδέψουμε σε ολόκληρο τον κόσμο και αποκτήσουμε αμέτρητες εμπειρίες, ακόμη κι αν συναντήσουμε πολλούς διαφορετικούς ανθρώπους και ακούσουμε τι έχουν να μας πουν, ακόμη κι αν μελετήσουμε τα έθιμά τους, τη θρησκεία τους, τις συνήθειές τους, εκείνο που θα συγκρατήσουμε θα είναι η ανάμνηση όλων αυτών, στην οποία βασίζεται αυτό που ονομάζουμε σκέψη. Συγκρίνουμε, κατακρίνουμε, επιλέγουμε, και από αυτή τη διαδικασία ελπίζουμε να βρούμε κάποια λογική στάση ζωής. Αλλά αυτού του είδους οι σκέψεις είναι πολύ περιορισμένες, είναι κλεισμένες μέσα σε μια πολύ μικρή περιοχή. Έχουμε κάποια εμπειρία, όπως όταν βλέπουμε μια βάρκα στο ποτάμι ή κάποιο σώμα που το μεταφέρουν για να το κάψουν ή μια χωριάτισσα που κουβαλάει ένα βαρύ φορτίο, όλες αυτές οι εμπειρίες είναι εκεί, μπροστά στα μάτια μας, αλλά είμαστε τόσο αναίσθητοι που δεν μπαίνουν βαθιά μέσα μας για να ωριμάσουν. Αλλά μόνο μέσα από την ευαισθησία για τα πάντα γύρω μας μπορεί ν’ αρχίσει να υπάρχει ένας διαφορετικός τρόπος σκέψης που δεν θα είναι περιορισμένος από τη διαμόρφωσή μας.

Αν προσκολληθείτε σε κάποια θρησκεία ή σε μια ιδεολογία, θα βλέπετε τα πάντα μέσα από το πρίσμα των αντίστοιχων πιστεύω ή παραδόσεων και δεν θα έχετε καμία επαφή με την πραγματικότητα. Έχετε προσέξει ποτέ τις γυναίκες του γειτονικού χωρίου την ώρα που κουβαλάνε κάποιο βαρύ φορτίο στο κεφάλι τους για να το πάνε στην πόλη; Όταν το κάνετε, τι συμβαίνει μέσα σας, τι νιώθετε; Ή εκείνο που συμβαίνει είναι ότι έχετε δει αυτές τις γυναίκες τόσο πολλές φορές που δεν νιώθετε τίποτα πια, επειδή απλώς έχετε συνηθίσει το θέαμα; Αλλά ακόμη κι όταν παρατηρείτε κάτι για πρώτη φορά, τι συμβαίνει; Αυτομάτως ερμηνεύετε αυτό που βλέπετε σύμφωνα με τα πιστεύω σας, έτσι δεν είναι; Βιώνετε αυτό που βλέπετε σύμφωνα με τις ιδέες στις οποίες πιστεύετε, είστε κομμουνιστής, σοσιαλιστής, καπιταλιστής ή οτιδήποτε άλλο σε “-ιστής”. Αντιθέτως, αν δεν είστε τίποτε από όλα αυτά κι έτσι δεν αντιλαμβάνεστε την πραγματικότητα μέσα από κάποιο φίλτρο ιδεών ή πιστεύω, αλλά έχετε πραγματικά άμεση επαφή με αυτή, τότε θα δείτε τι εξαιρετική σχέση υπάρχει ανάμεσα σε εσάς και σε ό,τι παρατηρείτε. Αν δεν είσαι προκατειλημμένος και είσαι ανοιχτός σε όλα, τότε τα πάντα γύρω σου αποκτούν εξαιρετικό ενδιαφέρον, είναι απίστευτα ζωντανά.

Γι’ αυτό είναι πολύ σημαντικό, όσο είναι νέος κανείς, να παρατηρεί τα πάντα: τη βάρκα που κυλάει στο ποτάμι, το τρένο που περνάει, τη γυναίκα που κουβαλάει κάποιο βαρύ φορτίο, την αναίδεια του πλούσιου, την υπεροψία των υπουργών, των «μεγάλων», εκείνων που νομίζουν ότι τα ξέρουν όλα. Πρέπει απλώς να παρατηρείς χωρίς να κάνεις κριτική, επειδή από τη στιγμή που κάνεις κριτική παύεις να έχεις επαφή με τους άλλους, έχεις ήδη σηκώσει έναν τοίχο ανάμεσα σε σένα και σ’ εκείνους. Αν όμως παρατηρείς απλώς, τότε έχεις άμεση επαφή με τους ανθρώπους και με τα πράγματα. Αν μπορείς να παρατηρείς διαρκώς, με οξυδέρκεια, αλλά χωρίς να κρίνεις, χωρίς να βγάζεις συμπεράσματα, θα ανακαλύψεις ότι η σκέψη σου θα γίνει εντυπωσιακά ακριβής. Τότε δεν σταματάς να μαθαίνεις.

Παντού γύρω σας υπάρχουν η γέννηση και ο θάνατος, το κυνήγι του χρήματος, κάποιας θέσης, της εξουσίας, όλα αυτά τα πράγματα που εμείς ονομάζουμε ζωή. Αναρωτιέστε καμιά φορά, ακόμη κι εσείς που είστε πολύ νέοι, για ποιο λόγο γίνονται όλα αυτά; Οι περισσότεροι από εμάς, βλέπετε, ζητάμε κάποια απάντηση, θέλουμε να μας πει κάποιος για ποιο λόγο γίνονται όλα αυτά, κι έτσι διαβάζουμε βιβλία -πολιτικά ή θρησκευτικά- ή περιμένουμε από κάποιον «φωτισμένο» να μας απαντήσει. Κανείς, όμως, δεν μπορεί να το κάνει αυτό, επειδή η ζωή δεν είναι κάτι που μπορεί να κατανοηθεί μέσα από κάποιο βιβλίο, ούτε μπορείς να βρεις το νόημά της ακολουθώντας κάποιον ή κάνοντας προσευχές. Εσείς κι εγώ πρέπει να την κατανοήσουμε από μόνοι μας, πράγμα που μπορούμε να κάνουμε μόνο αν είμαστε γεμάτοι ζωντάνια, πολύ σβέλτοι, προσεκτικοί, παρατηρητικοί, δείχνοντας ενδιαφέρον για τα πάντα γύρω μας, και τότε θα ανακαλύψουμε τι σημαίνει να είσαι πραγματικά ευτυχισμένος.

Οι περισσότεροι άνθρωποι είναι δυστυχισμένοι, και είναι δυστυχισμένοι επειδή δεν υπάρχει αγάπη στην καρδιά τους. Η αγάπη γεννιέται μέσα στην καρδιά σου όταν δεν υπάρχει τοίχος ανάμεσα σε σένα και τον άλλο- όταν τους ανθρώπους που συναντάς τους παρατηρείς χωρίς να τους κρίνεις· όταν κοιτάς μια βάρκα μ’ ανοιχτά πανιά να κυλάει στο ποτάμι και απλώς θαυμάζεις την ομορφιά της. Μην αφήνετε τις προκαταλήψεις σας να σας εμποδίζουν να παρατηρείτε τους ανθρώπους και όσα συμβαίνουν. Απλώς να παρατηρείτε, και θα ανακαλύψετε ότι με αυτού του είδους την απλή παρατήρηση, των δέντρων, των πουλιών, των ανθρώπων- που περπατάνε, που δουλεύουν, που χαμογελάνε, κάτι γίνεται μέσα σας. Χωρίς να γίνεται αυτό το εξαιρετικό πράγμα μέσα σας, χωρίς την εμφάνιση δηλαδή της αγάπης στην καρδιά σας, η ζωή έχει πολύ λίγη σημασία.

Baruch Spinoza: Τα θεμελιώδη ερωτήματα

Ο Σπινόζα έγραψε στα λατινικά, εφήρμοσε καρτεσιανές και μεσαιωνικές τεχνικές και καλλιέργησε το προσωπικό του στυλ το οποίο ήταν λιτό αλλά επιβλητικό. Οι εκάστοτε αφορισμοί ξεπηδούν μέσα από τις σελίδες με ορμή γιατί βασίζονται σε επιχειρήματα τα οποία παρουσιάζονται με μαθηματική ακρίβεια. Εδώ μπορούμε να εξετάσουμε μόνο το μεγαλύτερο έργο του Σπινόζα, την Ηθική γιατί τα επιχειρήματα που χρησιμοποιεί ισχύουν ακόμα και για μας που ζούμε τρεις αιώνες μετά τη δημοσίευσή τους ώστε όλοι οι σύγχρονοι σκεπτόμενοι άνθρωποι έχουν κάθε λόγο να δεχθούν τις έννοιες που εισάγει όπως ακριβώς έκαναν και οι διανοούμενοι της εποχής του.

