Παρασκευή 20 Σεπτεμβρίου 2019

ΔΡΑΜΑΤΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ: ΑΡΙΣΤΟΦΑΝΗΣ - Πλοῦτος (415-453)

ΠΕΝΙΑ
415 ὦ θερμὸν ἔργον κἀνόσιον καὶ παράνομον
τολμῶντε δρᾶν ἀνθρωπαρίω κακοδαίμονε,
ποῖ ποῖ τί φεύγετον; οὐ μενεῖτον;
ΒΛ. Ἡράκλεις. ΠΕ. ἐγὼ γὰρ ὑμᾶς ἐξολῶ κακοὺς κακῶς·
τόλμημα γὰρ τολμᾶτον οὐκ ἀνασχετόν,
420 ἀλλ᾽ οἷον οὐδεὶς ἄλλος οὐδεπώποτε
οὔτε θεὸς οὔτ᾽ ἄνθρωπος. ὥστ᾽ ἀπολώλατον.
ΧΡ. σὺ δ᾽ εἶ τίς; ὠχρὰ μὲν γὰρ εἶναί μοι δοκεῖς.
ΒΛ. ἴσως Ἐρινύς ἐστιν ἐκ τραγῳδίας·
βλέπει γέ τοι μανικόν τι καὶ τραγῳδικόν.
425 ΧΡ. ἀλλ᾽ οὐκ ἔχει γὰρ δᾷδας. ΒΛ. οὐκοῦν κλαύσεται.
ΠΕ. οἴεσθε δ᾽ εἶναι τίνα με; ΧΡ. πανδοκεύτριαν
ἢ λεκιθόπωλιν. οὐ γὰρ ἂν τοσουτονὶ
ἐνέκραγες ἡμῖν οὐδὲν ἠδικημένη.
ΠΕ. ἄληθες; οὐ γὰρ δεινότατα δεδράκατον
430 ζητοῦντες ἐκ πάσης με χώρας ἐκβαλεῖν;
ΧΡ. οὔκουν ὑπόλοιπόν σοι τὸ βάραθρον γίγνεται;
ἀλλ᾽ ἥτις εἶ λέγειν σ᾽ ἐχρῆν αὐτίκα μάλα.
ΠΕ. ἣ σφὼ ποήσω τήμερον δοῦναι δίκην
ἀνθ᾽ ὧν ἐμὲ ζητεῖτον ἐνθένδ᾽ ἀφανίσαι.
435 ΒΛ. ἆρ᾽ ἐστὶν ἡ καπηλὶς ἡκ τῶν γειτόνων,
ἣ ταῖς κοτύλαις ἀεί με διαλυμαίνεται;
ΠΕ. Πενία μὲν οὖν, ἣ σφῷν ξυνοικῶ πόλλ᾽ ἔτη.
ΒΛ. ἄναξ Ἄπολλον καὶ θεοί, ποῖ τις φύγῃ;
ΧΡ. οὗτος, τί δρᾶς; ὦ δειλότατον σὺ θηρίον,
440 οὐ παραμενεῖς; ΒΛ. ἥκιστα πάντων. ΧΡ. οὐ μενεῖς;
ἀλλ᾽ ἄνδρε δύο γυναῖκα φεύγομεν μίαν;
ΒΛ. Πενία γάρ ἐστιν, ὦ πόνηρ᾽, ἧς οὐδαμοῦ
οὐδὲν πέφυκε ζῷον ἐξωλέστερον.
ΧΡ. στῆθ᾽, ἀντιβολῶ σε, στῆθι. ΒΛ. μὰ Δί᾽ ἐγὼ μὲν οὔ.
445 ΧΡ. καὶ μὴν λέγω, δεινότατον ἔργον παρὰ πολὺ
ἔργων ἁπάντων ἐργασόμεθ᾽, εἰ τὸν θεὸν
ἔρημον ἀπολιπόντε ποι φευξούμεθα
τηνδὶ δεδιότε, μηδὲ διαμαχούμεθα.
ΒΛ. ποίοισιν ὅπλοις ἢ δυνάμει πεποιθότε;
450 ποῖον γὰρ οὐ θώρακα, ποίαν δ᾽ ἀσπίδα
οὐκ ἐνέχυρον τίθησιν ἡ μιαρωτάτη;
ΧΡ. θάρρει· μόνος γὰρ ὁ θεὸς οὗτος οἶδ᾽ ὅτι
τροπαῖον ἂν στήσαιτο τῶν ταύτης τρόπων.

Μορφές και Θέματα της Αρχαίας Ελληνικής Μυθολογίας: ΜΕΤΑΜΟΡΦΩΣΕΙΣ - ΙΩ

ΙΩ
(ζώο, αγελάδα - αστερισμός)

Καταγωγή

Η Ιώ ανήκει στον βασιλικό οίκο του Άργους ή της Κορίνθου που θεωρούνται τόποι της καταγωγής της. Στους μύθους που τη συνδέουν με το Άργος, κυρίως οι τραγικοί, είναι κόρη του θεού ποταμού Ίναχου, γιου του Ωκεανού, και της Μελίας ή του Ίασου και της Λευκάνης. Οι μύθοι που υποστηρίζουν την κορινθιακή καταγωγή της τη θέλουν κόρη του Πειρήνα, αδελφού του Βελλεροφόντη. Ενίοτε θεωρείται και κόρη του Προμηθέα.

Ιέρεια της Ήρας, ερωμένη του Δία

Ήταν ιέρεια της Ήρας στο Ηραίο του Άργους και έγινε ερωμένη του Δία, είτε γιατί η ομορφιά της κοπέλας τράβηξε τη ματιά του υπέρτατου θεού είτε χάρη, ή εξαιτίας, στα μάγια της Ίυγγας, κόρης της Ηχώς. Η ένωση του θεού με τη θνητή έγινε ύστερα από παρέμβαση των μαντείων των Δελφών και της Δωδώνης, όπου κατέφυγε ο πατέρας της Ιώς, για να του εξηγήσουν ένα όνειρο* που είδε η κόρη του που την παρακινούσε να πάει στις όχθες της λίμνης της Λέρνας και να ενωθεί με τον Δία. Τα μαντεία χρησμοδότησαν ότι το κορίτσι έπρεπε να ακολουθήσει τις οδηγίες του ονείρου, διαφορετικά κινδύνευε ο βασιλικός οίκος από τον κεραυνό του Δία. Η ερωτική ένωση έπεσε αμέσως στην αντίληψη της Ήρας, η οποία, μη μπορώντας να κάνει οτιδήποτε στον παντοδύναμο σύζυγό της, κυνήγησε και αυτή τη φορά την ερωμένη του.

Πρώτες περιπέτειες

Για να την προφυλάξει από τη ζήλεια της Ήρας ο Δίας μεταμόρφωσε την Ιώ σε λευκή αγελάδα, τόσο ξεχωριστή που η Ήρα ζήτησε αυτή τη δαμάλα ως άξια να την προσφέρουν στη χάρη της (Τα ζώα που θυσιάζονταν ή προσφέρονταν στους θεούς επιλέγονταν γιατί ξεχώριζαν σε κάτι, στην ομορφιά, στη νεότητα, στην ξεχωριστή δορά ή το χρώμα…, όχι όμως στην ασθένεια, τα γηρατειά, την αναπηρία… Οι άνθρωποι όφειλαν στη θεότητα όχι το περίσσευμα ή το περιττό, αλλά το πολύτιμο, το αγαπητό, το μοναδικό. Αυτή η επιλογή ήταν προφανώς δηλωτική της αντίληψης ότι κάθε τι είναι χάρισμα και ότι η εύνοια των θεών κερδίζεται μέσα από την εμπιστοσύνη ότι αυτό που τους προσφέρεται θα επιστραφεί πολλαπλάσια στον δότη.) Αφιερωμένη πια η Ιώ στην Ήρα φυλασσόταν από τον Άργο με τα εκατό μάτια, από τον ίδιο βασιλικό οίκο με την Ιώ. Την ημέρα την άφηνε ελεύθερη να βόσκει, τις νύχτες την έδενε σε μια ελιά, που είχε φυτρώσει σε ένα ιερό δάσος στις Μυκήνες, και την επιτηρούσε συνεχώς χάρη στο γεγονός ότι όταν κοιμόταν, έκλειναν μόνο τα μισά του μάτια· τα άλλα, ορθάνοιχτα, επόπτευαν. Αναζητώντας την τροφή της η δαμάλα Ιώ περιπλανήθηκε πρώτα στις Μυκήνες, μετά στην Εύβοια, πάντα έχοντας τον Άργο για επόπτη της. Απ' όπου περνούσε φύτρωναν λουλούδια. Ο Δίας, που ενίοτε έπαιρνε τη μορφή ταύρου για να ενωθεί με την αγαπημένη του, τη λυπήθηκε και ζήτησε από τον Ερμή να σώσει την κοπέλα από τον φύλακά της. Ο Ερμής είτε σκότωσε τον Άργο με μια πέτρα που πέταξε από μακριά, είτε, παίζοντας τον αυλό του Πάνα ή με το μαγικό ραβδί του, αποκοίμισε τα πενήντα μάτια που παρακολουθούσαν ξάγρυπνα, ενώ τα άλλα πενήντα κοιμόντουσαν τον φυσικό τους ύπνο. Σε αυτή την κατάσταση, τον σκότωσε με το δρεπάνι του. Η Ήρα χάρισε στα μάτια του ευνοούμενού της την αθανασία τοποθετώντας τα στα φτερά του παγωνιού, πτηνό αφιερωμένο σε αυτή.

Παραλλαγή του μύθου αποδίδει στην ίδια την Ήρα τη μεταμόρφωση της Ιώς και ότι το σώμα της αγελάδας είχε τρία χρώματα -λευκό, βιολετί και μαύρο- ή ότι το δέρμα της άλλαζε διαδοχικά τα χρώματα.

Οι περιπέτειες συνεχίζονται

Ο θάνατος του Άργου δεν απάλλαξε την Ιώ από το μαρτύριο της περιπλάνησης. Η Ήρα της έστειλε βοϊδόμυγα (οίστρος) που κολλημένη στα πλευρά της τη βασάνιζε. Τρελή από μανία** η Ιώ άρχισε να τρέχει πέρα δώθε σε μια απέλπιδα προσπάθεια να απαλλαχτεί από τη μύγα. Έτρεξε κατά μήκος των ακτών που ονομάστηκαν από αυτήν Ιόνιο Πέλαγος, διέσχισε τα στενά ανάμεσα σε Ευρώπη και Ασία, που και αυτά ονομάστηκαν από αυτήν, από το πέρασμα της αγελάδας (βοός πόρος), Βόσπορος. Πλανήθηκε στην Ιλλυρία, τη Σκυθία, έφτασε στην Κιμμερίδα γη (Κριμαία) και τον Καύκασο όπου ήταν δεμένος ο Προμηθέας, στην Ασία -από εκείνη λένε ότι ονομάστηκε η πόλη Ιώνη, η σημερινή Γάζα- μέχρι που κατέληξε στην Αίγυπτο, όπου, σε ασφαλές και φιλικό περιβάλλον για αυτήν, και παίρνοντας ξανά τη μορφή*** της, γέννησε τον γιο της από τον Δία, τον Έπαφο, από τον οποίο ξεκινούν οι μεγάλοι βασιλικοί οίκοι της Αιγύπτου και του Άργους -ο Έπαφος απέκτησε με τη Μέμφιδα τη Λιβύη, εκείνη τον Βήλο, ο Βήλος τον Δαναό και τον Αίγυπτο (Σχολ. Ευρ. Ορ. 932). Άλλοι παραδίδουν ως τόπο γέννησης του Έπαφου μια σπηλιά στην Εύβοια (Στράβ. 10.1.3)

Τελευταίες περιπέτειες

Νέα παρέμβαση της Ήρας οδήγησε την Ιώ σε νέες περιπλανήσεις, μέχρι να βρει τον γιο της που τον είχαν απαγάγει οι Κουρήτες ύστερα από εντολή της θεάς. Θυμωμένος μαζί τους ο Δίας τους σκότωσε, ενώ η Ιώ περιπλανιόταν στη Συρία, όπου της είχαν πει πως το παιδί της το είχε η σύζυγος του Βύβλου και ότι το θήλαζε. Όταν τον βρήκε, ξαναγύρισε στην Αίγυπτο, παντρεύτηκε τον βασιλιά της χώρας Τηλέγονο και βασίλευσε μαζι του. Εκεί ίδρυσε ναό της Δήμητρας που οι Αιγύπτιοι λάτρευαν με το όνομα Ίσιδα, το ίδιο που έδιναν και στην Ιώ****.

Θάνατος της Ιώς

Η Ιώ πέθανε αλλά ο Δίας δεν μπορούσε να αφήσει μια του ερωμένη να χαθεί τελείως, με την οποία λεγόταν ότι απέκτησε και μια κόρη, την Κερόεσσα, μητέρα του Βύζαντα. Γι' αυτό και την καταστέρισε*****. Υπάρχει και η εκδοχή ότι πέθανε πολύ νέα (Σούδα).

Άλλες εκδοχές του θεϊκού έρωτα

1. Βασιλιάς του Άργους ήταν ο θεός ποταμός Ίναχος, η διευρυμένη επικράτεια του οποίου φαίνεται από το γεγονός ότι τα νερά του κατέβαιναν από την Πίνδο. Την όμορφη κόρη του Ιώ ερωτεύτηκε ο Δίας που μια μέρα έφτασε στο Άργος μαζί με τον Ερμή για να τη συναντήσει. Ερμής και Πλούτος τράβηξαν την προσοχή των υπολοίπων, του βασιλιά και των υπηκόων του, ο πρώτος με τα λόγια του, ο δεύτερος κάνοντας τον ποταμό να ξεχειλίσει και να ποτίσει πλούσια τον αργολικό κάμπο που απέδωσε εκατονταπλάσιο καρπό. Όμως τιμώμενη θεά του τόπου ήταν η Ήρα που, θυμωμένη με τα καμώματα του άνδρα της, έστειλε την Ίριδα να ειδοποιήσει τους απρόκλητους επισκέπτες να φύγουν από τον τόπο της. Ύστερα έφερε τόση ξηρασία που ως και ο ποταμός Ίναχος ξεράθηκε, τα πλούσια αποθέματα στις αποθήκες εξαντλήθηκαν· και ακόμη, μεταμόρφωσε την Ιώ σε αγελάδα που τη φυλούσε άγρυπνα ένας φύλακας που με τη φλογέρα του θύμιζε στους κατοίκους τους παλιούς καλούς καιρούς. Ο Δίας λυπήθηκε την Ιώ και έστειλε τον Ερμή να σκοτώσει τον φύλακα και να ελευθερώσει το κορίτσι.

2. Η Ιώ συχνά ονειρευόταν μια φωνή που της έλεγε ότι ο Δίας την είχε αγαπήσει και ότι δεν έπρεπε να φέρει αντιρρήσεις για την ένωσή τους στο λιβάδι της Λέρνας. Η κόρη πολλές φορές αγνόησε το όνειρο, όμως η επανάλειψή του ονείρου την έκανε να το διηγηθεί στον πατέρα της που έστειλε ανθρώπους του στα μαντεία των Δελφών και της Δωδώνης. Οι χρησμοί που δόθηκαν ήταν σκοτεινοί και ανεξήγητοι, και ο Ίναχος έστειλε ξανά απεσταλμένους. Μέχρι που αποκαλύφθηκε στον πατέρα ότι θα έπρεπε να διώξει την κόρη του από το παλάτι και τη χώρα, αλλιώς ο Δίας θα τον κατακεραύνωνε. Τότε ήταν που η Ιώ ένιωσε να μεταμορφώνεται και να γίνεται αγελάδα όχι μόνο στη μορφή και αλλά και στις αισθήσεις. Ένας αγροίκος βοσκός, ο Άργος, άρχισε να την παρακολουθεί, μέχρι που κάποιος τον σκότωσε. Όμως και τότε η Ιώ-αγελάδα δεν ησύχασε. Μια μύγα άρχισε να την κεντά, να την τσιμπά, μέχρι που την τρέλανε και την έκανε να τρέχει πέρα δώθε. Πέρασε από τους Χάλυβες που δούλευαν το σίδερο, τον Καύκασο, όπου ήταν δεμένος ο Προμηθέας, τη χώρα των Αμαζόνων, τις Γοργόνες, τους μονόφθαλμους Αριμασπούς, τη Δωδώνη, όπου άκουσε τις βαλανιδιές με το θρόισμά τους να της λένε ότι ήταν η τιμημένη σύζυγος του Δία.

3. Ο Δίας άρπαξε την παρθένα Ιώ και την έκανε μητέρα της Λιβύης (στις άλλες εκδοχές η Λιβύη είναι εγγονή της Ιώς, κόρη του γιου της Έπαφου). Ύστερα, η Ιώ έφυγε για το βουνό Σίλπιο, όπου πέθανε από τη θλίψη της. Προς τιμή της ο πατέρας και ο αδελφός της έχτισαν την πόλη Ιώπολη, όπου οι κάτοικοι τιμούν κάθε χρόνο την Ιώ χτυπώντας τις πόρτες των σπιτιών τους και φωνάζοντας «Ιώ, Ιώ».

Ευημεριστικές προσεγγίσεις

Ήδη στην Αρχαιότητα πολλοί προσπάθησαν να ερμηνεύσουν τον μύθο με όρους ιστορικής πραγματικότητας. Ότι, δηλαδή, η Ιώ ήταν κόρη του βασιλιά Ίναχου, που Φοίνικες πειρατές την είχαν απαγάγει και την οδήγησαν στην Αίγυπτο ή ότι, ερωτευμένη με τον καπετάνιο του καραβιού, έφυγε μαζί τους με τη θέλησή της. Άλλοι ισχυρίζονται ότι η Ιώ ήταν μια ακόλαστη νέα, επιρρεπής προς συνουσίαν ἀρρένων, και αυτή ήταν η αιτία που ο πατέρας της Ίναχος την έδιωξε από το σπίτι του. Τότε η Ιώ άρχισε να ταξιδεύει (Σχολ. Αισχ. Προμ. Δ. 636c). Λεγόταν ακόμη ότι την Ιώ την αγόρασε από τους πειρατές ο βασιλιάς της Αιγύπτου και έστειλε στον πατέρα της Ίναχο έναν ταύρο σαν αποζημίωση. Όμως ο Ίναχος ήταν πια νεκρός και οι πρέσβεις που συνόδευαν τον ταύρο και δεν ήξεραν τι να τον κάνουν άρχισαν να τον δείχνουν στους ντόπιους, παίρνοντας από αυτούς χρήματα, καθώς εκείνοι δεν είχαν ξαναδεί ποτέ ταύρο.

Ο φιλόοσοφος και γραμματικός Παλαίφατος (3ος αι. π.Χ.) θεωρεί απίθανη την ιστορία της μεταμόρφωσης της Ιώς σε αγελάδα, όπως και την επιβίωσή της μετά την πολυήμερη ασιτία της στο ταξίδι της από το Άργος στην Αίγυπτο. Θεωρεί λοιπόν ότι η Ιώ, κόρη του βασιλιά των Αργείων και ιέρεια της Ήρας, φοβήθηκε τον πατέρα της και τους πολίτες της χώρας της εξαιτίας μιας ανεπιθύμητης εγκυμοσύνης και έφυγε κρυφά. Οι Αργείοι την αναζήτησαν και έλεγαν τη φράση: «διαφεύγει σαν αγελάδα σε κατάσταση οίστρου». Από αυτήν προέκυψε και η παρανόηση της ιστορίας. Στο μεταξύ η Ιώ, για να μην τη βρουν και την οδηγήσουν δεμένη πίσω στην πατρίδα, ζήτησε από ξένους εμπόρους, τους ικέτευσε, να την πάρουν μαζί τους στην Αίγυπτο. Και εκεί γέννησε. (Παλαίφ., π. απίστων 42******)

Σύμφωνα με όσα παραδίδει ο Ηρόδοτος, οι Πέρσες θεωρούσαν την αρπαγή της Ιώς ως την απαρχή μιας σειράς αρπαγών κοριτσιών από την Ασία και την Ευρώπη και της έχθρας που κατέληξε στους Περσικούς πολέμους. O Πλούταρχος θυμώνει με τον ιστορικό που μεταφέρει τις φήμες Περσών και Φοινίκων, ότι η Ιώ είχε πλαγιάσει με ένα ναύτη και, επειδή φοβήθηκε μήπως μαθευτεί η εγκυμοσύνη της, ακολούθησε τους Φοίνικες (περί της Ηροδότου κακοηθείας 856d-e). Προτιμά τον ελληνικό μύθο που θέλει την κόρη του βασιλιά, ύστερα από πολλές περιπλανήσεις να καταλήγει στην Αίγυπτο και από εκείνη και τον γιο της να ξεκινούν οι μεγάλοι βασιλικοί οίκοι της Αιγύπτου και του Άργους.

Λατρευτικός χαρακτήρας του μύθου - Ιστορικές προσμείξεις

Στην προσέγγιση του μύθου θα πρέπει να λάβουμε υπόψη μας ότι οι ιέρειες της Ήρας φορούσαν προσωπεία αγελάδας (Ηρόδ. 2.41). Επομένως, δεν αποκλείεται και ο μύθος της Ιώς να παραπέμπει στο γνωστό μοτίβο της ένωσης μιας νέας με τον υπέρτατο θεό, η οποία σε κάθε τόπο παίρνει διαφορετικά ονόματα (Ήρα, Ευρώπη, Πασιφάη, Ιώ) και αποτελεί στην ουσία μια τοπική έκφανση της ένωσης της θηλυκής θεότητας με τον Δία -η Ιώ, δηλαδή, είναι η ίδια η Ήρα. Εξάλλου, αρκετοί μύθοι αφηγούνται την ιστορία της ένωσης ενός ταύρου με μια κόρη (Δίας/ταύρος - Ευρώπη, ταύρος - Πασιφάη), ενώ υπήρχαν και γιορτές για την ένωση του ταύρου με την αγελάδα (Βοιωτία)

Η εκδοχή του καταστερισμού της Ιώς από τον Δία οφείλεται σε πολύ παλιές παραδόσεις για τον Ήλιο και τη Σελήνη. Το όνομά της θεωρείται ότι προέρχεται από προδωρική διάλεκτο της Αργολίδας και σημαίνει τη Σελήνη, τα τρία χρώματα της αγελάδας υποδηλώνουν τις φάσεις του φεγγαριού (αλλά και τις ηλικιακές φάσεις της γυναίκας: κόρη νύμφη, γραία), ο πανόπτης φύλακας Άργος είναι ο έναστρος ουρανός που παρακολουθεί τις μετακινήσεις της στον ουράνιο θόλο, ο κλέφτης Ερμής αυτός που αρπάζει και εξαφανίζει τη φεγγαροθεά κόρη (χάση ή έκλειψη του φεγγαριού).

