ΔΡΑΜΑΤΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ: ΑΡΙΣΤΟΦΑΝΗΣ - Σφῆκες (365-402)

365 ΧΟ. ἀλλὰ καὶ νῦν ἐκπόριζε [ἀντ.]
μηχανὴν ὅπως τάχισθ᾽· ἕ-
ως γάρ, ὦ μελίττιον.
ΦΙ. διατραγεῖν τοίνυν κράτιστόν ἐστί μοι τὸ δίκτυον.
ἡ δέ μοι Δίκτυννα συγγνώμην ἔχοι τοῦ δικτύου.
ΧΟ. ταῦτα μὲν πρὸς ἀνδρός ἐστ᾽ ἄνοντος εἰς σωτηρίαν.
370 ἀλλ᾽ ἔπαγε τὴν γνάθον.
ΦΙ. διατέτρωκται τοῦτό γ᾽. ἀλλὰ μὴ βοᾶτε μηδαμῶς,
ἀλλὰ τηρώμεσθ᾽ ὅπως μὴ Βδελυκλέων αἰσθήσεται.
ΧΟ. μηδέν, ὦ τᾶν, δέδιθι, μηδέν·
ὡς ἐγὼ τοῦτόν γ᾽, ἐὰν γρύ-
ξῃ τι, ποιήσω δακεῖν τὴν
375 καρδίαν καὶ τὸν περὶ ψυ-
χῆς δρόμον δραμεῖν, ἵν᾽ εἰδῇ
μὴ πατεῖν τὰ
τοῖν θεοῖν ψηφίσματα.
ἀλλ᾽ ἐξάψας διὰ τῆς θυρίδος τὸ καλῴδιον εἶτα καθίμα
380 δήσας σαυτὸν καὶ τὴν ψυχὴν ἐμπλησάμενος Διοπείθους.
ΦΙ. ἄγε νυν, ἢν αἰσθομένω τούτω ζητῆτόν μ᾽ ἐσκαλαμᾶσθαι
κἀνασπαστὸν ποιεῖν εἴσω, τί ποιήσετε; φράζετε νυνί.
ΧΟ. ἀμυνοῦμέν σοι τὸν πρινώδη θυμὸν ἅπαντες καλέσαντες
ὥστ᾽ οὐ δυνατόν σ᾽ εἴργειν ἔσται· τοιαῦτα ποήσομεν ἡμεῖς.
385 ΦΙ. δράσω τοίνυν ὑμῖν πίσυνος, καὶ —μανθάνετ᾽;— ἤν τι πάθω ᾽γώ,
ἀνελόντες καὶ κατακλαύσαντες θεῖναί μ᾽ ὑπὸ τοῖσι δρυφάκτοις.
ΧΟ. οὐδὲν πείσει· μηδὲν δείσῃς. ἀλλ᾽, ὦ βέλτιστε, καθίει
σαυτὸν θαρρῶν κἀπευξάμενος τοῖσι πατρῴοισι θεοῖσιν.
ΦΙ. ὦ Λύκε δέσποτα, γείτων ἥρως· σὺ γὰρ οἷσπερ ἐγὼ κεχάρησαι,
390 τοῖς δακρύοισιν τῶν φευγόντων ἀεὶ καὶ τοῖς ὀλοφυρμοῖς·
ᾤκησας γοῦν ἐπίτηδες ἰὼν ἐνταῦθ᾽ ἵνα ταῦτ᾽ ἀκροῷο,
κἀβουλήθης μόνος ἡρώων παρὰ τὸν κλάοντα καθῆσθαι.
ἐλέησον καὶ σῶσον νυνὶ τὸν σαυτοῦ πλησιόχωρον,
κοὐ μή ποτέ σου παρὰ τὰς κάννας οὐρήσω μηδ᾽ ἀποπάρδω.
395 ΒΔ. οὗτος, ἐγείρου. ΞΑ. τί τὸ πρᾶγμ᾽; ΒΔ. ὥσπερ φωνή μέ τις ἐγκεκύκλωται.
μῶν ὁ γέρων πῃ διαδύεται ‹αὖ›; ΞΑ. μὰ Δί᾽ οὐ δῆτ᾽, ἀλλὰ καθιμᾷ
αὑτὸν δήσας. ΒΔ. ὦ μιαρώτατε, τί ποεῖς; οὐ μὴ καταβήσει.
ἀνάβαιν᾽ ἁνύσας κατὰ τὴν ἑτέραν καὶ ταῖσιν φυλλάσι παῖε,
ἤν πως πρύμναν ἀνακρούσηται πληγεὶς ταῖς εἰρεσιώναις.
400 ΦΙ. οὐ ξυλλήψεσθ᾽ ὁπόσοισι δίκαι τῆτες μέλλουσιν ἔσεσθαι,
ὦ Σμικυθίων καὶ Τεισιάδη καὶ Χρήμων καὶ Φερέδειπνε;
πότε δ᾽, εἰ μὴ νῦν, ἐπαρήξετέ μοι, πρίν μ᾽ εἴσω μᾶλλον ἄγεσθαι;

***
ΧΟΡ. Μα και τώρα κοίταξε
νά᾽ βρεις τρόπο γρήγορα.
«Ξημερώνει, αγάπη μου».
ΦΙΛ. Λέω το δίχτυ να μασήσω, το καλύτερο είν᾽ αυτό.
Αν μασώ το δίχτυ, θεά μου Δίχτυννα, συχώρα με.
ΚΟΡ. Μπράβο σου, έτσι κάνει ο άντρας που πασκίζει να σωθεί·
370 βάλε τη μασέλα μπρος.
ΦΙΛ. Τούτο δω το᾽ χω μασήσει. Μα εσείς τώρα τσιμουδιά·
να᾽ χουμε το νου μας μήπως νιώσει ο γιος μου τίποτα.
ΧΟΡ. Μη φοβάσαι, φίλε μας·
γιατί αν βγάλει τσιμουδιά,
θα τον κάμω να αισθανθεί
μαχαιριά μες στην καρδιά
και να τρέχει να σωθεί
και να μην ποδοπατεί
των θεαινών ψηφίσματα.
ΚΟΡ. Στο φεγγίτη στερέωσε καλά το σκοινί,
δέσου κι ο ίδιος, κι αφού την ψυχή σου
380 τη γεμίσεις με πίστη βαθιά στους θεούς,
σιγανά κι απαλά γλίστρα κάτω.
ΦΙΛ. Πάει καλά, μ᾽ αν εκείνοι με νιώσουν οι δυο
και βαλθούν να με σύρουν απάνω
καλαμίδι ψαράδικο ρίχνοντας; Ε,
τί θα κάμετε τότε; Γιά πέστε!
ΚΟΡ. Σ᾽ ολωνών μας τα στήθια θα κάμουμ᾽ εμείς
πουρναρίσιο ν᾽ ανάψει κουράγιο
και βοηθοί σου θα τρέξουμε· αδύνατο αυτοί
φυλακή μες στο σπίτι να σ᾽ έχουν.
ΦΙΛ. Θα το κάμω λοιπόν· δίνω βάση σ᾽ εσάς·
κι αν χαθώ, αφού με κλάψετε, θέλω
από κάτω απ᾽ τα κάγκελα, εκεί στων δικών
την καθέδρα, να γίνει η ταφή μου.
ΚΟΡ. Μη φοβάσαι, όλα, φίλε, θα πάνε καλά·
στων προγόνων σου μόνο δεήσου
τους θεούς, και με θάρρος πολύ στην καρδιά
το σκοινί σου έλα πιάσε και γλίστρα.
ΦΙΛ. Ήρωα γείτονα, εσύ, Λύκε αφέντη, σ᾽ εσέ
δέηση κάνω· κοινές δα οι χαρές μας·
390 εύφρανση είναι για σένα καθώς και για με
των υπόδικων δάκρυα και θρήνοι.
Για ν᾽ ακούς όλο τέτοια, πηγαίνεις εκεί
που δικάζουν και στήνεις λημέρι,
κι απ᾽ τους ήρωες ο μόνος εσύ ᾽σαι που πας
και θρονιάζεσαι πλάι σ᾽ όποιον κλαίει.
Αχ σπλαχνίσου και σώσε έναν τέτοιο λοιπόν
γείτονά σου, και τάζω σου, αφέντη,
πως στο φράχτη σου απάνω ποτέ δε θα δεις
κατουρλιές και πορδές ν᾽ αμολάω.
Αρχίζει να κατεβαίνει σιγά και αθόρυβα, μα ο Βδελυκλέωνας
ξυπνά και από το δώμα φωνάζει το δούλο.
ΒΔΕ. Μωρέ ξύπνα, γιά ξύπνα. ΞΑΝ. Τί τρέχει; ΒΔΕ. Θαρρώ
μια φωνή πως ακούστηκε γύρω.
Μην ο γέρος και πάλι κοιτά να χωθεί
πουθενά; ΞΑΝ. Όχι, δέθηκε, βλέπω,
και γλιστρά κατακάτω. ΒΔΕ. (στο Φιλοκλέωνα.) Τί κάνεις εσύ;
Σιχαμένε! Όχι κάτω, σταμάτα.
(Στο δούλο.) Γιά σκαρφάλωσ᾽ εσύ από την άλλη μεριά
και με λιόκλαδα βάρα τον, βάρα·
των κλαδιών τις χτυπιές αν τις νιώσει γερές,
ξανά πλώρη θα βάλει για πάνω.
ΦΙΛ., στους θεατές.
400 Δώστε χέρι, βοηθάτε, βοηθάτε όλοι εσείς,
όσοι φέτο θα μπείτε σε δίκες.
Ε Φερέδειπνε, ακούς; Σμικυθίωνα! Καλέ
Χρήμονά μου, κι εσύ, Τεισιάδη!
Τώρα είν᾽ ώρα βοήθεια να δώσετε, πριν
να με κλείσουνε πάλι στο σπίτι.

Μορφές και Θέματα της Αρχαίας Ελληνικής Μυθολογίας: ΜΕΤΑΜΟΡΦΩΣΕΙΣ - ΚΥΝΟΣΟΥΡΑ

ΚΥΝΟΣΟΥΡΑ

(αστερισμός)

 

βλ. ΕΛΙΚΗ, ΚΑΛΛΙΣΤΩ

 

Ο Ερατοσθένης μεταφέρει την πληροφορία του ιστορικού Αγλαοσθένη (2ος αι. π.Χ.) ότι η Μικρή Άρκτος είναι μία από τις Νύμφες της Ίδας που υπήρξαν τροφοί του Δία, η Κυνόσουρα, από την οποία ονοματίστηκε και μία πόλη της Κρήτης. Άλλοι ονομάζουν αυτή την κρητική νύμφη Ελίκη.

 

Είτε Κυνόσουρα είτε Ελίκη ο Δίας τίμησε την τροφό του τοποθετώντας την στον ουρανό.

Η μαγική στιγμή που «τα τινάζεις όλα στον αέρα»

Κι έρχεται εκείνη η μαγική στιγμή που σκάει η βόμβα στον εγκέφαλο και σαστίζουν όλοι, εκτός από εσένα.

Γιατί εσύ το ήξερες ότι θα συμβεί. Σιγόβραζε μέσα σου καιρό τώρα κι όμως… ή που πολύ καλός ηθοποιός είσαι ή που κανείς εκεί γύρω δε νοιάστηκε να δει τι σου συμβαίνει κι έμειναν άφωνοι όλοι όσοι  νόμιζαν πως σε ξέρουν.

Πού βρήκες τη δύναμη να τα τινάξεις όλα στον αέρα; Ο θόρυβος και η έκπληξη είναι μεγαλύτερα, ειδικά όταν είσαι αυτό που λένε «ασυνήθης ύποπτος» για να προκαλέσεις μια τέτοια ζημιά.

