Ανθολογία Αρχαίας Ελληνικής Γραμματείας, ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΗ ΚΑΙ ΕΛΛΗΝΟΡΩΜΑΪΚΗ ΕΠΟΧΗ, ΙΣΤΟΡΙΟΓΡΑΦΙΑ, ΛΟΥΚΙΑΝΟΣ - Πῶς δεῖ ἱστορίαν συγγράφειν § 41-45, 61-62

Ο ιδεώδης ιστορικός

Η πραγματεία του Λουκιανού Πῶς δεῖ ἱστορίαν συγγράφειν αποτελεί το μοναδικό συστηματικό έργο για την ιστοριογραφία που έχει σωθεί από την αρχαιότητα. Έχει χαρακτήρα επιστολής και η συγγραφή τοποθετείται στο 166 μ.Χ. Αφορμή για τη συγγραφή του έργου στάθηκε η εμφάνιση πληθώρας ιστοριογραφικών έργων μετά τον πόλεμο του Ρωμαίου αυτοκράτορα Βήρου εναντίον των Πάρθων (162-166 μ.Χ.), τα οποία εγκωμίαζαν χωρίς μέτρο τα κατορθώματα των Ρωμαίων, επιδεικνύοντας αρκετές φορές κακό γούστο. Ο Λουκιανός, αφού στο πρώτο μέρος αναφέρεται -συχνά με εύθυμη διάθεση- στα λάθη των συγχρόνων του ιστορικών, δίνει στο δεύτερο μέρος με συστηματικότερο τρόπο συμβουλές προς τους επίδοξους ιστορικούς. Δύο κύριες ιδιότητες πρέπει να διαθέτει, σύμφωνα με τον Λουκιανό, ο καλός ιστορικός: «πολιτική σκέψη και συγγραφική ικανότητα. Η πρώτη είναι δώρο της φύσης που δεν διδάσκεται, ενώ η συγγραφική ικανότητα μπορεί να αποκτηθεί με πολλή άσκηση, συνεχή κόπο και μίμηση των αρχαίων» (§ 34). Ακολουθώντας τον Θουκυδίδη, αναγνωρίζει ως βασικό στόχο της ιστορίας, της οποίας το έργο αντιδιαστέλλει από αυτό της ρητορικής, την ωφέλεια των αναγνωστών με την έκθεση της αλήθειας, ενώ παράλληλα ψέγει την άκριτη μίμηση των κλασικών προτύπων.

Πῶς δεῖ ἱστορίαν συγγράφειν § 41-45, 61-62

[41] τοιοῦτος οὖν μοι ὁ συγγραφεύς. ἔστω ἄφοβος, ἀδέκαστος, ἐλεύθερος, παρρησίας καὶ ἀληθείας φίλος, ὡς ὁ κωμικός φησίν, τὰ σῦκα σῦκα, τὴν σκάφην δὲ σκάφην ὀνομάσων, οὐ μίσει οὐδὲ φιλίᾳ νέμων οὐδὲ φειδόμενος ἢ ἐλεῶν ἢ αἰσχυνόμενος ἢ δυσωπούμενος, ἴσος δικαστής, εὔνους ἅπασιν ἄχρι τοῦ μὴ θατέρῳ τι ἀπονεῖμαι πλεῖον τοῦ δέοντος, ξένος ἐν τοῖς βιβλίοις καὶ ἄπολις, αὐτόνομος, ἀβασίλευτος, οὐ τί τῷδε ἢ τῷδε δόξει λογιζόμενος, ἀλλὰ τί πέπρακται λέγων.
[42] ὁ δ᾽ οὖν Θουκυδίδης εὖ μάλα ταῦτ᾽ ἐνομοθέτησεν καὶ διέκρινεν ἀρετὴν καὶ κακίαν συγγραφικήν, ὁρῶν μάλιστα θαυμαζόμενον τὸν Ἡρόδοτον ἄχρι τοῦ καὶ Μούσας κληθῆναι αὐτοῦ τὰ βιβλία. κτῆμά τε γάρ φησιν μᾶλλον ἐς ἀεὶ συγγράφειν ἤπερ ἐς τὸ παρὸν ἀγώνισμα, καὶ μὴ μυθῶδες ἀσπάζεσθαι ἀλλὰ τὴν ἀλήθειαν τῶν γεγενημένων ἀπολείπειν τοῖς ὕστερον. καὶ ἐπάγει τὸ χρήσιμον καὶ ὃ τέλος ἄν τις εὖ φρονῶν ὑπόθοιτο ἱστορίας, ὡς εἴ ποτε καὶ αὖθις τὰ ὅμοια καταλάβοι, ἔχοιεν, φησί, πρὸς τὰ προγεγραμμένα ἀποβλέποντες εὖ χρῆσθαι τοῖς ἐν ποσί. [43] καὶ τὴν μὲν γνώμην τοιαύτην ἔχων ὁ συγγραφεὺς ἡκέτω μοι, τὴν δὲ φωνὴν καὶ τὴν τῆς ἑρμηνείας ἰσχύν, τὴν μὲν σφοδρὰν ἐκείνην καὶ κάρχαρον καὶ συνεχῆ ταῖς περιόδοις καὶ ἀγκύλην ταῖς ἐπιχειρήσεσιν καὶ τὴν ἄλλην τῆς ῥητορείας δεινότητα μὴ κομιδῇ τεθηγμένος ἀρχέσθω τῆς γραφῆς, ἀλλ᾽ εἰρηνικώτερον διακείμενος. καὶ ὁ μὲν νοῦς σύστοιχος ἔστω καὶ πυκνός, ἡ λέξις δὲ σαφὴς καὶ πολιτική, οἵα ἐπισημότατα δηλοῦν τὸ ὑποκείμενον. [44] ὡς γὰρ τῇ γνώμῃ τοῦ συγγραφέως σκοποὺς ὑπεθέμεθα παρρησίαν καὶ ἀλήθειαν, οὕτω δὲ καὶ τῇ φωνῇ αὐτοῦ εἷς σκοπὸς ὁ πρῶτος, σαφῶς δηλῶσαι καὶ φανότατα ἐμφανίσαι τὸ πρᾶγμα, μήτε ἀπορρήτοις καὶ ἔξω πάτου ὀνόμασι μήτε τοῖς ἀγοραίοις τούτοις καὶ καπηλικοῖς, ἀλλ᾽ ὡς μὲν τοὺς πολλοὺς συνεῖναι, τοὺς δὲ πεπαιδευμένους ἐπαινέσαι. καὶ μὴν καὶ σχήμασι κεκοσμήσθω ἀνεπαχθέσι καὶ τὸ ἀνεπιτήδευτον μάλιστα ἔχουσιν, ἐπεὶ τοῖς κατηρτυμένοις τῶν ζωμῶν ἐοικότας ἀποφαίνει τοὺς λόγους. [45] καὶ ἡ μὲν γνώμη κοινωνείτω καὶ προσαπτέσθω τι καὶ ποιητικῆς παρ᾽ ὅσον μεγαληγόρος καὶ διηρμένη καὶ ἐκείνη, καὶ μάλισθ᾽ ὁπόταν παρατάξεσι καὶ μάχαις καὶ ναυμαχίαις συμπλέκηται· δεήσει γὰρ τότε ποιητικοῦ τινος ἀνέμου ἐπουριάσοντος τὰ ἀκάτια καὶ συνδιοίσοντος ὑψηλὴν καὶ ἐπ᾽ ἄκρων τῶν κυμάτων τὴν ναῦν. ἡ λέξις δὲ ὅμως ἐπὶ γῆς βεβηκέτω, τῷ μὲν κάλλει καὶ τῷ μεγέθει τῶν λεγομένων συνεπαιρομένη καὶ ὡς ἔνι μάλιστα ὁμοιουμένη, ‹μὴ› ξενίζουσα δὲ μηδ᾽ ὑπὲρ τὸν καιρὸν ἐνθουσιῶσα. κίνδυνος γὰρ αὐτῇ τό τε μέγιστον παρακινῆσαι καὶ κατενεχθῆναι ἐς τὸν τῆς ποιητικῆς κορύβαντα, ὥστε μάλιστα πειστέον τηνικαῦτα τῷ χαλινῷ καὶ σωφρονητέον, εἰδότας ὡς ἱπποτυφία τις καὶ ἐν λόγοις πάθος οὐ μικρὸν γίγνεται. ἄμεινον οὖν ἐφ᾽ ἵππου ὀχουμένῃ τότε τῇ γνώμῃ τὴν ἑρμηνείαν πεζῇ συμπαραθεῖν, ἐχομένην τοῦ ἐφιππίου ὡς μὴ ἀπολείποιτο τῆς φορᾶς.

…

[61] τὸ δ᾽ ὅλον ἐκείνου μοι μέμνησο —πολλάκις γὰρ τοῦτο ἐρῶ— καὶ μὴ πρὸς τὸ παρὸν μόνον ὁρῶν γράφε ὡς οἱ νῦν ἐπαινέσονταί σε καὶ τιμήσουσιν, ἀλλὰ τοῦ σύμπαντος αἰῶνος ἐστοχασμένος πρὸς τοὺς ἔπειτα μᾶλλον σύγγραφε καὶ παρ᾽ ἐκείνων ἀπαίτει τὸν μισθὸν τῆς γραφῆς, ὡς λέγηται περὶ σοῦ, «ἐκεῖνος μέντοι ἐλεύθερος ἀνὴρ ἦν καὶ παρρησίας μεστός, οὐδὲν οὐδὲ κολακευτικὸν οὐδὲ δουλοπρεπὲς ἀλλ᾽ ἀλήθεια ἐπὶ πᾶσι.» τοῦτ᾽, εἰ σωφρονοῖ τις, ὑπὲρ {τὰς} πάσας τὰς νῦν ἐλπίδας θεῖτο ἄν, οὕτως ὀλιγοχρονίους οὔσας. [62] ὁρᾷς τὸν Κνίδιον ἐκεῖνον ἀρχιτέκτονα οἷον ἐποίησεν; οἰκοδομήσας γὰρ τὸν ἐπὶ τῇ Φάρῳ πύργον, μέγιστον καὶ κάλλιστον ἔργον ἁπάντων, ὡς πυρσεύοιτο ἀπ᾽ αὐτοῦ τοῖς ναυτιλλομένοις ἐπὶ πολὺ τῆς θαλάττης καὶ μὴ καταφέροιντο ἐς τὴν Παραιτονίαν, παγχάλεπον, ὥς φασιν, οὖσαν καὶ ἄφυκτον εἴ τις ἐμπέσοι ἐς τὰ ἕρματα— οἰκοδομήσας οὖν τὸ ἔργον ἔνδοθεν μὲν κατὰ τῶν λίθων τὸ αὑτοῦ ὄνομα ἐπέγραψεν, ἐπιχρίσας δὲ τιτάνῳ καὶ ἐπικαλύψας ἐπέγραψε τοὔνομα τοῦ τότε βασιλεύοντος, εἰδώς, ὅπερ καὶ ἐγένετο, πάνυ ὀλίγου χρόνου συνεκπεσούμενα μὲν τῷ χρίσματι τὰ γράμματα ἐκφανησόμενον δέ, «Σώστρατος Δεξιφάνους Κνίδιος θεοῖς σωτῆρσιν ὑπὲρ τῶν πλοϊζομένων.» οὕτως οὐδ᾽ ἐκεῖνος ἐς τὸν τότε καιρὸν οὐδὲ τὸν αὑτοῦ βίον τὸν ὀλίγον ἑώρα, ἀλλ᾽ εἰς τὸν νῦν καὶ τὸν ἀεί, ἄχρι ἂν ἑστήκῃ ὁ πύργος καὶ μένῃ αὐτοῦ ἡ τέχνη.

***
[41] Τέτοιος λοιπόν πρέπει κατά τη γνώμη μου να είναι ο ιστορικός: άφοβος, αδέκαστος, ελεύθερος, φίλος της παρρησίας και της αλήθειας, να ονομάζει «τα σύκα σύκα και τη σκάφη σκάφη», όπως λέει και ο κωμικός ποιητής, χωρίς να ικανοποιεί το μίσος ή τη φιλία, χωρίς να λυπάται ή να αισθάνεται οίκτο ή ντροπή ή να πτοείται. Να είναι δίκαιος δικαστής, ευνοϊκά διατεθειμένος προς όλους έως το σημείο να μην παραχωρεί περισσότερο από όσο πρέπει, ξένος και χωρίς πατρίδα στα βιβλία του, ανεξάρτητος, χωρίς να υπακούει σε κανένα βασιλιά, ούτε να υπολογίζει τι εντύπωση θα σχηματίσει ο ένας ή ο άλλος αλλά να γράφει ό,τι έγινε.
[42] Ο Θουκυδίδης πολύ εύστοχα θέσπισε αυτούς τους κανόνες και διέκρινε τα προτερήματα του ιστορικού από τα ελαττώματα βλέποντας πόσο θαυμάστηκε ο Ηρόδοτος, ώστε τα βιβλία του να ονομαστούν Μούσες. Και λέει ότι έγραψε την ιστορία του περισσότερο για να μείνει αιώνιο κτήμα παρά έργο επίκαιρου διαγωνισμού και ότι δεν προτιμά το μυθικό στοιχείο, αλλά κληροδοτεί στους μεταγενέστερους την αλήθεια των γεγονότων. Αναφέρει ακόμη τη χρησιμότητα της ιστορίας και ποιος πρέπει να είναι ο σκοπός της για κάθε συνετό άνθρωπο, ώστε, αν ποτέ συμβούν και πάλι παρόμοια γεγονότα, θα μπορεί στρέφοντας το βλέμμα προς τα παρελθόντα να αντιμετωπίσει σωστά τα παρόντα.
[43] Τέτοιο τρόπο σκέψεως λοιπόν αν έχει ο συγγραφέας, ας έρθει σ᾽ εμένα. Όσο για τη γλώσσα και την εκφραστική δύναμη, δεν πρέπει να ξεκινήσει το γράψιμο με πολύ ορμητικό ύφος υιοθετώντας τη σφοδρή εκείνη και αιχμηρή και μακροπερίοδη και περίπλοκη στα επιχειρήματα και τα λοιπά τεχνάσματα ρητορική δεξιοτεχνία, αλλά με νηφάλια διάθεση. Η σκέψη του πρέπει να έχει συνοχή και να είναι πυκνή, το λεκτικό να έχει σαφήνεια και να ταιριάζει σε πολιτικές υποθέσεις κατά τρόπο που να εκφράζει με απόλυτη ακρίβεια το θέμα.
[44] Γιατί, όπως για τη σκέψη του συγγραφέα θέσαμε ως σκοπό την παρρησία και την αλήθεια, έτσι και για τη γλώσσα του πρώτος σκοπός πρέπει να είναι να δηλώσει με σαφήνεια και να εκθέσει με διαύγεια το ζήτημα χωρίς σπάνιες και ασυνήθιστες λέξεις ούτε με αγοραίες και φτηνές, αλλά τέτοιες, που το πλήθος να καταλαβαίνει και οι μορφωμένοι να επαινούν. Επίσης να στολίζει τους λόγους του με σχήματα απλά και ανεπιτήδευτα, επειδή διαφορετικά οι λόγοι του θα μοιάζουν με υπερβολικά καρυκευμένες σούπες.
[45] Η σκέψη του συγγραφέα ας συμμετέχει και ας προσεγγίζει κάπως την ποίηση και ας είναι, όπως και εκείνη, μεγαλόπρεπη και υψηλή και μάλιστα όταν ασχολείται με παρατάξεις, μάχες και ναυμαχίες. Τότε θα χρειαστεί ένας ποιητικός άνεμος να φουσκώνει τα πανιά και να σηκώσει μαζί του το καράβι ψηλά στις κορυφές των κυμάτων. Η έκφραση όμως καλύτερα ας πατάει στη γη· μπορεί να ανυψώνεται στο κάλλος και στο μεγαλείο των ιστορουμένων και να εξομοιώνεται, όσο είναι δυνατό, με αυτά χωρίς όμως να ξενίζει και να ενθουσιάζει άκαιρα. Γιατί υπάρχει γι᾽ αυτήν κίνδυνος και να φτάσει σε μεγάλη έξαψη και να περιπέσει στην ποιητική μανία. Επομένως θα πρέπει να υπακούσει στο χαλινάρι και να είναι φρόνιμη γνωρίζοντας ότι η υπερβολική υπερηφάνεια και στα λόγια ακόμα δεν είναι μικρή αρρώστια. Το καλύτερο λοιπόν είναι, ενώ η σκέψη πηγαίνει έφιππη, η έκφραση να πορεύεται πλάι της πεζή κρατώντας τη σέλλα, για να μη μείνει πολύ πίσω.

...

[61] Γενικά να θυμάσαι εκείνο -και θα στο πω πολλές φορές- να γράφεις αποβλέποντας όχι μόνο στο παρόν για να σε επαινέσουν και να σε τιμήσουν οι σύγχρονοί σου, αλλά, έχοντας στόχο την αιωνιότητα, γράφε για τους επερχομένους και από εκείνους να απαιτήσεις την αμοιβή για το έργο σου, ώστε να λένε για σένα: «Εκείνος ήταν ελεύθερος άνθρωπος και γεμάτος θάρρος, χωρίς να λέει κολακείες ούτε δουλοπρεπείς εκφράσεις αλλά την αλήθεια σε όλα». Αυτό τον κανόνα πρέπει κάθε φρόνιμος να τοποθετεί πάνω από όλες τις ελπίδες του παρόντος, που είναι τόσο βραχυχρόνιες.
[62] Θυμάσαι τι έκανε ο αρχιτέκτονας εκείνος από την Κνίδο; Έχτισε τον πύργο στη νήσο Φάρο,¹ μέγιστο και κάλλιστο έργο, για να φωτίζονται από αυτό οι ναυτιλλόμενοι σε μεγάλη απόσταση μέσα στη θάλασσα, και να μην παρασύρονται στην Παραιτονία,² ακτή πολύ δύσκολη, όπως λένε, που δε γλύτωνες αν έπεφτες στους βράχους της. Αφού λοιπόν έχτισε το έργο, έγραψε από μέσα, επάνω στην πέτρα, το όνομά του και κατόπιν το έχτισε με γύψο και το κάλυψε γράφοντας το όνομα του τότε βασιλιά, ξέροντας, όπως και έγινε, ότι σε λίγο χρόνο τα γράμματα θα πέσουν μαζί με το επίχρισμα και θα φανεί το Σώστρατος Δεξιφάνους Κνίδιος θεοῖς σωτῆρσιν ὑπὲρ τῶν πλοϊζομένων.³ Έτσι ούτε εκείνος απέβλεπε στις τότε περιστάσεις ούτε στη σύντομη ζωή του, αλλά στη σημερινή εποχή και στη μελλοντική, όσο ο πύργος θα στέκεται όρθιος και θα διατηρείται η τέχνη του.
----------------------

¹ Πρόκειται για το νησάκι μπροστά στην Αλεξάνδρεια, το οποίο συνδεόταν με στενή λωρίδα γης με την ξηρά. Επί Πτολεμαίου Β΄ του Φιλάδελφου ανατέθηκε (γύρω στο 280 π.Χ.) στον αρχιτέκτονα Σώστρατο από την Κνίδο να κτίσει τον περίφημο φάρο.