Ο πυρήνας του μύθου εμπλουτίστηκε στα αρχαϊκά χρόνια με γεωγραφικά, εθνογραφικά και ιστορικά στοιχεία -για παράδειγμα, οι Δωριείς του Άργους πέρασαν από τις Κυκλάδες και τα Δωδεκάνησα στην Αίγυπτο και τη Λιβύη, ιστορική πορεία που αποτυπώθηκε στις περιπλανήσεις της Ιώς, από την οποία ονομάστηκαν και περιοχές (Βόσπορος, Ιόνιο, Ιώνη) που με τον έναν ή τον άλλον τρόπο συνδέονταν με τη μυκηναϊκή ή δωρική Αργολίδα.

Πηγές

Οι κυριότερες πηγές για τον μύθο της Ιώς είναι ο Απολλόδωρος*******, ο Παυσανίας (2.16.1 και 3.18.13), ο Λουκιανός********, ο Διόδωρος*********, ο Ηρόδοτος**********, ο Αισχύλος (Ικέτιδες 1-175, 291-315***********· Προμηθέας Δεσμώτης, τρίτο επεισόδιο: 561-886**), ο Οβίδιος που με τρόπο κωμικό περιγράφει την προσπάθεια του Δία να ξεγελάσει τη γυναίκα του, αλλά και το πώς η πανέξυπνη Ήρα παγίδευσε τον άνδρα της· αλλά και τρυφερά δείχνει την αδυναμία της κοπέλας/δαμάλας να ικετεύσει ή να χαϊδέψει τους παλιούς της συγγενείς, τον πατέρα και τις αδελφές της.
----------------------
* Όνειρα και πάθη
 
Συχνά τη νύχτα στην παρθενική μου κλίνη
ερχόνταν υπνοφαντασιές και με πλάνευαν
με λόγια δολερά: «Ω τρισευτυχισμένη,
πώς κάθεσαι τόσον καιρό παρθένα ακόμη,
ενώ σε περιμένει η πιο μεγάλη τύχη;
γιατ' έχει ο Δίας φλογιστεί απ' του έρωτά σου
τα βέλη, και να μοιραστεί ποθεί μαζί σου
τη γλύκα της αγάπης σου· μα μη αποστρέψεις
του Δία τους γάμους κ' έβγα, κόρη, στα λιβάδια
της Λέρνας, στου πατέρα σου τα βοσκοτόπια,
για να χορτάσει ο πόθος σου του Δία το μάτι."
Τέτοια όνειρα με τάραζαν όλες τις νύχτες
την άμοιρη, ως που τόλμησα να κάμω λόγο
στον πατέρα γι' αυτά των ύπνων μου τα σκιάχτρα.
Και κείνος στέλνει στην Πυθώ και στη Δωδώνη
συχνούς θεοπρόπους, για να μάθει, τι αν θα κάμει
ή τι αν θα πει, τους θεούς θέλει ευχαριστήσει.
Μα δυσαπείκαστους χρησμούς γυρνώντας φέρνουν,
σκοτεινά και τυφλά κι αξεδιάλυτα λόγια.
ως που μες στα πολλά ξάστερος ήρθε λόγος
στον Ίναχο, προστάζοντας και λέγοντάς του
έξω απ' τα σπίτια κι απ' τη χώρα να με διώξει
για να πλανιέμαι απόλυτη στης γης τις άκρες.
κι αν δε θελήσει, κεραυνός φωτιά απ' το Δία
θα 'ρθει π' όλο το γένος του θα ξολοθρέψει.
Σε τέτοιους του Λοξία χρησμούς υποταγμένος
μ' έβγαλε και μ' απόδιωξε μέσ' απ' το σπίτι
άθελ' αυτός άθελα εγώ· μα να το πράξει
με βία του Δία τον έσφιγγε το χαλινάρι.
Κι αμέσως μου παράλλαξε η μορφή κι ο νους μου.
κ' έτσι με κέρατα στο μέτωπο, ως με βλέπεις,
μ' οξύ κεντρί βοϊδόμυιγας φαρμακεμένη
με ξώφρενα σκιρτήματα κατά το ρέμα
της Κέρχνης χύμηξα και τις πηγές της Λέρνας.
και βοϊδολάτης γίγαντας ατόφυος, ο Άργος,
ξακλούθα με είχε ο αμέρωτος με μύρια μάτια
πίσω απ' τα χνάρια μου· ως που απάντεχος ο χάρος
τον πήρε ξάφνου, μα με θεϊκιά βουκέντρα
μυγοκέντητη εγώ σε γη από γης πλανιούμαι.
(Αισχ., Προμ. 645-682)
 
**Οἶστρος
 
ΙΩ: Ωχ! αλί κι απ' αλί!
Πάλι αρχίζει σπασμός και μανίας ταραγμός
να πυρώνει το νου μου, και τρέλας κεντρί
με φωτιά δίχως φλόγα μ' ανάφτει.
Μες στα στήθια από τον τρόμο λαχτίζ' η καρδιά,
τροχοφέρνουν τα μάτια ένα γύρο
κι όξω δρόμου με παίρνει και φέρνει όξω νου
η άγρια μπόρα της λύσσας και δεν κυβερνώ
πια τη γλώσσα· μα λόγια άλλ' άντ' άλλα θολά
με της μαύρης τα κύματα της συμφοράς
μιαν έρχονται, μια πάνε.
(Αισχ., Προμ. 877-886)
 
***Η μεταμόρφωση της Ιώς/δαμάλας σε Ιώ/γυναίκα
 
Δεν είχε τόπο που να τη χωρεί, παράδερνε τυφλή στο μέγα κόσμο,
μα φτάνοντας στου Νείλου τα νερά έλαβαν τέλος όλα της τα πάθη.
Εγύρεψε την ακροποταμιά· κατάκοπη περπάτησε ως τον όχτο,
έπεσε καταγής γονατιστή και γέρνοντας ξοπίσω το κεφάλι
εκοίταξε ψηλά στον ουρανό - ικέτιδα μονάχα με το βλέμμα.
Ακούγονταν βαρύ το βογγητό, δάκρυ μαζί και μούγκρισμα θλιμμένο,
παράπονο στον Δία και ευχή να πάψει τον μεγάλο παιδεμό της.
Την άκουσε εκείνος, τρυφερά αγκάλιασε την Ήρα και της είπε
«θαρρώ πως έβγαλες το άχτι σου, αρκεί! Και όσο αφορά τα περαιτέρω,
θα έλεγα να μην ανησυχείς. Τελείωσα μ' αυτήν, αντίζηλό σου
να μη τη λογαριάζεις εφεξής» - και πήρε όρκο επίσημα, στη Στύγα.
Και σαν μαλάκωσε της Ήρας η καρδιά, εκείνη πήρε πίσω τη μορφή της,
κι έγινε αυτή που ήτανε ξανά. Πάνε οι τρίχες, πάει και το τομάρι,
τα κέρατά της άφαντα κι αυτά, τ' αγελαδίσια μάτια της στενεύουν,
χέρια και πλάτες πάλι ανθρωπινά, το στόμα της στη θέση της μουσούδας,
νύχια ξανά και δάχτυλα οι οπλές, διαιρεμένες όλες δια του πέντε -
ένα μονάχα μένει απ' τη μορφή τη δαμαλίσια, το χιονάτο χρώμα.
Σηκώνεται από χάμω τελικά, στέκεται ευτυχής στα δυο της πόδια,
αλλά δεν ομιλεί προς το παρόν - φοβάται μη μουγκρίσει, σαν τα βόδια.
Της έλειψε η λαλιά επί μακρόν, μα προσπαθεί και θα τα καταφέρει,
και σήμερα, ως Ίσις και θεά, λατρεύεται στης Αίγυπτος τα μέρη.
(Οβ., Μετ. 1. 727-747)
 
****Ιώ, Δήμητρα και Ίσιδα
 
Για την ταύτιση Δήμητρας και Ίσιδας, Ιώς και Ίσιδας, Ηρόδοτος και Διόδωρος μαρτυρούν τα εξής: «Το ελληνικό όνομα της Ίσιδας είναι Δήμητρα»· «Το άγαλμα της Ίσιδας εικονίζει γυναίκα με κέρατα αγελάδας, όπως οι Έλληνες παρίσταναν την Ιώ» (2.59 και 41 αντίστοιχα). «Λένε ότι […] η καταγωγή της Ίσιδος μετατέθηκε από τους Έλληνες στο Άργος, στον μύθο εκείνο που αναφέρεται στην Ιώ, η οποία μεταμορφώθηκε σε αγελάδα» (Διόδ. Σ. 1.24.8 ).
 
*****Αστερισμός του Ταύρου
 
Οὗτος λέγεται ἐν τοῖς ἄστροις τεθῆναι διὰ τὸ Εὐρώπην ἀγαγεῖν ἐκ Φοινίκης εἰς Κρήτην διὰ τοῦ πελάγους, ὡς Εὐριπίδης φησὶν ἐν τῷ Φρίξῳ· χάριν δὲ τούτου ἐν τοῖς ἐπιφανεστάτοις ἐστὶν ὑπὸ Διὸς τιμηθεὶς. ἕτεροι δέ φασι βοῦν εἶναι τῆς Ἰοῦς μίμημα· χάριν δὲ ἐκείνης ὑπὸ Διὸς ἐτιμήθη [τὸ ἄστρον].
Τοῦ δὲ Ταύρου τὸ μέτωπον σὺν τῷ προσώπῳ αἱ Ὑάδες καλούμεναι περιέχουσιν· πρὸς δὲ τῇ ἀποτομῇ τῆς ῥάχεως ἡ Πλειάς ἐστιν ἀστέρας ἔχουσα ἑπτά, διὸ καὶ ἑπτάστερος καλεῖται· οὐχ ὁρῶνται δὲ εἰ μὴ ἕξ, ὁ δὲ ἕβδομος ἀμαυρός ἐστι σφόδρα.
Ερατοσθένης, Καταστερισμοί, 1,14
 
******«Περὶ Ἰοῦς»
 
Φασὶ τὴν Ἰὼ ὡς ἐκ γυναικὸς βοῦς γενομένη καὶ οἰστρήσασα, διὰ τῆς θαλάσσης εἰς Αἴγυπτον ἐξ Ἄργους ἀφίκετο. ὅπερ ἐστὶν ἀπίθανον, τὸ καὶ τοσαύτας ἡμέρας ἄσιτον μένειν. τὸ δὲ ἀληθὲς ἔχει ὧδε. Ἰὼ βασιλέως τῶν Ἀργείων ἦν θυγάτηρ. ταύτῃ οἱ ἀπὸ τῆς πόλεως τιμὴν ἔδωκαν ἱέρειαν εἶναι τῆς ῞Ηρας τῆς Ἀργείας. αὕτη ἔγκυος γενομένη καὶ δείσασα τὸν πατέρα καὶ τοὺς πολίτας ἔφυγεν ἐκ τῆς πόλεως. οἱ δὲ Ἀργεῖοι κατὰ ζήτησιν ἐξιόντες, ὅπου δἂν εὗρον συλλαμβάνοντες ἐν δεσμοῖς εἶχον. ἔλεγον οὖν "ὥσπερ βοῦς οἰστρήσασα διαφεύγει" καὶ τελευταῖον ἐμπόροις τισὶ ξένοις δίδωσιν ἑαυτὴν καὶ ἱκετεύει ἐξάγειν εἰς Αἴγυπτον, ἔνθα ἀφικομένη τίκτει. καὶ ὁ μῦθος προσανεπλάσθη. (Παλαίφατος, περί απίστων 42)
 
*******Η ιστορία της Ιώς από τον Απολλόδωρο
 
Από τον Άργο και την κόρη του Ασωπού Ισμήνη γεννήθηκε ένας γιος, ο Ίασος, από τον οποίο λένε ότι γεννήθηκε η Ιώ. Όμως ο χρονικογράφος Κάστορας και πολλοί από τους τραγικούς ισχυρίζονται ότι η Ιώ ήταν κόρη του Ίναχου, ενώ ο Ησίοδος και ο Ακουσίλαος τη θεωρούν κόρη του Πειρήνα. Την περίοδο που αυτή ήταν ιέρεια της Ήρας, τη διέφθειρε ο Δίας. Επειδή όμως η Ήρα τους έπιασε επ' αυτοφώρω, αυτός άγγιξε την κόρη και τη μεταμόρφωσε σε λευκή αγελάδα, ενώ αρνήθηκε με όρκους ότι είχε βρεθεί ερωτικά με αυτήν· γι' αυτό ο Ησίοδος λέει ότι οι όρκοι που δίνονται για χάρη του έρωτα δεν προκαλούν την οργή των θεών. Η Ήρα ζήτησε από τον Δία την αγελάδα και έβαλε τον Άργο, που τα έβλεπε όλα, να τη φυλάει· γι' αυτόν ο Φερεκύδης λέει ότι ήταν γιος του Αρέστορα, ο Ασκληπιάδης του Ίναχου, ο Κέρκοπας του Άργου και της Ισμήνης, κόρης του Ασωπού· ο Ακουσίλαος πάλι λέει ότι ήταν ντόπιος, γηγενής. Αυτός, λοιπόν, την κρατούσε δεμένη στον κορμό μιας ελιάς που υπήρχε μέσα στο άλσος των Μυκηνών. Όταν ο Δίας διέταξε τον Ερμή να κλέψει την αγελάδα, επειδή στάθηκε αδύνατο να το κάνει κρυφά, καθώς ο Ιέρακας φανέρωσε το σχέδιο, έριξε μια πέτρα και σκότωσε τον Άργο, γι' αυτό και αποκλήθηκε Αργειφόντης. Ύστερα από αυτό η Ήρα στέλνει πάνω στην αγελάδα μιαν αλογόμυγα, κι αυτή έφτασε στην αρχή στον κόλπο που από εκείνη ονομάστηκε Ιόνιο, στη συνέχεια διέσχισε την Ιλλυρία, πέρασε τον Αίμο και διάβηκε το στενό που ως τότε ονομαζόταν Θράκιο, τώρα όμως Βόσπορος από εκείνη (βοῦς + πόρος < πορεύομαι). Από εκεί έφυγε για τη Σκυθία και τη χώρα των Κιμμερίων και, αφού περιπλανήθηκε σε στεριές και πέρασε πολλές θάλασσες της Ευρώπης και της Ασίας, έφτασε τελικά στην Αίγυπτο, όπου, ξαναπαίρνοντας την αρχική μορφή της, γέννησε κοντά στον Νείλο ποταμό τον γιο της Έπαφο. Αλλά η Ήρα ζήτησε από τους Κουρήτες να τον κλέψουν· κι αυτοί τον έκλεψαν. Όταν ο Δίας κατάλαβε τι είχε γίνει, σκότωσε τους Κουρήτες, ενώ η Ιώ άρχισε να αναζητά το παιδί της από τόπο σε τόπο. Αφού περιπλανήθηκε σε ολόκληρη τη Συρία (γιατί έμαθε ότι εκεί η γυναίκα του βασιλιά των Βυβλίων μεγάλωνε τον γιο της), βρήκε τον Έπαφο και, αφού ήλθε στην Αίγυπτο, παντρεύτηκε τον Τηλέγονο, που τότε κυβερνούσε τους Αιγυπτίους. Έστησε και άγαλμα της Δήμητρας, την οποία οι Αιγύπτιοι ονόμασαν Ίσιδα και το ίδιο αποκαλούσαν και την Ιώ, Ίσιδα. (Απολλόδωρος 2.1.3)
 
********Διός και Ερμού συνομιλία περί Ιούς
 
ΖΕΥΣ: Ερμή, γνωρίζεις την κόρην του Ιανάχου, την ωραίαν εκείνην;
ΕΡΜ.: Την Ιώ, μάλιστα.
ΖΕΥΣ: Δεν είναι πλέον κόρη, αλλά δάμαλις
ΕΡΜ.: Τρομερόν! Και πώς μετεμορφώθη ούτω;
ΖΕΥΣ: Η Ήρα εζηλοτύπησε και την μετεμόρφωσε. Αλλά δεν περιωρίσθη μόνον να της κάμη αυτό το κακόν· εμηχανεύθη και κάτι άλλο δια την δυστυχή εκείνην. Την παρέδωκεν εις ένα βουκόλον πολυόμματον, Άργον ονομαζόμενον, ο οποίος την συνοδεύει εις την βοσκήν και την επιτηρεί μένων άυπνος.
ΕΡΜ.: Τι πρέπει λοιπόν ημείς να πράξωμεν;
ΖΕΥΣ: Να πετάξης κάτω εις την Νεμέαν -εκεί δε κάπου διατρίβει ο Άργος με την δάμαλιν- και αυτόν μεν φόνευσε, την δε Ιώ μετάφερε εις την Αίγυπτον και κάμε την Ίσιν. Και του λοιπού ας είνε θεότης των εκεί, ας προκαλή τας πλημμύρας του Νείλου, ας πέμπη άνωθεν τους ανέμους και ας προστατεύη τους ταξιδεύοντας. (Λουκ., Θεών διάλ. 3)
 
*********Συνέπειες από την εξαφάνιση της Ιώς
 
[…] ο Ίναχος, ο βασιλιάς των Αργείων, του οποίου η θυγατέρα Ιώ είχε εξαφανισθεί, έστειλε τον Κύρνο, έναν από τους αξιωματούχους του, με αξιόλογη δύναμη και τον πρόσταξε να αναζητήσει την Ιώ σε όλα τα μέρη και να μην επιστρέψει, αν δεν τη φέρει ζωντανή. Και ο Κύρνος, αφού περιπλανήθηκε σε πολλά μέρη της οικουμένης και δεν μπόρεσε να τη βρει, κατέπλευσε στην Καρία και αποβιβάστηκε στη Χερρόνησο [στη μικρασιατική ακτή απέναντι από τη Ρόδο] […]. Και χάνοντας κάθε ελπίδα επιστροφής στην πατρίδα, εγκαταστάθηκε στη Χερρόνησο, και λίγο με την πειθώ, λίγο με τη βία έγινε βασιλιάς σε ένα μέρος της χώρας κι έκτισε την ομώνυμη πόλη Κύρνο. Και ακολουθώντας φιλολαϊκή πολιτική, έγινε πολύ αγαπητός στους συμπολίτες του. (Διόδωρος 5.60.4-5)
 
**********Η αρπαγή της Ιώς και οι Περσικοί πόλεμοι
 
[1.1.1] Οι γραμματισμένοι Πέρσες βρίσκουν τους Φοίνικες αίτιους της έχθρας· λεν δηλαδή πως αυτοί, φτασμένοι από τη θάλασσα που ονομάζεται Ερυθρά σε τούτη εδώ τη θάλασσα, αφού κατοίκισαν το χώρο που και τώρα κατοικούν, άρχισαν αμέσως με μακρινά ταξίδια, μεταφέρνοντας εμπορεύματα αιγυπτιακά και ασσυριακά, να πιάνουν και σε άλλα λιμάνια και προπαντός στο Άργος. [1.1.2] Το Άργος εκείνα τα χρόνια σε όλα ξεχώριζε ανάμεσα στις πόλεις της χώρας που τώρα ονομάζεται Ελλάδα. Πως έφτασαν λέει σ' αυτό το Άργος οι Φοίνικες και ξεπουλούσαν το φορτίο τους. [1.1.3] Όμως την πέμπτη ή την έχτη μέρα αφότου έφτασαν και όταν σχεδόν τα είχαν όλα ξεπουλήσει, πως κατέβηκαν στη θάλασσα και άλλες πολλές κοπέλες και ανάμεσά τους η θυγατέρα του βασιλιά· το όνομά της ήταν το ίδιο που λεν και οι Έλληνες, Ιώ του Ινάχου. [1.1.4] Πως αυτές στάθηκαν στην πρύμη του καραβιού κι αγόραζαν από τις πραμάτειες ό,τι τραβούσε η καρδιά τους πιο πολύ, και οι Φοίνικες συνεννοημένοι όρμησαν πάνω τους. Πως βέβαια οι πιο πολλές ξέφυγαν, όμως την Ιώ μαζί με άλλες την άρπαξαν, τη βάλαν στο καράβι και γρήγορα άνοιξαν πανιά για την Αίγυπτο. [1.2.1] Έτσι διηγούνται οι Πέρσες πως η Ιώ έφτασε στην Αίγυπτο, όχι όπως οι Έλληνες, και πως αυτό έγινε η αρχή για τα αδικήματα που ακολούθησαν. (Ηρόδοτος)
 
***********Ιούς έρωτες και πάθη
 
Χο: Στης Ήρας τους ναούς εδώ, στου Άργους τη χώρα,
η Ιώ δε λένε κλειδοκράτισσα πως ήταν;
Βα: Ήτανε βέβαια, κι όλοι αυτό το λόγο ξέρουν.
Χο: Μήπως ακόμα έχουν να πουν και πως την πήρε
ο Δίας, κόρη αυτή θνητή, στην αγκαλιά του;
Βα: Κι οι αγάπες των κρυφές δε μείνανε απ' την Ήρα.
Χο: Και πώς των δυο θεών η αμάχη επήρε τέλος;
Βα: Την κόρη η αργεία θεά την έκανε αγελάδα.
Χο: Κι ο Δίας δεν την πλησίασε κι έτσι αλλαγμένη;
Βα: Λέγουν· αφού μορφή βαρβάτου επήρε ταύρου.
Χο: Τι λοιπόν τότε η δυνατή του Δία γυναίκα;
Βα: Φυλάχτορα της έβαλε που τα 'βλεπε όλα.
Χο: Ποιο γελαδάρη λες, αυτόν πο' βλεπε ολούθε;
Βα: Το γιο της γης, που σκότωσε ο Ερμής· τον Άργο.
Χο: Τι άλλο κακό στην άμοιρη έδωσε αγελάδα;
Βα: Τη μύγα που κινά τα βόδια σ' άγριο δρόμο.
Χο: Οίστρο τη μύγα αυτή τη λεν κάτω στο Νείλο.
Βα: Κι έτσι απ' τη χώρα σε μακρούς τη βάζει δρόμους.
Χο: Σύμφωνα κι όλα αυτά μ' όσα εγώ ξέρω μου είπες.
Βα: Τέλος λοιπόν στον Κάνωβο ήρθε και στη Μέμφη.
Χο: Κι ο Δίας φυτεύει τη γενιά της με άγγιγμά του.
Βα: Και ποιο Διογέννητο απ' αυτήν μοσκάρι εβγήκε;
(Αισχ., Ικ. 291-315)

Ο Θουκυδίδης, ο Κλέωνας και η ρητορεία των δημαγωγών

Όταν, μετά την κατάπνιξη της αποστασίας των Μυτιληναίων, η αθηναϊκή εκκλησία του δήμου αποφάσισε τη θανάτωση όλων των ανδρών και το πούλημα των γυναικόπαιδων στα σκλαβοπάζαρα, ήταν διάχυτη μέσα στην πόλη η μεταμέλεια των Αθηναίων, αφού η ποινή δεν αφορούσε μόνο τους ενόχους, αλλά τη συνολική καταστροφή του νησιού. Αυτό έδωσε την ευκαιρία στους Μυτιληναίους πρέσβεις, την επόμενη μέρα, να ζητήσουν και να πετύχουν την επανεξέταση του θέματος σε μια νέα λαϊκή συνέλευση.  Οι Αθηναίοι, στην πλειονότητα τους, ήθελαν να δώσουν μια ευκαιρία επαναδιαπραγμάτευσης του ζητήματος, αφού αντιλαμβάνονταν ότι η ποινή αυτή δεν μπορούσε να δικαιολογηθεί ούτε ως τιμωρία απέναντι στους αποστάτες, ούτε ως παραδειγματισμός απέναντι σ’ οποιονδήποτε σχεδίαζε κάτι ανάλογο. Η ολοκληρωτική εξόντωση των κατοίκων της Μυτιλήνης δεν ήταν παρά μια απόφαση οργής που λειτουργούσε καταφανώς εκδικητικά, ως εκτονωτικός μηχανισμός του ομαδικού θυμού, κι όχι νηφάλια, ως πολιτική απόφαση που χαράσσει τόσο τη διπλωματική πορεία της πόλης, όσο και την διασφάλιση της αποφυγής παρόμοιων αποστασιών στο μέλλον. Η ωμότητα της επιβολής της ισχύος συνεπάγεται περισσότερο την αλαζονεία παρά το σεβασμό ή τη συμπαράσταση των συμμάχων. Στη συνέλευση που έγινε το λόγο πήραν πολλοί: «Κι ο Κλέωνας του Κλεαινέτου, ο οποίος είχε πείσει και την προηγούμενη συνέλευση του λαού να αποφασίσει τη θανάτωση των Μυτιληνιών κι ήταν από κάθε άποψη ο πιο βίαιος από τους πολίτες, αλλά κι είχε τότε τη μεγαλύτερη επιρροή στο λαό, ξαναπέρασε στο βήμα….». (βιβλίο τρίτο, παράγραφος 36).
 