Η Ηθική χωρίζεται σε πέντε μέρη, το καθένα από τα οποία παρουσιάζεται με βάση τη γεωμετρία του Ευκλείδη, ξεκινώντας με ορισμούς και αξιώματα και συνάγοντας θεωρήματα από αόριστες αποδείξεις. Τα αξιώματα υποτίθεται ότι είναι αυταπόδεικτα και τα θεωρήματα συμπεράσματα που ισχύουν. Αν αυτό ίσχυε βέβαια, τότε η φιλοσοφία δεν θα ήταν αληθινή εν μέρει αλλά αναγκαία αληθινή – όπως και τα μαθηματικά είναι κατ’ ανάγκην αληθή. Η απιθανότητα αυτού δεν θα πρέπει να μας αποθαρρύνει. Ακόμα κι αν οι αποδείξεις μπορούν να κλονισθούν, ακόμη και αν τα αξιώματα είναι ασαφή, ακόμα και σε αυτήν την περίπτωση υπάρχει ένας ολόκληρος πνευματικός θησαυρός που μπορούμε να εξαγάγουμε από αυτά -αν κριθούν στο σύνολό τους και με βάση αυτά που υποδηλώνουν- και η φιλοσοφία του Σπινόζα είναι πιο κοντά στην αλήθεια από οποιαδήποτε φιλοσοφία η οποία έχει θέσει τα ίδια απλά ερωτήματα. Τα ερωτήματα αυτά είναι εξίσου σημαντικά για μας όσο ήταν και για τον Σπινόζα. Η διαφορά είναι ότι σπανίως τα συνειδητοποιούμε. Να ποια είναι:

1. Γιατί υπάρχει ό,τι υπάρχει;

2. Πώς συντίθεται ο κόσμος;

3. Γιατί κινούμαστε μέσα στο πλαίσιο των πραγμάτων;

4. Είμαστε ελεύθεροι;

5. Πώς θα έπρεπε να ζούμε;

Η δυσκολία του σημερινού ανθρώπου να απαντήσει στα ερωτήματα αυτά έγκειται στο γεγονός ότι ουσιαστικά δεν θέλει να τα αντιμετωπίσει, πράγμα βεβαίως που ευθύνεται και για τον βαθύ αποπροσανατολισμό του. Αυτό που έγινε της μόδας να ονομάζουμε τελευταία «μεταμοντέρνο» είναι η κατάσταση των ανθρώπων εκείνων οι οποίοι θεωρούν πιο εύκολο να κρύβουν τα θεμελιώδη άγχη τους παρά να τα αντιμετωπίζουν. Οι άνθρωποι αυτοί δεν ξέρουν πια τι να ελπίζουν ή πώς. Για την κατάστασή τους δεν υπάρχει καλύτερος θεραπευτής από τον Σπινόζα ούτε καλύτερος συνήγορος της πνευματικής ζωής όλων όσοι έχουν χάσει κάθε επιθυμία να την κατακτήσουν και πάλι.

Τα πέντε ερωτήματα που έθεσα είναι φιλοσοφικά και δεν μπορούν να απαντηθούν ούτε με την παρατήρηση ούτε με τα πειράματα αλλά μόνο με τη χρήση της λογικής. Ο Κοσμολόγοι διατυπώνουν διάφορες και συχνά αντιμαχόμενες απόψεις για την «προέλευση του Σύμπαντος». Μερικοί υποστηρίζουν ότι υπήρξε μια μεγάλη έκρηξη κι άλλοι ότι το σύμπαν προήλθε από μια αργή διαδικασία συμπύκνωσης. Και οι δύο θεωρίες, όμως, αφήνουν αναπάντητο το βασικό ερώτημα. Ακόμα κι αν καταλήξουμε στο ότι το Σύμπαν δημιουργήθηκε κάποια στιγμή από το τίποτα, πρέπει να απαντήσουμε σε κάτι άλλο: ποια ήταν «η αρχική του κατάσταση». Θα πρέπει να υπήρχε μια αλήθεια όταν το Σύμπαν βρισκόταν σε μηδενικό ακόμα σημείο – δηλαδή, ότι αυτό το μεγάλο γεγονός επρόκειτο να γίνει οντότητα και να δημιουργήσει αποτελέσματα σύμφωνα με προϋπάρχοντες, κατά τη αρχική εκείνη στιγμή, νόμους. Και πώς μπορεί να εξηγηθεί αυτό:

Αυτό είναι το πρώτο ερώτημα το οποίο ανέφερα πιο πάνω. Καμία επιστημονική θεωρία δεν μπορεί να δώσει απάντηση σε αυτό. Παρ’ όλα αυτά, αν δεν υπάρχει απάντηση, τότε τίποτα δεν μπορεί στην πραγματικότητα να ερμηνευθεί. Μπορούμε να περιγράψουμε πώς λειτουργεί το Σύμπαν, αλλά όχι γιατί υπάρχει. Η αλήθεια είναι ότι η ύπαρξη ενός σύμπαντος που λειτουργεί, ενός σύμπαντος που επιδέχεται επιστημονικών ερμηνειών αποτελεί ακόμα μεγαλύτερο μυστήριο από την ύπαρξη του τυχαίου χάους. Ποιο είναι το αθάνατο χέρι ή μάτι που θα μπορέσει να οριοθετήσει αυτήν την τρομακτική συμμετρία; Συνέβη, έτσι απλά; Κι αν έγινε αυτό, πώς και γιατί;

Ο Σπινόζα έζησε σε μια εποχή όπου από τον θεολογικό διαλογισμό άρχισε να αναδύεται η επιστήμη. Ήταν ένας στοχαστής που όσον αφορά στις σύγχρονες θεωρίες της Φυσικής και της Κοσμολογίας επροηγείτο της εποχής του από πολλές απόψεις. Δεν δεχόταν, όμως, τη σαφή διάκριση ανάμεσα στην επιστήμη και στη φιλοσοφία. Γι’ αυτόν, όπως και για τον Ντεκάρτ, η Φυσική έχει να κάνει με τη μεταφυσική κι ένας επιστήμονας ο οποίος αγνοεί τα θεμελιώδη ερωτήματα, στην πραγματικότητα δεν καταλαβαίνει τι κάνει. Αυτά τα θεμελιώδη ερωτήματα δεν μπορούν να απαντηθούν με τα πειράματα. Η λογική και όχι το πείραμα μπορεί να μας καθοδηγήσει προς την υπέρτατη πραγματικότητα. Ακριβώς επειδή σκεφτόταν κατά τον τρόπο αυτόν ο Σπινόζα περιγράφεται ως ορθολογικής (κι όχι ως εμπειριστής, δηλαδή κάποιος που εντοπίζει τη γνώση στο σύνολό της στην εμπειρία). Γι αυτό ακριβώς εφήρμοσε την «γεωμετρική μέθοδο», εφ’ όσον η λογική δεν αναγνωρίζει καμία άλλη μέθοδο. Κάθε αλήθεια που προέρχεται από τη λογική είναι είτε αυταπόδεικτη είτε προέρχεται από αυταπόδεικτες αλήθειες που συνάγονται αλυσιδωτά από κάποια επιχειρήματα.

Η εφαρμογή της γεωμετρικής μεθόδου σημαίνει ότι η φιλοσοφία του Σπινόζα φαίνεται υπερβολικά αυστηρή εκ πρώτης όψεως. Είναι φυσικό για τους φιλοσόφους να αρχίζουν από επιμέρους ζητήματα και μετά να προχωρούν σιγά-σιγά προς μια πιο αφηρημένη εικόνα της πραγματικότητας. Κι έτσι ο Ντεκάρτ άρχισε ρωτώντας τον εαυτό του κατά πόσο υπάρχει κάτι για το οποίο θα μπορούσε να μην αμφιβάλλει και προχώρησε για να φτιάξει μια μεταφυσική θεωρία η οποία θα μπορούσε να θέσει τέλος στις αμφιβολίες του. Ο Σπινόζα αρχίζει από το σημείο όπου καταλήγουν οι άλλοι στοχαστές – δηλαδή από τα αξιώματα μιας αφηρημένης θεωρίας. Μετά κατεβαίνει σταδιακά στην ανθρώπινη πραγματικότητα και στο πρόβλημα το οποίο υποτίθεται ότι λύνει η θεωρία του. Το να καταφέρει κανείς κάτι τέτοιο είναι έτσι κι αλλιώς μεγάλο επίτευγμα αλλά το να το καταφέρει κανείς με τον τρόπο του Σπινόζα έτσι ώστε να βρει απαντήσεις στα αιώνια ερωτήματα, είναι σχεδόν θαύμα.

Χειμερινό ηλιοστάσιο, Η εορτή των Ποσιδείων, τα Αλώϊα και, τα Διονύσια εν Αγροίς, στην αρχαία Ελλάδα

Για αιώνες οι άνθρωποι υπολόγιζαν τον χρόνο, τους μήνες και τις εποχές παρατηρώντας τον ουρανό, τον ήλιο, το φεγγάρι και τα αστέρια. Ο κύκλος του χρόνου χαρακτηρίζεται από την εναλλαγή των εποχών, άνοιξη, καλοκαίρι, φθινόπωρο, χειμώνας και πάλι άνοιξη.

