ΟΜΗΡΟΣ: Ὀδύσσεια (16.434-16.481)

Τὴν δ᾽ αὖτ᾽ Εὐρύμαχος, Πολύβου πάϊς, ἀντίον ηὔδα·

435 «κούρη Ἰκαρίοιο, περίφρον Πηνελόπεια,
θάρσει· μή τοι ταῦτα μετὰ φρεσὶ σῇσι μελόντων.
οὐκ ἔσθ᾽ οὗτος ἀνὴρ οὐδ᾽ ἔσσεται οὐδὲ γένηται,
ὅς κεν Τηλεμάχῳ σῷ υἱέϊ χεῖρας ἐποίσει
ζώοντός γ᾽ ἐμέθεν καὶ ἐπὶ χθονὶ δερκομένοιο.
440 ὧδε γὰρ ἐξερέω, καὶ μὴν τετελεσμένον ἔσται·
αἶψά οἱ αἷμα κελαινὸν ἐρωήσει περὶ δουρὶ
ἡμετέρῳ, ἐπεὶ ἦ καὶ ἐμὲ πτολίπορθος Ὀδυσσεὺς
πολλάκι γούνασιν οἷσιν ἐφεσσάμενος κρέας ὀπτὸν
ἐν χείρεσσιν ἔθηκεν ἐπέσχε τε οἶνον ἐρυθρόν.
445 τῷ μοι Τηλέμαχος πάντων πολὺ φίλτατός ἐστιν
ἀνδρῶν, οὐδέ τί μιν θάνατον τρομέεσθαι ἄνωγα
ἔκ γε μνηστήρων· θεόθεν δ᾽ οὐκ ἔστ᾽ ἀλέασθαι.»
Ὣς φάτο θαρσύνων, τῷ δ᾽ ἤρτυεν αὐτὸς ὄλεθρον.
ἡ μὲν ἄρ᾽ εἰσαναβᾶσ᾽ ὑπερώϊα σιγαλόεντα
450 κλαῖεν ἔπειτ᾽ Ὀδυσῆα, φίλον πόσιν, ὄφρα οἱ ὕπνον
ἡδὺν ἐπὶ βλεφάροισι βάλε γλαυκῶπις Ἀθήνη.
Ἑσπέριος δ᾽ Ὀδυσῆϊ καὶ υἱέϊ δῖος ὑφορβὸς
ἤλυθεν· οἱ δ᾽ ἄρα δόρπον ἐπισταδὸν ὁπλίζοντο,
σῦν ἱερεύσαντες ἐνιαύσιον. αὐτὰρ Ἀθήνη
455 ἄγχι παρισταμένη Λαερτιάδην Ὀδυσῆα
ῥάβδῳ πεπληγυῖα πάλιν ποίησε γέροντα,
λυγρὰ δὲ εἵματα ἕσσε περὶ χροΐ, μή ἑ συβώτης
γνοίη ἐσάντα ἰδὼν καὶ ἐχέφρονι Πηνελοπείῃ
ἔλθοι ἀπαγγέλλων μηδὲ φρεσὶν εἰρύσσαιτο.
460 Τὸν καὶ Τηλέμαχος πρότερος πρὸς μῦθον ἔειπεν·
«ἦλθες, δῖ᾽ Εὔμαιε. τί δὴ κλέος ἔστ᾽ ἀνὰ ἄστυ;
ἦ ῥ᾽ ἤδη μνηστῆρες ἀγήνορες ἔνδον ἔασιν
ἐκ λόχου, ἦ ἔτι μ᾽ αὖθ᾽ εἰρύαται οἴκαδ᾽ ἰόντα;»
Τὸν δ᾽ ἀπαμειβόμενος προσέφης, Εὔμαιε συβῶτα·
465 «οὐκ ἔμελέν μοι ταῦτα μεταλλῆσαι καὶ ἐρέσθαι
ἄστυ καταβλώσκοντα· τάχιστά με θυμὸς ἀνώγει
ἀγγελίην εἰπόντα πάλιν δεῦρ᾽ ἀπονέεσθαι.
ὡμήρησε δέ μοι παρ᾽ ἑταίρων ἄγγελος ὠκύς,
κῆρυξ, ὃς δὴ πρῶτος ἔπος σῇ μητρὶ ἔειπεν.
470 ἄλλο δέ τοι τό γε οἶδα· τὸ γὰρ ἴδον ὀφθαλμοῖσιν.
ἤδη ὑπὲρ πόλιος, ὅθι Ἕρμαιος λόφος ἐστίν,
ἦα κιών, ὅτε νῆα θοὴν ἰδόμην κατιοῦσαν
ἐς λιμέν᾽ ἡμέτερον· πολλοὶ δ᾽ ἔσαν ἄνδρες ἐν αὐτῇ,
βεβρίθει δὲ σάκεσσι καὶ ἔγχεσιν ἀμφιγύοισι·
475 καί σφεας ὠΐσθην τοὺς ἔμμεναι, οὐδέ τι οἶδα.»
Ὣς φάτο, μείδησεν δ᾽ ἱερὴ ἲς Τηλεμάχοιο
ἐς πατέρ᾽ ὀφθαλμοῖσιν ἰδών, ἀλέεινε δ᾽ ὑφορβόν.
Οἱ δ᾽ ἐπεὶ οὖν παύσαντο πόνου τετύκοντό τε δαῖτα,
δαίνυντ᾽, οὐδέ τι θυμὸς ἐδεύετο δαιτὸς ἐΐσης.
480 αὐτὰρ ἐπεὶ πόσιος καὶ ἐδητύος ἐξ ἔρον ἕντο,
κοίτου τε μνήσαντο καὶ ὕπνου δῶρον ἕλοντο.

***
Πετάχτηκε ο Ευρύμαχος, γιος του Πολύβου, να της απαντήσει:
«Του Ικαρίου κόρη, φρόνιμη Πηνελόπη, θάρρος·
μη βασανίζεις το μυαλό σου εσύ με τέτοια. Ακόμη δεν γεννήθηκε
αυτός ο άντρας, μήτε θα γεννηθεί, δεν γίνεται, που θα τολμήσει
ν᾽ απλώσει χέρι στον Τηλέμαχο, τον γιο σου — όσο ακόμη
εγώ θα ζω, όσο θα βλέπουν φως τα μάτια μου σ᾽ αυτή τη γη.
440 Ό,τι θα πω, πες το συντελεσμένο· αυτοστιγμεί
θα τρέξει μαύρο το αίμα του, να βάψει ολόγυρα το δόρυ μου.
Γιατί κι ο φημισμένος πορθητής πολλές φορές στα γόνατά του
με κανάκεψε — ο Οδυσσέας· στα χέρια μου έβαλε
κρέας ψημένο, στα χείλη μου έφερε να πιω το κόκκινο κρασί.
Γι᾽ αυτό και τον Τηλέμαχο τον έχω από όλους πιο πολύ
μες στην καρδιά μου· λέω πως δεν έχει λόγο τον θάνατό του να φοβάται —
σίγουρα όχι απ᾽ τους μνηστήρες· αν όμως έλθει από θεού,
δεν γίνεται να τον ξεφύγει.»
Με τέτοια λόγια προσπαθούσε να της δώσει θάρρος· μέσα του όμως
ακόμη στριφογύριζε τον όλεθρο.
Κι εκείνη ανέβηκε ψηλά στη φωτεινή της κάμαρη,
450 όπου τον Οδυσσέα θρηνούσε, ταίρι αγαπημένο,
ώσπου στα βλέφαρά της στάλαξε ύπνο γλυκύ,
τα μάτια λάμποντας, η Αθηνά.
Κόντευε να βραδιάσει πια, όταν ο θείος χοιροβοσκός έφτασε πάλι
στον Οδυσσέα και στον γιο του. Στον τόπο αυτοί
το δείπνο ετοίμαζαν, ένα χρονιάρη χοίρο σφάζοντας. Αλλά κι η Αθηνά
πλάι στον Οδυσσέα στάθηκε, γιο του Λαέρτη,
τον κτύπησε με το ραβδί της και γέρο τον ξανάκαμε,
στο σώμα του φορώντας πάλι κουρελιασμένα ρούχα· μήπως ο Εύμαιος
τον δει και τον αναγνωρίσει, τρέξει να πει το νέο
στη συλλογισμένη Πηνελόπη, και δεν κρατήσει κρυφό το μυστικό.
460 Τον πρόλαβε ο Τηλέμαχος, που πρώτος είπε στον χοιροβοσκό:
«Εύμαιε θείε, καλωσόρισες. Ποια φήμη τάχα κυκλοφορεί τώρα στην πόλη;
βρίσκονται κιόλας οι περήφανοι μνηστήρες στο παλάτι;
έχουν εγκαταλείψει το καρτέρι; ακόμη περιμένουν να γυρίσω πίσω;»
Και τότε, Εύμαιε χοιροβοσκέ, πήρες τον λόγο κι αποκρίθηκες:
«Όχι, δεν μ᾽ έμελε, στην πόλη κατεβαίνοντας, ρωτώντας
τον έναν και τον άλλο, να μάθω κάτι· βιαζόμουν το ταχύτερο
να πω το μήνυμά σου και να γυρίσω εδώ.
Σ᾽ αυτό με πρόλαβε, πιο γρήγορος, άλλος μαντατοφόρος,
δικός σου σύντροφος, ο κήρυκας, που πρώτος είπε στη μητέρα σου το νέο.
470 Γνωρίζω ωστόσο κάτι, το είδα με τα μάτια μου·
καθώς στον ερχομό μου βάδιζα πάνω απ᾽ την πόλη, εκεί στον λόφο του Ερμή,
πήρε το μάτι μου το γρήγορο καράβι να μπαίνει στο λιμάνι μας.
Φαινόταν πάνω του το πλήρωμα, άντρες πολλοί, και μέσα
ασπίδες, δόρατα με τις αιχμές στριφτές —
φαντάστηκα πως είναι αυτοί, όμως δεν είμαι σίγουρος.»
Έτσι του μίλησε, και χαμογέλασε ο γενναίος Τηλέμαχος,
γυρίζοντας το βλέμμα στον πατέρα του, να μην τον δει ο Εύμαιος.
Τότε τελειώνοντας τις άλλες τους δουλειές, το δείπνο ετοίμασαν,
κάθησαν στο τραπέζι, και δεν τους έλειψε το δίκαιο μερτικό.
480 Όταν εκόρεσαν τον πόθο τους για το φαΐ και το πιοτό,
θυμήθηκαν το στρώμα τους, όπου τους συνεπήρε ο ύπνος με τα δώρα του.

Κοινωνική νοημοσύνη

Κάθε είδους αλληλεπίδραση που έχουμε με φίλους, συγγενείς, συναδέλφους, γνωστούς ακόμη και με αγνώστους, γνωρίζουμε πως μας επηρεάζει με άμεσο και βαθύ τρόπο. Ένας δείκτης ευφυΐας, είναι κι ο όρος «κοινωνική νοημοσύνη» που πρωτοεμφανίστηκε από έναν Αμερικανό ψυχολόγο το 1920. Τον Edward Thorndike. Μέσω αυτής αναδεικνύεται η ικανότητα κατανόησης και διαχείρισης συμπεριφορών, ώστε να ενεργούν σοφά στις ανθρώπινες σχέσεις.

Αρκετοί άνθρωποι δε γνωρίζουν ή δεν εκπαιδεύτηκαν για να γνωρίζουν πως σχεδόν σε όλες τις περιστάσεις της καθημερινότητας διαθέτουμε τη δυναμική, για ν’ ασκούμε θετική επιρροή στους άλλους. Εν ολίγοις, η κοινωνική νοημοσύνη μπορεί να μας βοηθήσει να αξιοποιήσουμε τη διαίσθηση και την οξυδέρκειά μας και να τις χρησιμοποιήσουμε για να κάνουμε σωστότερες επιλογές. Υπάρχουν τρεις βασικοί τρόποι που μπορούν να βελτιώσουν την κοινωνική νοημοσύνη μας να δυναμώσει.

1. «Διάβασμα» των ματιών κι παρατήρηση των κινήσεων του σώματος

Πάρα πολλές φορές στη ζωή μας έχουμε ακούσει πως τα μάτια λένε την αλήθεια. Εν μέρει, ισχύει, διότι δε σου αποκαλύπτουν όλο τον χαρακτήρα και την προσωπικότητα ενός ανθρώπου, αλλά μπορούν να σου δείξουν αρκετά πράγματα για εκείνον. Τι σκέφτεται, πώς το σκέφτεται και γιατί το σκέφτεται, την ώρα που μιλάτε. Ας πούμε, η παρατήρηση για το πού εστιάζει το βλέμμα του όταν βρίσκεστε στον ίδιο χώρο και συνομιλείτε, είναι ενδεικτική για το πώς νιώθει.

Όταν κοιτάζει ψηλά ενδεχομένως και ν’ ανατρέχει στη μνήμη του, για να θυμηθεί κάτι που του είχε συμβεί. Όταν κοιτάζει κάτω συνεχώς δείχνει πως είτε κάτι τον απασχολεί είτε η αυτοπεποίθησή του δεν είναι τόσο ισχυρή. Αν κοιτάζει δεξιά κι αριστερά ίσως προσπαθεί να κρύψει μια αλήθεια. Ή όταν νιώθει άβολα οι κόρες των ματιών θα διασταλούν ξαφνικά. Αν πάλι αισθάνεται οικεία, τότε τα μάτια του θα εκπέμπουν ηρεμία. Σύμφωνα με κάποιες έρευνες το δεξί και το αριστερό μάτι αποκαλύπτουν διαφορετικά πράγματα επειδή συνδέονται με ξεχωριστά ημισφαίρια του εγκεφάλου. Το αριστερό με τη συναισθηματική πλευρά του και το δεξί με τη νοητική.

Εκτός απ’ τα μάτια, ένα ακόμη σημαντικό στοιχείο είναι το σώμα του εκάστοτε συνομιλητή μας. Η «γλώσσα» του σώματος συνοψίζει το τι προσπαθεί να μας επικοινωνήσει. Τα σήματα που εκπέμπει περνούν πολλά μηνύματα. Το πρώτο και το βασικότερο, είναι αν νιώθει άνετα μ’ αυτό. Αν το χρησιμοποιεί για να τραβήξει την προσοχή σου. Όπως οι απότομες κινήσεις των χεριών και των ποδιών του που δείχνουν νευρικότητα. Και τέλος, μια σημαντική λεπτομέρεια επικοινωνίας είναι κι η χειραψία. Αφού, εύκολα μπορείς ν’ αντιληφθείς αν είναι θερμή, σφιχτή, αναγκαστική ή τυπική. Απ’ τον τρόπο που θα σου σφίξει το χέρι κι απ’ τη χρονική διάρκεια που θα κρατήσει. Ο συντονισμός με τα σωματικά σήματα του άλλου αποτελεί ένα πρόσθετο πλεονέκτημα ως προς τη διαχείρισή του.

2. Εστιάζουμε και στις σκέψεις των άλλων, όχι μόνο στις δικές μας

Σήμερα, οι περισσότεροι άνθρωποι περιφέρονται μέσα σε μια φούσκα εγωκεντρικότητας, με αποτέλεσμα να δίνουν περισσότερη σημασία στον εσωτερικό μονόλογο κι όχι στους διαλόγους που κάνουν με τους άλλους. Η επίγνωση του να κοιτάζεις και πέρα από σένα σε ωφελεί στο να λαμβάνεις τις συνειδητές, αλλά και τις υποσυνείδητες σκέψεις των συνανθρώπων σου.

Αναγνωρίζεις τα θετικά και τ’ αρνητικά στοιχεία τους κι οι πληροφορίες που συλλέγεις σε οδηγούν στο να παίρνεις τις καλύτερες αποφάσεις. Επίσης, σου χαρίζει το πλεονέκτημα να γίνεσαι πιο συνειδητοποιημένος και να βγάζεις προς τα έξω τον ανώτερο εαυτό σου. Γίνεσαι πιο συμπαθής και πιο αγαπητός, αφού έχεις απορροφήσει και κατανοήσει πλήρως αυτά που έχεις ακούσει κι έχεις αντικρίσει. Οι απαντήσεις σου αποκτούν ουσία. Κι οι ερωτήσεις σου, σκοπό. Έρχεσαι πιο κοντά τους με σταθερό βήμα, δίχως να τους βγάλεις απότομα έξω απ’ τη ζώνη άνεσής τους.

3. Ψάχνουμε τις διαπιστώσεις απ’ τα λόγια μας που είναι ο πρόλογος και το κυρίως θέμα του μυαλού μας

Διότι οι εντυπώσεις, είναι μόνο το εξώφυλλο. Κάθε πρόταση που βγαίνει απ’ το μυαλό μας έχει μια μοναδική ιδιότητα. Μπορεί να σαγηνέψει, να προβληματίσει, να κάνει θόρυβο, να προσδώσει ποιότητα, να δημιουργήσει μια στιγμιαία καλή εντύπωση, να δώσει μια λύση, να ελευθερώσει νοήματα. Σε όλες τις παραπάνω περιπτώσεις πρέπει να εννοούμε αυτά που λέμε. Να γινόμαστε μέρος της διαπίστωσης. Και πώς γίνεται να καταλάβουμε πότε ένας άνθρωπος δείχνει πως έχει εμβαθύνει τα λεγόμενά του; Πέρα απ’ το ότι πρέπει να βγάζουν νόημα παίζει ρόλο κι ο τόνος της φωνής του. Δε θα φωνάξει, δε θα έχει συνεχείς κι επαναλαμβανόμενες αυξομειώσεις, δε θα υπάρχουν αχρείαστες παύσεις, αλλά μια σταθερότητα που δεν κουράζει. Κύριο γνώρισμα αυτών που γνωρίζουν πώς να εκφράζουν γνώμη κι όχι άποψη.