Όταν μέχρι τη στιγμή εκείνη είσαι αυτός που δίνει τα πολλά και που νιώθει τα πολλά. Με λίγα λόγια το θύμα. Αυτός που βρίσκεται πάντα εκεί, όταν υπάρχει ανάγκη, για να προσφέρει και ν’ ανέχεται με ανιδιοτέλεια, με το χαμόγελο της μεγαλοψυχίας στα χείλη και την ταμπέλα του «μαλάκα» στο κούτελο.

Ξέρεις κάτι εσύ που με προκάλεσες να το κάνω; Ναι εσύ, σε σένα μιλάω. Δεν ήμουν απλός βομβιστής. Βομβιστής αυτοκτονίας ήμουνα. Τη στιγμή εκείνη που φορτωμένη εκρηκτικά έπεσα πάνω στο μικρόκοσμό μας και τον γκρέμισα, αδιαφορούσα για τις συνέπειες. Και τότε ήταν που σ’ άφησα με το στόμα ανοιχτό έτσι δεν είναι;  Παραδέξου το! Λοιπόν, κλείστο τώρα και άκου!

Ναι εγώ είμαι, ο ίδιος άνθρωπος που όταν κρατούσα το πρόσωπό σου στα χέρια μου, νόμιζα ότι κρατούσα τον κόσμο όλο. Που όταν πονούσες, έγλειφα τις πληγές σου σα να ήταν δικές μου. Που σε κανάκευα σα βυζανιάρικο μωρό.

Που κάθε φορά που με πονούσες με τον κυνισμό και την αδιαφορία σου, σκάλωνα στο δικό μου συναίσθημα, έπαιρνα βαθιά ανάσα και προχωρούσα δίπλα σου, εστιάζοντας στα καλά σου σημεία. Ρωτάς ποια καλά;  Έχεις δίκιο δεν είναι κι εύκολο να τα δεις… Ναι για εκείνα μιλάω,  που έπρεπε να κάνεις ανασκαφή στα ερείπια του μονίμως προβληματισμένου και προβληματικού μυαλού σου για ν’ ανακαλύψεις. Ο ίδιος άνθρωπος είμαι.

Εκείνος που μέσα στην αγάπη σου, εκείνη τη μίζερη τσιγκούνα, έβρισκε ένα ανύπαρκτο μεγαλείο ψυχής, τόσο καλά κρυμμένο, σαν επτασφράγιστο μυστικό, που απλά ήθελε το χρόνο του για ν’ αποκαλυφτεί. Ο ίδιος άνθρωπος είμαι, που σα Πυθία μιας άλλης εποχής προέβλεπα τις καλύτερες μέρες που μας χρωστάει η ζωή, γιατί υπάρχει αγάπη. Ναι, για τη δική μου μιλάω, τη γενναιόδωρη, την πληθωρική, τη φαινομενικά τουλάχιστον,  ανεξάντλητη.

Να σου πω ένα μυστικό; Θέλει μαγκιά να πεις «τέρμα», όταν ακόμα όλα μέσα σου καίνε. Όταν γνωρίζεις ότι η απώλεια που θα νιώσεις, θα πέσει  βαριά πάνω σε μια ήδη τσακισμένη αξιοπρέπεια, που καιρό τώρα ασφυκτιά και θέλει να σηκώσει κεφάλι, φωνάζοντας δυνατά «ως εδώ φτάνει».

Ίσως και ν’ ακούγεται αυτοκαταστροφικό στα πλαίσια μιας βολεμένης φαινομενικά ζωής. «Γιατί βρε παιδί μου», θα πει η Κατίνα της γειτονιάς, «τι του/ης έλειπε»;  Αλλά εκείνης,  θα της απαντήσω μια άλλη φορά.

Οι δυο μας τώρα. Εσύ που θεώρησες την υπομονή και την ανέχειά μου δεδομένα και την αγάπη μου ανεξάντλητη κι εγώ που ρομαντικά σκεπτόμενος περίμενα τις καλύτερες μέρες που μου χρωστούσες,  όταν θα έβρισκες χρόνο και όταν θα ξεπερνούσες τη δύσκολη φάση σου.

Όμως μου τ’ άργησες πολύ. Όταν υπάρχει μπέσα στην καρδιά, κι αυτά που νοιώθεις υπερχειλίζουν από ένταση κι επιθυμία, όταν ο χρόνος της αναμονής έχει προ πολλού ξεπεράσει τα όρια της υπομονής, αφήνοντάς τα για καιρό στο χρονοντούλαπο στοιβαγμένα, στρυμωγμένα και καταχωνιασμένα, σαν έρθει η στιγμή να εκφραστούν, κάνουν σαματά.

Εκρήγνυνται σα βόμβες μεγατόνων. Απ’ αυτές που διαλύουν μια για πάντα την καλοβολεμένη αδιαφορία που σου έκατσε στο σβέρκο και νόμιζε ότι θα μείνει εκεί για πάντα.

Δεν περίμενες να βρω τη δύναμη, έτσι δεν είναι; Προς πληροφόρησή σου πάντως, είναι μαγική η στιγμή που δε σκέφτεσαι πια τις συνέπειες των πράξεών σου. Που μια ξαφνική άγνοια κινδύνου σε πλημμυρίζει και σε ωθεί να κάνεις πράγματα τρελά.

Που προσπερνάς αδιάφορα τους φόβους σου και αγνοώντας επιδεικτικά τη λογική, σπας το φράγμα και περνάς στην άλλη πλευρά, αφήνοντας πίσω σου ότι είναι δήθεν, μέτριο, συμβατικό, δε σου κάνει και σε χαλάει.  Η στιγμή που δε σε νοιάζει πια που θα σε βγάλει, γιατί πολύ απλά, διαπιστώνεις πως δεν έχεις αυτό που θέλεις για να φοβάσαι μη τυχόν και το χάσεις.

Και την επίγνωση απέκτησες, εκεί μέσα στη μιζέρια σου, όταν παλεύοντας με τους δαίμονές σου τα έβαλες όλα στη ζυγαριά. Τα υπέρ και τα κατά, τα πολλά και τα λίγα, αυτά που έδωσες κι αυτά που δεν πήρες. Και ξέρεις πια προς τα πού βαραίνει. Και είναι επικίνδυνος ο άνθρωπος που νιώθει ότι έδωσε πολλά, ειδικά όταν πάνε εκεί που δεν αξίζει.

Το νου σας λοιπόν μ’ εμάς τους καλόβολους, τους δοτικούς και υπομονετικούς τύπους. Γιατί έχουμε κάτι εκρήξεις…

Μήπως έχουμε φτάσει στα όρια της επιστημονικής γνώσης;

Παρά τις μεγαλειώδεις εξελίξεις στην επιστήμη τον περασμένο αιώνα, η κατανόησή μας για τον κόσμο στον οποίο ζούμε εξακολουθεί να μην είναι πλήρης. Οι επιστήμονες όχι απλά δεν έχουν καταφέρει να βρουν το Άγιο Δισκοπότηρο της φυσικής - το σημείο όπου διασταυρώνονται η θεωρία της σχετικότητας με την κβαντική μηχανική - αλλά δεν γνωρίζουν ακόμα από τι φτιάχτηκε το σύμπαν. Η περιζήτητη Θεωρία των Όλων συνεχίζει να μας διαφεύγει. Και υπάρχουν πολλά δύσκολα ακόμα παζλ που καλούμαστε να λύσουμε… Θα μπορέσει όμως ποτέ η επιστήμη να μας δώσει όλες τις απαντήσεις που ζητάμε ή  έχουμε φτάσει στα όρια της γνώσης;

 

Ο ανθρώπινος εγκέφαλος είναι προϊόν μιας τυφλής και μη καθοδηγούμενης εξέλιξης. «Σχεδιάστηκε» για την επίλυση πρακτικών προβλημάτων που έχουν να κάνουν με την επιβίωση και την αναπαραγωγή μας και ίσως όχι για να ξεδιπλώσει το κουβάρι του σύμπαντος. Αυτή η συνειδητοποίηση οδήγησε μερικούς φιλόσοφους να ενστερνιστούν μια περίεργη μορφή απαισιοδοξίας, υποστηρίζοντας ότι υπάρχουν πράγματα που δεν θα καταλάβουμε ποτέ. Επομένως, η ανθρώπινη επιστήμη θα έρθει αντιμέτωπη με ένα απροσπέλαστο όριο - και ίσως να έχει βρεθεί αντιμέτωπη με αυτό ήδη.

Ανάμεσα σε αυτούς είναι και ο Αμερικανός φιλόσοφος και ακτιβιστής Νόαμ Τσόμσκι, ο οποίος υποστηρίζει ότι οι απαντήσεις σε  ορισμένες ερωτήσεις μπορεί να είναι καταδικασμένες να παραμείνουν «μυστήρια». 

 

Οι στοχαστές που υποστηρίζουν τη θεωρία του «μυστηρίου», που προαναφέρθηκε, δίνουν εξέχοντα ρόλο σε βιολογικά επιχειρήματα και αναλογίες, σημειώνει σε άρθρο του το «The Conversation». Ο φιλόσοφος Τζέρι Φόντορ, στο βιβλίο του «Modularity of Mind» του 1983, ισχυρίστηκε ότι υπάρχει ένα αναπόφευκτο όριο σε «σκέψεις που είμαστε ανίκανοι να σκεφτούμε».

Ομοίως, ο φιλόσοφος Colin McGinn έχει υποστηρίξει σε μια σειρά βιβλίων και άρθρων ότι ο ανθρώπινος νους πάσχει από «γνωσιακό κλείσιμο» σε σχέση με ορισμένα προβλήματα. Ακριβώς όπως τα σκυλιά ή οι γάτες δεν θα καταλάβουν ποτέ τους πρωταρχικούς αριθμούς, έτσι και ο ανθρώπινος εγκέφαλος δεν θα συλλάβει πότε κάποια από τα θαύματα του κόσμου, υποστηρίζει. Ο McGinn υποψιάζεται ότι προβλήματα όπως το πώς οι φυσικές διαδικασίες στον εγκέφαλό μας δημιουργούν τη συνείδηση, καταλήγουν σε αναξιόπιστα φιλοσοφικά αφηγήματα, γιατί οι αληθινές λύσεις τους είναι απλά απρόσιτες για το ανθρώπινο μυαλό. Ο ίδιος ο McGinn είναι πεπεισμένος ότι υπάρχει στην πραγματικότητα μια απόλυτα φυσική λύση στο πρόβλημα του νου και του σώματος, αλλά ότι οι ανθρώπινοι εγκέφαλοι δεν θα το βρουν ποτέ.

Έχει όμως στα αλήθεια βάση αυτό το επιχείρημα; Θεωρήστε ότι ο ανθρώπινος εγκέφαλος δεν εξελίχθηκε για να ανακαλύψει την προέλευσή του. Και όμως κάπως καταφέραμε να κάνουμε ακριβώς αυτό. Ίσως οι πεσιμιστές δεν υπολογίζουν κάτι σημαντικό...  

Οι θιασώτες της θεωρίας των άλυτων μυστηρίων τείνουν να βλέπουν τα πράγματα είτε άσπρα είτε μαύρα. Πιστεύουν πως ή θα βρούμε τις απαντήσεις που ψάχνουμε δηλαδή ή θα πέσουμε σε έναν μεταφορικό τοίχο επειδή δεν μπορούμε να τις βρούμε.  Μια άλλη πιθανότητα, όμως, που συχνά αγνοούν, είναι αυτής της αργής απόδοσης των προσπαθειών μας. Η επίτευξη των ορίων της έρευνας μπορεί να μην είναι σαν να πέφτουμε πάνω σε ένα τείχος, αλλά ίσως σαν να έχουμε βαλτώσει σε ένα έλος. Συνεχίζουμε να επιβραδύνουμε, ακόμη και όταν ασκούμε όλο και περισσότερη προσπάθεια για να βγούμε από αυτό, χωρίς όμως να υπάρχει ένα ξεκάθαρο σημείο που να σηματοδοτεί ότι δεν θα υπάρξει κάποια πρόοδος και θα μπορέσουμε να βγούμε από αυτό.

