ΔΡΑΜΑΤΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ: ΣΟΦΟΚΛΗΣ - Οἰδίπους Τύραννος (1000-1046)

1000 ΑΓ. ἦ γὰρ τάδ᾽ ὀκνῶν κεῖθεν ἦσθ᾽ ἀπόπτολις;
ΟΙ. πατρός γε χρῄζων μὴ φονεὺς εἶναι, γέρον.
ΑΓ. τί δῆτ᾽ ἐγὼ οὐχὶ τοῦδε τοῦ φόβου σ᾽, ἄναξ,
ἐπείπερ εὔνους ἦλθον, ἐξελυσάμην;
ΟΙ. καὶ μὴν χάριν γ᾽ ἂν ἀξίαν λάβοις ἐμοῦ.
1005 ΑΓ. καὶ μὴν μάλιστα τοῦτ᾽ ἀφικόμην, ὅπως
σοῦ πρὸς δόμους ἐλθόντος εὖ πράξαιμί τι.
ΟΙ. ἀλλ᾽ οὔποτ᾽ εἶμι τοῖς φυτεύσασίν γ᾽ ὁμοῦ.
ΑΓ. ὦ παῖ, καλῶς εἶ δῆλος οὐκ εἰδὼς τί δρᾷς.
ΟΙ. πῶς, ὦ γεραιέ; πρὸς θεῶν δίδασκέ με.
1010 ΑΓ. εἰ τῶνδε φεύγεις οὕνεκ᾽ εἰς οἴκους μολεῖν.
ΟΙ. ταρβῶν γε μή μοι Φοῖβος ἐξέλθῃ σαφής.
ΑΓ. ἦ μὴ μίασμα τῶν φυτευσάντων λάβῃς;
ΟΙ. τοῦτ᾽ αὐτό, πρέσβυ, τοῦτό μ᾽ εἰσαεὶ φοβεῖ.
ΑΓ. ἆρ᾽ οἶσθα δῆτα πρὸς δίκης οὐδὲν τρέμων;
1015 ΟΙ. πῶς δ᾽ οὐχί, παῖς γ᾽ εἰ τῶνδε γεννητῶν ἔφυν;
ΑΓ. ὁθούνεκ᾽ ἦν σοι Πόλυβος οὐδὲν ἐν γένει.
ΟΙ. πῶς εἶπας; οὐ γὰρ Πόλυβος ἐξέφυσέ με;
ΑΓ. οὐ μᾶλλον οὐδὲν τοῦδε τἀνδρός, ἀλλ᾽ ἴσον.
ΟΙ. καὶ πῶς ὁ φύσας ἐξ ἴσου τῷ μηδενί;
1020 ΑΓ. ἀλλ᾽ οὔ σ᾽ ἐγείνατ᾽ οὔτ᾽ ἐκεῖνος οὔτ᾽ ἐγώ.
ΟΙ. ἀλλ᾽ ἀντὶ τοῦ δὴ παῖδά μ᾽ ὠνομάζετο;
ΑΓ. δῶρόν ποτ᾽, ἴσθι, τῶν ἐμῶν χειρῶν λαβών.
ΟΙ. κᾆθ᾽ ὧδ᾽ ἀπ᾽ ἄλλης χειρὸς ἔστερξεν μέγα;
ΑΓ. ἡ γὰρ πρὶν αὐτὸν ἐξέπεισ᾽ ἀπαιδία.
1025 ΟΙ. σὺ δ᾽ ἐμπολήσας, ἢ τυχών μ᾽ αὐτῷ δίδως;
ΑΓ. εὑρὼν ναπαίαις ἐν Κιθαιρῶνος πτυχαῖς.
ΟΙ. ὡδοιπόρεις δὲ πρὸς τί τούσδε τοὺς τόπους;
ΑΓ. ἐνταῦθ᾽ ὀρείοις ποιμνίοις ἐπεστάτουν.
ΟΙ. ποιμὴν γὰρ ἦσθα κἀπὶ θητείᾳ πλάνης;
1030 ΑΓ. σοῦ δ᾽, ὦ τέκνον, σωτήρ γε τῷ τότ᾽ ἐν χρόνῳ.
ΟΙ. τί δ᾽ ἄλγος ἴσχοντ᾽ ἐν χεροῖν με λαμβάνεις;
ΑΓ. ποδῶν ἂν ἄρθρα μαρτυρήσειεν τὰ σά.
ΟΙ. οἴμοι, τί τοῦτ᾽ ἀρχαῖον ἐννέπεις κακόν;
ΑΓ. λύω σ᾽ ἔχοντα διατόρους ποδοῖν ἀκμάς.
1035 ΟΙ. καλόν γ᾽ ὄνειδος σπαργάνων ἀνειλόμην.
ΑΓ. ὥστ᾽ ὠνομάσθης ἐκ τύχης ταύτης ὃς εἶ.
ΟΙ. ὦ πρὸς θεῶν, πρὸς μητρός, ἢ πατρός; φράσον.
ΑΓ. οὐκ οἶδ᾽· ὁ δοὺς δὲ ταῦτ᾽ ἐμοῦ λῷον φρονεῖ.
ΟΙ. ἦ γὰρ παρ᾽ ἄλλου μ᾽ ἔλαβες οὐδ᾽ αὐτὸς τυχών;
1040 ΑΓ. οὔκ, ἀλλὰ ποιμὴν ἄλλος ἐκδίδωσί μοι.
ΟΙ. τίς οὗτος; ἦ κάτοισθα δηλῶσαι λόγῳ;
ΑΓ. τῶν Λαΐου δήπου τις ὠνομάζετο.
ΟΙ. ἦ τοῦ τυράννου τῆσδε γῆς πάλαι ποτέ;
ΑΓ. μάλιστα· τούτου τἀνδρὸς οὗτος ἦν βοτήρ.
1045 ΟΙ. ἦ κἄστ᾽ ἔτι ζῶν οὗτος, ὥστ᾽ ἰδεῖν ἐμέ;
ΑΓ. ὑμεῖς γ᾽ ἄριστ᾽ εἰδεῖτ᾽ ἂν οὑπιχώριοι.

***
1000 ΑΓΓ. Αυτά φοβόσουν και στερήθηκες την πόλη σου;
ΟΙΔ. Για να μη γίνω του πατέρα μου φονιάς.
ΑΓΓ. Κι από το φόβο δεν σε λύτρωσα;
Δεν έφερα καλές ειδήσεις, βασιλιά, μου;
ΟΙΔ. Αξίζεις την ευγνωμοσύνη μου.
ΑΓΓ. Γι᾽ αυτό το λόγο κόπιασα.
Σα θα γυρίσεις στην πατρίδα
κάτι κι εγώ προσμένω να κερδίσω.
ΟΙΔ. Ποτέ μου δεν θα ξαναδώ τον τόπο που γεννήθηκα.
ΑΓΓ. Μου φαίνεται, παιδί μου, πως δε νογάς τί κάνεις.
ΟΙΔ. Γιατί το λες αυτό;
Εξήγησέ μου, γέροντα. Σε παρακαλώ.
1010 ΑΓΓ. Γιατί πραγματικά
το σπίτι των γονιών σου αποφεύγεις;
ΟΙΔ. Η σκέψη με τρομάζει
μήπως ο Φοίβος βγει αληθινός.
ΑΓΓ. Μήπως τα γονικά σου σε μολύνουν;
ΟΙΔ. Αυτός ο φόβος, γέροντα,
με πνίγει χρόνια τώρα.
ΑΓΓ. Γνωρίζεις τάχα πως τρέμεις άδικα;
ΟΙΔ. Γιατί; Παιδί τους δε γεννήθηκα;
ΑΓΓ. Ο Πόλυβος κι εσύ
δεν είχατε συγγένεια καμία.
ΟΙΔ. Τί είπες; Ο Πόλυβος δε μ᾽ έσπειρε;
ΑΓΓ. Είναι πατέρας σου, όσο κι εγώ.
ΟΙΔ. Ένας τυχαίος κι ο πατέρας μου
δεν είναι ίσα κι όμοια.
1020 ΑΓΓ. Κανένας απ᾽ τους δυο μας δε σε γέννησε.
ΟΙΔ. Τότε γιατί μ᾽ ονόμαζε παιδί του;
ΑΓΓ. Μάθε λοιπόν πως τα δικά μου χέρια
δώρο σε πρόσφεραν σ᾽ αυτόν.
ΟΙΔ. Και πώς το ξένο δώρο
τ᾽ αγάπησε παράφορα;
ΑΓΓ. Άτεκνος ήταν πριν. Υπέφερε.
ΟΙΔ. Μ᾽ αγόρασες ή με βρήκες
και μ᾽ έδωσες;
ΑΓΓ. Στου Κιθαιρώνα τις πλαγιές σε βρήκα.
ΟΙΔ. Πώς βρέθηκες σ᾽ αυτά τα μέρη;
ΑΓΓ. Βοσκούσα πρόβατα στα κορφοβούνια.
ΟΙΔ. Σε πλήρωναν λοιπόν
από βοσκή να τριγυρνάς σ᾽ άλλη βοσκή.
1030 ΑΓΓ. Τότε σε βρήκα, γιόκα μου, και σ᾽ έσωσα.
ΟΙΔ. Με βρήκες; Πόναγα; Υπέφερα;
ΑΓΓ. Ρώτα τους αστραγάλους σου να μαρτυρήσουν.
ΟΙΔ. Γιατί ξυπνάς στη μνήμη
πληγές αρχαίες;
ΑΓΓ. Σου λύνω τα σχοινιά
που σφίγγαν τα σφυρά τα τρυπημένα.
ΟΙΔ. Από τα σπάργανα κληρώθηκα
σακατεμένος.
ΑΓΓ. Απ᾽ τα σακατεμένα πόδια σου
σ᾽ ονόμασα Οιδίποδα.
ΟΙΔ. Πες μου για το θεό
πατέρας ή μητέρα μού το ᾽κανε αυτό;
ΑΓΓ. Δεν ξέρω. Καλύτερα θα ξέρει
αυτός που σ᾽ έδωσε σε μένα.
ΟΙΔ. Απ᾽ άλλο με πήρες;
Δε με βρήκες τυχαία;
1040 ΑΓΓ. Όχι. Άλλος βοσκός σε μένα
σε παρέδωσε.
ΟΙΔ. Ποιός ήταν;
Ξέρεις να πεις πώς ήταν;
ΑΓΓ. Λέγαν πως ήταν δούλος του Λαΐου.
ΟΙΔ. Αυτού που κυβερνούσε κάποτε
τη χώρα τούτη;
ΑΓΓ. Βεβαίως· ήταν βοσκός του.
ΟΙΔ. Ζει; Μπορώ να του μιλήσω;
Να τον δω;
ΑΓΓ. Εσείς οι ντόπιοι ξέρετε καλύτερα.

ΟΜΗΡΟΣ: Ἰλιάς (1.1-1.67)

Ραψωδία Α' - Λοιμός. Μῆνις

Μῆνιν ἄειδε, θεά, Πηληϊάδεω Ἀχιλῆος
οὐλομένην, ἣ μυρί᾽ Ἀχαιοῖς ἄλγε᾽ ἔθηκε,
πολλὰς δ᾽ ἰφθίμους ψυχὰς Ἄϊδι προΐαψεν
ἡρώων, αὐτοὺς δὲ ἑλώρια τεῦχε κύνεσσιν
οἰωνοῖσί τε πᾶσι, Διὸς δ᾽ ἐτελείετο βουλή, 5
ἐξ οὗ δὴ τὰ πρῶτα διαστήτην ἐρίσαντε
Ἀτρεΐδης τε ἄναξ ἀνδρῶν καὶ δῖος Ἀχιλλεύς.
Τίς τ᾽ ἄρ σφωε θεῶν ἔριδι ξυνέηκε μάχεσθαι;
Λητοῦς καὶ Διὸς υἱός· ὁ γὰρ βασιλῆϊ χολωθεὶς
νοῦσον ἀνὰ στρατὸν ὦρσε κακήν, ὀλέκοντο δὲ λαοί, 10
οὕνεκα τὸν Χρύσην ἠτίμασεν ἀρητῆρα
Ἀτρεΐδης· ὁ γὰρ ἦλθε θοὰς ἐπὶ νῆας Ἀχαιῶν
λυσόμενός τε θύγατρα φέρων τ᾽ ἀπερείσι᾽ ἄποινα,
στέμματ᾽ ἔχων ἐν χερσὶν ἑκηβόλου Ἀπόλλωνος
χρυσέῳ ἀνὰ σκήπτρῳ, καὶ λίσσετο πάντας Ἀχαιούς, 15
Ἀτρεΐδα δὲ μάλιστα δύω, κοσμήτορε λαῶν·
«Ἀτρεΐδαι τε καὶ ἄλλοι ἐϋκνήμιδες Ἀχαιοί,
ὑμῖν μὲν θεοὶ δοῖεν Ὀλύμπια δώματ᾽ ἔχοντες
ἐκπέρσαι Πριάμοιο πόλιν, εὖ δ᾽ οἴκαδ᾽ ἱκέσθαι·
παῖδα δ᾽ ἐμοὶ λύσαιτε φίλην, τὰ δ᾽ ἄποινα δέχεσθαι, 20
ἁζόμενοι Διὸς υἱὸν ἑκηβόλον Ἀπόλλωνα.»
Ἔνθ᾽ ἄλλοι μὲν πάντες ἐπευφήμησαν Ἀχαιοὶ
αἰδεῖσθαί θ᾽ ἱερῆα καὶ ἀγλαὰ δέχθαι ἄποινα·
ἀλλ᾽ οὐκ Ἀτρεΐδῃ Ἀγαμέμνονι ἥνδανε θυμῷ,
25ἀλλὰ κακῶς ἀφίει, κρατερὸν δ᾽ ἐπὶ μῦθον ἔτελλε·
«μή σε, γέρον, κοίλῃσιν ἐγὼ παρὰ νηυσὶ κιχείω
ἢ νῦν δηθύνοντ᾽ ἢ ὕστερον αὖτις ἰόντα,
μή νύ τοι οὐ χραίσμῃ σκῆπτρον καὶ στέμμα θεοῖο·
τὴν δ᾽ ἐγὼ οὐ λύσω· πρίν μιν καὶ γῆρας ἔπεισιν
ἡμετέρῳ ἐνὶ οἴκῳ, ἐν Ἄργεϊ, τηλόθι πάτρης 30
ἱστὸν ἐποιχομένην καὶ ἐμὸν λέχος ἀντιόωσαν·
ἀλλ᾽ ἴθι, μή μ᾽ ἐρέθιζε, σαώτερος ὥς κε νέηαι.»
Ὣς ἔφατ᾽, ἔδεισεν δ᾽ ὁ γέρων καὶ ἐπείθετο μύθῳ·
βῆ δ᾽ ἀκέων παρὰ θῖνα πολυφλοίσβοιο θαλάσσης·
πολλὰ δ᾽ ἔπειτ᾽ ἀπάνευθε κιὼν ἠρᾶθ᾽ ὁ γεραιὸς 35
Ἀπόλλωνι ἄνακτι, τὸν ἠΰκομος τέκε Λητώ·
«κλῦθί μευ ἀργυρότοξ᾽, ὃς Χρύσην ἀμφιβέβηκας
Κίλλαν τε ζαθέην Τενέδοιό τε ἶφι ἀνάσσεις,
Σμινθεῦ, εἴ ποτέ τοι χαρίεντ᾽ ἐπὶ νηὸν ἔρεψα,
ἢ εἰ δή ποτέ τοι κατὰ πίονα μηρί᾽ ἔκηα 40
ταύρων ἠδ᾽ αἰγῶν, τόδε μοι κρήηνον ἐέλδωρ·
τείσειαν Δαναοὶ ἐμὰ δάκρυα σοῖσι βέλεσσιν.»
Ὣς ἔφατ᾽ εὐχόμενος, τοῦ δ᾽ ἔκλυε Φοῖβος Ἀπόλλων,
βῆ δὲ κατ᾽ Οὐλύμποιο καρήνων χωόμενος κῆρ,
τόξ᾽ ὤμοισιν ἔχων ἀμφηρεφέα τε φαρέτρην· 45
ἔκλαγξαν δ᾽ ἄρ᾽ ὀϊστοὶ ἐπ᾽ ὤμων χωομένοιο,
αὐτοῦ κινηθέντος· ὁ δ᾽ ἤϊε νυκτὶ ἐοικώς.
ἕζετ᾽ ἔπειτ᾽ ἀπάνευθε νεῶν, μετὰ δ᾽ ἰὸν ἕηκε·
δεινὴ δὲ κλαγγὴ γένετ᾽ ἀργυρέοιο βιοῖο·
οὐρῆας μὲν πρῶτον ἐπῴχετο καὶ κύνας ἀργούς, 50
αὐτὰρ ἔπειτ᾽ αὐτοῖσι βέλος ἐχεπευκὲς ἐφιεὶς
βάλλ᾽· αἰεὶ δὲ πυραὶ νεκύων καίοντο θαμειαί.
Ἐννῆμαρ μὲν ἀνὰ στρατὸν ᾤχετο κῆλα θεοῖο,
τῇ δεκάτῃ δ᾽ ἀγορήνδε καλέσσατο λαὸν Ἀχιλλεύς·
τῷ γὰρ ἐπὶ φρεσὶ θῆκε θεὰ λευκώλενος Ἥρη· 55
κήδετο γὰρ Δαναῶν, ὅτι ῥα θνήσκοντας ὁρᾶτο.
οἱ δ᾽ ἐπεὶ οὖν ἤγερθεν ὁμηγερέες τ᾽ ἐγένοντο,
τοῖσι δ᾽ ἀνιστάμενος μετέφη πόδας ὠκὺς Ἀχιλλεύς·
«Ἀτρεΐδη, νῦν ἄμμε παλιμπλαγχθέντας ὀΐω
ἂψ ἀπονοστήσειν, εἴ κεν θάνατόν γε φύγοιμεν, 60
εἰ δὴ ὁμοῦ πόλεμός τε δαμᾷ καὶ λοιμὸς Ἀχαιούς·
ἀλλ᾽ ἄγε δή τινα μάντιν ἐρείομεν ἢ ἱερῆα,
ἢ καὶ ὀνειροπόλον, καὶ γάρ τ᾽ ὄναρ ἐκ Διός ἐστιν,
ὅς κ᾽ εἴποι ὅ τι τόσσον ἐχώσατο Φοῖβος Ἀπόλλων,
εἴτ᾽ ἄρ᾽ ὅ γ᾽ εὐχωλῆς ἐπιμέμφεται εἴθ᾽ ἑκατόμβης, 65
αἴ κέν πως ἀρνῶν κνίσης αἰγῶν τε τελείων
βούλεται ἀντιάσας ἡμῖν ἀπὸ λοιγὸν ἀμῦναι.»