Ο ήλιος, με την ανατολή και τη δύση του καθόριζε τις ζωές των ανθρώπων περισσότερο από κάθε άλλο, σε εποχές όπου το φως υπήρχε μόνο όσο ο ήλιος ήταν ψηλά και όπου μόνο όσο υπήρχε φως μπορούσαν να γίνονται οι απαραίτητες εργασίες προς επιβίωση, το τόσο σημαντικό αυτό άστρο για τη ζωή στη γη έπαιρνε ιερές διαστάσεις. Για αυτό τον λόγο, ναοί και τεράστια μνημεία ανεγέρθηκαν πλήρως προσανατολισμένα και ευθυγραμμισμένα με τον ήλιο, τις ισημερίες και τα ηλιοστάσια.

Τα δύο Ηλιοστάσια (Θερινό και Χειμερινό) και οι δύο Ισημερίες (Εαρινή και Φθινοπωρινή) είναι οι ιδιαίτερες ημέρες του «ενιαυτού», δηλαδή του ετήσιου κύκλου, που σηματοδοτούν την αφετηρία των ισάριθμων εποχών. Σε αυτές τις ιερές ημέρες του έτους, είχαν καθιερωθεί διάφορες γιορτές, δρώμενα και τελετουργίες, που χαρακτήριζαν την κάθε εποχή.

Η διάβαση από τη µια εποχή στην άλλη, από το φώς στο σκοτάδι, από το κρύο στην ζέστη, γεννούσε το φόβο και τη ελπίδα, το πέρασµα από το παλαιό στο καινούριο, επέβαλε την τήρηση καθορισμένων τελετουργικών πράξεων, ώστε να παρακληθεί το θείο να ευλογήσει τη γονιμότητα της γης. Σκοπός των δρωμένων αυτών πέρα από αναγγελτικός και ευετηριακός ήταν και «αποτρεπτικός», δηλαδή να αποτρέψει το κακό και την αφορία και να εκβιάσει τη φύση να βλαστήσει και να πέσει ευφορία.

Το φως του ήλιου παρέχει την απαραίτητη ενέργεια στα φυτά ώστε αυτά να φωτοσυνθέσουν και να παρέχουν στους ανθρώπους και στη φύση τους απαραίτητους καρπούς. Η ευφορία ήταν γενική και αφορούσε όλη την κοινότητα, ανθρώπους, ζώα, γη. Σύμφωνα µε τις πανανθρώπινες δοξασίες «η γη είναι µητέρα όλων των ανθρώπων. Όλοι επιστρέφουν εκεί µε το θάνατό τους, για να γίνουν και πάλι νέοι µέσα στο µητρικό κόλπο». Και εάν η γη είναι η μητέρα, ο ήλιος είναι ο πατέρας. Το φως του 'Ηλιου σε ένα συμβολικό ανθρώπινο επίπεδο, αποτελούσε πλέον το κατεξοχήν μέσο πνευματικό μέσω κάθαρσης και εξαγνισμού.

Στο χειμερινό ηλιοστάσιο, η επικράτηση του Ήλιου, που μοιάζει συνεχώς να αποδυναμώνει, μέχρι το Χειμερινό Ηλιοστάσιο, είναι το σημαντικότερο φυσικό γεγονός του Χειμώνα και συνοδεύεται από πάρα πολλές γιορτές και έθιμα σ’ όλο τον κόσμο, που σήμερα έχουν ταυτιστεί σχεδόν απόλυτα με τα Χριστούγεννα.

Στην αρχαία Ελλάδα, δεν υπάρχουν στοιχεία για εορτασμούς των Ηλιοσταστίων και των Ισημεριών ως τέτοιες, υπήρχαν όμως τις ημερομηνίες αυτές διάφορες εορτές θεοτήτων και τελετουργιών. O μήνας που αντιστοιχούσε στον Δεκέμβριο (χειμερινό ηλιοστάσιο) ήταν ο Ποσειδεώνας. Την εποχή αυτή εόρταζαν την εορτή του Ποσειδώνος, ως επί το πλείστον κατά το πρώτο και δεύτερο δεκαήμερο του Ποσειδεώνος, για αυτό τον λόγο και ο μήνας πήρε το όνομα του από τον Θεό της Θάλασσας, και των σεισμών.

Αυτή η εορτή «πέφτει» κοντά στην χειμερινή τροπή του ηλίου, και το τελετουργικό χαρακτηρίζεται από ευθυμία και ελευθερία, ανήκει στο γενικό τύπο των εορτασμών των χειμερινών τροπών του ηλίου, που ήταν γνωστές σε όλο τον κόσμο. Δεν είναι η μοναδική ιεροτελεστία που απευθύνεται στον Ποσειδώνα κατά τη διάρκεια του έτους, ούτε και η μοναδική μεγάλη εορτή του Ποσειδώνος. Ο Ποσειδών ομοιάζει με τη Δήμητρα και διαφέρει από κάποιες άλλες θεότητες, που κατέχουν τον κύκλο των εορτών που εκτείνονται στις εποχές.

Η Χειμερινή εορτή του Ποσειδώνος ασχολείται με την αγροτική γονιμότητα. Η υπαίθρια τοποθεσία, οι τίτλοι του θεού, και πάνω απ ‘όλα το επαναλαμβανόμενο ζεύγος του με τη Δήμητρα, δεν αφήνουν περιθώρια για αμφιβολίες. Το γλέντι, που συχνά περιγράφεται ως πλούσιο και παρατεταμένο, υπερβαίνει κατά πολύ τον κανόνα για τις δημόσιες εορτές, (Ελευσίνα, Δήλο, Θεσσαλία, Πελλήνη, Αίγινα, Λίνδο). Πυρές ανάβουν στην Ελευσίνα και το Άργος, αλλά όχι παντού, σίγουρα όχι στη Δήλο, αλλιώς οι καταγραφές θα ανέφεραν καυσόξυλα, οι πυρές είναι ένα φυσικό, αλλά όχι αναγκαίο παρεπόμενο.

Ο Ποσειδώνας φαίνεται πως σχετίζεται με τα Αλώα, μία γυναικεία γιορτή της Αθήνας και της Ελευσίνας που γινόταν την ίδια εποχή, προς τιμή της Δήμητρας, της Κόρης (Περσεφόνη) και του Διονύσου, η οποία φαίνεται πως σχετίζεται και με τον Ποσειδώνα. Τα Αλώα ήταν γιορτή γυναικεία με ελευθεροστομία και με τελετές που είχαν τη σημασία της πρόκλησης γονιμότητας και ευφορίας. Γι’ αυτούς τους λόγους, οι γυναίκες κρατούσαν στα χέρια τους ομοιώματα αντρικών και γυναικείων γεννητικών οργάνων και πανηγύριζαν άσεμνα.

Για την προέλευση της λέξης «Αλώα» υπάρχουν πολλές εκδοχές: ο ατθιδογράφος Φιλόχορος σχετίζει τη λέξη με το άλως = αλώνι, ενώ ο σχολιαστής του Λουκιανού αναφέρει ότι προέρχεται από τη λέξη αλωαί = φυτείες αμπελιών.

Το τελετουργικό της γιορτής απαιτούσε την ετοιμασία ενός πλούσιου τραπεζιού, όπου παρατίθεντο διαφόρων ειδών τρόφιμα, εκτός εκείνων που απαγορεύονταν στα Μυστήρια, δηλαδή αυγά, ρόδια, μήλα, πτηνά και ορισμένα είδη ψαριών. Οι άνδρες δεν επιτρεπόταν να λάβουν μέρος στα Αλώα, πλην μερικών αρχόντων που επέβλεπαν τις τελετές.

Η γιορτή ήταν νυχτερινή και από τον 4ο αι. π.Χ. συμμετείχαν σ’ αυτή και πολλές εταίρες, και οι γυναίκες είχαν την άδεια να αισχρολογούν μεταξύ τους. Ακόμη και η ίδια η ιέρεια τριγυρνούσε ανάμεσά τους και ψιθύριζε στις παντρεμένες να βρουν εραστές. Για λόγους ενίσχυσης της γονιμότητας, είχαν μαζί τους ομοιώματα γυναικείων και ανδρικών γεννητικών οργάνων, ενώ υπήρχαν πάνω στο τραπέζι και γλυκίσματα με το ίδιο σχήμα. Τα ομοιώματα αυτά, μετά το τσιμπούσι, μπήγονταν στο χώμα, γιατί πίστευαν ότι μ’ αυτό τον τρόπο αυξανόταν η καρποφορία της γης. Σε όλη τη διάρκεια της τελετής, οι γυναίκες έπιναν πολύ κρασί και ίσως χόρευαν οργιαστικούς χορούς.