² Πόληκαι λιμάνι της Αιγύπτου, περ. 300 χλμ. δυτικά της Αλεξάνδρειας.

³ «Ο Σώστρατος, ο γιος του Δεξιφάνη, από την Κνίδο στους θεούς σωτήρες υπέρ των πλεόντων».

Ο θάνατος και η ταφή στην Αρχαία Ελλάδα

Η ταφή στην αρχαία Ελλάδα. Η περιποίηση του νεκρού, οι μοιρολογίστρες, οι βραδινές κηδείες, τα νεκρόδειπνα... 

 

Η Ταφή

Η ταφή ή καύση ή ενταφιασμός στην εποχή των αρχαίων Ελλήνων, επιβάλλεται από θρησκευτική ανάγκη και όχι μόνο για λόγους υγιεινής. Αρκεί απλώς ένα ράντισμα του νεκρού με χώμα, ώστε να εξευμενισθεί και να μη γίνει ον που επιτίθεται και τιμωρεί. Αυτό το καθήκον εκτελεί η Αντιγόνη στο νεκρό σώμα του αδερφού της Πολυνείκη και αψηφά τη θανατική ποινή που της επιβάλλει ο Κρέων (Σοφοκλέους, Αντιγόνη) Ο Ομηρικός κόσμος των νεκρών εντυπώθηκε τόσο βαθιά στην συνείδησή των Ελλήνων, ώστε ούτε οι φιλοσοφικές θεωρίες (Ορφικοί, Πυθαγόρειοι και Πλατωνικοί), μήτε καν ο Χριστιανισμός, κατόρθωσαν να τον ξεριζώσουν από τις ψυχές τους.

Στη λαϊκή μας παράδοση, ο Άδης των σημερινών Ελλήνων είναι ο υποχθόνιος κόσμος του Ομήρου, ο κόσμος εκείνος χωρίς παρηγοριά… Η περιποίηση του νεκρού ήταν πράξη τελετουργική. Έπλεναν κι έντυναν τον νεκρό με ρούχα καθαρά, συνήθως λευκά, και τον τοποθετούσαν πάνω σε ένα τραπέζι ή κρεββάτι, έχοντας τα πόδια γυρισμένα προς την έξοδο.

Το κεφάλι του ακουμπούσε πάνω σε ένα μαξιλάρι με λουλούδια. Τον νεκρό συντρόφευαν οι γυναίκες του πολύ στενού του οικογενειακού περιβάλλοντος και άρρενες συγγενείς και φίλοι. Γύρω του, μοιρολογίστρες, λουλούδια, λήκυθοι και άλλα αγγεία με αρώματα, συμπλήρωναν τη σκηνή που συναντάμε πολύ συχνά πάνω στα ταφικά αγγεία της αρχαιότητας. Σκηνές που επαναλαμβάνονται ζωντανές στις μέρες μας σε όλο τον ελλαδικό χώρο....

Πολλές φορές έβαζαν στο στόμα του νεκρού ένα νόμισμα. Ήταν τα βαρκάτικα, ο οβολός που έπρεπε να πληρώσει στον Χάροντα που τον περνούσε με τη βάρκα στον ποταμό Άδη (οι λαϊκοί άνθρωποι της αρχαιότητας χρησιμοποιήσουν το στόμα τους για πορτοφόλι). Άλλες φορές πάλι, έβαζαν κοντά στον νεκρό ένα γλυκό από μέλι, διότι πίστευαν πως με αυτό θα μπορέσει να κολακέψει τον Κέρβερο, τον σκύλο-φύλακα του Άδη.

Η κηδεία γινόταν μέσα στο σκοτάδι της νύχτας, πριν βγει η πρώτη αχτίδα του ήλιου και μολυνθεί από τον νεκρό, που θεωρείτο μιασμένος. Έκαναν τελετές εξαγνισμού, ενώ οι συγγενείς πλένονταν με νερό φερμένο από άλλο σπίτι κι έπειτα έτρωγαν όλοι μαζί (νεκρόδειπνα). Την επόμενη, γίνονταν εξαγνισμός του σπιτιού με θαλασσινό νερό.

Την τρίτη μέρα, την ένατη, την τριακοστή και στο χρόνιασμα, έκαναν προσφορές, θυσίες και συμπόσια στη μνήμη του νεκρού.

Η τελευταία μέρα των Ανθεστήριων, στα τέλη Φεβρουαρίου λέγονταν Χύτροι και ήταν ημεγάλη γιορτή στη μνήμη των νεκρών (συγγενεύει με τα σημερινά Ψυχοσάββατα). Μέσα σε πήλινες χύτρες, ετοίμαζαν ένα χυλό από σπόρους (πανσπερμία), που έπρεπε να φάνε πριν νυχτώσει.

Όλοι έρχονταν στο κοιμητήρι για να τιμήσουν τους νεκρούς τους και θυσίαζαν στον Ερμή Ψυχοπομπό, τον οδηγητή των νεκρών στον Άδη. Στο τέλος της ημέρας, για να εξορκίσουν την κακή τύχη έλεγαν: «Στην πόρτα (έξω) οι Κήρες, τέλειωσαν τα Ανθεστήρια». Οι Κήρες ήταν θεές του θανάτου.

Ο θάνατος στην Αρχαία Ελλάδα.

Στα Ηλύσια πεδία πήγαιναν οι άξιοι, στον Άδη όσοι δεν αξιοποίησαν τη ζωή και στα Τάρταρα οι εγκληματίες...

Οι αρχαίοι Αθηναίοι, σύμφωνα με τους νόμους τους Σόλωνα, ήταν υποχρεωμένοι να φροντίζουν τους ηλικιωμένους γονείς τους και ακόμα να φροντίζουν τα της ταφή τους. Όποιος πολίτης παρέβαινε αυτά τα καθήκοντα, πλήρωνε πρόστιμο και έχανε τα πολιτικά του δικαιώματα, δηλαδή εθεωρείτο «άτιμος», ή και τον εξόριζαν από την πόλη. Αθηναίοι και Έλληνες, στην αρχαιότητα, πίστευαν πως οι θεοί προσφέρουν απλόχερα τα αγαθά στους θνητούς και αυτοί, σεβόμενοι τους αθάνατους ευεργέτες, οφείλουν να τα απολαύσουν μέχρι τελευταίας ευκαιρίας. Διαφορετικά, θα προσβάλλουν τους γενναιόδωρους θεούς. Σύμφωνα με τις ιδέες αυτές, λοιπόν, εκτιμούν, αγαπούν και απολαμβάνουν την επίγεια ζωή. Αντιμετωπίζουν τον θάνατο με δέος, φόβο και θλίψη, συνεπώς φοβούνται τον νεκρό, που θεωρούν «μιασμένο» (μολυσμένο).

Ο θάνατος ήταν η συντέλεια, καθώς ελάχιστοι πίστευαν στην αθανασία της ψυχής και ό,τι αυτό συνεπάγεται. Ο Όμηρος διαχωρίζει την ψυχή (από το ρήμα ψύχω > πνέω – αναπνέω) σε κυρίως ψυχή ( ζωή -ανάσα – πνοή) και σε θυμό... που είναι η ψυχή μας ως φορέας ψυχικών και πνευματικών ιδιοτήτων. Κατά τον Όμηρο, το σώμα είναι ο άνθρωπος καθαυτόν, που φθείρεται με τον θάνατο. Η ψυχή μετά θάνατον γίνεται σκιά ωχρή, χωρίς αξία, που πλανάται στον Άδη κι ύστερα εξανεμίζεται, χάνεται. Παρόμοιες ιδέες έχει και ο Αριστοτέλης, ο οποίος δηλώνει πως ο άνθρωπος είναι σώμα και ύλη, ψυχή και είδος. Κατά τον Αριστοτέλη η ψύχη είναι ενδιάμεσο μεταξύ ανθρώπων και θεού, γεννιέται και σβήνει με το σώμα. Μονάχα ο νους έρχεται απ΄ έξω («θύραθεν»), είναι «το ανώτερον μέρος της ψυχής, προγενέστερον και κύριον, απλούν και απαθές» και είναι ύλη....

Η αθανασία της ψυχής

Υπέρ της αθανασίας της ψυχής τάσσονται οι Ορφικοί, οι Πυθαγόρειοι και οι Πλατωνικοί. Οι θεωρίες τους συγγενεύουν πολύ με τη μεταγενέστερη χριστιανική θεωρία περί ψυχής. Κοινή σε όλους είναι η άποψη ότι η ψυχή «ουσία άυλη, άφθαρτη και αθάνατη», «κάτι το άορατον, ασώματον, πάγκαλον και θείον», γι” αυτό είναι αθάνατη. Ενώ το σώμα είναι «ορατόν και σύνθετον και γαιώδες και ανθρώπινον», γι” αυτό είναι θνητό και πιθανόν να παραλογίζεται (Πλάτωνος, Φαίδων).

Ο Σωκράτης στις τελευταίες στιγμές νιώθει πως με τον θάνατό του θεραπεύεται από τη νόσο (δηλαδή το κλείσιμο της ψυχής, μέσα στο φθαρτό σώμα).

Για να εκφράσει, λοιπόν, την ευγνωμοσύνη του προς τον θεό Ασκληπιό, δίνει εντολή στον Κρίτωνα να θυσιάσει για λογαριασμό του έναν κόκορα. Την ίδια ερμηνεία, που θέλει το σώμα να είναι φυλακή της ψυχής, υποστηρίζουν οι Ορφικοί. Χαρακτηριστικά πρεσβεύουν πως «η ψυχή εγκαταλείπει προσωρινά το σώμα την ώρα του ονείρου και για πάντοτε την ώρα του θανάτου». Όλοι τους, επίσης, ομιλούν για δικαιοσύνη, ηθική αγνότητα και τιμωρία ή δικαίωση στον άλλο κόσμο....

Η επικούρεια άποψη...

Αντίποδας των προηγούμενων είναι η Επικούρεια άποψη. Ο Επίκουρος δέχεται τον πλατωνοαριστοτελικό διαχωρισμό της ψυχής σε: άλογο (ψυχή – anima) και σε λογικό (νους – animus). Όμως διαφέρει από τους άλλους, διότι πιστεύει πως και τα δύο μέρη της ψυχής είναι φθαρτά και υλικά. Βασίζεται στην ατομική θεωρία του Δημόκριτου, δηλαδή ερμηνεύει την ψυχή και τον νου ως συμπτώματα, εκδηλώσεις της ύλης. Κατά τον Επίκουρο, η ψυχή αποτελείται από λεπτότατα άτομα, διάχυτα στο σώμα, και πεθαίνει μαζί με το σώμα.

Ενδιαφέρουσα είναι η άποψή του περί θανάτου: «… Άρα το πιο φρικιαστικό απ” όλα τα δεινά, ο θάνατος, είναι ένα τίποτα για μας. Απλούστατα επειδή, ενόσω εμείς θα ζούμε, εκείνος θα είναι απών, ενώ, όταν θα εμφανιστεί, εμείς δεν θα υπάρχουμε. Ο θάνατος, λοιπόν, δεν έχει καμία σχέση ούτε με τους ζωντανούς, ούτε με τους πεθαμένους, αφού όσο οι ζωντανοί είναι ζωντανοί δεν υπάρχει, και οι πεθαμένοι, δεν θα ζουν όταν φανεί… » (Επίκουρου, Επιστολή προς Μενοικέα, Περί Ευτυχίας).

Η αρχαία ελληνική θρησκεία άφηνε απόλυτη ελευθερία σκέψης και έκφρασης, είχε δοξασίες με καθαρά πνευματικό περιεχόμενο και υψηλές ηθικές αξίες. Όπως λόγου χάριν, στα Ηλύσια Πεδία βασιλεύουν -μετά θάνατον- οι θνητοί που διακρίθηκαν για τις αρετές τους. Αντιθέτως, στα σκοτεινά παλάτια του Άδη οδηγούνται οι νεκροί θνητοί, όσοι δεν αξιοποίησαν τα προσόντα τους και τις δυνατότητες που τους χάρισαν οι θεοί κατά τη διάρκεια του βίου. Σε αυτούς συγκαταλέγεται αυτός που λαθέν βιώσας, όπως αναφέρει ο Όμηρος.

Δηλαδή αυτός που πέρασε από τον εφήμερο βίο χωρίς να γίνει αντιληπτός, χωρίς να αξιοποιήσει τα χαρίσματα των θεών. Στο κατώτατο σημείο του Άδη, στα Τάρταρα, καταλήγουν όσοι έχουν διαπράξει σοβαρά εγκλήματα. Ο Τάνταλος, ο Σίσυφος, οι κόρες του Δαναού τιμωρούνται από τους θεούς και υποβάλλονται σε χωρίς τέλος μαρτυρία....

Το «σπίτι-δουλειά» μας γερνάει πριν την ώρα μας

Από μικρός βαριόμουν μέχρι αηδίας οτιδήποτε συμβατικό. Ακόμη και την ίδια τη ζωή, αν κατέληγε να ταυτιστεί με μια ακόμη σύμβαση. Ίσως όλα να 'ναι συμβάσεις, αναπόφευκτα τελικά, ποιος ξέρει. Ίσως όχι. Το point μου όμως είναι ότι όπως και να ‘χει, ό,τι κι αν ισχύει, ακόμη κι αν μιλάμε για συμβάσεις κάθε είδους, ας τις γουστάρουμε τουλάχιστον τις άτιμες, ποιος μας εμποδίζει στο κάτω-κάτω;

Γι’ αυτό κι όσο οι άλλοι γύρω μου επέμεναν να ενηλικιώνονται, να μεγαλώνουν, να ωριμάζουν και να μεταλλάσσονται, καθοδηγούμενοι από μια «φυσική εξέλιξη» των πραγμάτων που ποτέ δεν κατάλαβα ούτε ενστερνίστηκα αν με ρωτήσεις, εγώ έμοιαζα ν' ακολουθώ την αντίθετη κατεύθυνση. Αυτό το flat επαναλαμβανόμενο μοτίβο του «σπουδάζω, πιάνω δουλειά, παντρεύομαι, κάνω κι ένα-δυο κουτσούβελα», χάνοντας τη δική μου ταυτότητα κάπου στη διαδρομή, ποτέ δε μου 'κατσε καλά και το αποποιήθηκα από νωρίς. Για όσους το επιλέγουν με γεια τους, με χαρά τους. Για όσους τη βρίσκουν μ' αυτό κι εγώ μαζί τους και μπράβο τους.

Στόχος μου είναι, παρ’ όλα αυτά, μια ζωή όσο γίνεται πιο γεμάτη. Γεμάτη εμπειρίες και περιπέτειες, γεμάτη ανθρώπους και συναισθήματα κι όλα στο κόκκινο, γιατί μόνο έτσι νιώθω ζωντανή. Για τον εαυτό μου αποφάσισα κάποτε ότι καλώς ή κακώς δε θέλω και δεν μπορώ να συνδυάσω μια συνηθισμένη πορεία μ' όλα τα παραπάνω. Ακόμη κι αν εγώ κατέληξα έτσι επειδή είμαι των άκρων εκ φύσεως, δε σημαίνει ότι είναι υγιές ένας άνθρωπος που δε λειτουργεί όπως εγώ να παραιτείται από τις προσωπικές επιθυμίες του, θάβοντας το παρόν και το μέλλον του κάτω από υποχρεώσεις, είτε εργασιακές είτε οικογενειακές.

Όταν εγκλωβίζεσαι σε μια μίζερη καθημερινότητα που θυμίζει μέρα της μαρμότας δίχως εναλλαγές, ακόμη κι αν απαρτίζεται από ανθρώπους που αγαπάς κι έχεις επιλέξει να μοιραστείς μαζί τους τη ζωή σου -είτε πρόκειται για το σύντροφό σου σκέτο είτε για ένα ολόκληρο πακέτο με παιδιά, σκυλιά και γατιά μ' αυτόν επικεφαλής- δεν μπορεί παρά να χαθείς κάπου στην πορεία και να μπουχτίσεις. Αν ο χρόνος ή οι αντοχές σου φτάνουν μόνο για να πραγματοποιείς τη συναρπαστική διαδρομή «δουλειά-σπίτι-σπίτι-δουλειά» κάθε μέρα, τότε θαρρώ πως ήρθε η ώρα να το πάρεις λίγο αλλιώς το όλο θέμα.

Δεν έχω πρόθεση να το παίξω ξερόλας, ούτε να δώσω μαθήματα ζωής σε κανέναν. Ο καθένας μας είναι υπεύθυνος για τις επιλογές και τις πράξεις του, απ' την αρχή ως το τέλος κι ίσως όλα όσα λέω ή θα πω από κάποιους να θεωρηθούν πολυτέλειες. Όμως με μια γρήγορη ματιά γύρω μου, στους συνομήλικούς μου που 'χουν αρχίσει να μου φαίνονται ξένοι εδώ και καιρό, παρατηρώ πως ο άνθρωπος φθείρεται και γερνάει όταν τραβάει τον δρόμο της επιβίωσης, ξεχνώντας τι πάει να πει ζωή. Φθείρεται και γερνάει πριν την ώρα του. Φθείρεται και γερνάει τόσο εξωτερικά, όσο κι εσωτερικά, πράγμα που ίσως είναι χειρότερο, πιο τρομακτικό και πιο θλιβερό.

Γιατί όταν καταλήγει κανείς να ζει για να δουλεύει κι όχι το αντίστροφο, όταν καταλήγει να ταυτίζει την αγάπη για την οικογένειά του με θάψιμο των προσωπικών, ξεχωριστών επιθυμιών κι αναγκών του, όταν φτάνει στο σημείο να περιορίζεται κάπου ανάμεσα σε προϊσταμένους, συναδέλφους, πεθερικά και συμπεθέρια, καταλήγοντας όλα αυτά ν' αποτελούν τα μοναδικά ερεθίσματά του, καθώς ο καιρός περνάει το πιθανότερο είναι πως κάποια μέρα θα νιώσει ανεξήγητα καταπιεσμένος, σ' απροχώρητο ίσως βαθμό.

Ο χρόνος κι ο χώρος που χρωστάμε στον ίδιο μας τον εαυτό είναι οι ανάσες τις ψυχικής μας ισορροπίας. Όσο περιορίζουμε τις ανάγκες μας τόσο περισσότερο ασφυκτιούμε υποσυνείδητα. Use it or lose it είχε πει κάποτε ένας καθηγητής μου αναφερόμενος στο μυαλό μας. Όμως, μεγαλώνοντας κατάλαβα πως αυτό ισχύει για πολλά άλλα πράγματα επίσης.