***

Ψάλλε, θεά, τον τρομερόν θυμόν του Αχιλλέως,
πώς έγινε στους Αχαιούς αρχή πολλών δακρύων·
που ανδράγαθες ροβόλησε πολλές ψυχές στον Άδη
ηρώων, κι έδωκεν αυτούς αρπάγματα των σκύλων
5 και των ορνέων — και η βουλή γενόνταν του Κρονίδη,
απ᾽ ότ᾽ εφιλονίκησαν κι εχωρισθήκαν πρώτα
ο Ατρείδης, άρχος των ανδρών, και ο θείος Αχιλλέας.
Και απ᾽ τους θεούς ποιος άναψε την έχθραν μεταξύ τους
Ο Απόλλων, όπου οργίσθηκε του Ατρείδη βασιλέως
10 κι έφερε λώβαν στον στρατόν που εθέριζε τα πλήθη,
ότι του εκαταφρόνεσε τον Χρύσην ιερέα.
Στων Αχαιών τα γρήγορα καράβια τούτος ήλθε,
με λύτρα πλουσιοπάροχα την κόρη του να λύσει·
στο χρυσό σκήπτρο τυλικτό του Φοίβου το στεφάνι
15 εκράτει, και τους Αχαιούς παρακαλούσεν όλους:
«Ω γενναιόκαρδοι Αχαιοί, ω βασιλείς Ατρείδες,
του Ολύμπου ας κάμουν οι θεοί, την πόλη του Πριάμου
αφού πορθήσετ᾽, ευτυχείς να πάτε στην πατρίδα
αλλ᾽ αποδώσετε σ᾽ εμέ την ποθητήν μου κόρην,
20 δεχθείτε αυτά τα λύτρα της, αν τον υιόν του Δία
τον μακροβόλον τοξευτήν Απόλλωνα ευλαβείσθε».
Όλοι αλαλάξαν οι Αχαιοί, κι είπαν τον ιερέα
να σεβασθούν και τα λαμπρά λύτρα δεκτά να γίνουν
μόνος ο Αγαμέμνονας δεν το ᾽στεργεν ο Ατρείδης,
25 αλλά κακά τον έδιωχνε και βαρύν λόγον είπε:
«Μη σ᾽ απαντήσω, γέροντα, σιμά στα κοίλα πλοία
ή τώρα εδώ ν᾽ αργοπορείς ή πάλιν να γυρίσεις
και μη θαρρεύεις στου θεού το σκήπτρο και το στέμμα.
Αυτήν δεν θ᾽ απολύσω εγώ· το γήρας θα την έβρει
30 στο Άργος μες στο σπίτι μου μακράν απ᾽ την πατρίδα
να υφαίνει αυτού και σύντροφον της κλίνης να την έχω,
Μη μ᾽ ερεθίζεις, σύρ᾽ ευθύς αν θέλεις να μην πάθεις.
Τον λόγον του εφοβήθηκε και υπάκουσεν ο γέρος·
την άκραν πήρε σιωπηλός της ηχερής θαλάσσης
35 και όταν ευρέθη ανάμερα, τον γόνον της ωραίας
Λητούς μέγαν Απόλλωνα, θερμά παρακαλούσε:
«Άκουσέ με, αργυρότοξε, της Χρύσης και της θείας
Κίλλας προστάτη, κύριε στην Τένεδο, Σμινθέα,
εάν σου έκτισα ναόν να χαίρεται η καρδιά σου,
40 εάν ποτέ σου έκαψα μεριά καλοθρεμμένα
ταύρων κι ερίφων, τούτον μου τον πόθον τελείωσέ μου·
τα βέλη σου στους Δαναούς τα δάκρυά μου ας πλερώσουν».
Ευχήθη και ως τον άκουσεν ο Φοίβος ο Απόλλων,
κατέβη από τες κορυφές του Ολύμπου θυμωμένος,
45 με τόξον και μ᾽ ολόκλειστην φᾳρέτραν εις τους ώμους.
Εβρόντησαν επάνω του τα βέλη ως εκινήθη
ο χολωμένος και ώμοιαζε την νύκτα, ως προχωρούσε.
Των πλοίων κάθισε άντικρυ και απόλυσε το βέλος
και αχός εβγήκε τρομερός απ᾽ τ᾽ ασημένιο τόξο·
50 και αφού τους σκύλους έπληξε και τα μουλάρια πρώτα,
εις τους ανθρώπους έριχνε τα πικροφόρ᾽ ακόντια
αδιάκοπα· και των νεκρών παντού πυρές εκαίαν.
Τα θεία βέλη στον στρατόν πετούσαν εννιά μέρες,
και την δεκάτην τον λαόν συγκάλεσε ο Πηλείδης,
55 ως η θεά τον δίδαξεν η Ήρα η λευκοχέρα,
που εθλίβονταν τους Δαναούς να βλέπει πως πεθαίναν.
Και αφού συνάχθηκε ο λαός εις ένα μέρος όλος,
ο γοργοπόδης Αχιλλεύς σηκώθη και τους είπε·
«Ατρείδη, να γυρίσουμε, θαρρώ, θ᾽ αναγκασθούμε
60 στα γονικά μας άπρακτοι, αν δεν πεθάνουμ᾽ όλοι,
αφού μας φθέρνει λοιμική και πόλεμος αντάμα.
Λοιπόν ας ερωτήσωμεν ή μάντιν ή ιερέα
ή ονειροκρίτην —έρχεται και τ᾽ όνειρο απ᾽ τον Δία—
να ειπεί γιατί εχόλωσε τόσο σ᾽ εμάς ο Φοίβος·
65 μη κάποιο τάμα του έλειψε, μη του λείψ᾽ εκατόμβη
ίσως, αν του καούν αρνιά και ερίφια διαλεμένα,
θελήσει το θανατικό να διώξει από κοντά μας».

Αγχώδης νεύρωση στα παιδιά

Το άγχος έχει περιγραφεί σαν ένας διάχυτος λεπτός φόβος. Καθώς τα παιδιά μεγαλώνουν η πλειονότητα των φόβων τους γίνονται αόριστα άγχη παρά εστιασμένοι φόβοι για πραγματικούς κινδύνους.

Νεύρωση στα παιδιά

Από τα εκατό παιδιά που γράφουν ένα διαγώνισμα, τα περισσότερα θα έχουν άγχος. Ανάμεσα σε αυτά είναι βέβαιο ότι θα υπάρχουν και τα λίγα που θα έχουν παραλύσει από το άγχος τους. Ένας διαγωνιζόμενος μπορεί να είναι ανίκανος να εργαστεί, πριν το διαγώνισμα ενώ ένας άλλος μπορεί να μην φτάσει ούτε στη πόρτα της εξέτασης εξαιτίας του νευρικού κλονισμού, άλλος μπορεί να γράφει ανοησίες ενώ έχει διαβάσει ή το μυαλό να έχει σταματήσει εντελώς.

Αυτή η κατάσταση, όπου το άγχος δεν αναλογεί καθόλου προς κάποια φανερή αιτία ονομάζεται νεύρωση.

Το νευρωσιακό παιδί εκδηλώνει το άγχος του με διάφορους τρόπους και αυτό εξαρτάται από την ικανότητά του να εκφράζει με λόγια τα αρνητικά του συναισθήματα όπως η ανησυχία, η ένταση ή η αναστάτωση.

Αν δεν είναι αρκετά μεγάλο ώστε να μπορεί να εκφράσει τα συναισθήματά του, μία ποικιλία συμπτωμάτων ή συνηθειών θα μας δείξουν το άγχος του οποίου είναι θύμα. Μπορεί να παραπονιέται για πόνους σε διάφορα μέρη του σώματος ιδιαίτερα στο κεφάλι και στο στομάχι.

Αιτία για τις κρίσεις άγχους

Η αιτία για τις κρίσεις του άγχους συνήθως είναι τα καταπιεσμένα συναισθήματα που έχουν τα παιδιά. Για παράδειγμα θα μπορούσε να ήταν το παιδί που γίνεται αγχώδες, εξαιτίας των ισχυρών συναισθημάτων που νιώθει για ένα ανεπιθύμητο μέλος της οικογένειας και που δεν μπορεί να τα εκφράσει με λόγια ή πράξεις. Πρέπει να καταπιέσει τα συναισθήματα θυμού που νιώθει για παράδειγμα για το αδερφάκι του που μόλις γεννήθηκε διότι φοβάται τους γονείς του αν εκδηλώσει το θυμό του.

Ως συνέπεια της αναστολής αυτής, συμβαίνει στο εσωτερικό του παιδιού μία τεράστια σύγκρουση όπου καταλήγει σε ένταση το λιγότερο. Έτσι, προτείνεται σε πρώτη φάση τουλάχιστον οι γονείς να δείχνουν κατανόηση για τον τρόπο που νιώθουν τα παιδιά τους.

Μερικά παιδιά, ενώ φαίνονται ότι δεν έχουν καθόλου άγχος είναι δυνατόν να παρουσιάσουν πράγματι πολύ σοβαρά προβλήματα.

Η χρησιμότητα του άγχους

Τα άτομα χρειάζονται ένα ποσοστό άγχους που θα τους δώσει τα κίνητρα για να μάθουν δεξιότητες στο σχολείο και στο σπίτι. Ένα παιδί που δεν νιώθει άγχος να ευχαριστήσει τους γονείς του, τους δασκάλους ή τον εαυτό του θα συναντήσει μεγάλη δυσκολία να συγκεντρωθεί στη σχολική εργασία.

Αν δεν έχει άγχος, τουλάχιστον σε κάποιο βαθμό, θα συναντήσει δυσκολίες στις σχέσεις του με τα άλλα παιδιά. Υπάρχουν κι άλλες συνέπειες της έλλειψης άγχους, όπως δεν νιώθει ενοχή ή θλίψη μετά από μια άσκοπη πράξη ή καταφεύγει συχνά σε ψευδείς δηλώσεις, ή να ζει με ανευθυνότητα, ενώ δεν του αρέσει να σχεδιάζει μακροπρόθεσμους στόχους.

Το άγχος έχει θετική πλευρά όταν ετοιμάζει το παιδί για μια πιο αποτελεσματική απόδοση αρκεί να μην ξεπερνά ένα ορισμένο σημείο.

Πέρα από ένα συγκεκριμένο ανώτερο όριο, η φοβία υπερδιεγείρει το παιδί και αντί να ενισχύει την απόδοσή του, την διαταράσσει. Ένα αγχωμένο παιδί θα αποδώσει χειρότερα σε ένα διαγώνισμα στο σχολείο. Το έντονο άγχος διαταράσσει τις σύνθετες πνευματικές εργασίες ενώ αντίθετα διευκολύνει την ολοκλήρωση των απλών εργασιών όπως είναι αυτές που είναι μηχανικές εργασίες ρουτίνας.
Κοινωνικές επιπτώσεις άγχους

Το άγχος έχει και κοινωνικές επιπτώσεις. Μαθητές που υποφέρουν από υπερβολικό άγχος δεν είναι δημοφιλείς ανάμεσα στους συμμαθητές τους. Τα αγχώδη παιδιά κατά κανόνα υποτιμούν τον εαυτό τους. Η εξάρτηση είναι ένα άλλο χαρακτηριστικό των παιδιών με έντονο άγχος.

Όσο πιο αγχώδες είναι το παιδί τόσο λιγότερο ικανό είναι να εκφράζει την επιθετικότητά του προς τους άλλους. Και αν πραγματικά παρουσιάζει ενδείξεις επιθετικών συναισθημάτων, νιώθει μεγάλη ανησυχία για αυτά. Ακόμη, αναποφασιστικότητα, επιφυλακτικότητα και ακαμψία συνοδεύουν τα παιδιά με υψηλό άγχος.

Οι σκέψεις των παιδιών, τα συναισθήματά τους και η συμπεριφορά τους αλληλοεπιδρούν και επηρεάζουν το ένα το άλλο. Μέσα από ένα απλό, καθημερινό παράδειγμα ενός παιδιού που αρνείται να πάει στο σχολείο, μπορούμε να δούμε πώς λειτουργεί το άγχος και πώς διαιωνίζεται μέσω ενός φαύλου κύκλου.

Πώς μετριέται η ευδαιμονία; Τα τρία είδη ηδονής στον Πλάτωνα

«Νομίζω ότι καθώς είναι τρία τα μέρη της ψυχής τρεις θα είναι και οι ηδονές, μία για το καθένα· και οι επιθυμίες και το ίδιο τα είδη εξουσίας (ἀρχαί).» -Πλάτων, Πολιτεία 580d7-8

Το ζήτημα της ηδονής δεν εγκατέλειψε την πλατωνική σκέψη κατά τη διάρκεια όλης της εξελικτικής της πορείας. Σε πολλά από τα έργα του από τους πρώιμους διαλόγους έως τους ύστερους (με αποκορύφωμα τον Φίληβο ή Περί ηδονής), ο συγγραφέας επανέρχεται στην ηδονή, τα είδη της, τη σχέση της με το αγαθό και τελικά στη σύνδεσή της με την ευδαιμονία. Στον Γοργία (495a) ο Σωκράτης θέτει στον Καλλικλή το ερώτημα: «το ευχάριστο (ἡδὺ) ταυτίζεται με το αγαθό ή υπάρχει κάποιο από τα ευχάριστα το οποίο να μην είναι αγαθό; (εἶναι τὸ αὐτὸ ἡδὺ καὶ ἀγαθόν, ἢ εἶναί τι τῶν ἡδέων ὃ οὐκ ἔστιν ἀγαθόν;). Στον Πρωταγόρα προχωράει ένα βήμα παραπέρα: είναι η αντίθεση λύπης-ηδονής ικανή να καθορίσει τη ζωή κάποιου; Τα ερωτήματα διαδέχονται το ένα το άλλο και οι απαντήσεις προλαμβάνονται από τον ομιλητή Σωκράτη:

«Επιδιώκετε λοιπόν την ηδονή ως αγαθό και αποφεύγετε τη λύπη ως κακό; Ονομάζετε το να λυπάται κανείς αγαθό όταν σας απαλλάσσει από μεγαλύτερες από τις υπάρχουσες λύπες ή προκαλεί μεγαλύτερες ηδονές από λύπες; ή μπορείτε να πείτε ότι το αγαθό είναι άλλο από την ηδονή ή ότι το κακό είναι άλλο από τη λύπη (ἀνίαν)· ή σας αρκεί να τελειώσετε τη ζωή σας ευχάριστα χωρίς λύπες; (ἢ ἀρκεῖ ὑμῖν τὸ ἡδέως καταβιῶναι τὸν βίον ἄνευ λυπῶν;). Και πάλι λέτε ότι αν και γνωρίζει ο άνθρωπος να πράττει τα αγαθά δεν το θέλει εξαιτίας των άμεσων απολαύσεων (διὰ τὰς παραχρῆμα ἡδονάς) επειδή υποτάσσεται σ’ αυτές.»