Ένα άλλο φιλοσοφικό ερώτημα που τίθεται στον αντίποδα της υπόθεσης ότι δεν θα φτάσουμε ποτέ την απόλυτη αλήθεια της επιστήμης, είναι το εξής: Μήπως μπορεί να βρεθούμε αντιμέτωποι με την απόλυτη αλήθεια αλλά να μην την καταλάβουμε ποτέ;

Όπως σημειώνει ο μεταδιδακτορικός ερευνητής της Φιλοσοφίας της Επιστήμης, Maarten Boudry, στο «The Conversation», σύμφωνα με την κβαντική μηχανική, τα σωματίδια μπορούν να βρίσκονται σε δύο μέρη ταυτόχρονα ή να εμφανίζονται τυχαία από κενό χώρο. Ενώ αυτό είναι εξαιρετικά δύσκολο να το κατανοήσει κανείς, η κβαντική θεωρία οδηγεί σε απίστευτα ακριβείς προβλέψεις. Τα «παράξενα» φαινόμενα της κβαντικής έχουν μάλιστα επιβεβαιωθεί από διάφορες πειραματικές δοκιμές και οι επιστήμονες τώρα δημιουργούν επίσης εφαρμογές που βασίζονται στη θεωρία. Ακόμη και ο κβαντικός φυσικός Richard Feynman παραδέχεται όμως το εξής: «Νομίζω ότι μπορούμε να πούμε με ασφάλεια ότι κανείς δεν κατανοεί την κβαντική μηχανική».  

Οι πεσιμιστές της φιλοσοφίας της επιστήμης ξεχνούν ίσως πόσο απίστευτες έμοιαζαν θεωρίες που σήμερα μας είναι αντιληπτές όταν πρώτο - παρουσιάστηκαν. Τίποτα στις «εργοστασιακές μας ρυθμίσεις» δεν μας είχε προετοιμάσει για να δεχτούμε το ηλιοκεντρικό σύστημα, την εξελικτική βιολογία ή τη θεωρία της σχετικότητας.

 

Οι προεκτάσεις του ανθρώπινου νου

Μπορούν οι εγκέφαλοί μας να απαντήσουν πραγματικά σε όλες τις πιθανές ερωτήσεις και να καταλάβουν όλα τα προβλήματα; Αυτό εξαρτάται από το αν μιλάμε για τους εγκεφάλους ως όργανα και μόνο ή και τις προεκτάσεις τους. Υπάρχουν πολλά πράγματα που δεν μπορούμε να κάνουμε μόνο με τον εγκέφαλό μας. 

 

Για παράδειγμα, τα βοηθητικά αισθητήρια όργανα μας δεν μπορούν να ανιχνεύσουν το υπεριώδες φως, τα υπερηχητικά κύματα, τις ακτίνες Χ ή τα κύματα βαρύτητας. Αλλά αν είμαστε εξοπλισμένοι με κάποια τεχνολογία, μπορούμε να παρατηρήσουμε όλα αυτά τα φαινόμενα. Για να ξεπεραστούν οι αντιληπτικοί μας περιορισμοί, οι επιστήμονες έχουν αναπτύξει μια σειρά εργαλείων και τεχνικών: μικροσκόπια, ταινίες ακτίνων Χ, μετρητές Geiger, ανιχνευτές ραδιοφωνικών κυμάτων και ούτω καθεξής.

Όλες αυτές οι συσκευές επεκτείνουν την εμβέλεια του μυαλού μας, μεταφέροντας τις φυσικές διαδικασίες σε κάποια μορφή που τα αισθητήρια όργανά μας μπορούν να αφομοιώσουν. Με παρόμοιο τρόπο, χρησιμοποιούμε και απλά αντικείμενα (όπως το χαρτί και το μολύβι) για να αυξήσουμε σημαντικά την ικανότητα μνήμης του εγκεφάλου μας. Σύμφωνα με τον Βρετανό φιλόσοφο Andy Clark, το μυαλό μας κυριολεκτικά εκτείνεται πέρα από το κρανίο μας, με τη μορφή φορητών υπολογιστών, οθονών υπολογιστών, χαρτών και αρχείων.

Τα μαθηματικά είναι επίσης μια άλλη φανταστική τεχνολογία που επεκτείνει τη σκέψη μας, η οποία μας επιτρέπει να αναπαριστούμε έννοιες που δεν μπορούσαμε να σκεφτούμε με τους εγκεφάλους μας και μόνο ως εργαλείο. Για παράδειγμα, κανένας επιστήμονας δεν θα μπορούσε να ελπίζει ότι θα σχηματίσει μια πνευματική αναπαράσταση όλων των πολύπλοκων διαδικασιών αλληλοσύνδεσης που αποτελούν το κλιματικό μας σύστημα. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο κατασκευάσαμε μαθηματικά μοντέλα και υπολογιστές…

 

Ο ρόλος της σωρευτικής γνώσης

Εξίσου σημαντικό είναι και το γεγονός ότι μπορούμε να επεκτείνουμε τον νου μας και στον νου των συνανθρώπων μας. Αυτό που κάνει το είδος μας μοναδικό είναι ότι έχουμε τη δυνατότητα να σωρεύουμε πολιτιστική γνώση. Ένας πληθυσμός ανθρώπινων εγκεφάλων είναι πολύ πιο... έξυπνος από κάθε μεμονωμένο εγκέφαλο.

Η επιστήμη άλλωστε είναι μια κατ’εξοχήν συνεργατική υπόθεση. Είναι αυτονόητο ότι κανένας επιστήμονας δεν θα είναι ικανός να ξετυλίξει τα μυστήρια του σύμπαντος από μόνος του. Αλλά συλλογικά οι επιστήμονες μπορούν να το κάνουν. Όπως έγραψε ο Νεύτωνας, «θα μπορούσε να δει περισσότερα αν στεκόταν στους ώμους γιγάντων».

Σήμερα, όλο και λιγότεροι άνθρωποι κατανοούν τι συμβαίνει στην αιχμή της θεωρητικής φυσικής. Η ενοποίηση της κβαντικής μηχανικής και της θεωρίας της σχετικότητας θα είναι αναμφισβήτητα εξαιρετικά δύσκολη. Το ίδιο ισχύει και για την κατανόησή μας για το πώς ο ανθρώπινος εγκέφαλος δημιουργεί συνείδηση, νόημα και σκοπιμότητα. Αλλά υπάρχει στα αλήθεια κάποιος καλός λόγος να υποθέσουμε ότι αυτά τα ερωτήματα δεν θα απαντηθούν ποτέ;

 

Ένα πείραμα...

Ας κάνουμε ένα πείραμα σκέψης. Φανταστείτε ότι κάποιοι «εξωγήινοι ανθρωπολόγοι» είχαν επισκεφτεί τον πλανήτη μας πριν από περίπου 40.000 χρόνια για να ετοιμάσουν μια επιστημονική έκθεση σχετικά με τις γνωστικές δυνατότητες του είδους μας. Θα μπορούσαν να φανταστούν ότι αυτοί οι παράξενοι γυμνοί πίθηκοι που ζούσαν στον πλανήτη θα μπορούσαν ποτέ να ανακαλύψουν τη δομή του ηλιακού μας συστήματος, την καμπυλότητα του χωροχρόνου ή ακόμα και τις δικές τους εξελικτικές καταβολές; Τη στιγμή εκείνη, όταν οι πρόγονοί μας ζούσαν ακόμα σε μικρές ζώνες κυνηγών-τροφοσυλλεκτών, μια τέτοια εξέλιξη θα φάνταζε πολύ απίθανη.

Αν και οι άνθρωποι είχαν αρκετά εκτεταμένες γνώσεις για τα ζώα και τα φυτά στο άμεσο περιβάλλον τους και γνώριζαν αρκετά για τη φυσική των καθημερινών αντικειμένων, δεν υπήρχε διαφαινόμενη προοπτική επιστημονική δραστηριότητα. Δεν υπήρχε γραφή, μαθηματικά, καμία τεχνητή συσκευή για την επέκταση της γκάμας των αισθητήριων οργάνων μας. Κατά συνέπεια, σχεδόν όλες οι πεποιθήσεις των ανθρώπων αυτών για την ευρύτερη δομή του κόσμου ήταν εντελώς λανθασμένες. Τα ανθρώπινα όντα δεν είχαν ιδέα για τις πραγματικές αιτίες των φυσικών καταστροφών, των ασθενειών ή σχεδόν οποιουδήποτε άλλου φυσικού φαινομένου.

Από βιολογική άποψη, δεν είμαστε διαφορετικοί από ό, τι ήμασταν πριν από 40.000 χρόνια, αλλά τώρα γνωρίζουμε τα βακτηρίδια και τους ιούς, το DNA και τα μόρια, τα σουπερνόβα και τις μαύρες τρύπες, το πλήρες φάσμα του ηλεκτρομαγνητικού φάσματος και μια ευρεία σειρά άλλων περίεργων πραγμάτων. Γνωρίζουμε επίσης τη μη-Ευκλείδεια γεωμετρία και την καμπυλότητα χωροχρόνου. Τα μυαλά μας έχουν φτάσει σε αντικείμενα εκατομμύρια έτη φωτός μακριά από τον πλανήτη μας, αλλά και σε εξαιρετικά μικροσκοπικά αντικείμενα πολύ κάτω από τα αντιληπτικά όρια των αισθητήριων οργάνων μας. Χρησιμοποιώντας διάφορες επιστημονικές κατακτήσεις και εργαλεία, οι άνθρωποι έχουν επεκτείνει σημαντικά την κατανόησή τους για τον κόσμο.

 

Η βιολογία δεν είναι πεπρωμένο

 

Το παραπάνω πείραμα σκέψης πρέπει να είναι μια συμβουλή ενάντια στην απαισιοδοξία για την ανθρώπινη γνώση. Ποιος ξέρει τι άλλες συσκευές που θα επεκτείνουν το μυαλό μας και τι θα ανακαλύψουμε για να ξεπεράσουμε τους βιολογικούς μας περιορισμούς;

Αν αναλογιστείτε αυτό που έχουμε ήδη επιτύχει στο διάστημα του μικρού μας περάσματος από το σύμπαν, το να θεωρήσουμε ότι έχουμε πεπεράσει το σύμπαν της γνώσης είναι τουλάχιστον αλαζονικό. Η βιολογία άλλωστε δεν είναι πεπρωμένο.

«Μόλις θέσετε μια ερώτηση που ισχυρίζεστε ότι δεν θα μπορέσουμε ποτέ να απαντήσουμε, ενεργοποιείτε την ίδια τη διαδικασία που μπορεί να αποδείξει εσάς λάθος: θέτετε ένα θέμα προς έρευνα», όπως εύστοχα το θέτει ο φιλόσοφος Daniel Dennett.

Μπορούμε να μάθουμε να επιλέγουμε την ευτυχία;

Γκρινιάζουμε όταν βιώνουμε μια δυσάρεστη κατάσταση και θέλουμε να αλλάξει κάτι. Συχνά, ωστόσο, η γκρίνια δεν διορθώνει τα πράγματα (το αντίθετο). Φαίνεται επίσης ότι η αλλαγή αυτού που μας συμβαίνει δεν είναι πάντα ο πιο γρήγορος δρόμος για να φτάσουμε στην ευτυχία.

Το στοίχημα που έβαλα μου έμαθε ότι, για να γκρινιάζω λιγότερο, έπρεπε να θέλω να επιλέξω την ευτυχία, όποιες κι αν είναι οι εξωτερικές συνθήκες. Για τις ανάγκες αυτού του βιβλίου έψαξα και είδα ότι πολλοί αναγνωρισμένοι ψυχολόγοι συμφωνούν στο ότι αυτό που μας συμβαίνει στη ζωή δεν έχει πραγματικές συνέπειες στην ευτυχία μας. Αντίθετα, αυτό που μετρά είναι η ικανότητά μας να αποφασίζουμε να ζούμε ήρεμα την κάθε στιγμή έτσι όπως παρουσιάζεται, με τα απρόοπτα, τις δυσκολίες, τα εμπόδια και τις απαγορεύσεις.