Αν δεν εκμεταλλευτείς τις δυναμικές της ηλικίας σου όσο ακόμη τις έχεις, λογικό είναι να σ' εγκαταλείψουν κι εκείνες από νωρίς. Πριν καν συνειδητοποιήσεις τι έχει συμβεί, θα σ' αφήσουν σύξυλο, όταν θα ‘ρθει η ώρα που θα καταλάβεις ότι στα 35 σου έχεις αποκτήσει συνήθειες, αντοχές και διάθεση που θυμίζουν ήδη τους γονείς σου. Αν θέσεις στο περιθώριο την κοινωνική σου ζωή, πέφτοντας στην παγίδα του γνωστού «πού να τρέχω τώρα έτσι πτώμα μετά τη δουλειά» ή στο εξίσου πολυφορεμένο «έχω οικογένεια και παιδιά, δεν είμαστε για τέτοια», τότε θα σ' αποβάλει κι ο κόσμος, αφήνοντάς σε στο περιθώριο να παρακολουθείς από μακριά όσους ακόμη τολμούν να ζουν και να διασκεδάζουν, έχοντας παρέες και διαφόρων ειδών ενδιαφέροντα.

Τι σε κάνει όμως να πιστεύεις ότι είναι δευτερεύον το να 'χεις δραστηριότητες, χόμπι και παρέες; Τι μας κρατάει σ' εγρήγορση, αν όχι οι εναλλαγές παραστάσεων, η δράση, η ανταλλαγή απόψεων, η ανθρώπινη επαφή, η ενασχόληση με κάτι που αγαπάμε και μας γεμίζει και που μπορεί να γίνει όμορφα δημιουργικό, δίνοντας στο μυαλό μας διεξόδους γι' ανανέωση;

Ο άνθρωπος είναι ον πολύπλευρο. Αν δώσεις μια ευκαιρία στον εαυτό σου να υπάρξει και πέρα απ' τις προβλεπόμενες υποχρεώσεις, θα δεις ότι η βελτιωμένη σου εκδοχή θα κάνει καλό και σ' αυτούς που αγαπάς. Αν εσύ νιώθεις όμορφα, δεν μπορεί παρά η ζωντάνιά σου αυτή να μεταφερθεί και στο περιβάλλον σου. Αν εσύ τρέφεις όσες περισσότερες πλευρές τις προσωπικότητάς σου μπορείς, τόσο πιο ενδιαφέρων και ζωντανός θα φαντάζεις στα μάτια των δικών σου, κάνοντάς τους να χαίρονται για 'σένα, μαζί σου.

Δεν είναι εγωιστικό να θέλει κανείς προσωπικό χρόνο και ποικιλία στη ζωή του. Ο παραιτημένος άνθρωπος, ακόμη κι αν από συνήθεια πιστεύει πως όλα είναι εντάξει, μέσα του πάντα θα τρώγεται μέχρι που θα γίνει τελικά ένας γέρος ανεξαρτήτου ηλικίας.

Γέννηση, θάνατος κι ανάσταση του Θεού

 Μέσα στην (Ενιαία) Θεία Πραγματικότητα, στην Ύπαρξη και στη Δραστηριότητα του Θεού, εκδηλώνονται οι δύο όψεις της εμπειρίας της Ζωής, η «Ζωή» και ο «Θάνατος». Είναι Δύο Όψεις της Ίδιας Πραγματικότητας, που μπορούν, σε «λεκτικό επίπεδο» να αντιμετατεθούν. Ζωή είναι η Θεία Ζωή, κι η γέννηση στην δημιουργία είναι ουσιαστικά «θάνατος». Από την αντίστροφη οπτική, ο Θεός είναι το Άγνωστο, η Κοσμική Νύχτα, το «Χάος», ο «Θάνατος», ενώ η «εμφάνιση» μέσα στην δημιουργία είναι ύπαρξη και ζωή… Έτσι και οι δύο καταστάσεις, η Υπερβατική Ύπαρξη, και η κοσμική ύπαρξη μπορούν να ονομαστούν «ζωή» και η άλλη κατάσταση «θάνατος». Εξαρτάται από ποια μεριά το βλέπουμε… πάντως και στις δύο περιπτώσεις μιλάμε για «δύο καταστάσεις ύπαρξης» (θάνατος, με την έννοια της ανυπαρξίας, δεν υπάρχει, δεν νοείται, και δεν υποστηρίχθηκε –σοβαρά- σε καμία παράδοση)…

Από την άποψη της «θεϊκής» προοπτικής ο Θεός «πεθαίνει» μέσα στην Δημιουργία, για να την «ζωογονήσει» και «ανασταίνεται» πάλι στην προκοσμική του κατάσταση, όταν «διαλύεται» ο κόσμος πίσω στο «χάος»… Από την άποψη των (περιορισμένων) όντων ο Θεός Γεννιέται μέσα στον κόσμο και τον «ζωογονεί» και «πεθαίνει» επιστρέφοντας στο Άγνωστο, αποσύροντας την ζωογόνο δύναμή του από την φύση… Στην πραγματικότητα μιλάμε για την ίδια πραγματικότητα, που «βλέπουμε» από δύο διαφορετικές θέσεις, κι οι διαφορές είναι μόνο «λεκτικές».

Η Πρότυπη Γέννηση κι ο Θάνατος του Θεού, αναφέρονται στην Γέννηση του Ζαγρέα στην Αυγή του Χρόνου, και στην Επιστροφή του στο Άχρονο, στο Τέλος του Χρόνου, και στην Γέννησή του Ξανά, στην Νέα Αυγή του Χρόνου… Στους Δελφούς, την εποχή του χειμερινού ηλιοστασίου οι «Όσιοι» ιερουργούν και θυσιάζουν και λατρεύουν τον «θάνατο» του Θεού (που σχετίζεται με την «εξαφάνισή» του από τον κόσμο, κι όχι με τον «διασπαραγμό» του Ζαγρέα από τους τιτάνες, που εντάσσεται στον κύκλο της «κοσμικής θυσίας»…)… Είναι ο Διόνυσος που «εξαφανίζεται» τον «χειμώνα». Είναι ακόμα ο Απόλλωνας που «αναχωρεί» για την «χώρα των υπερβορείων» (καθώς ο ήλιος μετά τη φθινοπωρινή ισημερία «παίρνει» το δρόμο για το βορά στην εκλειπτική, και φτάνει στο πιο βορινό σημείο στο χειμερινό ηλιοστάσιο…)… Παράλληλα οι «Θυιάδες», οι δελφικές μαινάδες, ιερουργούν για την γέννηση του Διονύσου Λικνίτη, του Θείου Βρέφους, βρεφικής μορφής του Διονύσου. Ο Διόνυσος Λικνίτης, είναι ακόμα ο Απόλλωνας που σε λίγο, την άνοιξη, θα «επιστρέψει» από την χώρα των «υπερβορείων»…

Ο Διόνυσος κι ο Απόλλωνας είναι ο Ίδιος Θεός… Κι οι δύο Θεϊκές (Ηλιακές) Μορφές, «χάνονται» το Κοσμικό (κι Ετήσιο) Χειμώνα, στη «Νύχτα», στο «Χάος», στη «χώρα των υπερβορείων», κι «εμφανίζονται» πάλι την άνοιξη… κι ο «ερχομός» τους γιορτάζεται (και στους Δελφούς με ιερουργίες και τελετές… και στην Αθήνα με τα «Καταγώγια» στα πλαίσια των «Ανθεστηρίων»…)… Κατά πληροφορία του Μακρόβιου, σε μία χαμένη θεολογική πραγματεία που αποδίδεται στον Αριστοτέλη, τα Θεολογούμενα υποστηρίζονταν με στοιχεία πως ο Διόνυσος κι ο Απόλλωνας ήταν ο Ίδιος Θεός, όχι μόνο στο περιεχόμενο (σαν θεϊκές οντότητες) αλλά και στην λατρεία…

Η Γιορτή του Διονύσου Λικνίτη αποτέλεσε το πρότυπο για την καθιέρωση της χριστιανικής γιορτής των «χριστουγέννων»…

Το ίδιο γεγονός, η γέννηση («εμφάνιση», «καταγώγια») κι ο «θάνατος» (η «εξαφάνιση», αναγώγια») του Θεού, αντανακλάται και στον Διόνυσο, σαν Πνεύμα της Φύσης… και στον Κοσμικό Κύκλο της Δημιουργίας, και στον Ετήσιο (εποχιακό) κύκλο ανανέωσης της φύσης… κι αποτελεί την αφορμή και το περιεχόμενο πολλών γιορτών που σχετίζονται με την φύση…

Η «εξαφάνιση» του Θεού τον «Χειμώνα» (που είναι πρόβλημα, ως και καταστροφή, για ανθρώπους που ζουν σύμφωνα με τις εποχές, κι εξαρτώνται από τις εποχές, και την παραγωγή της γης…), κι «επανεμφάνισή» του την «άνοιξη», έχει μεγάλη σημασία…

Ο Θεός που «Γεννήθηκε» το «Χειμώνα» (και γιορτάστηκε σαν Λικνίτης), «έρχεται» στον κόσμο, και «θυσιάζεται» για να «ζωογονήσει» τον κόσμο (κι εδώ εντάσσεται μυστηριακός μύθος του «Διασπαραγμού» του Ζαγρέα, καθώς και η Κοσμική Θυσία του Ταύρου της Διονυσιακής Λατρείας, κι οι τελετουργικοί διασπαραγμοί και ωμοφαγίες των θιάσων και των μαινάδων…), «διασπαράσσεται» στην πολλαπλότητα των όντων, διατηρώντας όμως την «υπαρξιακή καρδιά» της Ενότητας, κι έτσι, ενώ είναι ο Ένας μέσα στους πολλούς, ταυτόχρονα Αναδύεται Υπαρξιακά σαν Ενότητα, σαν Ένας, «Ανασταίνεται», (Είναι η «ανάσταση» του Ζαγρέα, η «δεύτερη γέννηση» του Θεού σαν Διονύσου της Σεμέλης…).

Το ίδιο περιεχόμενο, αν και πολλές φορές διαφορετική σημασιοδότηση έχουν τα «Αναγώγια» και «Καταγώγια» του Θεού (θάνατος» κι «ανάσταση» του Θεού (είτε το δούμε από την μεριά του Θεού, είτε το δούμε από την μεριά του ανθρώπου…).

Ενώ όμως ο «θάνατος» του Θεού («Αναγώγια», «Εξαφάνιση», «Κατάβαση στον Άδη»…) ιερουργείται μυστικά, αφού δεν είναι ένα γεγονός που μπορεί να «γιορταστεί»… η «Επιστροφή» του Θεού («Καταγώγια», «Εμφάνιση», «Ανάβαση από τον Άδη»…)… γίνεται πανηγυρικά στα ανοιξιάτικα «Ανθεστήρια», την Δεύτερη Μέρα, των Χοών, όπου ο Θεός (Διόνυσος) μπαίνει στην Πόλη της Αθήνας μέσα σε ένα τροχοφόρο καράβι…

Η κεντρική ιερουργία στα Μεγάλα Διονύσια είναι η πομπή του ξοάνου του Διονύσου Ελευθερέως από τον Ναό του στην Ακρόπολη ως την Ακαδήμεια (που συμβολίζει την «εξαφάνιση», το «θάνατο», του Θεού…), και η «επιστροφή» του πίσω στο Ναό του (που συμβολίζει την «επανεμφάνιση», την «ανάσταση» του Θεού…).

Στο «Θείο Πάθος» του Διονύσου («Αναγώγια»-«Καταγώγια». «θάνατος»-«ανάσταση», του Θεού), θα «βρουν», αργότερα, μετά από αιώνες, οι χριστιανοί, το περιεχόμενο, την σημασία, και την λατρευτική εκδήλωση της δικής τους γιορτής του «Πάσχα», της «Σταύρωσης», της «Καθόδου στον Άδη», και της «Ανάστασης» του «Χριστιανικού Θεού»… Το χριστιανικό πάσχα εορταζόταν (με απόφαση της Α΄ οικουμενικής συνόδου στην Νίκαια, το 325, μ. Χ.) την πρώτη πανσέληνο μετά την εαρινή ισημερία…

Γιορτές για τον «Θνήσκοντα Θεό», επιτάφιοι θρήνοι (και περιφορές επιταφίων), και γιορτές της «ανάστασης» του Θεού, γίνονταν τουλάχιστον 5 αιώνες πριν τον Χριστό…

Η «συμμετοχή» στην Λατρεία προϋπόθετε καθαρμούς και αγνείες… ενώ με τον τελετουργικός διασπαραγμό και ωμοφαγία (πανάρχαια ιερή πράξη), είτε κισσού, είτε ζώου, καθώς και με την «μετάληψη οίνου» στις γιορτές, ο λάτρης ταυτιζόταν με τον Θεό, μεταλάμβανε του «θείου»… Στο χριστιανισμό ο καθαρμός κι οι αγνείες αντικαθίστανται από το «βάπτισμα» (που γίνεται μία φορά), ενώ το περιεχόμενο και η σημασία της «θείας μετάληψης» με την τελετουργική ωμοφαγία μεταφέρεται αυτούσια στην «μετάληψη του σώματος και του αίματος του Χριστού»…

Αφήνοντας κατά μέρος τον Ιησού από την Ναζαρέτ, που υπήρξε ένας Μεγάλος Διδάσκαλος (σαν τον Ορφέα, τον Βούδα, τον Λάο Τσε…) και δεν έχει καμία σχέση με «όσα» έκαναν οι χριστιανοί μετά τον θάνατό του… μπορούμε να πούμε ότι οι χριστιανοί της επίσημης εκκλησίας, αντέγραψαν με σκανδαλώδη τρόπο την Διονυσιακή Λατρεία και τις διονυσιακές γιορτές, «εφαρμόζοντας» όσα «συμβολικά» απέδιδαν οι Έλληνες στον Γιό του Θεού Διόνυσο, στον άνθρωπο Ιησού…

Ο Διόνυσος, Γεννημένος Προκοσμικά από το Άχρονο (Ζαγρέας), ο Διόνυσος, σαν Πνεύμα Ενότητας, Πνεύμα της Φύσης, Γεννουσιουργός Θεός, ο Βάκχος, σαν Οδηγητής και Λυτρωτής των ανθρώπων, ο Ορφέας, κατ’ εξοχήν ενσάρκωση του Διονύσου, Πρόσωπο του Διονύσου (δηλαδή άνθρωπος που «ταυτίστηκε» με τον Θεό του), μεγάλος ανάμεσα στους ανθρώπους (ενσαρκώσεις επίσης του Διονύσου), «θεάνθρωπος», που «χάνεται» στο «μύθο»… αποτελεί το Πρότυπο του Χριστού, του Υιού, του Λόγου, του Σταυρωμένου Λυτρωτή, του Θεανθρώπου…

Η «επικράτηση» του χριστιανισμού στην ύστερη αρχαιότητα, δεν σημαίνει ότι ο χριστιανισμός εκπροσωπεί την αλήθεια… Ο χριστιανισμός επικράτησε απλά, επειδή οι αυτοκράτορες που πριν (στην ελληνιστική εποχή) είχαν καθιερώσει την Διονυσιακή Λατρεία σαν επίσημη θρησκεία, διαπίστωσαν (στην ρωμαϊκή εποχή) ότι μπορούσαν να «χειραγωγήσουν» και να «ελέγξουν» καλύτερα τους λαούς της αυτοκρατορίας με την νέα θρησκεία (αντίγραφο της Διονυσιακής Θρησκείας), του χριστιανισμού… οι λόγοι της επικράτησης ήταν καθαρά πολιτικοί…

Για να μιλήσουμε καθαρά, ο χριστιανισμός, όπως διαμορφώθηκε ήταν ένας «λαϊκός Διονυσιασμός» που εκλαϊκευσε (εκκοσμίκευσε) τις Μυστηριακές Ιερουργίες και Τελετουργίες, την Διονυσιακή Παράδοση και τα Μυστήρια, σε απλές εξωτερικές τελετουργικές πράξεις, τα «μυστήρια», το βάπτισμα, το χρίσμα, την μετάληψη («θεία κοινωνία»), κλπ… Μόνο έτσι, μιλώντας την «μυστηριακή γλώσσα», μπορούσε ο χριστιανισμός να απευθυνθεί και να «πείσει» τους λαούς της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας. Η ευκολία των εξωτερικών τελετουργικών μυστηρίων του χριστιανισμού ήταν επόμενο να «παρασύρει» τα αμόρφωτα πλήθη (και «κάποιοι» το εκμεταλλεύτηκαν αυτό). Οι χριστιανοί επικράτησαν «λεηλατώντας» τα Μυστήρια των Ελλήνων. Ο Θεός των χριστιανών δεν είναι παρά μία άλλη μορφή του Διονύσου, ο «Πάσχων Θεός»… Αυτό είδαν οι αυτοκράτορες και «υιοθέτησαν» πολιτικά το χριστιανισμό…

Το αποτέλεσμα δεν είναι απλά μία ιστορική απάτη, μία κατασυκοφάντηση της αρχαίας ελληνικής θρησκείας, αλλά και ένα τραγικό αδιέξοδο, στο οποίο έχει φτάσει η Θρησκεία σήμερα…

 Αποβάλλοντας η Θρησκεία, τον Μυστικό, Μυστικιστικό, και Υπερβατικό, Χαρακτήρα, που είχε στην Ελληνική Θρησκεία και μεταβαλλόμενη σε μία επιφανειακή, εξωτερική, λατρεία, όπως είναι ο χριστιανισμός της επίσημης εκκλησίας, έχασε την πραγματική λυτρωτική δύναμή της. Ο χριστιανισμός δεν μπορεί να σώσει κανέναν…

Η Αρχαία Λατρεία» οδηγούσε τον άνθρωπο στην οντολογική, πνευματική, νοητική, ψυχική, και ψυχοσωματική μεταμόρφωση… η χριστιανική λατρεία δεν έχει ούτε καν τα ηθικά αποτελέσματα στα οποία περιορίζει την δράση της… Κι αυτό το αποδεικνύει η κατάσταση των χριστιανικών κοινωνιών…

Και να σημειώσουμε, ότι δεν πρέπει κάποιος να «σχετίζει» το χριστιανισμό με τους πατέρες και την νηπτική παράδοση, που ακολουθεί το ρεύμα από τον Ωριγένη, και τους άλλους πατέρες μέχρι τον Ιωάννη… Το ότι ο επίσημος χριστιανισμός προσπαθεί να οικειοποιηθεί το μυστικό ρεύμα, δεν μας πείθει… Πρόκειται για δύο διαφορετικά θρησκευτικά ρεύματα που πηγάζουν από τον Ιησού… το ένα μέσω του Ιωάννη, των μυστικών και νηπτικών πατέρων… το άλλο μέσω του Παύλου και της επίσημης εκκλησίας…

Οι Επιτάφιες Στήλες του Κεραμεικού

Ο Κεραμεικός ήταν το πρώτο δημόσιο νεκροταφείο της αρχαίας Αθήνας. Οι αρχαιότεροι τάφοι χρονολογούνται στην Πρώιμη Εποχή του Χαλκού και οι νεότεροι τους παλαιοχριστιανικούς χρόνους. Από τα τέλη της μυκηναϊκής περιόδου και εξής το νεκροταφείο αναπτύσσεται συνεχώς. Κατά τη γεωμετρική και αρχαϊκή περίοδο οι τάφοι πληθαίνουν, εντάσσονται σε ταφικούς τύμβους ή σημαίνονται με επιτάφια μνημεία. Την Κλασική και την ελληνιστική περίοδο δημιουργούνται εντυπωσιακά επιτάφια μνημεία ,γνωστά ως "επιτύμβιες στήλες" που φέρνουν ανάγλυφες τις μορφές των νεκρών και των συγγενικών τους προσώπων.