Πλάτων, Πρωταγόρας 354c4-355b4

Στην Πολιτεία ο συγγραφέας συζητά εκ νέου το ζήτημα της ηδονής, τη συνδέει με τα μέρη της ψυχής και κατά συνέπεια με τους τύπους των ανθρώπων. Στο στόχαστρό του βέβαια είναι η ιδανική πολιτεία. Έτσι, όπως η πόλη χωρίζεται σε τρία μέρη, το ίδιο και η ψυχή. Τα μέρη της ψυχής αντιστοιχούν στα τρία είδη των ηδονών. Το πρώτο είναι αυτό με το οποίο μαθαίνει ο άνθρωπος (ἦν ᾧ μανθάνει ἄνθρωπος), το δεύτερο εκείνο με το οποίο θυμώνει (τὸ δὲ ᾧ θυμοῦται) το τρίτο όμως είναι δύσκολο να οριστεί λόγω της πολυμορφίας του. Έχει ονομαστεί επιθυμητικό, καθώς συνδέεται με τις επιθυμίες για φαγητό, ποτό και ερωτικές απολαύσεις.

Κατά τον ίδιο τρόπο οι άνθρωποι διακρίνονται ανάλογα με το είδος της ηδονής που επιλέγουν. Πρώτος είναι ο φιλόσοφος, αυτός που επιλέγει την ηδονή της μάθησης και αναζητεί την αλήθεια. Δεύτερος τύπος ο φιλόνικος ή φιλότιμος (φιλόνικον αὐτὸ καὶ φιλότιμον προσαγορεύοιμεν), του οποίου το θυμοειδές επιθυμεί «να νικά». Είναι αυτός που αντλεί ηδονή από τη δόξα και τις τιμές. Ο τρίτος τύπος ανθρώπου προτιμά τις σωματικές απολαύσεις, ονομάζεται φιλοκερδής, επειδή οι εν λόγω επιθυμίες ικανοποιούνται με το χρήμα.

Αφού έχουν δοθεί οι απαραίτητες εξηγήσεις, είναι η ώρα της σύγκρισης των τριών τύπων ανθρώπων και των βίων τους. Φυσικά, καθένας από αυτούς (ο φιλόσοφος, ο φιλόνικος και ο φιλοκερδής), εφόσον έχει επιλέξει τον βίο του ανάλογα με την ηδονή που του προσφέρει, είναι πεπεισμένος για την ευδαιμονία του. Ποιος είναι όμως ο πιο ευτυχισμένος και πώς μετριέται κάτι τέτοιο;

«Αφού λοιπόν, είπα, αμφισβητούνται οι ηδονές κάθε τύπου και οι βίοι τους, όχι ως προς το ποια είναι η ομορφότερη και η πιο άσχημη ζωή, ούτε ποια είναι η χειρότερη και η καλύτερη, αλλά ως προς αυτό ποια είναι η πιο ευχάριστη και με τη λιγότερη λύπη (ἥδιον καὶ ἀλυπότερον), πώς θα γνωρίσουμε ποιος από αυτούς λέει την αλήθεια;»

Πλάτων, Πολιτεία 581e5-582a2

Πώς μετριέται η ηδονή; Η εμπειρία, η φρόνηση και η λογική (ἐμπειρίᾳ τε καὶ φρονήσει καὶ λόγῳ) θα αποτελέσουν τα κριτήριά της. Ως προς την εμπειρία ο φιλόσοφος σαφώς υπερτερεί έναντι των άλλων. Είναι ο μοναδικός που έχει εμπειρία και των τριών βίων και έχει επιλέξει την αλήθεια έναντι των σωματικών απολαύσεων (που έχει γνωρίσει νέος) και των τιμών που απονέμονται σε όλους όσοι έχουν κατορθώσει κάτι σημαντικό. Ως εκ τούτου, ο φιλόσοφος απολαμβάνει συνειδητά τη μεγαλύτερη ηδονή: τη θέαση του όντος. Έχοντας εμπειρία όλων των ηδονών επιλέγει την καλύτερη. Μια εμπειρία που όχι μόνο δεν έχει ο φιλοκερδής, αλλά ταυτόχρονα είναι δύσκολο να την αποκτήσει. Τα υπόλοιπα δύο κριτήρια δεν θα συζητηθούν σε μάκρος, καθώς εύλογα γίνεται κατανοητό ότι ο φιλόσοφος είναι κάτοχος τόσο της φρόνησης όσο και του λόγου. Η λογική είναι το κατεξοχήν εργαλείο που χρησιμοποιεί (Λόγοι δὲ τούτου μάλιστα ὄργανον). Οι ηδονές μπορούν να ιεραρχηθούν:

«Αφού λοιπόν είναι τρεις οι ηδονές, δεν θα ήταν πιο γλυκιά (ἡδίστη) η ηδονή αυτού του μέρους της ψυχής με το οποίο μαθαίνουμε, και εκείνος στον οποίο κυβερνά αυτό το μέρος της ψυχής δεν θα είχε την πιο γλυκιά ζωή (ὁ τούτου βίος ἥδιστος);»

Πλάτων, Πολιτεία 583a1-3

Το ζήτημα της ηδονής δεν έχει τελειώσει όμως. Ο συγγραφέας συνεχίζει να εξετάζει την κατώτατη ηδονή σε σχέση με τον πόνο. Μεταξύ των δύο άκρων υπάρχει μια γκρίζα ζώνη όπου κινούνται όσοι επιλέγουν μόνο τις σωματικές απολαύσεις. Μάλιστα, οι άνθρωποι αυτοί δεν κατορθώνουν ποτέ να φτάσουν στην αληθινή ηδονή, καθώς εσφαλμένα πιστεύουν ότι η έλλειψη πόνου ισοδυναμεί με ηδονή. Έτσι, μόλις περάσει ο πόνος νομίζουν ότι βιώνουν την ηδονή.

«Και πολλές άλλες τέτοιες καταστάσεις, νομίζω, κάνουν τους ανθρώπους να αισθάνονται έτσι, στις οποίες όταν λυπούνται, εγκωμιάζουν την απαλλαγή από τη λύπη και την ησυχία ως το πιο γλυκό, και όχι το να χαίρονται. (Καὶ ἐν ἄλλοις γε οἶμαι πολλοῖς τοιούτοις αἰσθάνῃ γιγνομένους τοὺς ἀνθρώπους, ἐν οἷς, ὅταν λυπῶνται, τὸ μὴ λυπεῖσθαι καὶ τὴν ἡσυχίαν τοῦ τοιούτου ἐγκωμιάζουσιν ὡς ἥδιστον, οὐ τὸ χαίρειν.)»

Πλάτων, Πολιτεία 583d6-9

«Πώς είναι δυνατό να νομίζει κάποιος την έλλειψη του πόνου χαρά και την έλλειψη της χαράς πόνο;» αναρωτιέται ο Σωκράτης στην Πολιτεία. Με άλλα λόγια, οι ηδονές που αισθάνονται οι άνθρωποι αυτού του τύπου δεν είναι γνήσιες αλλά νόθες. Το ίδιο συμβαίνει και με την πείνα, τη δίψα και τα παρόμοια. Είναι είδος κενού του σώματος και ως τέτοιες απλώς αναγκαίες για τη ζωή. Μόλις έλθει η πλήρωση του κενού, έχουμε ηδονή. Είναι όμως αυτή η ηδονή γνήσια; Και βέβαια όχι, συμπεραίνει. Οι ηδονές που είναι ανάμεικτες με λύπη είναι είδωλα της αληθινής ηδονής και σκιές (ἡδοναῖς συνεῖναι μεμειγμέναις λύπαις, εἰδώλοις τῆς ἀληθοῦς ἡδονῆς καὶ ἐσκιαγραφημέναις). Συνεπώς, οι φιλοκερδείς (δοσμένοι στις απολαύσεις του σώματος) απέχουν πολύ από την πραγματική ηδονή. Η πλήρωση που αισθάνονται, η ηδονή των σωματικών απολαύσεων, ομοιάζει με εκείνη των ζώων. Δεν θα καταφέρουν ποτέ να αγγίξουν την πραγματική ηδονή:

«Άρα εκείνοι που είναι άπειροι στη φρόνηση και την αρετή, που πάντοτε συχνάζουν στα γλέντια (εὐωχίαις) και σε παρόμοιες καταστάσεις, όπως φαίνεται, κυμαίνονται ανάμεσα στο κάτω και το μέσον και σε όλη του τους τη ζωή περιπλανούνται, χωρίς να μπορούν ποτέ να το υπερβούν ούτε να σηκώσουν το βλέμμα τους προς τα πάνω ούτε το άντεξαν, ούτε κατάφεραν την πλήρωση του εαυτού τους με το πραγματικό ον (οὐδὲ τοῦ ὄντος τῷ ὄντι ἐπληρώθησαν), ούτε γεύτηκαν ποτέ τη σταθερή και καθαρή ηδονή, αλλά σαν ζώα (ἀλλὰ βοσκημάτων δίκην) με το βλέμμα στραμμένο προς τα κάτω και σκυμμένοι στη γη και σε τραπέζια βόσκουν χορταίνοντας και συνουσιάζονται και εξαιτίας της πλεονεξίας τους για αυτά κλωτσούν και χτυπούν με τα σιδερένια κέρατα και τις οπλές ο ένας τον άλλον, γιατί δεν μπορούν να γεμίσουν εκείνο το μέρος του εαυτού τους που μετέχει στην ουσία καθώς είναι ανύπαρκτο.»

Πλάτων, Πολιτεία 586a1- b4

Είναι κακή η ηδονή; Μια συνολική εικόνα της θεωρίας της ηδονής στον Πλάτωνα περιλαμβάνει τη μελέτη και των υπόλοιπων διαλόγων, καθώς ο φιλόσοφος δεν παύει να αναζητεί επιχειρήματα ως το τέλος της ζωής του. Ο ίδιος έχει κατανοήσει τη φυσική προδιάθεση του ανθρώπου προς την ηδονή. Η ευδαιμονία μετριέται με την ηδονή. Ο άνθρωπος όμως, για να είναι αληθινά ευδαίμων, θα πρέπει να επιλέξει την ορθή ηδονή: της γνώσης και του πνεύματος. Τότε μόνο θα είναι σε θέση να απελευθερωθεί από τα δεσμά του, να κοιτάξει τον ήλιο και όχι τις σκιές. Και αυτό είναι βέβαια χρέος της εκπαίδευσης.

Εκδικητική αναβλητικότητα ύπνου

Είναι αργά το βράδυ. Οι εργασίες της ημέρας έχουν όλες τελειώσει. Ρίχνουμε μια ματιά στο ρολόι: είναι μετά τα μεσάνυχτα. Είμαστε έτοιμοι για ύπνο και τόσο κουρασμένοι που θα μπορούσαμε σχεδόν να λιποθυμήσουμε.

Εντούτοις, αντί να κλείσουμε τα μάτια και να αποκοιμηθούμε, κάτι άλλο συμβαίνει. Αρχίζουμε να διαβάζουμε ένα βιβλίο, να βλέπουμε επεισόδια από την αγαπημένη μας σειρά ή οτιδήποτε μπορεί να ενδιαφέρει τον καθένα. Πριν προλάβουμε να το αντιληφθούμε, η μία σελίδα έγινε πέντε κεφάλαια, το ένα επεισόδιο έγινε ολόκληρος κύκλος και το πλέξιμο τελείωσε όταν ολοκληρώθηκε το σχέδιο.

Τότε όμως η ώρα έχει περάσει τις 3 τα ξημερώματα και γνωρίζουμε ότι θα πρέπει να σηκωθούμε στις 6 το πρωί. Είμαστε απίστευτα κουρασμένοι και ξέρουμε ότι μας λείπει πολύτιμος ύπνος, αλλά δεν μπορούσαμε να αντισταθούμε. Γιατί;

Αν αυτό το σενάριο σας φαίνεται γνώριμο, είναι επειδή πολλοί άνθρωποι σε όλο τον κόσμο εμφανίζουν αυτή τη συμπεριφορά. Το φαινόμενο έχει γίνει τόσο ευρύ που έχει αποκτήσει και όνομα: εκδικητική αναβλητικότητα για ύπνο. Τι είναι όμως ακριβώς αυτή η συμπεριφορά, γιατί συμβαίνει και τι επηρεάζει; Υπάρχουν τρόποι για να την τροποποιήσουμε και να αποφύγουμε την έλλειψη ύπνου;

Γιατί συμβαίνει;

Η έννοια «αναβλητικότητα για ύπνο» εμφανίστηκε πρώτη φορά σε ένα άρθρο του Dr. Floor Kroese – ενός επιστήμονα από το Πανεπιστήμιο της Ουτρέχτης στην Ολλανδία- το 2014. Οι επιστήμονες την περιέγραψαν ως εξής: «η πράξη του να πηγαίνει κανείς αργά για ύπνο ενώ δεν υπάρχουν εξωτερικές συνθήκες που να το επιβάλλουν» – δηλαδή η καθυστέρηση του ύπνου χωρίς να υπάρχει πρακτικός λόγος γι’ αυτή.

Η λέξη «εκδικητική» στην έννοια δηλώνει ότι αποτελεί μια πράξη επαναστατική ενάντια στις ολοένα αυξανόμενες απαιτήσεις της εργασίας και του σπιτιού, οι οποίες μας αφήνουν ελάχιστο χρόνο και ενέργεια για να επενδύσουμε στις δραστηριότητες που αγαπάμε και απολαμβάνουμε.

Αυτό επίσης σημαίνει ότι όσο λιγότερο απολαυστικά πράγματα κάνει ένα άτομο κατά τη διάρκεια της ημέρας, τόσο πιθανότερο είναι να προσπαθήσει το βράδυ να ανακτήσει τον έλεγχο της ζωής του με πιο απολαυστικές δραστηριότητες, τις οποίες δεν μπορεί να κάνει κατά τη διάρκεια της ημέρας.

Ποιος είναι πιθανότερο να αναβάλλει τον ύπνο;

Αν και όλοι μπορεί να εμφανίσουν τέτοια συμπεριφορά, κάποιοι έχουν περισσότερες πιθανότητες. Φαίνεται ότι οι γυναίκες και οι μαθητές είναι πιθανότερο να πέσουν στην παγίδα. Αυτό ήταν το συμπέρασμα έρευνας του 2020 σε Πολωνικό πληθυσμό. Μάλιστα, οι ερευνητές σημείωσαν ότι η διαφορά ανάμεσα στα φύλα εμφανιζόταν στο δείγμα ήδη από τα σχολικά χρόνια.

Αν και αυτή η μελέτη δεν εξηγεί τους λόγους που μια γυναίκα έχει περισσότερες πιθανότητες να ξενυχτήσει, μπορούμε να κάνουμε ορισμένες υποθέσεις βασισμένοι σε άλλες διαθέσιμες πληροφορίες. Για παράδειγμα, άλλη μελέτη του 2019 από την APA σημειώνει ότι οι γυναίκες είναι πιο πιθανό να αναφέρουν ότι βιώνουν σημαντικό στρες συγκριτικά με τους άνδρες.

Κι αυτό δεν αποτελεί καμία έκπληξη, αφού οι γυναίκες έχουν πολύ λιγότερο χρόνο ακόμα και σήμερα. Το μεγαλύτερο βάρος της ανατροφής των παιδιών και της διοίκησης του σπιτιού πέφτει ακόμα σε εκείνες.

Επιπλέον, φαίνεται πως τα άτομα που είναι γεννημένα από το 2000 και μετά εμπλέκονται περισσότερο σε τέτοιες συμπεριφορές. Γιατί; Ίσως να έχει να κάνει με μια «επανάσταση» ενάντια στις σημερινές κουλτούρες που δημιουργούν ανυπόφορη πίεση στο πρόγραμμα ενός νέου.

Οι επιδράσεις στην υγεία

Το μόνο θετικό με την εκδικητική αναβλητικότητα για ύπνο είναι πως πρόκειται για μια ψευδαισθησιακή αίσθηση ελέγχου της ζωής μας. Είναι αρκετά σημαντική επίδραση και μας δελεάζει να συνεχίσουμε μια τέτοια συμπεριφορά, ακόμα κι αν οι κίνδυνοι υπερτερούν των ανταμοιβών. Δεν υπάρχει όμως κανένα αυθεντικό θετικό αποτέλεσμα στη μείωση της ποιότητας και του χρόνου του ύπνου.

Συμβουλές για καλύτερο ύπνο

Οι ειδικοί συστήνουν να αποφεύγουμε τη χρήση οθονών μία ώρα πριν τον ύπνο. Επιλέξτε καλύτερα ένα βιβλίο που όμως δεν έχει έντονη πλοκή, είναι αρκετά ήρεμο, ακόμα και αναμενόμενο. Μην επιτρέπετε ποτέ στην τεχνολογία να μολύνει τον πολύτιμο χρόνο ύπνου σας.