Τα Αλώϊα του Ποσειδεώνος, περιλάμβαναν πομπή για τον Ποσειδώνα (Παυσ. Aττ. α. 76), αλλά δεδομένου ότι αυτή η Ελευσίνια εορτή, απευθυνόταν, πιο εμφανώς στη Δήμητρα και στο τα ειδικά χαρακτηριστικά της θα είναι δύσκολο να ερμηνευτούν, σε σχέση με τις άλλες εορτές του Ποσειδώνος.

Ο Ποσειδώνας πριν γίνει θεός της θάλασσας λατρευόταν ως χθόνιος θεός (Γαιήοχος) και θεός της βλάστησης, με το όνομα Ποσειδώνας Φυτάλμιος, δηλαδή γονιμοποιός. Πρόκειται για μια αρχέγονη μορφή του Ποσειδώνα, της προσωποποίησης των γλυκών νερών που γονιμοποιούν τη γη. Στην Ελευσίνα, ο Ποσειδώνας, λαμβάνει τα προσωνύμια– Πατήρ, Προσβατήριος, και Θεμελιούχος – πολύ πιθανό να ανήκουν στους εορτασμούς των Αλώϊων.

Η εορτή με το όνομα Αλώϊα, δεν μαρτυρείται πουθενά αλλού εκτός από την Ελευσίνα, συνεπώς φαίνεται πως τα Αλώϊα, σχετίζονται με συγκεκριμένες τελετές της Δήμητρας στις τοπικές εκδόσεις των δύο εορτών που εορτάζονταν ευρέως κατά το μήνα Ποσειδεώνα, τα Διονύσια εν Αγροίς και τα Ποσίδεια. Όλα τα στοιχεία μας δεικνύουν τα Αλώϊα ως μια ευκαιρία για τη γενική απόλαυση παρόλο που ήταν εορτή γονιμότητος.

Ο Ποσειδών και η Δήμητρα λειτουργούν συπληρωματικά. Ο Ποσειδών είναι σαγηνευτής – γόης , είναι ο θεός των πηγών και των ποταμών, οι γυναίκες του κατά κανόνα υποκύπτουν ενώ κάνουν μπάνιο ή άντλούν νερό, το είδος του θεού του ποταμού είναι ένας αχαλίνωτος ταύρος. Αλλά και το τελετουργικό, αντιμετωπίζει τον Ποσειδώνα ως δύναμη παραγωγική, αυτό μαρτυρούν τα επίθετα, Φυτάλμιος, Γενέσιο, Πατήρ, κ.τ.λ., όπως ερμηνεύθηκαν παραπάνω.

Οι μύθοι και το τελετουργικό αντικατοπτρίζουν το ίδιο «πιστεύω». Τα ορμητικά νερά είναι η αλαζονική ανδρική εξουσία, όπως ακριβώς και οι αγροί που θα γονιμοποιήσει είναι τα παραγωγικά θηλυκά. Τόσο το νερό όσο και οι αγροί, δηλ. τόσο ο Ποσειδώνας όσο και η Δήμητρα, μπορεί να λειτουργήσει με συμπαθητική μαγική μυστικότητα. Οι τελετές της χειμερινής μας εορτής ξεσηκώνουν τον Ποσειδώνα για να φέρει τα ορμητικά νερά, και εδώ θα ήταν χρήσιμο να εξετάσουμε εν συντομία και τις συμπληρωματικές τελετές στη λατρεία της Δήμητρας.

Τέλος θα πρέπει να αναφερθεί πως αυτή την εποχή εορτάζονται και τα κατ’ αγρούς Διονύσια (Διονύσια εν αγροίς). Το βασικό χαρακτηριστικό των εορτασμών είναι μια πομπή που συνοδεύει έναν φαλλό τον οποίο οι λατρευτές βαστούν ψηλά δεν υπάρχει αμφιβολία ’οτι αυτό αποσκοπούσε αρχικά στην προώθηση ή την ενθάρρυνση της ευφορίας του φθινοπωρινού σπόρου των καλλιεργειών που μόλις είχε φυτευτεί στη γή ή γενικώς στην ευφορία της γης που αυτό τον καιρό μοιάζει να βυθίζεται σε νάρκη.

Πότε άρχισε η ιδιαίτερη συσχέτιση με τον Διόνυσο δεν μας είναι γνωστό. Το τελετουργικό της ευφορίας των καλλιεργειών στην νάρκη του χειμώνος είναι κατά πάσα πιθανότητα κατά πολύ αρχαιότερο από την λατρεία του Διονύσου στην Αττική και αρχικώς δεν είχε καμμία σχέση με τον οίνο. Η εποχή του τρύγου έχει περάσει και ολοκληρωθεί πριν από τρεις μήνες και ο νέος οίνος δεν είναι ακόμη έτοιμος ώστε να ανοιχτούν οι πίθοι αυτό το αφήνουν για τα Πιθοίγια, δύο μήνες μετέπειτα.

Παρόλα αυτά κατά την διάρκεια των κατ’ αγρών Διονυσίων επικρατεί η ευθυμία και γίνεται μεγάλη κατανάλωση οίνου, στους Ιστορικούς χρόνους υπάρχει η αντίληψη ότι αυτές οι εορτές τελούνται προς τιμήν του Διονύσου. Δεν γνωρίζουμε πότε ακριβώς συνδέθηκαν για πρώτη φορά οι δραματικές παραστάσεις με κάποιους ή με όλους αυτούς τους εορτασμούς των κατ’ αγρών Διονυσίων.

Μικρά ή κατ’ αγρούς Διονύσια Τελούνταν στην Αθήνα και στους γύρω δήμους. Μια αγροτική πομπή μετέφερε ένα κάνιστρο (κανηφόροι) και πίσω της ακολουθούσε μια άλλη πομπή μεταφέροντας ένα φαλλό. Ακολουθούσαν λαϊκές διασκεδάσεις, χοροί , τραγούδια, πειράγματα κλπ. Από την αρχή τού 5ου αι. οι πλούσιοι Δήμοι, παράλληλα με αυτές τις εκδηλώσεις, διοργάνωναν και δραματικές παραστάσεις.

Αμέσως μετά το Ηλιοστάσιο, εορτάζονταν επίσης την Γέννηση του «Τριεσπέρου» Ηρακλέους, του «Υιού του Φωτός», που, κατά την μυθολογία, για την σύλληψή του ο Ζευς ακινητοποίησε επί τρεις νύκτες την ροή του χρόνου.

Τον ίδιο μήνα τέλος, τον Πυανεψιών, τελούνταν επίσης τα Θεσμοφορία ένα τοπικό γιορταστικό τριήμερο στην αρχαία Αθήνα που αποτελείτο από τις επί μέρους γιορτές Άνοδος, Νηστεία και Καλλιγένεια.

Εικονική συνέντευξη από τον Φρίντριχ Νίτσε

Ο Φρίντριχ Βίλχελμ Νίτσε (γερμ. Friedrich Wilhelm Nietzsche) (15 Οκτωβρίου 1844 – 25 Αυγούστου 1900) ήταν Γερμανός φιλόσοφος, ποιητής, συνθέτης και φιλόλογος. Έγραψε κριτικά δοκίμια πάνω στην θρησκεία, την ηθική, τον πολιτισμό, την φιλοσοφία και τις επιστήμες, δείχνοντας ιδιαίτερη κλίση προς την χρήση μεταφορών, ειρωνείας και αφορισμών. Αναφέρεται συχνά ως ένας από τους πρώτους «υπαρξιστές» φιλοσόφους. Η ριζική αμφισβήτηση από μέρους του της αξίας και της αντικειμενικότητας της αλήθειας έχει οδηγήσει σε αμέτρητες διαμάχες και η επίδρασή του παραμένει ουσιαστική, κυρίως στους κλάδους του υπαρξισμού, του μεταμοντερνισμού και του μεταστρουκτουραλισμού.

Ξεκίνησε την καριέρα του σαν κλασικός φιλόσοφος, κάνοντας κριτικές αναλύσεις σε αρχαιοελληνικά και Ρωμαϊκά κείμενα, προτού εντρυφήσει στην φιλοσοφία. Το 1869, σε ηλικία 24 ετών, διορίστηκε καθηγητής στο πανεπιστήμιο της Βασιλείας, στην έδρα της Κλασικής Φιλολογίας, όντας ο νεότερος που έχει πετύχει κάτι ανάλογο.