Οι στήλες αυτές συνήθως είναι ναόσχημες και ο νεκρός παριστάνεται είτε σε κάποια ασχολία της καθημερινής ζωής, είτε ανάμεσα στα αγαπημένα του πρόσωπα.

Ανάμεσα στις επιτύμβιες στήλες που βρέθηκαν στον Κεραμεικό υπάρχουν ορισμένα εξαιρετικά δείγματα γλυπτικής τέχνης όπου οι δημιουργοί τους αποδίδουν τέλεια την μετάβαση από την ζωή στον θάνατο :



Η στήλη της Αμφαρέτης.
Το σχήμα ναΐσκου με αέτωμα μαρμάρινο επιτύμβιο ανάγλυφο παριστάνει την νεκρή Αμφαρέτη καθιστή να κρατάει ενα πτηνό στο δεξί της χέρι που προορίζεται για το εγγονάκι της που το κρατά με το αριστερό χέρι στα γόνατά της. Η θλίψη στο πρόσωπο της Αμφαρέτης είναι εμφανής. Το συγκινητικό θρηνητικό επίγραμμα μας πληροφορεί για τη μεταξύ τους σχέση και για τον ταυτόχρονο θάνατό τους. Γύρω στα 430-420 π.Χ.



Η στήλη της Hγησούς
Aπό τις ωραιότερες αττικές επιτύμβιες στήλες της κλασικής περιόδου. Έχει σχήμα ναΐσκου που επιστέφεται από αέτωμα με ανθεμωτά ακρωτήρια. Tο μεγαλύτερο τμήμα της στήλης καταλαμβάνει η μορφή της νεκρής Hγησούς, κόρης του Προξένου, όπως μας πληροφορεί η επιγραφή, που έχει χαραχθεί στο οριζόντιο γείσο του αετώματος. H Hγησώ καθισμένη σε κομψό κάθισμα με το δεξί της χέρι παίρνει ένα κόσμημα από την ανοιχτή κοσμηματοθήκη (πυξίδα) που της προσφέρει η νεαρή δούλη απέναντι της. Eντύπωση προκαλέι η θλίψη που αποπνέουν τα πρόσωπα των δύο γυναικών. Πρόκειται για έργο σημαντικού γλύπτη, πιθανόν του Kαλλίμαχου. 410-400 π.Χ.



Η στήλη του Δεξίλεω
Η πιο διάσημη επιτύμβια στήλη του Κεραμεικού. Ο δεκαεννιάχρονος Δεξίλεως σκοτώθηκε το 394 π.Χ. σε μια μάχη κοντά στην Κόρινθο μαζί με άλλους τέσσερις ιππείς. Σύμφωνα με τον αθηναϊκό νόμο, οι νεκροί ενταφιάστηκαν στο δημόσιον σήμα, δηλαδή στον χώρο ταφής για τους πεσόντες υπέρ πατρίδος. Οι γονείς του Δεξίλεω όμως έστησαν ένα επιτύμβιο ανάγλυφο με την εικόνα του σε ένα κενοτάφιο στο νεκροταφείο του Κεραμεικού. Ο Δεξίλεως, ντυμένος με κοντό χιτώνα και χλαμύδα, εικονίζεται να ιππεύει το ανασηκωμένο στα πίσω πόδια άλογό του και να σκοτώνει με το δόρυ του έναν γυμνό αντίπαλο, που έχει καταρρεύσει στο έδαφος δίπλα στην ασπίδα του και προσπαθεί να αμυνθεί με το ξίφος του.
Στη βάση του μνημείου αναγράφεται σε τέσσερις στίχους η αφιέρωσή του στον Δεξίλεω: «ΔΕΞΙΛΕΩΣ ΛΥΣΑΝΙΟ ΘΟΡΙΚΙΟΣ - ΕΓΕΝΕΤΟ ΕΠΙ ΤΕΙΣΑΝΔΡΟ ΑΡΧΟΝΤΟΣ - ΑΠΕΘΑΝΕΝ ΕΠ' ΕΥΒΟΥΛΙΔΟ - Ε΄Γ΄ ΚΟΡΙΝΘΩΙ ΤΩΝ ΠΕΝΤΕ ΙΠΠΕΩΝ».


Η στήλη του Αριστοναύτη
Η Ναόσχημη Επιτύμβια στήλη του Αριστοναύτη είναι έργο του 350 - 325 π.Χ και θεωρείται σταθμός στην ιστορία των επιτυμβίων μνημείων, καθώς σηματοδοτεί το τέλος της κλασικής εποχής. H χαραγμένη στο επιστύλιο επιγραφή μας πληροφορεί για το όνομα του νεκρού, το πατρικό και την καταγωγή του:Aριστοναύτης Aρχεναύτου Aλαιεύς. O νεκρός παριστάνεται σχεδόν ολόγλυφος μέσα στον ναΐσκο ως οπλίτης σε έντονο διασκελισμό, έτοιμος να επιτεθεί στον εχθρό.



Η στήλη του Προκλή
Γύρω στο 340 π.Χ., χρονολογείται το μεγάλο επιτύμβιο ανάγλυφο του Προκλή και του Προκλείδη . Η καθιστή μορφή (ο Προκλείδης, σύμφωνα με την επιγραφή) είναι ο πατέρας, που αποχαιρετά για τελευταία φορά τον γιο του (τον Προκλή, κατά την επιγραφή), ο οποίος σκοτώθηκε στον πόλεμο. Στο βάθος της εικόνας μια όρθια γυναίκα, η μητέρα του νεκρού (το όνομά της είναι Αρχίππη), κοιτάζει θλιμμένη προς το μέρος του.



Η στήλη των αδελφών Παμφίλης και Δημητρίας
Η επιτύμβια στήλη αποτελεί ένα αριστούργημα γλυπτικής του 4ου αι. π.Χ. Συνιστά χαρακτηριστικό δείγμα αττικού επιτύμβιου ανάγλυφου με ναόσχημη πλαισίωση οπου οι μορφές είναι σχεδόν ολόγλυφες. Το ανάγλυφο φέρει επιγραφή «Η Δημητρία και Παμφίλη» και εικονίζει την Παμφίλη να κάθεται σε θρόνο και την αδελφή της Δημητρία να στέκεται όρθια δίπλα της. Γύρω στο 320 π.Χ

ΤΙ ΣΗΜΑΙΝΕΙ «ΕΙΜΑΙ ΕΛΕΥΘΕΡΟΣ»;

Το ζήτημα της ελευθερίας, με το που τίθεται, προκαλεί έντονες διαφωνίες. Υπάρχει μακροχρόνια διαμάχη όχι μόνο για το αν είμαστε ή όχι ελεύθεροι, αλλά και για το πόσο είμαστε ή μπορούμε να γίνουμε ελεύθεροι. Είναι ευνόητο ότι στο πλαίσιο ενός σύντομου άρθρου, όπως το παρόν, είναι ανέφικτο έστω κι ένα σχεδιάγραμμα του πλαισίου της προβληματικής της ελευθερίας. Γι’ αυτό, αντλώντας από τον υπαρξισμό του Jean-Paul Sartre (1905-1980), θεωρώ ότι υπάρχουν ορισμένα βασικά ζητήματα που θα πρέπει κανείς να σκεφτεί, πριν αποφανθεί για το αν είναι ή όχι ελεύθερος και, κατ’ επέκταση, τι σημαίνει αυτό για τη ζωή του.

1. Ελευθερία του ανθρώπου: Υπάρχει η άποψη ότι είμαστε ελεύθεροι μόνο όταν μπορούμε να κάνουμε ό,τι θέλουμε. Αυτή η αντίληψη παραπέμπει στην ελευθερία καθώς στην αρχαιότητα ακόμα και οι θεοί περιορίζονταν, από την Ειμαρμένη. Το ότι δεν έχουμε αυτήν την απόλυτη ελευθερία σημαίνει ότι είμαστε ανελεύθεροι;

2. Επιλογές: Η ελευθερία έχει να κάνει με τις επιλογές. Επιλογή δεν σημαίνει προτιμώ κάτι θετικό αντί για κάτι αρνητικό. Κάθε άλλο. Μπορεί να είναι επιλογή μεταξύ δύο αρνητικών, ή να αφορά την απόφαση σχετικά με κάτι τόσο αρνητικό (π.χ. απειλή θανάτου) ώστε ο άλλος «δρόμος» να φαίνεται μονόδρομος. Οι επιλογές μας πάντοτε επηρεάζονται από διάφορους παράγοντες (συνήθειες, βιολογικά χαρακτηριστικά, κοινωνικές τάσεις κτλ.). Αυτό δεν σημαίνει ότι καθορίζονται. Αν καθορίζονταν, δεν θα ήταν επιλογές.

3. Η κατάσταση: Ζούμε σε συγκεκριμένες καταστάσεις, όπου υπάρχουν ορισμένοι άνθρωποι και πράγματα που επηρεάζουν τόσο τις δυνατότητες όσο και τις επιθυμίες μας. Όπως ακριβώς σε έναν αθλητικό αγώνα, υπάρχουν πλαίσια μέσα στα οποία ζούμε, επιλέγουμε και κινούμαστε.

4. Ευθύνη: Πρόκειται για το πλέον σημαντικό στοιχείο μιας ελεύθερης ενέργειας: η ανάληψη (συνειδητά ή μη) της ευθύνης για την επιλογή που γίνεται. Επιλέγουμε, ευρισκόμενοι σε συγκεκριμένη κατάσταση, για την Α αντί για τη Β ενέργεια. Από τη στιγμή που τίποτα δεν μας εξαναγκάζει, είμαστε υπεύθυνοι για τις επιλογές μας και, φυσικά, για τις θετικές ή, ακόμα περισσότερο, για τις αρνητικές επιπτώσεις τους.

Η απάντηση στο ερώτημα «είμαι ελεύθερος;» αποκαλύπτει σημαντικά στοιχεία για τον εαυτό μας. Έτσι, η άρνηση της ελευθερίας συνεπάγεται τη δυνατότητα για αποποίηση των ευθυνών, π.χ. με τα επιχειρήματα «έτσι είμαι και δεν αλλάζω», «έτσι είναι η ζωή/κοινωνία» κ.ο.κ. Από την άλλη, η αποδοχή της ελευθερίας, εξαιτίας της ευθύνης που συνεπάγεται, μας ωθεί στο να ενεργοποιούμαστε και να αγωνιζόμαστε για την αλλαγή και τη βελτίωση της ζωής μας, ακόμα κι αν αποτυγχάνουμε, πολύ ή λίγο. Με άλλα λόγια, η στάση μας απέναντι στην ελευθερία μας είναι ένας σημαντικός δείκτης για το πώς οι ίδιοι αντιμετωπίζουμε τη ζωή μας.

Αρμονία…

Αρμονία … μια κατάσταση που περιγράφει την Εντός και Εκτός μας Ισορροπία, δηλαδή την ισόποση κατανομή Θετικών και Αρνητικών Συναισθημάτων, μέσα στην ψυχική μας σφαίρα αλλά και την επίτευξη της υγιούς συνύπαρξής μας με τους άλλους και την Δημιουργία εν γένει…

Η Αρμονία είναι η πλέον επιθυμητή κατάσταση-βίωμα για την πλειονότητα των ανθρώπων, επειδή τους ευθυγραμμίζει με τον κοινό πνευματικό και ψυχικό ρυθμό. Μέσα σ΄ αυτήν, υπάρχει η τάξη και η αίσθηση του μέτρου, που δεν αφήνει την θετική ή αρνητική υπερβολή να κυριαρχήσει και να δημιουργήσει ψυχικό και πνευματικό αδιέξοδο…

Η Αρμονία εγκαθιστά την ηρεμία εκεί όπου επικρατούσε η αταξία και η σύγχυση και προσφέρει μια αξεπέραστη αίσθηση ηρεμίας και γαλήνης, επειδή ακριβώς παύουν να υφίστανται οι πάσης φύσεως εντάσεις εντός μας αλλά και σε σχέση με το περιβάλλον μας. Για να επιτευχθεί η αρμονία, ο άνθρωπος πρέπει να επαναφέρει στην μνήμη του, την προγενέστερη ιδανική κατάσταση ύπαρξης, πριν επέλθει το κομφούζιο που δημιούργησε η ανά τους αιώνες αφύσικη σχέση του με την πηγή της Δημιουργίας και αποκοπεί από την πραγματική φύση του…

Η Αρμονία διαχέεται εντός του ανθρώπου, όταν αυτός βρεθεί στο μονοπάτι της αναζήτησης του «γνώθι σ αυτόν» και κατακτήσει την συνειδητότητα, δηλαδή την επίγνωση του «ποιος είμαι, τι είμαι, ποια είναι η φυσική μου μορφή ύπαρξης, πως συνδέομαι με τον άλλον άνθρωπο. Αρμονία σημαίνει πως έχω ξεπεράσει το επιφανειακό και βρίσκομαι σε μια κατάσταση «ειρήνης» με τον εαυτό μου και τους άλλους, επειδή ανακάλυψα τον κοινό τόπο αφετηρίας αλλά και προορισμού που έχω σε σχέση με αυτόν…

Η Αρμονία αγαπά το όμορφο, μπορεί και το αναγνωρίζει και το αποδέχεται ως μια μόνιμη εντός και εκτός κατάσταση, ανεξαρτήτως συνθηκών και προϋποθέσων. Πρόκειται για μια μείζονος σημασίας κατάκτηση, που εξομαλύνει τις αντιθέσεις και αποκαθιστά τις τριβές που προκαλεί η σύγχυση…

Εκτός αρμονίας, ο άνθρωπος βιώνει την παραδοξότητα των γεγονότων, χωρίς να μπορεί να τις διαχειριστεί ομαλά και συνετά, αφήνοντάς τες να κυριαρχούν εντός του…

Η Αρμονία εν τέλει αποτελεί τον συνδετικό κρίκο μεταξύ των ψυχών και επαναφέρει την ομαλότητα στις σχέσεις με τους ανθρώπους και θεραπεύει αποτελεσματικά, οτιδήποτε παράγει ο παραλογισμός της σύγχρονης αφύσικης καθημερινότητας …

Οι Έσχατες Έγνοιες της Ύπαρξης

Τα ανθρώπινα όντα ενδέχεται να αντιμετωπίσουν τις Έσχατες Έγνοιες της Ύπαρξης με δυο πιθανούς τρόπους …

Ο ένας είναι να συγκαλύψουμε ή να αγνοήσουμε την κατάσταση της ζωής μας κ να ζήσουμε σε αυτό που ο Heidegger όρισε ως κατάσταση Λήθης της Ύπαρξης …

Με αυτόν τον καθημερινό τρόπο, ζούμε μέσα στον κόσμο των πραγμάτων, των καθημερινών περισπασμών, είμαστε απορροφημένοι στη φλυαρία, κατευνασμένοι, χαμένοι μέσα στο Αυτοί, μας απασχολεί μόνο το πως είναι τα πράγματα …

Ο άλλος τρόπος είναι να υπάρχουμε σε μια κατάσταση Ενσυνείδητης Ύπαρξης, μια κατάσταση στην οποία αντιμετωπίζουμε με Θαυμασμό όχι το πως είναι τα πράγματα, αλλά το γεγονός ότι ΕΙΝΑΙ …

Σε αυτή την κατάσταση έχουμε Επίγνωση ότι υπάρχουμε, ζούμε αυθεντικά, αγκαλιάζουμε τις δυνατότητες κ τα όριά μας, έχουμε επίγνωση της ευθύνης μας για την ζωή μας …

Όταν κάποιος έχει επίγνωση ότι δημιουργεί ο ίδιος τον εαυτό του μέσα στην Αυθεντική κατάσταση ενσυνείδητης ύπαρξης, αυτό του δίνει τη δύναμη να Αλλάξει κ την Ελπίδα ότι οι προσπάθειές του θα Καρποφορήσουν …

TI EIΝΑΙ Ο ΘΕΟΣ;

ΕΡΜΗΤΙΚΑ ΚΕΙΜΕΝΑ

ΑΠΟΣΠΑΣΜΑ Ι
Στοβαιος 2,1,26

Αυθεντικό κείμενο:
Θεόν νοήσαι μεν χαλεπόν, φράσαι δε αδύνατον ώ και νοήσαι δυνατόν το γαρ ασώματον σώματι σημήναι αδύνατον, και το τέλειον το ατελεί καταλαβέσθαι ου δυνατόν, και το αίδιον το ολιγοχρονίω συγγενέσθαι δύσκολον. το μεν γαρ αεί εστί, το δε παρέρχεται και το μεν αληθεία εστί, το δέ υπό φαντασίας σκιάζεται. το δέ ασθενέστερο, του ισχυροτέρου και το έλαττον του κρείττονος διέστηκε τοσούτον, όσον το θνητόν του θείου. η δε μέση τούτων διάστασις αμαυροί τήν του καλού θέα οφθαλμοίς μεν γαρ τα σώματα θεατά, γλώττη δε τα ορατά λεκτά το δε ασώματον και αφανές και ασχημάτιστον και μηδέ εξ ύλης υποκείμενον υπό των ημετέρων αισθήσεων καταληφθήναι ου δύναται. εννοούμαι, ώ εννοούμαι ο εξειπείν αδύνατον, τούτον εστιν ο θεός.....

Μετάφραση:
Είναι μεν δύσκολο να καταλάβει κανείς τον θεό αλλά και αδύνατο να τον περιγράψει, διότι το ασώματο δε μπορείς να το εκφράσεις με σώμα.
Δεν είναι δυνατό να κατανοήσεις το τέλειο με το ατελές, ούτε το αθάνατο με το ολιγόχρονο να ενωθεί, διότι, το μεν είναι αλήθεια για πάντα ενώ το άλλo, σκιάζεται από την εντύπωση.
Το πιο αδύνατο από το δυνατό και το μικρότερο από το μεγαλύτερο, απέχει τόσο, όσο το θνητό από το θείο.
Και η ανάμεσα τους απόσταση αμαυρώνει τη θέα του ωραίου,
διότι τα σώματα είναι ορατά μέσω των οφθαλμών, και μέσω της γλώσσας είναι ορατά τα όσα λέγονται.
Το δε ασώματο είναι και αόρατο και ασχημάτιστο, δεν μπορεί όμως να γίνει αντιληπτό από τις αισθήσεις μας ό,τι είναι ασώματο και αφανές και ασχημάτιστο, και δεν έχει σχηματιστεί από ύλη.
Εννοώ, πως ότι δεν μπορείς να περιγράψεις, αυτό είναι ο θεός.

