ΡΗΤΟΡΙΚΗ: ΔΗΜΟΣΘΕΝΗΣ - Κατὰ Μειδίου (116-121)

[116] Ἐπειδὴ τοίνυν τοῦτο τὸ πρᾶγμ᾽ οὐδὲ καθ᾽ ἕν, πανταχῇ στρέφων, οἷός τ᾽ ἦν ἀγαγεῖν ἐπ᾽ ἐμέ, φανερῶς ἤδη δι᾽ ἐμὲ τὸν Ἀρίσταρχον ἐσυκοφάντει. καὶ τὰ μὲν ἄλλα σιωπῶ· τῆς δὲ βουλῆς περὶ τούτων καθημένης καὶ σκοπουμένης, παρελθὼν οὗτος «ἀγνοεῖτ᾽» ἔφη «ὦ βουλή, τὸ πρᾶγμα; καὶ τὸν αὐτόχειρ᾽ ἔχοντες» λέγων τὸν Ἀρίσταρχον «μέλλετε καὶ ζητεῖτε καὶ τετύφωσθε; οὐκ ἀποκτενεῖτε; οὐκ ἐπὶ τὴν οἰκίαν βαδιεῖσθε; οὐχὶ συλλήψεσθε;»

[117] καὶ ταῦτ᾽ ἔλεγ᾽ ἡ μιαρὰ καὶ ἀναιδὴς αὕτη κεφαλή, ἐξεληλυθὼς τῇ προτεραίᾳ παρ᾽ Ἀριστάρχου, καὶ χρώμενος ὥσπερ ἂν ἄλλος τις τὰ πρὸ τούτου, καί, ὅτ᾽ ηὐτύχει, πλεῖστα παρεσχηκότος ἐκείνου πράγματά μοι περὶ τῶν πρὸς τοῦτον ἀπαλλαγῶν. εἰ μὲν οὖν εἰργάσθαι τι τούτων ἐφ᾽ οἷς ἀπόλωλεν ἡγούμενος τὸν Ἀρίσταρχον καὶ πεπιστευκὼς τοῖς τῶν αἰτιασαμένων λόγοις ταῦτ᾽ ἔλεγεν,

[118] χρῆν μὲν οὐδ᾽ οὕτω (μετρία γὰρ δίκη παρὰ τῶν φίλων ἐστίν, ἄν τι δοκῶσι πεποιηκέναι δεινόν, μηκέτι τῆς λοιπῆς φιλίας κοινωνεῖν, τὸ δὲ τιμωρεῖσθαι καὶ ἐπεξιέναι τοῖς πεπονθόσι καὶ τοῖς ἐχθροῖς παραλείπεται)· ὅμως δ᾽ ἔστω τούτῳ γε συγγνώμη. εἰ δὲ λαλῶν μὲν καὶ ὁμωρόφιος γιγνόμενος ὡς οὐδὲν εἰργασμένῳ φανήσεται, λέγων δὲ καὶ καταιτιώμενος ταῦθ᾽ εἵνεκα τοῦ συκοφαντεῖν ἐμέ, πῶς οὐ δεκάκις, μᾶλλον δὲ μυριάκις δίκαιός ἐστ᾽ ἀπολωλέναι;

[119] ἀλλὰ μὴν ὡς ἀληθῆ λέγω καὶ τῇ μὲν προτεραίᾳ ὅτε ταῦτ᾽ ἔλεγεν, εἰσεληλύθει καὶ διείλεκτ᾽ ἐκείνῳ, τῇ δ᾽ ὑστεραίᾳ πάλιν (τοῦτο γάρ, τοῦτ᾽ οὐκ ἔχον ἐστὶν ὑπερβολὴν ἀκαθαρσίας, ἄνδρες Ἀθηναῖοι) εἰσελθὼν οἴκαδ᾽ ὡς ἐκεῖνον καὶ ἐφεξῆς οὑτωσὶ καθεζόμενος, τὴν δεξιὰν ἐμβαλών, παρόντων πολλῶν, μετὰ τοὺς ἐν τῇ βουλῇ τούτους λόγους, ἐν οἷς αὐτόχειρα καὶ τὰ δεινότατ᾽ εἰρήκει τὸν Ἀρίσταρχον, ὤμνυε μὲν κατ᾽ ἐξωλείας μηδὲν εἰρηκέναι κατ᾽ αὐτοῦ φλαῦρον, καὶ οὐδὲν ἐφρόντιζ᾽ ἐπιορκῶν, καὶ ταῦτα παρόντων τῶν συνειδότων, ἠξίου δὲ καὶ πρὸς ἔμ᾽ αὑτῷ δι᾽ ἐκείνου γίγνεσθαι τὰς διαλύσεις, τούτων τοὺς παρόντας ὑμῖν καλῶ μάρτυρας.