Δεν χρειάζεται να κερδίσουμε το λαχείο για να πάψουμε να γκρινιάζουμε

Μου έρχεται στο μυαλό μια διάσημη έρευνα που έκανε ένας σημαντικός καθηγητής του Χάρβαρντ, ο Daniel Todd Gilbert, συγγραφέας του μπεστ σέλερ Stumbling on Happiness, το οποίο αναφέρεται στους υπερτυχερούς των διαγωνισμών. Η έρευνα έδειξε ότι έναν χρόνο μετά οι άνθρωποι αυτοί ήταν το ίδιο ευτυχισμένοι ή δυστυχισμένοι όπως και πριν από την κλήρωση που άλλαξε τη ζωή τους.

Το πιο ενδιαφέρον σε αυτή τη μελέτη είναι ότι το «επίπεδο ευτυχίας» ήταν παρόμοιο και για τους ανθρώπους που γνώρισαν μεγάλες συμφορές, κυρίως εκείνους που κατέληξαν παραπληγικοί. Τελικά όλοι, είτε βιώνουν ένα υπέροχο είτε ένα καταστροφικό σοκ, μετά από κάποιο χρονικό διάστημα είναι τόσο ευτυχισμένοι ή δυστυχισμένοι όσο ήταν πριν.

Οι αίσιες ή ατυχείς «εξωτερικές» συγκυρίες δεν τους επηρεάζουν πια και οι άνθρωποί μας νιώθουν το ίδιο ικανοποιημένοι ή ανικανοποίητοι από την καθημερινοί τους ζωής. Αυτό που κατάλαβα από την παραπάνω έρευνα είναι ότι η ευτυχία μας δεν εξαρτάται πραγματικά από τις συνθήκες στις οποίες ζούμε.

Είτε είμαστε πλούσιοι είτε άφραγκοι, είτε υγιείς είτε άρρωστοι, είτε με δουλειά είτε άνεργοι, η ευτυχία μας δεν εξαρτάται από αυτές τις συνθήκες, αλλά από τον τρόπο που επιλέγουμε να τις βιώσουμε: γαλήνια, αισιόδοξα, αποφασιστικά, με σθένος – ή, αντίθετα, με άγχος, δυστυχία, καταρράκωση, αίσθηση θυματοποίησης…

Το επίπεδο της ευτυχίας μας εξαρτάται επίσης από αυτό στο οποίο επιλέγουμε να εστιάσουμε. Ο Laurent Gounelle, στον πρόλογο του βιβλίου γράφει: Αυτό στο οποίο εστιάζεις την προσοχή σου αποκτά μεγαλύτερη δύναμη.

Μπορούμε, λοιπόν, να αποφασίσουμε αν οι σκοτούρες και τα προβλήματά μας θα καθορίσουν τη ζωή μας ή αν θα δίνουμε στον εαυτό μας χρόνο να απολαμβάνει τα ευχάριστα πράγματα της καθημερινότητάς μας. Όποια κι αν είναι η κατάστασή μας, μπορούμε να αντλούμε ευτυχία, να δίνουμε στον εαυτό μας το περιθώριο και να είμαστε ευχαριστημένοι στο παρόν.

Οι άνθρωποι που συνεχώς παραπονιούνται κάνουν κακό στην υγεία σας

Μπορείτε να σταματήσετε να παραπονιέστε για ένα μήνα; Αυτή είναι η ουσία του άρθρου που έγραψε η Jessica Hullinger για το Fast Company. Η Hullinger διερευνά τους λόγους για τους οποίους οι άνθρωποι είναι τόσο διατεθειμένοι να γκρινιάξουν. Όσο για το σταμάτημα των παραπόνων για ένα μήνα, αυτός είναι ο στόχος των ανθρώπων που γράφτηκαν στο πρόγραμμα Περιορισμού των Παραπόνων.

Υπάρχει πάντα ένα άτομο σε κάθε παρέα που θα γκρινιάζει πολύ. Και αν παρατηρήσουμε αυτό το άτομο θα συνειδητοποιήσουμε ότι στην πραγματικότητα πρόκειται για ένα επαναλαμβανόμενο μοτίβο.

Τέτοιοι άνθρωποι επιζητούν την προσοχή. Έτσι, αν τους την δώσετε αυτό το μοτίβο τους δεν θα σταματήσει ποτέ. Βασικά, απλώς θα μεγαλώσει μέχρι να σας κουράσει.

Ακόμα και αν όλα πηγαίνουν τέλεια, θα βρουν και την παραμικρή λεπτομέρεια για να γκρινιάξουν. Όλοι έχουν δύσκολες στιγμές και ο καθένας πρέπει να είναι ελεύθερος να εκφράσει τα παράπονα του, αλλά το να παραπονιέσαι και να γκρινιάζεις διαρκώς είναι κάτι διαφορετικό. Ακόμα και αν στην αρχή δεν μοιάζει σοβαρό, σταδιακά θα αγανακτείτε μέχρι που δεν θα μπορείτε να ξεφύγετε από ένα τοξικό περιβάλλον.

Κανείς δεν θέλει να είναι αυτό το ενοχλητικό άτομο, αλλά αυτό που δεν συνειδητοποιούν οι περισσότεροι είναι ότι αν δεν ελέγχουν τα συναισθήματα τους η έκφραση των αρνητικών τους συναισθημάτων θα μετατραπεί σε μια ακούσια συνήθεια που εν τέλει θα είναι κακή για την υγεία σας.

Η λύση για να σταματήσετε τα παράπονα είναι απλή. Πρέπει να μιλάτε με τον εαυτό σας και να ακούτε την φωνή σας όταν εκφράζετε τα προβλήματα σας. Έτσι θα μπορέσετε να αλλάξετε τον τρόπο που μιλάτε.

Όταν σταματήσετε να παραπονιέστε και τελειοποιήσετε την τεχνική του να μετατρέπετε τις αρνητικές σκέψεις σε παραγωγικές, θα κατακτήσετε την εσωτερική γαλήνη και ευημερία.

Χρειάζεται επίσης να συνειδητοποιήσετε ότι, ενώ παραπονιέστε, επιλέγετε την αρνητική ενέργεια έναντι της θετικής. Επομένως κάθε φορά που γκρινιάζετε ο εγκέφαλος σας προσαρμόζεται γρηγορότερα σε αυτή την κατάσταση και παράλληλα τα επίπεδα κορτιζόλης αυξάνονται. Αυτός είναι ακόμα ένας λόγος για να μην παραπονιέστε καθώς μπορεί να προκληθούν προβλήματα υγείας όπως κατάθλιψη, αϋπνία, πεπτικά προβλήματα, υψηλή αρτηριακή πίεση και αυξάνεται ο κίνδυνος καρδιακών παθήσεων.

Όλοι τείνουν περιστασιακά να υιοθετούν κάποια χαρακτηριστικά της προσωπικότητας άλλων ανθρώπων. Γι αυτό λένε ότι πρέπει να έχουμε καλές παρέες. Έτσι, αν είστε με κάποιον που συνεχώς παραπονιέται μπορεί να διαπιστώσετε ότι οι φίλοι σας αρχίζουν να απομακρύνονται από εσάς ή ότι αρχίζουν να παραπονιούνται περισσότερο.

Για να σταματήσετε να παραπονιέστε ή για να βοηθήσετε κάποιον άλλον να το κάνει πρέπει να ξεκινήσετε από την παρατήρηση. Για παράδειγμα το να πείτε «κάνει ζέστη έξω» είναι γεγονός. Αλλά αν προσθέσετε την φράση «και μισώ αυτό το μέρος» τότε αυτό είναι παράπονο. Στη συνέχεια αρχίστε να παρατηρείτε πόσο συχνά το κάνετε αυτό.

Τα επόμενα βήματα που πρέπει να ακολουθήσετε είναι να γίνετε καλοί ακροατές και να μην προσθέτετε και άλλα παράπονα πάνω σε αυτά που λέει κάποιος άλλος. Αντί γι' αυτό απαντήστε πιο θετικά ώστε να εξισορροπηθεί η κατάσταση καθώς και γι' να βοηθήσετε αυτό το άτομο και όχι να το κάνετε χειρότερα.

Αφήστε αυτόν που μιλά να βγάλει τα παράπονα του αλλά μόλις τελειώσει μην προσθέσετε και άλλα αρνητικά συναισθήματα.

Μια άλλη συνηθισμένη τακτική που μπορείτε να χρησιμοποιήσετε είναι να πάρετε το βάρος από τους ώμους του άλλου ατόμου. Έτσι, για να το κάνετε αυτό πρέπει να μετατρέψετε αυτό που δυστυχεί τον άλλον σε μια απόφαση που θα πάρει ο ίδιος. Φροντίστε να φαίνεται σαν επιλογή ώστε να αισθάνεται πως έχει μια διέξοδο αντί να επιδεινώσει την κατάσταση. Έτσι, όταν πρέπει να κάνει κάτι δύσκολο, αρχικά του φαίνεται σαν βάρος αλλά όταν του πείτε να το κάνει επειδή μπορεί, αυτό φαίνεται διαφορετικό.

Μπορείτε πάντα να πείτε στο άλλο άτομο να κοιτάξει τα μικρότερα πράγματα για τα οποία μπορεί να είναι ευγνώμων και να του υπενθυμίζετε τακτικά να διώχνει τις αρνητικές σκέψεις. Όσο συχνότερα τα κάνετε αυτά, σταδιακά θα υιοθετήσει αυτά τα βήματα στην ρουτίνα του και θα παρατηρήσετε πως θα μπορείτε ευκολότερα να βοηθήσετε και άλλους ανθρώπους.

Τα παράπονα και η γκρίνια δεν είναι κάτι από τα οποία μπορείτε να απαλλαγείτε εντελώς αλλά μπορείτε να ελέγξετε όταν γίνουν υπερβολικά έντονα.

Πλάτων Αρίστωνος Κολλυτεύς (427-347 π.Χ.)

Ο Πλάτων γεννήθηκε τον αττικό μήνα Θαργηλιώνα, (11ος του έτους που συμπίπτει με το διάστημα Μάιος-Ιούνιος). Κατά τον Διονύσιο Αλικαρνασσέα πέθανε το 347 σε ηλικία 80 ετών, που σημαίνει ότι γεννήθηκε το 427. Η γέννησή του συμπίπτει με μια εποχή πολυτάραχη -ο Πελοποννησιακός Πόλεμος βρίσκεται ήδη στο τέταρτο έτος- αντιφατική, απρόβλεπτη, αυτοκαταστροφική με σπέρματα αυτοδιάλυσης. Ο ανταγωνισμός των ελληνικών πόλεων-κρατών είχε φτάσει στο κατακόρυφο, ενώ στο εσωτερικό τους οι «στάσεις» και οι αλλεπάλληλες ανατροπές αποδιοργάνωναν τη συλλογική συνείδηση και καθιστούσαν τις πόλεις παίγνιο στις διαθέσεις του «Μεγάλου Βασιλέως», ο οποίος απροκάλυπτα πλέον επεμβαίνει, ενώ οι ισχυρότερες ελληνικές πόλεις εναλλάσσονται στην ηγεμονία ως την τελική προσάρτησή τους στο κράτος των Μακεδόνων.  