Αυτά που λέει, είτε τα έχει βιώσει, είτε τα έχει μελετήσει από αξιόπιστες πηγές και τα θέτει για να τα εξελίξει. Σε κάθε περίπτωση, είναι χρήσιμα τα θαυμαστικά της εντύπωσης. Κάνουν πιο ευχάριστη την ατμόσφαιρα, ωστόσο αν μένουμε μόνο σ’ αυτά τότε δείχνουμε πως το μόνο που μας ενδιαφέρει, είναι να γινόμαστε κάπως μονότονοι και καταλήγουμε γραφικοί. Η κοινωνική νοημοσύνη είναι μια πολύ καλή βάση που οδηγεί στο να είμαστε επιτυχημένοι στις προσωπικές κι επαγγελματικές μας σχέσεις, όχι όμως για μια στιγμή, αλλά σε βάθος χρόνου.

Δεν είναι όλοι ικανοί να (μας) αγαπήσουν

Γνωρίζουμε καθημερινά ανθρώπους που μπαίνουν σε θέση διαφορετική μέσα μας. Άλλους τους κάνουμε φίλους, άλλους τους κρατούμε σε απόσταση ασφαλείας, κι άλλους τους θέλουμε ολότελα δικούς μας. Ακόμη κι αν το τελευταίο ορισμένες φορές χαλάει, έχουμε πάντα μια δυσχέρεια στο να βρούμε το γιατί. Κι επιμένουμε στο κομμάτι αυτό, γιατί ας μη γελιόμαστε, αν δε βρεθεί η αιτία που σου χάλασε το γλυκό, η σκέψη μένει εκεί σαν τσίχλα κολλημένη και δύσκολα θα σ’ αφήσει να πας στην επόμενη ιστορία χωρίς σκέψεις βγαλμένες από τη ναφθαλίνη.

Στην εκδοχή που γνωρίζεις έναν άνθρωπο και σου φέρεται σκάρτα και σ’ αδειάζει, το πρώτο που σκέφτεσαι είναι πως φταις εσύ, πως κουβαλάς χαρακτηριστικά προβληματικής κατασκευής. Και το λάθος αυτό επαναλαμβάνεται ξανά και ξανά, γιατί θεωρούμε πως όλοι πάνω στη γη είναι ικανοί ν’ αγαπήσουν, να δώσουν και ν’ ανοιχτούν. Ποιος μας το είπε αυτό και το σφραγίσαμε κιόλας; Από πότε ο καθένας έχει αποθέματα αγάπης μέσα του, που προθυμοποιείται και να τα μοιραστεί με κάποιον περαστικό στην ζωή του; Αυτά ανήκουν σε σελίδες παραμυθιού, κακά τα ψέματα. Στη δική μας πραγματικότητα, θα πρέπει να είμαστε έτοιμοι να συναντήσουμε κάθε λογής προσωπικότητα και δυστυχώς ν’ ανταπεξέλθουμε με γενναιότητα στα συναισθηματικά χαστούκια.

Η θολούρα που προκαλεί η ερωτική έλξη, συνίσταται στο γεγονός πως ενώ αρχικά μας τραβά ένα άτομο, μας εξιτάρει η παρουσία του στο δικό μας πεδίο, παράλληλα μας καθιστά κι ανίκανους ν’ αναγνωρίσουμε τα σημάδια ακαταλληλότητας. Άνθρωποι μη δοτικοί, εξαιρετικά εγωιστές κι ερωτευμένοι με την πάρτη τους με ναρκισσιστικά στοιχεία να του λούζουν από πάνω μέχρι κάτω. Δε θ’ ανοίξω πάλι το μπαούλο με τα τραύματα κι όλα τα συναφή, δε χρειάζεται. Ο ανίκανος να χειριστεί τη συνθήκη της αγάπης, μπορεί να είναι έτσι κι από τη δική του επιλογή και βούληση. Η παγίδα βρίσκεται στο σημείο που άπαξ κι ερωτευτείς ένα άτομο που δεν καθίσταται πρόθυμο να σου δοθεί ψυχή και σώματι, είναι πως ελπίζεις να διορθώσεις ό,τι δε διορθώνεται. Να δημιουργήσεις εσύ εύφορο έδαφος για κάτι παραπάνω, ν’ ανοίξεις την ψυχή του άλλου. Κι όταν αυτό τελικά καταρρεύσει, πιάνεις πάλι από την αρχή τα μαστίγια και τα γυρνάς στη δική σου την πλάτη.

Περνώντας από τη μια σχέση στην άλλη, πολλοί άνθρωποι θα έχουν την ευκαιρία να συνειδητοποιήσουν σιγά-σιγά και να νιώσουν στο πετσί τους πως δεν είναι όλοι για όλα. Και πρόκειται για μια αλήθεια που στην αρχή σ’ ενοχλεί απίστευτα, η πουτάνα. Σπας το κεφάλι σου να δεχτείς γιατί δε δούλεψε μεταξύ σας, αφού έδωσες ό,τι καλύτερο είχες. Κι αν ο άλλος δεν είχε, δεν ήθελε, δεν μπορούσε να δώσει; Τι να κάνουμε, δεν αλλάζουν οι άνθρωποι από τη ρίζα τους, δε γίνεται, και δεν πρέπει στην τελική. Είναι ωραιοποιημένο σλόγκαν για νταραβέρια που δεν πετυχαίνουν, να τα ρίχνουμε όλα στο timing, στη συναισθηματική αβεβαιότητα του x, y έτερον ήμισυ, στο «ίσως φταίνε τα φεγγάρια». Η αλήθεια βρίσκεται στην κυνική διάσταση των πραγμάτων, που ξεγυμνώνεται όταν δεις πως δεν έχουν όλοι τα φόντα ν’ αγαπήσουν.

Δεν πρόκειται για κουσούρι, δε μιλάμε για τα μαύρα πρόβατα κάποιας ιστορίας. Αλλά αν θέλουμε να είμαστε ειλικρινείς με τους εαυτούς μας, είναι αστείο ν’ αναγνωρίζουμε πως κάθε συναίσθημα και συνθήκη για τον καθένα μας είναι βίωμα ξεχωριστό, αλλά να εξαιρούμε την αγάπη από το σκεπτικό μας. Καμιά φορά, η ανάγκη για την εύρεση του δικού μας ξεχωριστού μας τυφλώνει, μας εμποδίζει από ένα ζύγισμα ρεαλιστικό. Δεν μπορούμε όλοι ν’ αγαπήσουμε, δεν είμαστε όλοι φτιαγμένοι γι’ αυτό. Δεν ξέρω αν θα καταφέρουμε να το εντάξουμε ποτέ ως αλήθεια στον σκληρό μας- έχουμε δρόμο ακόμα.

Αυτό που ίσως αξίζει να προσπαθήσουμε, είναι να φιλτράρουμε λίγο πιο εντατικά. Προθέσεις, vibes, να τα λέμε καλύτερα με το ένστικτό μας ρε παιδί μου. Θα πληγώνεσαι λιγότερο μέχρι να βρεις αυτό που ψάχνεις, ό,τι κι αν είναι αυτό, σε αριθμό μονό ή ζυγό. Θα μπορείς να λες πως αναγνώρισες πιο εύκολα αυτό που σου ταιριάζει, έχοντας αποφύγει άσκοπες απογοητεύσεις. Ένα βήμα τη φορά κι άλλωστε «μες σε καθρέφτες δίχως μνήμη θα τελειώσουμε λοιπόν»

Μίλαν Κούντερα: Το αστείο

Η φυσική αγάπη σχεδόν σπάνια ενώνεται με την αγάπη της ψυχής. Τι ακριβώς κάνει η ψυχή, όταν το σώμα σμίγει με κινήσεις τόσο αιώνιες, τόσο καθολικές κι αμετάβλητες με άλλο σώμα; Τι δεν επινοεί σ' αυτές τις στιγμές φανερώνοντας την υπεροχή της πάνω στην αδρανή μονοτονία της σαρκικής ζωής!

Πόσο ξέρει να εκδικείται το σώμα και να το χρησιμοποιεί μόνο σαν πρότυπο για μια παράφρονη φαντασία χίλιες φορές πιο σαρκικό κι απ' αυτά τα ίδια τα δυο κορμιά!

Ή αντίθετα: πόσο ξέρει να το υποτιμά αφήνοντάς το σ' αυτό το εκκρεμές και στο μεταξύ στέλνει τις σκέψεις της κουρασμένες από την ιδιοτροπία του σώματός τους κάπου αλλού: σε μια παρτίδα σκάκι, στο φαγητό ή σ' ένα διαβασμένο βιβλίο...

Δεν είναι κάτι σπάνιο να ενώνονται μαζί δυο ξένα κορμιά. Κι ίσως και η ένωση της ψυχής τους κάποτε να συμβαδίσει.

Αλλά χίλιες φορές πιο σπάνιο είναι να ενωθεί το σώμα με την ψυχή του και να υπάρξουν σαν ένα μπροστά στο πάθος.

Αλλά κι αυτό κάποτε συμβαίνει όταν ο άνθρωπος πραγματικά αγαπάει∙ ίσως∙ το πιστεύω∙ θέλω να το πιστεύω αυτό πάντα∙ Αλλά τι έκανε λοιπόν η ψυχή μου τις στιγμές που το σώμα μου ασχολιόταν μ' ένα φυσικό έρωτα με την Έλενα;

Η ψυχή μου είδε ένα γυναικείο κορμί. Έμεινε αδιάφορη μπροστά του.

Ήξερε πως το σώμα αυτό έχει γι' αυτήν νόημα μόνο σαν σώμα που δίνεται κι αγαπιέται από κάποιον τρίτο, από κάποιον που δεν είναι εδώ, και γι' αυτό ακριβώς δοκίμασε να δει αυτό το κορμί με τα μάτια εκείνου του τρίτου, του απόντος∙ προσπάθησε να γίνει το μέσον εκείνου∙ φαινόταν εδώ ένα γυμνό κορμί γυναίκας, οι διπλώσεις των ποδιών, της κοιλιάς και του στήθους, αλλά όλ' αυτά πήραν μια σημασία μόνον τη στιγμή που τα μάτια μου μεταμορφώθηκαν σε μάτια αυτού του τρίτου απόντος∙ σ' αυτό το ξένο βλέμμα μετά πέρασε η ψυχή μου κι έγινε δική του∙ δεν επικράτησα απλώς πάνω στις καμπύλες των ποδιών, της κοιλιάς και του στήθους, επικράτησα επάνω τους, έτσι ακριβώς όπως τα έβλεπε εκείνος ο τρίτος απών.

Κι όχι μόνον η ψυχή μου έγινε το μέσον αυτού του τρίτου απόντος, αλλά πρόσταξε και το σώμα μου να γίνει μέσον του σώματός του κι αποχώρησε μετά να παρακολουθήσει την πάλη δύο κορμιών, δυο συζυγικών κορμιών, για να δώσει ξαφνικά διαταγή στο κορμί μου να μείνει πάλι μόνο και εισχωρώντας σ' αυτήν τη συζυγική συνουσία να την ανατρέψει κτηνώδικα.

Στον τράχηλο της Έλενας πετάχτηκε μια μπλε φλέβα και το σώμα της όλο ανατρίχιασε σ' έναν σπασμό∙ τίναξε μια το κεφάλι και τα δόντια της δάγκωσαν το μαξιλάρι.

Μετά ψιθύρισε το όνομά μου και τα μάτια της παρακαλούσαν για δυο στιγμές ανάπαυσης. Αλλά η ψυχή μου με πρόσταξε να μη σταματήσω∙ με πρόσταξε να την ωθώ από ηδονή σε ηδονή∙ να τη βασανίζω∙ ν' αλλάζω τις στάσεις του κορμιού της για να μη μείνει κρυμμένη και μυστική ούτε μια θέα απ' αυτό που κοιτούσε εκείνος ο τρίτος απών∙ όχι, να μην την αφήσω ν' ανασάνει∙ να επαναλάβω ξανά και ξανά εκείνον το σπασμό που είναι πραγματικός, ακριβής κι αυθεντικός, που μέσα του δεν κρύβει καμιά προσποίηση και που είναι χαραγμένος στη μνήμη αυτού του τρίτου, αυτού που δεν είναι εδώ, σαν σημάδι, σαν σφραγίδα, σαν κρυπτογράφημα!

Αυτήν τη βασιλική σφραγίδα! Nα ληστέψω το δεκατριετές δωμάτιο του Πάβελ Ζεμάνεκ∙ ν' αφήσω σ' αυτό μονάχα ερήμωση!

Μίλαν Κούντερα, Το αστείο

Η μοναξιά κι ο έρωτας

Γόνιμος είναι κι ο έρωτας: επειδή κι ο έρωτας είναι δύσκολος. Έρωτας του ανθρώπου για τον άνθρωπο: ίσως αυτό νά 'ναι το δυσκολότερο απ' όσα μάς έταξεν η μοίρα, το πιο απόμακρο, η τελευταία δοκιμασία, το έργο που όλα τ' άλλα δεν είναι παρά προετοιμασία και προπαρασκευή του.

Μην αφήσετε να σας κυριέψει στη μοναξιά σας ανησυχία και ταραχή, επειδή νιώθετε μέσα σας έναν αόριστο πόθο να ξεφύγετε απ' τη μόνωσή σας. Ίσα-ίσα, αυτός ο πόθος — αν τον μεταχειριστείτε γαλήνια και στοχαστικά, σα μέσο για κάποιο σκοπό — θα σας βοηθήσει ν' απλώσετε τη μοναξιά σας σε πιο πλούσιο και πιο πλατύ χώρο. Οι άνθρωποι έχουν βρει για το κάθε τι την ευκολότερη (συμβατική) λύση, την ευκολότερη απ' όλες τις εύκολες λύσεις. Είναι, ωστόσο, φανερό πως πρέπει να στεκόμαστε στο Δύσκολο˙ κάθε ζωντανή ύπαρξη σ' αυτό στέκεται. Το κάθε τι στη φύση αξαίνει κι "αμύνεται" κατά το δικό του τρόπο˙ από μέσα του ξεπηδάει μια ατομικότητα ολότελα δική του, που μάχεται να μείνει δική του με κάθε μέσο κι ενάντια σ' όλα τα εμπόδια. Λίγα πράματα ξέρουμε˙ όμως, για το ότι πρέπει να στεκόμαστε στο Δύσκολο, θά 'μαστε πάντα σίγουροι. Είναι γόνιμη η μοναξιά, επειδή είναι δύσκολη. Ένας παραπάνω λόγος για να επιχειρήσουμε κάτι, πρέπει νά 'ναι η δυσκολία που το κάτι αυτό παρουσιάζει.

Γόνιμος είναι κι ο έρωτας: επειδή κι ο έρωτας είναι δύσκολος. Έρωτας του ανθρώπου για τον άνθρωπο: ίσως αυτό νά 'ναι το δυσκολότερο απ' όσα μάς έταξεν η μοίρα, το πιο απόμακρο, η τελευταία δοκιμασία, το έργο που όλα τ' άλλα δεν είναι παρά προετοιμασία και προπαρασκευή του. Γι' αυτό κι οι νέοι — που είναι "αρχάριοι" στο κάθε τι — δεν ξέρουν ακόμα ν' αγαπούν: πρέπει να διδαχτούν τον έρωτα. Με όλο τους το είναι, με όλες τους τις δυνάμεις συμμαζεμένες γύρω στην ερημική φοβισμένη καρδιά τους, που οι χτύποι της ψηλώνουν ολοένα, πρέπει να μάθουν ν' αγαπούν. Ο καιρός όμως της μαθητείας είναι πάντα καιρός μακρόχρονου "εγκλεισμού". Έτσι είναι, για πολύν καιρό, κι ο έρωτας: μοναξιά, ολοένα και πιο έντονη και πιο βαθιά μόνωση. Έρωτας δε θα πει ν' ανοίγεσαι ευθύς, να δίνεσαι, να ενώνεσαι με κάποιον Άλλον (τι θα ήταν, άλλωστε, η ένωση δυο όντων ακαθόριστων ακόμα, ατέλειωτων, ανοργάνωτων;)˙ είναι μια σπάνια ευκαιρία για να ωριμάσεις, ν' αποχτήσεις μιαν υπόσταση δική σου, να γίνεις εσύ ένας ολόκληρος Κόσμος, για χάρη κάποιου άλλου, αγαπημένου προσώπου˙ είναι μια υψηλή, ακράτητη αξίωση, που σε χρίζει εκλεκτό της και σε σπρώχνει προς τ' απέραντα πλάτη. Μόνο έτσι θά 'πρεπε να μεταχειρίζονται οι νέοι τον έρωτά τους: σαν ένα καθήκον που τους υποχρεώνει να εργάζονται αδιάκοπα στο μέσα τους κόσμο ("ν' ακρομάζονται και να σφυροκοπάνε νύχτα-μέρα"). Δεν είναι ακόμα ώριμοι για το δόσιμο του εαυτού τους, για την εγκατάλειψη και το σβήσιμό τους μέσα σ' ένα άλλο άτομο, για οποιοδήποτε τρόπο Ένωσης. (Πρέπει, πρώτα, και για πολύν-πολύν καιρό, να μαζεύουν και να θησαυρίζουν ολοένα.) Η Ένωση αυτή, το δόσιμο αυτό, είναι το στερνό σκαλοπάτι˙ ίσως η ανθρώπινη ζωή να μη μπορεί ακόμα να το χωρέσει.