Επίσης προτείνουν ένα ζεστό μπάνιο πριν την ώρα του ύπνου, το οποίο βοηθά να αποδιώχνουμε την ένταση της ημέρας από σώμα και νου. Τέλος, αν και πάλι η έλευση του ύπνου μας δυσκολεύει, η άσκηση κάποιες ώρες πριν τη χαλάρωση είναι η καλύτερη στρατηγική. Προτιμήστε απογευματινές ώρες.

Αν θέλετε να πετύχετε μεγάλα πράγματα, να είστε περήφανοι για τα μικρά

Κάποιες φορές αποδεικνύεται δύσκολο να κοιτάξουμε τη φωτεινή πλευρά της ζωής και παρασυρόμαστε εύκολα από το καθημερινό στρες. Τα παραγεμισμένα προγράμματά μας προφέρουν λίγο χρόνο για ενδοσκόπηση και εκτίμηση των καλών εκφάνσεων της ζωής, αφού είμαστε συνεχώς απασχολημένοι με το να διορθώνουμε όλα τα όχι και τόσο καλά πράγματα. Σε τέτοιες περιπτώσεις, η αναγνώριση των μικρότερων θετικών πραγμάτων και ο πανηγυρισμός των μικρών νικών μας ανυψώνει σίγουρα το ηθικό. Αυτό με τη σειρά του ενισχύει τη πνευματική, συναισθηματική και σωματική μας υγεία.

Γιατί να νιώθετε υπερήφανοι για τις μικρές σας νίκες και πώς κάνει τη διαφορά στη ζωή σας

1. Φέρνουν ευτυχία

Αν και η επίτευξη του απόλυτου στόχου αποτελεί σίγουρα μια συναρπαστική εμπειρία, η αναγνώριση ακόμα και της μικρότερης προόδου που έχετε κάνει από το σημείο εκκίνησης, δημιουργεί ευτυχία. Κάθε μικρό βηματάκι που έχετε καταφέρει να κάνετε αξίζει να γιορταστεί περήφανα, αφού είναι αυτό που σας διαβεβαιώνει ότι κινήστε προς τα εμπρός. Ακόμα και το ένα κιλό που θα χάσετε στον αγώνα σας να αδυνατίσετε συνιστά μια σημαντικότατη νίκη. Εκτιμήστε τον εαυτό σας, γιατί οι προσπάθειές σας δεν πάνε χαμένες.

2. Μας βοηθούν να ξεπεράσουμε τα εμπόδια

Αν είστε έτοιμοι να κυνηγήσετε τους στόχους σας, πρέπει να ξέρετε ότι τα εμπόδια είναι στο πρόγραμμα. Όλοι οι σπουδαίοι άνθρωποι έχουν αποτύχει σε κάποιο σημείο της ζωής τους, αλλά αναδύθηκαν παρόλα αυτά θριαμβευτικά. Και αυτό συνέβη, επειδή κοίταξαν τη φωτεινή πλευρά του ταξιδιού και προχώρησαν. Η απόλαυση λοιπόν και των μικρότερων επιτευγμάτων και η αγνόηση των μικρών εμποδίων είναι το κλειδί.

Αν προσπαθείτε να κόψετε το κάπνισμα εδώ και 5 μήνες, αλλά σήμερα δεν καταφέρατε να αντισταθείτε, μην απογοητεύεστε τόσο. Σκεφτείτε τις τόσες ημέρες που ο αυτοέλεγχός σας λειτούργησε δυναμικά και θα ξαναβρείτε το κίνητρο να συνεχίσετε. Ωστόσο, βεβαιωθείτε ότι ο πειρασμός σας αυτός δεν θα σας τραβήξει μακριά από τον τελικό στόχο σας.

3. Μας κάνουν να σκεφτούμε ξεκάθαρα

Συχνά εστιάζουμε στη μεγάλη εικόνα ή στον τελικό στόχο και λαχταράμε να φτάσουμε εκεί, ακόμα και αν είμαστε μόνο στην αρχή. Ωστόσο, αποτυγχάνουμε να συνειδητοποιήσουμε ότι τα μεγάλα επιτεύγματα αποτελούνται από το άθροισμα των μικρών. Σε αυτό το σημείο, είναι λοιπόν καλύτερο να σταματήσουμε και να ανατρέξουμε στην πρόοδο που έχουμε κάνει μέχρι τώρα. Αυτό δεν θα τονώσει απλά το πνεύμα σας, αλλά επίσης θα σας χαρίσει μια πιο ξεκάθαρη σκέψη ως προς το που βρίσκεστε και πώς να κινηθείτε. Ο διαλογισμός και η άσκηση μπορούν να βοηθήσουν πολύ στη διαδικασία της αξιολόγησης και εκτίμησης.

4. Καταπολεμά το αίσθημα ανεπάρκειας

Η γενιά μας είναι απόλυτα εθισμένη στα κοινωνικά δίκτυα, όπου τα επιτεύγματά μας, είτε είναι προσωπικά, είτε επαγγελματικά, κρίνονται συνεχώς. Αν βλέπετε διαρκώς τους φίλους και τις γνωριμίες σας να εκθειάζουν και να ενθουσιάζονται συνεχώς με το ταξίδι και τους στόχους τους, μπορεί να νιώσετε εύκολα ανεπαρκείς. Αν όμως κάνετε μια ανασκόπηση των μικρότερων νικών σας, θα καταπολεμήσετε εξίσου εύκολα αυτό το αίσθημα. Σας διασφαλίζει ότι αν και αργά, κατευθύνεστε με σταθερά και αποφασιστικά βήματα προς το δικό σας στόχο.

5. Μας βοηθά να ξεκολλήσουμε

Ένας συγγραφέας, ο Joyce Meyer λέει: «Μπορεί να μη βρίσκεστε ακόμα εκεί που επιθυμείτε να είστε, αλλά, δεν είστε εκεί που ήσασταν πριν». Και μόνο η αίσθηση της στασιμότητας μπορεί να μας αποθαρρύνει πλήρως και να μας οδηγήσει στην παραίτηση. Η ανακάλυψη όμως όλων των μέχρι τώρα επιτευγμάτων σας, θα σας κάνει να δείτε ότι κινείστε και ότι δεν έχετε λιμνάσει σε ένα σημείο. Και αυτό είναι αρκετό για να σας ωθήσει προς τα εμπρός.

Το να είστε υπερήφανοι για τις μικρές σας νίκες επιδρά περισσότερο απ’ όσο νομίζετε. Δεν σας βοηθά μόνο να επιτύχετε τους στόχους σας, αλλά μέσω αυτών, χτίζετε μια θετικότερη στάση απέναντι στη ζωή και σας ενσταλάζει την ευγνωμοσύνη. Και όταν αυτά τα δύο λειτουργούν μαζί, μας κάνουν να νιώθουμε πλήρεις.

Ό,τι ξοδεύεται δεν πάει χαμένο, αντίθετα ο,τι φυλάγεται είναι χαμένο

Είναι μεγάλος πειρασμός να μην προχωρούμε, να μένουμε εκεί που βρισκόμαστε, να πισωδρομούμε, με άλλα λόγια να βασιζόμαστε σ’ αυτά που έχουμε, γιατί ό,τι έχουμε, το γνωρίζουμε.

Μπορούμε να στηριχτούμε σ’ αυτό, να αισθανθούμε ασφαλείς μέσα του.

Φοβόμαστε, κι έτσι αποφεύγουμε να κάνουμε ένα βήμα προς το άγνωστο, το αβέβαιο.

Γιατί πραγματικά, αν το βήμα μπορεί να μη μας φανεί ριψοκίνδυνο αφού το κάνουμε, πριν το κάνουμε οι προοπτικές μας φαίνονται πολύ ριψοκίνδυνες, και κατά συνέπεια τρομακτικές.

Μόνο το παλιό, το δοκιμασμένο δίνει την αίσθηση της ασφάλειας· ή έτσι τουλάχιστο φαίνεται.

Κάθε καινούργιο βήμα έχει μέσα του τον κίνδυνο της αποτυχίας, και αυτός είναι ένας από τους λόγους που οι άνθρωποι φοβούνται τόσο πολύ την ελευθερία.

Βέβαια, σε κάθε στάδιο της ζωής μας το παλιό και το συνηθισμένο είναι διαφορετικά.

Όταν είμαστε βρέφη, έχουμε μόνο το σώμα μας και το στήθος της μητέρας μας (αρχικά μη διαφοροποιημένα).

Έπειτα αρχίζουμε να προσανατολιζόμαστε προς τον κόσμο, ξεκινώντας τη διαδικασία που χρειάζεται για να βρούμε μια θέση και για τον εαυτό μας μέσα σ’ αυτόν.

Αρχίζουμε να θέλουμε να έχουμε πράγματα· έχουμε τη μητέρα μας, τον πατέρα, τ’ αδέρφια, τα παιχνίδια.

Αργότερα, αποκτάμε γνώσεις, δουλειά, κοινωνική θέση, σύζυγο, παιδιά, και τότε έχουμε ένα είδος μετα-ζωής, όταν πια αποκτάμε ένα τάφο, μια ασφάλεια ζωής και κάνουμε τη «διαθήκη» μας.

Παρόλη όμως την ασφάλεια του έχει, οι άνθρωποι συνήθως θαυμάζουν εκείνους που ανοίγουν καινούργια μονοπάτια, που έχουν το κουράγιο να προχωρούν.

Στη μυθολογία, αυτός ο τρόπος ύπαρξης αντιπροσωπεύεται συμβολικά από τον ήρωα.

Ήρωες είναι εκείνοι που έχουν το θάρρος ν’ αφήσουν ό,τι έχουν —τη γη τους, την οικογένεια τους, την περιουσία τους — και να φύγουν, όχι χωρίς φόβο αλλά και χωρίς να υποκύπτουν στο φόβο τους.

Στη βουδιστική παράδοση, ο Βούδας είναι ο ήρωας που αφήνει όλη του την περιουσία, όλη τη σιγουριά που υπάρχει στην ινδουιστική θεολογία –τη θέση του, την οικογένεια του — και προχωράει σε μια ζωή πέρα από δεσμεύσεις.

Η δράση του όμως βγαίνει μέσα από την πληρότητα που του δίνει η αγάπη του για όλα τα ανθρώπινα πλάσματα.

Οι Έλληνες έχουν κοσμικούς ήρωες.

Παρόλα αυτά, όμοια με τους πνευματικούς ήρωες, ο Ηρακλής και ο Οδυσσέας προχωρούν χωρίς να δειλιάζουν μπροστά στους κινδύνους που τους περιμένουν.

Οι ήρωες των παραμυθιών λειτουργούν με τον ίδιο τρόπο: φεύγουν, τραβάνε μπροστά και υπομένουν την ανασφάλεια.

Θαυμάζουμε αυτούς τους ήρωες, γιατί βαθιά μέσα μας αισθανόμαστε ότι θα θέλαμε να είμαστε σαν κι αυτούς – αν βέβαια μπορούσαμε.

Αλλά με το φόβο που έχουμε, πιστεύουμε ότι δε μπορούμε να γίνουμε έτσι, μόνο οι ήρωες μπορούν.

Οι ήρωες γίνονται είδωλα. Προβάλλουμε σ’ αυτούς τη δική μας ικανότητα κίνησης, και μετά μένουμε εκεί που ήμασταν —«γιατί δεν είμαστε ήρωες».

Όλη αυτή η ανάλυση ίσως φαίνεται να υπονοεί ότι το να είσαι ήρωας είναι επιθυμητό, είναι όμως ταυτόχρονα ανόητο και ενάντια στο συμφέρον σου. Δεν είναι όμως έτσι τα πράγματα.

Τα άτομα τα επιφυλακτικά, τα κτητικά άτομα απολαμβάνουν την ασφάλεια, αλλά στην πραγματικότητα είναι πολύ ανασφαλή.

Εξαρτιόνται από αυτά που έχουν: χρήματα, κύρος, το εγώ τους — δηλαδή από πράγματα που είναι έξω απ’ αυτούς.

Τι θα γίνουν όμως αν χάσουν ό,τι έχουν; Γιατί, πραγματικά, οτιδήποτε κι αν έχει κανείς μπορεί να χαθεί.

Είναι πιθανό ότι η περιουσία μπορεί να χαθεί -και μαζί της τόσο η θέση όσο και οι φίλοι — και σε κάθε στιγμή ο καθένας μπορεί, και αργά ή γρήγορα θα υποχρεωθεί, να χάσει τη ζωή του.

Αν είμαι ό,τι έχω κι αν ό,τι έχω χαθεί, τότε ποιος είμαι;

Τίποτ’ άλλο, από μια νικημένη, άδεια, αξιολύπητη μαρτυρία ενός λαθεμένου τρόπου ζωής.

Επειδή μπορεί να χάσω ό,τι έχω, είμαι αναγκαστικά συνεχώς ανήσυχος ότι θα χάσω αυτά που έχω.

Φοβάμαι τους κλέφτες, τις οικονομικές αλλαγές, τις επαναστάσεις, τις αρρώστιες, το θάνατο · φοβάμαι ακόμα την αγάπη, την ελευθερία, την ανάπτυξη, την αλλαγή, το άγνωστο.

Έτσι είμαι συνέχεια ανήσυχος, υποφέροντας από χρόνια υποχονδρία, που δε συνεπάγεται μόνο την απώλεια της υγείας μου αλλά και οποιουδήποτε άλλου αποκτήματος μου.

Γίνομαι άνθρωπος αμυντικός, σκληρός, καχύποπτος, μοναχικός, που παρασύρομαι από την ανάγκη να έχω όλο και περισσότερα για να νιώθω μεγαλύτερη ασφάλεια.

Ο Ίψεν έχει δώσει μια ωραία περιγραφή αυτού του εγωκεντρικού ανθρώπου στον Πέερ Γκύντ. Ο ήρωας είναι γεμάτος μόνο από τον εαυτό του. Μέσα στον απέραντο εγωισμό του πιστεύει ότι αυτός είναι ο εαυτός του, γιατί αυτός είναι ένα «σύμπλεγμα από επιθυμίες». Στο τέλος της ζωής του αναγνωρίζει, ότι, επειδή όλη του η ύπαρξη ήταν χτισμένη πάνω στην ιδιοκτησία του, δεν κατάφερε ποτέ να είναι ο εαυτός του. Ένιωθε ότι ήταν ένα κρεμμύδι χωρίς ψίχα, ένας μισοτελειωμένος άνθρωπος που ποτέ δεν υπήρξε ο εαυτός του.

Η αγωνία και η ανασφάλεια που προκαλείται από τον κίνδυνο να χάσει κανείς ό,τι έχει, δεν υπάρχει στους ανθρώπους που προσπαθούν να είναι.

Αν είμαι αυτός που είμαι και όχι αυτό που έχω, τότε κανένας δε μπορεί να μου στερήσει ή να με απειλήσει για την ασφάλεια και την αίσθηση της ταυτότητας μου.

Το κέντρο μου είναι μέσα μου, η δυνατότητα μου να υπάρχω και να εκφράζω τις βασικές μου δυνάμεις είναι κομμάτι της δομής του χαρακτήρα μου και εξαρτάται από εμένα.

Αυτό βέβαια αληθεύει σε φυσιολογικές συνθήκες ζωής, όχι σε περιπτώσεις αρρώστιας, αναπηρίας, βασανισμού ή άλλες συνθήκες ισχυρών εξωτερικών περιορισμών.

Ενώ το έχει βασίζεται σε κάποιο πράγμα που φθείρεται με τη χρήση, το είναι αναπτύσσεται με την εξάσκηση.

Οι δυνάμεις της λογικής, της αγάπης, της καλλιτεχνικής και πνευματικής δημιουργίας, όλες οι βασικές δυνάμεις αναπτύσσονται μέσα από τη διαδικασία της έκφρασης τους.

Ό,τι ξοδεύεται δεν πάει χαμένο, αντίθετα ό,τι φυλάγεται είναι χαμένο.

Όταν προσπαθώ να είμαι, ή μόνη απειλή για την ασφάλεια μου βρίσκεται μέσα μου: στην έλλειψη πίστης στη ζωή και στις δημιουργικές μου ικανότητες, στις τάσεις πισωδρόμησης, στην εσωτερική μαλθακότητα και στην προθυμία ν’ αφήσω τους άλλους ν’ αναλάβουν τη ζωή μου.

Αλλά αυτοί οι κίνδυνοι εξαφανίζονται, δεν είναι συστατικά του είναι, ενώ ο κίνδυνος της απώλειας είναι έμφυτος στο έχει.

Ο Σκοπός σου Θα σε Βρει

Γινόμαστε αυτό που σκεφτόμαστε όλη την ημέρα. Ποιες σκέψεις έχετε που σας εμποδίζουν να αισθάνεστε σαν να έχετε σκοπό στη ζωή σας; Για παράδειγμα, εάν νομίζετε ότι είστε ξεχωριστά από τον σκοπό σας και ότι προχωράτε χωρίς κατεύθυνση στη ζωή σας, τότε αυτό ακριβώς θα προσελκύσετε.