Ο Νίτσε γεννήθηκε στις 15 Οκτωβρίου 1844 και μεγάλωσε στην πόλη Ρέκεν(Röcken), κοντά στη Λειψία στην ευρύτερη πρωσική επαρχία της Σαξωνίας. Ο πατέρας του, Καρλ Λούντβιχ Νίτσε (1813-1849), ήταν λουθηρανός πάστορας, ενώ η μητέρα του, Φραντσίσκα Αίλερ (1826-1897) ήταν κόρη του πάστορα Ντάβιντ Φρήντριχ Αίλερ. Στις 7 Σεπτεμβρίου του 1864 ξεκίνησε σπουδές κλασικής φιλολογίας στο πανεπιστήμιο της Βόννης. Πριν ακόμα αποκτήσει τον διδακτορικό του τίτλο, ο Νίτσε επιλέχθηκε για να καταλάβει την έδρα της κλασικής φιλολογίας στο πανεπιστήμιο της Βασιλείας. Ως καθηγητής παρέδιδε αρχικά διαλέξεις για την ιστορία της αρχαίας ελληνικής ποίησης και για τις Χοηφόρες του Αισχύλου, ωστόσο αργότερα καταπιάστηκε και με θέματα που άπτονταν των προσωπικών του ενδιαφερόντων.O ενθουσιασμός του για τον Σοπενχάουερ, ο θαυμασμός του για το έργο του Βάγκνερ και οι φιλολογικές σπουδές και μελέτες του συνδυάστηκαν για την έκδοση του πρώτου βιβλίου του, με τίτλο Η Γέννηση της Τραγωδίας (1872). Το 1878, κατά την τελευταία περίοδο της πανεπιστημιακής του σταδιοδρομίας, ο Νίτσε ολοκλήρωσε το βιβλίο με τίτλο Ανθρώπινο, υπερβολικά ανθρώπινο (Menschliches, Allzumenschliches), σηματοδοτώντας συγχρόνως μία μεταστροφή και διαφοροποίηση των φιλοσοφικών του ιδεών. Το επόμενο διάστημα, η υγεία του κλονίστηκε σοβαρά: υπέφερε από ημικρανίες, που οφείλονταν σε βλάβη του αμφιβληστροειδούς και στα δύο μάτια του, γεγονός που τον ανάγκασε τελικά να υποβάλει παραίτηση από το πανεπιστήμιο, στις 2 Μαΐου του 1879, καθώς αδυνατούσε να αντεπεξέλθει στις υποχρεώσεις του.

Από το 1881, δημοσίευε ένα ολοκληρωμένο βιβλίο, ή σημαντικό μέρος του, ανά έτος, μέχρι το 1888. Στο διάστημα αυτό ολοκλήρωσε μερικά από τα σημαντικότερα έργα του, όπως η Αυγή (1881), η Χαρούμενη επιστήμη (1882), Τάδε έφη Ζαρατούστρα (1883-85), Πέρα από το καλό και το κακό (1886) και Η Γενεαλογία της Ηθικής (1887). Τα τελευταία δημιουργικά του χρόνια συνέπεσαν με την ολοκλήρωση και έκδοση των έργων Το Λυκόφως των Ειδώλων (Αύγουστος-Σεπτέμβριος 1888), Αντίχριστος (Σεπτέμβριος 1888), Ίδε ο άνθρωπος (Οκτώβριος-Νοέμβριος 1888) και Νίτσε εναντίον Βάγκνερ (Δεκέμβριος 1888).

Όταν πέθανε στα 1900, μόνος, είχε την πεποίθηση ότι δεν πρόφτασε να ολοκληρώσει το φιλοσοφικό του έργο. Αυτά που είπε στους ανθρώπους τα παρομοίαζε με πρωτόγνωρα λόγια του ανέμου, με πρωτόγνωρα και γνήσια τραγούδια κάποιου βραχνού χωριάτη. Ήταν ριζωμένη βαθιά στη συνείδησή του η αδυναμία κατανόησης των «ασμάτων» του από τους άλλους: “Αυτά που θα ακούσετε, θα είναι τουλάχιστον καινούργια. Κι αν δεν το καταλαβαίνετε, αν δεν καταλαβαίνετε τον τραγουδιστή, τόσο το χειρότερο! Μη δεν είναι αυτός ο κλήρος του; Μη δεν είναι αυτό που ονομάσανε ‘Κατάρα του Τροβαδούρου’;”

Δεν πρόφτασε να χτίσει εκείνη τη γέφυρα που πάντα επιθυμούσε, από τον άνθρωπο στον Υπεράνθρωπο. Οι προσδοκίες του όμως από το ανθρώπινο είδος δε σταμάτησαν ποτέ να είναι μεγάλες. Όταν ρωτήθηκε για το τι είναι αυτό που αγαπάει στους άλλους, απάντησε: «Τις ελπίδες μου».

Επόμενος σταθμός μας με την Μηχανή του Χρόνου είναι η πόλη Ράικεν της Σαξονίας, ο τόπος όπου γεννήθηκε ο Νίτσε. Βρισκόμαστε στο έτος 1898.

Κύριε Νίτσε,αισθάνομαι πολύ περίεργα έχοντας σας απέναντι μου. Είστε ίσως ο φιλόσοφος το έργο του οποίου προκάλεσε, αμφισβητήθηκε ,παραφράστηκε και δαιμονοποιήθηκε περισσότερο από κάθε άλλου στην ανθρώπινη ιστορία. Τα δύο βασικότερα σημεία που χαρακτηρίζουν την σκέψη σας είναι η πίστη σας στον Υπεράνθρωπο και η απουσία πίστης σε έναν Θεό. Για τον Υπεράνθρωπο θα μιλήσουμε αργότερα …μιλήστε μου όμως για τους λόγους τους οποίους απορρίπτεται τις θρησκείες;

Ακούστε, πίστη είναι το να μη θέλεις να γνωρίζεις την αλήθεια. Όμως κι αν ακόμα ένας άνθρωπος έχει ακλόνητη πίστη, μπορεί κάποια στιγμή της ζωής του να εμπλακεί στη γοητεία της αμφιβολίας. Από εκείνη την στιγμή και μετά πολύ εύκολα θα καταλάβει ότι δεν έχει κανένα απολύτως νόημα να εφευρίσκουμε μύθους για έναν κόσμο διαφορετικό από αυτόν εδώ, εκτός κι αν έχει επικρατήσει μέσα μας ένα ένστικτο δυσφήμισης, υποτίμησης, υποψίας απέναντι στη ζωή με τη φαντασμαγορία μιας ‘άλλης’ ,μιας «καλύτερης» ζωής.

Ο παραπάνω συλλογισμός σας, όμως δεν αποκλείει την πιθανότητα ύπαρξης ενός Θεού…

Συγχωρέστε με αλλά δεν μπορώ να πιστέψω σε ένα Θεό που θέλει να τον υμνούν όλη την ώρα και έχει επιλέξει να είναι τιμωρός του κόσμου.Τα αποτελέσματα που έχει η τιμωρία στους ανθρώπους και στα ζώα είναι η αύξηση του φόβου, η όξυνση της πονηριάς, ο έλεγχος των επιθυμιών. Η τιμωρία δαμάζει τον άνθρωπο, αλλά δεν τον κάνει καλύτερο.

Δεν αποδέχονται όλες οι θρησκείες την λογική ενός Θεού τιμωρού, πολλές μιλάνε για έναν Θεό που δημιούργησε τον κόσμο από και με αγάπη…

Η αγάπη για έναν μόνον άνθρωπο είναι βαρβαρότητα, επειδή ασκείται σε βάρος όλων των άλλων. Πόσο μάλλον η αγάπη για τον Θεό.

Θεωρώ υπερβολική την θέση σας αυτή.

Ίσα-ίσα,πιστεύω ότι αυτήν εκτιμά και σέβεται περισσότερο τον Θεό. Την περισσότερη ανεντιμότητα τη δείχνουμε απέναντι στο Θεό όταν δεν του επιτρέπουμε να αμαρτήσει.

Νομίζω ότι η άποψη σας για τις θρησκείες είναι ακραία και θα διαφωνήσω μαζί σας. Μόλις μου φέρατε στο μυαλό ένα σύνθημα το οποίο γράφεται στους τοίχους και είναι ευρέως διαδεδομένο στην εποχή μου.

Νίτσε: Ο Θεός πέθανε.

Θεός: Ο Νίτσε πέθανε.

(Γέλια)! Κάλιο να πεθαίνεις περήφανα όταν δεν είναι πια μπορετό να ζεις περήφανα.

Το σημαντικότερο έργο σας ,ακόμη και στην εποχή μου είναι το «Τάδε εφη Ζαρατούστρα»,όπου αναπτύσσετε την έννοια του Υπερανθρώπου. Ποια είναι η διαφορά του Υπερανθρώπου από τον Άνθρωπο;

Τι είναι ο πίθηκος για τον άνθρωπο; Ένα αντικείμενο για περίγελο ή μια επώδυνη ντροπή. Και ακριβώς το ίδιο πρέπει να είναι ο άνθρωπος για τον Υπεράνθρωπο: ένα αντικείμενο για περίγελο ή μια επώδυνη ντροπή. Ο άνθρωπος είναι ένα σκοινί τεντωμένο ανάμεσα στο ζώο και τον υπεράνθρωπο, ένα σκοινί πάνω από την άβυσσο.