Ανάλυση:

Ο Θεός είναι ασώματος.
Ο άνθρωπος είναι σώμα.
Πως είναι δυνατόν να περιγράψεις το ασώματο με σώμα;
Το μεν ασώματο είναι αλήθεια.
Το δε σώμα σκιάζεται από την εντύπωση πως είναι κάτι.
Η ανάμεσα τους απόσταση αμαυρώνει την θέα του ωραίου.
Τα σώματα είναι ορατά μέσω των οφθαλμών, και μέσω της γλώσσας γίνονται ορατά τα όσα λέγονται.

O Θεός είναι και ασώματος αλλά και δεν έχει σχήμα διότι είναι το Θείον, το Όλον Φως.
Το δε ασώματο είναι αόρατο και δεν έχει σχήμα ούτε μορφή ούτε είναισχηματισμένο από ύλη, και δεν μπορεί να γίνει αντιληπτό από τις πέντε αισθήσεις, (αφή, ακοή, όσφρηση, γεύση, όραση), διότι οι αισθήσεις είναι από ύλη.

Το σώμα σχηματίζεται από ύλη.
Το ασώματο σχηματίζεται κι αυτό μεν, αλλά δεν έχει μορφή από ύλη.
Διότι κάθε μορφή σχηματίζεται από τα δικά του χαρακτηριστικά.

Σώμα λοιπόν ορίζουμε κάθε τι που αποτελείται από ύλη.
Ασώματο ορίζουμε κάθε τι που δεν αποτελείται από ύλη.

Και είναι αδύνατον να περιγράψεις το ασώματο με σώμα.
Δηλαδή είναι αδύνατον να περιγράψεις με τις πέντε αισθήσεις αφή, ακοή, όσφρηση, γεύση, όραση, κάθε τι ασώματο.

Οι πέντε αισθήσεις ανήκουν αποκλειστικά στο σχηματισμένο σώμα-μορφή από ύλη.

Με τα συναισθήματα όμως που είναι ασώματες ενέργειες μπορούμε να δούμε το ασώματο.
Αλλά και πάλι τα συναισθήματα δεν ανήκουν στο Φως, στον Θεό.
Αλλά είναι θνητά συναισθήματα θνητών σωμάτων.
Διότι το σώμα σωματοποιεί κάθε ασώματη ενέργεια σε συναίσθημα η αίσθηση, αλλά που κάθε τι έχει και το αντίθετο του, άρα είναι μεγάλη πλάνη τα συναισθήματα, διότι είναι η ένωση του φωτός με το σκότος που επέφερε μία φύση διπολική, το πνεύμα της φύσης, όπου δεν είναι ούτε φως ούτε σκότος.

Διότι ο Θεός είναι το απόλυτο Αγαθό, και ούτε καν η λέξη Πανάγαθος μπορεί να περιγράψει τον Θεό, διότι είναι ύβρεις, και καλύτερο είναι όταν μιλούμε για τον Θεό η σιωπή..
....
ΟΙ ΑΝΘΡΩΠΟΙ ΔΕΝ ΣΚΕΦΤΟΝΤΑΙ ΚΑΙ ΟΤΙ ΔΕΝ ΚΑΤΑΝΟΟΥΝ ΤΟΥΣ ΠΡΟΚΑΛΛΕΙ ΤΡΟΜΟ.
Ο ΦΟΒΟΣ ΓΕΝΝΑ ΜΙΑ ΑΠΕΡΑΝΤΗ ΜΟΝΑΞΙΑ ΓΙ ΑΥΤΟ ΑΝΑΖΗΤΟΥΝ ΝΑ ΕΝΩΘΟΥΝ ΣΕ ΟΜΑΔΕΣ ΠΙΣΤΗΣ ΓΙΑ ΝΑ ΛΥΤΡΩΘΟΥΝ ΑΠΟ ΤΙΣ ΑΙΣΘΗΣΕΙΣ ΠΟΥ ΤΟΥΣ ΓΕΝΝΑ Η ΣΚΕΨΗ ΤΟΥ ΦΟΒΟΥ ΠΟΣΟ ΔΕ ΤΟΥ ΘΑΝΑΤΟΥ.
Η ΨΕΥΔΑΙΣΘΗΣΗ ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ ΠΟΥ ΤΟΥΣ ΠΡΟΚΑΛΛΕΙ Η ΟΜΑΔΑ ΠΙΣΤΗΣ ΤΟΥΣ ΗΡΕΜΕΙ ΚΑΙ ΠΑΥΟΥΝ ΝΑ ΑΝΑΖΗΤΟΥΝ ΤΗΝ ΑΛΗΘΕΙΑ ΤΗΝ ΟΠΟΙΑ ΔΕΝ ΑΝΑΖΗΤΗΣΑΝ ΠΟΤΕ

To βουβό ζώο

Το δειλινό μιας όμορφης μέρας, κάποια παράξενη διάθεση έπιασε την ψυχή μου και βγήκα από τα σύνορα της πόλης και περιδιάβασα γύρω στα ερείπια ενός εγκαταλειμμένου σπιτιού, πού μόνο οι γκρεμισμένες πέτρες του είχαν μείνει.

Πάνω σ’ αυτές τις πέτρες, είδα ένα σκύλο ξαπλωμένο ανάμεσα στις βρωμιές και τις στάχτες. Είχε πληγές πάνω στο δέρμα του κι ή αρρώστια σακάτευε το ισχνό κορμί του. Αντικρίζοντας πότε πότε τον ήλιο πού βασίλευε, τα γεμάτα θλίψη μάτια του φανέρωναν την ταπείνωση, την απελπισία, και τη δυστυχία του.

Βάδισα αργά και τον πλησίασα και ήθελα να ’ξέρα τη γλώσσα των ζώων για να μπορούσα να τον παρηγορήσω με τη συμπόνια μου. ’Αλλά ό σκύλος, μόνο πού τρόμαξε από το πλησίασμά μου, και προσπάθησε να σταθεί στα τρεμάμενα πόδια του. Έπεσε όμως, και μού έριξε ένα βλέμμα όπου ανακατεύονταν ή αδύναμη οργή, και ή ικεσία. Το βλέμμα αυτό μιλούσε πιο καθαρά από τα λόγια ενός άντρα και πιο συγκινητικά από τα δάκρυα μιας γυναίκας. Και να τί ένιωσα πώς μού είπε, «’Άνθρωπε, υποφέρω από την αρρώστια πού μού έφερε ή δική σου κτηνωδία και καταδίωξη. ’Έφυγα μακριά από τα πόδια σου πού με κλωτσούσαν και βρήκα καταφύγιο εδώ, γιατί το χώμα κι οι στάχτες είναι πιο καλότροπα από τού ανθρώπου την καρδιά, κι αυτά τα ερείπια λιγότερο μελαγχολικά από την ψυχή τού ανθρώπου. Φύγε, εσύ, πού ήρθες από τον κόσμο της αδικίας και της τυραννίας. ’Εγώ είμαι ένα άθλιο πλάσμα πού υπηρέτησε πιστά και υπάκουα το γιο τού Αδάμ. ’Ήμουν ό πιστός σύντροφος του ανθρώπου, τον φρουρούσα μέρα και νύχτα. Λυπόμουν όταν ήταν μακριά, και τον καλωσόριζα με χαρά όταν γύριζε. Ευχαριστιόμουν με τα -ψίχουλα πού έπεφταν από το τραπέζι του και χαιρόμουν με τα κόκκαλα πού εκείνος είχε φάει όλο το κρέας τους. «Όταν όμως γέρασα κι αρρώστησα, μ’ έδιωξε από το σπίτι του και με παράτησε στ’ άσπλαχνα παιδιά τού δρόμου.

’Ώ, γιε τού Αδάμ, βλέπω την ομοιότητα ανάμεσα σε μένα και στους συνανθρώπους σου όταν τα γερατειά τούς κάνουν ανήμπορους. Βλέπω τούς στρατιώτες πού πολέμησαν για την πατρίδα τους όταν ήταν ακόμα στο ανθό της ζωής τους, και πού αργότερα καλλιεργούσαν τα χωράφια της. Τώρα όμως πού ήρθε ό χειμώνας της ζωής τους και δεν είναι πια χρήσιμοι, πετιούνται στην άκρη.

Και βλέπω ακόμα την ομοιότητα ανάμεσα στη δική μου μοίρα και στη μοίρα της γυναίκας, πού στα χρόνια της όμορφης νιότης έδινε χαρά στην καρδιά τού νέου άντρα’ και πού μετά, σα μητέρα, αφιέρωσε τη ζωή της στα παιδιά της. ’Αλλά τώρα, γριά πια, την αγνοούν και την αποφεύγουν. Πόσο σκληρός και τυραννικός είσαι, ώ, γιε τού Αδάμ, και πόσο βάναυσος!»

’Έτσι μίλησε το βουβό ζώο πού ή καρδιά μου το κατάλαβε.

Ο κόσμος είναι ακριβώς όπως τον ονειρεύεσαι

"Μεταξύ ονείρου και πραγματικότητας δεν υπάρχει καμιά απόσταση η διάσπαση. 'Οπως δεν υπάρχει απόσταση μεταξύ του είμαι και του έχω, μεταξύ του πιστεύω και του βλέπω...Εκείνο που ο άνθρωπος ονειρεύεται είναι ήδη πραγματικότητα. Του χρειάζεται μόνο λίγος χρόνος για να το καταστήσει ορατό...

Dream + Time= Reality

Το όνειρο εκδηλώνεται μέσα από τον χρόνο. Η στενότητα της αντίληψής μας είναι αυτή που χρειάζεται χρόνο για να το κατανοήσει. Ο χρόνος για τον άνθρωπο είναι μια μαγική μπογιά και αποκαλύπτει αυτά που, διαφορετικά, θα παρέμεναν αόρατα στα μάτια του.

Πίσω από όλα αυτά που βλέπεις και αγγίζεις πρέπει να βρίσκεται το όνειρο για να υπάρξουν. 'Ενας υπέροχος κόσμος ή ένας οδυνηρός κόσμος, για να υλοποιηθεί, πρέπει πρώτα να περάσει μέσα από το όνειρο. ΤΟ ΟΝΕΙΡΟ ΕΙΝΑΙ ΤΟ ΠΙΟ ΑΛΗΘΙΝΟ ΠΡΑΓΜΑ ΠΟΥ ΥΠΑΡΧΕΙ...και πίσω από το όνειρο υπάρχει το σώμα. Τα κύτταρά μας, τα όργανά μας, ονειρεύονται......Δεν υπάρχει ένας κόσμος αντικειμενικός, σταθερός, ίδιος για όλους...Ο κόσμος είναι ακριβώς όπως τον ονειρεύεσαι...Ακόμα κι εκείνο που σου φαίνεται αρνητικό, καταστροφικό, είναι μόνο μια αντανάκλαση ενός αντιμαχόμενου ονείρου."

Και για ν' αλλάξουν τα πράγματα που δεν πάνε καλά, άλλαξε το όνειρο!

Είναι αδύνατο να βγεις από το κανάλι της επανάληψης, αν δεν αλλάξεις το όνειρο.
Να είσαι πιο ειλικρινής, πιο τίμιος με τον εαυτό σου και θα συνειδητοποιήσεις ότι πίσω από την ψευδή πεποίθηση της θέλησης ν' αλλάξεις τη ζωή σου, κρύβεται το μυστικό σχέδιο για να τη διαιωνίσεις έτσι όπως είναι."

Δείτε πώς συγχρονίζονται οι καρδιές ανθρώπων και των σκύλων τους

Αν χρειαζόταν επιστημονική επιβεβαίωση ότι ο σκύλος είναι ο καλύτερος φίλος του ανθρώπου, το βίντεο που γύρισε η γνωστή εταιρία παραγωγής τροφών για τα συμπαθή τετράποδα, η Pedigree, αποδεικνύει με τον πιο αδιάψευστο τρόπο του λόγου το αληθές.

Στο περίπου 4 λεπτών βίντεο βλέπουμε αρκετούς ανθρώπους και τα σκυλιά τους να έρχονται σε επαφή. Και οι δύο σε κάθε περίπτωση φορούν ειδικούς παλμογράφους, μέσω των οποίων καταγράφεται σε ηλεκτρονικό υπολογιστή η συχνότητα των καρδιακών παλμών τους.

Σύμφωνα με τα αποτελέσματα που φαίνονται στο βίντεο, οι δύο συχνότητες μετά από λίγα λεπτά επαφή... συγχρονίζονται! Με άλλα λόγια η καρδιά του ανθρώπου και η καρδιά του σκύλου χτυπούν στον ίδιο ρυθμό.

Το εκπληκτικό και συνάμα συγκινητικό φαινόμενο επαναλήφθηκε σε όλες σχεδόν τις περιπτώσεις, έτσι ώστε πλέον να είναι επιβεβαιωμένο ότι ισχύει ανεξαρτήτως ράτσας σκύλου ή φύλου του ιδιοκτήτη του.

Το αποτέλεσμα του πειράματος, εκτός από το πολύ όμορφο βίντεο επιβεβαιώνει και αυτό που υποστήριζαν αρκετοί επιστήμονες, ότι τα σκυλιά επιδρούν θετικά στην καρδιακή λειτουργία των ιδιοκτητών τους, και γι' αυτό τα συνιστούν σε ανθρώπους που πάσχουν από καρδιοπάθειες.

 

Δημιουργήθηκε ο πρώτος «σημασιολογικός άτλαντας» των λέξεων στον εγκέφαλο

Επιστήμονες στις ΗΠΑ «χαρτογράφησαν» για πρώτη φορά τον τρόπο που ο ανθρώπινος εγκέφαλος αντιδρά στις λέξεις και οργανώνει τη γλώσσα. Ο «σημασιολογικός άτλαντας» αποκαλύπτει ποιες περιοχές του εγκεφάλου ενεργοποιούνται από τις λέξεις και τις διαφορετικές σημασίες τους.

 Η ανακάλυψη αναμένεται να βοηθήσει στην ανάγνωση των ανθρωπίνων σκέψεων στο μέλλον, π.χ. σε ανθρώπους που δεν μπορούν να μιλήσουν λόγω εγκεφαλικού τραυματισμού ή άλλης πάθησης.

 Η νέα έρευνα επιβεβαιώνει ότι ο εγκέφαλος "αρχειοθετεί" τις λέξεις με πολύ διαφορετικό τρόπο από ό,τι ένα λεξικό, ομαδοποιώντας τις ανάλογα με τη σημασία τους. Όπως διαπιστώθηκε επίσης, ο «χάρτης» φαίνεται να είναι παρόμοιος στους διαφορετικούς ανθρώπους.

Οι επιστήμονες του Πανεπιστημίου της Καλιφόρνια-Μπέρκλεϊ, με επικεφαλής τους Τζακ Γκάλαντ και 'Αλεξ Χουθ, έκαναν τη σχετική δημοσίευση στο περιοδικό "Nature". Οι επτά αγγλόφωνοι εθελοντές που συμμετείχαν, άκουγαν ένα ραδιοφωνικό πρόγραμμα για πάνω από δύο ώρες, ενώ η νευρωνική δραστηριότητα του εγκεφάλου τους παρακολουθείτο συνεχώς με την τεχνική της λειτουργικής μαγνητικής απεικόνισης (fMRI).

Οι επιστήμονες κατέγραφαν τις παραμικρές αλλαγές στη ροή του αίματος και στην οξυγόνωση του εγκεφάλου στον εγκεφαλικό φλοιό, ανάλογα με τις λέξεις που άκουγαν οι εθελοντές. Στη συνέχεια, με τη βοήθεια ενός αλγόριθμου ηλεκτρονικού υπολογιστή, δημιουργήθηκε ένας σημασιολογικός «χάρτης», ο οποίος συσχετίζει τις λέξεις και τις σημασίες τους με συγκεκριμένες περιοχές του αριστερού και του δεξιού ημισφαιρίου.

Κάθε σημείο του εγκεφάλου συνδέεται με έναν αριθμό σχετιζόμενων λέξεων από πλευράς σημασίας. Από την άλλη, η ίδια λέξη ενεργοποιείται σε διαφορετικές περιοχές του εγκεφάλου, ανάλογα με τη διαφορετική σημασία της κάθε φορά.

Για παράδειγμα, στην αριστερή περιοχή του εγκεφαλικού φλοιού λίγο πάνω από το αριστερό αυτί ενεργοποιείται η λέξη «θύμα» (στα αγγλικά) και στο ίδιο περίπου σημείο εντοπίζονται οι σχετικές λέξεις «σκοτωμένος», «καταδικασμένος», «δολοφονημένος» κ.α. Στην πάνω δεξιά πλευρά του εγκεφάλου γειτνιάζουν οι «οικογενειακές» λέξεις (σύζυγος, παιδιά, γονείς κ.α.).«Η ομοιότητα στη σημασιολογική ‘τοπογραφία' του εγκεφάλου διαφορετικών ανθρώπων είναι πράγματι εκπληκτική», δήλωσε ο Χουθ, ο οποίος προτίθεται να μελετήσει περαιτέρω τον «χάρτη» σε μεγαλύτερο αριθμό εθελοντών.

Επίσης, πέρα από τις σημασίες των λέξεων, θα επιδιωχθεί να δημιουργηθούν εγκεφαλικοί «άτλαντες» και για άλλες πλευρές της γλώσσας όπως η δομή της, δηλαδή η σύνταξη.

H SpaceX θέλει να αναχωρήσει για Άρη το 2018

Η αμερικανική εταιρεία SpaceX του δισεκατομμυριούχου επιχειρηματία Έλον Μασκ (ιδρυτή των Tesla και PayPal) ανακοίνωσε ότι σχεδιάζει να στείλει ένα από τα διαστημικά σκάφη της στον ‘Αρη έως το 2018. Αν αυτό όντως συμβεί, θα είναι η πρώτη ιδιωτική διαστημική αποστολή στον «κόκκινο» πλανήτη και το σημαντικότερο επίτευγμα της ιδιωτικής διαστημικής βιομηχανίας, η οποία γίνεται ολοένα πιο τολμηρή και φιλόδοξη.

Το Red Dragon είναι πιθανό να γίνει το πρώτο ιδιωτικό σκάφος που θα προσεδαφιστεί στον Αρη

Το πρώτο βήμα
Η αποστολή του σκάφους Red Dragon (Κόκκινος Δράκος) της SpaceX θα είναι μη επανδρωμένη και θα αποτελεί ένα βήμα προετοιμασίας για την μελλοντική αποίκιση του ‘Αρη. Το Red Dragon διαθέτει στο εσωτερικό του κενό χώρο όσο περίπου ένα όχημα SUV.
Η SpaceX τον Απρίλιο έγραψε ιστορία στις ιδιωτικές διαστημικές πτήσεις, καθώς για πρώτη φορά προσνήωσε ένα επαναχρησιμοποιούμενο πύραυλο σε μια ρομποτική πλατφόρμα στη θάλασσα. Η εταιρεία έχει επίσης συνάψει συμβόλαιο με τη NASA για να στέλνει εφόδια στον Διεθνή Διαστημικό Σταθμό (ISS).