Εδώ όμως λαθεύουν οι νέοι τόσο συχνά και τόσο βαριά: ορμάνε ακράτητοι ο ένας προς τον άλλον, όταν τους αγγίξει η αγάπη (είναι στη φύση τους να μη μπορούν να περιμένουν), σκορπίζονται εδώ κι εκεί, ενώ η ψυχή τους είναι γεμάτη ακεφιά, ακαταστασία και ταραχή... Τι μπορεί όμως να βγει απ' αυτό; Τι μπορεί να κάνει η ζωή τούτο το μπερδεμένο σωρό τών μισοσπασμένων υλικών, που αυτοί τα ονομάζουν "ένωσή" τους και πολύ θά 'θελαν να τα ονομάσουν "ευτυχία" τους; Και τι τούς μέλλεται το αύριο; Καθένας τους αφανίζεται για χάρη τού άλλου κι αφανίζει σύγκαιρα τον άλλον κι άλλους πολλούς ακόμα, που ίσως να 'ρχόντουσαν κατόπι. Χάνει το νόημα τής απεραντοσύνης, χάνει όλες του τις δυνατότητες˙ ανταλλάζει το "πήγαιν'-έλα" των σιωπηλών, γεμάτων υποσχέσεις, πραγμάτων, με ένα στείρο ανακάτεμα, απ' όπου δε μπορεί να βγει άλλο τίποτα παρά σιχασιά, απογοήτευση και φτώχεια. Δεν του μένει παρά να γυρέψει σωτηρία σε μιαν απ' τις άπειρες συμβατικές καταστάσεις που είναι παντού στημένες, σα δημόσια καταφύγια, γύρω απ' αυτόν τον επικίνδυνο δρόμο. Καμιά περιοχή τής ανθρώπινης υπόστασης δεν είναι τόσο πολύ γεμάτη από συμβατικότητες, όσο τούτη εδώ: σωσίβια, βάρκες και ναυαγοσωστικά είναι στη διάθεσή του, κάθε είδους βοήθεια που η κοινωνία έχει επινοήσει για τούτο το σκοπό. Για τους ανθρώπους ο έρωτας δεν είναι παρά μια απόλαυση, τον κατάντησαν λοιπόν κάτι εύκολο και φτηνό, ακίνδυνο και σίγουρο, όμοιο με τις απολαύσεις τών δρόμων.

Αλήθεια, πόσοι και πόσοι νέοι στάθηκαν ανίκανοι να βρουν το σωστό δρόμο τής αγάπης, για πόσους τα σύνορα τού έρωτα σταματάνε στο εύκολο, βιαστικό δόσιμο του εαυτού τους! (Οι περισσότεροι, άλλωστε, δε θα προχωρήσουν — σίγουρα — πιο πέρα από κει.) Νιώθουν, πολλοί, να λυγίζουν κάτ' απ' το βάρος αυτού τού λάθους και πασχίζουν να κάνουν βιώσιμη και γόνιμη, με το δικό τους προσωπικό τρόπο, την κατάσταση αυτή όπου βρέθηκαν ριγμένοι. Η φύση τους τούς λέει πως τα προβλήματα του έρωτα — λιγότερο από άλλα, που είναι το ίδιο σημαντικά — δε μπορούν να λυθούν σύμφωνα με τούτον ή εκείνον το γενικό κανόνα που εφαρμόζεται σ' όλες τις περιπτώσεις˙ νιώθουν πως τα προβλήματα αυτά — άμεσα προβλήματα ανθρώπου προς άνθρωπο — χρειάζονται, για κάθε περίπτωση, καινούρια, ιδιαίτερη, αποκλειστικά προσωπική απάντηση. Πώς όμως αυτοί — μια και μπερδεύτηκαν πια έτσι αναμεταξύ τους που δεν ξεχωρίζουν ο ένας απ' τον άλλον, μια και δεν έχουν πια τίποτα Δικό τους — πώς θα μπορούσαν να βρουν μέσα τους κάποιαν έξοδο, για να ξεφύγουν απ' την άβυσσο όπου έχει βουλιάξει η μοναξιά τους;

Έρημοι κι αβοήθητοι, πορεύονται στα τυφλά κι ο ένας κι ο άλλος. Σκορπάνε τις καλύτερες δυνάμεις τους για να γλιτώσουν από συμβατικότητες όπως ο γάμος, και πέφτουν σ' άλλες συμβατικές λύσεις, λιγότερο χτυπητές, το ίδιο όμως θανάσιμες. Επειδή μονάχα για συμβατικότητες είναι άξιοι. Ό,τι βγαίνει απ' αυτές τις βιαστικές κι ανυπόμονες, θολές και ταραγμένες ενώσεις, είναι πάντα συμβατικό. Κάθε σχέση που είναι καρπός αυτής της πλάνης έχει κάτι το συμβατικό, ακόμα κι αν είναι ασυνήθιστη (ή, όπως λέει ο κόσμος, ανήθικη). Κι ο χωρισμός ακόμα θά 'ταν μια συμβατική χειρονομία, μια απρόσωπη τυχαία απόφαση, αδύναμη κι άκαρπη.

Στο δρόμο τού Έρωτα (όπως και στο δρόμο τού Θανάτου, που είναι δύσκολος κι αυτός) δε θα βρεις — άμα τον αντικρύζεις σοβαρά — κανένα φως, καμιάν απόκριση, ούτε σημάδι, ούτε χαραγμένο δρόμο, για να σε βοηθήσουν. Και για τα δυο τούτα καθήκοντα, που κρατάμε κρυμμένα μέσα μας και τα παραδίνουμε στους άλλους χωρίς να φωτίσουμε το μυστικό τους, δεν υπάρχουν γενικοί κανόνες. Όσο όμως πιο πολύ αποζητάμε τη μοναξιά στη ζωή μας, τόσο περισσότερο ζυγώνουμε το μεγάλο νόημα τού έρωτα και τού θανάτου. Οι απαιτήσεις που, τραχύς και δύσκολος, ο έρωτας έχει απ' τη ζωή μας σ' όλη της την πορεία, είναι πάρα πολύ βαριές, κι εμείς, στα πρώτα μας βήματα, είμαστε πολύ αδύναμοι μπροστά τους. Αν όμως σταθούμε καρτερικοί και δεχτούμε τον έρωτα αυτόν σαν τραχιά μαθητεία — αντίς να χανόμαστε σ' όλα εκείνα τα εύκολα και κούφια παιχνίδια, που επινόησε ο άνθρωπος για να μην αντικρύζει κατάματα τη βαθύτερη σοβαρότητα της ζωής — ίσως τότε, κείνοι που θά 'ρθουν καιρό έπειτ' από μάς, να νιώσουν μια κάποια πρόοδο κι ένα ξαλάφρωμα˙ και θά 'ταν σημαντικό τούτο.

Σήμερα μόλις, μπορούμε κι αντικρύζουμε χωρίς προκατάληψη τις σχέσεις τού ενός ανθρώπου με τον άλλον˙ οι προσπάθειές μας να "ζήσουμε" αυτές τις σχέσεις δεν έχουν μπροστά τους κανένα πρότυπο, κανένα παράδειγμα για να τις οδηγήσει. Κι όμως μέσα στο διάβα τού καιρού υπάρχουν μερικά πρότυπα, που άλλο δε θέλουν παρά να βοηθήσουν τα δισταχτικά πρώτα μας βήματα.

Η Νέα Κοπέλα κι η Γυναίκα, στην καινούργια τους, την ατομική τους εξελικτική πορεία, μονάχα για λίγον καιρό θ' αντιγράφουν τις αντρικές συνήθειες, καλές και κακές, μονάχα για λίγον καιρό θα μαϊμουδίζουν τ' αντρικά επαγγέλματα. Άμα περάσει η αβεβαιότητα των μεταβατικών αυτών περιόδων, τότε θ' αποφανεί πως οι γυναίκες διάβηκαν απ' όλα αυτά τα (συχνά γελοία) μασκαρέματα, μόνο και μόνο για να ξεπλύνουν την εσώτατη ύπαρξή τους απ' τις παραμορφωτικές επιδράσεις τού άλλου φύλου. Οι γυναίκες — που μέσα τους κατοικεί μια ζωή πιο αυθόρμητη, πιο γόνιμη, γεμάτη από περισσότερη εμπιστοσύνη — είναι, σίγουρα, πιο ώριμες, πιο "ανθρώπινες" απ' τον άντρα — το φαντασμένο κι ανυπόμονον αρσενικό, που καταφρονάει ό,τι νομίζει πως αγαπάει, επειδή δε γνώρισε ποτέ την τραχιά καρποφορία τών σπλάχνων, που θα του ξάνοιγε (όπως στη γυναίκα) τα μυστικά βάθη τής ζωής. Αυτή η "ανθρωπιά" τής γυναίκας, ωριμασμένη μέσα στον πόνο και την καταφρόνια, θα βγει στο φως τής μέρας, όταν η γυναίκα λυτρωθεί απ' τις κοινωνικές συμβατικότητες, όπου την καταδικάζει η αποκλειστικά θηλυκή υπόστασή της. Κι οι άντρες, που δε νιώθουν ακόμα σήμερα πως η ώρα αυτή ζυγώνει, θα ξαφνιαστούν με τον ερχομό της και θα νικηθούν. Δεν αργεί η μέρα (σίγουρα σημάδια το μαρτυράνε κιόλας, προπάντων στις χώρες του βορρά), δεν αργεί η μέρα που η Νέα Κοπέλα θα υπάρξει, η Γυναίκα θα υπάρξει˙ που οι λέξεις "νέα κοπέλα" και "γυναίκα" δε θα σημαίνουν πια μονάχα το αντίθετο του αρσενικού, μα κάτι ξεχωριστό, που θά 'χει δική του αξία κι υπόσταση, κάτι που δε θά 'ναι απλό συμπλήρωμα άλλου, μα ολοκληρωμένη μορφή τής ζωής και της ύπαρξης — : η γυναίκα-γνήσιος άνθρωπος.

Αυτή η πρόοδος (ενάντια στη θέληση του άντρα, που θα μείνει, στην αρχή, πίσω) θα μεταμορφώσει ριζικά την ερωτική ζωή, πλημμυρισμένην από τόσες πλάνες σήμερα: ο έρωτας δε θά 'ναι πια σχέση άντρα με γυναίκα, αλλά Ανθρώπου με Άνθρωπο˙ θα στέκει πιο κοντά στην ανθρώπινη φύση (γεμάτος άπειρη απαλότητα και σεβασμό, καλός και καθάριος σε όλα κείνα που σμίγει και χωρίζει). Θά 'ναι ο έρωτας που προετοιμάζουμε μ' αγωνία και μόχθο: δυο Μοναχικοί Άνθρωποι, που θα προστατεύουν, θα συμπληρώνουν, θα περιορίζουν και θα σέβονται ο ένας τον άλλον.

Και τούτο ακόμα: μη νομίσετε πως χάθηκε ο μεγάλος έρωτας που σας κυρίεψε κάποτε στα εφηβικά σας χρόνια˙ δε μέστωσαν, τότε, εντός σας τρανοί κι ευγενικοί πόθοι και σχέδια που, σήμερα ακόμα, τροφοδοτούν τη ζωή σας; Πιστεύω πως αυτός ο έρωτας μένει έτσι άφθαρτος και δυνατός μέσα στη θύμησή σας, επειδή στάθηκε η πρώτη σας βαθιά μόνωση, ο πρώτος εσώτερος μόχθος που κάνατε στη ζωή σας.

Όταν η συνειδητή επιλογή οδηγεί σε εξέλιξη

Κατά τη διάρκεια ενός 24ώρου ένας ενήλικας χρειάζεται να πάρει αρκετές αποφάσεις, άλλες πολύ σημαντικές και άλλες λιγότερο. Με αυτόν τον τρόπο και χωρίς συχνά να το συνειδητοποιούμε, μέσα από το παρόν και τον τρόπο με τον οποίο το διαχειριζόμαστε, χτίζουμε σιγά σιγά το μέλλον μας και οδηγούμαστε αναλόγως τις επιλογές μας στον έναν ή στον άλλο δρόμο.

Η απειλή εξωγενών παραγόντων στον τρόπο λήψης αποφάσεων

Τι γίνεται, όμως, όταν αφήνουμε εξωγενείς παράγοντες να εισβάλουν στις καθημερινές μας αποφάσεις; Όταν επιτρέπουμε τη φωνή της κοινωνίας, της οικογένειας, των φίλων και των γνωστών να διεισδύει μέσα στο μυαλό μας και να επηρεάζει τον τρόπο σκέψης μας και κατά συνέπεια τον τρόπο λήψης αποφάσεων;

…επιφέρει εσωτερικές συγκρούσεις

Σίγουρα τίποτα καλό δεν θα μπορούσε να προκύψει μέσα από επιλογές επηρεασμένες και στηριζόμενες στους λάθος λόγους. Γιατί όταν η αιτία που πράττουμε δεν βασίζεται σε προσωπική μας εσωτερική παρόρμηση αλλά σε λύση ανάγκης ή γνώμες τρίτων, έχουμε ήδη επιλέξει κάτι το οποίο δεν θέλουμε πραγματικά, αλλά αναγκαζόμαστε να κάνουμε. Αυτομάτως κάτι τέτοιο συνεπάγεται μία υποσυνείδητη εσωτερική σύγκρουση μεταξύ επιθυμίας και υποχρέωσης, η οποία μας αδειάζει και μας τοξινώνει ενεργειακά, οδηγώντας μας σε αρνητικές σκέψεις και συναισθήματα που μας υποβαθμίζουν και μειώνουν την αίσθηση αυτοαξίας, αφού διαπιστώνουμε στην πράξη ότι δεν τα καταφέρνουμε όπως θα θέλαμε.

Τα 5 φίλτρα στις αποφάσεις μας

Έτσι λοιπόν, με σκοπό την αποφυγή όλων των παραπάνω συνεπειών περιγράφονται ακολούθως πέντε απλά χαρακτηριστικά, με τα οποία θα ήταν χρήσιμο να φιλτράρουμε κάθε μας απόφαση, ειδικά αν διακυβεύονται πολλά μέσα από αυτήν.

1. Η επιλογή μας πάντα θα πρέπει να γίνεται χωρίς να σκεφτόμαστε τη γνώμη των γύρω μας. Όταν επιτρέπουμε τις φωνές των τρίτων να αλλοιώνουν τις επιθυμίες μας, τότε μόνο δυσαρμονίες μπορεί να προκύψουν. Άλλωστε το μονοπάτι του καθενός μας είναι τελείως προσωπικό και κανείς άλλος δεν θα μπορούσε ποτέ να γνωρίζει ποιο θα ήταν το καλύτερο για εμάς.

2. Δεν θα πρέπει ποτέ να επιλέγουμε με γνώμονα τον φόβο ή την ανασφάλεια. Καμία απόφαση που στηρίχθηκε στον φόβο ή σε οποιοδήποτε άλλο αρνητικό συναίσθημα δεν εξελίχθηκε με αρμονικό τρόπο στην πορεία. Και αυτό γιατί η ίδια η φύση του φόβου είναι καθαρή τοξίνη και προσβάλει τόσο τις οργανικές όσο και τις ψυχικές λειτουργίες μας.

3. Η επιλογή μίας προτίμησης θα πρέπει να γίνεται πάντα με όσο το δυνατόν μεγαλύτερη συναισθηματική αποστασιοποίηση. Βεβαίως, το συναίσθημα είναι σημαντικό και μας διακρίνει ως ανθρώπους, αλλά ιδιαίτερα σε θέματα σημαντικών αποφάσεων καλό θα είναι να μην του επιτρέπουμε να μας παρασύρει σε λάθος δρόμους.

4. Κάθε επιλογή, όποια και αν είναι η βαρύτητά της, θα πρέπει να γίνεται βάσει ειλικρινούς επιθυμίας και όχι στηριζόμενη σε πιεστικές ανάγκες ή εξαρτητικές λειτουργίες. Γιατί οι λύσεις ανάγκης οδηγούν σε διαρκείς συμβιβασμούς και αυτοί με τη σειρά τους σε μειωμένη αυτοεκτίμηση. Και σίγουρα κάτι τέτοιο δεν θα μπορούσε ποτέ να οδηγήσει ένα άτομο σε εξέλιξη. Πράττουμε πάντα λοιπόν με περίσσια πίστη στον εαυτό μας και στις ικανότητές μας.