Σας διδάσκω τον Υπεράνθρωπο. Ο άνθρωπος είναι κάτι που πρέπει να ξεπεραστεί. Εσείς τι έχετε κάνει για να τον ξεπεράσετε;

Ίσως μπορούσα να σας απαντήσω αν μου εξηγούσατε πώς ορίζετε εσείς τον άνθρωπο και κατ’επέκταση την υπέρβαση του…

Ο άνθρωπος είναι ένα ον το οποίο εκπαιδεύτηκε από τις πλάνες του: Πρώτον, πάντα έβλεπε τον εαυτό του ως ατελή, δεύτερον, προίκιζε τον εαυτό του με φανταστικές ιδιότητες, τρίτον, έβαζε τον εαυτό του στην ιεραρχία των όντων σε λάθος βαθμίδα ανάμεσα στο ζώο και τη φύση, τέταρτον, επινοούσε συνεχώς καινούριους πίνακες των καλών και τους δεχόταν για ένα διάστημα ως αιώνιους και μη εξαρτώμενους από όρους . Το αποτέλεσμα ήταν πως άλλοτε η μια και άλλοτε η άλλη ανθρώπινη ενόρμηση και κατάσταση έπαιρνε την πρώτη θέση και εξευγενιζόταν λόγω αυτής της εκτίμησης.

Αφού όπως λέτε είμαστε εκπαιδευμένοι από τις πλάνες μας με ποιον τρόπο μπορούμε να τις ξεδιαλύνουμε ώστε να αποκτήσουμε επίγνωση της πραγματικότητας;

Θα σας απαντήσω με ερωτήσεις.

Τρέχεις μπροστά; Το κάνεις σα βοσκός; Ή σαν εξαίρεση; Μια τρίτη περίπτωση θα ‘ταν ο φυγάς… Πρώτο ζήτημα συνείδησης.

Είσαι γνήσιος; ‘Η μόνο ένας ηθοποιός; Ένας αντιπρόσωπος; Ή μήπως είσαι αυτό που αντιπροσωπεύεται; – Τελικά ίσως να ‘ σαι απλώς ένα αντίγραφο ενός ηθοποιού… Δεύτερο ζήτημα συνείδησης.

Είσαι κάποιος που κοιτάει δίχως να συμμετέχει; Η κάποιος που δίνει χείρα βοηθείας, Η μήπως κάποιος που αποστρέφει το βλέμμα του και προσπερνάει; Τρίτο ζήτημα συνείδησης!

Θέλεις να προχωράς μαζί μ’ άλλους; Ή να προχωράς μπροστά; Η να προχωράς μόνος σου; … Πρέπει να ξέρει κανείς τι θέλει και ότι το θέλει. Τέταρτο ζήτημα συνείδησης.

Αρκεί η κατανόηση αυτών των τεσσάρων ζητημάτων συνείδησης για να αρχίσεις να ξεπερνάς τον «άνθρωπο»;

Όχι φυσικά. Δεν αρκεί η απλή κατανόηση αλλά επιβάλλεται και η εφαρμογή των συμπερασμάτων τα οποία απορρέουν από αυτά στην καθημερινή ζωή.

Δηλαδή;

Μη μένεις κάτω στη γη και μην ανεβαίνεις πολύ ψηλά στον ουρανό! Ωραιότερος φαίνεται ο κόσμος από ένα ύψος κάπου στα μισά. Εκεί που βρίσκονται οι κορυφές των βουνών.Στα βουνά όμως, ο πιο κοντινός δρόμος είναι από κορυφή σε κορυφή, αλλά γι αυτό πρέπει να έχεις μεγάλα πόδια. Οι αφορισμοί θα πρέπει να είναι οι κορυφές, κι εκείνοι που τους χρησιμοποιούν, θα πρέπει να είναι γίγαντες.

Το να περπατάς όμως από κορυφή σε κορυφή προϋποθέτει πέρα από την ικανότητα, τύχη και δύναμη…

Κανένας νικητής δεν πιστεύει στην τύχη.

Δύναμη προφανώς! Ένας δυνατός και συγκροτημένος άνθρωπος χωνεύει τις εμπειρίες του, όπως και τα επιτεύγματα και τα παραπτώματά του, όπως χωνεύει το κρέας, ακόμα κι όταν αναγκάζεται να καταπιεί μερικά σκληρά κομμάτια.

Η δύσκολη αυτή περιπλάνηση όμως απαιτεί και συνοδοιπόρους, οι οποίοι θα σε βοηθήσουν, αν και όποτε χρειαστεί…

Κανείς δεν μπορεί, για χάρη σου, να χτίσει τη γέφυρα που πάνω της ακριβώς πρέπει να βαδίσεις, πάνω απ’ το ποτάμι της ζωής· κανείς, εκτός από σένα και μόνο. Βλέπε προς τα πάνω, όταν ποθείς την ανύψωση και όχι δίπλα σου. Αλλά προσοχή μην ξεχάσεις ποτέ ότι: Όσο πιο ψηλά πετάς, τόσο πιο μικρός φαντάζεις σ’ εκείνους που δεν μπορούν να πετάξουν.

Πώς θα μπορέσω ν’ ανέβω στην κορφή του βουνού;.

Από τότε που κουράστηκα να ψάχνω, έμαθα να βρίσκω και από τότε που μου εναντιώθηκε ο άνεμος,έμαθα να σαλπάρω με όλους τους ανέμους.Ανέβα λοιπόν τώρα και μην το σκέφτεσαι πολύ. Οι σκέψεις είναι πάντα σκιές των συναισθημάτων μας ,πάντα σκοτεινότερες, κενότερες και απλούστερες απ᾽αυτά.

Ποιοι είναι οι μεγαλύτεροι κίνδυνοι με τους οποίους μπορεί να έρθει αντιμέτωπος ένας Υπεράνθρωπος;

Ο μεγαλοφυής άνθρωπος είναι ανυπόφορος όταν δεν έχει, εκτός από τη μεγαλοφυΐα, τρία τουλάχιστον άλλα πράγματα: ευγνωμοσύνη , καθαρότητα και ρεαλισμό. Ο μεγαλύτερος κίνδυνος είναι να υποπέσεις στην παγίδα του φαινομενικούηρωισμούόπουμετατρέπεσαι σε έναν ηθοποιό του ιδίου του ιδανικού. Το να ριχτείς στην καρδιά της μάχης μπορεί να είναι σημάδι δειλίας. Αν δεν θες να χάσεις τα μάτια και το μυαλό σου, να ακολουθείς τον ήλιο περπατώντας στη σκιά.

Δεν πληρούν όμως όλοι τα κριτήρια που θέτετε για να γίνουν υπεράνθρωποι. Σε αυτούς τι λέτε;

Αυτοί ας παραμείνουν ταπεινοί.Το σκουλήκι μαζεύεται όταν το πατούν. Αυτό είναι έξυπνο. Με τούτο τον τρόπο μειώνει τις πιθανότητες να το πατήσουν πάλι. Στη γλώσσα της ηθικής αυτό λέγεται ταπεινοφροσύνη. Και εξάλλου όσοι δεν μπορούν να ανέβουν ψηλά στα βουνά ας σκάψουν βαθιά στη γη. Υπαρχουν και κάτω πηγες. Άς αφήσουν τους σκοταδιστές να φωνάζουν πως “κάτω είναι η κόλαση”.

Πέρα όμως από αυτούς που δεν μπορούν, υπάρχουν και αυτοί που δεν θέλουν να γίνουν, ενώ μπορούν.Σε αυτούς τι έχετε να πείτε…

Η συνείδησή κάθε ανθρώπου λέει : «Πρέπει να γίνεις αυτός που είσαι.» .Το αυτί αυτών των ανθρώπων δεν ακούει την μουσική της ύπαρξης τους που εκπέμπει το σύμπαν για χάρη τους. Αυτοί ζουν μία βουβή ζωή. Όσοι έχουν αυτιά ας ακούσουν.

Πρέπει να έχει κανείς χάος μέσα του για να μπορέσει να γεννήσει ένα αστέρι που χορεύει.

Μα το χάος γεννάει χάος…

Όχι αγαπητέ μου το χάος γεννάει τάξη.

Και πώς το εσωτερικό χάος μετατρέπεται σε τάξη; Με ποιον μηχανισμό; Μήπως μέσω της ηθικής;

Φυσικά και όχι μέσω της ηθικής…. Μα μόνο μέσω συνειδητοποίησης της έννοιας της ελευθέριας . Η ηθική είναι ανθρώπινη εφεύρεση. Η ελευθερία είναι ανθρώπινο ένστικτο. Και μόνο ότι είναι ένστικτο είναι και αληθινό.

Η έννοια της λέξης ελευθερία είναι πολύ ευρεία. Εσείς τι εννοείτε όταν την χρησιμοποιείτε;

Ελευθερία είναι το να έχεις τη θέληση να αναλάβεις ευθύνη για τον εαυτό σου.

Ελευθερία είναι το να διατηρείς την απόσταση που σε χωρίζει από τους άλλους.