Ο Πλάτων, παιδί και έφηβος, ανατράφηκε μέσα στην οδυνηρή δοκιμασία του Πελοποννησιακού Πολέμου (431-404), που σήμανε το τέλος της κραταιάς αθηναϊκής ηγεμονίας. Οι γονείς του εύποροι διεκδικούν περγαμηνές αριστοκρατικής καταγωγής – ο πατέρας του Αρίστων ανήκε στο δήμο του Κολλυτού και στην Αιγηίδα φυλή, ανήκε δε το γένος του στον Κόδρο, ενώ η μητέρα του, Περικτιόνη, προερχόταν από το γένος τον Σόλωνα. Ο Πλάτων είχε δύο αδελφούς, τον Αδείμαντο και τον Γλαύκωνα, γνωστούς από την Πολιτεία. Η αδελφή του Ποτώνη ήταν μητέρα του Σπεύσιππου, διαδόχου του στη διεύθυνση της Σχολής. Οι συγγενείς του, Χαρμίδης, πολιτικός της αριστοκρατικής παράταξης, αδελφός της μητέρας του, και ο Κριτίας, πρώτος εξάδελφός του, γνωστός για τις ακρότητές του ως βασικό στέλεχος των Τριάκοντα, διαδραμάτισαν αποφασιστικό ρόλο όχι μόνο στη διαμόρφωση των αθηναϊκών πραγμάτων, αλλά και στη ζωή και στις επιλογές του Πλάτωνα. Η μομφή του αντιδημοκρατικού που τον ακολουθούσε ήταν προφανώς αποτέλεσμα και της στενής του συγγένειας προς τους δύο πολιτικούς.  

Γόνος λοιπόν αριστοκρατικής και ευκατάστατης οικογένειας ευτύχησε να μορφωθεί κατά τρόπο ουσιαστικό και άνετο. «Φύση καλλιτεχνική, διονυσιακή και απολλώνια, με έξοχη συνθετική φαντασία και λογοπλαστική δύναμη», ευνοήθηκε και σωματικά από τη φύση- νίκησε μάλιστα σε γυμνικούς αγώνες στα Ίσθμια. Ως παιδί και ως έφηβος έλαβε την αγωγή που συνήθως έπαιρναν οι γόνοι των αριστοκρατικών οικογενειών. Ο γραμματικός Διονύσιος τον έφερε σε ουσιαστική επαφή με τον Όμηρο, ενώ τη μουσική του παιδεία επιμελήθηκε ο μουσικοδιδάσκαλος Δράκων. Έφηβος ακόμη μαθήτευσε κοντά στον φιλόσοφο Κρατύλο, στον οποίο οφείλει τη μύηση στη φιλοσοφία των Ιώνων φιλοσόφων, ιδιαίτερα σε εκείνη του Ηράκλειτου. Οι ποιητικές του επιδόσεις δεν ήταν καθόλου ευκαταφρόνητες- το αποδεικνύει άλλωστε η λογοτεχνικότητα των διαλόγων, όπου δεν είναι λίγες οι φορές που λογοτεχνία και φιλοσοφία δίνουν μοναδικά αισθητικά αποτελέσματα. 
 
Όμως η γνωριμία του με τον Σωκράτη στην ηλικία των είκοσι ετών (περ 407) ανακόπτει τις ποιητικές ενασχολήσεις προσέρχεται ως «έταιρος» στον κύκλο του, όπου αποκαθιστά ειδική σχέση με τον δάσκαλο, μαθητεύοντας περίπου εννέα χρόνια. Η διδασκαλία και ο τρόπος ζωής και σκέψης τον Σωκράτη θα επιδράσουν καταλυτικά στη συνείδηση και στους πνευματικούς προσανατολισμούς του Πλάτωνα, ο οποίος θα αφοσιωθεί πλέον στη διδασκαλία και στη συγγραφή. Η ανθρωπολογική διδασκαλία του Σωκράτη, που μετέθεσε τη φιλοσοφία «από τον ουρανό στη γη», αποτελεί εφεξής βασική συνιστώσα του πλατωνικού φιλοσοφικού οικοδομήματος, ενώ η μεθοδολογία ανάλυσης εννοιών, σωκρατική και αυτή κληρονομιά, συνιστά κριτήριο και του δικού του προσανατολισμού. Ακόμη ήρθε σε άμεση επαφή με την επιστήμη και τη φιλοσοφική έρευνα (διαλογική-διαλεκτική μέθοδος, επαγωγή, ορισμός, έννοιες γενικές και γενικότατες).  

Γενικά η ένταξη του Πλάτωνα στον σωκρατικό κύκλο, μαθητεία πλούσια και δημιουργική, έθεσε τα θεμέλια των θεματικών και μεθοδολογικών του επιλογών. Παρά τις άκρως ευνοϊκές συνθήκες (ισχυροί πολιτικοί συγγενείς, γόνος ο ίδιος αριστοκρατών, ευκατάστατος, μορφωμένος, αδιάφθορος), δεν έκρινε σκόπιμο να ασχοληθεί άμεσα με την άσκηση πολιτικής εξουσίας, παρά τη νεανική του ροπή και παρά την πίεση τον οικογενειακού του περιβάλλοντος που θεωρούσε «κεκτημένο δικαίωμα της τάξης την ενεργό εμπλοκή στα πολιτικά», γιατί νωρίς απογοητεύτηκε από την περιρρέουσα πολιτική ατμόσφαιρα της εποχής. Ο τρόπος με τον οποίο ασκούνταν η πολιτική, τόσο από τους αριστοκρατικούς όσο και από τους δημοκρατικούς, τον αποθάρρυνε. Όμως η συνειδητή αποχή από την τρέχουσα πολιτική δεν τον απομακρύνει από τα να εγκύψει στα σοβαρά προβλήματα της πολιτείας- πρόκειται, όπως έχει επισημανθεί, για μια δραματική εσωτερική σύγκρουση, που εντέλει έκλινε υπέρ της δεύτερης επιλογής. Ο θάνατος του Σωκράτη και η φημολογία που τον περιέβαλλε, λειτούργησαν καταλυτικά όσον αφορά την τύχη και την περαιτέρω πορεία των μαθητών του, οι οποίοι και λόγω της χαώδους καταστάσεως που επικράτησε μετά την κατάλυση του καθεστώτος  και των Τριάκοντα έφυγαν για λόγους ασφαλείας, και ίδρυσαν «σωκρατικές» σχολές σε απομακρυσμένα (Κυρήνη) ή πλησιόχωρα (Μέγαρα) μέρη.  

Μετά από μια διετή ή τριετή παραμονή κοντά στον σωκρατικό Ευκλείδη στα Μέγαρα, ο Πλάτων θα επιχειρήσει ένα ταξίδι στην Αίγυπτο και στην Κυρήνη, εγκαινιάζοντας μια σειρά «εκπαιδευτικών» ταξιδιών, που «ως σταθμοί προορισμού του υποβάλλουν και μια αντίστοιχη εσωτερική κίνηση». Η αιγυπτιακή και η κυρηναϊκή περιπέτεια θα διαρκέσουν περίπου μια διετία. Στην Κυρήνη φιλοξενήθηκε από τον γεωμέτρη Θεόδωρο, όπου παρέμεινε ένα χειμώνα. Κατά την παραμονή του στη χώρα των Φαραώ αποκόμισε πολυτιμότατες ανθρώπινες και γνωστικές εμπειρίες. Ήρθε σε επαφή με τον πανάρχαιο αιγυπτιακό πολιτισμό, με τις σταθερές και άκρως ενδιαφέρουσες πολιτικές, θρησκευτικές και κοινωνικές παραδόσεις, και είχε τη μοναδική εμπειρία της επαφής με το ιερατείο της Ηλιούπολης, στο Δέλτα τον Νείλου. Η σταθερότητα των θεσμών, ο σεβασμός των κοινωνικών και θρησκευτικών εθίμων είχαν ως συνέπεια την επικράτηση της κοινωνικής γαλήνης. Στη συνείδηση του Πλάτωνα η σύγκριση με την κατάσταση που επικρατούσε στην Αθήνα ήταν αναπόφευκτη. Στην Αίγυπτο ο Πλάτων θα μυηθεί στην αστρονομία και τα μαθηματικά, τα οποία αποτελούν τη βάση της φιλοσοφίας του και βασικό θέμα της διδασκαλίας του. Κατά την παραμονή του στην Αίγυπτο ξέσπασε στην Ελλάδα πόλεμος μεταξύ Σπάρτης και Αθήνας ο αποκαλούμενος Κορινθιακός (395). Η προσχώρηση του βασιλιά της Αιγύπτου στους Σπαρτιάτες δυσχέρανε την παραμονή του και τον ανάγκασε να επισπεύσει την αναχώρησή του.  

Το διάστημα 395-388 παραμένει στην Αθήνα, όπου επιδίδεται στη συγγραφή, ενώ οι Σπαρτιάτες έχουν ήδη καταστεί «ηγεμόνες» της Ελλάδας. Το 388/7 επιχειρεί το πρώτο ταξίδι στην Κάτω Ιταλία. Στον Τάραντα έρχεται σε επαφή με τον πυθαγόρειο Αρχύτα, διάσημο μαθηματικό, πολιτικό και φιλόσοφο. Μυήθηκε στη μουσική, (Πολιτεία 530d) σε συνδυασμό με τα μαθηματικά και ίσως με βάση το οργανόγραμμα της σχολής των Πυθαγορείων συνέλαβε την πρώτη μορφή της Ακαδημίας. Στους Λοκρούς, όπου φιλοξενήθηκε από τον πυθαγόρειο φιλόσοφο Τίμαιο, μυήθηκε στα ορφικά μυστήρια, στη διδασκαλία της Ελεατικής Σχολής και ιδιαίτερα εκείνης τον Εμπεδοκλή. Μετά την Κατάνη και την Αίτνα (Φαίδων IIId), φτάνει στις Συρακούσες, στην αυλή του Διονυσίου τον Πρεσβύτερου, προκειμένου να μελετήσει το πολίτευμα της «τυραννίδος», μάλλον μετά από πρόσκληση του τυράννου. Εκεί συνδέθηκε ιδιαίτερα με τον γυναικάδελφο του Διονυσίου, τον εικοσάχρονο Δίωνα. Όμως οι σχέσεις του με τον Διονύσιο συνεχώς επιδεινώνονταν λόγω της αντιπάθειας κυρίως του αυλικού περιβάλλοντος προς το πρόσωπό του. Ο Διονύσιος, φιλόδοξος πολιτικός, χωρίς όμως φιλοσοφικές ανησυχίες, στάθηκε επιφυλακτικός έως καχύποπτος στις κοινωνικές θεωρίες και στις πολιτειολογικές προτάσεις του Πλάτωνα, «οι φιλόσοφοι πρέπει να βασιλέψουν ή οι βασιλείς να φιλοσοφήσουν». Το αποτέλεσμα ήταν, με την παρέμβαση διαβολέων και αυλοκολάκων να παραδοθεί στον Λακεδαιμόνιο πρεσβευτή Πόλλι, ο οποίος μεταξύ θανάτωσης και πώλησης προκρίνει το δεύτερο. Ο Πλάτων βρέθηκε δούλος στην Αίγινα, που ήταν σε εμπόλεμη κατάσταση με την Αθήνα. Εκεί ο Κυρηναίος φίλος του Αννίκερις τον απολύτρωσε αντί τριάντα μνων.  

Η επάνοδός του στην Αθήνα (387) συμπίπτει με την υπογραφή της ειρήνης του Ανταλκίδα (ο Σπαρτιάτης διαπραγματευτής), η οποία έθεσε τέρμα στις αντιπαραθέσεις των ελληνικών πόλεων με τρόπο καθόλου αξιοπρεπή. Αξιοποιώντας τις πλούσιες παιδευτικές και προσωπικές εμπειρίες από τον «γύρο του κόσμου», προγραμματίζει την πνευματική του δραστηριότητα μετά τον κατευνασμό των εμφύλιων παθών. Δημιουργική διέξοδο στο προσωπικό του αδιέξοδο δίνει ο Πλάτων με την απόφαση να ιδρύσει σχολή (387), που συνιστά τομή στην προσωπική του ζωή και στη διδακτική και συγγραφική τον σταδιοδρομία. Ο Πλάτων έκανε ένα βήμα πέρα από τον δάσκαλό του.