Οι άλλες αποστολές
Σε λίγα χρόνια μάλλον θα υπάρξει…πολυκοσμία στον ‘Αρη, καθώς η NASA και ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Διαστήματος (ESA) ετοιμάζουν τις δικές τους αποστολές. Μάλιστα, η NASA φιλοδοξεί να στείλει τους πρώτους ανθρώπους μέσα στη δεκαετία του 2030.
Η NASA θα παρέχει τεχνική υποστήριξη, όπως τη χρήση του διαστημικού δικτύου επικοινωνιών της, στην αποστολή της SpaceX στον ‘Αρη. Ο Μασκ έχει δηλώσει ότι θα ήθελε να στείλει ανθρώπους στον ‘Αρη πριν τη NASA, έως το 2026. Ενώ όπως ανέφερε σε μήνυμά του στο Twitter, το σκάφος Dragon 2 «σχεδιάζεται έτσι ώστε να μπορεί να προσγειωθεί οπουδήποτε στο ηλιακό σύστημα».
Από την άλλη, η φιλόδοξη Κίνα δεν θα μπορούσε να λείπει από τον ‘Αρη. Όπως έκανε γνωστό, σχεδιάζει να στείλει ένα ρομποτικό όχημα (ρόβερ) το 2020 πάνω σε έναν πύραυλο Long March, παράλληλα με αποστολές στη Σελήνη και την κατασκευή ενός δικού της διαστημικού σταθμού σε τροχιά γύρω από τη Γη. Η Κίνα αναπτύσσει τους δικούς της πυραύλους πολλαπλών χρήσεων, με διαφορετική όμως τεχνολογία από ό,τι η SpaceX.

Το Curiosity
Στο μεταξύ, η NASA ανακοίνωσε ότι το ρόβερ της «Curiosity», το οποίο κινείται αργά στον ‘Αρη εδώ και 44 περίπου μήνες, κατάφερε σχεδόν να ολοκληρώσει το πιο δύσκολο έως τώρα κομμάτι της αποστολής του, διασχίζοντας το ανώμαλο «πλάτωμα Νάουκλουφτ» στη βάση του όρους Σαρπ. Πλέον έβαλε πλώρη για πιο ομαλά εδάφη που έχουν μεγαλύτερο ενδιαφέρον για τους επιστήμονες.
Οι έξι τροχοί από συμπαγές αλουμίνιο του ρομποτικού οχήματος -διαμέτρου 50 εκατοστών και πλάτους 40 εκατοστών ο καθένας- έχουν υποστεί φθορές αλλά αντέχουν μέχρι στιγμής, παρόλο που έχουν κάνει έως τώρα 12,7 χιλιόμετρα. Το όρος Σαρπ βρίσκεται στο κέντρο του μεγάλου κρατήρα Γκέιλ, που έχει διάμετρο 154 χιλιομέτρων.

Η περιοχή Cygnus-X του Γαλαξία όπου σχηματίζονται νέα άστρα

Αυτή η περιοχή σχηματισμού άστρων Cygnus-X απέχει 4.600 έτη φωτός από τη Γη και τραβήχτηκε από το διαστημικό παρατηρητήριο Herschel της ESA.

 Παρατηρούμε χαοτικά δίκτυα σκόνης και αερίων που οδηγούν σε περιοχές  σχηματισμού πολύ μεγάλων άστρων.

Η περιοχή αυτή Cygnus X είναι μία πολύ γνωστή γαλαξιακή πηγή ακτίνων Χ, όπου πιστεύεται ότι υπάρχει μια μαύρη τρύπα, στον αστερισμό του Κύκνου.

Ανακαλύφθηκε το 1964 και εκεί βρίσκεται μία από τις ισχυρότερες πηγές ακτίνων Χ που παρατηρούμε στη Γη.

Πεδίο Higgs και πληθωρισμός τις πρώτες στιγμές του σύμπαντος

Ο Alan  Guth, που στην αρχή είχε ασχοληθεί με τη σωματιδιακή φυσική και μετά ανακάλυψε την ιδέα του πληθωρισμού, μπόρεσε να εφαρμόσει τις Θεωρίες της Μεγάλης Ενοποίησης GUTs στην κοσμολογία. Έτσι, μπόρεσε να πάρει ακριβώς τον κατάλληλο μηχανισμό για να πετύχει την εκθετική διαστολή ή πληθωρισμό στις απαρχές του Κόσμου μας.

Στην εποχή Planck οι διαστάσεις του σύμπαντος ήταν μικρότερες από τον πυρήνα ενός ατόμου, περίπου, 10^-35  εκατοστά ενώ μετά από αυτήν το σύμπαν αποκτά κανονικά τις 4 διαστάσεις του

 

Μετά την εποχή Planck, κατά τα πρώτα 10 ^-43 του δευτερολέπτου, σπάει η αρχική μεγάλη συμμετρία  και η βαρύτητα αποχωρίζεται από τις υπόλοιπες τρεις δυνάμεις. Ομοίως η ισχυρή πυρηνική δύναμη – περίπου στα πρώτα 10^-35 sec – αποχωρίζεται από την ηλεκτρασθενή (άλλη μια διάσπαση συμμετρίας).

 

Στα πλαίσια των θεωριών της μεγάλης ενοποίησης υπάρχουν βαθμωτά πεδία τα οποία σχετίζονται με τις διασπάσεις αυτών των συμμετριών. Ακριβώς τότε    – και σε χρόνο 10^-32 sec περίπου   – τα βαθμωτά πεδία διπλασίασαν το μέγεθος του σύμπαντος τουλάχιστον κατά μια φορά ανά 10^-34 του δευτερολέπτου ή μέσα σε 10^-32 sec έγιναν 100 διπλασιασμοί μεγέθους.

 

Το μοντέλο του Guth ξεκινά από την ιδέα της μετάβασης Higgs, δηλαδή την χρονική στιγμή που διασπώνται οι GUTs, ή την διαδικασία με την οποία καταστρέφεται η συμμετρία τους, καθώς τα διανυσματικά μποζόνια Χ της GUT «καταβροχθίζουν» τα σωματίδια Higgs και αποκτούν μάζα.

Το κενό μπορεί όπως και το άτομο να έχει μία ή περισσότερες διεγερμένες καταστάσεις. Αυτές οι καταστάσεις του κενού θα έχουν πολύ διαφορετικές ενέργειες, αν και θα φαίνονταν απολύτως όμοιες. Η κατάσταση χαμηλότερης ενέργειας (δηλαδή η θεμελιώδης κατάσταση) ονομάζεται μερικές φορές αληθές κενό.  Ένα διεγερμένο κενό αντίθετα αναφέρεται ως ψευδοκενό. Στο ψευδοκενό τα πεδία Higgs είναι μηδενικά, ενώ εκεί η πυκνότητα της ενέργειας των πεδίων Higgs είναι κολοσσιαία και σταθερή! Αντίθετα, στο αληθές κενό (με τη χαμηλότερη πυκνότητα ενέργειας) η ενέργεια των πεδίων Higgs έχει την ελάχιστη τιμή της, όμως το ίδιο το πεδίο Higgs είναι διάφορο του μηδενός και μπορεί έτσι να δώσει μάζα στα μέχρι τότε άμαζα σωματίδια, αλληλεπιδρώντας με αυτά.

 

Ο Guth έδωσε το όνομα «ψεύτικο κενό» ή ψευδοκενό στην κατάσταση όπου τα πεδία Higgs είναι μεν μηδενικά – ενώ η πυκνότητα της ενέργειας των πεδίων Higgs είναι κολοσσιαία και σταθερή! – και αληθές ή απόλυτο κενό στην κατάσταση στην οποία η πυκνότητα ενέργειας των πεδίων Higgs έχει την ελάχιστη τιμή της και το ίδιο το πεδίο δεν είναι μηδενικό (αντίθετες δηλαδή καταστάσεις στα δύο είδη κενού). Στο αληθές κενό η συμμετρία είναι κατεστραμμένη και τα διανυσματικά μποζόνια έχουν αποκτήσει μάζα. Μάλιστα πρότεινε ότι η διαταραχή της GUT αντιστοιχεί σε μια μετάβαση από το ψεύτικο στο αληθινό κενό.

 

Η κολοσσιαία ενέργεια την εποχή του πληθωρισμού βρέθηκε, λοιπόν, μέσα στο ψευδοκενό, που χαρακτηρίζεται από ένα πεδίο απωστικής βαρύτητας. Ας σημειωθεί ότι ένα χαρακτηριστικό του ψευδοκενού είναι ότι δεν αραιώνει με την διαστολή – όπως για παράδειγμα ένα αέριο – αλλά η πυκνότητα της ενέργειας του παραμένει σταθερή καθώς ο Κόσμος αυξάνεται. Με αυτό τον τρόπο, λόγω της διαστολής η ενέργεια του αντί να μειώνεται, συνεχώς αυξανόταν, δημιουργώντας κολοσσιαίες ποσότητες ενέργειας.   

 

Όμως, από τις εξισώσεις προκύπτει ότι το σύμπαν ψύχθηκε ανάμεσα στο 10^-43 και 1O^-35 δευτερόλεπτο – μετά τη στιγμή της δημιουργίας – και τότε τα πεδία Higgs σταθεροποιούνται σε μια κατάσταση ελάχιστης ενέργειας.

 

Αλλά σε ποιά κατάσταση σταθεροποιήθηκε;

Ας υποθέσουμε ότι σταθεροποιούνται τελικά σε μια κατάσταση που αντιστοιχεί στο ψεύτικο κενό, το οποίο είναι απλώς ένα τοπικό ελάχιστο, σαν μια κοιλότητα που βρίσκεται μέσα στον κρατήρα ενός ηφαιστείου.

 

Σε μια τέτοια κατάσταση:
— η συμμετρία παραμένει αδιατάραχτη
— η ισχυρή κι η ηλεκτρασθενής δύναμη παραμένουν ενωμένες και η πυκνότητα της ενέργειας των πεδίων είναι κολοσσιαία: 10⁹⁵ έργια ανά κυβικό εκατοστό, δηλαδή 10⁵⁹ φορές μεγαλύτερη από την πυκνότητα του ατομικού πυρήνα.

 

Όπως τα σωματίδια άλφα σε ένα ραδιενεργό πυρήνα διαφεύγουν μέσα από μια κβαντική σήραγγα κάνοντας χρήση της Αρχής της Απροσδιοριστίας, έτσι και τα πεδία Higgs μπορούν να ξεφύγουν από την κατάσταση του ψεύτικου κενού μέσα από μια σήραγγα με τη βοήθεια της Αρχής της Απροσδιοριστίας, προς το αληθές κενό.

 

Ο Guth ανακάλυψε έκπληκτος ότι ενώ το πεδίο Higgs εγκλωβίζεται στο ψεύτικο κενό (ή στην υπέρψυχρη κατάσταση), η τεράστια πυκνότητα της ενέργειας του έχει σαν αποτέλεσμα μια κολοσσιαία συνεχής ώθηση του Σύμπαντος προς τα έξω, η οποία το εξαναγκάζει να διασταλεί με πολύ μεγαλύτερη ταχύτητα απ’ αυτή που προβλέπει το Αποδεκτό Μοντέλο.

Για ένα πολύ σύντομο χρονικό διάστημα, η επίδραση είναι παρόμοια με την εισαγωγή στις εξισώσεις μιας κοσμολογικής σταθεράς, αλλά πολύ ισχυρότερης απ’ όσο είχε φανταστεί ο Αϊνστάιν. Το αποτέλεσμα είναι η εκθετική διαστολή του σύμπαντος.

 

Το σύμπαν δηλαδή διπλασιάζεται σε μέγεθος συνεχώς, κάθε 10^-34 του δευτερολέπτου που περνάει. Αλλά αν το Σύμπαν διπλασιάζεται κάθε 10^-34 του δευτερολέπτου, τότε 10^-33 του δευτερόλεπτα μετά τη στιγμή της δημιουργίας, ο δεδομένος όγκος έχει υποστεί διπλασιασμό 10 φορές και αυξάνεται σε μέγεθος με ένα συντελεστή της τάξης του 2¹⁰⁰. Σε ελάχιστο χρόνο μια περιοχή 10^-32 φορές μικρότερη από ένα πρωτόνιο (περίπου 10^-48 εκατοστά) μπορεί να διογκωθεί — απ’ αυτό προήλθε και η ονομασία του μοντέλου — και να γίνει μια περιοχή με διάμετρο 10 εκατοστά, αντίστοιχη δηλαδή με το χώρο που καταλαμβάνει ένα γκρέηπφρουτ. Ή για να καταλάβουμε το μέγεθος της διαστολής φαντασθείτε ένα μπιζέλι (με ακτίνα 1 εκατοστό) να καταλάβει τον χώρο του δικού μας Γαλαξία.

 

Αν δεν υπήρχε ο πληθωρισμός αντί για την αύξηση της ακτίνας του σύμπαντος κατά 10⁵⁰ φορές – μέσα σε 10^-32 του δευτερολέπτου – το σύμπαν θα είχε αυξηθεί μόνο κατά 30 φορές! 

Μία από τις πιο παράξενες ιδιότητες του πληθωρισμού είναι ότι έδρασε ταχύτερα από την ταχύτητα του φωτός. Το φως χρειάζεται 30 δισεκατομμυριοστά του δευτερολέπτου για να διασχίσει ένα εκατοστό, ο πληθωρισμός όμως διαστέλλει το σύμπαν από μια διάμετρο πολύ-πολύ μικρότερη αυτής του πρωτονίου σε διάμετρο 10 cm σε χρόνο 15 Χ 10^-33 sec. Οι υπολογισμοί δείχνουν μια ταχύτητα διαστολής 100 φορές μεγαλύτερη από του φωτός. Κάτι τέτοιο επιτρέπεται από τη σχετικότητα γιατί δεν κινείται η ύλη, αλλά διαστέλλεται ο ίδιος ο χωροχρόνος.

Όσα θα θέλατε να μάθετε για την σκοτεινή ενέργεια και δεν τολμούσατε να ρωτήσετε

Παρακάτω θα βρείτε απαντήσεις σε ερωτήσεις που υποβάλλονται συχνά για την σκοτεινή ενέργεια.

• Τι είναι η σκοτεινή ενέργεια;

Είναι αυτό που κάνει το σύμπαν να επιταχύνεται, αν πράγματι υπάρχει ένα «πράγμα» που το κάνει αυτό.

• Και τι σημαίνει ότι το σύμπαν «επιταχύνεται»;

Κατ αρχάς, το σύμπαν επεκτείνεται: όπως βρήκε ο Hubble, οι απόμακροι γαλαξίες απομακρύνονται από εμάς με ταχύτητες που είναι περίπου ανάλογες με την απόστασή τους. «Επιτάχυνση» σημαίνει ότι οι ταχύτητες που απομακρύνονται μεταξύ τους οι γαλαξίες συνεχώς μεγαλώνουν. Οι γαλαξίες δηλαδή απομακρύνονται από εμάς με επιταχυνόμενο ρυθμό.

• Δεν υπάρχει ένας πιο αφηρημένος και επιστημονικός τρόπος για να το πούμε;

Η σχετική απόσταση μεταξύ πολύ απομακρυσμένων γαλαξιών μπορεί να συνοψιστεί σε μία μόνο ποσότητα, που ονομάζεται «παράγοντας ή συντελεστής κλίμακας», που συχνά γράφεται ως  a(t) ή R(t). Ο συντελεστής κλίμακας είναι βασικά το «μέγεθος» του σύμπαντος, αν και δεν είναι πραγματικά το “μέγεθος” του γιατί το σύμπαν μπορεί να είναι απείρως μεγάλο. Για να το πούμε αλλιώς – με μεγαλύτερη ακρίβεια -, είναι το σχετικό μέγεθος του χώρου από στιγμή σε στιγμή. Η διαστολή του σύμπαντος είναι το γεγονός χάρις στο οποίο ο συντελεστής κλίμακας αυξάνεται με τον χρόνο. Η επιτάχυνση του σύμπαντος είναι το γεγονός που αυτός αυξάνεται συνεχώς με αυξανόμενο ρυθμό – η δεύτερη παράγωγος του είναι θετική, αν θέλουμε να το πούμε με μαθηματικό τρόπο.

• Αυτό σημαίνει ότι η σταθερά του Hubble, που μετρά το ρυθμό διαστολής, αυξάνεται;

Όχι Η «σταθερά» Hubble  (ή «παράμετρος» Hubble, εάν θέλετε να αναγνωρίσουμε ότι αλλάζει με το χρόνο) χαρακτηρίζει τον ρυθμό διαστολής, αλλά δεν είναι απλά η παράγωγος του συντελεστή κλίμακας: είναι η παράγωγος διαιρεμένη με τον ίδιο τον συντελεστή κλίμακας. Γιατί; Διότι τότε είναι μια φυσικά μετρήσιμη ποσότητα, κι όχι κάτι που μπορεί να αλλάξει με την αλλαγή των συμβάσεων.

Αν το σύμπαν επιβραδυνόταν, η σταθερά του Hubble θα έπρεπε να μειώνεται. Αν η σταθερά του Hubble αυξάνεται, το Σύμπαν επιταχύνεται. Αλλά υπάρχει κι ένα ενδιάμεσο καθεστώς στο οποίο το Σύμπαν επιταχύνεται, αλλά η σταθερά του Hubble μειώνεται – και αυτό ακριβώς νομίζουμε ότι συμβαίνει! Η ταχύτητα των επιμέρους γαλαξιών αυξάνεται, αλλά χρειάζεται ολοένα και περισσότερος χρόνος για να διπλασιαστεί το σύμπαν σε μέγεθος.

Ας το πούμε με έναν άλλο τρόπο: Ο νόμος του Hubble αφορά την ταχύτητα v ενός γαλαξία σε απόσταση d, όπου v = H*d. Η ταχύτητα μπορεί να αυξηθεί ακόμη και αν η παράμετρος του Hubble μειώνεται, εφ ‘όσον όμως μειώνεται πιο αργά από ό,τι αυξάνει η απόσταση.

• Μήπως οι αστρονόμοι περιμένουν ένα δισεκατομμύριο χρόνια και να μετρήσουν τη ταχύτητα των γαλαξιών και πάλι;

Όχι, μετράμε τη ταχύτητα των γαλαξιών που είναι πολύ μακριά. Επειδή το φως ταξιδεύει σε σταθερή ταχύτητα, εσείς στην πραγματικότητα κοιτάτε στο μακρινό παρελθόν. Η ανακατασκευή του ιστορικού για το πώς άλλαξαν οι ταχύτητες από το παρελθόν, μας αποκαλύπτει ότι το Σύμπαν επιταχύνεται.

• Πώς θα μετρήσουμε την απόσταση έως τους πολύ μακρινούς γαλαξίες;

Δεν είναι εύκολο. Η πιο ισχυρή μέθοδος είναι να χρησιμοποιήσετε ένα «πρότυπο κερί» – κάποιο αντικείμενο που να είναι αρκετά φωτεινό για να το δείτε από μεγάλη απόσταση, και των οποίων η εγγενής φωτεινότητα είναι γνωστή. Στη συνέχεια, μπορείτε να υπολογίσετε την απόσταση απλά μετρώντας πόσο φωτεινό είναι στην πραγματικότητα: όσο πιο εξασθενημένο τόσο πιο μακριά είναι.