[120] καίτοι πῶς οὐ δεινόν, ὦ ἄνδρες Ἀθηναῖοι, μᾶλλον δ᾽ ἀσεβές, λέγειν ὡς φονεύς, καὶ πάλιν ὡς οὐκ εἴρηκε ταῦτ᾽ ἀπομνύναι, καὶ φόνον μὲν ὀνειδίζειν, τούτῳ δ᾽ ὁμωρόφιον γίγνεσθαι; κἂν μὲν ἀφῶ τοῦτον ἐγὼ καὶ προδῶ τὴν ὑμετέραν καταχειροτονίαν, οὐδέν, ὡς ἔοικ᾽, ἀδικῶ· ἂν δ᾽ ἐπεξίω, λέλοιπα τὴν τάξιν, φόνον κοινωνῶ, δεῖ μ᾽ ἀνηρπάσθαι. ἐγὼ δ᾽ αὐτὸ τοὐναντίον οἶμαι, εἰ τοῦτον ἀφῆκα, λελοιπέναι μέν, ὦ ἄνδρες Ἀθηναῖοι, τὴν τοῦ δικαίου τάξιν, φόνου δ᾽ ἂν εἰκότως ἐμαυτῷ λαχεῖν· οὐ γὰρ ἦν μοι δήπου βιωτὸν τοῦτο ποιήσαντι.

[121] ὅτι τοίνυν καὶ ταῦτ᾽ ἀληθῆ λέγω, κάλει μοι καὶ τούτων τοὺς μάρτυρας.

ΜΑΡΤΥΡΕΣ.
[Λυσίμαχος Ἀλωπεκῆθεν, Δημέας Σουνιεύς, Χάρης Θορίκιος, Φιλήμων Σφήττιος, Μόσχος Παιανιεύς, καθ᾽ οὓς καιροὺς ἡ εἰσαγγελία ἐδόθη εἰς τὴν βουλὴν ὑπὲρ Ἀριστάρχου τοῦ Μόσχου, ὅτι εἴη Νικόδημον ἀπεκτονώς, οἴδαμεν Μειδίαν τὸν κρινόμενον ὑπὸ Δημοσθένους, ᾧ μαρτυροῦμεν, ἐλθόντα πρὸς τὴν βουλὴν καὶ λέγοντα μηδένα ἕτερον εἶναι τὸν Νικοδήμου φονέα, ἀλλ᾽ Ἀρίσταρχον, καὶ τοῦτον αὐτοῦ γεγονέναι αὐτόχειρα, καὶ συμβουλεύοντα τῇ βουλῇ βαδίζειν ἐπὶ τὴν οἰκίαν τὴν Ἀριστάρχου καὶ συλλαμβάνειν αὐτόν. ταῦτα δ᾽ ἔλεγε πρὸς τὴν βουλὴν τῇ προτεραίᾳ μετ᾽ Ἀριστάρχου καὶ μεθ᾽ ἡμῶν συνδεδειπνηκώς. οἴδαμεν δὲ καὶ Μειδίαν, ὡς ἀπῆλθεν ἀπὸ τῆς βουλῆς τούτους τοὺς λόγους εἰρηκώς, εἰσεληλυθότα πάλιν ὡς Ἀρίσταρχον καὶ τὴν δεξιὰν [ὡς] ἐμβεβληκότα καὶ ὀμνύοντα κατ᾽ ἐξωλείας μηδὲν κατ᾽ αὐτοῦ πρὸς τὴν βουλὴν εἰρηκέναι φαῦλον, καὶ ἀξιοῦντα Ἀρίσταρχον ὅπως ἂν διαλλάξῃ αὐτῷ Δημοσθένην.]