Παραμένοντας εκτός πολιτικής και εκτός οικογενειακών δεσμεύσεων επιδόθηκε απερίσπαστος στη διδασκαλία και στη συγγραφή. Η σχολή ιδρύθηκε σε έναν μικρό κήπο, νοτιοδυτικά του Ίππειου Κολωνού, έξι στάδια από το Δίπυλο, όπου υπήρχε Ιερό των Μουσών. Οι μαθητές της σχολής, της Ακαδημίας, όπως ονομάστηκε, συγκροτούνταν σε θρησκευτική κοινότητα αφιερωμένη στις Μούσες. «Άλσος των Μουσών» είναι ο «νομικός τύπος». Λειτούργησε με οργανωμένη εσωτερική ζωή, κατά τον τύπο των Πυθαγόρειων Σχολών, ως το 529 μ.Χ., οπότε καταργήθηκε με διαταγή του Ιουστινιανού.  

Στην Ακαδημία μαθήτευσαν πολλοί διάσημοι άνδρες: Σπεύσιππος ο Αθηναίος, Ξενοκράτης ο Χαλκηδόνιος, Αριστοτέλης ο Σταγειρίτης, Εύδοξος ο Κνίδιος κ.ά., αλλά και δύο γυναίκες: Λασθένεια η Μαντινική και Αξιοθέα η Φλειάσια.  

Μετά από μια εικοσαετία στη σχολή, μεστή από διδακτική και συγγραφική άποψη, θα επιχειρήσει το δεύτερο ταξίδι στη Σικελία, μετά το θάνατο του Διονυσίου (367), τον οποίο διαδέχθηκε ο Διονύσιος ο Νεότερος. Οφείλει την πρόσκληση και τη λαμπρή υποδοχή στον Δίωνα, θείο πλέον του νέου τυράννου, προκειμένου να εφαρμόσει το πρότυπο του φιλοσόφου βασιλιά στο πρόσωπο του νεαρού Διονυσίου Β’.  

Την αρχική ευφορία διαδέχτηκαν οι γνωστές μηχανορραφίες των αυλικών κύκλων, των οποίων η θέση και η επιρροή υπονομεύονταν, κατά τη γνώμη τους, από τη σχέση κυρίως του Πλάτωνα με τον Δίωνα. Η σχέση αυτή αποτελούσε αιτία υποψιών και εκ μέρους του Διονυσίου, γιατί δήθεν ο Δίων εποφθαλμιούσε την εξουσία του. Ο τελευταίος συνελήφθη και εξορίστηκε διαδοχικά στην Ιταλία, την Πελοπόννησο και την Αθήνα. Ταυτόχρονα όμως ο Διονύσιος έθεσε υπό κράτηση τον Πλάτωνα με αδιευκρίνιστες προθέσεις. Ο τύραννος υποπτευόταν τον Πλάτωνα, και γι’ αυτό απέφευγε να εγκρίνει την αναχώρησή του. Μια εμπλοκή όμως σε πόλεμο με τους Καρχηδονίους ανάγκασε τον Διονύσιο να επιτρέψει την αναχώρηση (366/5), με τον όρο να επιστρέφει εν καιρώ, εφόσον όμως θα επέστρεφε και ο Δίων. 

Το 367 ο Πλάτων επιστρέφει στην Αθήνα και ως το 361 καταγίνεται εντατικά με τις κατεξοχήν ενασχολήσεις του, τη διδασκαλία και τη συγγραφή. Τότε επιχειρεί το τρίτο και τελευταίο ταξίδι, ύστερα από επίμονες προσκλήσεις του αντιφατικού Διονυσίου. Οι συνεχείς όμως παραστάσεις στον Διονύσιο, να συμφιλιωθεί και να εγκρίνει την επάνοδο του Δίωνα τον κατέστησαν για μια ακόμη φορά ύποπτο. Διέταξε τη σύλληψη και τη μεταφορά του εν μέσω ύβρεων και προπηλακισμών από τους συνοδούς μισθοφόρους. Παράλληλα, όχι μόνο δεν ανακάλεσε από την εξορία τον Δίωνα, αλλά δήμευσε και την περιούσιά του. Ο Πλάτων διέτρεξε τον έσχατο κίνδυνο, απελευθερώθηκε όμως χάρη στη δυναμική παρέμβαση του Αρχύτα. Πέθανε το 347 «επ’ άρχοντος Θεοφίλου» και ενταφιάστηκε στο χώρο της Ακαδημίας.

Θα έπρεπε να αγαπάμε τον άλλον απλά και μόνο επειδή υπάρχει

Μας αρέσει πολύ να λέμε σ’ αυτούς που αγαπάμε ότι θα τους αγαπάμε ό,τι και να γίνει. Οι παραδοσιακοί γαμήλιοι όρκοι: «Στις χαρές και στις λύπες, στα πλούτη και στη φτώχεια, στην αρρώστια και στην υγεία, μέχρι να μας χωρίσει ο θάνατος» μπορεί να θυμίζουν υποσχέσεις αγάπης άνευ όρων, οι οποίες όμως ξέρουμε ότι δεν είναι δυνατόν να τηρηθούν.

Στην καθημερινή μας ζωή, μας αρέσουν οι ερωτήσεις:

«Θα μ’ αγαπάς αν πάρω είκοσι κιλά;»
«Ασφαλώς!»
«Θα μ’ αγαπούσες αν ήμουνα φτωχός;»
«Φυσικά!»

Οι απαντήσεις δεν είναι κατ’ ανάγκην ανεδαφικές, εντούτοις είναι ελάχιστα βέβαιο πως θ’ αγαπάμε «ό,τι κι αν συμβεί». Το υποστηρίζουμε συχνά, θεωρώντας πως αυτή είναι η βέλτιστη και ύψιστη αγάπη που μπορούμε να προσφέρουμε. Φοβόμαστε πως αν η αγάπη μας έχει όρους, θα θεωρηθεί ήσσονος αξίας ή κίβδηλη. Αλλά δεν είναι έτσι. Το πόσο αγαπάμε τους συντρόφους, τους φίλους και τους γονείς μας θα εξαρτάται πάντα από τα πράγματα που συμβαίνουν στη μεταξύ μας σχέση. Δεν είναι βέβαιο πως θα τους αγαπάμε πάντα ανεξαρτήτως συμβάντων και πράξεων, ούτε πως κι εκείνοι θα συνεχίσουν να μας αγαπάνε για πάντα, ό,τι κι αν κάνουμε. Τον φίλο που σε εκμεταλλεύεται οικονομικά συνεχώς, όχι μόνο είναι πιθανό να πάψεις να τον αγαπάς, αλλά ίσως είναι και το πιο σωστό… Αν κάποιος ασκεί βία στη γυναίκα του, θα πρέπει να περιμένουμε πως η αγάπη της για εκείνον θα χαθεί… Αν ένας ή μία πρώην σύζυγος χρησιμοποιεί τα παιδιά ως μέσο χειραγώγησης του άλλου, είναι λογικό η όποια εναπομείνασα αγάπη να κινδυνεύει να χαθεί.

Ένα παλιό ανέκδοτο που, δείχνει πόσο πονάει «μια αγάπη» που εξαρτάται υπερβολικά από πράγματα που δεν έχουν καμία σχέση με την αγάπη…

Ρωτάει ο Ιάκωβος τη γυναίκα του (τριάντα χρόνια μικρότερή του):
«Μαργαρίτα… Θα εξακολουθούσες να μ’ αγαπάς αν έχανα όλα μου τα λεφτά, ως την τελευταία δεκάρα;»

Κι εκείνη απαντάει μ’ ένα χαμόγελο, ενώ τον αγκαλιάζει τρυφερά:
«Φυσικά, γλυκέ μου… φυσικά Θα συνέχιζα να σ’ αγαπώ… και θα μου έλειπες πάρα πολύ!!!»

Ασφαλώς, υπάρχουν πράγματα που μπορούμε να παραβλέψουμε στο πρόσωπο που αγαπάμε και όχι σε οποιονδήποτε άλλον. Υπάρχουν ιδιότητες που υπερεκτιμούμε στον/στην σύντροφό μας και μπορεί να μη μας εντυπωσιάζουν σε κάποιον ξένο, όπως υπάρχουν κι ελαττώματα που μπορούμε να δικαιολογήσουμε σε άλλους, αλλά δεν ανεχόμαστε σ’ ένα πρόσωπο με το οποίο έχουμε αποφασίσει να συμβιώσουμε. Τα βέβαιο είναι ότι δεν ανεχόμαστε -ούτε και θα έπρεπε- οποιονδήποτε όρο επιβάλλει η αγάπη κάποιου, ούτε μπορεί ν’ απαιτούμε αλλαγή της συμπεριφοράς τον άλλου χρησιμοποιώντας πρόσχημα τη δική μας αγάπη. Η αγάπη ποτέ δεν θέτει όρους αν είναι αληθινή, απελευθερώνει. Η ρητή ή άρρητη απαίτησή μας για συνεχή προσφορά μιας άνευ όρων αγάπης, ανοίγει την πόρτα στις χειρότερες δυσκολίες που μπορούν ν’ αντιμετωπίσουν δύο άνθρωποι σε μια στενή σχέση, συντροφική ή οποιουδήποτε άλλου τύπου.

Ο ορίζοντας στον οποίο θα έπρεπε να προσβλέπει κάθε σωστή αγάπη -κι αυτή μεταξύ γονέων και παιδιών δεν αποτελεί εξαίρεση- δεν καθορίζεται από το αν το συναίσθημα είναι άνευ όρων, αλλά απ’ αυτό που τόσο ωραία εκφράζει ο ορισμός του Τζόζεφ Ζίνκερ: «Αγάπη είναι να χαίρεσαι και μόνο που υπάρχει ο άλλος».

Και έτσι, νομίζω, θα έπρεπε ν’ αντιδρούμε σε όλες μας τις σχέσεις: ν’ αγαπάμε τον άλλον απλά και μόνο επειδή υπάρχει – να χαιρόμαστε που έχει μπει στη ζωή μας χωρίς να του ζητάμε να συμπεριφέρεται έτσι ή αλλιώς- να μην απαιτούμε απ’ αυτόν ν’ αλλάξει απλά και μόνο για να δούμε να εκπληρώνονται οι δικές μας προσδοκίες. Αυτός είναι ο σωστός τρόπος ν’ αγαπάμε και -το δίχως άλλο- ο δυσκολότερος όλων.

Πότε θα έρθει ξανά η εποχή των παγετώνων σύμφωνα με τους επιστήμονες;

Εκπληκτικές εικόνες από τη NASA αποκάλυψαν ότι οι ηλιακές κηλίδες έχουν εξαφανιστεί, από την επιφάνεια του Ήλιου αφήνοντας τη «εντελώς κενή».

Η Γη οδεύει προς μία νέα εποχή παγετώνων. Οι επιστήμονες πιστεύουν ότι από το 2019, η Γη μπορεί να παρουσιάσει εξαιρετικά χαμηλές θερμοκρασίες που θα μπορούσαν να φέρουν μια νέα εποχή παγετώνων στον πλανήτη μας.

Η ανατριχιαστική αυτή πρόβλεψη βασίζεται σε επιστημονική ανάλυση της επιφάνειας του Ήλιου που φαίνεται να στερείται «πραγματικής δράσης». Σύμφωνα με την τελευταία ανάλυση, υπήρξε μια τεράστια μείωση του αριθμού των ηλιακών κηλίδων, και αυτό είναι κακό.

Σύμφωνα με τους ειδικούς, ο Ήλιος μας έχει πάει σε «κενό» για τέταρτη φορά τους τελευταίους δώδεκα μήνες, κάτι το οποίο έχει οδηγήσει ορισμένους εμπειρογνώμονες να υποθέτουν ότι μια νέα εποχή παγετώνων είναι προ των πυλών, και θα μπορούσε να επηρεάσει τον πλανήτη μας από το 2019.

Το SpaceWeather.com αναφέρει ότι το φαινόμενο ενός πεντακάθαρου Ήλιου πρόκειται να γίνει κάτι που θα βλέπουμε συνέχεια στο εγγύς μέλλον.

«Θα υπάρξουν αρκετές φορές που ο Ήλιος μας θα είναι καθαρός από ηλιακές κηλίδες», γράφει το SpaceWeather.