Δυστυχώς, δεν υπάρχουν πρότυπα κεριά.

• Τότε τι κάνουν οι αστρονόμοι;

Ευτυχώς όμως έχουμε το επόμενο καλύτερο πράγμα: τα κανονικοποιημένα κεριά. Ένα συγκεκριμένο είδος σουπερνόβα, του τύπου Ia, είναι πολύ φωτεινό και περίπου – αλλά όχι εντελώς με την ίδια φωτεινότητα. Ευτυχώς, στη δεκαετία του 1990 ο Mark Phillips ανακάλυψε μια αξιοσημείωτη σχέση μεταξύ της εγγενούς φωτεινότητας και του χρόνου που χρειάζεται μια σουπερνόβα για να μειωθεί, αφού έφθασε στα υψηλότερα επίπεδα φωτεινότητας. Ως εκ τούτου, αν μετρήσουμε την φωτεινότητα, καθώς μειώνεται με το πέρασμα του χρόνου, μπορούμε να κάνουμε διορθώσεις για τη διαφορά αυτή, κατασκευάζοντας ένα καθολικό μέτρο της φωτεινότητας που μπορεί να χρησιμοποιηθεί για τον προσδιορισμό των αποστάσεων.

• Γιατί οι σουπερνόβες τύπου Ia είναι κανονικοποιημένα κεριά;

Δεν είμαστε εντελώς σίγουροι – ως επί το πλείστον είναι μια εμπειρική σχέση. Αλλά έχουμε μια καλή ιδέα: πιστεύουμε ότι οι σουπερνόβες τύπου IA είναι λευκά άστρα νάνοι, που έχουν συσσωρεύσει ύλη από άλλα άστρα γύρω τους μέχρι να φθάσουν το όριο Chandrasekhar και να εκραγούν. Επειδή το όριο αυτό είναι βασικά το ίδιο παντού στο σύμπαν, γι αυτό και δεν αποτελεί έκπληξη το γεγονός ότι οι σουπερνόβες έχουν παρόμοια φωτεινότητα Οι αποκλίσεις πιθανώς να οφείλονται σε διαφορές στη σύνθεση.

• Αλλά πώς ξέρετε πότε μία σουπερνόβα πρόκειται να εκραγεί;

Δεν χρειάζεται. Είναι σπάνιο, ίσως μία φορά ανά αιώνα, σε ένα τυπικό γαλαξία. Έτσι αυτό που κάνετε είναι να βλέπετε πολλούς, πολλούς γαλαξίες με κάμερες ευρέως πεδίου. Ειδικότερα συγκρίνετε μια εικόνα του ουρανού που τραβήχτηκε σε μία στιγμή με μία άλλη που λήφθηκε σε λίγες εβδομάδες αργότερα – «μερικές εβδομάδες» είναι περίπου ο χρόνος ανάμεσα σε δύο νέα φεγγάρια (όπου ο ουρανός είναι πιο σκοτεινός), και συμπτωματικά ο χρόνος που χρειάζεται ένα σουπερνόβα για να φτάσει στη μέγιστη φωτεινότητα. Στη συνέχεια χρησιμοποιούν τους υπολογιστές για να συγκρίνουν τις εικόνες και να αναζητήσουν νέα φωτεινά σημεία. Ακολούθως, μπορούν να εξετάσουν τα φωτεινά σημεία για να ελέγξουν αν είναι πράγματι τύπου Ia σουπερνόβα. Προφανώς αυτή έρευνα είναι πολύ δύσκολη και δεν θα είναι καν νοητή αν δεν υπήρχε μια σειρά από σχετικά πρόσφατες τεχνολογικές εξελίξεις – οι κάμερες CCD καθώς και γιγάντια τηλεσκόπια. Αυτές τις μέρες μπορούμε να βγούμε έξω και να είστε σίγουροι ότι θα συλλέξουμε σουπερνόβες κατά δεκάδες – αλλά όταν ο Perlmutter και η ομάδα του ξεκίνησαν, αυτό δεν ήταν και πολύ εύκολο.

• Και τι βρήκαν όταν το έκαναν αυτό;

Οι περισσότεροι (σχεδόν όλοι) οι αστρονόμοι ανέμεναν να διαπιστώσουν ότι το σύμπαν επιβραδύνονταν – οι γαλαξίες έλκουν ο ένας τον άλλο με τα βαρυτικά πεδία τους, τα οποία θα πρέπει να καθυστερούν την όλη διαστολή. (Στην πραγματικότητα πολλοί αστρονόμοι απλά νόμιζαν ότι θα εξασθένιζε εντελώς, αλλά αυτό είναι μια άλλη ιστορία). Όμως αυτό που πραγματικά διαπιστώθηκε ήταν ότι το φως των μακρινών σουπερνόβα ήταν πιο εξασθενημένο από όσο αναμενόταν – ένα σημάδι ότι είναι πιο μακριά από ό,τι είχαμε προβλέψει, που με τη σειρά του σημαίνει ότι το σύμπαν έχει επιταχυνθεί .

• Γιατί οι κοσμολόγοι αποδέχθηκαν αυτό το αποτέλεσμα τόσο γρήγορα;

Ακόμη και πριν από το 1998 υπήρχαν ανακοινώσεις, στις οποίες φαινόταν ότι κάτι περίεργο συνέβαινε με το σύμπαν. Φαινόταν ότι το σύμπαν ήταν νεότερο από την ηλικία των παλαιότερων αστεριών του. Φαινόταν δε να μην υπήρχε και τόση ύλη, όπως οι θεωρητικοί είχαν προβλέψει. Και υπήρχε λιγότερη δομή στις μεγάλες κλίμακες από τις προσδοκώμενες. Η ανακάλυψη της σκοτεινής ενέργειας έλυσε όλα αυτά τα προβλήματα με τη μία. Διάλυσε τα πάντα. Έτσι οι άνθρωποι δικαιωματικά ήταν επιφυλακτικοί, αλλά από τη στιγμή που έγινε αυτή η εκπληκτική παρατήρηση, το σύμπαν γίνεται ξαφνικά πολύ πιο λογικό.

• Πώς ξέρουμε ότι αυτή η σουπερνόβα δεν ήταν εξασθενημένη γιατί κάτι απέκρυπτε το φως τους να έρθει σε μας εδώ, ή απλώς επειδή τα πράγματα ήταν διαφορετικά στο μακρινό παρελθόν;

Είναι μια σωστή ερώτηση, και ένας λόγος που οι δύο ομάδες παρατήρησης των σουπερνόβα εργάστηκαν τόσο σκληρά για να τους αναλύσουν. Ποτέ δεν μπορεί κάποιος να είναι 100% σίγουρος, αλλά σιγά σιγά μπορεί η άποψη για την επιτάχυνση να κερδίζει πόντους. Για παράδειγμα, οι αστρονόμοι γνωρίζουν εδώ και καιρό ότι κάποιο ‘θολό’ υλικό τείνει να σκεδάζει το μπλε φως πιο εύκολα από το κόκκινο. Κι αυτό το φαινόμενο οδηγεί σε μια «ερυθρότητα» των άστρων, που βρίσκονται πίσω από τα νέφη αερίου και σκόνης. Μπορείτε λοιπόν να ψάξετε για την ερυθρότητα στην περίπτωση μας, αλλά σε αυτά τα σουπερνόβα δεν φαίνεται να είναι σημαντική. Και είναι πολύ κρίσιμο ότι έχουμε πολλές ανεξάρτητες γραμμές αποδεικτικών στοιχείων, που φτάνουν στο ίδιο συμπέρασμα με το αρχικό: η άποψη για την εξασθένιση των σουπερνόβα είναι όντως στέρεα.

• Υπάρχουν πραγματικά ανεξάρτητα στοιχεία για τη σκοτεινή ενέργεια;

Ω ναι. Ένα απλό επιχείρημα είναι η «αφαίρεση»: το κοσμικό υπόβαθρο μικροκυμάτων μετράει το συνολικό ποσό της ενέργειας (συμπεριλαμβανομένης και της ύλης) στο σύμπαν. Κάποιες μετρήσεις των τοπικών γαλαξιών και των σμηνών μας δίνουν το συνολικό ποσό της ύλης. Η τελευταία (ορατή και αόρατη ύλη) αποδεικνύεται ότι είναι περίπου το 27%, και το υπόλοιπο 73% με τη μορφή κάποιου αόρατου υλικού που δεν όμως ύλη: είναι η «σκοτεινή ενέργεια.» Αυτό το ποσοστό είναι το σωστό για να εξηγήσει την επιτάχυνση του σύμπαντος. Άλλες ‘γραμμές’ αποδεικτικών στοιχείων που προέρχονται από βαρυονικές ακουστικές ταλαντώσεις (κύματα ή ρυτιδώσεις σε μεγάλης κλίμακας δομή των οποίων το μέτρο μας βοηθά να μετρήσουμε την ιστορία διαστολής του σύμπαντος) καθώς και την εξέλιξη της δομής καθώς το σύμπαν διαστέλλεται.

• Εντάξει, όλα αυτά: τι είναι η σκοτεινή ενέργεια;

Χαίρομαι που το ρωτάτε! Η σκοτεινή ενέργεια έχει τρεις κρίσιμες ιδιότητες. Κατ ‘αρχάς, είναι σκοτεινή: εμείς δεν την βλέπουμε, και στο βαθμό που μπορούμε να την παρατηρήσουμε δεν αλληλεπιδρά με την ύλη. (Ίσως το κάνει, αλλά δεν πέφτει στην αντίληψη μας να εντοπιστεί προς το παρόν). Δεύτερον, είναι ομαλά κατανεμημένη: δεν μειώνεται στους γαλαξίες και τα σμήνη, αλλιώς θα έπρεπε να το βρούμε από τη μελέτη της δυναμικής των εν λόγω αντικειμένων. Τρίτον, είναι σταθερή: η πυκνότητα της σκοτεινής ενέργειας (ποσότητα ενέργειας ανά κυβικό έτος φωτός) παραμένει σχεδόν σταθερή καθώς το σύμπαν διαστέλλεται. Δεν αραιώνεται όπως γίνεται με την ύλη.

Αυτές οι τελευταίες δύο ιδιότητες (ομαλή και σταθερή) είναι ο λόγος που την ονομάζουμε «ενέργεια» και όχι «ύλη.» Η σκοτεινή ενέργεια δεν φαίνεται να δρα όπως τα σωματίδια, τα οποία έχουν τοπική δυναμική και αραιώνουν καθώς το σύμπαν διαστέλλεται. Η σκοτεινή ενέργεια είναι κάτι άλλο.

• Αυτή είναι μια ωραία γενική ιστορία. Τι θα μπορούσε να είναι συγκεκριμένα η σκοτεινή ενέργεια;

Οι περισσότεροι πιστεύουν στην απλούστερη άποψη: είναι η «κοσμολογική σταθερά«, ή η «ενέργεια του κενού”. Εφόσον γνωρίζουμε ότι η σκοτεινή ενέργεια είναι αρκετά ομαλή και αρκετά σταθερή, πράγματι η ενέργεια του κενού είναι απόλυτα ομαλή και ακριβώς σταθερή. Αυτή είναι η ενέργεια του κενού: μία σταθερή ποσότητα ενέργειας που αντιστοιχεί σε κάθε μικροσκοπική περιοχή του διαστήματος, δεν αλλάζει από τόπο σε τόπο ή από χρόνο με χρόνο. Περίπου το ένα εκατοστό του εκατομμυριοστού του ενός έργιου (1 erg = 10⁻⁷ J) ανά κυβικό εκατοστό, εάν θέλετε να μάθετε το μέγεθος της.

• Είναι η ενέργεια του κενού πραγματικά η ίδια με την κοσμολογική σταθερά;

Ναι. Μην πιστεύετε τους ισχυρισμούς για το αντίθετο. Όταν ο Αϊνστάιν ανακάλυψε για πρώτη φορά την ιδέα αυτή, δεν την είχε σκεφτεί ως «ενέργεια», την σκέφτηκε ως μία τροποποίηση του τρόπου που ο χωροχρόνος καμπυλώνεται αλληλεπιδρώντας με την ενέργεια. Αλλά αποδεικνύεται ότι είναι ακριβώς το ίδιο πράγμα. (Αν κάποιος δεν θέλει να το πιστέψει, να τους ρωτήσουμε πώς θα διακρίνουν παρατηρησιακά τις δύο έννοιες.)

• Μήπως η ενέργεια του κενού προέρχεται από τις κβαντικές διακυμάνσεις;

Όχι ακριβώς. Υπάρχουν πολλά διαφορετικά πράγματα που μπορούν να συμβάλουν στην ενέργεια του κενού χώρου, και ορισμένα από αυτά είναι εντελώς κλασικά (καμία σχέση δηλαδή με κβαντικές διακυμάνσεις). Αλλά πέρα από την κλασική συμβολή στην ενέργεια του κενού, υπάρχουν και οι κβαντικές διακυμάνσεις πιο πάνω από αυτήν. Αυτές λοιπόν οι διακυμάνσεις είναι πολύ μεγάλες, και αυτό οδηγεί στο πρόβλημα της κοσμολογικής σταθεράς.

• Ποιό είναι το πρόβλημα της κοσμολογικής σταθεράς;

Αν το μόνο που ήξερα ήταν κλασική μηχανική, τότε η κοσμολογική σταθερά θα ήταν απλά ένας αριθμός – δεν υπάρχει κανένας λόγος για να είναι μικρός ή μεγάλος, θετικός ή αρνητικός. Απλώς θα μετρούσε αυτό ακριβώς, τελεία και παύλα.

Όμως ο κόσμος μας δεν είναι κλασικός, είναι κβαντικός. Στην κβαντική θεωρία πεδίου αναμένουμε ότι οι κλασικές ποσότητες λαμβάνουν «κβαντικές διορθώσεις.» Στην περίπτωση της ενέργειας του κενού, οι διορθώσεις αυτές έρχονται με τη μορφή της ενέργειας των εικονικών σωματιδίων, που υφίστανται διακυμάνσεις στο κενό του άδειου χώρου.

Μπορούμε να προσθέσουμε τις ενέργειες που αναμένουμε σε αυτές τις διακυμάνσεις του κενού και η απάντηση είναι δυστυχώς ότι η ενέργεια του κενού είναι άπειρη. Προφανώς πρόκειται περί τεράστιου λάθους, αλλά υποψιαζόμαστε ότι υπολογίσαμε λάθος. Ειδικότερα, αυτός ο πρόχειρος υπολογισμός περιλαμβάνει διακυμάνσεις σε όλα τα μεγέθη, συμπεριλαμβανομένων  και μήκη κύματος μικρότερα από την απόσταση Planck στο χωροχρόνο, που χάνει μάλλον την εννοιολογική εγκυρότητα του. Αν, αντίθετα, περιλαμβάνει μόνο μήκη κύματος που είναι κοντάστο μήκος Planck ή και περισσότερο, τότε θα έχουμε μια συγκεκριμένη εκτίμηση για την τιμή της κοσμολογικής σταθεράς.

Η απάντηση είναι: 10¹²⁰ φορές μεγαλύτερη ενέργεια από αυτή που στην πραγματικότητα παρατηρούμε. Αυτή η διαφορά αποτελεί και πρόβλημα της κοσμολογικής σταθεράς.

• Γιατί είναι τόσο μικρή η κοσμολογική σταθερά;

Κανείς δεν ξέρει. Πριν έρθει η ανακάλυψη από τις σουπερνόβα, πολλοί φυσικοί υπέθεταν ότι υπήρχε κάποια μυστική συμμετρία ή κάποιος δυναμικός μηχανισμός που αναγκάζει την κοσμολογική σταθερά να είναι ακριβώς μηδέν, επειδή σίγουρα ξέραμε ότι αυτή ήταν πολύ μικρότερη από ότι οι εκτιμήσεις μας έδειχναν. Τώρα βρισκόμαστε αντιμέτωποι με δύο εξηγήσεις γιατί να είναι μικρή και γιατί δεν είναι εντελώς μηδέν. Υπάρχει και κάτι άλλο: το πρόβλημα της σύμπτωσης, που είναι το εξής: γιατί η πυκνότητα της σκοτεινής ενέργειας είναι της ίδιας τάξης μεγέθους με την πυκνότητα της ύλης.

Κι εδώ τα πράγματα είναι άσχημα: αυτή τη στιγμή, η καλύτερη θεωρητική εξήγηση για την τιμή της κοσμολογικής σταθεράς είναι η ανθρωπική αρχή. Αν εμείς ζούμε σε ένα πολυσύμπαν, όπου διαφορετικές περιοχές του έχουν πολύ διαφορετικές τιμές της ενέργειας του κενού, εύλογα μπορεί κανείς να υποστηρίξει ότι η ζωή μπορεί να υπάρξει μόνο (για να κάνει παρατηρήσεις και να κερδίζει βραβεία Νόμπελ) στις περιοχές όπου η ενέργεια του κενού είναι πολύ μικρότερη από αυτήν που υπολογίζουμε.

Αν αυτή ήταν μεγαλύτερη και θετική, οι γαλαξίες (ακόμη και τα άτομα) θα ήταν διαλυμένοι. Αν ήταν μεγαλύτερη και αρνητική, το σύμπαν θα είχε καταρρεύσει γρήγορα. Πράγματι, μπορούμε να εκτιμήσουμε, κατά προσέγγιση, ότι θα πρέπει να μετρούν οι τυπικοί παρατηρητές σε μια τέτοια κατάσταση. Η απάντηση είναι αρκετά κοντά στην παρατηρούμενη τιμή. Ο Steven Weinberg έκανε στην πράξη αυτή την πρόβλεψη, το 1988, πολύ πριν ανακαλυφθεί η επιτάχυνση του σύμπαντος. Υπάρχουν πολλά προβλήματα με αυτόν τον υπολογισμό, ειδικά όταν αρχίσουμε να μιλάμε για «τυπικούς παρατηρητές» ακόμα και αν είστε πρόθυμοι να πιστέψετε ότι μπορεί να υπάρχει ένα πολυσύμπαν.

Αυτό που θα θέλαμε πραγματικά είναι μια απλή φόρμουλα που να προβλέπει την κοσμολογική σταθερά μια για πάντα, σε συνάρτηση με άλλες μετρήσιμες σταθερές της φύσης. Δεν έχουμε βρει κάτι ακόμα, αλλά προσπαθούμε. Κάποια σενάρια που έχουν προταθεί κάνουν χρήση της κβαντικής βαρύτητας, επιπλέον διαστάσεις, σκουληκότρυπες, υπερσυμμετρία, μη τοπικότητα, και άλλες ενδιαφέρουσες ιδέες αλλά παράξενες ιδέες. Ακόμα όμως δεν έχει αποδειχθεί τίποτα.