Ας υποθέσουμε, αντ’ αυτού, πως γνωρίζετε ότι πρόκειται σύμπαν με σκοπό όπου οι σκέψεις, τα συναισθήματα και οι ενέργειές σας αποτελούν μέρος της ελεύθερης θέλησής σας και συνδέονται επίσης με τη δύναμη της πρόθεσης. Ας υποθέσουμε ότι οι σκέψεις σας ότι δεν έχετε σκοπό είναι πραγματικά μέρος του σκοπού σας. Ακριβώς όπως η σκέψη του να χάσετε κάποιον που αγαπάτε σας κάνει να τους αγαπάτε ακόμα περισσότερο, ή μια ασθένεια σας κάνει να θεωρείτε την υγεία σας ως θησαυρό, ας υποθέσουμε ότι χρειάζεται η σκέψη της έλλειψης σκοπού σας για να σας κάνει να συνειδητοποιήσετε την αξία σας.

Όταν είστε αρκετά αφυπνισμένοι για να μάθετε τον σκοπό σας και να ρωτήσετε πώς να συνδεθείτε με αυτόν, παρακινείστε από τη δύναμη της πρόθεσης. Η ίδια η πράξη της απορίας του γιατί είστε εδώ αποτελεί ένδειξη ότι οι σκέψεις σας σας ωθούν να επανασυνδεθείτε με το πεδίο της πρόθεσης. Ποια είναι η πηγή των σκέψεών σας σχετικά με τον σκοπό σας; Γιατί θέλετε να αισθάνεστε πως έχετε σκοπό; Γιατί η αίσθηση του σκοπού θεωρείται ως η υψηλότερη ιδιότητα ενός πλήρως λειτουργικού ατόμου;

Η πηγή της σκέψης είναι μια άπειρη δεξαμενή ενέργειας και νοημοσύνης. Κατά μία έννοια, όταν σκέφτεστε για τον σκοπό σας, είναι πραγματικά ο σκοπός σας που προσπαθεί να επανασυνδεθεί με εσάς. Το εσώτερο είναι σας γνωρίζει γιατί είστε εδώ, αλλά το εγώ σας σας προτρέπει να κυνηγάτε μόνο χρήματα, κύρος, δημοτικότητα, αποδοχή και υλικές απολαύσεις, και έτσι χάνετε την αίσθηση σκοπού στη ζωή σας. Μπορεί να αισθάνεστε κορεσμένοι και να αποκτήσατε περισσότερη φήμη, αλλά μέσα σας υπάρχει αυτό το αίσθημα που σας τρώει και μπορεί να χαρακτηριστεί από το παλιό τραγούδι της Peggy Lee: “Is That All There Is?”.

Η εστίαση στις απαιτήσεις του εγώ σας κάνει να αισθάνεστε ανεκπλήρωτοι. Βαθιά μέσα σας, στο επίπεδο της ύπαρξής σας, βρίσκετε αυτό που σκοπεύετε να γίνετε, να καταφέρετε, και να είστε. Σε αυτόν τον εσωτερικό χώρο, είστε συνδεδεμένοι με τη δύναμη της πρόθεσης. Θα σας βρει.

Κάντε μια συνειδητή προσπάθεια να επικοινωνήσετε μαζί της και να ακούσετε. Εξασκηθείτε στο να είστε αυτό που είστε στην πηγή της ψυχής σας. Πηγαίνετε στο επίπεδο της ψυχής σας, όπου η πρόθεση και ο σκοπός ταιριάζουν μαζί τόσο τέλεια ώστε να επιτύχετε την επιφοίτηση ότι απλά γνωρίζετε πως είναι πράγματι αυτό.

ΣΤΟΧΑΣΜΟΣ ΠΑΝΩ ΣΤΗΝ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΩΝ ΦΥΤΩΝ

Η κινεζική σκέψη στοχάστηκε σε εντυπωσιακό βάθος την έννοια της διαδικασίας, της ωρίμανσης. Το γεγονός αυτό σηματοδοτεί ένα χάσμα σε σχέση με την ευρωπαϊκή σκέψη, η οποία αφιερώθηκε στη δραματοποίηση του αποτελέσματος: ενός αποτελέσματος φανερού αλλά βεβιασμένου — που φαίνεται επειδή ακριβώς είναι προϊόν βίας (μιας και η βία είναι αυτή που το φέρνει στο φως). Το αποτέλεσμα τούτο είναι, επομένως, επίπλαστο: ένα ψευδοαποτέλεσμα. Ας αφήσουμε για λίγο στην άκρη τη στρατηγική σκέψη, κι ας μελετήσουμε μια ιστορία από το βιβλίο του Μέγγιου, ένα κορυφαίο κείμενο της λεγόμενης κομφουκιανής παράδοσης, γραμμένο τον 4ο αιώνα π.Χ., την εποχή των μεγάλων θεωρητικών της στρατηγικής.

Ο Μέγγιος αφηγείται μια ιστορία. Ένας χωρικός γυρίζει σπίτι του το βράδυ και λέει στα παιδιά του: «Σήμερα είμαι κατάκοπος, όλη μέρα τραβούσα ένα-ένα τα φυντάνια του χωραφιού». Το να τραβήξεις τα φυντάνια ενός ολόκληρου χωραφιού, το ένα μετά το άλλο, είναι προφανώς κοπιαστικότατο. Όταν τα παιδιά του χωρικού πηγαίνουν να δουν το χωράφι, τα πάντα είναι ξεραμένα.

Να ένα παράδειγμα του τι δεν πρέπει να κάνουμε, μας λέει ο Μέγγιος. Θέλεις να αναπτυχθεί το φυτό και τραβάς προς τα πάνω το φυντάνι για να μεγαλώσει. Θέλεις να φτάσεις στο αποτέλεσμα με τον πιο ευθύ, τον πιο άμεσο τρόπο, δεδομένου του στόχου που έχεις θέσει. Κάνοντάς το όμως αυτό, χάνεις το αποτέλεσμα, διότι βίασες τα πράγματα. Θέλοντας να επιταχύνεις την ανάπτυξη και δρώντας με τρόπο άμεσο, έρχεσαι σε σύγκρουση με την εξελισσόμενη διαδικασία. Διότι εμποδίζεις, ανακόπτεις τη δυνατότητα αυτοδύναμης επέλευσης του αποτελέσματος. Διότι, προφανώς, η ανάπτυξη του φυντανιού ήταν κάτι που θα ποοέκυπτε από την ίδια την κατάσταση. Την εμπεριείχε ήδη ο σπόρος που βρισκόταν μέσα στη γη. Αντί να επέμβεις. αντί να κοπιάσεις, θα ήταν αρκετό να εκμεταλλευτείς τη δυναμική της κατάστασης: να αφήσεις την κατάσταση να ωριμάσει.

Δύο είναι οι παγίδες που πρέπει να αποφύγουμε, λέει ο Μέγγιος. Η μία είναι να πιάσουμε και να τραβήξουμε το φυντάνι για να πετύχουμε «άμεσα» την ανάπτυξη του φυτού. Εξαιτίας της σπουδής να πράξουμε, ώστε να πετύχουμε τον σκοπό μας, παύουμε να σεβόμαστε την αυτοδύναμη διαδικασία της ανάπτυξης: με άλλα λόγια, δεν αφήνουμε το αποτέλεσμα να ωριμάσει. Η άλλη παγίδα είναι να κάτσουμε στην άκρη του χωραφιού χαζεύοντας, περιμένοντας απλώς το φυτό ν’ αναπτυχθεί. Τι πρέπει να κάνουμε λοιπόν; Απαντώ: Αυτό που γνωρίζει ο κάθε αγρότης. Ούτε να τραβήξουμε το φυντάνι, ούτε να το κοιτάζουμε απλώς...

Πρέπει να αφήσουμε τη διαδικασία να εξελιχθεί, δίχως όμως να την εγκαταλείψουμε. Ο Μέγγιος λέει: σκαλίζουμε και βοτανίζουμε γύρω απ’ το φυντάνι· οργώνουμε το χώμα, το αερίζουμε, κι έτσι βοηθάμε την ανάπτυξη του φυτού. Αποφεύγουμε τόσο την ανυπομονησία όσο και την αδράνεια. Ούτε βολονταρισμός, ούτε παθητικότητα. Αντίθετα, υποβοηθώντας τη διαδικασία της ανάπτυξης, αξιοποιούμε τις ροπές που έχουν ήδη τεθεί σε κίνηση και τις βοηθάμε να εκδηλωθούν πλήρως.

Χρησιμοποίησε τα πράγματα, αγάπα τους ανθρώπους. Είναι τρομακτικό το πόσο πολλοί κάνουν ακριβώς το αντίθετο στο όνομα της αγάπης

Οι ολοκληρωμένοι άνθρωποι αναγνωρίζουν, ότι χρειάζονται τους άλλους. Δεν θεωρούν την ανάγκη αυτή για αγάπη και οικειότητα σαν υποχρέωση να υποβιβάζουν τον εαυτό τους, αλλά περισσότερο σαν μέσο αντανάκλασης των μεγάλων δυνατοτήτων τους και μοιράσματός τους με άλλους. Δεν αισθάνονται περιορισμένοι από την αγάπη και τις στενές σχέσεις, αλλά τις θεωρούν ιδιαίτερη ευκαιρία για ανάπτυξη. Κατανοούν πως ποτέ δεν μπορούν να κατέχουν κάποιον άλλο και δεν έχουν καμιά επιθυμία να ανήκουν σε κάποιον. Ξέρουν ότι η οικειότητα φέρνει κοντά τους ανθρώπους, αλλά ότι είναι ευθύνη του καθένα να διατηρήσει την αυτονομία του. Ότι πρέπει να αναπτύσσονται χωριστά για να εξακολουθήσουν να αναπτύσσονται με άλλους. Ο έρωτας και οι στενές σχέσεις προκαλούνται, δεν απειλούνται από τις διαφορές. 

Οι ολοκληρωμένοι άνθρωποι που ξέρουν πως όταν δύο άνθρωποι αποφασίζουν να κάνουν στενή σχέση, ενώνουν, δύο διαφορετικούς κόσμους, κι έτσι, όχι μόνον φέρνουν ο ένας στον άλλον κοινά στοιχεία, αλλά και διαφορές. Οι διαφορές είναι που θα συνεχίσουν να τους κινητοποιούν ν’ αναπτυχθούν. Το βάθος της αγάπης μας μπορεί συνήθως να μετρηθεί από το βαθμό στον οποίο είμαστε διατεθειμένοι να μοιραστούμε τον εαυτό μας με άλλους. Αρχίζουμε με ξεχωριστά Εγώ. Φτιάχνουμε έναν κοινό χώρο ανάμεσα στα δύο Εγώ και τον ονομάζουμε Εμείς. Αυτός είναι ο χώρος στον οποίο αναπτύσσεται η οικειότητα. Όσο μεγαλύτερη είναι η κοινή εμπειρία, τόσο μεγαλύτερος και ο χώρος του Εμείς. Αυτός είναι ο χώρος στον οποίο αναπτύσσεται η οικειότητα. Όσο μεγαλύτερη είναι η κοινή εμπειρία, τόσο μεγαλύτερος και ο χώρος του Εμείς.

Ο έρωτας και η οικειότητα έχουν πολλά στάδια και γι’ αυτό μεταβάλλονται διαρκώς. Η οικειότητα της πρώτης συνάντησης δεν θα είναι η οικειότητα του μήνα του μέλιτος, αλλά θα υπάρξουν πολλές περίοδοι μήνα του μέλιτος. Η περίοδος του διαμερίσματος ενός δωματίου με δανεικά έπιπλα, η περίοδος του πρώτου παιδιού, η περίοδος της αγοράς του σπιτιού, η περίοδος της πρώτης σημαντικής προαγωγής, η περίοδος της ανάπτυξης με την οικογένεια, η περίοδος των γηρατειών. Κάθε περίοδος θα είναι καινούργια και θα δημιουργεί νέες διαστάσεις στην οικειότητα. Επιβάλλεται γι’ αυτό ο ολοκληρωμένος άνθρωπος να έχει πάντα συνειδητότητα και να είναι ανοιχτός στην αλλαγή. Το πρόσωπο στα χέρια σήμερα κάποιου δεν θα είναι το ίδιο πρόσωπο αύριο, ή ακόμα για το λόγο αυτό, την επόμενη ώρα. Ο έρωτας δεν ανατρέφεται ούτε αυξάνεται κοιτάζοντας προς τα πίσω, βιώνεται πάντα στο παρόν.

Η ώριμη οικειότητα και η αγάπη δεν στηρίζονται στις προσδοκίες. Αφού κανείς, ούτε κι ένας άγιος, δεν μπορεί να ξέρει ή να εκπληρώσει όλες μας τις προσδοκίες, το να έχουμε προσδοκίες από τους άλλους σημαίνει ότι επιζητούμε τον πόνο και την απογοήτευση. Η μόνη βάσιμη προσδοκία στον έρωτα βρίσκεται στην ελπίδα ότι αυτοί που αγαπάμε θα γίνουν ο εαυτός τους, όπως κι εμείς. Η αγάπη που προσφέρεται από μια αίσθηση καθήκοντος ή υποχρέωσης, είναι η μεγαλύτερη προσβολή και γι’ αυτό δεν είναι καθόλου αγάπη.

Ο αληθινός έρωτας και η οικειότητα αναπτύσσονται με τον καλύτερο τρόπο αυθόρμητα και προσφέρουν μια πληθώρα ευκαιριών για εμπειρίες χαράς, ομορφιάς και γέλιου. Όλοι έχουμε γνωρίσει τη θαυμάσια αίσθηση του κοινού βιώματος μιας έντονης εμπειρίας με κάποιον, είτε γέλιου είτε πόνου. Στιγμιαία, η κοινή εμπειρία παίρνει τους δύο και τους κάνει ένα. Οι στιγμές αυτές βαθειάς οικειότητας θα συνεχίσουν να κάνουν τον έρωτα πιο φρέσκο, γοητευτικό και αναζωογονημένο.

Η αγάπη και η οικειότητα απαιτούν κάποια λεκτική έκφραση. Πολύ συχνά υποθέτουμε ότι το άλλο ή τα άλλα πρόσωπα ξέρουν τι σκεφτόμαστε ή πώς αισθανόμαστε. Πολλές φορές εκπλησσόμαστε όταν ανακαλύπτουμε ότι αυτό δεν ισχύει. Είναι ευθύνη του καθένα να απλώσει το χέρι και ν’ αγγίξει την καρδιά αυτού που αγαπάει –μια κουβέντα, ένα σημείωμα, ένα λουλούδι, ένα απλό ποίημα, μπορούν να δώσουν το πολύ αναγκαίο μήνυμα της επιβεβαίωσης. Κανείς δεν κουράζεται ποτέ από την έκφραση αγάπης.

Η αγάπη και η οικειότητα απαιτούν συμπάθεια. Αν δεν μπορούμε να συναισθανόμαστε με κάποιον, δεν είμαστε ικανοί να αγαπάμε. Αυτό δεν σημαίνει ότι μπορούμε να έχουμε τέλεια εμπάθεια με τα συναισθήματα και τη συμπεριφορά ενός άλλου. Μου είναι οδυνηρό ν’ ακούω κάποιον να λέει, «Ξέρω ακριβώς πως αισθάνεσαι». Δεν ξέρει! Δεν μπορεί να ξέρει! Στην καλύτερη περίπτωση μπορούμε να καταλάβουμε μόνον αυτό που έχουμε βιώσει πραγματικά, και κάθε εμπειρία είναι πάντα πολύ προσωπική. Όταν όμως έχουμε μια γνώση των προσωπικών μας συγκρούσεων και συναισθημάτων που στηρίζονται πάνω σε γενικές ανθρώπινες εμπειρίες, μπορούμε ν’ αρχίσουμε να καταλαβαίνουμε πως αισθάνονται ίσως οι άλλοι. Σ’ αυτό το σημείο αρχίζει η συμπάθεια.

Η αγάπη και η οικειότητα δεν έχουν καμιά σχέση με την εκμετάλλευση. Υπάρχει ένα παλιό ρητό, αλλά ισχύει ακόμη, «Χρησιμοποίησε τα πράγματα, αγάπα τους ανθρώπους».

Είναι τρομακτικό το πόσο πολλοί κάνουν ακριβώς το αντίθετο στο όνομα της αγάπης: Γονείς που χρησιμοποιούν τα παιδιά τους, σύζυγοι που χρησιμοποιούν τις/τους συζύγους τους, εκπαιδευτικοί που χρησιμοποιούν τους μαθητές τους, προοδευτικοί που χρησιμοποιούν την κοινωνία τους. Χρησιμοποιούν τη ζωή άλλων για να επιβεβαιώσουν τη δική τους ύπαρξη και αξία. Αυτός είναι ο κύριος λόγος που η αγάπη έχει γίνει τόσο αμφίβολη και απειλητική έννοια. Χρησιμοποιείται τόσο συχνά για να καταστρέφει παρά να προάγει. Η εκμετάλλευση σε μια σχέση, ανεξάρτητα από το πώς την δικαιολογούμε, δεν μπορεί ποτέ να είναι αγάπη!