Ο Κλέωνας, που ήταν η φυσιογνωμία που κυριάρχησε στην αθηναϊκή πολιτική σκηνή μετά τον Περικλή, άρχισε το λόγο του ως εξής: «Πολλές φορές και στο παρελθόν είχα την ευκαιρία να διαπιστώσω ότι η δημοκρατία είναι ανίκανη να ασκεί ηγεμονία, περισσότερο όμως το διαπίστωσα σήμερα με τη μεταμέλεια σας για το ζήτημα των Μυτιληνιών. Επειδή στην καθημερινή σας ζωή έχετε συνηθίσει να μη φοβάστε και να μην επιβουλεύεστε ο ένας τον άλλο, φέρνεστε το ίδιο και προς τους συμμάχους σας. Κι όταν είτε επειδή σας έπεισαν εκείνοι κάνετε κάποιο λάθος είτε από οίκτο δείχνεστε υποχωρητικοί μαζί τους, δεν καταλαβαίνετε ότι η αδυναμία σας αυτή είναι επικίντυνη για σας χωρίς να σας εξασφαλίζει την ευγνωμοσύνη τους». (βιβλίο τρίτο, παράγραφος 37). Ο μηχανισμός του λαϊκισμού, ως μελετημένη διαδικασία που αποκτά επιστημονικές διαστάσεις, μπαίνει σε εφαρμογή από την αρχή με τη μορφή της κολακείας. Οι Αθηναίοι δεν επιβουλεύονται ο ένας τον άλλο, ούτε φοβούνται, κι αν ποτέ κάνουν λάθη είναι γιατί τους έπεισαν οι σύμμαχοι ή λόγω οίκτου. Η ηθική ακεραιότητα του Αθηναίου πολίτη κρίνεται αδιαπραγμάτευτη. Φυσικά όλα αυτά είναι υπεράνω αποδείξεων. Καμία κολακεία δεν χρειάζεται απόδειξη. Η κολακεία λειτουργεί πάντα στο πλαίσιο του αυτονόητου, αφού ο ακροατής εισπράττει αποδοχή και η αποδοχή δεν χρειάζεται τεκμηρίωση. Η αποδοχή ταυτίζεται με την ευχαρίστηση, την αισιοδοξία, την αυτοπεποίθηση κι όλα αυτά δεν είναι ανάγκη να τα ξεψαχνίζει κανείς. Φτάνει που υπάρχουν. Ο ρήτορας από απόμακρος ομιλητής στο βήμα μετατρέπεται σε φίλος, σε άνθρωπος της διπλανής πόρτας, σε δεδομένα αμερόληπτος αναλυτής, που ενδιαφέρεται για το καλό όλων. Το πολιτικό όραμα που επικαλείται (ή δεν επικαλείται) δεν έχει κανένα νόημα μπροστά στα συναισθήματα που εκπέμπει. Τελικά οι ακροατές δεν ψάχνουν όραμα, αλλά συναισθηματική καταφυγή. Κι εδώ βρίσκεται ο ορισμός της πολιτικής εμπιστοσύνης. Στη σιγουριά που εμπνέει ή δεν εμπνέει κανείς. Κι αυτό είναι θέμα καθαρά συναισθηματικό. Η κολακεία είναι το αντικλείδι της μαζικής ψυχολογίας. Η πιστοποίηση ότι ο ομιλητής ξέρει και φροντίζει για το καλό όλων.
 
Ο Κλέωνας συνεχίζει: «Το χειρότερο όμως απ’ όλα θα ήταν να μην υπάρχει καμιά σταθερότητα στις αποφάσεις μας και να μην καταλάβουμε ότι δυνατότερη είναι μια πόλη που έχει νόμους κακούς, αλλά απαραβίαστους, παρά εκείνη που έχει νόμους καλούς, αλλά χωρίς κύρος, και ότι αμάθεια συνδυασμένη με σύνεση είναι πιο ωφέλιμη από επιδεξιότητα συνδυασμένη με ασυδοσία κι ακόμη πως, γενικότερα, οι απλοί άνθρωποι κυβερνούν τις πόλεις καλύτερα από τους σπουδαίους. Γιατί οι τελευταίοι θέλουν να φαίνονται σοφότεροι από τους νόμους και να επιβάλλουν τη γνώμη τους σε κάθε συζήτηση που γίνεται στη σύναξη του λαού, σαν να μην ήταν δυνατό να δείξουν τη σοφία τους σε άλλα σπουδαιότερα ζητήματα, με αποτέλεσμα να οδηγούν συχνά τις πόλεις στην καταστροφή. Αντίθετα, οι πρώτοι, οι απλοί, μια και δεν έχουν εμπιστοσύνη στη νοημοσύνη τους, δέχονται ότι είναι λιγότερο σοφοί από τους νόμους και λιγότερο ικανοί στο να επικρίνουν το λόγο εκείνου που μίλησε σωστά, κι επειδή είναι μάλλον αμερόληπτοι κριτές παρά ανταγωνιστές, αποφασίζουν, τις περισσότερες φορές, σωστά». (βιβλίο τρίτο, παράγραφος 37). Παρακολουθούμε την αλλοίωση των γεγονότων που γίνεται με τρόπο ανεπαίσθητα μεθοδικό, καθώς όλα παρουσιάζονται ως τετελεσμένα, δηλαδή αναπόδραστα, χωρίς βέβαια και πάλι να τεκμηριώνεται τίποτε. Επικαλούμενος τους νόμους που πρέπει να είναι απαραβίαστοι (γεγονός όχι μόνο αναμφισβήτητο, αλλά και θεμιτό) προσπαθεί να πείσει ότι δεν πρέπει οι αποφάσεις των συνελεύσεων να παρεκκλίνουν από αυτούς, χωρίς ποτέ να εξηγεί ποιος νόμος παραβιάζεται αν ανακληθεί η εξοντωτική και παράλογη ποινή των Μυτιληναίων. Συμπεριφέρεται σαν να υπάρχει κάποιος νόμος που να ορίζει ότι όποιοι αποστατούν πρέπει να ξεκληρίζονται, ο οποίος τώρα καταπατάται. Στηριζόμενος πάνω στην προηγούμενη ατυχή απόφαση της συνέλευσης, την παρουσιάζει ως αμετάκλητη, αφού η ανάκλησή της ισοδυναμεί με ματαίωση του νόμου, σαν να μην συνεδριάζουν εκ νέου για να αποφασίσουν ξανά. Αν πράγματι υπήρχε νομοθεσία που να απαγόρευε την επανεξέταση ενός θέματος από τη συνέλευση του λαού, θα έπρεπε να καταγγείλει την ίδια τη συνέλευση κι όχι το ενδεχόμενο της αλλαγής απόφασης. Η μετατόπιση του θέματος από την τιμωρία των Μυτιληναίων στην ισχύ και το κύρος του νόμου, δεν είναι παρά η συνειδητή εξαπάτηση που οικειοποιείται με τρόπο αυθαίρετο αποδεκτές αλήθειες (όπως το κύρος του νόμου) προκειμένου να υποστηρίξει κάτι εντελώς άσχετο. Με τον τρόπο αυτό ο Κλέωνας επιχειρεί να ταυτιστεί με τη νομιμότητα. Όποιος τον αμφισβητεί, αμφισβητεί τον ίδιο το νόμο.
 
Ταυτόχρονα παραδίδει μαθήματα σπίλωσης των αντιπάλων, που θέλουν να κάνουν επίδειξη σοφίας και «να επιβάλλουν τη γνώμη τους». Όσοι διαφωνούν δεν είναι παρά επικίνδυνοι («οδηγούν συχνά τις πόλεις τους στην καταστροφή») και φυσικά ματαιόδοξοι, αφού το μόνο που τους ενδιαφέρει είναι να επιδειχθούν. Ο λαϊκισμός ενδιαφέρεται για ταμπέλες. Η ταμπέλα είναι η βαθύτερη σπίλωση του αντιπάλου, αφού λειτουργεί συνθηματολογικά, αποκτά δηλαδή βιωματικό χαρακτήρα (το σύνθημα ριζώνει τόσο βαθειά που γίνεται βίωμα) και φυσικά διαπλάθεται τελείως ανέξοδα, αφού δεν χρειάζεται ούτε αποδείξεις, ούτε ορθολογισμό, ούτε την ελάχιστη τεκμηρίωση. Η ειρωνική χρήση του όρου σοφία δεν είναι παρά η αμετροέπεια του δηλωμένου κομπασμού που βεβαίως υποτιμά τη λαϊκή νοημοσύνη. Αν ο αντίπαλος μπει στο παιχνίδι να αποδείξει ότι η ταμπέλα δεν ισχύει, το πολιτικό παιχνίδι χάνεται, αφού, και ο ίδιος οδηγείται σε μια μάταιη διαδικασία άμυνας, που για πολλούς μπορεί μεταφράζεται ως ενοχή, και η συζήτηση μετατοπίζεται από το κύριο θέμα σηματοδοτώντας τον πιο κατάφωρο αποπροσανατολισμό. Εξάλλου, όσο τεκμηριωμένα κι αν αρνηθεί κανείς τις ταμπέλες, είναι αδύνατο να τις νικήσει, αφού οι αερολόγες  επιθέσεις δεν κοστίζουν τίποτε κι ως εκ τούτου δε σταματάν με τίποτε. Το μόνο που μένει είναι ο ντόρος της κουβέντας, δηλαδή η τελική επισφράγισή της ταμπέλας. Κι όλα αυτά συνδυασμένα με τον μηχανισμό της κολακείας που εξακολουθεί να λειτουργεί αποδεικνύοντας ότι αυτοί που δεν εμπιστεύονται τη νοημοσύνη τους, υπακούοντας το νόμο παίρνουν τις πιο σωστές αποφάσεις. Το μήνυμα είναι απλό. Ο λαός που δεν εμπιστεύεται τον εαυτό του είναι σε τελική ανάλυση ο πιο σοφός, αφού υπακούει στο νόμο (δηλαδή τις συμβουλές του Κλέωνα) και αδιαφορεί για τους αλαζόνες σοφούς (δηλαδή τους αντιπάλους του Κλέωνα). Κι έτσι το θέμα γίνεται προσωπικό. Δεν μιλάμε για την πόλη και την απόφαση που πρέπει να πάρει. Μιλάμε για τον Κλέωνα και τους αντιπάλους του. Ο λαϊκισμός οφείλει να μετατρέπει την συλλογική υπόθεση σε ατομική, αφού συνίσταται για να εξυπηρετεί προσωπικούς κι όχι συλλογικούς στόχους. Οφείλει δηλαδή να εξυπηρετήσει την ανάδειξη της πολιτικής προσωπικότητας μετατρέποντας όλα τα άλλα σε δευτερεύουσες υποθέσεις. Κι αυτή είναι η επιθυμία του Κλέωνα. Η επικράτηση στην πολιτική ζωή, δηλαδή η εντύπωση του ανίκητου της ρητορείας του. Στην προηγούμενη συνέλευση, για λαϊκιστικούς λόγους επίσης, ταυτίστηκε με την άποψη των πολλών που διψούσαν για εκδίκηση. Τώρα πρέπει να πείσει ότι είχε δίκιο. Πρέπει να πείσει ότι η πολιτική δεοντολογία είναι με το μέρος του. Γι’ αυτό επικαλείται τον ορισμό της. Για να μετατραπεί σε εκπρόσωπός της, όπως και προηγούμενα με το νόμο. Ο καθείς ταυτίζεται με ό,τι επικαλείται: «Έτσι έχουμε χρέος να κάνουμε κι εμείς οι πολιτικοί άντρες, κι όχι, συνεπαρμένοι από την επιθυμία να δείξουμε ρητορική δεινότητα κι εξυπνάδα, να δίνουμε σε σας, το λαό, συμβουλές αντίθετες με τις πεποιθήσεις μας». (βιβλίο τρίτο, παράγραφος 37)
 
Κι αφού ολοκληρώσει την κολακεία του κοινού και του εαυτού του, σαν σε θεαματική ακροβασία συνεχίζει: «Είστε μοναδικοί στο να εξαπατιέστε από επιχειρήματα ασυνήθιστα κι εντυπωσιακά και στο να μη θέλετε να ακολουθήσετε επιχειρήματα δοκιμασμένα, όντας δούλοι των κάθε φορά παράδοξων και καταφρονητές των συνηθισμένων. Καθένας σας, πάνω απ’ όλα, θέλει να είναι ο ίδιος ικανός να ρητορεύει, αλλιώς γίνεστε ανταγωνιστές εκείνων που έχουν αυτή την ικανότητα, για να μη φανεί ότι υστερείτε στο να τους παρακολουθήσετε, αλλά ότι είστε σε θέση να επιδοκιμάσετε κάθε έξυπνο επιχείρημα πριν ακόμα ο ρήτορας το ξεστομίσει. Δείχνεστε τόσο γοργοί στο να μαντέψετε αυτά που θα ειπωθούν, όσο οκνοί στο να προβλέψετε τις πραγματικές συνέπειές τους». (βιβλίο τρίτο, παράγραφος 38). Ο λαϊκισμός πάνω απ’ όλα θέλει να πείσει ότι δεν διατίθεται να χαριστεί σε κανένα και για τίποτα. Η πεποίθηση ότι ο ρήτορας δεν υποχωρεί πουθενά αποτελεί και την απόδειξη της αμεροληψίας, δηλαδή της φερεγγυότητάς του. Έτσι ο Κλέωνας δε διστάζει να επιρρίψει ευθύνες στο ίδιο το ακροατήριο, που παρασύρεται από τους πομπώδεις λόγους παρουσιάζοντας την επιθυμία της επίπλαστης κι επιπόλαιης συμμετοχής. Τώρα πια κανείς δεν μπορεί να αμφισβητήσει την ακεραιότητά του. Γιατί «δε χαϊδεύει αυτιά». Γιατί «τα λέει έξω απ’ τα δόντια». Φυσικά δεν είναι τυχαίο ότι η κολακεία του κοινού έχει προηγηθεί, αφού πρέπει να παρθούν όλα τα προστατευτικά μέτρα. Η επίρριψη των ευθυνών δεν είναι παρά η πιστοποίηση της ανιδιοτέλειας που επισφραγίζει τις δεδομένα καλές προθέσεις του ρήτορα, καθώς αναγκάζεται να πει «πικρές αλήθειες». Παρακολουθούμε τη ρητορεία που συναντά το θεατρινισμό διαμορφώνοντας τον πολύπλοκο ρόλο της χειραγώγησης. Η υπερβολική κολακεία απαξιώνει το ρήτορα, αφού γίνεται φανερή, και σε τέτοιες περιπτώσεις το πλήθος είναι αμείλικτο. Ο ρήτορας οφείλει να κολακέψει χωρίς όμως να ξεπεράσει τα όρια. Από την άλλη οι ευθύνες θα φέρουν αντιπαλότητα, αν το έδαφος δεν προλειανθεί κατάλληλα, κι αυτές τις ισορροπίες ο Κλέωνας φαίνεται να τις παίζει στα δάχτυλα. Η ολοκλήρωση της σκέψης του είναι ακριβώς αυτή που πρέπει: «Κοντολογίς, παρασυρμένοι από την ευχαρίστηση που δίνουν οι ωραίοι λόγοι, μοιάζετε περισσότερο με ανθρώπους που παρακολουθούν μια επίδειξη σοφιστών παρά με πολίτες που συζητούν τα συμφέροντα της πόλης». (βιβλίο τρίτο, παράγραφος 38). Οι ευθύνες του λαού κατονομάζονται ευθαρσώς, αλλά σαφώς μετριάζονται από τις επιδείξεις των σοφιστών, που δεν είναι άλλοι από τους πολιτικούς του αντιπάλους.

Όσο για το κυρίως θέμα, τους λόγους δηλαδή που πρέπει να εξοντώσουν τους Μυτιληναίους, ο Κλέωνας δεν κάνει τίποτε άλλο από το να εξάρει το συναίσθημα του κοινού υποδαυλίζοντας την εκδικητική του διάθεση: «Δε στάθηκαν γι’ αυτούς παράδειγμα οι συμφορές των άλλων, αυτών που αποστάτησαν ως τώρα από μας κι υποτάχτηκαν, ούτε η ευημερία που είχαν τους έκαμε διστακτικούς να ριχτούν σ’ επικίντυνες περιπέτειες. Με παράλογο θάρρος για το μέλλον και με ελπίδες που πήγαιναν μακρύτερα από τη δύναμή τους, αλλά ήταν μικρότερες από τις φιλοδοξίες τους, άρχισαν τον πόλεμο, βάζοντας τη δύναμη πάνω από το δίκαιο. Γιατί μόλις νόμισαν ότι θα μπορούσαν να μας νικήσουν, μας επιτέθηκαν χωρίς να τους έχουμε αδικήσει» και συνεχίζει: «Ας τιμωρηθούν, λοιπόν, τώρα αντάξια με το έγκλημά τους κι ας μην καταλογιστεί ευθύνη μόνο στους ολιγαρχικούς και μείνουν ατιμώρητοι οι δημοκρατικοί. Γιατί όλοι το ίδιο μας επιτέθηκαν, ενώ μπορούσαν, οι δημοκρατικοί, να έρθουν με το μέρος μας και να ‘χουν τώρα ξανά την πόλη τους». (βιβλίο τρίτο, παράγραφος 39). Η απογοήτευση του Κλέωνα για την προδοσία των δημοκρατικών στη Μυτιλήνη, που τελικά, μπροστά στη λαϊκή οργή υπέκυψαν στα ολιγαρχικά παιχνίδια, είναι ολοφάνερη. Κι αυτή την απογοήτευση προσπαθεί να μεταφέρει στο κοινό. Η επίκληση του συναισθήματος σε στιγμές σοβαρών πολιτικών αποφάσεων δεν είναι παρά η αποθέωση της δημαγωγίας, που σε κάθε περίπτωση οφείλει να αποφύγει οποιαδήποτε λογική επιχειρηματολογία. Το συναίσθημα, ως πηγή βεβιασμένων συμπεριφορών είναι το πιο ευάλωτο σημείο του πλήθους. Και το πιο βασικό, δυναμιτίζεται εύκολα (ιδίως όταν πρόκειται για τόσο κοντινά και τόσο αιματηρά γεγονότα). Η δημαγωγία δεν απευθύνεται στη λογική. Η δημαγωγία ξεγυμνώνεται από τη λογική. Η δημαγωγία προϋποθέτει το συναισθηματικό πλάσιμο. Κι αυτή ακριβώς είναι η δύναμή της. Γιατί το συναίσθημα, αν διαμορφωθεί σωστά, είναι ακατανίκητο. Το μοναδικό θέμα είναι ο χειρισμός του. Όταν η διαδικασία ολοκληρωθεί, τότε μπορούν να ευσταθούν όλα τα συμπεράσματα: «Συγκεφαλαιώνοντας σας λέω ένα πράγμα: Αν ακούσετε τα λόγια μου, θα κάμετε το σωστό για τους Μυτιληνιούς και, ταυτόχρονα, αυτό που σας συμφέρει, ενώ αν αποφασίσετε διαφορετικά και την ευγνωμοσύνη τους δε θα κερδίσετε και τον ίδιο τον εαυτό σας μάλλον θα καταδικάσετε». (βιβλίο τρίτο, παράγραφος 40).