Ελευθερία είναι το να γίνεσαι πιο αδιάφορος απέναντι στις δυσκολίες, στις ταλαιπωρίες, στη στέρηση, ακόμη και στην ίδια τη ζωή.

Και ηθική τι σημαίνει για εσάς;

Η ηθική είναι ένα ψεύτικο ανθρώπινο κατασκεύασμα. Τελικά, τι είναι οι ανθρώπινες αλήθειες; Είναι αδιάψευστες ανθρώπινες παραπλανήσεις. Δεν υπάρχουν καθόλου ηθικά φαινόμενα, αλλά μόνο μια ηθική ερμηνεία των φαινομένων. Κάθε ηθική είναι ένα κομμάτι τυραννίας εναντίον της φύσης, καθώς και εναντίον της λογικής.

Για αυτόν ακριβώς τον λόγο έχει αποτελέσει τον πιο αποτελεσματικό μηχανισμό για να σέρνεις την ανθρωπότητα από τη μύτη.

Και τότε τι είναι καλό και τι είναι κακό;

Ό,τι θεωρεί κακό μια εποχή είναι συνήθως ένα ανεπίκαιρο κατάλοιπο αυτού που άλλοτε θεωρούνταν καλό – ο αταβισμός ενός παλιότερου ιδανικού και αντίστροφα.Διατάραξα τούτη την ανθρώπινη υπνηλία όταν δίδαξα ότι κανένας ακόμη δεν ξέρει τι είναι Καλό και Κακό,-εκτός κι αν είναι ο δημιουργός. Δεν υπάρχει αντικειμενικός ορισμός τους.

Ο υποκειμενικός ορισμός τους σύμφωνα με εσάς ποιος είναι;

Καλό είναι ο,τι ανυψώνει στον άνθρωπο το αίσθημα της δύναμης, τη θέληση για απόκτηση δύναμης, την ίδια τη δύναμη. Κακό ο,τι γεννιέται απ’ την αδυναμία. Αλλά δυστυχώς πολλοί έχουν δαιμονοποιήσει την παραπάνω θεώρηση μου.

«Αγωνιζόμαστε για το απαγορευμένο»: μ’ αυτό το έμβλημα η φιλοσοφία μου θα θριαμβεύσει μια μέρα, γιατί αυτό που έχει απαγορευτεί μέχρι σήμερα είναι μόνο η αλήθεια.

Τώρα που είπατε αλήθεια, η αλήθεια πιστεύετε ότι είναι αντικειμενική έννοια;

Δεν υπάρχουν υποκειμενικές αλήθειες. Η αλήθεια είναι πάντα μία, απλώς υπάρχουν κάποιοι οι οποίοι κατασκευάζουν ψεύτικες αλήθειες ώστε να καθοδηγούν τις μάζες αφού προηγουμένως τις έχουν συντηρητικοποίησει.

Και πώς το κάνουν αυτό;

Εκμεταλλευόμενοι την δύναμη της συνήθειας. Οι λόγοι και οι προθέσεις που υπάρχουν πίσω από τη συνήθεια προστίθενται σε αυτήν μέσω ενός ψέματος, μόλις κάποιοι αρχίσουν να αμφισβητούν τη συνήθεια και να ρωτούν για τις προθέσεις και τους σκοπούς της. Εδώ έγκειται η μεγάλη ανεντιμότητα των οπισθοδρομικών όλων των εποχών: είναι αυτοί που προσθέτουν ψέματα μεταμφιεσμένα σε πεποιθήσεις.

Οι πεποιθήσεις είναι μεγαλύτεροι αντίπαλοι της αλήθειας από τα ψέματα. Αυτός είναι και ο λόγος που η αξία ενός ανθρώπου μετριέται με το πόση αλήθεια μπορεί να σηκώσει.

Είναι γνωστό ότι λόγω του έργου σας έχετε αποκτήσει πολλούς οπαδούς αλλά και πολλούς εχθρούς. Πως αντιμετωπίζετε τους εχθρούς σας;

Πρέπει να έχετε μόνο εχθρούς που αξίζει να μισείτε, όχι όμως εχθρούς για να τους περιφρονείτε. Πρέπει να είστε περήφανοι για τους εχθρούς σας: γιατί τότε τα κατορθώματα του εχθρού σας θα είναι και δικά σας. Και να έχετε πάντα στο μυαλό σας ότι αυτός που ζει από τη μάχη με έναν εχθρό, έχει προσωπικό ενδιαφέρον να διατηρήσει τον εχθρό του ζωντανό.

Είστε υπέρ ή κατά της εκδίκησης;

Μια μικρή εκδίκηση είναι ανθρωπινότερη από καθόλου εκδίκηση. Σκοπός της εκδίκησης ή της τιμωρίας είναι να κάνει καλύτερους εκείνους που τιμωρούν η εκδικούνται.Όποιος τιμωρείται, δεν είναι ποτέ εκείνος που έχει κάνει την πράξη. Είναι πάντα ο αποδιοπομπαίος τράγος.

Η γνώμη σας για την φιλία ποια είναι;

Πιστεύω στην πραγματική φιλία αλλά είναι ένα σπάνιο φαινόμενο και κτίζεται επώδυνα και σε βάθος χρόνου.Δεν είναι η δύναμη των αισθημάτων που κάνει ανώτερη μια ανθρώπινη σχέση αλλά η διάρκεια τους.

Και πότε μια φιλία δεν είναι αληθινή;

Όταν ο ένας πιστεύει ότι έχει παραγνωριστεί πάρα πολύ, και ο άλλος ότι είχε αναγνωριστεί πάρα πολύ – και επ’ αυτού εξαπατούνται και οι δύο! – διότι κανένας τους δε γνωρίζει τελικά αρκετά τον εαυτό του.Καλύτερα μια ολόψυχη έχθρα παρά μια φιλία κολλημένη με κόλλα.

Γιατί το λέτε αυτό;

Πολλές φορές ξεχνάει κανείς τα λάθη του, όταν τα εξομολογείται σε κάποιον άλλον. Ο άλλος, όμως, δεν τα ξεχνάει. Γι αυτό η αρχή της αγάπης προς τον πλησίον λέει :Βοήθησε ο ίδιος τον εαυτό σου και τότε θα σε βοηθήσουν όλοι. Ποτέ σου μη ζητάς. Παράτα τα κλαψουρίσματα. Μην επιτρέψεις ποτέ κανέναν να σε συμπονέσει. Το χρυσό θηκάρι της συμπόνιας κρύβει κάποτε το λεπίδι της ζηλοφθονίας.

Πολλοί νέοι άνθρωποι σας θαυμάζουν, πώς το αντιμετωπίζετε αυτό;

Υπάρχει κάποια αθωότητα στο θαυμασμό: η αθωότητα του ανθρώπου που δεν αντιμετωπίζει την πιθανότητα πως κι αυτός ίσως θα μπορούσε να γίνει κάποια μέρα αντικείμενο θαυμασμού.

Επίσης για αρκετούς από αυτούς είστε δάσκαλος. Πως αισθάνεστε για αυτό;

«Εσύ, μεγάλο άστρο! Αν δεν είχες αυτούς που φωτίζεις, τι θα ήταν η ευτυχία σου;»

Αγαπάμε ακόμα περισσότερο τη γνώση μας όταν την μεταδίδουμε και σε άλλους. Από την άλλη υπάρχουν άνθρωποι που αξίζουν να φτάσουν στην κορυφή αλλά δεν μπορούν να ελευθερωθούν από τις δικές τους αλυσίδες και χρειάζονται κάποιον να τους ελευθερώσει.

Όταν πρέπει να διδάξετε δυσνόητες αλήθειες πως τα καταφέρνετε;

Όσο πιο αφηρημένη είναι η αλήθεια που θέλεις να διδάξεις τόσο περισσότερο πρέπει να ξελογιάσεις τις αισθήσεις με αυτή. Δεν αρκεί να αποδεικνύουμε ένα πράγμα, πρέπει επίσης να παρασύρουμε ή να ανεβάζουμε τους ανθρώπους προς αυτό. Γι’ αυτό πρέπει να μάθει ο γνώστης να λέει τη σοφία του: και συχνά με τρόπο που να ηχεί σαν τρέλα!

Τι πρέπει να προσέξει περισσότερο από όλα ένας άνθρωπος που διδάσκει νέους;

Το γεγονός ότι ο πιο σίγουρος τρόπος για να καταστρέψεις έναν νέο είναι να του διδάξεις να εκτιμάει περισσότερο εκείνους που σκέφτονται σαν αυτόν από εκείνους που σκέφτονται διαφορετικά απ’ αυτόν.

Προτιμάτε να έχετε οπαδούς η μαθητές;

Μαθητές προφανώς.

Τι; Ψάχνεις για οπαδούς; Θέλεις να πολλαπλασιαστείς επί δέκα, επί εκατό; -Ψάξε για μηδενικά!

Είστεδηλαδή κατά του φανατισμού;

Ο φανατισμός είναι χρήσιμος μόνο όταν είσαιαδύνατος. Είναι η μόνη μορφή θέλησης που μπορεί να διαπνέει τους αδύναμους και τους ντροπαλούς.