5. Η καθαρή πρόθεση παίζει τον σημαντικότερο ρόλο στη λήψη μίας απόφασης. Πριν επιλέξουμε κάτι, πρέπει να αναρωτηθούμε εσωτερικά: «Γιατί το θέλω εγώ αυτό; Ποιος ο λόγος που θα το επιλέξω;» Και αν η πρόθεση που κρύβεται στην απάντησή μας έχει θετική χροιά τότε και η επιλογή που θα κάνουμε θα μας οδηγήσει σε εξέλιξη και άνοιγμα σε έναν ή περισσότερους τομείς της ζωής μας. Τώρα αν η πρόθεσή μας βασίζεται σε λάθος κριτήρια θα φανεί εκ των υστέρων δημιουργώντας μας ποικίλα προβλήματα στους τομείς που θα αποδειχθούν ευάλωτοι.

Επομένως, καλό θα ήταν γενικά να μην υποβαθμίζουμε τη βαρύτητα καμίας επιλογής και να την επεξεργαζόμαστε εκτενώς, γιατί κρίνει και καθορίζει όχι μόνο εμάς, αλλά και το ίδιο μας το μέλλον. Είμαστε οι επιλογές μας, γι’ αυτό ας επιλέγουμε πάντα με σύνεση αποφεύγοντας έτσι τις δυσαρμονίες και εστιάζοντας μόνο στη θετική μας εξέλιξη!

Σχέσεις εξάρτησης που οδηγούν στην απιστία

Συμπεριφορά, αλλαγές, αιτίες και αφορμές που μας βοηθούν να κατανοήσουμε τις σχέσεις. Ο έρωτας, η εξάρτηση και η ζήλεια είναι έννοιες διαχρονικές, σύνθετες και συναντώνται στο πλαίσιο της εσωτερικής μας αναζήτησης, ωριμότητας και ολοκλήρωσης.

Την έννοια του έρωτα θα μπορούσαμε να την κατανοήσουμε πιο εύκολα αν τη φανταστούμε ως ένα συνεχές όπου στον ένα πόλο υπάρχει ο έρωτας της εξάρτησης και στον άλλο η ανιδιοτελής αγάπη. Στην ανιδιοτελή αγάπη, ο σύντροφος προσδοκά το καλύτερο για το ταίρι του ανεξάρτητα αν συνεχίσει να είναι μέρος της ζωής του ή όχι. Προσδοκά πρωτίστως να προσφέρει αγάπη και μετά να πάρει. Χαίρεται με την ευτυχία του συντρόφου του έστω και αν δεν περιλαμβάνει αυτόν μέσα.

Ο έρωτας της εξάρτησης από την άλλη πλευρά, είναι ένα είδος αγάπης, η οποία εκφράζεται ως εξάρτηση στο πρόσωπό του συντρόφου μας. Όταν κάποιος είναι εξαρτημένος από ένα άλλο άτομο σημαίνει ότι δεν μπορεί με τίποτα να ζήσει ευτυχισμένος χωρίς αυτό, να βρίσκεται ή να περάσει καλά μακριά του.

Τέτοιου είδους σχέσεις δημιουργούν ενοχές, εντάσεις και συχνά κακομεταχείριση. Για παράδειγμα πολύ συχνά στην καθημερινότητά του το ζευγάρι έχει να αντιμετωπίσει την παρακάτω εικόνα.. «Που είσαι; Γιατί δεν με πήρες τηλέφωνο ενώ τελείωσες τη δουλειά πριν λίγο; Πάλι θα βγεις με τους φίλους σου; εμένα πότε θα με δεις;».

Όταν η σχέση είναι εξαρτητική ή όταν ο ένας από τους δύο είναι περισσότερο εξαρτημένος, τότε απαιτεί όλες τις ελεύθερες ώρες τους να τις περνάνε μαζί. Δεν υπάρχει προσωπικός χώρος και χρόνος, ενώ όταν ζητείται κάτι τέτοιο από τον σύντροφο, αυτό ερμηνεύεται ως απόρριψη.

Το εξαρτημένο άτομο έχοντας χαμηλή αυτοεκτίμηση, πεπεισμένο ότι δεν αξίζει, αισθάνεται συνεχώς απόρριψη ανεξαρτήτου ερεθίσματος από τον σύντροφό του που οποιαδήποτε και αν είναι η εκάστοτε συμπεριφορά του, πιστεύει ότι δεν τον αγαπάει πραγματικά. Η πεποίθηση του αυτή τον οδηγεί σε ένα προτετελεσμένο, ατελείωτο κυνήγι της ουτοπικής αγάπης που καταλήγει σε συναισθήματα θυμού και απογοήτευσης.

Ο έρωτας της εξάρτησης εγκλείει μέσα του μεγάλη εσωτερική δύναμη και ισχύ και συχνά τροφοδοτεί με ενέργεια συμπεριφορές ζηλοτυπικού τύπου. Πολύ συχνά ο εραστής ή η ερωμένη φτάνει σε ακραίες συμπεριφορές στην προσπάθειά του να ελέγξει το σύντροφο και τη σχέση του και με αυτό τον τρόπο να αισθανθεί ασφαλής.

Ο άνθρωπος που ζηλεύει παθολογικά συνήθως είναι και αυτός που αισθάνεται περισσότερο ανασφαλής και συνεπώς είναι πιο εξαρτημένος. Έχει απόλυτη ανάγκη και ταυτόχρονα απαιτεί να αγαπηθεί, ενώ ο ίδιος δεν είναι ικανός να αγαπήσει με τον ίδιο τρόπο που με τόσο πάθος το απαιτεί . Άλλες φορές γίνεται χειριστικός. Προσπαθεί χρησιμοποιώντας «σενάρια υποκριτικής», τη γοητεία, το χρήμα, το σεξ και άλλους πλάγιους τρόπους να μη χάσει «την πηγή» της προσωπικής του αξίας.

Ο έρωτας της εξάρτησης όντας απαιτητικός και απόλυτος εξασθενεί τον σύντροφο που στην προσπάθεια να διαφυλάξει την ασφάλεια της σχέσης, σταδιακά διαβρώνει τα θεμέλια της, οδηγώντας την στον κορεσμό, στις εντάσεις και τελικώς στον χωρισμό. Ο έρωτας της εξάρτησης είναι παιδικός και ανώριμος στα χαρακτηριστικά του. Σε αρκετούς τομείς προσομοιάζει τη σχέση γονιού – παιδιού, με τη μόνη διαφορά ότι στην ερωτική σχέση τα όρια του κάθε ατόμου είναι λιγότερο διακριτά.

Τι οδηγεί στην απιστία; Είναι διαφορετικοί οι λόγοι για τον άντρα και τη γυναίκα;

Όλοι οι άνθρωποι είναι αναπόφευκτο κάποια στιγμή στη ζωή τους να συναντήσουν κάποιον, που θα τους οδηγήσει έστω και να σκεφτούν να απατήσουν τον σύντροφό τους. Το σίγουρο είναι ότι δεν ανταποκρίνονται όλοι στον πειρασμό με τον ίδιο τρόπο. Για κάποιους η απιστία είναι κάτι το συχνό και απλό, για άλλους είναι κάτι το ανεπίτρεπτο και για κάποιους άλλους η απιστία είναι κάτι που δεν τους απασχολεί παρά μόνο αν συναντήσουν κάτι πολύ ξεχωριστό στη ζωή τους.

Η έλλειψη επικοινωνίας, η σεξουαλική στέρηση, ένα σεξουαλικό πρόβλημα, η ανάγκη για αυτοεπιβεβαίωση, ο σύγχρονος τρόπος ζωής, η έλλειψη ικανοποίησης-σεξουαλική προσδοκία είναι λόγοι που μπορούν να οδηγήσουν στην απιστία και τα δύο φύλα.

Είναι αλήθεια ότι πιο συχνά ο άντρας μπορεί να καταφύγει στη λύση της απιστίας, η οποία θα τον ανακουφίσει από τα προβλήματα της σχέσης του, θα του αναζωπυρώσει το ερωτικό και σεξουαλικό του ενδιαφέρον και θα τον κάνει να νιώσει ποθητός, σεξουαλικός και ερωτεύσιμος.

Ο άντρας μέσα από την εξελικτική πορεία ψυχοσυναισθηματικής ωρίμανσης διαμορφώνει τον σεξουαλικό του ρόλο αναζητώντας την ικανοποίηση και την απόλαυση μέσα από τη συναισθηματική πληρότητα και την ηδονή που του προσφέρει η συντροφική σχέση. Ο σεξουαλικός ρόλος του άντρα προσδιορίζεται από την ψυχική ωρίμανση και τη βιολογική γνώση στην αναζήτηση της ηδονής.

Ο σύγχρονος άντρας είναι αρκετά επηρεασμένος από τις κοινωνικές επιρροές, οι οποίες του καλλιεργούν υπερβολικές προσδοκίες και τον βάζουν να κυνηγάει το τέλειο σεξ μέσα στη σχέση. Όταν δεν το έχει, μπορεί να νιώθει ανεπαρκής και να προσπαθεί να το βρει σε άλλες γυναίκες. Χαρακτηριστικό του άνδρα που απιστεί είναι ότι νιώθει νάρκισσος και πιστεύει ότι το σεξ εκτός σχέσης/γάμου θα τον κάνει να νιώσει δυνατότερος και κυρίαρχος.

Τα προβλήματα επικοινωνίας και σεξουαλικής ρουτίνας που μπορεί να αντιμετωπίζει σε συνδυασμό με το άγχος της επαγγελματικής του καριέρας τον κάνει να χρησιμοποιεί την απιστία σαν ένα μέσο διαφυγής από την καθημερινότητα.

Η γυναίκα φαίνεται ότι είναι πιο ισορροπημένη στον σεξουαλικό της ρόλο και μπορεί να εκφράζεται σεξουαλικά μέσα από τη σχέση της. Ωστόσο, η γυναίκα στην ηλικία των 30-40 ετών ζητάει αρκετή προσοχή και τρυφερότητα από τον άνδρα της, ενώ βλέπει το πόσο αρέσει και στο περιβάλλον της.

Στη 10ετία αυτή υπάρχει ο κίνδυνος να βάλει σε αμφισβήτηση τον τρόπο ζωής της, πίσω ίσως από κάποια συνηθισμένη εικόνα ρουτίνας, που μπορεί να την παρασύρει σε περιπέτειες. Σ' αυτή την ηλικία ο γάμος, η μητρότητα, το επάγγελμα, ίσως να την κουράσουν και να θελήσει αλλαγές και ανανεώσεις και έτσι να οδηγηθεί στην αγκαλιά ενός άντρα που να ικανοποιήσει τις συναισθηματικές και σεξουαλικές της ανάγκες.

Αν η γυναίκα δεν μιλήσει στον άνδρα-σύντροφο, να του εξηγήσει το πώς νιώθει και να του ζητήσει να κάνουν μαζί αλλαγές , ώστε να ξαναβρούν αυτό που ο χρόνος, η μονοτονία και η καθημερινότητα τους πήρε, τότε το τρίτο πρόσωπο είναι πολύ εύκολο να περάσει την πόρτα της σχέσης ή του γάμου.

Όταν μάλιστα η γυναίκα αισθανθεί ότι ο σύντροφός της την παραμελεί, της γυρίζει την πλάτη και αδιαφορεί, τότε είναι πιο επιρρεπής η ίδια στην απιστία. Αυτή η γυναίκα που θα νιώσει εγκαταλειμμένη εύκολα θα παρασυρθεί από κάποιον άλλον που θα την κάνει να νιώσει σημαντική και θα της προσφέρει αυτό που ο δικός της σύντροφος έχει ξεχάσει πια.

Η σταδιακή αποδυνάμωση της εικόνας του συντρόφου, η αλλαγή του τρόπου με τον οποίο βλέπουμε τον εαυτό μας, σα ρόλο και ταυτότητα μέσα στη σχέση, είναι λόγοι που μπορεί να οδηγήσουν στην απιστία. Συγκεκριμένα, μετά από κάποιο χρονικό διάστημα, ζητήματα που απασχολούσαν αρκετά την πρώτη περίοδο της σχέσης, όπως η συχνότητα και η διάρκεια της σεξουαλικής επαφής, τα αισθήματα πόθου και πάθους που τρέφουν οι δύο σύντροφοι, η συνεχής αναζήτηση της παρουσίας του άλλου, δίνουν τη θέση τους στη λογική επεξεργασία της σχέσης και την προσδοκία για το μέλλον.

Πρακτικά, αυτό σημαίνει ότι ο σύντροφος κρίνεται όχι μόνο μέσα από την ερωτική επιθυμία και την αγάπη που τον διακατέχει για το ταίρι του, αλλά πολύ περισσότερο από την ικανότητά του να ανταποκριθεί στα νέα καθήκοντα και να προσαρμοστεί ικανοποιητικά στις απαιτήσεις του συντροφικού ρόλου, είτε αυτό αφορά οικονομικές διαστάσεις, είτε αφορά γονεϊκή ταυτότητα και ανάληψη αντίστοιχων ευθυνών. Στην περίπτωση λοιπόν που ο σύντροφος αδυνατεί, ή τουλάχιστον έτσι μεταφράζεται από εμάς, να ανταποκριθεί στις καινούργιες καταστάσεις, πολύ συχνά αυτό «μας κλειδώνει ερωτικά».

Τότε έρχεται η κατάλληλη στιγμή και το έδαφος είναι έτοιμο για να μπει το τρίτο πρόσωπο, το οποίο θα προσφέρει για τον άντρα μια καινούργια ανανεωτική εμπειρία στη σεξουαλικότητά του, αφού θα τον ανεβάσει ως αρσενικό, θα νιώσει ερωτικός και επιθυμητός. Η γυναίκα θα μπει σε αυτό πιο δύσκολα και πιο εγκεφαλικά, αφού θα βρει κάποιον που την ακούει, την καταλαβαίνει και την κάνει να αισθάνεται θηλυκό και της θυμίζει πόσο επιθυμητή και σεξουαλική είναι.

Πλούτος είναι η ικανότητα να βιώνεις πλήρως τη ζωή

Είναι η ευτυχία όμως ένα υποπροϊόν μιας ουσιαστικής ζωής;

Για αιώνες, φιλόσοφοι και σοφοί αναλογίζονταν τι σημαίνει να ζεις μια ολοκληρωμένη και ευτυχισμένη ζωή. Η αναζήτηση για μια καλή ζωή είναι καθολική, αλλά το πώς βρίσκουμε την ευτυχία διαφέρει από άτομο σε άτομο.

Ο πλούτος, η υγεία, η ευτυχία και η σοφία είναι τέσσερις πυλώνες μιας επιτυχημένης ζωής που συχνά συζητούνται μεμονωμένα. Συχνά αντιμετωπίζονται ως ξεχωριστές οντότητες — σχεδόν σαν να ήταν αντίπαλοι. Δεν είναι!

Αν και μπορεί να φαίνεται ότι αυτά τα πράγματα αλληλοαποκλείονται, η αλήθεια είναι ότι το να έχεις οποιοδήποτε από αυτά τα πράγματα είναι ένα βήμα προς τη σωστή κατεύθυνση προς την απόκτηση όλων. Μαζεύονται όταν ζούμε με πρόθεση και υιοθετούμε συνήθειες που υποστηρίζουν μια καλύτερη ζωή.

Αντί να τις βλέπουμε ως ξεχωριστές έννοιες, είναι πολύ πιο παραγωγικό να βλέπουμε τον πλούτο, την υγεία, την ευτυχία και τη σοφία ως αλληλένδετους πυλώνες μιας καλής ζωής. Πολλοί άνθρωποι αγωνίζονται με έναν ή περισσότερους από αυτούς τους πυλώνες καθώς εργάζονται για την επίτευξη των στόχων τους. Ωστόσο, ο καθένας μπορεί να επιτύχει μια ισχυρή βάση για μια ολοκληρωμένη ζωή δουλεύοντας και στους τέσσερις τομείς ισορροπίας.

Μερικοί το βλέπουν ως το κλειδί για μια ευτυχισμένη και επιτυχημένη ζωή. Άλλοι φοβούνται ότι ο κίνδυνος να πέσουμε στη φτώχεια είναι πολύ υψηλός χωρίς καλή ισορροπία μεταξύ των χρηματοοικονομικών μας περιουσιακών στοιχείων. Κανείς δεν έχει ανοσία στους στρεσογόνους παράγοντες της σύγχρονης ζωής. Ωστόσο, η απάντησή μας καθορίζει αν θα ευδοκιμήσουμε ή θα πέσουμε θύματα των προκλήσεων της ζωής.

«Πλούτος είναι η ικανότητα να βιώνεις πλήρως τη ζωή», λέει ο Henry David Thoreau.

Ο πλούτος είναι πολύ περισσότερο από χρήματα. Είναι η ελευθερία να κάνεις αυτό που θέλεις με χρήματα και χρόνο. Το να είσαι πλούσιος σε αυτό το πλαίσιο δεν σημαίνει ότι έχεις άφθονα χρήματα. Σημαίνει να είσαι σώφρον με αυτά που έχεις για να μην καταλήξεις να χρεοκοπήσεις.

Όταν έχουμε μια καλή ισορροπία πλούτου, υγείας, ευτυχίας και σοφίας, βιώνουμε μια αίσθηση ολοκλήρωσης στη ζωή μας. Όσο πιο ισορροπημένη είναι η ζωή μας, τόσο πιο ευτυχισμένοι νιώθουμε και τόσο πιο σίγουροι γινόμαστε για να αντιμετωπίσουμε οποιεσδήποτε προκλήσεις συναντήσουμε.