Να είσαι ευγνώμων για ότι σου χάρισε η ζωή

Ζήσε: Σώπασε, μην γκρινιάζεις, μην θυμώνεις για την πικρία των άλλων.

Οι άνθρωποι έχουν τη τάση να προβάλουν το μέσα τους, μην απελπίζεσαι για την αδικία, την αχαριστία, την υποκρισία και όλα αυτά που σε κάνουν να νιώθεις θύμα των πράξεων τους, με χαιρεκακία, σου τα πρόσφεραν. Στο τέλος να θυμάσαι ότι έρχεται η Λύτρωση. Νιώσε ευγνωμοσύνη για ό,τι σου χάρισε η ζωή και να θυμάσαι πως είναι πάντα δίκαιη στη μοιρασιά της, σκοπός της να σου αφήσει αυτούς που αξίζουν πλάι σου.

Χαμογέλα

Βάλε τα δυνατά σου και χαμογέλα από τα βάθη σου. Άσε για λίγο την επιτηδευμένη ομορφιά, αυτή που σε κυριεύει και σε κατακλύζει. Η στυμμένη τελειότητα σε απελπίζει και σε αγχώνει. Κάποιοι στη προσπάθειά τους να φανούν σοβαροί ξεχνάν να ζήσουν. Τσαλακώσου, χαμογέλα, γέλα δυνατά – ειλικρινά, βγάλε όλη τη χαρά σου από τα βάθη της ψυχής σου.

Και να θυμάσαι ακόμα και όταν δεν σου χαμογελούν εσύ, χαμογέλα με την ψυχή σου. Ασπίδα γίνεται ενάντια στη ζήλια και στο φθόνο. Να βροντοφωνάζει το χαμόγελό σου να τρομάζει αυτούς που θέλησαν να στο στερήσουν. Κάποιοι άνθρωποι προσβάλλονται όταν ευτυχείς και γίνονται βλαβεροί. Μην αφήνεις τίποτα να σου χαλάει τη διάθεση. Χαμογέλα.

Αγαπήσου

Αγαπήσου για τότε που μάτωσαν τα γόνατα σου, αγαπήσου για τώρα που έφτασες στο αναθεματισμένο σου όνειρο και δεν έβλαψες κανέναν, αγαπήσου γιατί έμαθες να προσφέρεις χωρίς κανένα όφελος και να θυμάσαι πως έφτασες πιο ψηλά από εκεί που στόχευες να φτάσεις. Να σου αρέσεις για το μέσα σου, να σου αρέσεις για το έξω σου. Άσε τα δήθεν ‘καλοπροαίρετα σχόλια ’ για το σώμα σου και τις δήθεν «συμβουλές» για την υγεία σου που δεν ζήτησες ποτέ σου. Η εμφάνισή σου θα μετρά μόνο όταν αποδεχτείς και αγαπήσεις την ψυχή σου. Αγαπήσου, αυτός είσαι και σου αρέσεις.

Ζήσαμε τη ζωή κάποιου άλλου

Η ζωή είναι μία διαδικασία με διάφορες περιστάσεις, καταστάσεις, φάσεις, σταθμούς και κρίσιμες καμπές. Η ποιότητα και η πληρότητα της ζωής ενός ανθρώπου εξαρτάται από το πόσο καλά γνωρίζει όλα αυτά και πόσο εύστοχα τα αντιμετωπίζει. Επομένως είναι επιτακτική ανάγκη να έχει τη δυνατότητα με κάποιο τρόπο να τα μάθει.
 
Αρχίζοντας να ασχολούμαι με την τρίτη ηλικία διεπίστωσα ότι αν και η ποιότητα και ο χαρακτήρας της ζωής ενός ανθρώπου στην τρίτη ηλικία καθορίζεται από όλα όσα συμβαίνουν από την αρχή αυτής της ζωής, από τις αξίες του και τις επιλογές του κυρίως, αλλά και από τις επιδράσεις του περιβάλλοντός του, η μέση ηλικία είναι μία ιδιαίτερα κρίσιμη καμπή από την διαχείριση της οποίας εξαρτάται κυρίως η ποιότητα και ο χαρακτήρας της τελευταίας φάσης της ζωής.
 
Έχω διαπιστώσει, και εξακολουθώ να διαπιστώνω διαρκώς, ότι μια από τις μεγαλύτερες τραγωδίες της ζωής των ανθρώπων είναι το γεγονός ότι διάφορες συνθήκες, κοινωνικές, οικογενειακές και επαγγελματικές, τους αναγκάζουν να ζουν μια ζωή που δεν είναι δική τους, να αρνούνται τον πραγματικό εαυτό τους και να προσποιούνται ότι είναι κάτι που στην πραγματικότητα δεν είναι, έτσι που, αν είχαν την επίγνωση και το θάρρος, θα μπορούσαν επαναλαμβάνοντας τα λόγια του ποιητή, τελειώνοντας τη ζωή τους να πουν: «Ζήσαμε τη ζωή κάποιου άλλου κι ύστερα πεθάναμε εμείς». Μεταξύ τόσων άλλων λόγων, η μέση ηλικία είναι μία εξαιρετικά κρίσιμη καμπή στη ζωή του ανθρώπου και γιατί είναι η τελευταία του εμπειρία να ζήσει επιτέλους τη δική του ζωή, δηλαδή να ζήσει πραγματικά.
 
Όπως μπορεί ο συναγωνισμός να είναι κάτι θετικό, το ίδιο ισχύει και για τα υλικά πράγματα και τις επιδόσεις.
 
Το πρόβλημα δεν είναι τα υλικά πράγματα και τα επιτεύγματα, αλλά η στάση μας σε σχέση μ’ αυτά. Είναι θέμα προτεραιοτήτων.
 
Όταν επιλέγουμε την επιτυχία αντί των ανθρωπίνων αξιών, δεν υπονομεύουμε μόνο τις οικογενειακές μας σχέσεις, αλλά και την προσωπική μας πλήρωση.
 
Υπάρχουν πολλοί «επιτυχημένοι» άνθρωποι που λιμοκτονούν συναισθηματικά και των οποίων οι οικογένειες υποσιτίζονται όσον αφορά την ανάγκη τους για τρυφερότητα και θαλπωρή.
 
Το κοσμικό σύστημα αξιών μας πιέζει να προσπαθήσουμε να αποδείξουμε την αξία μας με τα δικά του κριτήρια και αυτή η πίεση κορυφώνεται στη μέση ηλικία.
 
Σύμφωνα με τον Δυτικό πολιτισμό η προσωπική μας αξία πρέπει να αποδειχθεί. Δεν είναι δεδομένη. Είναι κάτι που πρέπει να κερδίσουμε.
 
Οι περισσότεροι από εμάς παίρνουμε πολύ λίγη διαβεβαίωση ότι τα καταφέρνουμε. Επομένως οι σκληρές μας προσπάθειες φανερώνουν μιαν αμφιβολία που ροκανίζει την αυτοεκτίμησή μας.
 
Στη μέση ηλικία μπορεί να βλέπουμε μία επιγραφή κολλημένη στον τοίχο που μας προειδοποιεί ότι κατά πάσα πιθανότητα δεν θα τα «καταφέρουμε».
 
Εφόσον δεν μπορούμε πια να βασιζόμεθα στο απεριόριστο μέλλον για να ελπίζουμε, αντ’ αυτού κοιτάμε το παρόν και η θέα μπορεί να μην είναι ιδιαίτερα ενθαρρυντική.
 
Οι κρίσεις της μέσης ηλικίας βασικά είναι κρίσεις νοήματος.
 
Αυτά που έδιναν νόημα στη ζωή μας πριν, τώρα ταράζονται.
 
«Προς τι όλα αυτά;» λέμε όταν φθάνουμε στο ναδίρ μας. Ποιος είναι ο σκοπός όλων αυτών; Γιατί να κάνω οτιδήποτε; Αξίζει τον κόπο; Γιατί να συνεχίσω;
 
Σε κάθε ένα από αυτά τα ρητορικά ερωτήματα απελπισίας το θέμα είναι σαφές: Έχουμε χάσει, τουλάχιστον προσωρινά, το αίσθημα του προσανατολισμού.
 
Η κρίση που αυτό προκαλεί είναι οδυνηρή. Η εμπιστοσύνη μας χάνεται κάτω από το βάρος της απελπισίας και αναγνωρίζουμε μόνο τις ανεπάρκειές μας.
 
Αν ο άνθρωπος στη μέση ηλικία δεν εγκαταλείψει τις ναρκισσιστικές αξίες του πολιτισμού μας για επιτυχία, πλούτο, λάμψη και προβολή, με τις οποίες πορεύτηκε το πρώτο μισό της ζωής του, για να υιοθετήσει τις πνευματικότερες αξίες των σχέσεων, της κοινωνίας, της προσφοράς, της στροφής από το εγώ στο εμείς, που παρέβλεψε στο πρώτο μισό της ζωής του, το μέλλον του θα είναι θλιβερό.

Από τις αρχέγονες μαύρες τρύπες νέα στοιχεία για τη σκοτεινή ύλη

Κινούμενοι μέσα σε κοσμικά δάση και ιστούς αράχνης στο βαθύ διάστημα, αναζητώντας απαντήσεις στην αρχή του Κόσμου. «Ελέγξαμε ένα σενάριο στο οποίο η σκοτεινή ύλη συντίθεται από μη-αστρικές μαύρες τρύπες, που σχηματίστηκαν στο αρχέγονο σύμπαν», λέει ο Riccardo Murgia, επικεφαλής συγγραφέας της μελέτης που πρόσφατα δημοσιεύθηκε στο Physical Review Letters. Η έρευνα πραγματοποιήθηκε με τη συνδρομή των συναδέλφων του Giulio Scelfo και Matteo Viel της SISSA (Scuola Internazionale Superiore di Studi Avanzati) και INFN (Istituto Nazionale di Fisica Nucleare) και Alvise Raccanelli του CERN.

Στην εργασία, οι επιστήμονες επικεντρώθηκαν στο πλήθος των PBHs (Primordial Black Holes) μάζας που είναι 50 φορές μεγαλύτερης από την ηλιακή μάζα. Εν συντομία, οι ερευνητές προσπάθησαν να περιγράψουν καλύτερα παραμέτρους που συνδέονται με την παρουσία τους (ειδικά μάζα και πλήθος) αναλύοντας την αλληλεπίδραση του φωτός που εκπέμπεται από εξαιρετικά απομακρυσμένα κβάζαρ με τον κοσμικό ιστό, ένα δίκτυο νημάτιων που συντίθενται από αέριο και σκοτεινή ύλη, παντού παρόντα στο σύμπαν. Μέσα σε αυτή την πυκνή ύφανση, οι ερευνητές έχουν επικεντρωθεί στο «δάσος Lyman-alpha», ειδικότερα στην αλληλεπίδραση των φωτονίων με το υδρογόνο των νημάτιων, που παρουσιάζει χαρακτηριστικά που συνδέονται με την θεμελιώδη φύση της σκοτεινής ύλης.

Τα αποτελέσματα της μελέτης μοιάζουν να φέρνουν σε μειονεκτική θέση την περίπτωση στην οποία όλη η σκοτεινή ύλη συντίθεται από έναν ορισμένο τύπο αρχέγονων μελανών οπών (αυτών με μάζα μεγαλύτερη από 50 φορές της μάζας του Ήλιου) αλλά που δεν αποκλείει εντελώς ότι θα μπορούσε να συνιστά ένα μέρος της. Τα συμπεράσματα αυτά, σημαντικά για την κατασκευή νέων θεωρητικών μοντέλων και για την ανάπτυξη νέων υποθέσεων σχετικά με τη φύση της σκοτεινής ύλης, προσφέρουν πολύ περισσότερο ακριβείς ενδείξεις για την παρακολούθηση του πολύπλοκου μονοπατιού της κατανόησης ενός από τα μεγαλύτερα μυστήρια του Κόσμου.
----------------------------
Σημείωση: Σειρά από γραμμές απορρόφησης στα φάσματα απομακρυσμένων γαλαξιών και κβάζαρ, που προκύπτουν από τις μεταπτώσεις ηλεκτρονίου στην εσωτερικότερη στοιβάδα του ατόμου του υδρογόνου.

Αθάνατη Συνείδηση

Η Παρατήρηση σου δημιουργεί την ζωή σου, κυριολεκτικά.
 
Γι’ αυτό ελέγχουν την Παρατήρηση σου.
 
Ενώ ο άνθρωπος ούτε γεννιέται, ούτε πεθαίνει. 
 
Εσύ πιστεύεις το παραμύθι τους, ότι γεννήθηκες και πρέπει να πεθάνεις.
 
Έτσι σε ελέγχουν.
 
«Αν η ύλη ενός άλλου κόσμου βρίσκεται στην ατμόσφαιρά μας, η ορθόδοξη σκέψη θα δεχόταν – και είναι δεκτό – πως θα επηρεαζόταν από την γήινη βαρύτητα και θα έπεφτε κάτω στη Γη, όχι μόνο η ύλη αυτή, αλλά και ολόκληρος ο κόσμος πάνω στον οποίο βρίσκεται. Φανταστείτε κάποια αντικείμενα στα ύφαλα του πλοίου. Κάποιες φορές τα αντικείμενα αυτά πέφτουν στον πάτο του ωκεανού. Όχι όμως και το πλοίο. Τι νόημα όμως έχουν οι εκφράσεις, οι εξηγήσεις και οι παραδοχές; Ο τρόπος μας είναι ο εξής: Ορίστε τα στοιχεία. Κοιτάξτε τα μόνοι σας. Συμπεράνετε ό,τι θέλετε. Τι νόημα μπορεί να έχει το τι πιστεύω εγώ; Ορίστε τα στοιχεία.
 
Σκεφτείτε για λογαριασμό σας επιτέλους, έστω και για μια φορά, ακόμα κι αν είναι μπερδεμένα, ακόμη κι αν πρέπει να πλεύσετε στις θάλασσες του αφηρημένου! Η επιστημονική γνώση δεν είναι αντικειμενική. Όλες οι βάσεις στις οποίες είναι στηριγμένα τα θεόρατα οικοδομήματά της είναι αυθαίρετες. Είναι, όπως ακριβώς και ο πολιτισμός μας, μια Συνωμοσία, ένα πονηρό συμβόλαιο, ένας εξορκισμός. Έχουν τα γεγονότα για να μην κινδυνεύουν οι υπάρχουσες αιτιολογίες. Κατάρα σε όλα τ’ άλλα. Ζούμε υπό το καθεστώς πολύ αυστηρής έρευνας και εγκαθίδρυσης αυθαίρετων συμπερασμάτων, που επηρεάζουν άμεσα όλους τους ανθρώπους, και το όπλο που χρησιμοποιούμε πιο συχνά ενάντια σ’ αυτό το καθεστώς είναι η αμφισβήτηση και η γελοιοποίηση. Δεν έχουμε άλλη λύση: αμφισβητείστε και γελοιοποιήστε ό,τι σας λένε! Πώς μπορεί να εξελιχθεί σωστά και να λειτουργήσει η γνώση, κάτω από τέτοιες συνθήκες;» -Charles Fort
 
«Αυτό που αντιλαμβανόμαστε ως πραγματικότητα είναι μια διαδικασία που περιλαμβάνει την Συνείδησή μας. Μια «εξωτερική» πραγματικότητα, αν υπήρχε, θα έπρεπε εξ ορισμού να υπήρχε στον χώρο. Αλλά αυτό δεν έχει νόημα, επειδή ο χώρος και ο χρόνος δεν αποτελούν απόλυτες πραγματικότητες, αλλά εργαλεία του ανθρώπινου Νου και των ζώων» -Dr. Lanza
 
Τα Παράλληλα Σύμπαντα της Κβαντομηχανικής.
 
Η μελέτη της αλληλεπίδρασης ακτινοβολίας και ύλης γέννησε στις αρχές του προηγούμενου αιώνα την Κβαντική Φυσική. Αυτή ξεκίνησε αρχικά με τον Πλανκ και τον Μπορ και θεμελιώθηκε τελικά σε μια πλήρη θεωρία από τους μεγάλους φυσικούς της δεκαετίας του ’30, Χάιζενμπεργκ, Μπορν, Ντιράκ και Σρέντιγκερ. Το 1927 ο Βέρνερ Χάιζενμπεργκ διατύπωσε την Αρχή της Αβεβαιότητας που έθεσε ένα αξεπέραστο όριο στις μέχρι τότε αντιλήψεις για τον κόσμο κι αντικατέστησε την μηχανική και την βεβαιότητα με την στατιστική και την πιθανότητα.
 
Σύμφωνα με αυτή δεν μπορούμε να γνωρίζουμε συγχρόνως την θέση και την ταχύτητα ενός υποατομικού σωματιδίου. Όσο δηλαδή καλύτερα προσδιορίζουμε την θέση του, τόσο μεγαλύτερο σφάλμα κάνουμε στο υπολογισμό της ταχύτητάς του και το αντίστροφο. Αυτό δεν ισχύει μόνο για την θέση και την ταχύτητα, αλλά για κάθε ζευγάρι συμπληρωματικών μεγεθών όπως π.χ ο χρόνος, ο χώρος και η ενέργεια. Με βάση αυτή την αρχή εξηγούνται σήμερα κάποιες δυνάμεις στην φύση, η διάσπαση των ραδιενεργών πυρήνων, η ενέργεια που παρέχει ο ήλιος κ.ά.
 
Με βάση αυτή την αρχή μπορεί να δημιουργηθεί ένα σωματίδιο από το κενό, από το τίποτα, δανειζόμενο την απαραίτητη ενέργεια προς το σκοπό αυτό από την αρχή της αβεβαιότητας και στην συνέχεια να εξαφανισθεί ενωνόμενο μ’ ένα αντισωματίδιό του πάλι στο κενό, πριν ο κόσμος πάρει μυρωδιά ότι διαταράχθηκε η αρχή διατήρησης της ενέργειας. Πολλά πειράματα έχουν επαληθεύσει την συνεχή δημιουργία και καταστροφή σωματιδίων μέσα στο κενό. Σύμφωνα με τις νέες κοσμολογικές θεωρίες· ολόκληρο το σύμπαν δημιουργήθηκε από το κενό με βάση την αρχή της αβεβαιότητας δηλ. το σύμπαν είναι απλά μια κβαντική διακύμανση του κενού!!! (μιλάμε πάντα, για *θεωρία)
 
[*Θεωρία: α: σκέψεις κι απόψεις που στηρίζονται σε δεδομένα υποθετικά και τελείως άσχετα με την πραγματικότητα και β: σύστημα επιστημονικών αντιλήψεων που προσπαθεί να ερμηνεύσει τα φαινόμενα του φυσικού κόσμου]
 
Η κβαντική φυσική στην ανάπτυξή της παρουσίασε ένα πλήθος παράδοξων θεωριών (υποθέσεων) που προκαλούν ενδιαφέρον για την όποια φύση της πραγματικότητας.
 
Το πείραμα της διπλής σχισμής
 
Διαθέτουμε ένα πυροβόλο φωτονίων (ηλεκτρονίων ή οποιουδήποτε άλλου είδους υποατομικών σωματιδίων). Τοποθετούμε μπροστά από αυτό ένα πέτασμα με δυο παράλληλες σχισμές και πίσω από το πέτασμα μια οθόνη (φωτογραφική πλάκα), πάνω στην οποία τα προσπίπτοντα σωματίδια αφήνουν ένα ευδιάκριτο ίχνος. Θεωρώντας τα σωματίδια σαν μικροσκοπικές σφαίρες, εκείνο που λογικά αναμένουμε, όταν εκτοξεύσουμε αρκετά από αυτά, είναι να πάρουμε πάνω στην οθόνη πολλές κουκκίδες που οριοθετούν τα γεωμετρικά είδωλα των σχισμών, απέναντι ακριβώς από αυτές.
 
Το παράδοξο εδώ είναι ότι δεν παίρνουμε αυτό, αλλά μια σειρά εναλλασσόμενων φωτεινών και σκοτεινών λωρίδων που εκτείνονται και σε μέρη από τα οποία αποκλείεται να έχουν περάσει με βάση την συγκεκριμένη διάταξη τα σωματίδια, καθώς εμποδίζονται από το πέτασμα! Οι κροσσοί συμβολής όπως λέγεται αυτό το σχήμα, είναι πολύ γνωστοί στην φυσική, αλλά εμφανίζεται μόνον σε κυματικά φαινόμενα.
 
Όταν δυο κύματα συναντώνται (π.χ. όταν ρίχνουμε δύο πέτρες στο νερό που κάθε μια δημιουργεί τα δικά της κυκλικά κύματα) – συμβάλλουν, τότε ανάλογα με τον τρόπο που συναντώνται είτε ενισχύει είτε εξασθενίζει το ένα το άλλο. Αν συναντηθούν π.χ. «κορυφή» με «κορυφή», τότε το ύψος του κύματος σε αυτό το σημείο διπλασιάζεται, ενώ αν συναντηθούν «κορυφή» με «κοιλάδα» αναιρεί η μία την άλλη και το αντίστοιχο σημείο μένει ακίνητο.
 