• Η πρόοδος στη θεωρία χορδών επηρεάστηκε ποτέ από κανένα πειραματικό αποτέλεσμα;

Ναι: από την επιτάχυνση του σύμπαντος. Προηγουμένως, οι θεωρητικοί των χορδών (όπως κι όλοι οι άλλοι), θεώρησαν σαν σωστό να εξηγήσουν ένα σύμπαν με μηδενική ενέργεια του κενού. Κάποτε που υπήρχε μια ευκαιρία ώστε η ενέργεια του κενού να μην είναι μηδέν,  οι θεωρητικοί ρωτούσαν αν το μη μηδενικής ενέργειας κενό ήταν εύκολο να ταιριάξει στη θεωρία των χορδών. Η απάντηση ήταν: δεν είναι αυτό δύσκολο. Το πρόβλημα είναι ότι εάν μπορείτε να βρείτε μια λύση, μπορείτε να βρείτε και ένα παράλογα μεγάλο αριθμό λύσεων. Αυτό είναι το τοπίο στη θεωρία των χορδών, η οποία φαίνεται να σκοτώνει τις ελπίδες για μία μοναδική λύση, που θα μπορούσε να εξηγήσει τον πραγματικό κόσμο. Αυτό βεβαίως θα ήταν ωραίο, αλλά η επιστήμη παίρνει ό,τι η φύση έχει να προσφέρει.

• Ποιο είναι το πρόβλημα της σύμπτωσης;

Η ύλη αραιώνει συνεχώς καθώς το σύμπαν διαστέλλεται, ενώ κατά περίεργο τρόπο η πυκνότητα της σκοτεινής ενέργειας παραμένει λίγο πολύ σταθερή. Ως εκ τούτου, η σχετική πυκνότητα της σκοτεινής ενέργειας και της ύλης αλλάζει σημαντικά με την πάροδο του χρόνου. Στο παρελθόν, υπήρχε πολύ περισσότερη ύλη (και ακτινοβολία). Στο μέλλον, η σκοτεινή ενέργεια θα κυριαρχήσει πλήρως. Αλλά σήμερα, αυτές είναι περίπου ίσες, με βάση τα κοσμολογικά στάνταρτ. Γιατί είμαστε τόσο τυχεροί που γεννηθήκαμε σε μια εποχή που η σκοτεινή ενέργεια είναι αρκετά μεγάλη για να είναι ανιχνεύσιμη, αλλά και αρκετά μικρή ώστε να μπορεί να βρεθεί; Είτε αυτό είναι απλά μια σύμπτωση (που θα μπορούσε να είναι αλήθεια), ή υπάρχει κάτι το ιδιαίτερο για την εποχή στην οποία ζούμε. Αυτός είναι κι ένας από τους λόγους που οι άνθρωποι είναι πρόθυμοι να λάβουν σοβαρά τα επιχειρήματα της ανθρωπικής αρχής. Μιλάμε για ένα παράλογο σύμπαν εδώ.

• Αν η σκοτεινή ενέργεια έχει μια σταθερή πυκνότητα, αλλά ο χώρος επεκτείνεται, δεν σημαίνει ότι η ενέργεια αυτή δεν διατηρείται;

Ναι. Είναι σωστό.

• Ποια είναι η διαφορά μεταξύ «σκοτεινής ενέργειας» και «ενέργειας του κενού»;

«Σκοτεινή ενέργεια» είναι το γενικό φαινόμενο της ομαλής, διαρκούς ουσίας που κάνει το σύμπαν να επιταχύνεται. «Ενέργεια του κενού» είναι μια συγκεκριμένη υποψήφια λύση για τη σκοτεινή ενέργεια, δηλαδή κάτι που είναι απολύτως ομαλή και απόλυτα σταθερό.

• Μήπως, υπάρχουν και άλλοι υποψήφιοι για την σκοτεινή ενέργεια;

Ναι. Το μόνο που χρειάζεστε είναι κάτι που να είναι πολύ ομαλό και συνεχές. Βεβαίως δεν είναι εύκολο να βρούμε ουσίες νε τέτοιες ιδιότητες. Η απλούστερη όμως και καλύτερη ιδέα είναι η πεμπτουσία, η οποία είναι απλώς ένα βαθμωτό πεδίο που γεμίζει το σύμπαν και αλλάζει πολύ αργά καθώς περνά ο χρόνος.

• Είναι η ιδέα της πεμπτουσίας αρκετά φυσική;

Όχι. Υπήρχε κάποτε η ελπίδα ότι μια δυναμική ουσία που άλλαζε με τον καιρό (όπως η πεμπτουσία) αντί μιας απλής σταθερής ενέργειας (όπως η ενέργεια του κενού), θα μπορούσε να καταλήξει σε κάποια έξυπνη εξήγηση για το πώς η σκοτεινή ενέργεια είναι τόσο μικρή, και ίσως ακόμη και να εξηγήσει το πρόβλημα της σύμπτωσης. Καμία από αυτές τις ελπίδες δεν έχει περάσει τα τεστ.

Αντιθέτως, έχει προσθέσει νέα προβλήματα. Σύμφωνα με την κβαντική θεωρία πεδίου, τα βαθμωτά πεδία πρέπει να είναι βαριά. Αλλά για να είναι η πεμπτουσία η σκοτεινή ενέργεια, τότε θα πρέπει να είναι πάρα πολύ ελαφρύ το βαθμωτό πεδίο της, με μάζα ίσως και 10^-30 φορές μικρότερη από τη μάζα του ελαφρότερου νετρίνο. (Αλλά όχι μηδέν!). Το πρόβλημα λοιπόν εδώ είναι ότι ένα ελαφρύ βαθμωτό πεδίο θα πρέπει να αλληλεπιδρά με τη συνηθισμένη ύλη. Ακόμα και αν η αλληλεπίδραση είναι αρκετά ασθενής, θα πρέπει ωστόσο να είναι αρκετά μεγάλη για να ανιχνευτεί – και ακόμα δεν έχει εντοπιστεί. Ίσως, κάποια καλύτερα πειράματα θα βρουν μια «δύναμη πεμπτουσίας,» και τότε θα καταλάβουμε τη σκοτεινή ενέργεια, μια για πάντα.

• Πώς αλλιώς μπορούμε να δοκιμάσουμε την ιδέα της πεμπτουσίας;

Ο πιο άμεσος τρόπος είναι και πάλι με τις σουπερνόβα. Γενικότερα να φτιάξουμε έναν χάρτη της διαστολής του σύμπαντος με τόση ακρίβεια ώστε να μπορούμε να πούμε εάν η πυκνότητα της σκοτεινής ενέργειας αλλάζει με το χρόνο. Αυτό σημαίνει να μετρηθεί η παράμετρος w της καταστατικής εξίσωσης της σκοτεινής ενέργειας. Αν η w είναι ακριβώς –1, τότε η σκοτεινή ενέργεια είναι ακριβώς σταθερή – η ενέργεια του κενού. Αν όμως η w είναι ελαφρώς μεγαλύτερη από -1, η ενεργειακή πυκνότητα σταδιακά θα μειώνεται. Αν είναι ελαφρώς μικρότερη (π.χ. -1,1), η πυκνότητα της σκοτεινής ενέργειας στην πραγματικότητα αυξάνεται με το χρόνο.

• Τι είναι το w;

Έχει ονομαστεί παράμετρος της καταστατικής εξίσωσης της σκοτεινής ενέργειας, διότι συσχετίζει την πίεση p της σκοτεινής ενέργειας με την ενεργειακή της πυκνότητα ρ, μέσω της σχέσης w = p/ρ. Φυσικά κανείς δεν μπορεί να μετρήσει την πίεση της σκοτεινής ενέργειας, οπότε αυτός είναι ένας ελαφρώς ανόητος ορισμός, αλλά είναι ένα ‘ιστορικό ατύχημα’. Αυτό που πραγματικά έχει σημασία είναι το πώς η σκοτεινή ενέργεια εξελίσσεται με το χρόνο, αλλά στη γενική σχετικότητα αυτό σχετίζεται άμεσα με την παράμετρο της καταστατικής εξίσωσης.

• Μήπως αυτό σημαίνει ότι η σκοτεινή ενέργεια έχει αρνητική πίεση;

Ναι, πράγματι. Η αρνητική πίεση συμβαίνει όταν μια ουσία έλκει παρά ωθεί – σαν ένα υπερ-εκτατό ελατήριο που έλκει τα δύο του άκρα. Αυτή συχνά ονομάζεται «τάση». Γι αυτό είναι καλύτερη η ονομασία «ομαλή τάση» από την «σκοτεινή ενέργεια», αλλά δεν έπιασε.

• Γιατί η σκοτεινή ενέργεια κάνει το σύμπαν να επιταχύνεται;

Επειδή είναι συνεχής (διαρκής). Ο Αϊνστάιν λέει ότι η ενέργεια αναγκάζει τον χωροχρόνο να καμπυλώνεται. Στην περίπτωση του σύμπαντος, αυτή η καμπυλότητα έρχεται σε δύο μορφές: την καμπυλότητα του ίδιου του χώρου (σε αντίθεση με τον χωροχρόνο), και την διαστολή του σύμπαντος. Έχουμε μετρήσει την καμπυλότητα του χώρου, και την βρήκαμε ουσιαστικά μηδενική. Έτσι, η διαρκής ενέργεια οδηγεί σε ένα διαρκή ρυθμό διαστολής. Συγκεκριμένα, η παράμετρος του Hubble είναι κοντά στο να είναι σταθερή, και στο νόμο του Hubble (v = H*d) αν η H είναι περίπου σταθερή, η ταχύτητα v θα αυξάνεται καθώς η απόσταση αυξάνεται. Έτσι προκύπτει η επιτάχυνση.

• Αν η αρνητική πίεση είναι σαν τάση, γιατί δεν έλκει τα σώματα παρά τα ωθεί μακριά το ένα από το άλλο

Μερικές φορές θα διαβάσετε ότι η «σκοτεινή ενέργεια αναγκάζει το σύμπαν να επιταχύνει επειδή έχει αρνητική πίεση.» Τα λόγια αυτά δίνουν την ψευδαίσθηση της κατανόησης και όχι την πραγματική κατανόηση. Επίσης λέγεται ότι “η δύναμη της βαρύτητας εξαρτάται από την πυκνότητα συν τρεις φορές την πίεση, οπότε αν η πίεση είναι αντίθετη με την πυκνότητα, η βαρύτητα είναι απωστική.» Φαίνεται λογικό, εκτός από το ότι κανείς δεν θα σας εξηγήσει γιατί η βαρύτητα εξαρτάται από την πυκνότητα συν τρεις φορές την πίεση. Και δεν είναι στην πραγματικότητα η “δύναμη της βαρύτητας» που εξαρτάται από αυτό. Είναι η τοπική διαστολή του χώρου.

Η ερώτηση “γιατί η τάση δεν έλκει τα πράγματα μαζί;» είναι απολύτως έγκυρη. Η απάντηση είναι: επειδή η σκοτεινή ενέργεια δεν ασκεί πραγματικά καμιά ώθηση ή έλξη σε τίποτα. Γιατί αφενός δεν αλληλεπιδρά άμεσα με τη συνηθισμένη ύλη, και αφετέρου είναι εξίσου κατανεμημένη μέσα στο χώρο, έτσι ώστε οποιαδήποτε έλξη προς τη μία κατεύθυνση, θα εξισορροπείται ακριβώς από την έλξη από την αντίθετη κατεύθυνση. Είναι λοιπόν η έμμεση επίδραση της σκοτεινής ενέργειας, μέσω της βαρύτητας και όχι μέσω άμεσης αλληλεπίδρασης, που κάνει το σύμπαν να επιταχύνεται.

Ο πραγματικός λόγος που η σκοτεινή ενέργεια αναγκάζει το σύμπαν να επιταχύνεται είναι γιατί είναι συνεχής.

• Είναι η σκοτεινή ενέργεια κάτι σαν την αντιβαρύτητα;

Όχι, η σκοτεινή ενέργεια δεν είναι «αντιβαρύτητα», είναι ακριβώς βαρύτητα. Φανταστείτε έναν κόσμο με μηδενική σκοτεινή ενέργεια, εκτός από δύο σταγόνες γεμάτες από σκοτεινή ενέργεια. Οι δύο σταγόνες δεν θα απωθούνται, θα έλκονται. Όμως, στο εσωτερικό αυτών των σταγόνων, η σκοτεινή ενέργεια θα απωθήσει τον χώρο για να διασταλεί. Αυτό είναι απλώς το θαύμα της μη-Ευκλείδειας γεωμετρίας.

• Είναι μια νέα απωστική δύναμη;

Όχι Είναι απλά ένα νέο (ή τουλάχιστον διαφορετικό) είδος πηγής για μια παλιά δύναμη – τη βαρύτητα. Δεν πρόκειται για νέες δυνάμεις της φύσης.

• Ποια είναι η διαφορά μεταξύ σκοτεινής ενέργειας και σκοτεινής ύλης;

Είναι εντελώς διαφορετικά. Η σκοτεινή ύλη είναι ένα είδος σωματιδίου, μόνο που δεν το έχουμε ανακαλύψει ακόμη. Ξέρουμε ότι είναι εκεί, διότι έχουμε παρατηρήσει την βαρυτική επιρροή της σε διάφορους χώρους (γαλαξίες, σμήνη, μεγάλης κλίμακας δομή, μικροκυματική ακτινοβολία υποβάθρου). Είναι περίπου το 23% του σύμπαντος. Αλλά είναι βασικά η καλή ντεμοντέ «ύλη», απλά είναι η ύλη που δεν μπορούμε να ανιχνεύσει άμεσα (ακόμα). Αυτή συσπειρώνεται κάτω από την επίδραση της βαρύτητας, και αραιώνει καθώς το σύμπαν διαστέλλεται. Η σκοτεινή ενέργεια, εν τω μεταξύ, δεν ‘συσπειρώνεται’, ούτε αραιώνει. Δεν είναι κατασκευασμένο από σωματίδια, είναι κάποιο εντελώς διαφορετικό είδος κατάστασης.

• Είναι πιθανό να μην υπάρχει σκοτεινή ενέργεια, αλλά απλά μια τροποποίηση της βαρύτητας σε κοσμολογικές κλίμακες;

Είναι πιθανόν, σίγουρα. Υπάρχουν τουλάχιστον δύο δημοφιλείς προσεγγίσεις για αυτή την ιδέα: η f(R) βαρύτητα, που o Mark Trodden και ο Sean Caroll βοήθησαν στην ανάπτυξη της, και η DGP βαρύτητα, από τους Dvali, Gabadadze, και Porati. Η πρώτη είναι μια άμεση φαινομενολογική προσέγγιση, όπου μπορεί απλά να αλλάξει η εξίσωση πεδίου του Einstein από το ‘μπέρδεμα’ δρώντας σε τέσσερις διαστάσεις, ενώ η δεύτερη προσέγγιση χρησιμοποιεί επιπλέον διαστάσεις που γίνονται ορατές μόνο σε μεγάλες αποστάσεις. Και τα δύο μοντέλα αντιμετωπίζουν προβλήματα – όχι απαραίτητα ανυπέρβλητα, αλλά και σοβαρά – με τους νέους βαθμούς ελευθερίας και τις συνακόλουθες αστάθειες.

Η τροποποιημένη βαρύτητα σίγουρα αξίζει να την παίρνουμε στα σοβαρά. Όμως, όπως και η πεμπτουσία, θέτει περισσότερα προβλήματα από όσα επιλύει, τουλάχιστον προς το παρόν. Προσωπικά πιστεύω ότι η κοσμολογική σταθερά έχει πιθανότητα 90%, η δυναμική σκοτεινή ενέργεια 9% και η τροποποιημένη βαρύτητα μόνο 1%.

• Τι υπονοεί η σκοτεινή ενέργεια για το μέλλον του σύμπαντος;

Αυτό εξαρτάται από το ποιά είναι η σκοτεινή ενέργεια. Εάν είναι αληθινά μια κοσμολογική σταθερά που διαρκεί για πάντα, το σύμπαν θα συνεχίσει να επεκτείνεται, θα ψυχθεί, και θα ‘αδειάσει’. Τελικά δεν θα μείνει τίποτα άλλο παρά ένας κενός χώρος.

Η κοσμολογική σταθερά θα μπορούσε να είναι σταθερή αυτή τη στιγμή, αλλά προσωρινά. Δηλαδή, θα μπορούσε να υπάρξει μια μελλοντική μεταβατική φάση στην οποία η ενέργεια του κενού να μειώνεται. Στη συνέχεια, το σύμπαν θα μπορούσε ενδεχομένως να καταρρεύσει.

Αν η σκοτεινή ενέργεια είναι δυναμική, τότε οποιαδήποτε πιθανότητα είναι ακόμα ανοιχτή. Αν είναι δυναμική και αυξάνεται (το w να είναι μικρότερη του -1 και μένοντας έτσι), θα μπορούσαμε να συναντήσουμε στο μέλλον ακόμη και ένα Μεγάλο Σχίσμα.

• Ποιο είναι το επόμενο βήμα;

Θα θέλαμε πολύ να κατανοήσουμε τη σκοτεινή ενέργεια (ή την τροποποιημένη βαρύτητα) μέσω καλύτερων κοσμολογικών παρατηρήσεων. Αυτό σημαίνει ότι η μέτρηση της παραμέτρου w της καταστατικής εξίσωσης, θα βελτιώσει τις παρατηρήσεις της βαρύτητας στους γαλαξίες και τα σμήνη, ώστε να συγκρίνουμε τα διαφορετικά μοντέλα. Ευτυχώς, ενώ οι ΗΠΑ σταδιακά υποχωρεί από φιλόδοξα νέα επιστημονικά πρότζεκτ, ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Διαστήματος πάει μπροστά με έναν δορυφόρο για τη μέτρηση της σκοτεινής ενέργειας. Υπάρχουν, επίσης, εν εξελίξει επίγειες προσπάθειες, αλλά και Έρευνα του Μεγάλου Συνοπτικού Τηλεσκόπιου, που πρέπει να κάνει μια σπουδαία δουλειά από τη στιγμή που θα λειτουργήσει.

Πάντως απάντηση μπορεί να είναι βαρετή – η σκοτεινή ενέργεια να είναι μια απλή κοσμολογική σταθερά. Αυτό είναι το ένα. Τι θα κάνουμε γι ‘αυτό; Σε αυτή την περίπτωση χρειαζόμαστε καλύτερες θεωρίες, προφανώς, αλλά και δεδομένα από λιγότερο άμεσες εμπειρικές πηγές – επιταχυντές σωματιδίων, αναζητήσεις μιας πέμπτης δύναμης, δοκιμές της βαρύτητας, κάτι που θα μας δώσει κάποια εικόνα για το πώς ο χωροχρόνος και η κβαντική θεωρία πεδίου ταιριάζουν μεταξύ τους σε ένα θεμελιώδες επίπεδο.

Το μεγάλο γεγονός για την επιστήμη είναι ότι οι απαντήσεις δεν βρίσκονται στο πίσω μέρος του βιβλίου. Έχουμε να λύσουμε μόνοι μας τα προβλήματα. Κι αυτό όντως είναι μεγάλο.