Θεωρείτε τον εαυτό σας ιδεαλιστή;

Σε καμίαπερίπτωση. Οι ιδεαλιστές είναι αδιόρθωτοι, αν τους διώξουν από τον παράδεισό τους, εξιδανικεύουν την κόλαση.

Οι λαοί ή οι ηγέτες πιστεύετε παίζουν μεγαλύτερο ρόλο στην διαμόρφωση της ανθρώπινης ιστορίας;

Λαός είναι το τέχνασμα της φύσης για να φτάσει σε έξι ή επτά μεγάλους άνδρες και ύστερα να τους αφήσει στα μισά του δρόμου. Οι λαοί κάνουν τα πάντα για να μην έχουν μεγάλους ανθρώπους. Ο μεγάλος άνθρωπος πρέπει επομένως, για να υπάρξει, να αναλάβει μια δύναμη που να είναι μεγαλύτερη από τη δύναμη αντίστασης, η οποία αναπτύσσεται από εκατομμύρια ατόμων. Ως εκ τούτου η ιστορία προχωραει μπροστάμέσα από την σύγκρουση του λαού με τους ηγέτες και των ηγετών με τον λαό.

Η ανάγκη τι ρόλο παίζει στην σύγκρουση αυτήν;

Η ανάγκη θεωρείται αιτία της εμφάνισης κάποιου πράγματος: στην πραγματικότητα όμως είναι συχνά μόνο ένα αποτέλεσμα κάποιου πράγματος που έχει ήδη εμφανιστεί.

Για παράδειγμα η εφεύρεση ενός δυναστευτικού πολιτικού συστήματος έχει ως αποτέλεσμα την ανάγκη της ύπαρξηςπεινασμένων στα όρια του ώστε αυτό να μπορείεύκολα να ετεροκατευθυνθεί.Η κοιλιά είναι ο λόγος για τον οποίο ο άνθρωπος δεν νομίζει εύκολα πως είναι ημίθεος.

Ας ελαφρύνουμε λίγο την συζήτηση…Τι είναι ο έρωτας για εσάς;

Ο έρωτας είναι μια παραφροσύνη που μπορεί να σε αρρωστήσει. Αλλά πάντα υπάρχει και λίγη λογική στην παραφροσύνη. Η γιατρειά για τον έρωτα εξακολουθεί να είναι στις περισσότερες περιπτώσεις εκείνο το παλιό δραστικό φάρμακο: ‘ η ανταπόδοση αγάπης’.

Ποιος είναι ο ρόλος της σαρκικής επαφής στον έρωτα;

Είναι πολύ σημαντικός. Κάθε είδος περιφρόνησης του σεξ, κάθε βρώμισμα του μέσω της έννοιας «ακάθαρτο», είναι το κατ’ εξοχήν έγκλημα εναντίον της ζωής.

Ποια είναι η άποψη σας για το ωραίο φύλο;

Δύο πράγματα θέλει ο άντρας, κινδύνους και παιχνίδια. Γι’ αυτό ζητάει τη γυναίκα, γιατί είναι το πιο επικίνδυνο παιχνίδι.Στο μίσος και στον έρωτα η γυναίκα είναι περισσότερο βάρβαρη από τον άντρα.

Σας εντυπωσιάζει περισσότερο η εμφάνιση ή η ευφυΐα σε μια γυναίκα;

Προτιμώ η γυναίκα να είναι όμορφη και έξυπνηταυτόχρονα. Και που να δείτε, αυτές οι γυναίκες,πόσο εξυπνότερες θα είχαν γίνει, αν δεν ήταν όμορφες!

Ποια η γνώμη σας για τις καταχρήσεις;

Μερικές φορές μας συναρπάζουν περισσότερο οι ίδιες οι επιθυμίες μας παρά το αντικείμενό τους.

Από ότι ξέρω σας αρέσει πολύ η μουσική…

Μα φυσικά… Χωρίς Μουσική η ζωή θα ήταν λάθος.

Ποια έργα άλλων μεγάλων συγγραφέων σας έχουν καθορίσει;

Δεν θα σας μιλήσω για κάποιο συγκεκριμένο αλλά θα σας πω ότι από όλα όσα έχουν γραφτεί, αγαπώ μόνο αυτό που γράφει κανείς με το αίμα του.

Ποια πόλη της Ευρώπης είναι η αγαπημένη σας;

Ένας καλλιτέχνης δεν έχει πατρίδα στην Ευρώπη, εκτός από το Παρίσι.

Ποιος είναι ο μεγαλύτερος σας φόβος;

Δεν φοβάμαι τίποτα παρά μοναχά τον εαυτό μου. Όποιος δεν φοβάται τον εαυτό του, δεν μπορεί να προκαλέσει φόβο.

Αισθάνεστε γερασμένος;

Όχι καθόλου. Απλώς αισθάνομαι ώριμος. Ωριμότητα είναι να ξαναβρίσκεις τη σοβαρότητα που είχες παιδί, όταν έπαιζες. Και η παιδική ηλικία είναι η πιο ξέγνοιαστη, γιατί απλώς δεν είχαμε προλάβει να φτιάξουμε αναμνήσεις.

Σε αυτήν την ηλικία νιώθετε καθόλου μοναξιά;

Μερικές φορές.Η μοναξιά είναι για το πνεύμα ό,τι η δίαιτα για το σώμα.

Και πώς περνάνε τα βράδια παρέα με την μοναξιά;

Βλέποντας όνειρα. Ξέρετε ότι τα όνειρα είναι η ρίζα της μεταφυσικής, η πηγή της ιδέας ότι ψυχή και σώμα είναι ξεχωριστά.

Ποια είναι τα μεγαλύτερα μαθήματα που πήρατε από την ζωή;

Δεν είναι στο χέρι μας να εμποδίσουμε τη γέννησή μας: μπορούμε όμως να διορθώσουμε αυτό το λάθος – γιατί πολλές φορές είναι λάθος. Όταν καταργεί κανείς τον εαυτό του, κάνει το πιο αξιοπρόσεκτο πράγμα που υπάρχει.Με αυτό κερδίζει σχεδόν το δικαίωμα να ζει.Για αυτές τις μεγάλες ψυχές, η γη είναι ακόμη ελεύθερη. Για αυτές τις μεγάλες ψυχές, ελεύθερη είναι ακόμη μια ελεύθερη ζωή.Αληθινά, όποιος κατέχει λίγα, κατέχεται εξίσου λίγο. Και να μην ξεχνάτε το μεγαλύτερο μάθημα από το πολεμικό σχολείο της ζωής: Ό,τι δε με σκοτώνει με κάνει πιο δυνατό.

Υπάρχουν πράγματα στην ζωή σας για τα οποία αισθάνεστε τύψεις;

Η αμφιβολία δηλητηριάζει τα πάντα, χωρίς να σκοτώνει τίποτα. Δενπρέπει να αμφιβάλλετε για ότι έχετε πράξει. Μη δείχνετε δειλία απέναντι στις πράξεις σας! Μην τις αφήνετε να παραπαίουν μετά! Οι τύψεις της συνείδησης είναι ανάρμοστες.

Τί θα θέλατε να αφήσετε πίσω σας όταν εγκαταλείψετε αυτόν τον κόσμο;

Πρέπει να φεύγουμε από τη ζωή όπως έφυγε ο Οδυσσέας από τη Ναυσικά, ευλογώντας την παρά ερωτευμένος μαζί της. Πεθαίνοντας θα προσφέρω στους ανθρώπους τα πιο πλούσια δώρα μου. Αυτό έμαθα απ’ τον ήλιο, που όταν δύει είναι τόσο λαμπρός και με τους ανεξάντλητους θησαυρούς του βυθίζεται στη θάλασσα, έτσι που κάνει το φτωχό ψαρά να κωπηλατεί με χρυσωμένα κουπιά.

Θέλετε να πείτε κάτι τελευταίο πριν κλείσουμε;

Όποιος παλεύει με τέρατα, πρέπει να προσέξει να μη γίνει ο ίδιος τέρας. Κι όταν κοιτάς πολλή ώρα μέσα σε μια άβυσσο, κοιτάει και η άβυσσος μέσα σε σένα. Μην ξεχνάτε ποτέ ότι η πιο μεγάλη τέχνη είναι να ξέρεις να αποχωρείς την κατάλληλη στιγμή.

Σας ευχαριστώ…

Και εγώ σας ευχαριστώ.
------------------------
Η παραπάνω συνέντευξη δεν είναι αυθεντική αλλά προσπαθεί να προσωπογραφήσει τον Νίτσε. Όλες οι απαντήσεις είναι στο σύνολο τους απόψεις και θέσεις του ιδίου και διαμορφώθηκαν, για να συνδυαστούν εν αρμονία, ώστε να δίνεται η εντύπωση μιας συνέντευξης με συνεχή ροή.