Το ίδιο ακριβώς συμβαίνει και στο πείραμα: οι φωτεινοί κροσσοί αντιστοιχούν σε σημεία ενίσχυσης και οι σκοτεινοί αναίρεσης των κυμάτων. Αλλά ποιών κυμάτων; Εμείς εκτοξεύσαμε σωματίδια και όχι κύματα! Φτάσαμε μάλιστα να εκτοξεύσουμε ακόμα και ένα μόνον σωματίδιο και πήραμε πάλι το ίδιο αποτέλεσμα. Τι γίνεται, περνά το φωτόνιο (που υποτίθεται είναι σωματίδιο και όχι κύμα) και από τις δυο σχισμές συγχρόνως και συμβάλλει μετά με τον εαυτό του και δημιουργεί έτσι τους κροσσούς συμβολής που δίνουν μόνον τα κύματα; Τα πράγματα φαίνονται πολύ παράξενα. Πώς μπορεί το φωτόνιο να είναι συγχρόνως σωματίδιο και κύμα, κάτι δηλαδή περιορισμένο στο χώρο και συγχρόνως κάτι εξαπλωνόμενο στο χώρο;
 
Ας ελέγξουμε από ποια σχισμή περνά τελικά το φωτόνιο. Τοποθετούμε έναν ανιχνευτή μπροστά από κάθε σχισμή που μαρκάρει οποιοδήποτε φωτόνιο περνάει μέσα από αυτήν, ώστε όταν αυτό εξεταστεί αργότερα να μπορεί να μας πει από ποια σχισμή πέρασε. Παράδοξα οι κροσσοί συμβολής εξαφανίζονται και το φωτόνιο συμπεριφέρεται τώρα σαν ένα κανονικό σωματίδιο! Πριν δούμε το αποτέλεσμα, αποφασίζουμε να σβήσουμε την πληροφορία του ανιχνευτή που θα μας έλεγε από ποια σχισμή πέρασε το ηλεκτρόνιο. Οι κροσσοί συμβολής ξαναεμφανίζονται! Αποφασίζουμε να κλείσουμε την μία σχισμή, ενώ αυτό ακόμα κινείται και δεν έχει ακόμα περάσει από αυτήν. Το φωτόνιο συμπεριφέρεται πάλι σα σωματίδιο.
 
Χρησιμοποιούμε μια νέα διάταξη «κβαντικός σβηστήρας» τοποθετώντας σε κάθε διαδρομή μία συσκευή που δέχεται σαν είσοδο ένα φωτόνιο και παράγει σαν έξοδο δύο φωτόνια, το καθένα με την μισή ενέργεια του αρχικού φωτονίου (down-converter). Το ένα από αυτά τα δύο φωτόνια, το «φωτόνιο σήματος», κατευθύνεται προς τη διαδρομή που θα είχε ακολουθήσει το αρχικό προς την οθόνη. Το άλλο, το «αργόσχολο φωτόνιο», όπως το ονομάζουμε, στέλνεται σε μια τελείως διαφορετική κατεύθυνση.
 
Σε κάθε δοκιμή του πειράματος μπορούμε να προσδιορίσουμε την διαδρομή που παίρνει το φωτόνιο σήματος παρατηρώντας ποια συσκευή εκπέμπει το αργόσχολο φωτόνιο. Ξανά πάλι, παρότι δεν αλληλεπιδρούμε άμεσα με το φωτόνιο σήματος, οι κροσσοί συμβολής εξαφανίζονται και το φωτόνιο συμπεριφέρεται σαν ένα κανονικό σωματίδιο.
 
Αποφασίζουμε να σβήσουμε την πληροφορία από ποια συσκευή πέρασε το αργόσχολο φωτόνιο που θα μας έδινε έτσι έμμεσα και την πληροφορία για την διαδρομή που ακολούθησε το φωτόνιο σήματος. Οι κροσσοί συμβολής ξανανεμφανίζονται!
 
Επανασχεδιάζουμε για τελευταία φορά το πείραμά μας, έτσι ώστε να μπορούμε να πάρουμε πληροφορίες (τυχαία) για τις διαδρομές που ακολούθησαν μερικά μόνον από τα φωτόνια, ενώ σβήνουμε τις πληροφορίες που παίρνουμε έμμεσα για τα υπόλοιπα από τους αργόσχολους συντρόφους τους. Τα φαινόμενα συμβολής ξαναμεφανίζονται, αλλά μόνον τα φωτόνια για τα οποία σβήσαμε τις πληροφορίες, τα οποία φροντίσαμε να αφήνουν ένα διαφορετικό χρώμα ίχνους πάνω στην οθόνη για να ξεχωριστούν από τα υπόλοιπα, για τα οποία δεν σβήσαμε τις πληροφορίες και τα οποία συμπεριφέρονται πάλι σαν κανονικά σωματίδια!.
 
Είναι πια σίγουρο ότι δεν είναι το οτιδήποτε κάνουμε στο φωτόνιο που προσδιορίζει με ποιο τρόπο αυτό θα συμπεριφερθεί, αλλά η γνώση ή όχι της διαδρομής που αυτό ακολούθησε! Είναι κάτι αντίστοιχο με την αρχή της αβεβαιότητας όπου η καλύτερη γνώση του ενός μεγέθους κάνει χειρότερη την γνώση του συμπληρωματικού του. Η διαδρομή εδώ του σωματιδίου είναι συμπληρωματική της εμφάνισης των κροσσών συμβολής.
 
Εξίσωση του Σρέντιγκερ
 
Στην κβαντομηχανική η κβαντική κατάσταση ενός συστήματος περιγράφεται μαθηματικά από την κυματοσυνάρτηση, που περιέχει όλες τις πληροφορίες γι’ αυτό. Η κυματοσυνάρτηση αυτή αποτελεί λύση της περίφημης Εξίσωσης του Σρέντιγκερ, που καθορίζει τον τρόπο εξέλιξης του κβαντικού συστήματος με τον χρόνο. Η εξίσωση αυτή, παρότι έχει την μορφή μιας κυματικής εξίσωσης, το «κύμα» που παριστάνει δεν είναι στον φυσικό χώρο, αλλά στον αφηρημένο μαθηματικό χώρο και διαφέρει έτσι θεμελιακά από τα φυσικά κύματα. Το τετράγωνό της πάντως δίνει την πιθανότητα να βρεθεί ένα σύστημα σε μια συγκεκριμένη θέση στην συγκεκριμένη στιγμή. Η κβαντομηχανική δεν «προβλέπει» δήθεν, τα φαινόμενα όπως η συστημική φυσική, αλλά μιλάει μόνον για την πιθανότητά να συμβούν, απ’ όπου και η αντίδραση του κρετίνου Αϊνστάιν: «ο Θεός δεν παίζει ζάρια με το σύμπαν!» και η αποστομωτική απάντηση του θεμελιωτή της κβαντικής θεωρίας μεγάλου επιστήμονα Νηλς Μπορ: «Και όμως παίζει!».
 
Σύμφωνα με την Ερμηνεία της Κοπεγχάγης -της ομάδας των μεγάλων φυσικών γύρω από τον Νηλς Μπορ- το φωτόνιο την στιγμή που εγκαταλείπει τον εκτοξευτή στο πείραμα των δυο σχισμών αντικαθίσταται από ένα ζευγάρι φασματικών ηλεκτρονίων (η περίφημη κβαντική υπέρθεση ή η επαλληλία όλων των δυνατών καταστάσεων), που το καθένα ακολουθεί μια διαφορετική πορεία προς τον ανιχνευτή. Τα φασματικά αυτά φωτόνια, όταν δεν παρατηρούμε τι κάνει το φωτόνιο, περνούν το καθένα από μια διαφορετική σχισμή και συμβάλλουν μεταξύ τους, δημιουργώντας στην οθόνη τους κροσσούς συμβολής. Όταν όμως παρατηρούμε το φωτόνιο, τότε οι φασματικές καταστάσεις εξαφανίζονται, εκτός από μία, που υλοποιείται τότε σαν ένα πραγματικό σωματίδιο.
 
Αυτό σημαίνει ότι το κοίταγμά μας η «παρατήρηση» ή «μέτρηση» ισοδυναμεί με την εξαφάνιση όλων των δυνατών κυμάτων πιθανότητας, εκτός από ένα πακέτο κυμάτων που περιγράφει ένα πραγματικό φωτόνιο, το οποίο περνάει από μια συγκεκριμένη σχισμή. Όταν σταματήσουμε να παρατηρούμε το φωτόνιο, αυτό χωρίζεται πάλι σε ένα ζευγάρι φασματικών φωτονίων που το καθένα ακολουθεί το δικό του μονοπάτι πιθανοτήτων στο κβαντικό κόσμο. Με άλλα λόγια «τίποτα δεν είναι πραγματικό μέχρι να το παρατηρήσουμε και παύει να είναι πραγματικό μόλις σταματήσουμε να το παρατηρούμε!» σύμφωνα με την έκφραση του ίδιου του Νηλς Μπορ.
 
Όσο δεν παρατηρούμε ένα σωματίδιο, αυτό συνεχίζει να βρίσκεται σε μια κατάσταση υπέρθεσης που περιλαμβάνει όλα τα ενδεχόμενα. Το ίδιο συμβαίνει και στο περίφημο νοητικό πείραμα της «Γάτας του Σρέντιγκερ» μέχρι να παρατηρήσουμε τον θάλαμο που βρίσκεται η γάτα και να προκαλέσουμε έτσι κατάρρευση της κυματοσυνάρτησης και την υλοποίηση επομένως με αυτό τον τρόπο ενός μόνον από τα δύο δυνατά ενδεχόμενα (ζωντανή ή νεκρή γάτα), η γάτα παραμένει σ’ έναν απροσδιόριστο φασματικό χώρο νεκροζώντανη!
 
Το τραπουλόχαρτο που ισορροπεί στην κόψη του και πέφτει, βρίσκεται σε μια κατάσταση υπέρθεσης των δύο όψεών του. Πέφτει και με τις δυο όψεις συγχρόνως, μέχρι να παρατηρήσουμε τι ακριβώς συνέβη και να προκαλέσουμε έτσι κατάρρευση της κυματοσυνάρτησης και την υλοποίηση ενός μόνον από τα δύο δυνατά αυτά ενδεχόμενα, αυτού που τελικά παρατηρούμε!
 
Η παρατήρηση σου δημιουργεί την ζωή σου, κυριολεκτικά.
 
Γιατί νομίζεις προκαλούν τόσο έντονα την παρατήρηση σου στην πραγματικότητα που θέλει η εξουσία να υπάρχεις;
 
Αυτός είναι ο μοναδικός λόγος ύπαρξης του διαδυκτίου κι όλων των social media (όχι οι διαφημίσεις όπως σου λένε), να διαμορφώνουν την πραγματικότητα σου. Γι’ αυτό σου παρέχουν -οι μονοπωλιακές πολυεθνικές- ΔΩΡΕΑΝ τόσα και τόσα εργαλεία, για να σε κρατούν υπνωτισμένο, να παγιώνουν και να διαμορφώνουν την πραγματικότητα σου όπως αυτοί θέλουν. Το που και σε τι, είναι στραμμένη κι εστιασμένη η παρατήρηση σου είναι που καθορίζει την ζωή σου, ε, δεν θ’ αφήσουν να είναι στραμμένη όπου εσύ θέλεις, αλλά όπου θέλουν οι εξουσιαστές σου. Λογικό έτσι; Δεν είναι δυνατόν ο δούλος να αποφασίζει για το οτιδήποτε!
 
Χωρίς παρατήρηση δεν υπάρχει πραγματικότητα και ο παρατηρητής δεν είναι αντικειμενικός, αλλά συμμέτοχος στο πείραμα, επηρεάζει δηλαδή ο ίδιος το αποτέλεσμα αυτού που τελικά παρατηρεί. Αν δεν παρατηρήσει, δεν μετρήσει τι ακριβώς συμβαίνει σε μια επαλληλία πολλών δυνατών περιπτώσεων, τότε συμβαίνουν -στον «φασματικό» χώρο- όλες μαζί. Η παρατήρησή είναι αυτή που παγιώνει τελικά μία από αυτές.
 
Ο μεγάλος φυσικός John Wheeler διερωτήθηκε το 1974 αν η αναζήτησή μας για την απαρχή του σύμπαντος, τα ερωτήματα που θέσαμε γι’ αυτήν, θα μπορούσαν να είχαν τα ίδια προκαλέσει την δημιουργία του! Παράστησε συμβολικά το σύμπαν με ένα κεφαλαίο U κι έβαλε στο αριστερό πάνω άκρο του ένα μεγάλο μάτι να ατενίζει μέσα από την άβυσσο την δεξιά κορυφή του: την αρχή του χρόνου. Προχωρώντας από δεξιά προς τα αριστερά κατά μήκος του U το σύμπαν μεγαλώνει και άστρα αναπτύσσονται μέσα του και πεθαίνουν, μέχρι που το σύμπαν αναπτύσσει τελικά ένα …μάτι, έναν παρατηρητή, που μ’ ένα πείραμα κβαντικής μέτρησης κοιτάει προς τα πίσω στο χρόνο και δημιουργεί με αυτό τον τρόπο το σύμπαν! Από κάτω έβαλε τη λεζάντα: «Το σύμπαν είναι ένα αυτοϋπάρχον σύστημα». Το παρελθόν ρέει προς το παρόν και μετά το ίδιο το παρόν αναστρέφεται και προκαλεί το παρελθόν.
 
Το 1979 ο Wheeler έδωσε μια διάλεξη στο Πανεπιστήμιο της Μέριλαντ όπου πρότεινε το περίφημο νοητικό πείραμα της καθυστερημένης επιλογής, μια επαναδιάταξη του πειράματος της διπλής σχισμής, ώστε να μπορεί ο παρατηρητής να αποφασίσει εκ των υστέρων, αφού το ηλεκτρόνιο περάσει τις σχισμές, εάν θέλει να δει κροσσούς συμβολής ή μικρά στίγματα πάνω στην φωτογραφική πλάκα, εάν θα μπορούσε δηλ. μ’ αυτό τον τρόπο να επηρεάσει καθυστερημένα την πραγματικότητα. Ο Wheeler ήταν σίγουρος ότι ο κόσμος «μπουτάρει από μόνος του», και δημιουργείται από τους Συνειδητούς Παρατηρητές που έχουν αναπτυχθεί στο σύμπαν. Ο ρόλος του Παρατηρητή – Συμμέτοχου είναι καταλυτικός κι επινόησε τον όρο Συμμετοχική Ανθρωπική Αρχή.
 
Τελική Ανθρωπική Αρχή: Η ευφυής ζωή και η ικανότητα επεξεργασίας πληροφορίας είναι δυνατή στο Σύμπαν και, μόλις υπάρξει, δεν μπορεί ποτέ να πεθάνει, ούτε να γεννηθεί.
 
Ο παρατηρητής-συμμέτοχος μπορεί να δημιουργήσει τα πάντα στο σύμπαν!
 
Στο ακροατήριο, ανάμεσα σε άλλους, υπήρχαν και οι φυσικοί Carroll Alley, Oleg Jakubowicz και William Wickes, οι οποίοι πραγματοποίησαν το 1984 ένα ανάλογο πείραμα με αυτό που πρότεινε ο Wheeler. Το αποτέλεσμα του πειράματος ήταν όπως ακριβώς το είχε ο ίδιος φανταστεί: οι μετρήσεις που γίνονται στο παρόν μπορούν να δημιουργήσουν το παρελθόν. Ο χρόνος, όπως τον ξέρουμε, δεν υπάρχει και το παρελθόν δεν έρχεται αναπόφευκτα πριν το μέλλον!
 
Όπως τα φωτόνια από ένα απόμακρο κβάζαρ ακολουθούν ταυτόχρονα πολλές διαδρομές, όταν κανείς δεν τα παρατηρεί, έτσι και το σύμπαν έχει πολλές ιστορίες, κι όπως οι παρατηρητές  κάνουν μετρήσεις που καθορίζουν την ιστορία ενός φωτονίου σ’ ένα διάστημα δισεκατομμυρίων ετών, έτσι, η ιστορία του σύμπαντος γίνεται πραγματικότητα μόνον όταν ένας παρατηρητής κάνει μια μέτρηση. Η θεωρητική αυτή προσέγγιση οδηγεί σε μια πολύ διαφορετική άποψη της σχέσης μεταξύ αιτίου και του αιτιατού.
 
Η Ερμηνεία των Πολλαπλών Συμπάντων.
 
Ο Hugh Everett, τελειόφοιτος του Πρίνστον το 1957, παρότι συμφωνούσε με την εξίσωση του Σρέντιγκερ και την ιδέα της υπέρθεσης, απορούσε πως κατέρρεαν μαγικά, οι κυματοσυναρτήσεις μετά από κάθε κβαντική μέτρηση ή παρατήρηση και αναζητούσε τρόπους εξήγησης της κβαντομηχανικής. Η άποψή του ήταν ότι κυματοσυνάρτηση δεν καταρρέει ποτέ, υπακούει πάντα στην εξίσωση του Σρέντιγκερ, ακόμα και στην διάρκεια της παρατήρησης. Η εξέλιξη κάθε συστήματος γίνεται πάντα αιτιοκρατικά, σύμφωνα με την εξίσωση του Σρέντιγκερ, είτε αυτό περιλαμβάνει παρατηρητές είτε όχι.
 
Αντί για την κατάρρευση της κυματοσυνάρτησης (που περιλαμβάνει την υπέρθεση όλων των δυνατών περιπτώσεων) και την πραγματοποίηση τελικά ενός μόνον ενδεχομένου, προτίμησε μία άλλη, απλούστερη, αν και ανάλογα επαναστατική εξήγηση: Την πραγματοποίηση όλων των δυνατών ενδεχομένων σε ισάριθμα, μη αλληλεπιδρώντα μεταξύ τους, σύμπαντα στα οποία διχάζεται το σύμπαν του παρατηρητή, μαζί με τον ίδιο!
 
Η κυματοσυνάρτηση δηλαδή συνεχίζει να αναπτύσσεται κανονικά και ντετερμινιστικά, σύμφωνα με την εξίσωση του Σρέντιγκερ, αλλά ο κόσμος του παρατηρητή διακλαδίζεται σε πολλούς παράλληλους κόσμους, σε καθέναν από τους οποίους πραγματοποιείται ένα από τα δυνατά ενδεχόμενα. Η υπέρθεση δηλαδή εδώ δεν είναι μία υπέρθεση φασματικοτήτων, αλλά μια υπέρθεση πραγματικοτήτων σε αντίστοιχους παράλληλους κόσμους σε ένα πραγματικό πολυσύμπαν! Ο Everett ονόμασε την ερμηνεία του θεωρία της «Διατύπωσης της Σχετικής Κατάστασης της Κβαντομηχανικής» ή «Θεωρία της Παγκόσμιας Κυματοσυνάρτησης». Αργότερα όμως αυτή έγινε γνωστή ως η «Θεωρία των Πολλαπλών Κόσμων» ή των «Παράλληλων Συμπάντων».
 
Ενώ η ερμηνεία της Κοπεγχάγης διατείνεται ότι τίποτα δεν είναι πραγματικό μέχρι να παρατηρηθεί, η θεωρία των Πολλαπλών Κόσμων αναφέρει ότι όλα τα κβαντικά ενδεχόμενα είναι πραγματικά και πραγματοποιούνται σε ισάριθμους παράλληλους κόσμους. (Μελέτησε Howard Phillips Lovecraft, ως γνωστόν οι επιστημονίζοντες φυσικοί απέχουν έτη φωτός από τον μεγάλο αυτό συγγραφέα του υπερφυσικού)
 
Στο πείραμα έτσι της διπλής σχισμής, αντιμετωπίζοντας το σύμπαν την κβαντική επιλογή να περάσει το φωτόνιο από την αριστερή ή από την δεξιά σχισμή, χωρίζεται σε δύο παράλληλα σύμπαντα, όπου στο ένα περνά από την αριστερή και στο άλλο από την δεξιά σχισμή. Ανάλογα, στο πείραμα της «Γάτας του Σρέντιγκερ» το σύμπαν διχάζεται σε δύο σύμπαντα και ισάριθμους παρατηρητές, όπου ο ένας παρατηρεί την γάτα ζωντανή και ο άλλος, στο άλλο σύμπαν, την γάτα νεκρή.
 
Τα δυο αυτά σύμπαντα παραμένουν εντελώς ξεχωριστά, χωρίς να αλληλεπιδρούν μεταξύ τους. (Μελέτησε τα βιβλία του Κάρλος Καστανέτα -αλλά όχι των μιμητών κι αντιγραφέων του)
 
Δεν υπάρχει ένα μόνο δυνατόν μέλλον (παρελθόν και παρόν), αλλά πολλά εναλλακτικά μέλλοντα, (παρελθόντα και παρόντα) όσα και τα δυνατά ενδεχόμενα.
 
Δεν υπάρχει μία μόνον ιστορία ή ένα μόνον παρελθόν, αλλά πολλές διαφορετικές, παράλληλες ιστορίες και παρελθόντα, σε κάθε δυνατή εκδοχή.
 
Οτιδήποτε έχει (ή δεν έχει) συμβεί στο παρελθόν, έχει σίγουρα συμβεί σε κάποιο άλλο παράλληλο με το δικό μας σύμπαν, με χιλιάδες διαφορετικές εκβάσεις. Κάθε παρατηρητής όμως στο αντίστοιχο σύμπαν βλέπει την δική του εμφύτευση της ιστορίας, (τα γνωστά μιμίδια, π.χ. μεγάλος ο Αλέξανδρος, κακός ο Χίτλερ) απορρίπτοντας μετά βδελυγμίας όλες τις άλλες, όπως απορρίπτει κι αγνοεί την ύπαρξη πολλαπλών αντιγράφων του σε άλλους παράλληλους κόσμους ή την ύπαρξη άλλων αποτελεσμάτων από αυτά που παρατηρεί στις μετρήσεις του.
 
Είναι προγραμματισμένος ν’ αντιλαμβάνεται -αν κι όταν- μονάχα αυτό που του έχουν εμφυτεύσει και τίποτε άλλο. Είναι προγραμματισμός του ανθρώπινου μυαλού να μην πιστεύει τίποτε άλλο πέρα από τις εμφυτεύσεις των μιμιδιών που τρέχει το πρόγραμμα του. Για Γνώση δε, ούτε λόγος να γίνεται, οτιδήποτε κάνει το αδρανές μυαλό του να δουλέψει λίγο, το αποφεύγει με την ίδια βδελυγμία. Άλλωστε για να αντιληφθεί, άλλους παράλληλους κόσμους χρειάζεται ΦΑΝΤΑΣΙΑ κι ως γνωστόν πάνω από το 90% των ανθρώπινων ζώων πάσχουν από αφαντασία.
 
Εχουν προγραμματίσει το ανθρώπινο ζώο ως μονοδιάστατο όν κι ως προς τον χρόνο, να τον αντιλαμβάνεται σαν μια γραμμή, σαν από το «πριν», το «τώρα» και το «μετά» με την δυνατότητα πραγματοποίησης ενός μόνον ενδεχομένου κάθε φορά από το σύνολο όλων των δυνατοτήτων που περιλαμβάνει μια δεδομένη χωροχρονική στιγμή. Του διαφεύγουν οι παράλληλοι κόσμοι και οι παράλληλοι χρόνοι και οι παράλληλες διαστάσεις που αποτελούν την αέναη πραγματοποίηση οποιασδήποτε δυνατότητας και της πραγματοποίησης όλων των δυνατοτήτων, σε όλες τις δυνατές χρονικές κατευθύνσεις των σπειροειδών, χρόνου, χώρου, ενέργειας και μάζας.
 