ΔΙΩΝ ο ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΣ: Από ποιους έχουν υποφέρει περισσότεροι, από τους ομολογημένους εχθρούς ή από όσους προσποιούνται ότι είναι φίλοι;

Εμπρός, λοιπόν, ας δούμε και το άλλο . Από ποιους έχουν υποφέρει περισσότεροι, από τους ομολογημένους εχθρούς ή αντιθέτως από όσους προσποιούνται ότι είναι φίλοι;

Όποιος, λοιπόν, θέλει να ζει με ειρήνη και με κάποια ασφάλεια, πρέπει να προσέχει την επαφή με τους ανθρώπους και να γνωρίζει ότι η φύση των πολλών είναι έτοιμη να μεταδώσει ένα μέρος κακίας, και, ακόμα κι αν κάποιος λέει χιλιάδες φορές ότι είναι φίλος, να μην τον πιστεύει. Γιατί μεταξύ των ανθρώπων τίποτα δεν είναι βέβαιο ή αληθινό, αλλά αυτόν που στο παρελθόν έβαζαν πάνω από τα πάντα, ακόμα και από τη ζωή τους, αν τύχει έτσι, μετά από λίγο τον θεωρούν τον χειρότερο εχθρό.

Ποια εμπιστοσύνη, λοιπόν, ή ποια ασφάλεια υπάρχει απέναντι σε τέτοιους; Πώς θα μπορούσε να αγαπήσει εμένα αυτός που δεν αγαπά ούτε τον εαυτό του; Γιατί αυτό που ειπώθηκε στους Αθηναίους, όταν ήταν στα τελευταία τους και ζητούσαν κάτι για τη Σάμο, σωστά, πιστεύω, θα λεγόταν σε όσους κακούς προσπαθούν να υφαρπάσουν τη φιλία: «Όποιος δεν αγαπά ο ίδιος τον εαυτό του, πώς αγαπά άλλον, ξένο ή παιδί ή αδερφό;»

Τι γίνεται λοιπόν, όταν κανείς εκφράζει τα φιλικά του αισθήματα και ορκίζεται στα ιερά και είναι σχεδόν πρόθυμος να γίνει ο ίδιος κομμάτια;

Να τα ακούμε τότε αναγκαστικά και, μα τον Δία, ίσως να συγκατανεύουμε. Να γνωρίζουμε, όμως, καλά ότι τίποτε από αυτά δεν είναι έγκυρο.

Γι’ αυτό, όταν κανείς δείχνει εμπιστοσύνη και συναντήσει κάποιον δύστροπο, είναι γελοίο να κατηγορεί εκείνον, ενώ θα έπρεπε να κατηγορεί τον εαυτό του. Και μερικές φορές φωνάζει εναντίον των θεών, επειδή εξαπατήθηκε από έναν φίλο ή γνωστό.

Οι θεοί τον περιγελούν, γνωρίζοντας ότι εξαπάτησε τον εαυτό του αφήνοντάς τον στα χέρια άλλου. Όσοι σκοντάφτουν στους δρόμους ή, μα τον Δία, πέφτουν σε λάσπη ή λακκούβα, δεν οργίζονται με τις πέτρες ή με τη λάσπη γιατί θα ήταν εντελώς τρελοί, αφού θα έπρεπε να κατηγορούν τους εαυτούς τους και την απροσεξία τους.

«Τι λοιπόν;» θα πει κανείς, «πρέπει να επιλέγει κάποιος τη ζωή θηρίου και να ζει απομονωμένος; Όχι θηρίου αλλά ανθρώπου συνετού , που γνωρίζει καλά να ζει με ασφάλεια. Γιατί η απομόνωση είναι πολύ ασφαλέστερη και καλύτερη από την επαφή με τους ανθρώπους.

Φυσικά, λοιπόν, με τέτοιους ανθρώπους πρέπει να έχει κανείς σχέσεις όσο απαιτείται από την ανάγκη και πολύ λίγο, επαγρυπνώντας ως επί το πλείστον ο ίδιος και φρουρώντας, όπως λέει ο ποιητής ότι έκανε ο Έκτορας με τους Αχαιούς:

«Εκείνος όμως, με γνώση του πολέμου, σκεπασμένος στους φαρδιoύς ώμους του με ταυρίσια ασπίδα απέφευγε το σφύριγμα των βελών και τον γδούπο των ακοντίων»

Παρομοίως πρέπει στη ζωή, έχοντας βάλει μπροστά τη φρόνηση και τη γνώση σαν ασπίδα και έχοντας καλυφθεί με αυτήν, να αποφεύγουμε και να προφυλασσόμαστε από την κακία, τα τεχνάσματα και τις πλεκτάνες των ανθρώπων, τις οποίες συνηθίζουν να χρησιμοποιούν.

Και γενικά είναι θαυμαστό, αν θα αποτελέσει εμπόδιο για την κακία το ότι έφαγε κανείς από το ίδιο τραπέζι και, μα τον Δία, ότι ήπιε από το ίδιο κροντήρι και ότι είδε το ίδιο λυχνάρι το ότι βλέπουν τον ίδιο ήλιο και τρέφονται από την ίδια γη κανείς από τους κακούς δεν το υπολογίζει.

ΔΙΩΝ ο ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΣ

Επίκτητος: Κύριος σε κάθε τι είναι αυτός που έχει τη δύναμη να παρέχει ή να απομακρύνει αυτό που ο ίδιος θέλει ή δεν θέλει

Σε αυτά το αποσπάσματα από το Εγχειρίδιό του, ο Επίκτητος θεμελιώνει μια σημαντική σχέση ανάμεσα στις επιθυμίες, την ελευθερία και την επιλογή, προτρέποντας να φροντίζουμε μόνο εκείνο που είναι στις δυνάμεις μας.

Εάν επιθυμείς τα παιδιά σου, η γυναίκα σου και οι φίλοι σου να ζουν για πάντα, είσαι ανόητος: θέλεις τα πράγματα που δεν είναι στον έλεγχό σου, να είναι, και εκείνα που είναι ξένα, να γίνουν δικά σου. Με τον ίδιο τρόπο, εάν θέλεις ο σκλάβος σου να μη σφάλλει, είσαι τρελός, γιατί θέλεις το ελάττωμα να μην είναι ελάττωμα, αλλά κάτι άλλο. Αλλά αν θέλεις να μην αποτυγχάνεις όταν επιθυμείς κάτι, αυτό μπορείς να το καταφέρεις. Να ασκείσαι, λοιπόν, σε αυτό που μπορείς. 

Κύριος σε κάθε τι είναι αυτός που έχει τη δύναμη να παρέχει ή να απομακρύνει αυτό που ο ίδιος θέλει ή δεν θέλει. Όποιος, λοιπόν, θέλει να είναι ελεύθερος, δεν επιθυμεί και δεν αφαιρεί κάτι που βρίσκεται στον έλεγχο άλλων: διαφορετικά. αναπόφευκτα είναι σκλάβος.

Παρατήρησε πως όταν βλέπεις αξιότιμους ή ισχυρούς άντρες ή τον τρόπο με τον οποίο είναι φημισμένοι και δοξασμένοι, η εμφάνισή τους δεν σου κάνει εντύπωση ώστε να θεωρήσεις ότι είναι περιπετειώδεις και ευτυχισμένοι. Γιατί, αν η ουσία του καλού βρίσκεται στα πράγματα που είναι στην ευχέρειά μας, δεν πρέπει να υπάρχουν ούτε ο φθόνος ούτε η ζήλια. Κι εσύ, σε ό,τι σε αφορά, δεν θα θέλεις να είσαι ούτε αρχηγός στρατού ούτε πρόεδρος συμβουλίου ούτε πρόξενος, αλλά ελεύθερος: και προς αυτό υπάρχει μόνο ένας δρόμος, που είναι να μην ασχολούμαστε με τα πράγματα που δεν ανήκουν στη δύναμή μας.

Η κοινωνία της θετικότητας δεν επιτρέπει αρνητικά συναισθήματα

Η κοινωνία της θετικότητας δεν επιτρέπει αρνητικά συναισθήματα. Έτσι, ξεμαθαίνεις ν’ αντιμετωπίζεις τις δοκιμασίες και τον πόνο, και να τους δίνεις μορφή. Κατά τον Nietzsche, σ’ αυτήν ακριβώς τη διαβίωση μέσα στο αρνητικό οφείλει η ανθρώπινη ψυχή το βάθος, τη μεγαλοσύνη και τη δύναμή της, ενώ και το ανθρώπινο πνεύμα είναι ένας επώδυνος τοκετός: “Εκείνη η ένταση της ψυχής στην ατυχία, που καλλιεργεί τη δύναμη της, η επινοητικότητά της και η ανδρεία της στο να υφίσταται, να αντέχει, να ερμηνεύει, να εκμεταλλεύεται την ατυχία και ό,τι άλλο είχε ποτέ από βάθος, μυστήριο, μάσκα, πνεύμα πανουργία και μεγαλείο – δεν της δόθηκαν μέσω του πόνου, μέσω της πειθαρχίας του μεγάλου πόνου;” 

Η κοινωνία της θετικότητας είναι εν τω μέσω ριζικής αναδιοργάνωσης της ανθρώπινης ψυχής. Κατά τη διαδικασία της θετικοποίησης της, ο Έρωτας μετατρέπεται σε μια σύνθεση ευχάριστων συναισθημάτων και συγκινήσεων χωρίς επιπλοκές ή συνέπειες. Ο Alain Badiou, στο Εγκώμιο για τον έρωτα, παραπέμπει στις κοινοτοπίες των διαδικτυακών τόπων για ερωτικές γνωριμίες: “Μπορούμε να είμαστε ερωτευμένοι χωρίς να ερωτευθούμε (sans tomber amoureux)!” ή “Μπορείς κάλλιστα να ερωτεύεσαι χωρίς να βασανίζεσαι!”.

Ο έρωτας εξημερώνεται, θετικοποιείται και γίνεται μια βολική φόρμουλα κατανάλωσης. Ο σκοπός είναι να αποφευχθεί οποιοδήποτε τραύμα. Ο πόνος και το πάθος είναι μορφές της αρνητικότητας: από τη μια, υποτάσσονται στην απόλαυση χωρίς αρνητικότητα ͘από την άλλη, αντικαθιστώνται από ψυχικές διαταραχές όπως η εξάντληση, η κόπωση και η κατάθλιψη, που μπορεί να οφείλονται στο πλεόνασμα θετικότητας.

Δεν κάνω τίποτα

Θα ήταν απολύτως εύλογο, τώρα, να προβάλει κάποιος την ακόλουθη ένσταση: εάν στην προσπάθειά μου να εντοπίσω έναν πρόσφορο παράγοντα, έστω σε εμβρυώδη μορφή, δεν βρω τίποτα, τότε τι κάνω; Τι κάνω όταν δεν έχω να πιαστώ από πουθενά, όταν δεν υπάρχει ούτε ένας ελάχιστος ευνοϊκός παράγοντας στον οποίο να αφεθώ; Απάντηση: δεν κάνω τίποτα. Διότι, προφανώς, εάν κάνω κάτι, όχι μόνο μπαίνω σε κίνδυνο, αλλά οδεύω κατευθείαν προς τον χαμό μου. Ο χαμός αυτός μπορεί να ’ναι όμορφος, τραγικός, ηρωικός δεν θα είναι, όμως, αποτελεσματικός.

Εάν, καθώς προβαίνετε σε μια αξιολόγηση του δυναμικού της κατάστασης, δεν εντοπίζετε κανένα ευνοϊκό στοιχείο που να μπορούσατε να το αξιοποιήσετε, τότε περιμένετε. Διότι γνωρίζετε πως ο κόσμος δεν σταματά να ανανεώνεται, ότι η κατάσταση στην οποία βρίσκεστε θα μεταμορφωθεί και αναπόφευκτα θ’ αναδείξει νέα ενδεχόμενα στα οποία θα μπορέσετε αργότερα να στηριχτείτε. Περιμένοντας, αποσύρομαι, προστατεύομαι, αφήνω την κακή συγκυρία να περάσει.

Στο αρχαιότερο κείμενο της κινεζικής γραμματείας, το Βιβλίο των Ωδών, σύγχρονο της Ιλιάδας, λέγεται: «Εάν ο κόσμος είναι σε τάξη, μπορούμε να συμμετάσχουμε σε αυτόν· εάν είναι σε αταξία, πρέπει να γίνουμε ανεκτοί».

Όταν γράφεται σε μια κινεζική εφημερίδα πως ο τάδε πολιτικός αποσύρθηκε στην εξοχή ή ότι δήλωσε ασθενής, τότε ναι μεν ενδέχεται να είναι όντως άρρωστος ή να πήγε διακοπές, αλλά το πιο σύνηθες είναι ότι αποσύρθηκε επειδή αισθάνθηκε ότι πλέον τίποτα δεν τον ευνοεί: κάνει στην άκρη και περιμένει τα πράγματα «να περάσουν», γιατί γνωρίζει ότι η κατάσταση θα αλλάξει — γιατί κάθε κατάσταση αλλάζει. Και τότε θα ξαναεμφανιστεί κάποια δυναμική που θα τον ευνοεί.

Όταν ξυπνάμε και βλέπουμε τα πράγματα όπως είναι, νιώθουμε σαν να είμαστε νηφάλιοι σε ένα πάρτι γεμάτο μεθυσμένους

Όλοι γνωρίζουμε ότι δεν είναι αρκετό να θέλουν οι άλλοι να αλλάξουμε. Πρέπει να το θέλουμε κι εμείς. Η επιθυμία είναι κινητήριος δύναμη, ένας τρόπος να κατευθύνουμε συνειδητά την ενέργεια. Συχνά σκεφτόμαστε ότι πρέπει να περιμένουμε να μας έρθει η επιθυμία σκεφτόμαστε ότι πρέπει να έχουμε διάθεση προτού δράσουμε. Αν περιμέναμε πάντοτε για τη σωστή διάθεση, τίποτα δεν θα άλλαζε.

Η δράση είναι τόσο ζωτικής σημασίας για την εξέλιξή μας, όσο είναι και για τη ζωή. Χρειάζεται να συνεχίσουμε να μεγαλώνουμε, να αλλάζουμε και να αμφισβητούμε τις πεποιθήσεις μας. Αν η πραγματικότητα ήταν αυτοκίνητο, η επιθυμία θα ήταν το πεντάλ του γκαζιού. Αν το πατήσετε, το αυτοκίνητο αρχίζει να κινείται. Αν το πιέσετε δυνατότερα, θα κινηθεί γρηγορότερα. Η επιθυμία γεννά και κατευθύνει την ενέργεια είναι το δικό μας παιχνίδι. Αν δεν νιώθουμε επιθυμία, τότε μπορούμε να την επιστρατεύσουμε. Οτιδήποτε κι αν λένε τα πνευματικά διδάγματα για την επιθυμία, πυροδοτεί τις ενέργειές μας για δικό μας καλό ή κακό. Η επιθυμία μας κινητοποιεί προς τη μία από δύο κατευθύνσεις, και είναι σημαντικό να καταλάβουμε τη διαφορά.

Ιδανικά, η επιθυμία μάς κατευθύνει προς το πάθος, τη δύναμη της αγάπης. Όταν αγαπάμε αυτό που κάνουμε, οδηγούμαστε στην έμπνευση. Τα γεγονότα δεν υποκύπτουν πάντα στις επιθυμίες μας, όμως αν μας καθυστερούν κάποια εμπόδια, μπορούμε να αλλάξουμε πορεία. Μπορούμε να ανακατευθύνουμε τις ενέργειές μας χωρίς πικρία ή απογοήτευση. Τίποτε καλό δεν βγαίνει από το να προβάλλουμε αντίσταση στις επιθυμίες των άλλων ή να κατακρίνουμε τις άλλες πραγματικότητες. Μπορούμε να προχωρήσουμε μπροστά με άλλους τρόπους και οι νέες κατευθύνσεις φέρνουν απρόσμενες ευκαιρίες.

Η επιθυμία καθοδηγεί το πάθος και την έμπνευσή μας η έμπνευση οδηγεί στη δημιουργικότητα. Η επιθυμία μπορεί επίσης να μας οδηγήσει στην άκρη του γκρεμού· μπορεί να οδηγήσει στην εμμονή.

Αν προσηλωθούμε ολοκληρωτικά σε ένα αντικείμενο της επιθυμίας μας, φανατιζόμαστε· δηλαδή θέλουμε κάτι τόσο πολύ, που δεν μπορούμε να δούμε τίποτε άλλο. Αυτό πηγαίνει πολύ πέρα από το πάθος για το ποδόσφαιρο ή την αγάπη για την πανκ ροκ μουσική. Ποιος δεν έχει ξελογιαστεί από μια ιδέα, μια φιλοσοφία ή ένα άτομο; Με τον καιρό, τίποτα άλλο δεν έχει σημασία. Μπορεί να είμαστε απελπιστικά εθισμένοι στα ναρκωτικά ή στο αλκοόλ, αγνοώντας αμέτρητες προειδοποιήσεις και προσφορές για βοήθεια. Μολαταύτα αποκτούμε εμμονές, διακινδυνεύουμε να χάσουμε την επαφή με αυτούς που μας αγαπούν και η δική μας δύναμη χαραμίζεται και χρησιμοποιείται εσφαλμένα.