«Υπάρχουν τρία συστατικά στην καλή ζωή: μάθηση, απόκτηση και λαχτάρα», είπε κάποτε ο Christopher Morley.

Σε έναν χαοτικό κόσμο, μπορεί να είναι δύσκολο να βρεθεί η ισορροπία . Με τόσες περισπασμούς, πιέσεις και ευθύνες που τραβούν σε διαφορετικές κατευθύνσεις, μπορεί να είναι δύσκολο να θυμάστε τι είναι πιο σημαντικό στη ζωή.

Το να είσαι πλούσιος, υγιής, ευτυχισμένος και σοφός ταυτόχρονα είναι ένας δύσκολος στόχος. Σχεδόν ακούγεται σαν πολλά να περιμένουμε από μια και μόνη ζωή. Αλλά είναι ακριβώς αυτοί οι τέσσερις ακρογωνιαίοι λίθοι που οδηγούν σε μια πλούσια, γεμάτη ζωή, αν καταφέρετε να επιτύχετε τη σωστή ισορροπία.

Η καλή υγεία είναι ο πρώτος πλούτος

«Οι γιατροί δεν θα σε κάνουν υγιή. Οι διατροφολόγοι δεν θα σας αδυνατίσουν. Οι δάσκαλοι δεν θα σας κάνουν έξυπνους. Οι γκουρού δεν θα σας κάνουν να ηρεμήσετε. Οι μέντορες δεν θα σας κάνουν πλούσιους. Οι σύμβουλοι σχέσεων δεν θα σας κάνουν να ταιριάζετε. Σε τελική ανάλυση, πρέπει να αναλάβεις την ευθύνη. Σώσε τον εαυτό σου.” — Ravikant

Η καλή υγεία είναι η απόφαση να πάρετε τον πλήρη έλεγχο της αυτοφροντίδας σας.

Ο υγιεινός τρόπος ζωής είναι επιλογή. Αναλαμβάνοντας τον έλεγχο της υγείας σας, κάνετε επιλογές που μπορούν να επηρεάσουν σημαντικά τη μακροπρόθεσμη ευτυχία, την ποιότητα ζωής και την ευημερία σας. Με άλλα λόγια, το να είσαι υγιής δεν είναι κάτι που σου συμβαίνει – είναι κάτι που επιλέγεις να κάνεις.

Πολλοί παράγοντες, όπως η διατροφή, η άσκηση, ο ύπνος και το άγχος, επηρεάζουν την ευεξία σας. Αυτοί οι παράγοντες μπορούν να παίξουν σημαντικό ρόλο στη μακροπρόθεσμη ποιότητα ζωής σας.

Οι πιο σημαντικές αποφάσεις είναι αυτές που σχετίζονται με τη διατροφή και τον τρόπο ζωής . Λαμβάνοντας αυτές τις αποφάσεις μόνοι σας, αναλαμβάνετε την ευθύνη της υγείας σας, κάνοντας ευκολότερο να παραμείνετε ακμαίοι.

Ο έλεγχος της υγείας και της ευεξίας σας θα σας δώσει την απαραίτητη ψυχική ενέργεια για να πάρετε σοφές αποφάσεις και να χτίσετε πλούτο. Και μαθαίνοντας πώς να ζείτε με σύνεση, θα έχετε την εμπειρία και τις γνώσεις που απαιτούνται για να λάβετε καλά ενημερωμένες αποφάσεις σχετικά με τα οικονομικά σας.

Η ευτυχία είναι ένα υποπροϊόν μιας ουσιαστικής ζωής

«Τρία βασικά στοιχεία για την ευτυχία σε αυτή τη ζωή είναι κάτι να κάνεις, κάτι να αγαπάς και κάτι να ελπίζεις». — Τζόζεφ Άντισον

Η ευτυχία δεν είναι στόχος – γίνεσαι ευτυχισμένος όταν προσπαθείς για μια καλή ζωή. Η σοφία είναι η εφαρμογή της γνώσης στη ζωή σας.

Είτε θέλετε να είστε πλούσιοι, υγιείς, ευτυχισμένοι, σοφοί ή απλά θέλετε να απολαύσετε μια πιο ικανοποιητική ζωή, χρειάζεστε συγκεκριμένες ενέργειες.

Και πρέπει να είστε πρόθυμοι να τις κάνετε τρόπο ζωής — δεν υπάρχουν γρήγορες νίκες ή βήματα που θα γίνουν μία φορά.

«Η καλή ζωή είναι μια διαδικασία, όχι μια κατάσταση ύπαρξης. Είναι μια κατεύθυνση και όχι ένας προορισμός», λέει ο Carl Rogers.

Ο πλούτος, η υγεία, η ευτυχία και η σοφία μπορεί να σχετίζονται, αλλά δεν είναι το ίδιο. Αν θέλετε να είστε ευτυχισμένοι, πρέπει να κυνηγήσετε τον αληθινό προορισμό σας .

Πλούτος μπορεί να σημαίνει καλή υγεία, ουσιαστικές σχέσεις, αξέχαστες εμπειρίες και γνώσεις για μια καλύτερη ζωή.

Ο πλούτος έχει τρεις πυλώνες: ουσιαστικές δραστηριότητες, σχέσεις με άλλους και ουσιαστικές εμπειρίες. Αυτά είναι τα μυστικά του αληθινού πλούτου — ανεξάρτητα από το πόσα χρήματα υπάρχουν στην τράπεζα.

Τα χρήματα δεν μπορούν να αγοράσουν άμεσα την υγεία ή την ευτυχία – αν τα ξοδέψετε καλά, μπορούν να σας βοηθήσουν να ζήσετε μια καλή, ακόμη και ουσιαστική ζωή. Ο τρόπος που ξοδεύετε τα χρήματά σας, έχει σημασία αν θέλετε μια ζωή με νόημα.

Τα χρήματα που δαπανώνται για εμπειρίες και για άλλους παρά για τον εαυτό σας είναι πιο πιθανό να σας κάνουν ευτυχισμένους. Οι βιωματικές αγορές – όπως οι διακοπές και οι δραστηριότητες – έχει αποδειχθεί επανειλημμένα ότι αποτελούν ισχυρό προγνωστικό παράγοντα μακροπρόθεσμης ικανοποίησης από τη ζωή.

Οι ερευνητές ανακάλυψαν επίσης ότι το να ξοδεύετε χρήματα για άλλους ανθρώπους σχετίζεται με μεγαλύτερη ικανοποίηση από τη ζωή – όπως και τα μη χρηματικά δώρα- ο εθελοντισμός, το να κάνετε δώρο ή να βοηθήσετε κάποιον που έχει ανάγκη.

Μπορείς να είσαι ευτυχισμένος και πλούσιος ταυτόχρονα. Θυμηθείτε, πλούτος δεν σημαίνει απαραίτητα χρήματα. θα μπορούσε να σημαίνει οτιδήποτε — μεγαλύτερο έλεγχο του χρόνου σας, υγιή ζωή ή να είστε περιτριγυρισμένοι από αγάπη και υποστήριξη.

«Ο πρώτος πλούτος είναι η υγεία», λέει ο Ralph Waldo Emerson.Η ικανότητα να διακρίνει κανείς τι είναι αληθινό ή σωστό είναι υπερδύναμη

Η σοφία είναι μια κατάσταση κατανόησης και γνώσης, η οποία μπορεί να αναπτυχθεί μόνο με την πάροδο του χρόνου. Επίσης, όλα τα πλούτη ξεκινούν από το μυαλό.

«Η μάθηση είναι η αρχή του πλούτου. Η μάθηση είναι η αρχή της υγείας. Η μάθηση είναι η αρχή της πνευματικότητας. Η αναζήτηση και η μάθηση είναι εκεί που ξεκινά η διαδικασία του θαύματος», λέει ο Jim Rohn.

Η ευτυχία είναι μια πιο υποκειμενική έννοια, αλλά μπορεί να μετρηθεί με διαφορετικούς τρόπους. Θα μπορούσε να σημαίνει να νιώθετε ικανοποιημένοι με τη ζωή σας όπως είναι τώρα ή να έχετε μια θετική προοπτική για τη ζωή.

Και η σοφία μπορεί επίσης να φανεί με διαφορετικούς τρόπους. Για παράδειγμα, θα μπορούσε να σημαίνει την ικανότητα να βλέπεις τη μεγάλη εικόνα, να εφαρμόζεις τη σωστή γνώση στη ζωή ή να παίρνεις καλές αποφάσεις.

Όταν βρίσκεσαι σε θέση πλούτου και προνομίων, είναι εύκολο να νιώθεις ότι έχεις όλες τις απαντήσεις. Τελικά, είσαι πλούσιος, σωστά; Έχετε τους πόρους για να κάνετε ό,τι θέλετε. Ωστόσο, αυτό απέχει πολύ από την αλήθεια. Στην πραγματικότητα, είναι πολύ συνηθισμένο να βλέπεις πλούσιους ανθρώπους να παίρνουν κακές αποφάσεις.

Τείνουν να ξεχνούν ότι δεν ξέρουν τα πάντα. Ξεχνούν ότι υπάρχουν άλλοι άνθρωποι εκεί έξω που μπορούν να προσφέρουν διαφορετικές προοπτικές και εμπειρίες. Και ξεχνούν επίσης ότι δεν έχουν πάντα δίκιο. Σοφία είναι να ξέρεις πώς να ξοδεύεις τον πλούτο.

Ανεξάρτητα από τον ορισμό που επιλέγετε για κάθε έννοια, ο στόχος είναι ο ίδιος: θέλετε να ζήσετε μια γεμάτη και ουσιαστική ζωή.

Στον σύγχρονο κόσμο μας, όπου το κυνήγι του χρήματος είναι σχεδόν το παν για όλους, πώς μπορούμε να συμβιβάσουμε την επιθυμία μας για πλούτο με την επιθυμία μας για ευτυχία, καλή υγεία και σοφία; Η διερεύνηση αυτής της ερώτησης μας οδηγεί σε μια καλή ζωή.

Η απόκτηση πλούτου, ευτυχίας, καλής υγείας και σοφίας απαιτεί χρόνο. Ενώ τα χρήματα μπορούν μερικές φορές να σας αγοράσουν την ευτυχία – και εμπειρίες ζωής που αναμφίβολα θα σας κάνουν πιο ευτυχισμένους – δεν θα οδηγήσουν απαραίτητα σε γνήσια ολοκλήρωση.

Οι πραγματικά πλούσιοι άνθρωποι κατανοούν βαθύτερα τις αξίες τους και την κατεύθυνση στη ζωή, γεγονός που τους δίνει μεγαλύτερη ικανότητα αυτοελέγχου και συνειδητής λήψης αποφάσεων.

Ένα ανοιχτό μυαλό είναι ένα από τα πιο σημαντικά πράγματα που μπορείτε να κάνετε για να βελτιώσετε τις πιθανότητές σας να ελέγξετε τον πλούτο, την υγεία, την ευτυχία και τη σοφία σας. Συνεχίστε να μαθαίνετε, να αναβαθμίζετε και να βελτιώνετε τις ιδέες σας για το σχεδιασμό μιας καλής ζωής.

«Πάντα να περπατάς στη ζωή σαν να έχεις κάτι νέο να μάθεις και θα το μάθεις», λέει ο Βέρνον Χάουαρντ.

Sigmund Freud: Κάνουμε τα πάντα για να αποφύγουμε την πραγματικότητα

Έτσι όπως μας έχει δοθεί, η ζωή μας ταλαιπωρεί πολύ, μας προκαλεί πολύ πόνο, απογοητεύσεις και άλυτα προβλήματα. Για να την υποφέρουμε, δεν μπορούμε να αποφύγουμε τα καταπραϋντικά μέσα (δεν γίνεται χωρίς βοηθητικές κατασκευές, μας λέει ο Τέοντορ Φοντάνε).

Υπάρχουν ίσως τρία είδη τέτοιων μέσων:

• Δραστικοί αντιπερισπαμοί που μας κάνουν να υποτιμούμε τη μιζέρια μας.
• Υποκατάστατα ικανοποίησης που τη μειώνουν.
• Ναρκωτικές ουσίες που μας κάνουν να μην την αισθανόμαστε.

Κάποιο από αυτά μας γίνεται απαραίτητο.

Αυτόν το αντιπερισπασμό έχει κατά νου ο Βολταίρος, όταν κλείνοντας τον Καντιντ μας δίνει τη συμβουλή να καλλιεργούμε το κήπο μας.

Ένας παρόμοιος αντιπερισπασμός είναι και η επιστημονική δραστηριότητα.

Τα υποκατάστατα ικανοποίησης, όπως αυτά που προσφέρει η Τέχνη, είναι ψευδαισθήσεις εναντίον της πραγματικότητας, και ως εκ τούτου ψυχικώς εξίσου δραστικά, χάρη στον ρόλο που διεκδικεί η φαντασία στην ψυχική ζωή.

Οι ναρκωτικές ουσίες επιδρούν στο σώμα μας, μεταβάλλουν τη χημεία του.

Δεν είναι απλό να ορίσουμε τη θέση της θρησκείας εντός αυτής της σειράς. Θέλει λίγη προσπάθεια ακόμα.

Sigmund Freud, Η δυσφορία μέσα στον πολιτισμό

Οι αναφορές του Επίκτητου στην θρησκεία

Οι αναγνώστες του Επίκτητου δεν γίνεται να μην προσέξουν τις συχνές του αναφορές στη θρησκεία. Ο Δίας αναφέρεται περισσότερο από οποιονδήποτε άλλον, με εξαίρεση τον Σωκράτη. Για να καταλάβετε καλύτερα τον ρόλο που έχει ο Δίας στον στωικισμό, σκεφθείτε έναν υποψήφιο μαθητή στη σχολή του Επίκτητου. Εάν το άτομο αυτό ρωτούσε τι πρέπει να κάνει κανείς για να εφαρμόσει πρακτικά τον στωικισμό, ο Επίκτητος ίσως να του περιέγραφε τις διάφορες τεχνικές που κήρυτταν οι Στωικοί. Εάν ο υποψήφιος μαθητής ρωτούσε γιατί έπρεπε να εφαρμόζει αυτές τις τεχνικές, ο Επίκτητος μπορεί να απαντούσε ότι έτσι θα είχε τη δυνατότητα να κατακτήσει τη γαλήνη.

Όλα καλά έως εδώ: υποθέστε όμως ότι αυτός ο μαθητής είχε υπόψη και άλλες σχολές φιλοσοφίας και αναρωτιόταν γιατί η σχολή του Επίκτητου να ήταν καλύτερη από εκείνες. Υποθέστε, πιο συγκεκριμένα, ότι αυτός ο μαθητής ρωτούσε τον Επίκτητο τι λόγους είχε να πιστεύει πως οι τεχνικές που προωθούσαν οι Στωικοί θα του έδιναν όντως τη δυνατότητα να κατακτήσει την ψυχική γαλήνη. Απαντώντας σε αυτή την ερώτηση, ο Επίκτητος θα ξεκινούσε μιλώντας για τον Δία.

Μας δημιούργησε θα έλεγε στον μαθητή, ο Δίας. Κι ο μαθητής του, το πιο πιθανό είναι ότι θα δεχόταν αυτό τον ισχυρισμό, στον βαθμό που ο αθεϊσμός φαίνεται πως σπάνιζε στην αρχαία Ρώμη. (Αλλά και πάλι, αυτό που εννοούσε ο Επίκτητος , όταν αναφερόταν στον Δία, μάλλον διέφερε από αυτό που εννοούσαν οι περισσότεροι Ρωμαίοι. Συγκεκριμένα , ο Επίκτητος πιθανότατα ταύτιζε τον Δία με τη Φύση.) Ο Επίκτητος θα συνέχιζε εξηγώντας ότι ο Δίας μάς έχει πλάσει διαφορετικούς από τα άλλα ζώα υπό μια σημαντική έννοια: Είμαστε έλλογοι, όπως και οι θεοί. Συνεπώς, είμαστε ένα περίεργο υβρίδιο, μισοί ζώα και μισοί θεοί.

Ο Δίας, ως γνωστόν, είναι ένας θεός συμπονετικός, αγαθός και γεμάτος αγάπη, και μας δημιούργησε έχοντας τις καλύτερες προθέσεις για μας. Δυστυχώς, όμως, φαίνεται ότι δεν ήταν παντοδύναμος κι έτσι, όταν μας δημιουργούσε, υπήρχαν όρια σε όσα μπορούσε να κάνει. Στις Διατριβές του, ο Επίκτητος φαντάζεται ότι συζητά με τον Δία και στον διάλογο αυτόν ο Δίας εξηγεί το αδιέξοδό του με τα ακόλουθα λόγια: «Επίκτητε, εάν ήταν δυνατό, θα είχα κάνει και το ευτελές σου σώμα και την ασήμαντη περιουσία σου ελεύθερα και ανεμπόδιστα. Επειδή όμως αυτό δεν μπόρεσα να το κάνω, σου δώσαμε κάτι δικό μας, αυτή τη δύναμη της επιλογής και της αποτροπής, της επιθυμίας και της απόρριψης.» Προσθέτει ότι, εάν ο Επίκτητος μάθει να χρησιμοποιεί κατάλληλα αυτή την ικανότητα, δεν θα νιώσει ποτέ απελπισία ή δυσαρέσκεια.