Οι προβλέψεις των ερευνητών δεν είναι καλές. Φοβούνται ότι λόγω της μειωμένης δραστηριότητας στην επιφάνεια του Ήλιου, αυτό θα μπορούσε να φέρει ένα ψύχος παρόμοιο με αυτό που άρχισε γύρω στο 1645 και διήρκεσε μέχρι το 1715. Αυτή η περίοδος είναι γνωστή ως μικρή εποχή των παγετώνων. Η περίοδος αυτή προκάλεσε ακόμα και τον Τάμεση να παγώσει.

Αλλά αυτή δεν είναι η πρώτη φορά που οι ειδικοί προβλέπουν παρόμοιες εκδηλώσεις. Πέρυσι, ο καθηγητής Βαλεντίνα Zharkova προέβλεψε ότι μια παρόμοια περίοδος θα μπορούσε να επηρεάσει τον πλανήτη μας το 2030.

«Είμαι απόλυτα βέβαιος στην έρευνα μας. Έχει ένα καλό μαθηματικό υπόβαθρο και αξιόπιστα στοιχεία, τα οποία έχουμε αντιμετωπιστεί σωστά. Στην πραγματικότητα, τα αποτελέσματα μας μπορούν να επαναληφθούν από οποιονδήποτε ερευνητή και είναι διαθέσιμα σε πολλά ηλιακά παρατηρητήρια, έτσι ώστε να μπορούν να αντλούν τις δικές τους αποδείξεις στο ηλιακό μαγνητικό πεδίο και τη δραστηριότητα»

Μιλώντας στην Daily Star, ο μετεωρολόγος Paul Dorian συμφώνησε ότι η μειωμένη ηλιακή δραστηριότητα θα μπορούσε να μας φέρει μια νέα εποχή παγετώνων.

Είπε στη Daily Star:

«Αν η ιστορία αποτελεί οδηγό, είναι ασφαλές να πούμε ότι η αδύναμη ηλιακή δραστηριότητα για ένα παρατεταμένο χρονικό διάστημα μπορεί να έχει μια επίδραση ψύξης στις παγκόσμιες θερμοκρασίες στην τροπόσφαιρα, που είναι το κάτω μέρος από το στρώμα της ατμόσφαιρας της Γης – και όπου όλοι ζούμε»

Δικτύωση και νοημοσύνη: Τα εγκεφαλικά δίκτυα πιο σταθερά σε άτομα με υψηλότερες γνωστικές ικανότητες

Οι διασυνδέσεις και η επικοινωνία μεταξύ διαφορετικών περιοχών του ανθρώπινου εγκεφάλου επηρεάζουν τη συμπεριφορά μας με πολλούς τρόπους. Αυτό είναι επίσης αληθές για ατομικές διαφορές στις υψηλότερες γνωστικές ικανότητες. Οι εγκέφαλοι των πιο ευφυϊών ατόμων χαρακτηρίζονται από χρονικά πιο σταθερές αλληλεπιδράσεις στα νευρωνικά δίκτυα. Αυτό είναι το αποτέλεσμα πρόσφατης έρευνας που διενεργήθηκε από την Dr Kirsten Hilger και τον καθηγητή Christian Fiebach από το Τμήμα Ψυχολογίας και το Κέντρο Απεικόνισης Εγκεφάλου του Πανεπιστημίου Goethe της Φρανκφούρτης σε συνεργασία με τον Dr Makoto Fukushima και τον καθηγητή Olaf Sporns από το Πανεπιστήμιο της Indiana στις ΗΠΑ. Η μελέτη δημοσιεύθηκε στο επιστημονικό περιοδικό Human Brain Mapping, στις 6 Οκτωβρίου.

Η ευφυΐα και η νευροβιολογική της βάση

Έχουν προταθεί διάφορες θεωρίες για να εξηγήσουν τις διαφορές στις γνωστικές ικανότητες διαφορετικών ατόμων, συμπεριλαμβανομένων των νευροβιολογικών μοντέλων. Για παράδειγμα, έχει προταθεί ότι περισσότερο τα ευφυή άτομα κάνουν ισχυρότερη χρήση ορισμένων περιοχών του εγκεφάλου, ότι οι εγκέφαλοί τους γενικά λειτουργούν πιο αποτελεσματικά ή ότι ορισμένα εγκεφαλικά συστήματα είναι καλύτερα δικτυωμένα στους εξυπνότερους ανθρώπους. Μόνο πρόσφατα οι μεθοδολογικές πρόοδοι έκαναν δυνατή τη διερεύνηση της χρονικής δυναμικής των δικτύων του ανθρώπινου εγκεφάλου, με χρήση λειτουργικής τομογραφίας [απεικόνιση μαγνητικού συντονισµού] (fMRI). Μια διεθνής ομάδα ερευνητών από το Πανεπιστήμιο Goethe και το Πανεπιστήμιο του Bloomington στην Indiana ανέλυσε σαρώσεις fMRI από 281 συμμετέχοντες για να διερευνήσει πώς τα χαρακτηριστικά δυναμικών δικτύων του ανθρώπινου εγκεφάλου σχετίζονται με τη γενική νοημοσύνη.

Η σταθερότητα των εγκεφαλικών δικτύων ως γενικό πλεονέκτημα

Ο ανθρώπινος εγκέφαλος έχει αρθρωτή οργάνωση – μπορεί να είναι υποδιαιρεμένος σε διαφορετικά δίκτυα που υπηρετούν διάφορες λειτουργίες όπως η όραση, η ακοή ή ο έλεγχος της εκούσιας συμπεριφοράς. Στην πρόσφατη μελέτη τους, η Kirsten Hilger και οι συνάδελφοί της διερεύνησαν εάν αυτή η αρθρωτή οργάνωση του ανθρώπινου εγκεφάλου αλλάζει με το χρόνο και εάν αυτές οι αλλαγές σχετίζονται ή όχι με τις ατομικές διαφορές στις βαθμολογίες που οι συμμετέχοντες στη μελέτη είχαν σε έλεγχο ευφυΐας. Τα αποτελέσματα της μελέτης δείχνουν ότι η αρθρωτή οργάνωση του εγκεφαλικού δικτύου των πιο ευφυϊών προσώπων παρουσιάζει λιγότερες διακυμάνσεις κατά τη διάρκεια της περιόδου μέτρησης με fMRI. Αυτή η αυξημένη σταθερότητα της οργάνωσης του εγκεφαλικού δικτύου κυρίως βρέθηκε σε εγκεφαλικά συστήματα που είναι σημαντικά για τον έλεγχο της προσήλωσης.

Η προσήλωση παίζει βασικό ρόλο

«Η μελέτη της χρονικής δυναμικής των δικτύων του ανθρώπινου εγκέφαλου χρησιμοποιώντας fMRI είναι ένα σχετικά νέο πεδίο έρευνας», λέει η Hilger. «Η πιο σταθερή χρονικά οργάνωση δικτύου σε πιο ευφυή άτομα θα μπορούσε να είναι ένας προστατευτικός μηχανισμός του εγκεφάλου απέναντι στην πτώση σε καταστάσεις δυσλειτουργίας του δικτύου, στις οποίες τα κύρια δίκτυα αποσυνδέονται και η επικοινωνία μπορεί να παρεμποδιστεί», εικάζει η Hilger. Υπογραμμίζει επίσης ότι παραμένει ένα ανοικτό ερώτημα πώς ακριβώς οι ιδιότητες αυτού του δικτύου επηρεάζει τη γνωστική ικανότητα. «Προς το παρόν, δεν γνωρίζουμε εάν οι χρονικά πιο σταθερές εγκεφαλικές συνδέσεις είναι η πηγή ή η συνέπεια της υψηλότερης ευφυΐας. Ωστόσο, τα αποτελέσματά μας υποστηρίζουν ότι οι διεργασίες ελεγχόμενης προσήλωσης – που είναι, η ικανότητα να μένει κάποιος εστιασμένος και συγκεντρωμένος σε μια δράση – μπορεί να παίξουν ένα σημαντικό ρόλο για τη γενική νοημοσύνη».

Ι. Καντ: τι είναι το φαινόμενο;

ΙΜΜΑΝΟΥΕΛ ΚΑΝΤ: 1724-1804

Φαινόμενο και Πράγμα καθεαυτό

§1

     Ο Καντ κάνει σαφή διάκριση ανάμεσα στο φαινόμενο και το πράγμα καθεαυτό. Υποστηρίζει πως μπορούμε να αποκτήσουμε γνώση μόνο των φαινομένων και όχι των πραγμάτων, έτσι όπως υπάρχουν καθεαυτά. Το φαινόμενο δεν είναι μια απατηλή φαινομενικότητα αλλά ούτε και η απόλυτη πραγματικότητα, που ιδιάζει στο πράγμα καθεαυτό, παρά μια εμπειρική πραγματικότητα. Τα φαινόμενα δεν είναι παρά αντικείμενα δυνατής εμπειρίας:

«Ό,τι δεν είναι φαινόμενο δεν μπορεί να αποτελεί αντικείμενο της εμπειρίας»[1].

Σύμφωνα με τον Γερμανό φιλόσοφο, το φαινόμενο είναι μια πραγματικότητα, κατά κάποιο τρόπο εν δυνάμει πραγματικότητα, σχετιζόμενη με την αισθητότητα και τη νόηση, δηλ. με τον τρόπο που η πραγματικότητα παριστάνεται υπό τη μορφή της κατ’ αίσθηση εποπτείας μας, ήτοι στο χώρο και τον χρόνο, και της νόησης. Στην κριτική περίοδο της σκέψης του, που αρχίζει με την κριτική του καθαρού Λόγου, ο Καντ προβαίνει σε σαφή διάκριση ανάμεσα στην κατ’ αίσθηση γνώση των πραγμάτων, δηλ. στα φαινόμενα, και στη γνώση που έχει η νόηση για τα πράγματα, δηλ. στις καθαρές έννοιες της νόησης, ήτοι στα νοούμενα. Στη δεύτερη περίπτωση, η γνώση σχετίζεται με την ελεύθερη από κάθε αισθητότητα γνώση γύρω από τα πράγματα καθεαυτά. Επειδή όμως τούτα δεν μπορούν να γνωσθούν, η αντικειμενική γνώση περιορίζεται στην περιοχή της δυνατής εμπειρίας. 

§2

     Αυτό που μπορεί να γνωσθεί είναι μόνο το φαινόμενο και κανένα πράγμα καθεαυτό. Το τελευταίο δεν πρέπει να νοείται ως μια μεταφυσική έννοια παρά ως έννοια μεθόδου. Ανήκει δηλ. στις έννοιες, που λογίζονται αναγκαίες, προκειμένου να διαγιγνώσκεται επαρκώς η δυνατότητα να παραχθεί εμπειρική γνώση. Σε αντίθεση με τη φιλοσοφική παράδοση, από τον Παρμενίδη και εντεύθεν, που συνάπτει το αληθινό Είναι με την καθαρή νόηση, ενώ τη διαμεσολαβημένη από τις αισθήσεις γνώση τη θεωρεί ως κάτι που κινείται στην περιοχή των φαινομένων, ο Καντ αντιστρέφει τους όρους και υποστηρίζει πως το μοναδικό αντικειμενικό αντι-κείμενο είναι τα φαινόμενα που διαμεσολαβούν οι αισθήσεις και υπόκειται στην εποπτεία μας. Η εν λόγω εποπτεία είναι χωρο-χρονική· γι’ αυτό, τέτοια αντικείμενα τα συναντούμε αναγκαστικά στον χώρο και τον χρόνο. Ο χώρος λοιπόν και ο χρόνος,

«είναι μόνο όροι της ύπαρξης των πραγμάτων ως φαινομένων … και πως δεν έχουμε γνώση κανενός αντι-κειμένουυ ως πράγματος αυτό καθεαυτό παρά μόνο ως αντικειμένου της κατ’ αίσθηση εποπτείας, δηλ. ως φαινομένου»[2].