Πώς διακρίνουμε αν οι επιθυμίες μας είναι εμπνευσμένες ή εμμονικές; Η έμπνευση μάς οδηγεί να δημιουργήσουμε καινούρια πράγματα και καινούριες πραγματικότητες: η εμμονή μάς οδηγεί σε πολλές μορφές καταστροφής. Όταν παθαίνουμε εμμονή με κάτι, δεν μπορούμε να δούμε ξεκάθαρα και δεν μπορούμε να αντιδράσουμε ελεύθερα. Μπορεί να αφήσουμε μια καλή σχέση να λιμοκτονήσει ή να καταστρέψουμε μια πολλά υποσχόμενη καριέρα. Θέτουμε σε κίνδυνο τη σωματική και πνευματική μας υγεία. Σύντομα, η εμμονή θα ισοπεδώσει τον κόσμο μας και πολλούς από τους ανθρώπους μέσα σ’ αυτόν.

Είναι εύκολο να φανατιστούμε χωρίς να το καταλάβουμε. Μπορεί να το μπερδέψουμε με τον υγιή ενθουσιασμό, μέχρι να κοιτάξουμε γύρω μας και να συνειδητοποιήσουμε πόσο πολλά χάσαμε όσο η προσοχή μας είχε αποσπαστεί. Οι επιθυμίες μας μπορούν να μας μεταφέρουν σε επικίνδυνο έδαφος, όμως η επιθυμία μπορεί επίσης να μας επαναφέρει στη γαλήνη και στην πνευματική υγεία. Η επιθυμία ωθεί τους ανθρώπους στην υπεροχή και στη δημιουργικότητα. Το πάθος εμπνέει ιδέες και καινοτομίες· αναδεύει τις φλόγες του ρομαντισμού και επισφραγίζει τις δια βίου ενώσεις.

Μιλάμε για την επιστροφή στην πνευματική υγεία· μήπως λοιπόν αυτό σημαίνει ότι είμαστε τρελοί; Λοιπόν, ναι. Ο καθένας μας ξέρει πόσο παράλογοι μπορούμε να γίνουμε ορισμένες φορές, οπότε ας είμαστε όσο πιο ειλικρινείς μπορούμε. Ας δούμε ορισμένα από τα πράγματα που κάνουμε. Πιστεύουμε σχεδόν οτιδήποτε ακούμε και οτιδήποτε σκεφτόμαστε. Σπανίως μπορούμε να διακρίνουμε τη διαφορά μεταξύ πραγματικού και εξωπραγματικού. Περιπλανιόμαστε μέσα σε έναν κόσμο έμβιων πραγμάτων και πραγματικών ανθρώπων, ωστόσο ανταποκρινόμαστε πρωτίστως σε έναν εικονικό. Επιτρέπουμε στις σκέψεις να καθοδηγούν τα συναισθήματα. Κρίνουμε, όμως δεν θέλουμε να μας κρίνουν. Παίρνουμε τα πάντα προσωπικά, λες και υπάρχει μόνο το εγώ. Χτίζουμε ιεραρχίες σημαντικότητας, κατατάσσοντας κάποιους ανθρώπους στην κορυφή και κάποιους στη βάση. Θέλουμε αγάπη, όμως χρησιμοποιούμε την αγάπη ως όπλο εναντίον του εαυτού μας. Αν επιπλέον είμαστε και πρόθυμοι να δείξουμε περιφρόνηση στο σώμα που κατέστησε όλα τα όνειρά μας εφικτά, πρέπει να είμαστε τρελοί.

Όταν ξυπνάμε και βλέπουμε τα πράγματα όπως είναι, νιώθουμε σαν να είμαστε νηφάλιοι σε ένα πάρτι γεμάτο μεθυσμένους. Φανταστείτε ότι βρίσκεστε σε μια μεγάλη, θορυβώδη συνάθροιση, όπου όλοι οι καλεσμένοι πίνουν εδώ και πολλή ώρα. Οι πράξεις τους είναι ανόητες. Τα λόγια τους είναι απερίσκεπτα. Το κουτσομπολιό αρχίζει και το δηλητήριο εξαπλώνεται γρήγορα. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι ολόκληρη η ανθρωπότητα βρίσκεται σε αυτό το πάρτι, όπου οι φήμες γίνονται ανεξέλεγκτες, τα συναισθήματα πληγώνονται και οι αντιδράσεις γίνονται βίαιες. Το θέαμα είναι παράξενο αν δεν πίνετε.

John Stuart MIll: η αρχή της βλάβης

«Ο μοναδικός λόγος για τον οποίο το κράτος μπορεί να περιορίσει την ελευθερία ενός μέλους μιας πολιτισμένης κοινότητας ενάντια στη θέλησή του είναι για να μην προκαλέσει βλάβη σε άλλους. Δεν αποτελεί, όμως, επαρκή νομιμοποίηση ο περιορισμός της ελευθερίας του ατόμου για το δικό του καλό, σωματικό ή ηθικό».

Το απόσπασμα προέρχεται από το πρώτο κεφάλαιο του σπουδαίου έργου του John Stuart Mill, On Liberty (Περί ελευθερίας), το οποίο εκδόθηκε το 1859 και στο οποίο ο φιλόσοφος, σταθερά καχύποπτος έναντι του κράτους, προσπαθεί να προσδιορίσει τη φύση και τα όρια της εξουσίας που το τελευταίο νομιμοποιείται να ασκεί πάνω στα άτομα. Η αρχή την οποία εισηγείται ο Mill, γνωστή ως «αρχή της βλάβης» (harm principle), προκύπτει από την «αρχή της ωφέλειας» και υποστηρίζει ότι τα άτομα είναι ελεύθερα να ενεργούν σύμφωνα με τις επιθυμίες τους εφόσον οι ενέργειές τους δεν βλάπτουν τους άλλους, εγκαινιάζοντας έτσι μια νέα εποχή στις σχέσεις κράτους-ατόμου: η ατομική ελευθερία παύει να αποτελεί ευγενική παραχώρηση της κρατικής εξουσίας και, επίσης, παύει να αποτελεί πεδίο διαπραγμάτευσης στην περίπτωση έκτακτων συνθηκών. Η ελευθερία γίνεται πλέον η προτεραιότητα της οργανωμένης κοινωνίας.

Αυτή η θεμελιώδης –όσο και εύλογη- θέση έχει, ωστόσο, γεννήσει ευρύ προβληματισμό με αφετηρία το ίδιο το περιεχόμενο της λέξης «βλάβη». Εξηγώντας με κάποια σχηματικότητα τη θέση του Mill, φαίνεται ότι μιλώντας για βλάβη αναφέρεται: α) στην απτή βλάβη, όταν δηλαδή με τις πράξεις μας υποβάλλουμε κάποιον σε παράλογο κίνδυνο και β) στην ακραία «προσβολή» προς ένα πρόσωπο δια των ενεργειών ή των απόψεών μας και υπό την προϋπόθεση ότι οι ενέργειες ή οι απόψεις μας δεν μπορούν απλούστατα να ταξινομηθούν σε ό,τι αποδεχόμαστε ως ελευθερίας έκφρασης.

Σημαντικό είναι επίσης το γεγονός ότι ο Mill, θεωρώντας πως τα άτομα είναι ορθολογικά και, άρα, καταλληλότερα από κάθε άλλον να λάβουν αποφάσεις και να ρυθμίσουν τη ζωή τους, δεν υποστηρίζει καμία παρέμβαση στην περίπτωση που κάποιος αποφασίζει να βλάψει σοβαρά τον εαυτό του, απορρίπτοντας έτσι κάθε πατερναλιστική προσέγγιση του ζητήματος. Ως γνήσιος φιλελεύθερος, ο Mill υποστηρίζει ότι η ελευθερία έχει αυτόνομη αξία παρά τη διακινδύνευση που κάποιος αναλαμβάνει διαθέτοντάς την, αλλά και παρά τη διακινδύνευση που αναλαμβάνει η κοινωνία (δεδομένου ότι ο Mill δεν μπορεί παρά να αποδεχθεί ότι η πράξη ενός ατόμου επηρεάζει τη ζωή και όσων συνδέονται με αυτό). Τέλος, ο φιλόσοφος αντιτίθεται στον ηθικισμό, ισχυριζόμενος ότι η κοινωνία δεν δικαιούται να περιορίσει την ελευθερία ενός ατόμου με το επιχείρημα ότι της προκαλείται γενικότερη βλάβη από ορισμένες ηθικές ή αξιακές επιλογές του.

«Το άτομο είναι κυρίαρχο πάνω στον εαυτό του, πάνω στο σώμα του και στο μυαλό του», είναι η ρητή διατύπωση του Mill.

Η ιστορική συνείδηση των δημοκρατικών χωρών

Ο Μπερξόν διακρίνει δύο είδη μνήμης: τη μνήμη-συνήθεια και τη μνήμη-ανάμνηση. Η πρώτη διατηρεί το παρελθόν όπως βιώνεται στο παρόν ταυτιζόμενο με τη μηχανική χρήση που κάνουμε όλη τη μέρα. Η δεύτερη διατηρεί το παρελθόν με τη συνήθη του έννοια τοποθετημένο μέσα στο χρόνο, ως ανάμνηση των μοναδικών και αυθεντικών γεγονότων κάποιας στιγμής της ζωής μας με τους ιδιαίτερους συναισθηματικούς της τόνους, ευτυχισμένους ή οδυνηρούς.

Με τη μνήμη-συνήθεια, διασχίζουμε χωρίς λάθος μια γνώριμη πόλη ενώ σκεφτόμαστε άλλα πράγματα. Με τη μνήμη-ανάμνηση ανακαλούμε στο μυαλό μας τις πρώτες μέρες της γνωριμίας μας μ’ αυτή την πόλη, όταν μας ήταν καινούργια και τη μελετούσαμε. Αυτή η ψυχολογική διάκριση μου φαίνεται ότι μπορεί να εφαρμοστεί στην πολιτική: στην ιστορική συνείδηση των δημοκρατικών χωρών, το παρελθόν του κομμουνισμού προσδιορίζεται από τη μνήμη-συνήθεια, ενώ του καπιταλισμού από τη μνήμη-ανάμνηση.

Όλα γίνονται λες και μόνον οι αποτυχίες, τα εγκλήματα και οι ανεπάρκειες της Δύσεως άξιζε να γραφούν στην ιστορία και το πιο περίεργο είναι ότι η ίδια η Δύση έχει αποδεχθεί αυτόν τον κανόνα. Τα βάσανα της «μεγάλης καπιταλιστικής καθιζήσεως» της δεκαετίας του ’30 συνεχίζουν να κυνηγούν τους ιστορικούς, τους δημοσιογράφους, τους πολιτικούς, τα σχολικά εγχειρίδια, σαν ανεξίτηλη κηλίδα του καπιταλιστικού συστήματος, παρά τα θαύματα που αυτό το σύστημα κατόρθωσε να επιτύχει στη συνέχεια πραγματοποιώντας την κοινωνία της αφθονίας, αφού ξεπέρασε και τη συμπληρωματική καταστροφή του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Αντιθέτως ο φυσικός θάνατος δεκάδων εκατομμυρίων όντων, που προκλήθηκε από την άμεση και εκούσια δράση της κομμουνιστικής εξουσίας στην ΕΣΣΔ, την εποχή της υποχρεωτικής κολεκτιβοποιήσεως της οικονομίας από το 1929 μέχρι το 1934, δεν προκάλεσε παρά μια ασαφή εγγραφή στη δυτική ιστορική μνήμη και μάλιστα στην κατηγορία των αντικειμένων για έρευνα από τους πολυμαθείς. … Η οπερέτα εξάλλου διατίθεται σε κινεζική, κουβανική, βιετναμική, τανζανική, αλγερινή, ρουμανική, κ.λ.π. εκδοχή.

Jean-Francois Revel, Πως οι δημοκρατίες εξαφανίζονται

ΑΡΡΙΑΝΟΣ - Ἀλεξάνδρου Ἀνάβασις (6.25.1-6.26.5)

[6.25.1] Τῶν δὲ δὴ ὑποζυγίων πολὺς ὁ φθόρος καὶ ἑκούσιος τῇ στρατιᾷ ἐγίγνετο· ξυνιόντες γάρ, ὁπότε ἐπιλίποι σφᾶς τὰ σιτία, καὶ τῶν ἵππων τοὺς πολλοὺς ἀποσφάζοντες καὶ τῶν ἡμιόνων τὰ κρέα ἐσιτοῦντο καὶ ἔλεγον δίψει ἀποθανεῖν αὐτοὺς ἢ ὑπὸ καμάτου ἐκλιπόντας· καὶ ὁ τὴν ἀτρέκειαν τοῦ ἔργου ἐξελέγξων ὑπό τε τοῦ πόνου οὐδεὶς ἦν καὶ ὅτι ξύμπαντες τὰ αὐτὰ ἡμάρτανον. [6.25.2] καὶ Ἀλέξανδρον μὲν οὐκ ἐλελήθει τὰ γιγνόμενα, ἴασιν δὲ τῶν παρόντων ἑώρα τὴν τῆς ἀγνοίας προσποίησιν μᾶλλόν τι ἢ τὴν ὡς γιγνωσκομένων ἐπιχώρησιν. οὔκουν οὐδὲ τοὺς νόσῳ κάμνοντας τῆς στρατιᾶς οὐδὲ τοὺς διὰ κάματον ὑπολειπομένους ἐν ταῖς ὁδοῖς ἄγειν ἔτι ἦν εὐμαρῶς ἀπορίᾳ τε τῶν ὑποζυγίων καὶ ὅτι τὰς ἁμάξας αὐτοὶ κατέκοπτον, ἀπόρους οὔσας αὐτοῖς ὑπὸ βάθους τῆς ψάμμου ἄγεσθαι καὶ ὅτι ἐν τοῖς πρώτοις σταθμοῖς διὰ ταῦτα ἐξηναγκάζοντο οὐ τὰς βραχυτάτας ἰέναι τῶν ὁδῶν, ἀλλὰ τὰς εὐπορωτάτας τοῖς ζεύγεσι. [6.25.3] καὶ οὕτως οἱ μὲν νόσῳ κατὰ τὰς ὁδοὺς ὑπελείποντο, οἱ δὲ ὑπὸ καμάτου ἢ καύματος ἢ τῷ δίψει οὐκ ἀντέχοντες, καὶ οὔτε οἱ ἄξοντες ἦσαν οὔτε οἱ μένοντες θεραπεύσοντες· σπουδῇ γὰρ πολλῇ ἐγίγνετο ὁ στόλος, καὶ ἐν τῷ ὑπὲρ τοῦ παντὸς προθύμῳ τὸ καθ᾽ ἑκάστους ξὺν ἀνάγκῃ ἠμελεῖτο· οἱ δὲ καὶ ὕπνῳ κάτοχοι κατὰ τὰς ὁδοὺς γενόμενοι οἷα δὴ νυκτὸς τὸ πολὺ τὰς πορείας ποιούμενοι, ἔπειτα ἐξαναστάντες, οἷς μὲν δύναμις ἔτι ἦν κατὰ τὰ ἴχνη τῆς στρατιᾶς ἐφομαρτήσαντες ὀλίγοι ἀπὸ πολλῶν ἐσώθησαν, οἱ πολλοὶ δὲ ὥσπερ ἐν πελάγει ἐκπεσόντες ἐν τῇ ψάμμῳ ἀπώλλυντο.