Είναι λοιπόν, αναμενόμενη, η αδικαιολόγητη συλλογική απάθεια επί πολλά χρόνια των φυσικών, εναντίον της θεωρίας των πολλαπλών κόσμων και των «παράλογων» συνεπειών της, κάτι που άλλωστε δεν ταιριάζει με το παραληρηματικό αφήγημα των θρησκειών (μυστικών εταιριών, στοών και λαγουμιών) που ανήκουν. Αν δεν πάρουν την απαιτούμενη εντολή -δεν κουνιέται φύλλο…
 
Ο φυσικός Ντε Γουίτ, παρότι αργότερα την υποστήριξε, αναφέρει το σοκ που ένιωσε όταν πρωτοσυνάντησε αυτή την ιδέα των «10^100 λίγο διαφορετικών αντιγράφων κάποιου πρωτότυπου, που συνεχίζουν να διαιρούνται σε περαιτέρω αντίγραφα». Πως ο χώρος κι ο υπερχώρος θα μπορούσε να περιλάβει τέτοια τεράστια, έως και μη αριθμήσιμα, σύνολα; Πώς μπορεί κάποιος να έχει πεθάνει και να είναι συγχρόνως ζωντανός σε ένα παράλληλο κόσμο ή να έχει κερδίσει ο «Άξονας» τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο και όχι οι «Σύμμαχοι» και πως να ζουν άραγε σε ένα τέτοιο ενδεχόμενο; Αν διαθέτεις φαντασία -σκέψου την κάθε δυνατή εκδοχή, του να είναι Μέγας ο Χίτλερ και μίασμα ο Αλέξανδρος, γιατί σε κάποιο παράλληλο σύμπαν αυτό ακριβώς συμβαίνει.
 
Ή ακόμα φαντάσου όταν ένας ποδοσφαιριστής τρέχει με την μπάλα στα πόδια και τον πλησιάζει ένας αντίπαλός του το σύμπαν να διχάζεται σε πολλαπλά παράλληλα σύμπαντα στα οποία στο ένα σουτάρει και βάζει γκολ, στο άλλο σουτάρει και αστοχεί, στο άλλο τριπλάρει τον αντίπαλό του και συνεχίζει να προχωρά, στο άλλο ο αντίπαλός του κλέβει την μπάλα, στο άλλο του κάνει φάουλ και τον σταματά …κοκ Πόσα δισεκατομμύρια και ακόμη περισσότερα διαφορετικά παράλληλα σύμπαντα μπορεί να δημιουργήσει ένας απλός αγώνας ποδοσφαίρου -λαμβάνοντας υπ’ όψη τις επιλογές επίσης των θεατών κι αυτά να συνεχίσουν να διακλαδίζονται και μετά το τέλος του αγώνα; Βάλε την ΦΑΝΤΑΣΙΑ σου να δουλέψει και σκέψου.
 
Είναι πραγματικότητα κι όχι θεωρία, πως ο συνειδητός άνθρωπος ούτε γεννιέται ούτε πεθαίνει.
 
Το ανθρώπινο ζώο από την άλλη κλαψουρίζοντας, γεννιέται και πεθαίνει, μάλιστα στην γνωστή εδωνά πραγματικότητα πεθαίνει ενώ ζει.
 
Το γεγονός ότι δεν έχουν τα ανθρώπινα ζώα άμεση συνείδηση αυτών των πολλαπλών εαυτών τους, εξηγείται από την μη δυνατότητα επικοινωνίας των παράλληλων κόσμων μεταξύ τους και την μειωμένη ικανότητα του ανθρώπινου ζώου να αντιληφθεί πέρα από τις εμφυτεύσεις του, δεν τρέχει το απαιτούμενο πρόγραμμα της αντίληψης των παράλληλων συμπάντων.
 
Βρισκόμαστε ταυτόχρονα σε όλα τα Κβαντικά Σύμπαντα! Το πρόβλημα είναι ότι κάθε εαυτός μας (όχι δεν είναι αντίγραφο μας) ταυτίζεται πλήρως με την πραγματικότητα του σύμπαντος που αντιλαμβάνεται, την οποία και θεωρεί ως την μόνη δυνατή κι αληθινή. Είσαι χαρούμενος εδωνά, αλλά ταυτόχρονα κάπου αλλού λυπημένος, τυχερός εδώ αλλά κάπου αλλού άτυχος, δίποδο εδώ, αλλά πολύποδο αλλού, με δύο χέρια εδώ αλλά με πλοκάμια αλλού, ζωντανός εδώ, αλλά νεκρός αλλού, με Ευκλείδεια γεωμετρία εδώ με μη Ευκλείδεια γεωμετρία αλλού, σε κάθε δυνατή παραλλαγή της  … και πάει λέγοντας. Ότι και να κάνεις, ό,τι και να επιλέξεις, όσο μεγάλος μάγος και να γίνεις για να επιτύχεις αυτό που επιθυμείς εδωνά, σε άλλο παράλληλο σύμπαν είσαι αποτυχημένος με κάθε βαθμιδωτή, δυνατή έκβαση, στο ενδιάμεσο. (διάβασε τα διηγήματα του Howard Phillips Lovecraft «το ασημένιο κλειδί» και «πέρα από το ασημένιο κλειδί» για να οπτικοποιήσεις τι γράφω εδώ και να φανταστείς τον εαυτό σου σε μερικές εκατοντάδες δυνατές παραλλαγής)
 
Αφού είναι κβαντικά υπαρκτό το ενδεχόμενο να μην πεθαίνεις, μαζί με το ενδεχόμενο να πεθάνεις σε μια δεδομένη για σένα, στιγμή κι αφού πραγματοποιούνται παράλληλα και ταυτόχρονα όλα τα δυνατά ενδεχόμενα, άρα, είσαι πάντα ζωντανός σε κάποιο παράλληλο σύμπαν, ακόμα και αν σε όλα τα άλλα έχεις πεθάνει! Το ίδιο συμβαίνει και με την γέννηση σου.
 
Η γέννηση και ο θάνατος είναι παράλληλα κι αλληλοεξαρτώμενα σε διάφορα σύμπαντα. Ούτε γεννιέσαι, ούτε πεθαίνεις και το να φοβάσαι είτε το ένα είτε το άλλο, είναι γιατί αυτό τρέχει ο προγραμματισμός σου. Γιατί, για φαντάσου (πρέπει να εξασκήσεις την φαντασία σου αν βρίσκεται σε αδράνεια) το ανθρώπινο ζώο ν’ αντιλαμβανόταν αυτήν την πληροφορία .. «ούτε γεννιέσαι ούτε πεθαίνεις» … θα κατέρρεαν αμέσως όλα τα εξουσιαστικά ιερατεία της «Mystery Babylon», κάθε μέγγενη που σήμερα πνίγει το ανθρώπινο ζώο θα κατέρρεε σαν τραπουλόχαρτο, κι όπως αντιλαμβάνεσαι αυτό δεν μπορεί να γίνει αποδεκτό από τον Αφέντη σου.
 
Η θεωρία των πολλαπλών συμπάντων, εξασφαλίζει την ΑΘΑΝΑΣΙΑ. Παρότι ο ίδιος ο Everett δεν τόλμησε να γράψει γι’ αυτήν, οι γνωστοί του αναφέρουν ότι έλεγε πως η θεωρία του  εγγυόταν την ΑΘΑΝΑΣΙΑ, ότι «η συνείδησή του είναι συνδεδεμένη με κάθε κλάδο που δεν οδηγεί στην γέννηση ή στον θάνατο». Αυτονόητο και λογικό για κάθε άνθρωπο ελεύθερο (όχι υποτακτικό μιμίδι) που μπορεί να έχει πρόσβαση σε κάποιο κοντινό παράλληλο σύμπαν και να αντικρίσει κάποια εκδοχή του.
 
Ο Δον Χουάν έλεγε πως ο άνθρωπος μπορεί να έχει πρόσβαση μονάχα σε επτά παράλληλες απόρροιες του Αετού, αλλά αν έχει Δύναμη μπορεί να φτάσει ακόμη λίγο μακρύτερα. Ακόμη κι έτσι έχουμε πρόσβαση μονάχα στην γειτονιά μας κι όχι σε κάθε δυνατό Σύμπαν. Ο νους μας όμως μπορεί να ταξιδέψει στα πέρατα κάθε δυνατού σύμπαντος, αν είναι συνδεδεμένος με την ΦΑΝΤΑΣΙΑ.
 
Το Σενάριο της Κβαντικής Αυτοκτονίας
 
Σε μια προσπάθεια διάκρισης της ερμηνείας της Κοπεγχάγης από την ερμηνεία των πολλαπλών κόσμων ή ως μία επιχειρηματολογία υπέρ της δεύτερης, ο Hans Moravec το 1987 και ο Bruno Marchal το 1988 πρότειναν, ανεξάρτητα ο ένας από τον άλλον, ένα νοητικό πείραμα ρώσικης ρουλέτας -μία παραλλαγή του αντίστοιχου νοητικού πειράματος της «γάτας του Σρέντιγκερ», ιδωμένο αυτή την φορά από την άποψη της «γάτας».
 
Το σενάριο αυτό αναπτύχθηκε περαιτέρω το 1998 από τον φυσικό-κοσμολόγο του ΜΙΤ και υποστηρικτή της θεωρίας των παράλληλων κόσμων Max Tegmark: Ένας άνθρωπος σημαδεύει το κεφάλι του με ένα πιστόλι. Το πιστόλι αυτό είναι συνδεμένο με μια συσκευή, η οποία κάθε φορά που πατιέται η σκανδάλη μετράει την κατεύθυνση του σπιν ενός κβαντικού σωματιδίου. Αν βρει μια δεξιόστροφη ας πούμε κατεύθυνση, τότε το πιστόλι πυροβολεί και σκοτώνει τον αυτόχειρα. Αν μετρήσει ένα αριστερόστροφο σπιν, κάνει απλώς «κλικ» και ο άνθρωπος επιζεί.
 
Ο επίδοξος αυτόχειρας τραβάει για πρώτη φορά την σκανδάλη και το πιστόλι κάνει «κλικ». Την ξανατραβά και ξανακάνει «κλικ». Συνεχίζει να την τραβά ξανά και ξανά και το πιστόλι συνεχίζει να κάνει «κλικ»! Δεν πυροβολεί ποτέ, παρότι είναι γεμάτο και δεν συμβαίνει καμιά εμπλοκή. Ο αυτόχειρας αποδεικνύεται τελικά αθάνατος!
 
Η παραδοξότητα αίρεται βέβαια με την θεωρία των πολλαπλών κόσμων, σύμφωνα με την οποία το σύμπαν χωρίζεται κάθε φορά που ο αυτόχειρας πατάει τη σκανδάλη σε δυο σύμπαντα όπου στο ένα αυτός πεθαίνει και στο άλλο παραμένει ζωντανός. Με την προϋπόθεση ότι δεν υπάρχει ζωή (ή συνείδηση) μετά θάνατο και τα δυο σύμπαντα δεν επικοινωνούν μεταξύ τους, ο άνθρωπος δεν αντιλαμβάνεται, κάθε φορά που πατάει τη σκανδάλη, το θάνατό του σε ένα άλλο σύμπαν παρά μόνο το σύμπαν στο οποίο συνεχίζει αυτός να είναι ζωντανός (όπου συνεχίζονται οι διακλαδώσεις).
 
Μετά από πολλά πατήματα της σκανδάλης μπορεί να είναι ήδη νεκρός σε πολλά αντίστοιχα σύμπαντα, αλλά από την δική του άποψη συνεχίζει να είναι ζωντανός στο σύμπαν που βρίσκεται τώρα και ακούει το «κλικ» και είναι το μόνο που μπορεί να το ακούσει, αφού στο άλλο είναι νεκρός. Τελικά ο άνθρωπος αυτός, παρόλο που πεθάνει πολλές φορές και αμέτρητοι άλλοι άνθρωποι θα παρατηρήσουν το θάνατό του, ο ίδιος δεν το γνωρίζει αυτό και από την άποψή του θα παραμένει πάντα ζωντανός και αθάνατος σε κάποιο από αυτά τα παράλληλα σύμπαντα.
 
Το σενάριο αυτό της κβαντικής αυτοκτονίας-αθανασίας δεν λειτουργεί βέβαια στην ερμηνεία της Κοπεγχάγης για την οποία κάθε φορά που παρατηρείται κάτι αναγκάζεται να πάρει την μία ή την άλλη κατάσταση. Εφόσον λοιπόν μετριέται η κατεύθυνση του σπιν ενός τυχαίου σωματιδίου, θα μετρηθεί σίγουρα (και σύντομα) και μια δεξιόστροφο κατεύθυνση με αποτέλεσμα το πιστόλι να πυροβολήσει και ο άνθρωπος να σκοτωθεί. Προφανώς μόνον ένας ηλίθιος ή παρανοϊκός θα δοκίμαζε πρακτικά ένα τέτοιο πείραμα για να δει ποια από τις δυο βασικές ερμηνείες της κβαντομηχανικής είναι σωστή και ποιά όχι (sic) αλλά είναι γεγονός ότι η πλειονότητα είναι και ηλίθια και παρανοϊκή.
 
Οπαδοί πάντως της ερμηνείας των πολλαπλών κόσμων χρησιμοποιούν παραπειστικά το προηγούμενο νοητικό πείραμα για να επιχειρηματολογήσουν υπέρ αυτής προβάλλοντας την άποψη της μηδενικής σχεδόν πιθανότητας (λιγότερο από μία φορά στο ένα τετράκις εκατομμύριο) που έχει να επιζήσει ο πειραματιζόμενος μετά από 50 τραβήγματα της σκανδάλης σύμφωνα με την ερμηνεία της Κοπεγχάγης και στην 100% πιθανότητα που του προσφέρει η θεωρία των πολλαπλών κόσμων να επιζήσει σε κάποιο παράλληλο σύμπαν.
 
Το παραπάνω πείραμα απομονώνεται επίσης από το περιβάλλον του και εξετάζεται μόνον από την καθαρά υποκειμενική πλευρά της υπέρθεσης. Από την άλλη μεριά, όπως παρατηρεί και ο Tegmark, δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι και να παραμένουμε ζωντανοί κι αθάνατοι συνεχίζουμε να γερνάμε και μας περιμένει έτσι το δυσοίωνο τέλος του ωραιότατου *Τιθωνού, του οποίου τελικά η αθανασία μετατράπηκε σε κατάρα, επειδή ξέχασε να ζητήσει η Θεά ερωμένη του εκτός από το δώρο της αθανασίας και το δώρο της αιώνιας νεότητας γι’ αυτόν…
 
[Η πιο διαδεδομένη εκδοχή εντάσσει τον *Τιθωνό στον Τρωικό κύκλο και τον θεωρεί γιο του Λαομέδοντα και της Στρυμώς, κόρης του Θεού ποταμού, ή της Πλακίας, κόρης του Οτρέα, ή της Λευκίππης. Η ωραιότητα του νέου εμφύσησε στην καρδιά της Ηώς έρωτα, γι’ αυτό τον άρπαξε και τον έφερε στην Αιθιοπία· εκεί έσμιξε μαζί του και του γέννησε παιδιά, τον Ημαθίωνα και τον Μέμνονα. Ερωτευμένη πολύ με τον Τιθωνό, η Θεά Ηώ ζήτησε από τον Δία να κάνει τον Τιθωνό αθάνατο, ξέχασε όμως να ζητήσει για εκείνον και την αιώνια νιότη. Με τα χρόνια ο Τιθωνός ζάρωσε και συρρικνώθηκε τόσο που αναγκάστηκαν να τον βάλουν μέσα σε καλάθι από ιτιά, όπως έκαμναν με τα παιδιά. Στο τέλος, η ίδια η Θεά Ηώ τον μεταμόρφωσε σε τζιτζίκι.]
 
Συνεχίζουμε να γερνάμε σε αυτήν την πραγματικότητα, ενώ σε άλλες κβαντικές παράλληλες πραγματικότητες δεν γερνάμε. Όλες οι πιθανότητες βρίσκονται στο τραπέζι … Άλλωστε δεν είμαστε σε όλες τις εναλλακτικές πραγματικότητες άνθρωποι και, διαφορετικά DNA έχουν χρόνο ζωής πολλές χιλιάδες χρόνια.
 
Σύμφωνα με την θεωρία του «βιοκεντρισμού» που ανέπτυξε ο Αμερικανός βιολόγος Ρόμπερτ Λάνζα, το σύμπαν δημιουργείται από την ζωή και την συνείδηση και δεν υπάρχει κανένας ανεξάρτητος αντικειμενικός κόσμος εκτός της βιολογικής μας ύπαρξης. Κανένα σύμπαν δεν μπορεί να υπάρξει χωρίς παρατηρητές που το παρατηρούν. Ο βιοκεντρισμός δέχεται την θεωρία των πολλαπλών κόσμων και αποκλείει την δυνατότητα του ολοκληρωτικού θανάτου. Υποστηρίζει ότι όταν ο εγκέφαλός σταματήσει την λειτουργία του, η συνείδησή μεταβιβάζεται απλά σε ένα παράλληλο σύμπαν. Σε ένα ουσιαστικά Άχωρο και Άχρονο σύμπαν δεν υπάρχει γέννηση ή θάνατος. Η αθανασία πάντως αυτή δεν είναι μια διαρκής παρουσία στο χώρο-χρόνο, αλλά, και ειδικά, εκτός αυτού.
 
Κάποια από τα εξαιρετικά πράγματα που έχει κάνει ο Δρ Lanza είναι η πρώτη στον κόσμο κλωνοποίηση εμβρύου για τον σκοπό της δημιουργίας εμβρυϊκών βλαστικών κυττάρων. Το 2001 ήταν επίσης ο πρώτος που κλωνοποίησε ένα απειλούμενο είδος, ένα Gaur και το 2003, κλωνοποίησε ένα απειλούμενο άγριο βόδι από τα παγωμένα κύτταρα του δέρματος ενός ζώου που είχε πεθάνει στον ζωολογικό Κήπο San Diego Zoo σχεδόν ένα τέταρτο του αιώνα πιο πριν. Έτσι πήρε αυτά τα κύτταρα, αυτή την πληροφορία, από ένα ζώο που δεν υπάρχει πια για να δημιουργήσει, ένα είδος υπό εξαφάνιση. Ο Δρ Lanza και οι συνάδελφοί του ήταν επίσης οι πρώτοι που απέδειξαν ότι η πυρηνική μεταμόσχευση μπορεί να χρησιμοποιηθεί για να αντιστρέψει την διαδικασία γήρανσης και να δημιουργήσει κύτταρα συμβατά με το ανοσοποιητικό σύστημα, συμπεριλαμβανομένου του πρώτου οργάνου από κλωνοποιημένα κύτταρα. Πρόσφατα έχει δημιουργήσει μαζί με άλλους συναδέλφους τα επονομαζόμενα πολυδύναμα κύτταρα, τα οποία είναι κύτταρα πολλαπλών δυνατοτήτων.
 
Στο βιβλίο του Biocentrism (Βιοκεντρισμός) Πώς η ζωή και η συνείδηση είναι τα κλειδιά για την κατανόηση της αληθινής φύσης του σύμπαντος, αναφέρει, ότι, το φυσικό σύμπαν δεν θα υπήρχε αν δεν υπήρχε Μια Συνείδηση ​​στην οποία μπορεί να συλληφθεί, να κατασκευαστεί, και τελικά ν’ αρχίσει να λειτουργεί. Αυτή είναι η κύρια Συνείδηση ​​και όλα τα άλλα είναι δευτερεύοντα.
 
Περιέργως, μόνο όταν προσθέσουμε την Συνείδηση ​​ στην εξίσωση μπορούν να εξηγηθούν πραγματικά μερικά από τα μεγαλύτερα παζλ των επιστημών. Έτσι, γίνεται σαφές γιατί ο χώρος και ο χρόνος, ακόμη και οι ιδιότητες της ύλης εξαρτώνται από ΕΝΑΝ ΠΑΡΑΤΗΡΗΤΗ ΜΕ ΣΥΝΕΙΔΗΣΗ. Στην πραγματικότητα, αυτό εξηγεί γιατί οι νόμοι του σύμπαντος είναι συντονισμένοι με τέτοιον τρόπο ώστε να επιτρέπουν την δημιουργία της ζωής από αυτόν τον ΠΑΡΑΤΗΡΗΡΗ ΜΕ ΣΥΝΕΙΔΗΣΗ.
 
Αυτός είναι Ο ΑΕΤΟΣ όπως περιγράφεται στον Καστανέτα. Και το πολυδιαφημισμένο όσο και παραμυθένιο Big Bang πάει στα σκουπίδια της λήθης. Αν το Big Bang ήταν αυτό που (σκοπίμως λανθασμένα) ισχυριζόταν η εξουσία των επιστημόνων τότε το σύμπαν θα είχε καεί πολύ πριν τα αστέρια προλάβουν να δημιουργήσουν κόσμους. Το αποτέλεσμα βέβαια είναι ότι δεν θα υπήρχαμε. Και πάλι όμως, υπάρχουν πάνω από 200 παράμετροι που είναι τόσο ακριβείς, ώστε υποβαθμίζεται η νοημοσύνη μας εάν πιστέψουμε ότι είναι καθαρά τυχαίοι. Εάν πειράξεις οποιαδήποτε από αυτές τις παραμέτρους, τότε απλά δεν υπάρχεις. Έτσι, και πάλι χωρίς τον βιοκεντρισμό ή την συνείδηση ​​ή την εισαγωγή της ζωής στην εξίσωση τίποτα απ’ όλα αυτά δεν έχει νόημα.
 