Με άλλα λόγια, θα διατηρεί τη γαλήνη του ακόμα και χαρά θα βιώνει- παρά τα χτυπήματα που μπορεί να του επιφέρει η Μοίρα. Αλλού στις Διατριβές, ο Επίκτητος λέει ότι, ακόμα και αν ο Δίας μπορούσε να μας είχε πλάσει ελεύθερους και ανεμπόδιστους, θα επέλεγε να μην το κάνει. Ο Επίκτητος πλάθει μια εικόνα του Δία σαν προπονητή: «Οι δυσκολίες είναι που αναδεικνύουν τους ανθρώπους. Όταν λοιπόν προκύψει μια δυσκολία, θυμήσου ότι ο θεός , σαν ένας προπονητής , σε έχει βάλει να παλέψεις με κάποιον σκληροτράχηλο νέο.» Γιατί να το κάνει αυτό; Για να σε σκληραγωγήσει και να σε ενδυναμώσει, ώστε να μπορέσεις να γίνεις «Ολυμπιονίκης»: με άλλα λόγια, για να ζήσεις την καλύτερη δυνατή ζωή. Παρεμπιπτόντως, και ο Σενέκας είχε μια παρόμοια θεωρία: Ο θεός, έλεγε, “δεν φτιάχνει κακομαθημένα κατοικίδια από καλούς ανθρώπους τους περνά από δοκιμασίες, τους σκληραγωγεί και τους καθιστά ικανούς να τον υπηρετήσουν.” Συγκεκριμένα, οι αντιξοότητες που αντιμετωπίζουμε μετρούν ως «απλή εξάσκηση» και «αυτά τα πράγματα που όλοι μας μπροστά τους ριγούμε και τρέμουμε είναι για το καλό εκείνων στους οποίους έχουν ενσκήψει».

Έπειτα, ο Επίκτητος θα έλεγε στον υποψήφιο μαθητή ότι, εάν θέλει να ζήσει μια καλή ζωή, πρέπει να αναλογιστεί τη φύση του και τον σκοπό για τον οποίο τον δημιούργησε ο θεός και να ζήσει σύμφωνα με αυτόν. Πρέπει, όπως το θέτει ο Ζήνωνας, να ζήσει σύμφωνα με τη φύση. Ο άνθρωπος που ζει έτσι δεν επιδιώκει απλώς την ευχαρίστηση, όπως θα έκανε ένα ζώο αντίθετα, θα χρησιμοποιήσει την έλλογη ικανότητά του για να στοχαστεί πάνω στην ανθρώπινη συνθήκη. Τότε, θα ανακαλύψει τον λόγο για τον οποίο δημιουργηθήκαμε όλοι και τον ρόλο που παίζουμε στο κοσμικό σχέδιο. Θα συνειδητοποιήσει ότι, για να ζει μια καλή ζωή, πρέπει να επιτελεί σωστά τη λειτουργία των ανθρώπινων όντων, τον σκοπό για την εκπλήρωση του οποίου τον έχει σχεδιάσει ο Δίας. Κι έτσι θα επιδιώξει την αρετή, με την αρχαία σημασία της λέξης, που σημαίνει ότι θα προσπαθήσει σκληρά να γίνει ένα εξαιρετικό ανθρώπινο ον. Θα καταλήξει να συνειδητοποιήσει επίσης, ότι εάν ζει σε συμφωνία με τη φύση, θα ανταμειφθεί με τη γαλήνη που μας έχει υποσχεθεί ο Δίας.

Αυτή η εξήγηση μπορεί να ικανοποιούσε τους ανθρώπους την εποχή του Επίκτητου, αλλά μάλλον είναι άτοπη σήμερα , αφού σχεδόν κανείς δεν πιστεύει στην ύπαρξη του Δία και πολλοί δεν πιστεύουν ότι είμαστε δημιουργήματα κάποιου θείου όντος που ήθελε το καλύτερο για μας. Πολλοί αναγνώστες, επομένως, σε αυτό το σημείο θα σκεφτούν: Εάν πρέπει να πιστεύω στον Δία και στη θεία δημιουργία για να εφαρμόσω τον στωικισμό, τότε δεν έχω πιθανότητες επιτυχίας». Όμως, οι αναγνώστες πρέπει να συνειδητοποιήσουν ότι είναι απολύτως εφικτό να εφαρμόσει κανείς τον στωικισμό -και, συγκεκριμένα, να επιστρατεύσει Στωικές στρατηγικές για να κατακτήσει τη γαλήνη-χωρίς να πιστεύει στον Δία ή, ακόμα, στη θεία δημιουργία.

SENECA: Ήταν πρόθεση της Φύσης να μη χρειάζεται κάποιος σπουδαίος εξοπλισμός για μια καλή ζωή

Πολλές από τις ιδέες των Στωικών συνοψίζονται σε ένα απόσπασμα του Σενέκα από μια παρηγορητική επιστολή που έστειλε στη μητέρα του όταν θρηνούσε για την απώλεια του γιου της, εξόριστου στην Κορσική, μην ξέροντας ποια θα ήταν η επόμενη κίνηση εναντίον του.

Ήταν πρόθεση της Φύσης να μη χρειάζεται κάποιος σπουδαίος εξοπλισμός για μια καλή ζωή: κάθε άτομο μπορεί να κάνει τον εαυτό του ευτυχισμένο. Τα εξωτερικά αγαθά είναι δευτερεύουσας σημασίας και δεν το επηρεάζουν ιδιαίτερα προς καμία κατεύθυνση: η ευημερία δεν αυξάνει τη σοφία του και η αντιξοότητα δεν το καταθλίβει. Γιατί πάντα κάνει προσπάθεια να βασίζεται όσο περισσότερο μπορεί στον εαυτό του και να βρίσκει χαρά μέσα του.

Οι ιδέες αυτές ήταν σημαντικές από τότε. Ο Σενέκας διαβαζόταν ευρύτατα στον Μεσαίωνα, στην Αναγέννηση αλλά και στον Διαφωτισμό του 18ου αιώνα. Το Εγχειρίδιον του Επίκτητου προσαρμόστηκε και χρησιμοποιήθηκε ως οδηγός για μοναχούς στις αρχές του Μεσαίωνα. Τα Εις Εαυτόν του Μάρκου Αυρήλιου έγιναν μπεστ σέλερ στη βικτωριανή Αγγλία και έκτοτε παρέμειναν ένα από τα πιο δημοφιλή φιλοσοφικά βιβλία. Πολλές από τις βασικές ιδέες των Στωικών επηρέασαν σημαντικά την ανάπτυξη μορφών της γνωσιακής συμπεριφορικής θεραπείας στα μέσα του 20ού αιώνα, όπως η Λογικοθυμική Συμπεριφορική Θεραπεία.

Από το 2012 κι έπειτα περισσότεροι από 20.000 άνθρωποι έχουν συμμετάσχει σε ένα παγκόσμιο διαδικτυακό πείραμα, για να δουν αν ζώντας κάποιος ως Στωικός για μία εβδομάδα βελτιώνει το αίσθημα ευημερίας του. Τα αποτελέσματα δείχνουν πως ναι. Όσοι ακολούθησαν το πείραμα για έναν μήνα είδαν ακόμα μεγαλύτερα οφέλη. Σε αντίθεση με όλα τα στερεότυπα, τα χαρακτηριστικά που αυξάνονται περισσότερο για όσους ακολουθούν τη στωική καθοδήγηση είναι το αίσθημα ενθουσιασμού και ενέργειας για τη ζωή.

Μπορούμε, ελπίζω, να ωφεληθούμε όλοι αν αναλογιστούμε τα ζητήματα με τα οποία ασχολήθηκαν οι Στωικοί. Το πραγματικό όφελος, ωστόσο, προκύπτει όπως θα επέμεναν- μόνο αν ενσωματώσουμε τις ιδέες τους στην καθημερινότητά μας. Από εκεί ξεκινά πραγματικά σκληρή δουλειά.

Η τέχνη του να έχεις πάντα δίκιο

Σε έναν ιδανικό κόσμο, ο διάλογος και η αντιπαράθεση θα είχαν ως σκοπό την αποκάλυψη της αλήθειας ή τουλάχιστον τη σύγκλιση των απόψεων. Σʼ έναν τέτοιο κόσμο, η επιθυμία κάθε καλοπροαίρετου ανθρώπου θα ήταν να θέτει άξιους στόχους και να υιοθετεί τα καλύτερα μέσα για να τους πετύχει, ενώ θα προσπαθούσε να δώσει λύση στα προβλήματα με τη συνεργασία, ξεπερνώντας τις διαφωνίες και τις διαμάχες.

Όμως ο πραγματικός κόσμος κάθε άλλο παρά ιδανικός είναι και οι άνθρωποι δεν επιδιώκουν να φτάσουν στην αλήθεια, αλλά να επικρατήσουν στις διάφορες αντιπαραθέσεις. Ούτε επιζητούν το καλύτερο για τους πολλούς, αλλά το καλύτερο για τους εαυτούς τους. Για τη μεγάλη πλειοψηφία του κόσμου, η ιδιοτέλεια είναι ισχυρότερο κίνητρο από τον αλτρουισμό, κι ως εκ τούτου ο καθένας κάνει ό,τι μπορεί για να υπερισχύσει στον ανταγωνισμό της καθημερινής ζωής.

Τόσο επιτακτική είναι η ανάγκη του ανθρώπου για επικράτηση, που σχεδόν αμέσως μόλις οι Έλληνες φιλόσοφοι της κλασικής αρχαιότητας άρχισαν να διερευνούν σε βάθος τη φύση των πραγμάτων, ξεκίνησε και η τέχνη της ρητορικής, η τεχνική δηλαδή που χρησιμοποιεί κάποιος προκειμένου να επιβληθεί σε μια αντιπαράθεση ανεξάρτητα από την αλήθεια ή την ουσία του εκάστοτε ζητήματος.

Τίποτε δεν έχει αλλάξει από τότε. Τόσο στο Κοινοβούλιο όσο και στον Τύπο, το καθεστώς της αντιπαράθεσης, του τρόπου δηλαδή με τον οποίο κάποιος προκαλεί, κατηγορεί, υπεραμύνεται της θέσης του και αντεπιτίθεται, απαιτεί από όλους τους εμπλεκόμενους στο δημόσιο βίο να κατέχουν πλήρως την τέχνη της ρητορικής. 

Είναι αδιανόητο να αποδεχτεί κανείς μια κατηγορία πολιτικής φύσης ή να παραδεχτεί τη λασπολογία του σκανδαλοθηρικού Τύπου. Επομένως, όλα τα διαθέσιμα τεχνάσματα στρεψοδικίας πρέπει να επιστρατευτούν προκειμένου να υπερασπιστεί κάποιος τον εαυτό του, ξεγλιστρώντας από τη δύσκολη θέση, αποφεύγοντας τις ερωτήσεις, απαντώντας με ευλογοφανείς αοριστίες, εκτρέποντας και διαστρεβλώνοντας το θέμα ελισσόμενος, προσπαθώντας πάντα να φαίνεται ειλικρινής ενώ είναι το αντίθετο. Αυτή είναι η φύση των αντιπαραθέσεων στο μεγαλύτερο μέρος της πολιτικής και δημόσιας ζωής, η οποία ως εκ τούτου δεν αποτελεί κονίστρα διαλόγου αλλά εξευτελισμού.

Εκείνοι που επινόησαν την αμφιλεγόμενη τέχνη της επικράτησης σε μια αντιπαράθεση, ακόμη κι αν αυτό ήταν μια προσπάθεια να κάνουν τη χειρότερη περίπτωση να φαίνεται ως η καλύτερη, ήταν οι σοφιστές της αρχαίας Αθήνας, τους οποίους ο Σωκράτης και ο εξίσου διάσημος μαθητής του, Πλάτωνας, απεχθάνονταν διότι δεν έδειχναν κανένα ενδιαφέρον για την αλήθεια και (ακόμη χειρότερα κατά τον Σωκράτη) αμείβονταν για να διδάξουν τα τεχνάσματά τους.

Οι σοφιστές είχαν πάρα πολλούς πελάτες διότι η επιτυχία στις πολιτείες του αρχαίου κόσμου εξαρτιόταν από τη ρητορική δεινότητα. Κάθε ανήλικος άνδρας ήταν μέλος του κυβερνητικού σώματος και έπρεπε να αναλαμβάνει τις δικές του νομικές υποθέσεις όταν υπήρχε ανάγκη. Μια τάξη γραφιάδων δημιουργήθηκε, που παρείχε επʼ αμοιβή ομιλίες για κάθε περίσταση. Αυτό όμως δεν υποβάθμισε την αξία της ρητορικής, που γρήγορα συστηματοποιήθηκε ως επιστήμη από τους πρώτους δασκάλους της.

Ο Άρτουρ Σοπενχάουερ, ένας απʼ τους μεγαλύτερους φιλοσόφους του 19ου αιώνα, αναγνώρισε όλα τα τεχνάσματα και τους ανειλικρινείς τρόπους της ρητορικής που χρησιμοποιούνται στις μέρες μας, διότι είχε βαθιά γνώση της κλασικής ρητορικής παράδοσης. Εξάλλου, τα είχε συναντήσει όλα αυτά στους δικολαβισμούς των πολιτικών και των διάφορων άλλων υποκριτών, και σαν απάντηση έγραψε το οξύ έργο του «Η τέχνη του να έχεις πάντα δίκιο».

Αυτή η ανατρεπτική μικρή πραγματεία παρουσιάζεται ως εγχειρίδιο επικράτησης έναντι οποιουδήποτε αντιπάλου σε μια αντιπαράθεση. «Εριστική διαλεκτική» έγραψε ο ίδιος ο Σοπενχάουερ, συγκαλύπτοντας έτσι κάθε ειρωνικό τόνο, «είναι η τέχνη του να λογομαχεί κανείς με τέτοιο τρόπο ώστε να υπερασπίζεται επαρκώς τις θέσεις του, είτε έχει δίκιο είτε άδικο». Και σαν να ήθελε να διαβεβαιώσει τους αναγνώστες του ότι το εννοούσε ειλικρινά αυτό, πρόσθεσε: «Σε μια αντιπαράθεση, πρέπει να αγνοήσουμε την αντικειμενική αλήθεια, ή μάλλον να την εκλάβουμε ως μια τυχαία συγκυρία, και να επικεντρωθούμε μόνο στην υπεράσπιση της θέσης μας και στην αντίκρουση της θέσης του αντιπάλου». Διότι κάποιος μπορεί να έχει αντικειμενικά δίκιο και εν τούτοις οι ακροατές ή και ο ίδιος ακόμη, να σχηματίσουν την εντύπωση ότι υστερεί.

Για παράδειγμα, καθώς προχωρώ στην απόδειξη ενός ισχυρισμού, μπορεί ο αντίπαλός μου να διαψεύσει την απόδειξη και να φανεί έτσι ότι διαψεύδει και τον ίδιο τον ισχυρισμό μου. Ενδέχεται ωστόσο να υπάρχουν κι άλλες αποδείξεις. Στην περίπτωση αυτή, ο αντίπαλός μου κι εγώ αλλάζουμε θέσεις: εκείνος φαίνεται σαν να έχει δίκιο, παρόλο που αντικειμενικά έχει άδικο.

Ασφαλώς, η αληθινή πρόσθεση του Σοπενχάουερ ήταν να επιστήσει την προσοχή των αναγνωστών του στα τεχνάσματα που χρησιμοποιούν κατά κόρον οι υπόλοιποι, είτε πρόκειται για πολιτικούς είτε για δημοσιογράφους, διαφημιστές ή εμπόρους. Προφασιζόμενος ότι διδάσκει τη «στρεψοδικία» (όπως χαρακτήρισε αργότερα ο ίδιος τη ρητορική), στην πραγματικότητα δίδαξε πώς να την αναγνωρίζει κανείς και, κατʼ επέκταση, πώς να την αντιμετωπίζει. Αυτό το δηκτικό μικρό έργο παραμένει ακόμα και σήμερα ένα πολύτιμο εργαλείο για το σκοπό αυτό.

Τα τεχνάσματα που περιγράφει ο Σοπενχάουερ είναι ποικίλα. Εκνεύρισε τον αντίπαλό σου, κάνε προσωπική επίθεση στον ίδιο αντί στα επιχειρήματά του, κάνε του τόσο πολλές ερωτήσεις ώστε να τον μπερδέψεις, εάν αρνείται μια θέση, διατύπωσε την αλλιώς ώστε να φαίνεται πως την δέχεται, χρησιμοποίησε λεπτούς διαχωρισμούς και εξειδικευμένους ορισμούς προκειμένου να συσκοτίσεις το ζήτημα, κάνε τον αντίπαλό σου να συμφωνήσει με αρκετές αληθείς θέσεις κι ύστερα παρέμβαλε μεταξύ αυτών και τη θέση που θέλεις να παραδεχτεί, απόσπασε γρήγορα την προσοχή του αντιπάλου σου από οποιοδήποτε επιχείρημα με το οποίο θα μπορούσε να σε νικήσει, εισηγούμενος εναλλακτικούς τρόπους προσέγγισης –κ.ο.κ., με δεκάδες υπόλοιπα κόλπα για να επικρατήσει σε μια αντιπαράθεση πάση θυσία.