[6.25.4] Ξυνηνέχθη δὲ τῇ στρατιᾷ καὶ ἄλλο πάθημα, ὃ δὴ οὐχ ἥκιστα ἐπίεσεν αὐτούς τε καὶ τοὺς ἵππους καὶ τὰ ὑποζύγια. ὕεται γὰρ ἡ Γαδρωσίων γῆ ὑπ᾽ ἀνέμων τῶν ἐτησίων, καθάπερ οὖν καὶ ἡ Ἰνδῶν γῆ, οὐ τὰ πεδία τῶν Γαδρωσίων, ἀλλὰ τὰ ὄρη, ἵναπερ προσφέρονταί τε αἱ νεφέλαι ἐκ τοῦ πνεύματος καὶ ἀναχέονται, οὐχ ὑπερβάλλουσαι τῶν ὀρῶν τὰς κορυφάς. [6.25.5] ὡς δὲ ηὐλίσθη ἡ στρατιὰ πρὸς χειμάρρῳ ὀλίγου ὕδατος, αὐτοῦ δὴ ἕνεκα τοῦ ὕδατος, ἀμφὶ δευτέραν φυλακὴν τῆς νυκτὸς ἐμπλησθεὶς ὑπὸ τῶν ὄμβρων ὁ χειμάρρους ὁ ταύτῃ ῥέων ἀφανῶν τῇ στρατιᾷ γεγενημένων τῶν ὄμβρων τοσούτῳ ἐπῆλθε τῷ ὕδατι, ὡς γύναια καὶ παιδάρια τὰ πολλὰ τῶν ἑπομένων τῇ στρατιᾷ διαφθεῖραι καὶ τὴν κατασκευὴν τὴν βασιλικὴν ξύμπασαν ἀφανίσαι καὶ τῶν ὑποζυγίων ὅσα ἀπελείπετο, αὐτοὺς δὲ μόλις καὶ χαλεπῶς ξὺν τοῖς ὅπλοις οὐδὲ τούτοις πᾶσιν ἀποσωθῆναι. [6.25.6] οἱ πολλοὶ δὲ καὶ πίνοντες, ὁπότε ἐκ καύματός τε καὶ δίψους ὕδατι ἀθρόῳ ἐπιτύχοιεν, πρὸς αὐτοῦ τοῦ ἀπαύστου ποτοῦ ἀπώλλυντο. καὶ τούτων ἕνεκα Ἀλέξανδρος τὰς στρατοπεδείας οὐ πρὸς τοῖς ὕδασιν αὐτοῖς τὸ πολὺ ἐποιεῖτο, ἀλλὰ ἀπέχων ὅσον εἴκοσι σταδίους μάλιστα, ὡς μὴ ἀθρόους ἐμπίπτοντας τῷ ὕδατι αὐτούς τε καὶ κτήνη ἀπόλλυσθαι καὶ ἅμα τοὺς μάλιστα ἀκράτορας σφῶν ἐπεμβαίνοντας ἐς τὰς πηγὰς ἢ τὰ ῥεύματα διαφθείρειν καὶ τῇ ἄλλῃ στρατιᾷ τὸ ὕδωρ. [6.26.1] Ἔνθα δὴ ἔργον καλὸν εἴπερ τι ἄλλο τῶν Ἀλεξάνδρου οὐκ ἔδοξέ μοι ἀφανίσαι, ἢ ἐν τῇδε τῇ χώρᾳ πραχθὲν ἢ ἔτι ἔμπροσθεν ἐν Παραπαμισάδαις, ὡς μετεξέτεροι ἀνέγραψαν. ἰέναι μὲν τὴν στρατιὰν διὰ ψάμμου τε καὶ τοῦ καύματος ἤδη ἐπιφλέγοντος, ὅτι πρὸς ὕδωρ ἐχρῆν ἐξανύσαι· τὸ δὲ ἦν πρόσθεν τῆς ὁδοῦ· καὶ αὐτόν τε Ἀλέξανδρον δίψει κατεχόμενον μόλις μὲν καὶ χαλεπῶς, πεζὸν δὲ ὅμως ἡγεῖσθαι· ὣς δὲ καὶ τοὺς ἄλλους στρατιώτας, οἷάπερ φιλεῖ ἐν τῷ τοιῷδε, κουφοτέρως φέρειν τοὺς πόνους ἐν ἰσότητι τῆς ταλαιπωρήσεως. [6.26.2] ἐν δὲ τούτῳ τῶν ψιλῶν τινας κατὰ ζήτησιν ὕδατος ἀποτραπέντας ἀπὸ τῆς στρατιᾶς εὑρεῖν ὕδωρ συλλελεγμένον ἔν τινι χαράδρᾳ οὐ βαθείᾳ, ὀλίγην καὶ φαύλην πίδακα· καὶ τοῦτο οὐ χαλεπῶς συλλέξαντας σπουδῇ ἰέναι παρ᾽ Ἀλέξανδρον, ὡς μέγα δή τι ἀγαθὸν φέροντας· ὡς δὲ ἐπέλαζον ἤδη, ἐμβαλόντας ἐς κράνος τὸ ὕδωρ προσενεγκεῖν τῷ βασιλεῖ. [6.26.3] τὸν δὲ λαβεῖν μὲν καὶ ἐπαινέσαι τοὺς κομίσαντας, λαβόντα δὲ ἐν ὄψει πάντων ἐκχέαι· καὶ ἐπὶ τῷδε τῷ ἔργῳ ἐς τοσόνδε ἐπιρρωσθῆναι τὴν στρατιὰν ξύμπασαν ὥστε εἰκάσαι ἄν τινα πότον γενέσθαι πᾶσιν ἐκεῖνο τὸ ὕδωρ τὸ πρὸς Ἀλεξάνδρου ἐκχυθέν. τοῦτο ἐγώ, εἴπερ τι ἄλλο, τὸ ἔργον εἰς καρτερίαν τε καὶ ἅμα στρατηγίαν ἐπαινῶ Ἀλεξάνδρου.
[6.26.4] Ξυνηνέχθη δέ τι καὶ τοιόνδε τῇ στρατιᾷ ἐν τῇ γῇ ἐκείνῃ. οἱ γὰρ ἡγεμόνες τῆς ὁδοῦ τελευτῶντες οὐκέτι μεμνῆσθαι ἔφασκον τὴν ὁδὸν, ἀλλ᾽ ἀφανισθῆναι τὰ σημεῖα αὐτῆς πρὸς τοῦ ἀνέμου ἐπιπνεύσαντος· καὶ— οὐ γὰρ εἶναι ἐν τῇ ψάμμῳ πολλῇ τε καὶ ὁμοίᾳ πάντῃ νενημένῃ ὅτῳ τεκμηριώσονται τὴν ὁδόν, οὔτ᾽ οὖν δένδρα ξυνήθη παρ᾽ αὐτὴν πεφυκότα, οὔτε τινὰ γήλοφον βέβαιον ἀνεστηκότα· οὐδὲ πρὸς τὰ ἄστρα ἐν νυκτὶ ἢ μεθ᾽ ἡμέραν πρὸς τὸν ἥλιον μεμελετῆσθαί σφισι τὰς πορείας, καθάπερ τοῖς ναύταις πρὸς τῶν ἄρκτων τὴν μὲν Φοίνιξι, τὴν ὀλίγην, τὴν δὲ τοῖς ἄλλοις ἀνθρώποις, τὴν μείζονα· [6.26.5] —ἔνθα δὴ Ἀλέξανδρον ξυνέντα ὅτι ἐν ἀριστερᾷ ‹δεῖ› ἀποκλίναντα ἄγειν, ἀναλαβόντα ὀλίγους ἅμα οἷ ἱππέας ‹προχωρῆσαι›· ὡς δὲ καὶ τούτων οἱ ἵπποι ἐξέκαμνον ὑπὸ τοῦ καύματος, ἀπολιπεῖν καὶ τούτων τοὺς πολλούς, αὐτὸν δὲ ξὺν πέντε τοῖς πᾶσιν ἀφιππάσασθαι καὶ εὑρεῖν τὴν θάλασσαν, διαμησάμενόν τε αὐτὸν ἐπὶ τοῦ αἰγιαλοῦ τὸν κάχληκα ἐπιτυχεῖν ὕδατι γλυκεῖ καὶ καθαρῷ καὶ οὕτω μετελθεῖν τὴν στρατιὰν πᾶσαν· καὶ ἐς ἑπτὰ ἡμέρας ἰέναι παρὰ τὴν θάλασσαν ὑδρευομένους ἐκ τῆς ἠϊόνος. ἔνθεν δέ, ἤδη γὰρ γιγνώσκειν τὴν ὁδὸν τοὺς ἡγεμόνας, ἐπὶ τῆς μεσογαίας ποιεῖσθαι τὸν στόλον.

***

[6.25.1] Μεγάλη ήταν η απώλεια σε αχθοφόρα ζώα και γινόταν σκόπιμα από τους στρατιώτες, γιατί κάθε φορά που είχαν έλλειψη από τρόφιμα συγκεντρώνονταν και έσφαζαν τα περισσότερα από τα άλογα και τα μουλάρια και έτρωγαν τα κρέατά τους και έλεγαν ότι αυτά ψόφησαν από τη δίψα ή χάθηκαν από την κούραση· κανένας δεν υπήρχε για να ελέγξει την πραγματική αλήθεια και εξαιτίας της κόπωσης και επειδή όλοι διέπρατταν το ίδιο παράπτωμα. [6.25.2] Αυτά που συνέβαιναν δεν είχαν διαφύγει την προσοχή του Αλεξάνδρου, αλλά έβλεπε ότι, για να θεραπεύσει την παρούσα κατάσταση, ήταν προτιμότερο να προσποιείται ότι δεν γνωρίζει τα παραπτώματα παρά ότι τα συγχωρεί, αν και τα γνώριζε. Δεν ήταν, λοιπόν, πλέον εύκολο να μεταφέρουν ούτε όσους στρατιώτες υπέφεραν από αρρώστια ούτε όσους έμεναν πίσω από κούραση, γιατί είχαν έλλειψη αχθοφόρων ζώων και οι ίδιοι κατέστρεφαν τα αμάξια. Γιατί ήταν πολύ δύσκολο να τα σύρουν, επειδή η άμμος είχε βάθος και επειδή κατά τις πρώτες μέρες της πορείας τα αμάξια τους ανάγκαζαν να μην ακολουθούν τους συντομότερους δρόμους, αλλά τους ευκολότερους για τα ζώα. [6.25.3] Έτσι άλλοι έμεναν πίσω στους δρόμους από αρρώστια και άλλοι, επειδή δεν άντεχαν στην κούραση, τη ζέστη ή τη δίψα· ούτε και υπήρχε κανένας για να τους μεταφέρει ούτε έμενε κανένας για να τους περιποιηθεί, γιατί η πορεία γινόταν με μεγάλη βιασύνη και μπροστά στον ζήλο να σωθεί το σύνολο, παραμελούσαν κατ᾽ ανάγκη τη διάσωση του κάθε ατόμου χωριστά. και όσοι καταλαμβάνονταν από ύπνο στον δρόμο, επειδή πράγματι βάδιζαν νύχτα ως επί το πλείστον, όταν μετά ξυπνούσαν, αν είχαν δυνάμεις, ακολουθούσαν τα ίχνη του στρατού και σώθηκαν έτσι λίγοι από τους πολλούς· οι περισσότεροι όμως χάνονταν μέσα στην άμμο, όπως αυτοί που ναυαγούν στο πέλαγος.
[6.25.4] Συνέβη όμως στον στρατό και μια άλλη συμφορά που δεν ταλαιπώρησε λιγότερο τους στρατιώτες, τα άλογα ή τα αχθοφόρα ζώα. Γιατί, όπως ακριβώς στην Ινδία, έτσι και στη Γαδρωσία τα μελτέμια φέρνουν βροχή, όχι όμως στις πεδιάδες, αλλά στα βουνά της, όπου μεταφέρονται τα σύννεφα από τον άνεμο και μεταβάλλονται σε βροχή, επειδή δεν μπορούν να περάσουν πάνω από τις κορυφές των βουνών. [6.25.5] Όταν κατασκήνωσε ο στρατός κοντά σε έναν χείμαρρο με λίγο νερό —και κατασκήνωσε εκεί επειδή είχε νερό— γύρω στη δεύτερη νυχτερινή φρουρά ο χείμαρρος που έρρεε εκεί πλημμύρισε από τις βροχές, που έπεσαν χωρίς να τις αντιληφθεί ο στρατός· κατέβηκε τόσο πολύ νερό, ώστε έπνιξε τις περισσότερες γυναίκες και τα μικρά παιδιά που ακολουθούσαν τον στρατό και παρέσυρε όλες τις βασιλικές αποσκευές και όσα απέμειναν από τα αχθοφόρα ζώα· οι ίδιοι οι στρατιώτες μόλις και με δυσκολία σώθηκαν με τα όπλα τους μόνο, αλλά όχι και με όλα. [6.25.6] Οι περισσότεροι επειδή έπιναν, όποτε έβρισκαν, άφθονο νερό ύστερα από τον καύσωνα και τη δίψα, πέθαιναν επειδή ακριβώς έπιναν ακατάπαυστα. Για τον λόγο αυτό ο Αλέξανδρος συνήθως δεν στρατοπέδευε κοντά σε τόπους με νερό, αλλά σε απόσταση είκοσι περίπου σταδίων από αυτούς, ώστε να μην εισορμούν όλοι μαζί στο νερό και να πεθαίνουν, αυτοί και τα ζώα, και συγχρόνως να μη γίνεται, από τους πιο ασυγκράτητους που πατούσαν μέσα στις πηγές και τα ρυάκια, ακάθαρτο το νερό για τον υπόλοιπο στρατό.
[6.26.1] Θεώρησα σωστό να μην παραλείψω μια ωραία πράξη του Αλεξάνδρου, ωραιότερη από κάθε άλλη, που έγινε σε αυτήν τη χώρα ή στους Παραπαμισάδες, όπως έγραψαν μερικοί άλλοι συγγραφείς. Ο στρατός βάδιζε μέσα από την άμμο και η ζέστη ήταν πλέον αφόρητη, γιατί έπρεπε να φθάσουν στο νερό, αλλά αυτό ήταν μακριά από τον δρόμο, στον οποίο βρίσκονταν. Αν και ο ίδιος ο Αλέξανδρος βασανιζόταν από τη δίψα και βάδιζε μόλις και με δυσκολία, οδηγούσε όμως πεζός τους άνδρες του. Έτσι και οι άλλοι στρατιώτες υπέφεραν ευκολότερα τους κόπους —όπως ακριβώς συμβαίνει σε παρόμοιες περιστάσεις— επειδή όλοι ταλαιπωρούνταν εξίσου. [6.26.2] Στο μεταξύ μερικοί ελαφρά οπλισμένοι στρατιώτες, που αποχωρίσθηκαν από τον στρατό προς αναζήτηση νερού, βρήκαν μέσα σε μια ρηχή χαράδρα μαζεμένο νερό, μια μικρή και ασήμαντη πηγή. Το συγκέντρωσαν χωρίς δυσκολία και το πήγαν αμέσως στον Αλέξανδρο σαν να του έφερναν κάποιο μεγάλο αγαθό. Και όταν πλέον πλησίαζαν, έβαλαν το νερό σε μια περικεφαλαία και το πρόσφεραν στον βασιλιά. [6.26.3] Ο Αλέξανδρος το πήρε και επαίνεσε εκείνους που το έφεραν, αφού όμως το πήρε, το έχυσε μπροστά σε όλους. Και με την πράξη του αυτή όλος ο στρατός πήρε τέτοιο θάρρος, ώστε θα υπέθετε κανείς ότι όλοι είχαν πιει το νερό που έχυσε ο Αλέξανδρος. Επαινώ την πράξη αυτή περισσότερο από κάθε άλλη ως απόδειξη εγκράτειας και συγχρόνως στρατηγικής ικανότητας του Αλεξάνδρου.
[6.26.4] Σε εκείνη τη χώρα συνέβη στον στρατό και το εξής περιστατικό. Οι οδηγοί δηλαδή του δρόμου είπαν τελικά ότι δεν θυμούνται πλέον τον δρόμο διότι τα ίχνη του εξαφανίσθηκαν από τον άνεμο που φύσηξε· επειδή, ακόμη, η άμμος ήταν πολλή και παντού ομοιόμορφα επισωρευμένη, δεν υπήρχε τίποτε από το οποίο θα μπορούσαν να αναγνωρίσουν τον δρόμο, ούτε συνηθισμένα δένδρα φυτρώνουν κοντά σε αυτόν ούτε υψώνεται κανένας στερεός λόφος. Ούτε είχαν ασκηθεί, έλεγαν, να ρυθμίζουν την πορεία τους με τα άστρα τη νύχτα και με τον ήλιο τη μέρα, όπως ακριβώς κάνουν οι ναύτες με τις άρκτους, οι Φοίνικες με τη μικρή και οι άλλοι με τη μεγάλη. [6.26.5] Τότε, λοιπόν, ο Αλέξανδρος, επειδή αντιλήφθηκε ότι πρέπει να οδηγήσει τον στρατό κάνοντας κλίση προς τα αριστερά, πήρε μαζί του λίγους ιππείς και προχώρησε. Επειδή όμως και αυτών τα άλογα άρχισαν να κουράζονται από τη ζέστη, άφησε πίσω τους περισσότερους και αναχώρησε ο ίδιος έφιππος με πέντε συνολικά ιππείς και βρήκε τη θάλασσα. Αφού ανέσκαψε τα χαλίκια στην παραλία, βρήκε γλυκό και καθαρό νερό· έτσι ακολούθησε όλος ο στρατός και επί εφτά μέρες βάδιζε κοντά στη θάλασσα και προμηθευόταν νερό από την παραλία· από εκεί συνέχισε την πορεία στο εσωτερικό, επειδή οι οδηγοί γνώριζαν πλέον τον δρόμο.