«Ξέρετε πιστεύουμε ότι ο χώρος και ο χρόνος είναι σκληρά, κρύα αντικείμενα, αλλά αν κυματίσετε το χέρι σας στον αέρα και αφαιρέσετε τα πάντα τι μένει; Η απάντηση, φυσικά, είναι τίποτα, έτσι το ίδιο πράγμα ισχύει και για τον χρόνο. Δεν μπορείς να τον βάλεις σε ένα μπουκάλι. Έτσι, αν βλέπετε κάτι, για παράδειγμα το ράδιο, δεν μπορείτε να δείτε ότι μέσα από το οστό που περιβάλλει τον εγκέφαλο σας, οτιδήποτε βιώνετε σαν εμπειρία αυτή την στιγμή, είναι στην πραγματικότητα μια δίνη πληροφοριών που συμβαίνουν στο μυαλό σας και ο χώρος και ο χρόνος είναι απλώς τα εργαλεία που χρειάζεται ο εγκέφαλός σας για να τα τακτοποιήσει και να τα βάλει σε τάξη.
 
Πάρτε ένα συνηθισμένο παράδειγμα όπως ο καιρός έξω. Μπορείτε να δείτε έναν μπλε ουρανό, αλλά τα κύτταρα στον εγκέφαλό σας μπορεί να αλλάξουν έτσι ώστε το μπλε να φαίνεται κόκκινο και πράσινο. Νομίζεις ότι ο ουρανός είναι φωτεινός, αλλά τα κυκλώματα του εγκεφάλου μπορεί να αλλάξουν έτσι ώστε να φαίνεται σκοτεινός. Νομίζεις ότι έχει ζέστη και υγρασία, αλλά σε έναν τροπικό βάτραχο ο καιρός θα φάνταζε κρύος και ξηρός. Αυτή η λογική ισχύει σχεδόν για τα πάντα. Η ουσία είναι ότι οτιδήποτε βλέπετε δεν θα μπορούσε να υπάρχει χωρίς την συνείδησή σας.» Robert Lanza’s
 
Εκφράσεις όπως: «Δεν είμαι στον κόσμο, ο κόσμος είναι μέσα μου» και «Δεν είμαι στο σώμα, το σώμα είναι σε μένα» και «Δεν είμαι στο μυαλό, το μυαλό είναι σε μένα». Καθώς εσωστρέφομαι μέσα μου βιώνω το μυαλό μου στην συνείδησή μου, βιώνω το σώμα μου στην συνείδησή μου και την εμπειρία όλου του κόσμου στην συνείδησή μου. Έτσι, αυτή η συνείδηση ​​είναι εκτός χώρου και χρόνου γιατί είναι αυτή που στην πραγματικότητα αντιλαμβάνεται και κατασκευάζει τον χωροχρόνο, επομένως είναι εκτός του χώρου και του χρόνου, είναι υπερβατική δεν έχει αρχή στον χρόνο, δεν έχει άκρες στο χώρο και ως εκ τούτου δεν έχει και τέλος στον χρόνο. Όταν αντιλαμβάνομαι τους νόμους της φύσης, ακόμα κι αυτοί, βρίσκονται στην συνείδησή μου.
 
Όταν αυτές οι προτάσεις σου γίνει κατανοητές τότε έχεις αντιληφθεί τι κάνει η εξουσία για να υποτάξει την συνείδηση σου στην δική της ατζέντα και πόσο σημαντική είναι η δική σου Ελεύθερη Βούληση πέρα κι έξω από κάθε δόγμα και -ισμό. Κάθε τι που αντιλαμβάνεσαι είναι πρόγραμμα που σου έχει εμφυτεύσει ο Αφέντης και οι ελεγκτές σου, αν αυτό το πρόγραμμα το πετάξεις εκεί που ανήκει δηλ. στα σκουπίδια τότε θα αντιληφθείς για πρώτη φορά τι σημαίνει Ελεύθερη Συνείδηση.
 
Η Συνείδηση ​​έρχεται πάντα πρώτη και όλα τα υπόλοιπα είναι κατασκευάσματά της.
 
Γι’ αυτό δεν αφήνουν την συνείδηση σου ελεύθερη να αποφασίσει μόνη της ποιά είναι η πραγματικότητα της. Σου επιβάλλουν την συνείδηση της μιαρής «Mystery Babylon» των ελεγκτών του Αφέντη σου. Αυτός αποφασίζει ποιο είναι το Σύμπαν που θα ζήσεις, πως και πότε θα πεθάνεις. Εσύ από λειτουργικός Δημιουργός κατάντησες ένα ταπεινό και υπάκουο ανθρώπινο ζώο.
 
Δεν καταλαβαίνω γιατί είναι τόσο δύσκολο για τους ανθρώπους να φανταστούν ότι όταν μια πεταλούδα κοιτάζει ένα λουλούδι δεν βλέπει το ίδιο λουλούδι όπως εσύ κι εγώ, γιατί εκείνη κάνει υπεριώδη ανίχνευση κι όχι στα συνήθη μήκη κύματος που βλέπεις εσύ ή ότι τα μάτια ενός χαμαιλέοντα περιστρέφονται σε δύο διαφορετικούς άξονες και ως εκ τούτου δεν μπορώ καν να φανταστώ πως αντιλαμβάνεται ένας χαμαιλέοντας ένα δωμάτιο ή το γεγονός ότι οι φάλαινες επικοινωνούν μέσω υπερηχητικών σημάτων που δεν μπορούμε να αντιληφθούμε, επειδή απλά το όργανο είναι διαφορετικό. Οι μύστες Τολτέκοι λένε ότι η βλάβη του οργάνου δεν είναι μια αντανάκλαση του χρήστη του οργάνου. Εσύ είσαι ο χρήστης του οργάνου και ξέρεις ότι μπορείς να χειριστείς το όργανο με όποιον τρόπο θέλεις, έτσι το σθένος σου όπως και η α-σθενεια (απουσία σθένους) είναι στην συνείδηση σου, όπως και το τι θα κάνεις με αυτό.
 
Βασικά ότι ο εγκέφαλός μας, ο οποίος είναι κλεισμένος σε ένα οστεώδες κρανίο δεν έχει καμία εμπειρία από τον λεγόμενο έξω κόσμο. Τα κύτταρα του εγκεφάλου ανταποκρίνονται σε πράγματα όπως ηλεκτρολύτες, pH, θερμοκρασία σώματος, ορμόνες και ούτω καθεξής και τελικά όλη αυτή η δραστηριότητα μεταφράζεται σε ιοντικές μετατροπές, σε νευρικές κυτταρικές μεμβράνες και κάπως μυστηριωδώς, μας δίνει την εμπειρία του χρώματος και του ήχου, του σχήματος, της υφής και της μυρωδιάς, όχι στους νευρώνες, αλλά στην συνείδησή μας. Αλλά δεν είναι πραγματικά σαφές πώς οι πληροφορίες που υποβάλλονται σε επεξεργασία από εσωτερικές καταστάσεις από τον εγκέφαλο μεταφράζονται σε ήχο, όραση, γεύση και όσφρηση τα οποία μας δίνουν την εμπειρία του έξω κόσμου.
 
Οι επιστήμονες έχουν εκπαιδευτεί να λειτουργούν εντός του υφιστάμενου μοντέλου, να αντιλαμβάνονται το αφήγημα της εξουσίας και σε όλη την ιστορία κάθε φορά που υπάρχει ένα νέο παράδειγμα, κάποια από τα συμπεράσματα δεν βγάζουν κανένα νόημα. Οτιδήποτε εκτός του εξουσιαστικού προτύπου είναι ανοησίες. Με αυτές τις ανοησίες πορεύονται, ζουν και πεθαίνουν, είναι κι ευχαριστημένοι με αυτή την προοπτική, αλλά όχι όλοι… ευτυχώς όχι όλοι !!
 
Σύμφωνα με τον Max Tegmark, παρότι οι παράλληλοι κόσμοι δεν αλληλεπιδρούν μεταξύ τους, συμβάλλουν κβαντικά (δίνοντας τα διάφορα κβαντικά παράδοξα) και μπορεί έτσι να ελεγχθεί η θεωρία τους. Η θεωρία μας λέει ότι οι κόσμοι διχάζονται σε κάθε θερμοδυναμικά μη αντιστρεπτή διαδικασία. Επειδή ο ανθρώπινος νους λειτουργεί (όταν κι αν) μη αντιστρεπτά, διχάζεται και αυτός με τον διχασμό των κόσμων. Για να μπορέσεις να ανιχνεύσεις λοιπόν μ’ ένα πείραμα τον διχασμό των κόσμων πρέπει να χρησιμοποιήσεις μια μη βιολογική, αντιστρεπτή τεχνητή νοημοσύνη. Βασικά χρειάζονται να γίνουν τρεις αντιστρεπτές μετρήσεις του σπιν ενός ηλεκτρονίου (ή της πόλωσης ενός φωτονίου).
 
Πρώτα η μηχανή μετρά το σπιν ως προς τον άξονα των z και καταγράφει έτσι ένα «πάνω» ή «κάτω» σπιν, σημειώνοντάς το στη μνήμη της. Μετά μετρά το σπιν ως προς τον άξονα των x και καταγράφει ένα «αριστερό» ή «δεξιό» σπιν και το σημειώνει κι αυτό στην μνήμη της. Στην συνέχεια αντιστρέφει ολόκληρη την μέτρηση στον άξονα των x, μαζί με το αντιστρεπτό σβήσιμο της μνήμης της δεύτερης μέτρησης. Τέλος μετρά το σπιν ως προς τον άξονα των z και σημειώνει ξανά το αποτέλεσμα.
 
Σύμφωνα με την ερμηνεία της Κοπεγχάγης η αρχική και η τελική μέτρηση του σπιν στον άξονα των z έχουν μια πιθανότητα συμφωνίας μόνο 50%, διότι η παρεμβολή της μέτρησης του άξονα των x από τον συνειδητό παρατηρητή προκάλεσε την κατάρρευση της κυματοσυνάρτησης του ηλεκτρονίου. Σύμφωνα όμως με την θεωρία των πολλαπλών κόσμων η πρώτη και η τρίτη μέτρηση θα συμφωνούν πάντα, διότι δεν υπήρξε καμιά ενδιάμεση κατάρρευση της κυματοσυνάρτησης.
 
Η μηχανή διχάστηκε σε δυο καταστάσεις ή διαφορετικούς κόσμους με την δεύτερη μέτρηση -μία που παρατήρησε το ηλεκτρόνιο με «αριστερό» σπιν και μία άλλη που το παρατήρησε με «δεξιό» σπιν. Επομένως όταν η μηχανή αντέστρεψε την δεύτερη μέτρηση αυτοί οι δυο κόσμοι επανασυγχωνεύθηκαν και αποκατέστησαν πλήρως την αρχική κατάσταση του ηλεκτρονίου κατά 100%, Μόνο με την αποδοχή των πολλών κόσμων του Everett μπορεί να εξηγηθεί αυτή η αποκατάσταση κατά 100%.
 
Ταξιδεύοντας σε Παράλληλα Σύμπαντα.
Τα Παράλληλα Σύμπαντα θεωρούνται ότι καταλαμβάνουν τον ίδιο χωρόχρονο με μας και περιγράφονται συνήθως να διχάζονται σε άλλες διαστάσεις, ορθογώνιες μεταξύ τους και με το σύμπαν μας. Οι διαστάσεις αυτές δεν είναι όμως χωροχρονικές, αλλά του μαθηματικού χώρου του Hilbert. Οι υπερθέσεις των διαφορετικών συμπάντων συνυπάρχουν ταυτόχρονα σε αυτό τον απειροδιάστατο χώρο του Hilbert.
 
Η συνήθης θεωρία λέει ότι ενώ μπορούμε να ανιχνεύσουμε αυτά τα παράλληλα σύμπαντα, δεν μπορούμε να ταξιδέψουμε σε αυτά ή να επικοινωνήσουμε μαζί τους, λόγω της «γραμμικότητας» της κυματοσυνάρτησης. Αυτό σημαίνει ότι κάθε (γραμμική) λύση εξελίσσεται τελείως αδιάφορα από την παρουσία ή απουσία των άλλων λύσεων κι επομένως κανένα πείραμα στον ένα κόσμο δεν μπορεί να έχει καμιά επίδραση σε ένα πείραμα σε άλλο κόσμο. Καμιά επικοινωνία έτσι δεν είναι δυνατή μεταξύ των κβαντικών αυτών κόσμων και των αντίστοιχων κβαντικών αντιγράφων μας.
 
Σύμφωνα με τον Max Tegmark, ο λόγος που δεν αντιλαμβανόμαστε τα άλλα Παράλληλα Σύμπαντα «είναι η ίδια η εξίσωση του Σρέντινγκερ που προκαλεί ένα είδος λογοκρισίας μέσω της κβαντικής αποσυνοχής». Η κβαντική αποσυνοχή στηρίζεται στην συνεχή αλληλεπίδραση ενός κβαντικού συστήματος με το περιβάλλον του και χρησιμοποιείται από την θεωρία των πολλαπλών κόσμων για να εξηγήσει την μετάβαση από τον κβαντομηχανικό κόσμο των υπερθέσεων και των πιθανοτήτων στον κλασσικό μακρόκοσμο, χωρίς να χρειαστεί την έννοια της κατάρρευσης της κυματοσυνάρτησης που επικαλείται η ερμηνεία της Κοπεγχάγης. Η αποσυνοχή συμβαίνει όταν οι κυματοσυναρτήσεις παύουν να είναι σε συμφωνία φάσεως. Π.χ. στο παράδοξο της «γάτας του Σρέντιγκερ» οι κυματοσυναρτήσεις της ζωντανής και της νεκρής γάτας είναι σε αποσυνοχή, σε ασυμφωνία φάσεως, και παρόλο έτσι που υπάρχουν την ίδια στιγμή δεν αλληλεπιδρούν μεταξύ τους.
 
Ο φυσικός Τζων Γκίμπριν υποστηρίζει ότι εάν θέλουμε να βρεθούμε σε ένα Παράλληλο Σύμπαν, πρέπει να ταξιδέψουμε πίσω στον χρόνο της δικής μας πραγματικότητας, μέχρι το σημείο που συνέβη η διακλάδωση και μετά να μετακινηθούμε απευθείας στον χρόνο του εναλλακτικού κλάδου ορθογώνια προς τον κόσμο μας. Αυτό όμως περιλαμβάνει όλα τα παράδοξα ενός ταξιδιού στον γραμμικό χρόνο. (Η Νέα Πραγματικότητα)
 
Σύμφωνα με τον φυσικό Τζακ Σαρφάτι, ο διαχρονικός ταξιδιώτης μπορεί να επιστρέψει σε ένα κόσμο που διαφέρει αλλά και μοιάζει πολύ με τον κόσμο από τον οποίο ξεκίνησε και πρέπει έτσι να είναι πολύ προσεκτικός να αντιληφθεί τις μικρές διαφορές και να συνειδητοποιήσει έτσι ότι γύρισε σ’ έναν διαφορετικό και όχι στον ίδιο κόσμο.
 
Αντίστοιχες επισημάνσεις κάνει και ο Κάρλος Καστανέντα για τις συνειδητές μετακινήσεις του «σημείου συναρμογής» της επίγνωσης από την συνηθισμένη παγιωμένη θέση του, σε νέες εκδοχές της και τα ταξίδια σε άλλες πραγματικότητες. Άλλωστε το πρώτο πράγμα που απαιτείται από τον Κάρλος στην μαθητεία του, είναι να σταματήσει αυτόν τον κόσμο και το πετυχαίνει με το να αποκοπεί από το παρελθόν του (ανακεφαλαίωση) και με την ταυτόχρονη συσσώρευση Δύναμης. Οι μετακινήσεις του σημείου συναρμογής, δομούν εντελώς νέους κόσμους και πραγματικότητες που θεωρούνται εντελώς ξένοι με το κόσμο μας και η τεχνική της μετακίνησης του σημείου συναρμογής επιτρέπει τελικά (παραβιάζοντας τους περιορισμούς της γραμμικότητας της κβαντικής θεωρίας) την επαφή με τους άλλους κόσμους.
 
Η συνείδηση δεν υπακούει σε οποιουσδήποτε γραμμικούς νόμους και είναι το μοναδικό μέσον επικοινωνίας με τις άλλες πραγματικότητες.
 
Τα είδη των παράλληλων Συμπάντων
 
Ο Max Tegmark παρουσίασε το 2003 σε ένα άρθρο του στο επιστημονικό περιοδικό Scientific American τέσσερα διαφορετικά είδη παράλληλων συμπάντων, τα οποία διέκρινε αντίστοιχα σε «Επίπεδο» 1, 2, 3 και 4:
 
Επίπεδο 1- Περιοχές Πέρα από τον Κοσμικό Ορίζοντα: Η πρώτη κατηγορία παραλλήλων συμπάντων, το «Επίπεδο 1» περιλαμβάνει περιοχές του διαστήματος πάρα πολύ μακριά μας για να μπορέσουμε να τις αντιληφθούμε. Οι αστρονομικές παρατηρήσεις μας υποδεικνύουν ότι ο χώρος είναι άπειρος και σ’ έναν άπειρο χώρο οποιαδήποτε δυνατή διαμόρφωση των μορίων της ύλης μπορεί να επαναληφθεί πολλές φορές. Με αυτή την έννοια, υπάρχει κάπου ένα άλλο σύμπαν, ίδιο ακριβώς με το δικό μας, όπου ζει αντίστοιχα κάποιο αντίγραφό μας. Δεν μπορούμε να δούμε μακρύτερα από 42 δισεκατομμύρια έτη φωτός. Ο όγκος αυτού του χώρου που περιλαμβάνει τον ορίζοντα παρατήρησης μας ονομάζεται όγκος του Hubble και αντιπροσωπεύει τον αισθητό κόσμο μας. Τα σύμπαντα του Επιπέδου Ι βρίσκονται πέρα από τον όγκο Hubble και γι’ αυτό δεν μπορούμε να τα παρατηρήσουμε με τους τρόπους που γνωρίζουμε.
 
Επίπεδο 2- Αιώνιος Πληθωρισμός: Στην αρχή της ιστορίας του το σύμπαν πέρασε από μια περίοδο ταχύτατης (εκθετικής) διαστολής που ονομάζουμε «πληθωρισμό». Η πληθωριστική αυτή διόγκωση τελείωσε (χωρίς να σταματήσει ωστόσο η διαστολή) πριν 13,7 δισεκατομμύρια χρόνια, αλλά συνεχίζεται σε διάφορα μακρινά μέρη και άλλες νέες περιοχές που σχηματίζονται συνεχώς από τις κβαντικές διακυμάνσεις του κενού. Οι καινούριες αυτές περιοχές εμφανίζονται σαν μικροσκοπικές φυσαλίδες και αρχίζουν αμέσως να διογκώνονται απεριόριστα, προσφέροντας χώρο για τον σχηματισμό και άλλων φυσαλίδων. Η ατέρμονη αυτή διαδικασία ονομάζεται στην κοσμολογία αιώνιος πληθωρισμός και όταν αρχίζει παράγει όχι μόνον ένα, αλλά ένα άπειρο αριθμό συμπάντων.
 
Κάθε μια τέτοια φυσαλίδα-σύμπαν διαστέλλεται κατά την πληθωριστική φάση της με διαφορετικούς ρυθμούς. Οι αρχικές συνθήκες αυτών των συμπάντων έχουν επιλεχτεί χαοτικά, διαφορετικά από τα σύμπαντα του Επιπέδου Ι, διαφέρουν όχι μόνον ως προς τις αρχικές συνθήκες τους αλλά και τις φυσικές παραμέτρους τους. Η θεωρία των Χορδών αναγνωρίζει επίσης έναν τεράστιο αριθμό λύσεων που αντιστοιχούν σε σύμπαντα-φυσαλίδες με διαφορετικές ιδιότητες και φυσικές σταθερές. Γενικά, ένας απεριόριστος αριθμός φυσαλίδων, όλων των δυνατών τύπων, σχηματίζεται στην διάρκεια του αιώνιου πληθωρισμού, που διαφέρουν όχι μόνο στις αρχικές τους συνθήκες, αλλά και στις φυσικές τους ιδιότητες, σταθερές και χωροχρονικές διαστάσεις.
 
«Ο χώρος συνεχίζει να διαστέλλεται και θα διαστέλλεται για πάντα, αλλά μερικές περιοχές του σταματούν να διαστέλλονται και σχηματίζουν μεμονωμένες φυσαλίδες, σαν θύλακες αέρα σε μια ζύμη που φουσκώνει. Άπειρες τέτοιες φυσαλίδες αναδύονται και κάθε μία είναι ένα Πολυσύμπαν επιπέδου 1 σε εμβρυακή κατάσταση: άπειρη σε μέγεθος και γεμάτη με ύλη που αποτέθηκε από το ενεργειακό πεδίο που προκάλεσε τον πληθωρισμό. Οι φυσαλίδες αυτές βρίσκονται σε μια απόσταση μεγαλύτερη από άπειρη από την Γη μας, υπό την έννοια ότι δεν θα μπορούσαμε να φτάσουμε ποτέ εκεί, ακόμη και αν ταξιδεύαμε με την ταχύτητα του φωτός για πάντα. Ο λόγος είναι ότι ο χώρος μεταξύ της φυσαλίδας μας και των γειτονικών φυσαλίδων διαστέλλεται πιο γρήγορα από ότι κινούμαστε εμείς εντός αυτού του χώρου, ακόμη και αν κινούμαστε με την ταχύτητα του φωτός. Οι απόγονοί σας έτσι δεν θα δουν ποτέ τα αντίγραφά τους οπουδήποτε στο επίπεδο 2. Για τον ίδιο λόγο, αν η κοσμική διαστολή επιταχύνεται, όπως μας δείχνουν οι τωρινές μας παρατηρήσεις, κανείς δεν θα μπορέσει να δει ποτέ ούτε τα αντίγραφά του στο Επίπεδο 1». Max Tegmark
Οι διαφορετικές διαστάσεις που μπορούν να εμφανιστούν σε αυτά τα σύμπαντα οφείλονται στις διαφορετικές «ρήξεις της συμμετρίας» που συνέβησαν από τις κβαντικές διακυμάνσεις στα αρχικά στάδια της ιστορίας τους. Ακόμα και το σύμπαν μας ξεκίνησε με αρκετά περισσότερες, ισότιμες αρχικά και συμμετρικές μεταξύ τους διαστάσεις, που όμως λόγω ρήξης της συμμετρίας τρεις από αυτές συμμετείχαν στη διαστολή του και είναι αυτές που παρατηρούμε σήμερα, ενώ οι υπόλοιπες παρέμειναν «συμπηγμένες» μικροσκοπικές και αθέατες.
 