Γιατί συμβαίνει αυτό; Ο Σοπενχάουερ πιστεύει ότι οφείλεται στην εγγενή ποταπότητα της ανθρώπινης φύσης. Αν η ανθρώπινη φύση δεν ήταν ποταπή, αλλά απόλυτα έντιμη, θα έπρεπε σε κάθε αντιπαράθεση να αποβλέπουμε μόνο στην αποκάλυψη της αλήθειας. Δεν θα έπρεπε να μας απασχολεί ούτε στο ελάχιστο αν η αλήθεια θα αποδειχτεί υπέρ της άποψης που εκφράσαμε αρχικά ή υπέρ της άποψης του αντιπάλου μας. Αυτό δεν θα έπρεπε να θεωρείται σημαντικό ζήτημα ή, εν πάση περιπτώσει, θα έπρεπε να θεωρείται δευτερεύουσας σημασίας.

Όμως, όπως έχουν τα πράγματα, αποτελεί πρωταρχικό μέλημα. Η έμφυτη ματαιοδοξία μας, που είναι ιδιαίτερα εύθικτη όταν πρόκειται για τη νοητική μας ικανότητα, δεν επιτρέπεται να δεχτούμε πως η αρχική μας τοποθέτηση ήταν εσφαλμένη και ότι η θέση του αντιπάλου μας ήταν η σωστή.

Η λύση σʼ αυτή τη δύσκολη κατάσταση θα ήταν να μπαίνουμε πάντα στον κόπο να σχηματίζουμε σωστές απόψεις.

Γιʼ αυτό και θα έπρεπε κανείς να σκέφτεται προτού μιλήσει. Όμως, στους περισσότερους ανθρώπους η έμφυτη ματαιοδοξία συνοδεύεται από φλυαρία και εγγενή ανειλικρίνεια. Οι περισσότεροι άνθρωποι μιλούν προτού σκεφτούν, και μάλιστα, αν αργότερα αντιληφθούν πως έχουν άδικο, επιθυμούν να αποδειχτεί το αντίθετο. Το ενδιαφέρον για την αλήθεια, που υποτίθεται ότι ήταν το μοναδικό τους κίνητρο όταν άρχισαν να αναπτύσσουν την άποψη που θεωρούσαν ορθή, παραχωρεί πλέον τη θέση του στη ματαιοδοξία.

Ο πειρασμός της ματαιοδοξίας είναι μεγάλος. Η αδυναμία της σκέψης συμπληρώνει τη διαστροφή της βούλησης. Γιʼ αυτό, κατά κανόνα, κάθε συζητητής δεν αγωνίζεται για την αλήθεια, αλλά για την άποψή του σαν να ήταν ζήτημα ζωής και θανάτου. Αγωνίζεται ανεξάρτητα από το δίκιο ή το άδικο. Από την καθημερινή εμπειρία αποδεικνύεται ότι, σε πολύ μεγάλο βαθμό, κάθε άνθρωπος επιμένει στον αρχικό του ισχυρισμό, ακόμη κι αν προς στιγμήν τον θεωρήσει λανθασμένο ή αβέβαιο. Κι αυτό δεν φέρνει τίποτα άλλο στο νου από τις συμβουλές του Μακιαβέλι στον Πρίγκιπά του.

Η αρετή ανταμείβεται με ευτυχία, ηρεμία, αταραξία

Η καλοσύνη, είναι μια επιχείρηση ίσων ευκαιριών, διαθέσιμη στον καθένα την κάθε στιγμή – φτωχό ή πλούσιο, μορφωμένο ή απλοϊκό-, δεν είναι αποκλειστική δικαιοδοσία των «επαγγελματιών» του πνεύματος, όπως είναι, υποτίθεται, οι μοναχοί, οι άγιοι ή οι ασκητές. Η αρετή («η αρμονική διάθεση» όπως έλεγε ο Ζήνων) και η ευτυχία είναι προσιτές σε όλους και μάλιστα σε τούτο εδώ τον κόσμο, όχι σ’ ένα φανταστικό επέκεινα. Η στωική σκέψη είναι μια μορφή υλισμού και πραγματισμού.

Ο Επίκτητος πρόβαλε μια αντίληψη της αρετής απλή, συνηθισμένη και καθημερινή στη διατύπωση της. Αντί των πράξεων εντυπωσιασμού και επίδειξης καλοσύνης, ήταν υπέρ μιας ζωής που να τη ζει κανείς σταθερά, σύμφωνα με τη θεία θέληση. Η συνταγή του για την καλή ζωή επικεντρωνόταν σε τρία θέματα: να γίνεις κύριος των επιθυμιών σου, να εκτελείς τα καθήκοντά σου και να να σκέφτεσαι καθαρά για τον εαυτό σου και για τις σχέσεις σου με την ανθρώπινη κοινωνία. Το αληθινό έργο ενός ανθρώπου είναι να μάθει πώς να απαλλάσσει τη ζωή του από τις οδύνες, τους θρήνους, τα «αχ, εγώ ο έρμος», τα «πόσο δυστυχισμένος είμαι», από τις συμφορές και τις αναποδιές.

Ο Δημοσθένης έλεγε ότι δεν μπορεί να αποκτήσει κανείς σταθερή δύναμη με αδικίες, επιορκίες και ψευτιές. Κάποτε έρχεται η στιγμή της αλήθειας. Η αρετή -η καλοσύνη, η ευγένεια, η επιείκεια, το αίσθημα δικαιοσύνης, η ευαισθησία, η σεμνότητα- μοιάζει με εμπόλεμη κατάσταση: πρέπει διαρκώς να επαγρυπνούμε για να κάνουμε το Καλό. Δεν πρέπει να συγχέουμε την αρετή με τη σεμνοτυφία και τον συντηρητισμό, αλλά να την ταυτίσουμε με τη σύνεση, τη δύναμη και τη σωστή αξιοποίηση της καλής τύχης. Βασική αρετή, λέει ο Ζήνων αποτελεί η φρόνηση, από την οποία απορρέουν -σύμφωνα με τον Πλάτωνα- η ανδρεία και η δικαιοσύνη.

Ποιος είναι λοιπόν ο στόχος μας αν όχι η ευτυχία, η ηρεμία και η αταραξία και ποιες οι προϋποθέσεις για να επιτευχθεί αυτός ο στόχος; Πολλοί θα πουν ότι η αρετή δεν οδηγεί στην επίτευξη του στόχου επειδή η ζωή είναι άδικη και ο κόσμος κακός. Ωστόσο, αυτός είναι μονάχα ένας τρόπος για να βλέπουμε τα πράγματα- ένας άλλος τρόπος σχετίζεται με τη βαθύτερη ψυχική μας κατάσταση και δεν εξαρτάται από τους κοινωνικούς παράγοντες. Ο ευτυχισμένος, ήρεμος και ατάραχος άνθρωπος έχει κατακτήσει όσα έχει κατακτήσει μέσω του αυτοσεβασμού και μέσω της σοφίας του, όχι μέσω κοινωνικών προνομίων. Σύμφωνα με τους Στωικούς, η αρετή είναι και μέσον και σκοπός.

Το πάθος είναι για τους Στωικούς μια αφύσικη κίνηση της ψυχής, μια ορμή πλεονάζουσα, πού μας παρασύρει σε επικίνδυνες αντιδράσεις για την ηθική ισορροπία και την ευτυχία μας. Ωστόσο η απάθεια δεν ταυτίζεται με την απραξία˙ αντιθέτως, η αδικία δεν συνδέεται πάντοτε με κάποια πράξη- συχνά συνδέεται με την απραξία. Όποιος πράττει σύμφωνα με τις ιδέες του έχει συχνά άδικο -αλλά όποιος δεν πράττει ποτέ έχει πάντοτε άδικο. Ο στωικός φιλόσοφος δεν προτείνει λοιπόν την αποχή από τις διάφορες δραστηριότητες.

Όλες οι δραστηριότητες είναι προκαθορισμένες

Η σημερινή κοινωνία κηρύσσει αυτό το ιδανικό της «αποατομικοποιημένης» ισότητας, επειδή την εξυπηρετεί να έχει ανθρώπινες μονάδες, ολόιδιες τη μία με την άλλη, για να τις κάνει να λειτουργούν σαν ένα μαζικό σύνολο, χωρίς εντάσεις και χωρίς τριβές` όλοι οι άνθρωποι να υπακούουν στις ίδιες διαταγές, αλλά ο καθένας να είναι πεπεισμένος πως ακολουθεί τις δικές του επιθυμίες. Ακριβώς όπως η σύγχρονη μαζική παραγωγή απαιτεί την τυποποίηση των προϊόντων, ομοίως και η κοινωνική διαδικασία απαιτεί την τυποποίηση των ανθρώπων. Και δεν είναι παρά αυτή ακριβώς η τυποποίηση που ονομάσαμε «ισότητα».

Η ενότητα μέσω της συμμόρφωσης δεν είναι έντονη ούτε βίαιη` είναι ήρεμη, υπαγορεύεται από τη ρουτίνα, και για αυτόν ακριβώς το λόγο συχνά αποδεικνύεται ανεπαρκής να καταπραΰνει το άγχος που προκαλεί ο διαχωρισμός. Τα φαινόμενα του αλκοολισμού, του εθισμού στα ναρκωτικά, της παθολογικής σεξουαλικότητας και των αυτοκτονιών στις σύγχρονες δυτικές κοινωνίες είναι συμπτώματα της αντίστοιχης αυτής αποτυχίας στο να αντλεί κανείς ασφάλεια από την ομάδα. Ακόμη περισσότερο, η λύση αυτή – δηλαδή η ηθελημένη συμμόρφωση – αφορά κυρίως το πνεύμα και όχι το σώμα, κι έτσι μειονεκτεί σε σύγκριση με τις οργιαστικού τύπου λύσεις. Η συμμόρφωση δεν έχει παρά ένα και μοναδικό πλεονέκτημα: είναι διαρκής και όχι σπασμωδική. Το άτομο εισάγεται στα ομαδικά πρότυπα της συμμόρφωσης στην ηλικία των τριών ή τεσσάρων ετών, και από εκείνη τη στιγμή κι έπειτα δεν χάνει ποτέ την επαφή του με την ομάδα. Ακόμη και η κηδεία του, την οποία θεωρεί ως τη στερνή του μεγάλη κοινωνική εκδήλωση, θα γίνει σε απόλυτη συμφωνία με τα καθορισμένα πρότυπα.

Παράλληλα όμως με τη συμμόρφωση ως έναν τρόπο για να ανακουφίσει κανείς την αγωνία που πηγάζει από το διαχωρισμό, υπάρχει κι ένας ακόμη παράγοντας της σύγχρονης ζωής που πρέπει να λάβουμε υπόψη: το ρόλο που παίζουν τόσο η ρουτίνα της εργασίας όσο και η ρουτίνα της αναψυχής. 

Ο άνθρωπος γίνεται ένα ρομπότ με καθορισμένο ωράριο λειτουργίας, είναι πια ένα κομμάτι του εργατικού δυναμικού ή ένα τμήμα του γραφειοκρατικού μηχανισμού των υπαλλήλων και των διευθυντών. Του αφήνουν πια ελάχιστη πρωτοβουλία, τα καθήκοντά του προσδιορίζονται με ακρίβεια από την οργάνωση της δουλειάς` η διαφορά είναι μικρή, ακόμη και ανάμεσα σε αυτούς που βρίσκονται στην κορυφή της ιεραρχίας και σε εκείνους που βρίσκονται χαμηλά. Όλοι τους πρέπει να εκτελούν κάποια καθήκοντα προκαθορισμένα από τη γενική δομή της οργάνωσης, με προκαθορισμένη ταχύτητα και προκαθορισμένο τρόπο. Ακόμη και τα συναισθήματα είναι προκαθορισμένα: χαρά, ανοχή, αξιοπιστία, φιλοδοξία, και μια ικανότητα να συνεννοείται κανείς με όλους τους άλλους χωρίς να δημιουργούνται τριβές. Η διασκέδαση έχει επίσης τυποποιηθεί με παρόμοιους, αν και όχι τόσο δραστικούς τρόπους. Τα βιβλία που διαβάζει κανείς επιλέγονται από τις λέσχες του βιβλίου ή τους βιβλιοκριτικούς, οι ταινίες από τους ιδιοκτήτες των κινηματογράφων και από τα διαφημιστικά κείμενα για τα οποία οι ίδιοι πληρώνουν. Αλλά και όλα τα υπόλοιπα χαρακτηρίζονται από αντίστοιχη ομοιομορφία: η κυριακάτικη βόλτα με το αυτοκίνητο, η παρακολούθηση τηλεόρασης, λίγη χαρτοπαιξία και οι κοινωνικές συναθροίσεις. 

Από τη γέννηση ως το θάνατο, από τη Δευτέρα ως την επόμενη Δευτέρα, από το πρωί ως το βράδυ – όλες οι δραστηριότητες είναι προκαθορισμένες και προκατασκευασμένες. Και πώς είναι δυνατόν ένας άνθρωπος, πιασμένος μέσα στο δίχτυ αυτό της ρουτίνας, να μη λησμονήσει τελικά πως είναι άνθρωπος, πως είναι ένα άτομο μοναδικό στο οποίο δόθηκε αυτή η μοναδική ευκαιρία να ζήσει, με τις ελπίδες και τις απογοητεύσεις αυτής της ζωής, με τη λύπη και το φόβο, με τη δίψα για αγάπη και τον τρόμο μπροστά στο μηδέν και στην απομόνωση;

Επίκουρος: Χρειαζόμαστε λιγότερα από όσα νομίζουμε για να είμαστε ευτυχισμένοι

Γιατί όμως συναισθήματα ανησυχίας, ακόμη και αγωνίας, εξακολουθούν κατά καιρούς να μας κατακλύζουν; Τι στα αλήθεια χρειάζεται ο άνθρωπος προκειμένου να αγγίξει την προσωπική ευδαιμονία;

Αποφεύγοντας τον πόνο, κατακτάμε την ευτυχία

Το μόνο που χρειαζόμαστε είναι η ευχαρίστηση, είπε κάποτε ο αρχαίος φιλόσοφος Επίκουρος όμως η διδασκαλία του περί ευτυχίας δεν σχετίστηκε με τον άσκοπο ηδονισμό αλλά με μια ζωή αταραξίας που καταξιώνει απόλυτα την ύπαρξή μας. Στην Τέχνη της Ευτυχίας η ικανοποίηση ταυτίζεται περισσότερο με την αποφυγή του πόνου και λιγότερο με την άμεση επιδίωξη της ευχαρίστησης ενώ η επαφή με τις βαθύτερες αιτίες του ψυχικού πόνου ορίζεται ως η απαρχή της θεραπείας. Πώς λοιπόν θα ξεπεράσουμε την ψυχική ταλαιπωρία, φτάνοντας στην κατάσταση της απολαυστικής ηρεμίας;

Ας συλλογιστούμε τι είναι αυτό που μας κρατά άγρυπνους τις νύχτες και τι υπονομεύει το φως της λαμπρότερης ημέρας μας αφού, σύμφωνα με τον Επίκουρο, εντοπίζοντας τις αιτίες των ανησυχιών μας θα καταφέρουμε να βρούμε και εκείνα τα επιχειρήματα που αποδεικνύουν την αβασιμότητά τους. Μήπως τελικά χρειαζόμαστε λιγότερα από όσα πιστεύουμε για να ζήσουμε καλά;

Ξεπερνώντας τους δίδυμους πύργους των επιθυμιών και του άγχους για το μέλλον αποκτάμε τον γαλήνιο νου που προάγει την ποιότητα της ζωής μας. Και η φιλοσοφία μπορεί να αποδειχθεί ο πολύτιμος αρωγός της προσπάθειάς μας, συνιστώντας ένα είδος ψυχοθεραπείας που αναδεικνύει τα γνωσιακά μας σφάλματα, απελευθερώνοντάς μας από την ψευδαισθητική τους τυραννία.

Η κατανόηση του τρόπου που λειτουργεί ο κόσμος μας αποδεσμεύει από τα περιττά βάρη, αποδεικνύοντάς μας πως αρκετοί από τους φόβους και τις αγωνίες μας ισοδυναμούν απλώς με την αποτυχία μας να αντικρίσουμε τα πράγματα στις αληθινές τους διαστάσεις.

Θέτοντας ένα όριο στις επιθυμίες, αποδεσμευόμαστε από τη συνεχή προσδοκία

Σύμφωνα με την επικούρεια φιλοσοφία, το μεγαλύτερο μέρος των δεινών μας είναι εσωτερικό και αυτοεπιβαλλόμενο, κάτι που σημαίνει πως έχουμε τη δυνατότητα να παρέμβουμε και να το διορθώσουμε. Την ευτυχία μας, μάλιστα, συχνά την υπονομεύει ο διαρκής αγώνας για πλουτισμό, εκείνο το βασανιστικό συναίσθημα πως όσα και αν αποκτήσουμε ποτέ δεν θα είναι αρκετά.