Στο μεταξύ υπάρχουν κάποιες a priori αρχές, που διέπουν την εφαρμογή των κατηγοριών στα φαινόμενα. Όταν ο Καντ μιλάει για φαινόμενα, εννοεί τον φυσικό κόσμο που μας περιβάλλει. Αξίζει εδώ να σημειώσουμε πως ορίζοντας τέτοια αντικείμενα ως φαινόμενα δεν τα θεωρεί διόλου ως επίφαση, ως κάτι απατηλό, ψευδές ή υποκειμενικό. Τα φαινόμενα, ως εκ τούτου, είναι φυσικά αντικείμενα, που υπάρχουν εξωτερικά προς το νου στον χώρο και το χρόνο.
-----------------------------------
[1] Kant: Kritik der reinen Vernunft, hrsg. von R. Schmidt. Hamburg: Meiner 19903, σ. 296.
[2] Ό.π., σ. 25.

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ: Ἠθικὰ Νικομάχεια (1142a-1142b)

[IX] Τὸ ζητεῖν δὲ καὶ τὸ βουλεύεσθαι διαφέρει· τὸ γὰρ βουλεύεσθαι ζητεῖν τι ἐστίν. δεῖ δὲ λαβεῖν καὶ περὶ εὐβουλίας τί ἐστι, πότερον ἐπιστήμη τις ἢ δόξα ἢ εὐστοχία ἢ ἄλλο τι γένος. ἐπιστήμη μὲν δὴ οὐκ ἔστιν· οὐ γὰρ ζητοῦσι

[1142b] περὶ ὧν ἴσασιν, ἡ δ᾽ εὐβουλία βουλή τις, ὁ δὲ βουλευόμενος ζητεῖ καὶ λογίζεται. ἀλλὰ μὴν οὐδ᾽ εὐστοχία· ἄνευ τε γὰρ λόγου καὶ ταχύ τι ἡ εὐστοχία, βουλεύονται δὲ πολὺν χρόνον, καὶ φασὶ πράττειν μὲν δεῖν ταχὺ τὰ βουλευθέντα, βουλεύεσθαι δὲ βραδέως. ἔτι ἡ ἀγχίνοια ἕτερον καὶ ἡ εὐβουλία· ἔστι δ᾽ εὐστοχία τις ἡ ἀγχίνοια. οὐδὲ δὴ δόξα ἡ εὐβουλία οὐδεμία. ἀλλ᾽ ἐπεὶ ὁ μὲν κακῶς βουλευόμενος ἁμαρτάνει, ὁ δ᾽ εὖ ὀρθῶς βουλεύεται, δῆλον ὅτι ὀρθότης τις ἡ εὐβουλία ἐστίν, οὔτ᾽ ἐπιστήμης δὲ οὔτε δόξης· ἐπιστήμης μὲν γὰρ οὐκ ἔστιν ὀρθότης (οὐδὲ γὰρ ἁμαρτία), δόξης δ᾽ ὀρθότης ἀλήθεια· ἅμα δὲ καὶ ὥρισται ἤδη πᾶν οὗ δόξα ἐστίν. ἀλλὰ μὴν οὐδ᾽ ἄνευ λόγου ἡ εὐβουλία. διανοίας ἄρα λείπεται· αὕτη γὰρ οὔπω φάσις· καὶ γὰρ ἡ δόξα οὐ ζήτησις ἀλλὰ φάσις τις ἤδη, ὁ δὲ βουλευόμενος, ἐάν τε εὖ ἐάν τε καὶ κακῶς βουλεύηται, ζητεῖ τι καὶ λογίζεται. ἀλλ᾽ ὀρθότης τίς ἐστιν ἡ εὐβουλία βουλῆς· διὸ ἡ βουλὴ ζητητέα πρῶτον τί καὶ περὶ τί. ἐπεὶ δ᾽ ἡ ὀρθότης πλεοναχῶς, δῆλον ὅτι οὐ πᾶσα· ὁ γὰρ ἀκρατὴς καὶ ὁ φαῦλος ὃ προτίθεται δεῖν ἐκ τοῦ λογισμοῦ τεύξεται, ὥστε ὀρθῶς ἔσται βεβουλευμένος, κακὸν δὲ μέγα εἰληφώς. δοκεῖ δ᾽ ἀγαθόν τι τὸ εὖ βεβουλεῦσθαι· ἡ γὰρ τοιαύτη ὀρθότης βουλῆς εὐβουλία, ἡ ἀγαθοῦ τευκτική. ἀλλ᾽ ἔστι καὶ τούτου ψευδεῖ συλλογισμῷ τυχεῖν, καὶ ὃ μὲν δεῖ ποιῆσαι τυχεῖν, δι᾽ οὗ δ᾽ οὔ, ἀλλὰ ψευδῆ τὸν μέσον ὅρον εἶναι· ὥστ᾽ οὐδ᾽ αὕτη πω εὐβουλία, καθ᾽ ἣν οὗ δεῖ μὲν τυγχάνει, οὐ μέντοι δι᾽ οὗ ἔδει. ἔτι ἔστι πολὺν χρόνον βουλευόμενον τυχεῖν, τὸν δὲ ταχύ. οὐκοῦν οὐδ᾽ ἐκείνη πω εὐβουλία, ἀλλ᾽ ὀρθότης ἡ κατὰ τὸ ὠφέλιμον, καὶ οὗ δεῖ καὶ ὣς καὶ ὅτε. ἔτι ἔστι καὶ ἁπλῶς εὖ βεβουλεῦσθαι καὶ πρός τι τέλος. ἣ μὲν δὴ ἁπλῶς ἡ πρὸς τὸ τέλος τὸ ἁπλῶς κατορθοῦσα, τὶς δὲ ἡ πρός τι τέλος. εἰ δὴ τῶν φρονίμων τὸ εὖ βεβουλεῦσθαι, ἡ εὐβουλία εἴη ἂν ὀρθότης ἡ κατὰ τὸ συμφέρον πρὸς τὸ τέλος, οὗ ἡ φρόνησις ἀληθὴς ὑπόληψίς ἐστιν.

***
[9] Άλλο η διερεύνηση και άλλο η σκέψη/διαβούλευση· γιατί η σκέψη/διαβούλευση είναι ένα είδος διερεύνησης. Πρέπει να δούμε επίσης τί είναι η ορθή σκέψη/διαβούλευση: είναι ένα είδος επιστημονικής γνώσης ή είναι γνώμη ή ευστοχία, ή κάτι άλλο; Επιστημονική γνώση ασφαλώς δεν είναι· γιατί δεν διερευνούν οι άνθρωποι

[1142b] αυτά που ήδη ξέρουν, και η ορθή σκέψη/διαβούλευση είναι ένα είδος σκέψης/διαβούλευσης, και ο άνθρωπος που σκέφτεται/διαβουλεύεται διερευνά και «λογαριάζει». Φυσικά, ούτε ευστοχία είναι· γιατί η ευστοχία είναι κάτι που γίνεται χωρίς λογισμό και μελέτη και είναι κάτι το γρήγορο, ενώ η σκέψη/διαβούλευση απαιτεί κάποια διάρκεια χρόνου· λένε επίσης οι άνθρωποι ότι τα συμπεράσματα μιας σκέψης/διαβούλευσης πρέπει να εκτελούνται γρήγορα, η σκέψη/διαβούλευση όμως πρέπει να γίνεται με αργό ρυθμό. Έπειτα άλλο πράγμα είναι η ευστοχία και άλλο η αγχίνοια: η αγχίνοια είναι ένα είδος ευστοχίας. Ούτε ασφαλώς είναι ένα οποιοδήποτε είδος γνώμης η ορθή σκέψη/διαβούλευση. Δεδομένου όμως ότι ο άνθρωπος που σκέφτεται/διαβουλεύεται άσχημα, υποπίπτει σε σφάλμα, ενώ αυτός που σκέφτεται/διαβουλεύεται καλά, σκέφτεται/διαβουλεύεται ορθά, είναι φανερό ότι η ορθή σκέψη/διαβούλευση είναι ένα είδος ορθότητας, όχι όμως της επιστημονικής γνώσης ούτε της γνώμης· γιατί ορθότητα της επιστημονικής γνώσης δεν υπάρχει (γιατί δεν υπάρχει ούτε σφάλμα της), και ορθότητα της γνώμης είναι η αλήθεια — και συγχρόνως καθετί που είναι αντικείμενο γνώμης είναι ήδη καθορισμένο. Έπειτα η ορθή σκέψη/διαβούλευση συνεπάγεται λογική διεργασία. Μένει, επομένως, να είναι ορθότητα της διανοητικής ενέργειας· γιατί αυτή δεν είναι ακόμη συμπερασματική διατύπωση· γιατί και η γνώμη δεν είναι διερεύνηση, είναι όμως ήδη ένα είδος συμπερασματικής διατύπωσης, και αυτός που σκέφτεται/διαβουλεύεται, είτε καλά είτε άσχημα, διερευνά κάτι και «λογαριάζει».

Η ορθή όμως σκέψη/διαβούλευση είναι ένα είδος ορθότητας της σκέψης/διαβούλευσης· γι᾽ αυτό και πρέπει πρώτα να διερευνήσουμε τί είναι η σκέψη/διαβούλευση και ποιό είναι το αντικείμενό της. Επειδή όμως η λέξη «ορθότητα» χρησιμοποιείται με περισσότερες από μία σημασίες, είναι φανερό ότι κάθε είδος σκέψης/διαβούλευσης δεν είναι ορθή σκέψη/διαβούλευση· γιατί ο ακρατής και ο κατώτερης αξίας άνθρωπος θα πετύχει με τους υπολογισμούς του αυτό που όρισε ως σκοπό του, και αυτό θα πει ότι θα έχει σκεφθεί/διαβουλευθεί σωστά, μόνο που θα έχει κάνει στον εαυτό του ένα μεγάλο κακό. Το να έχει όμως κανείς σκεφθεί/διαβουλευθεί καλά θεωρείται γενικά κάτι καλό· γιατί αυτό το είδος της ορθότητας της σκέψης/διαβούλευσης είναι η ορθή σκέψη/διαβούλευση, αυτή δηλαδή που στοχεύει στην επίτευξη κάποιου αγαθού. Είναι όμως δυνατό και αυτό να το πετύχει κανείς με λαθεμένο συλλογισμό, και έτσι να πετύχει μεν αυτό που έπρεπε να πετύχει, όχι όμως με τα σωστά μέσα, καθώς ο μέσος όρος του συλλογισμού είναι λαθεμένος. Και αυτή, επομένως, δεν είναι ακόμη η ορθή σκέψη/ διαβούλευση: να πετυχαίνει κανείς αυτό που πρέπει, όχι όμως με τα σωστά μέσα. Είναι, επίσης, δυνατό να πετύχει κανείς τον σκοπό του ύστερα από μακρά σκέψη/διαβούλευση, και ένας άλλος γρήγορα· στην πρώτη περίπτωση δεν έχουμε ακόμη ορθή σκέψη/διαβούλευση: αυτή είναι ορθότητα ως προς το ωφέλιμο, που πάει να πει: ως προς τον σκοπό, ως προς τον τρόπο και ως προς τον χρόνο. Έπειτα, είναι δυνατό να σκεφθεί/διαβουλευθεί κανείς καλά α) γενικά και απόλυτα, β) ενσχέσει με ένα συγκεκριμένο επιμέρους τέλος. Στην πρώτη περίπτωση πρόκειται για τη σκέψη/διαβούλευση που οδηγεί σε επιτυχία ενσχέσει με το γενικό και απόλυτο τέλος, στη δεύτερη για τη σκέψη/διαβούλευση που οδηγεί σε επιτυχία ενσχέσει με το συγκεκριμένο επιμέρους τέλος. Αν λοιπόν η καλή σκέψη/διαβούλευση είναι γνώρισμα των φρόνιμων ανθρώπων, τότε η ορθή σκέψη/διαβούλευση θα πρέπει, λέω, να είναι η ορθότητα που συνίσταται στη διερεύνηση των χρήσιμων για το τέλος πραγμάτων, πραγμάτων που τα συλλαμβάνει με επιτυχία η φρόνηση.