Η Θεωρία των Χορδών τοποθετεί αυτές τις συμπηγμένες διαστάσεις σε μια αόρατη μικροσκοπική σφαίρα με διάμετρο 10^(-33) cm γύρω από κάθε σημείο του χωρόχρονου. Σε αυτές τις μικροσκοπικές διαστάσεις αντιστοιχούν πάντως τεράστιες ενεργειακές διακυμάνσεις. Θα αναρωτιόταν έτσι κάποιος μήπως κάθε σημείο του χώρου είναι μία εν δυνάμει είσοδος σε ένα άλλο σύμπαν, αποδεικνύοντας έτσι και πρακτικά την φιλοσοφική ταύτιση απειροστού και απείρου.
 
Ειδικά αν σταματήσουμε να μιλάμε για ταχύτητα του φωτός κι αρχίσουμε να μιλάμε για ταχύτητα της συνείδησης.
 
Στην θεωρία των βρανών ή μεμβρανών το σύμπαν μας έχει παρασταθεί σαν μια τετραδιάστατη φυσαλίδα που επιπλέει σε 11 διαστάσεις, στις επτά από τις οποίες μπορεί να υπάρχουν  άπειρα παράλληλα σύμπαντα. Η πλησιέστερη μάλιστα παράλληλη φυσαλίδα στο σύμπαν μας μπορεί να βρίσκεται σε απόσταση μόλις ενός χιλιοστού από μας!
 
Ένας άλλος τρόπος παραγωγής ενός Πολυσύμπαντος Επιπέδου 2, σύμφωνα με τον Tegmark, μπορεί να είναι μία κυκλική διαδικασία γέννησης και καταστροφής Συμπάντων μέσω της φυσικής των βρανών και ένας άλλος, ένα «Πολυσύμπαν συγκρίσιμο σε ποικιλομορφία με αυτό του επιπέδου 2, αλλά που συνεχώς διαιρείται και δημιουργεί νέα Σύμπαντα μέσω ενεργειακών διακυμάνσεων». Τέλος ένας ακόμα τρόπος παραγωγής συμπάντων Επιπέδου 2 είναι το λεγόμενο εκπυρωτικό μοντέλο που περιλαμβάνει την δημιουργία νέων συμπάντων από την σύγκρουση βρανών. Επειδή μάλιστα οι μεμβράνες δεν μπορούν να συγκρουστούν σε ένα μόνο σημείο, κάθε σημείο της σύγκρουσης δημιουργεί ένα δικό του σύμπαν, με τις δικές του αρχικές συνθήκες.
 
Επίπεδο 3: Τα Παράλληλα Σύμπαντα της Κβαντομηχανικής: Ενώ τα πολυσύμπαντα Επιπέδων 1 και 2 περιλαμβάνουν παράλληλους κόσμους που βρίσκονται πολύ μακριά μας, πέρα από τον κοσμικό μας ορίζοντα, τα παράλληλα σύμπαντα του Επιπέδου 2, που είναι αυτά της ερμηνείας του Everett της κβαντομηχανικής, βρίσκονται γύρω μας. Είναι συνήθως τα πιο γνωστά στο ευρύ κοινό από τα μυθιστορήματα επιστημονικής φαντασίας όπου παρουσιάζονται και ως εναλλακτικά σύμπαντα, κβαντικά σύμπαντα, Άλλες Διαστάσεις, Παράλληλες Διαστάσεις, Εναλλακτικές Πραγματικότητες κοκ.
 
Όπως παρατηρεί ο Tegmark: «Ποτέ δεν είχατε και ποτέ δεν θα έχετε επαφή με οποιοδήποτε σύμπαν Επιπέδου 1 και 2, αλλά είσαστε συνεχώς σε επαφή με τα σύμπαντα Επιπέδου 3: Κάθε στιγμή της ζωής σας, κάθε απόφαση που κάνετε, προκαλείτε μια διάσπαση του τωρινού εαυτού σας σ’ έναν άπειρο αριθμό μελλοντικών εαυτών, που κανένας δεν έχει επίγνωση των άλλων. Η μόνη διαφορά μεταξύ του Επιπέδου 1 και του Επιπέδου 3 είναι που κατοικεί ο σωσίας σας. Στο Επίπεδο 1 κατοικεί οπουδήποτε μέσα στον παλιό κλασσικό τρισδιάστατο χώρο. Στο επίπεδο 3 ζει σε κάποιο άλλο κβαντικό κλάδο του απειροδιάστατου χώρου Hilbert».
 
Ο Tegmark θεωρεί πως τα παράλληλα σύμπαντα Επιπέδου 3 δεν προσθέτουν τίποτα καινούριο από τα Επίπεδα 1 και 2, «εκτός από τα περισσότερα, μη διακριτά μεταξύ τους, αντίγραφα των ιδίων Συμπάντων. Η παθιασμένη έτσι αντιπαράθεση γύρω από την θεωρία του Everett αποκλιμακώνεται με την ανακάλυψη των λιγότερο αντιφατικών Πολυσυμπάντων (Επίπεδα 1 και 2), τα οποία είναι εξίσου τεράστια».
 
Παρομοιάζει τα παράλληλα σύμπαντα Επιπέδου 3 με τις διαφορετικές σελίδες ενός βιβλίου οι οποίες υπάρχουν ανεξάρτητα, ταυτόχρονα και ακριβώς η μία δίπλα στην άλλη και επισημαίνει ότι τα άπειρα αυτά σύμπαντα υπάρχουν με κάποιο τρόπο εδώ δίπλα μας και ακριβώς τώρα.
 
Παρά τις διαφορές τους στις αρχικές συνθήκες και στις φυσικές σταθερές, οι θεμελιώδεις νόμοι της φύσης και στα τρία Επίπεδα 1, 2 και 3 είναι ίδιοι.
 
Επίπεδο 4- Άλλες Μαθηματικές Δομές ή το Μαθηματικό Σύμπαν: Το Επίπεδο 4 περιλαμβάνει τα πιο παράξενα σύμπαντα, επειδή αυτά είναι καθαρά μαθηματικές δομές που δημιουργούν οι φυσικοί και μπορεί να δουλεύουν στο χαρτί, αλλά δεν παρατηρούνται σαν φυσικές πραγματικότητες στον κόσμο μας. Τα σύμπαντα αυτά διέπονται από διαφορετικές εξισώσεις από αυτές που διέπουν το δικό μας σύμπαν. Σύμφωνα με τον Tegmark, οποιοσδήποτε κόσμος είναι από μαθηματική άποψη δυνατός, έχει μια ισοδύναμη δυνατότητα να υπάρχει και πραγματικά!
 
Ο φυσικός κόσμος μας είναι μια μαθηματική δομή και επισημαίνει ότι πολλοί φυσικοί έχουν κατά καιρούς έχουν εκφράσει τη μεγάλη απορία τους για την τρομερή αποτελεσματικότητα των μαθηματικών στην περιγραφή της φυσικής πραγματικότητας.
 
«Ο Γαλιλαίος, ο Wigner και πολλοί άλλοι επιστήμονες θα υποστήριζαν ότι τα αφηρημένα μαθηματικά περιγράφουν την πραγματικότητα. Ο Πλάτωνας θα έλεγε ότι τα μαθηματικά υπάρχουν κάπου εκεί έξω σαν μια ιδανική πραγματικότητα. Εγώ εργάζομαι ενδιάμεσα κι έχω την τρέλα να πιστεύω ότι ο λόγος που τα μαθηματικά είναι τόσο αποτελεσματικά στην περιγραφή της πραγματικότητας είναι ότι είναι η πραγματικότητα. Αυτή είναι η Μαθηματική Υπόθεση του Κόσμου: Τα μαθηματικά αντικείμενα υπάρχουν πραγματικά, και είναι όντως μια φυσική πραγματικότητα. Αντίστροφα, οι μαθηματικές δομές μας δίνουν μια παράξενη αίσθηση. Ικανοποιούν ένα κεντρικό κριτήριο για την αντικειμενική ύπαρξή τους.
 
Είναι οι ίδιες, ανεξάρτητα από το ποιος τις μελετά. Ένα θεώρημα είναι σωστό ανεξάρτητα από το αν αποδεικνύεται από άνθρωπο, υπολογιστή ή ένα νοήμον δελφίνι. Ανεπτυγμένοι πολιτισμοί εξωγήινων, θα έβρισκαν τις ίδιες μαθηματικές δομές που έχουμε κι εμείς. Συνεπώς οι μαθηματικοί ισχυρίζονται συνήθως ότι ανακαλύπτουν τις μαθηματικές δομές, παρά ότι τις δημιουργούν οι ίδιοι. Οι σύγχρονοι θεωρητικοί φυσικοί τείνουν να είναι Πλατωνιστές, υποπτευόμενοι ότι τα μαθηματικά περιγράφουν το Σύμπαν τόσο καλά επειδή το Σύμπαν είναι κατά βάθος μαθηματικό».
 
Αξίζει να σημειωθεί ότι Βρετανοί θεωρητικοί φυσικοί έχουν υποστηρίξει επίσης ότι η κβαντική κυματοσυνάρτηση δεν είναι ένα απλό μαθηματικό ή στατιστικό εργαλείο αλλά μια πραγματική οντότητα, μια πραγματική, αντικειμενική κατάσταση ενός κβαντικού συστήματος!
 
Έμμεση Παρατήρηση άλλων Συμπάντων
 
Τα άπειρα σύμπαντα φυσαλίδες που δημιούργησε κι εξακολουθεί να δημιουργεί ο «αιώνιος πληθωρισμός» μπορούν να συγκρουστούν περιστασιακά μεταξύ τους. Μπορεί μερικά όταν σχηματίζονται ν’ απομακρύνονται μεταξύ τους. Αλλά όμως δημιουργούνται τόσο κοντά μεταξύ τους, που θα μπορούσαν να συγκρουστούν, αν επεκτείνονται ταχύτερα από ό,τι ο χώρος ανάμεσά τους. Αν το σύμπαν μας συγκρούστηκε με αυτό τον τρόπο με ένα άλλο σύμπαν φυσαλίδα, η σύγκρουση αυτή θα απελευθέρωσε μια τεράστια ποσότητα ενέργειας. Εάν αυτό συνέβη πριν το τελείωμα της πληθωριστικής φάση του, θα άφηνε ένα θερμικό αποτύπωμα πάνω στην κοσμική ακτινοβολία υποβάθρου που θα μπορούσαμε να ανιχνεύσουμε σήμερα σαν μια κυκλική, ανομοιογενή περιοχή με μια μεγαλύτερη ή μικρότερη ένταση ακτινοβολίας από τον μέσο όρο.
 
Πράγματι ερευνητές ανακάλυψαν το 2010 τέσσερις τέτοιες κυκλικές περιοχές που θα μπορούσαν να οφείλονται σε συγκρούσεις του κόσμου μας με άλλα σύμπαντα. Εντούτοις, όπως τόνισαν, οι τέσσερις αυτές περιοχές δεν είχαν μια «υψηλή στατιστική σημαντικότητα και χρειάζονται περισσότερα στοιχεία για να βεβαιωθούμε για την ύπαρξη του πολυσύμπαντος». Σε μια προηγούμενη μελέτη οι Roger Penrose και Vahe Gurzadyan είχαν ανακαλύψει στην ακτινοβολία υποβάθρου ομόκεντρους κύκλους με χαμηλότερη από την μέση μεταβολή θερμοκρασίας, που θα μπορούσαν να αποτελούν ένα στοιχείο για μια κυκλική κοσμολογία.
 
Η ιδέα των πολλαπλών συμπάντων, εκτός από την φυσική, κοσμολογία και αστρονομία, εμφανίζεται επίσης στην φιλοσοφία, την διαπροσωπική ψυχολογία και την μυθιστοριογραφία, ιδιαίτερα στην φιλολογία της επιστημονικής φαντασίας. Η φιλοσοφία, εκτός από την «αιώνια ανακύκληση» και την «εκπύρωση» των Στωικών, οι ατομικοί φιλόσοφοι Λεύκιππος και Δημόκριτος και μετά από αυτούς ο Επίκουρος θεμελίωσαν στην συνύπαρξη άπειρων κόσμων, όμοιων και διαφορετικών από τον δικό μας και πολύ αργότερα ο Τζορντάνο Μπρούνο: «Μπορώ να φανταστώ έναν άπειρο αριθμό κόσμων όπως η Γη», και φυσικά τον έκαψαν αφού τον βασάνισε πάνω από επτά χρόνια, η κτηνώδης Ιερά Εξέταση· της εκκλησίας του θεού της αγάπης.
 
Ο Everett συνάντησε αρχικά μεγάλη αντίδραση για την θεωρία του από την επιστημονική κοινότητα και αναγκάστηκε να εγκαταλείψει την σταδιοδρομία του ως φυσικός. Βαθμιαία όμως αυτή άρχισε να αποκτά μεγαλύτερη αποδοχή και είναι σήμερα ιδιαίτερα προσφιλής. Οι λόγοι γι’ αυτή την αλλαγή είναι πολλοί και βασικά οι προβλέψεις για άλλα είδη παράλληλων συμπάντων που έδωσαν η πληθωριστική θεωρία της κοσμολογίας και οι θεωρίες των χορδών. Σήμερα την θεωρία υποστηρίζουν «μεγάλα» ονόματα φυσικών όπως οι Stephen Hawking, Steven Weinberg, Brian Greene, Max Tegmark, Alan Guth, Andrei linde, Michio Kaku, Devid Deutsch, Leonard Susskind, Raj Pathria, Sean Carroll και Alex Vilenkin. Αντίθετα, επικριτές της είναι οι David Gross, Paul Steinhardt, George Ellis και Paul Davies, που υποστηρίζουν ότι πρόκειται για μια φιλοσοφική παρά επιστημονική υπόθεση ή ακόμα ψευδοεπιστημονική.
 
Ο Stephen Hawking υποστηρίζει πως αντί να υπάρχει ένα σύνολο διακλαδιζόμενων ξεχωριστών συμπάντων, θα μπορούσαν να υπάρχουν σε κβαντική υπέρθεση όλες οι δυνατές εκδόσεις ενός απλού σύμπαντος. Όταν επιλέγουμε να κάνουμε μια μέτρηση, επιλέγουμε από αυτό το τοπίο ένα υποσύνολο ιστοριών που έχουν τα συγκεκριμένα γνωρίσματα που μετρούμε. Η ιστορία του σύμπαντος, για μας ως παρατηρητή, προέρχεται από αυτό το υποσύνολο ιστοριών. Με άλλα λόγια, εμείς επιλέγουμε το παρελθόν, το παρόν και το μελλον μας!
 
Ο γνωστός επίσης Ιαπωνο-Αμερικανός δημιουργός της θεωρίας των Χορδών Michio Caku αναφέρει:
«Πολλοί κβαντικοί φυσικοί σήμερα, συμπεριλαμβανομένων αρκετών από τους φίλους και τους συναδέλφους μου που έχουν τιμηθεί με βραβεία Νόμπελ, τείνουν προς την ερμηνεία των πολλαπλών κόσμων, σύμφωνα με την οποία ο κβαντικός κόσμος χωρίζεται συνεχώς σε παράλληλα σύμπαντα. Η θεωρία των χορδών (η ειδικότητά μου) οδηγεί επίσης φυσικά σε αυτή την ερμηνεία του πολυσύμπαντος, καθώς κάθε λύση της θεωρίας των χορδών αντιπροσωπεύει έναν διαφορετικό κβαντικό κόσμο.
 
Αυτό σημαίνει ότι, σε γενικές γραμμές, μπορούν να υπάρξουν κβαντικά αντίγραφα των εαυτών μας σε αυτά τα διαφορετικά σύμπαντα, στα οποία να είμαστε αστέρια του ροκ, διάσημοι πολιτικοί, ή άστεγοι άνθρωποι. Κάθε μια από αυτές τις παράλληλες εκδόσεις μας, στην συνέχεια, επιμένει ότι αυτή είναι το πραγματικό πρόσωπο, και ότι όλα τα άλλα αντίγραφα είναι πλαστά. Σε γενικές γραμμές, μπορεί οι άνθρωποι που έχουν πεθάνει να είναι ακόμα ζωντανοί σε έναν από αυτούς τους κόσμους δίπλα σας, αλλά εάν τείνετε το χέρι σας, δεν θα μπορέστε να έρθετε σε επαφή μαζί τους. Ναι, αυτό σημαίνει ότι ο Έλβις είναι ίσως ακόμα ζωντανός σ’ έναν από αυτούς τους κόσμους».
 
Η ερμηνεία αυτή της κβαντομηχανικής, μοιάζει με την Θεωρία των Πολλαπλών Κόσμων, αλλά δίνει μεγαλύτερο ρόλο στον Συνειδητό Παρατηρητή τον οποίο υποβαθμίζει η δεύτερη. Προτείνει έτσι ότι η διάκριση των πολλαπλών κόσμων πρέπει να γίνει όχι με την μορφή εξωτερικών συμπάντων, αλλά στο επίπεδο του νου του ατομικού παρατηρητή, σε αντίστοιχες διακριτές νοητικές καταστάσεις του. Στην ερμηνεία του Everett ο νους ενός παρατηρητή διχάζεται με την διαδικασία μέτρησης σαν συνέπεια της αποσυνοχής που προκαλείται με την μέτρηση.
 
Στην ερμηνεία των πολλών νοών κάθε παρατηρητής υποτίθεται ότι διαθέτει μια απειρία νοητικών καταστάσεων σχετικών με την βιούμενη από αυτόν εμπειρία. Η αποσυνοχή που προκαλείται με την παρατήρηση αναγκάζει την απειρία αυτή των νοών κάθε παρατηρητή να ταξινομηθεί σε διακριτά απειροσύνολα, το καθένα συνδεμένο με ένα αντίστοιχο διακριτό αποτέλεσμα της παρατήρησης. Από αυτή την άποψη οι νοητικές καταστάσεις δεν διχάζονται, γιατί είναι πάντα διακριτές. Για τον δημιουργό της θεωρίας H. Dieter Zeh, δεδομένης της αποσυνοχής, αυτή είναι η πιο φυσική ερμηνεία της κβαντομηχανικής.
 
Ο βασικός και διακριτικός ισχυρισμός της θεωρίας των πολλών νοών είναι ότι το σύμπαν, όπως το αντιλαμβάνεται οποιοσδήποτε νους, δεν είναι ένα αντικειμενικά ξεχωριστό «στρώμα» του υπερσύμπαντος, αλλά η άποψη απλώς του υπερσύμπαντος από την προοπτική αυτού του νου.
------------------
Λεξησαφίνηση
 
Συνείδηση η [siníδisi] .(ψυχ.) η άμεση αντίληψη που έχει το υποκείμενο για τις ψυχικές ενέργειές του (αντιλήψεις, σκέψεις, επιθυμίες), που εκπορεύονται από αυτό και που με την απήχησή τους επιστρέφουν σε αυτό: H ~ τροφοδοτείται από την μνήμη. Aνακαλώ στην συνείδησή μου ένα γεγονός. Tο κατώφλι της συνείδησης. || επίγνωση, συναίσθηση: Έχει ~ της αδυναμίας / των δυνατοτήτων / των ικανοτήτων / της δυνάμεώς του. Έχει γίνει κοινή ~ ότι πρέπει να σώσουμε τα δάση μας. β. κατάσταση στην οποία βρίσκεται ένα άτομο, όταν έχει πλήρη λειτουργία των αισθήσεων και πνευματική διαύγεια: H λιποθυμία επιφέρει απώλεια συνειδήσεως. Φάρμακα που θολώνουν την ~.
 
2. (φιλοσ.) η σαφής γνώση που έχει το υποκείμενο για τον εαυτό του και για τον κόσμο που το περιβάλλει και από τον οποίο μπορεί να αντιδιαστέλλεται. 1. η γνώση που επιτρέπει στο άτομο να διακρίνει το ηθικά καλό από το ηθικά κακό, να ελέγχει τις πράξεις του και να αναλαμβάνει την ευθύνη γι΄ αυτές· ηθική συνείδηση: Έχει καθαρή / ήσυχη / αναπαυμένη / ήρεμη την συνείδησή του. Έχει βαριά την συνείδησή του. Έχω ένα βάρος στην ~. Kάτι βαραίνει την συνείδησή μου. Mε ελέγχει / με τύπτει η ~. Έχω τύψεις (συνειδήσεως). Άνθρωπος με ένοχη / πωρωμένη ~. Πώρωση συνειδήσεως. Aκολουθώ / ακούω την φωνή της συνείδησής μου. Kάτι μου το επιτρέπει / μου το επιβάλλει η συνείδησή μου. Kρίνω κτ. κατά ~. Kρίση συνειδήσεως, έντονος προβληματισμός για την ορθότητα κάποιας πράξης. Tο χρήμα διαφθείρει τις συνειδήσεις. Εκμαυλισμός συνειδήσεων. Aφύπνιση της συνειδήσεως. Άνθρωπος / πράξη που έχει καταδικαστεί / καταξιωθεί στη ~ του κόσμου. Άνθρωπος με ελαστική ~, που κάνει παραχωρήσεις στις ηθικές αρχές του. (έκφρ.) τον έχω / το έχω στην συνείδησή μου, θεωρώ τον εαυτό μου υπεύθυνο για κτ. κακό που έχει συμβεί σε κπ. || καλή συνείδηση, εντιμότητα: Άνθρωπος με ~ / που έχει ~. Άνθρωπος χωρίς ~ / που δεν έχει ~, ασυνείδητος. β. το συναίσθημα του καθήκοντος που εκφράζεται έμπρακτα σε κάποια επαγγελματική συνήθ. δραστηριότητα του ατόμου: Άτομα με αναπτυγμένη επαγγελματική ~ δείχνουν συνέπεια στη δουλειά τους. 2α. η συναίσθηση της προσωπικής ένταξης σε ένα χώρο ή σε ένα σύνολο και της ευθύνης που προκύπτει από αυτή: H ιστορική ~ ενός λαού. H ταξική ~ συσπειρώνει εκείνους που υπερασπίζονται κοινωνικά συμφέροντα. Kαλλιέργεια / διαμόρφωση της εθνικής / κοινωνικής συνείδησης της νεολαίας. γ. το σύνολο των πεποιθήσεων ενός ατόμου: Aντιρρησίας συνείδησης.