Αν αναλογιστούμε όμως πως η τροφή, το νερό και το καταφύγιο συνιστούν τις απαιτήσεις της φύσης, τότε απεγκλωβιζόμαστε από το ηδονικό μας κελί, θέτοντας ένα όριο στις ανεξέλεγκτες επιθυμίες μας. Τίποτε εξάλλου δεν αποδεικνύεται αρκετό για όποιον θεωρεί την επάρκεια λίγη. Ωστόσο, πώς αποδεσμευόμαστε από τη συνεχή προσδοκία; Εξασφαλίζοντας την αυτάρκεια μιας καλής ζωής, παύουμε να επιζητάμε διακαώς την εντυπωσιακή βιτρίνα. Και η καλή ζωή δεν αφορά μόνο την ικανοποίηση των σημαντικών μας αναγκών αλλά και την ποιοτική επαφή με τους γύρω μας.

Έφτασε η στιγμή να αναρωτηθούμε αν επενδύουμε πραγματικά στις σχέσεις μας. Έχουμε δίπλα μας ανθρώπους στους οποίους μπορούμε να καταφύγουμε σε περίπτωση κρίσης; Περιτριγυριζόμαστε από φίλους που μας προσφέρουν ηθική υποστήριξη με τη μορφή συμπάθειας και ανεκτικότητας;

Επανεξετάζοντας τη θέση μας στον κόσμο, απαλλασσόμαστε από τον φόβο του θανάτου

Αφού οι σωματικές απολαύσεις είναι σύντομες και φευγαλέες και επομένως δεν μπορούν να μας προσφέρουν τη διαρκή ικανοποίηση που επιζητούμε, γιατί δεν επενδύουμε στην ψυχική ευχαρίστηση; Σκεφτείτε πως ελάχιστα θυμόμαστε από ένα λαχταριστό γεύμα όταν αυτό τελειώσει, όμως η ανάμνηση μιας εποικοδομητικής συζήτησης με έναν φίλο μας συντροφεύει για καιρό αφότου η κουβέντα ολοκληρωθεί.

Βέβαια, η επιδίωξη της ευχαρίστησης δεν συνιστά πάντα μονόδρομο, καθώς ορισμένες φορές κρίνεται συνετό να παραιτηθούμε από τη άμεση ικανοποίηση ή ακόμη και να υπομείνουμε αγόγγυστα έναν πόνο προκειμένου μακροπρόθεσμα να καρπωθούμε τα οφέλη της υπομονή μας. Για παράδειγμα, η θέα στην κορυφή του βουνού είναι μαγευτική όμως για να την απολαύσουμε δεν απαιτείται να υπομείνουμε πρώτα τις κακουχίες της ανάβασης;

Επιτέλους κατανοούμε πως δεν θα είμαστε ποτέ νεκροί, επειδή απλούστατα μετά το φυσικό τέλος μας δεν θα υπάρχουμε για κανέναν. Πώς λοιπόν μπορεί να μας τρομοκρατήσει μια μελλοντική κατάσταση ανυπαρξίας την οποία δεν θα βιώσουμε;

Ένα καθοριστικό βήμα προς την πνευματική εξέλιξη

Τα διδάγματα της επικούρειας φιλοσοφίας παραμένουν ολοζώντανα για αιώνες και αποκτούν μάλιστα ιδιαίτερη βαρύτητα στη σύγχρονη εποχή, όπου οι κάτοικοι του δυτικού πολιτισμού επιδίδονται σε ένα ατέρμονο κυνήγι κέρδους και επιτυχίας, παλεύοντας με το διαρκές στρες και την αφόρητη μοναξιά.

Έφτασε η στιγμή να απαλλαγούμε από την πλεονεξία και το άγχος της ανεξέλεγκτης επιθυμίας. Γιατί δεν μπορούμε να ορίσουμε το αύριο αλλά σίγουρα μπορούμε να γευτούμε την απόλυτη ικανοποίηση του εδώ και τώρα, καταξιώνοντας έτσι τη ζωή μας στον μέγιστο βαθμό, ανεξάρτητα του πόσο εκείνη θα διαρκέσει.

Αποκωδικοποιώντας τον τρόπο λειτουργίας του κόσμου μέσα από μια ψύχραιμη, επιστημονική προσέγγιση θέτουμε τα θεμέλια της πνευματικής μας εξέλιξης και αναβαθμίζουμε την ποιότητα της καθημερινότητάς μας. Και κάπως έτσι κατακτάμε την Τέχνη της Ευτυχίας.

Ανθολόγιο Αττικής Πεζογραφίας

ΘΟΥΚΥΔΙΔΗΣ, ΙΣΤΟΡΙΑΙ

ΘΟΥΚ 3.78.4–3.81.5

(ΘΟΥΚ 3.69.1–3.81.5: Η εμφύλια διαμάχη στην Κέρκυρα) 

Απόπλους του πελοποννησιακού στόλου – Ακρότητες των δημοκρατικών

[3.78.4] Ἡ μὲν οὖν ναυμαχία τοιαύτη γενομένη ἐτελεύτα ἐς ἡλίου
δύσιν, [3.79.1] καὶ οἱ Κερκυραῖοι δείσαντες μὴ σφίσιν ἐπιπλεύσαντες
ἐπὶ τὴν πόλιν ὡς κρατοῦντες οἱ πολέμιοι ἢ τοὺς ἐκ τῆς
νήσου ἀναλάβωσιν ἢ καὶ ἄλλο τι νεωτερίσωσι, τούς τε ἐκ
τῆς νήσου πάλιν ἐς τὸ Ἥραιον διεκόμισαν καὶ τὴν πόλιν
ἐφύλασσον. [3.79.2] οἱ δ’ ἐπὶ μὲν τὴν πόλιν οὐκ ἐτόλμησαν πλεῦσαι
κρατοῦντες τῇ ναυμαχίᾳ, τρεῖς δὲ καὶ δέκα ναῦς ἔχοντες τῶν
Κερκυραίων ἀπέπλευσαν ἐς τὴν ἤπειρον, ὅθενπερ ἀνηγάγοντο.
[3.79.3] τῇ δ’ ὑστεραίᾳ ἐπὶ μὲν τὴν πόλιν οὐδὲν μᾶλλον ἐπέπλεον,
καίπερ ἐν πολλῇ ταραχῇ καὶ φόβῳ ὄντας καὶ Βρασίδου
παραινοῦντος, ὡς λέγεται, Ἀλκίδᾳ, ἰσοψήφου δὲ οὐκ ὄντος·
ἐπὶ δὲ τὴν Λευκίμμην τὸ ἀκρωτήριον ἀποβάντες ἐπόρθουν
τοὺς ἀγρούς. [3.80.1] ὁ δὲ δῆμος τῶν Κερκυραίων ἐν τούτῳ περιδεὴς
γενόμενος μὴ ἐπιπλεύσωσιν αἱ νῆες, τοῖς τε ἱκέταις ᾖσαν
ἐς λόγους καὶ τοῖς ἄλλοις, ὅπως σωθήσεται ἡ πόλις, καί
τινας αὐτῶν ἔπεισαν ἐς τὰς ναῦς ἐσβῆναι· ἐπλήρωσαν γὰρ
ὅμως τριάκοντα προσδεχόμενοι τὸν ἐπίπλουν. [3.80.2] οἱ δὲ Πελο-
ποννήσιοι μέχρι μέσου ἡμέρας δῃώσαντες τὴν γῆν ἀπέπλευ-
σαν, καὶ ὑπὸ νύκτα αὐτοῖς ἐφρυκτωρήθησαν ἑξήκοντα νῆες
Ἀθηναίων προσπλέουσαι ἀπὸ Λευκάδος· ἃς οἱ Ἀθηναῖοι
πυνθανόμενοι τὴν στάσιν καὶ τὰς μετ’ Ἀλκίδου ναῦς ἐπὶ
Κέρκυραν μελλούσας πλεῖν ἀπέστειλαν καὶ Εὐρυμέδοντα τὸν
Θουκλέους στρατηγόν. [3.81.1] οἱ μὲν οὖν Πελοποννήσιοι τῆς νυκτὸς
εὐθὺς κατὰ τάχος ἐκομίζοντο ἐπ’ οἴκου παρὰ τὴν γῆν· καὶ
ὑπερενεγκόντες τὸν Λευκαδίων ἰσθμὸν τὰς ναῦς, ὅπως μὴ
περιπλέοντες ὀφθῶσιν, ἀποκομίζονται. [3.81.2] Κερκυραῖοι δὲ αἰ-
σθόμενοι τάς τε Ἀττικὰς ναῦς προσπλεούσας τάς τε τῶν
πολεμίων οἰχομένας, λαβόντες τούς τε Μεσσηνίους ἐς τὴν
πόλιν ἤγαγον πρότερον ἔξω ὄντας, καὶ τὰς ναῦς περιπλεῦσαι
κελεύσαντες ἃς ἐπλήρωσαν ἐς τὸν Ὑλλαϊκὸν λιμένα, ἐν ὅσῳ
περιεκομίζοντο, τῶν ἐχθρῶν εἴ τινα λάβοιεν, ἀπέκτεινον·
καὶ ἐκ τῶν νεῶν ὅσους ἔπεισαν ἐσβῆναι ἐκβιβάζοντες ἀπε-
χρῶντο, ἐς τὸ Ἥραιόν τε ἐλθόντες τῶν ἱκετῶν ὡς πεντήκοντα
ἄνδρας δίκην ὑποσχεῖν ἔπεισαν καὶ κατέγνωσαν πάντων θά-
νατον. [3.81.3] οἱ δὲ πολλοὶ τῶν ἱκετῶν, ὅσοι οὐκ ἐπείσθησαν, ὡς
ἑώρων τὰ γιγνόμενα, διέφθειρον αὐτοῦ ἐν τῷ ἱερῷ ἀλλήλους,
καὶ ἐκ τῶν δένδρων τινὲς ἀπήγχοντο, οἱ δ’ ὡς ἕκαστοι
ἐδύναντο ἀνηλοῦντο. [3.81.4] ἡμέρας τε ἑπτά, ἃς ἀφικόμενος ὁ
Εὐρυμέδων ταῖς ἑξήκοντα ναυσὶ παρέμεινε, Κερκυραῖοι σφῶν
αὐτῶν τοὺς ἐχθροὺς δοκοῦντας εἶναι ἐφόνευον, τὴν μὲν αἰτίαν
ἐπιφέροντες τοῖς τὸν δῆμον καταλύουσιν, ἀπέθανον δέ τινες
καὶ ἰδίας ἔχθρας ἕνεκα, καὶ ἄλλοι χρημάτων σφίσιν ὀφειλο-
μένων ὑπὸ τῶν λαβόντων· [3.81.5] πᾶσά τε ἰδέα κατέστη θανάτου,
καὶ οἷον φιλεῖ ἐν τῷ τοιούτῳ γίγνεσθαι, οὐδὲν ὅτι οὐ ξυνέβη
καὶ ἔτι περαιτέρω. καὶ γὰρ πατὴρ παῖδα ἀπέκτεινε καὶ ἀπὸ
τῶν ἱερῶν ἀπεσπῶντο καὶ πρὸς αὐτοῖς ἐκτείνοντο, οἱ δέ τινες
καὶ περιοικοδομηθέντες ἐν τοῦ Διονύσου τῷ ἱερῷ ἀπέθανον.

***
[3.78.4] Τέτοιας λογής λοιπόν έγινε εκείνη η ναυμαχία και τέλειωσε καθώς βασίλευε ο ήλιος.

[3.79.1] Επειδή όμως φοβήθηκαν οι Κερκυραίοι μήπως έρθουν οι εχτροί στην πολιτεία σα νικητές που ήταν και είτε πάρουν τους δικούς τους από το νησί, είτε κάνουν κανένα άλλο πραξικόπημα, ξεσήκωσαν πάλι τους ολιγαρχικούς και τους μετέφεραν πίσω στο Ηραίο, ενώ συγχρόνως έβαλαν φρουρές στην πολιτεία. [3.79.2] Αυτοί όμως δεν τόλμησαν ν' αρμενίσουν ενάντια στην πολιτεία, μ' όλο που είχανε νικήσει στη ναυμαχία και είχαν πιάσει δέκα τρία καράβια των Κερκυραίων, αλλά έφυγαν γυρίζοντας στο λιμάνι της απέναντι στεριάς απ' όπου είχαν σηκώσει άγκυρα το πρωί. [3.79.3] Την άλλη μέρα πάλι δεν αρμένισαν κατά την πολιτεία, αν και οι Κερκυραίοι βρίσκονταν σε μεγάλη αναστάτωση και φόβο, κι ο Βρασίδας τους παρακινούσε να το κάνουν, καθώς λένε, όμως η ψήφος του δεν είχε το ίδιο βάρος με του Αλκίδα· έκαμναν όμως απόβαση στο ακρωτήρι της Λευκίμνης και ρήμαξαν τα γύρω χωράφια.

[3.80.1] Στο μεταξύ οι δημοκρατικοί στην Κέρκυρα είχαν πάθει τέτοιον πανικό μην έρθουν κατά την πολιτεία τα εχτρικά καράβια, ώστε άρχισαν διαπραγματεύσεις τόσο με τους ικέτες, στο Ηραίο, όσο και με άλλους ολιγαρχικούς παράγοντες για να βρεθεί τρόπος να σωθεί η πολιτεία. Κ' έπεισαν μερικούς απ' αυτούς να μπούνε στα καράβια· κ' έτσι όμως μόλις κατόρθωσαν να επανδρώσουν τριάντα. [3.80.2] Οι Πελοποννήσιοι πάλι, αφού ρήμαξαν τα χωράφια ως το μεσημέρι, γύρισαν πίσω στα Σύβοτα, και κατά το βράδυ έλαβαν είδηση με φωτεινά σήματα πως αρμενίζουν κατά κει εξήντα Αθηναϊκά καράβια, που έρχονται από τη Λευκάδα αυτά τα έστειλαν οι Αθηναίοι μόλις πληροφορήθηκαν την εσωτερική αναταραχή στη Κέρκυρα, και πως τα καράβια του Αλκίδα σκόπευαν να πάνε κατά κει και στρατηγό μαζί τους έστειλαν τον Ευρυμέδοντα, το γιο του Θουκλή.

[3.81.1] Ευθύς τότε οι Πελοποννήσιοι, αρμενίζοντας νύχτα και ξυστά στη στεριά, ξεκίνησαν να γυρίσουνε στον τόπο τους όσο μπορούσαν πιο γρήγορα. Και πέρασαν τα καράβια πάνω από τον ισθμό της Λευκάδας σερνάμενα στη στεριά, για να μην κάνουν το γύρο του νησιού και τους ιδούν. [3.81.2] Οι Κερκυραίοι πάλι, μόλις το πήραν είδηση πως πλησιάζουν τ' Αττικά καράβια και φεύγουν τα εχτρικά, έμπασαν μέσα στην πολιτεία κρυφά τους Μεσσηνίους που τους κρατούσαν προτήτερα απ' όξω και πρόσταξαν τα πλοία που είχαν επανδρώσει ν' αρμενίσουνε γύρω προς τον Υλλαϊκό κόλπο· κ' ενώ αυτά έλαμναν προς τα εκεί άρχισαν να σκοτώνουν όποιον προσωπικό τους εχτρό τύχαιναν να πιάσουν κι από τα καράβια κατέβασαν όσους είχαν πείσει να μπούνε να υπηρετήσουν και τους εσκότωσαν κι αυτούς. Πηγαίνοντας και στο Ηραίο έπεισαν πενήντα ικέτες να υποβληθούνε σε δίκη και τους καταδίκασαν όλους σε θάνατο. [3.81.3] Οι περισσότεροι όμως ικέτες, όσοι δεν είχαν αφήσει το ιερό, βλέποντας το τι γινόταν, σκότωσαν ο ένας τον άλλον, εκεί που βρίσκονταν μέσα στο ιερό, και μερικοί κρεμάστηκαν από τα δέντρα, κι άλλοι αυτοκτόνησαν με άλλους τρόπους, όπως μπορούσε ο καθένας. [3.81.4] Και για εφτά μέρες, όσες έμεινε ο Ευρυμέδων με τα εξήντα καράβια του από την ημέρα που έφτασε, οι Κερκυραίοι σκότωναν όσους νόμιζαν πως ήταν εχτροί τους, προβάλλοντας ως πρόφαση, πως αυτοί ήθελαν να καταλύσουν τη δημοκρατία, αλλά πολλοί θανατώθηκαν κι από ιδιωτικά μίση, κι άλλοι από ανθρώπους, που είχαν πάρει δανεικά απ' αυτούς, ακριβώς για τα χρήματα που τους χρωστούσαν· [3.81.5] ο θάνατος πήρε χίλιες μορφές κ' έγιναν όλες οι φρικαλεότητες που γίνονται συνήθως σε τέτοιες περιστάσεις κι ακόμα χειρότερα. Δεν έμεινε ωμότητα που να μην τη διαπράξουν και ξεπεράστηκαν όλες οι γνωστές απαισιότητες. Και πατέρας σκότωνε το γιο, κι από τα ιερά τούς αποτραβούσανε με τη βία, ή τους σκότωναν ενώ αγκάλιαζαν τους βωμούς, και μερικοί πέθαναν ή τους θάψανε ζωντανούς στο ιερό του Διονύσου, που το 'χτισαν γύρω–γύρω με τείχος οι εχτροί τους για να μη βγει κανείς.