***
[116] Αφού λοιπόν, παρά τους πολλούς χειρισμούς του, δεν κατόρθωσε να στρέψει καμία κατηγορία εναντίον μου, άρχισε να συκοφαντεί τον Αρίσταρχο, με φανερό στόχο του εμένα. Για τα υπόλοιπα σιωπώ· όταν όμως συνεδρίαζε η Βουλή και εξέταζε την υπόθεση, αυτός ανέβηκε στο βήμα και είπε: «Αγνοείτε, κύριοι βουλευτές, την πραγματικότητα; Και ενώ κρατάτε στα χέρια σας τον δολοφόνο» —εννοούσε τον Αρίσταρχο— «διστάζετε, συζητείτε και βρίσκεσθε στο σκοτάδι; Δεν θα τον σκοτώσετε; Δεν θα προχωρήσετε προς το σπίτι του; Δεν θα τον συλλάβετε;».

[117] Αυτά έλεγε ο ελεεινός και αδιάντροπος αυτός άνθρωπος, μολονότι την προηγουμένη είχε βγει από το σπίτι του Αριστάρχου και ως εκείνη την ημέρα ήταν τόσο συνδεδεμένος μαζί του όσο και κάθε φίλος του, — του Αριστάρχου, ο οποίος την εποχή της ευημερίας του με είχε επανειλημμένα ενοχλήσει για να απαλλάξω τον Μειδία από τη δίωξη. Ακόμη και αν έλεγε αυτά επειδή πίστευε ότι ο Αρίσταρχος είχε κάμει κάτι από όσα προκάλεσαν την καταστροφή του και επειδή έδωσε πίστη στους ισχυρισμούς των κατηγόρων του, και σε αυτή την περίπτωση δεν θα έπρεπε να τα πει.

[118] (Κάποιος μπορεί να τιμωρήσει αρκετά ένα φίλο του, αν πιστεύει ότι έκαμε ένα σοβαρό αδίκημα, με το να διακόψει τις φιλικές σχέσεις μαζί του· αντίθετα, η εκδίκηση και η δικαστική δίωξη έχει παραχωρηθεί στο θύμα και στους εχθρούς). Ας συγχωρέσουμε όμως τη διαγωγή αυτή στον Μειδία. Αλλά αν αποδειχθεί ότι, μολονότι συνομιλούσε και ζούσε στο ίδιο σπίτι με τον Αρίσταρχο σαν αυτός να ήταν εντελώς αθώος, ξεστόμιζε εναντίον του τις κατηγορίες αυτές για να με συκοφαντήσει, δεν του αξίζει δέκα ή μάλλον δέκα χιλιάδες φορές η ποινή του θανάτου;

[119] Για να αποδείξω όμως ότι λέω την αλήθεια, θα καλέσω όσους μάρτυρες αυτών των γεγονότων παρευρίσκονται στο δικαστήριο: μία ημέρα πριν πει αυτά, είχε πάει στο σπίτι του Αριστάρχου και συζητούσε μαζί του· την επομένη πάλι —αυτό, Αθηναίοι, είναι το αποκορύφωμα της κακοήθειάς του— μετά την ομιλία του στη Βουλή, στην οποία είχε αποκαλέσει τον Αρίσταρχο φονιά και είχε αναφέρει φοβερά πράγματα γι᾽ αυτόν, πήγε στο σπίτι του, κάθισε κοντά του έτσι και, αφού του έπιασε το χέρι μπροστά σε πολλούς μάρτυρες, ορκίσθηκε να αφανισθεί αν είχε πει κάτι για να τον κακολογήσει· δεν ενδιαφέρθηκε για την επιορκία του, και μάλιστα μπροστά σε ανθρώπους οι οποίοι γνώριζαν καλά τα γεγονότα, αλλά ζητούσε επίμονα από τον Αρίσταρχο να μεσολαβήσει για να συμφιλιωθώ μαζί του.

[120] Δεν είναι όμως αποτροπιαστική πράξη ή μάλλον ασέβεια, Αθηναίοι, να αποκαλεί έναν άνθρωπο φονιά και έπειτα να αρνείται με όρκο ότι τον αποκάλεσε έτσι; Να τον κατηγορεί για φόνο και έπειτα να κάθεται κοντά του στο ίδιο σπίτι; Ακόμη και αν εγκαταλείψω τη δίωξη του Μειδία και προδώσω την καταδικαστική σας απόφαση, δεν θα είμαι, όπως φαίνεται, ένοχος για κανένα αδίκημα· αν όμως συνεχίσω τη δίωξή του στο δικαστήριο, είμαι ένας λιποτάκτης, ένας συνένοχος σε φόνο, μου αξίζει να αφανισθώ. Εγώ όμως έχω αντίθετη γνώμη, Αθηναίοι: αν τον είχα αθωώσει, νομίζω ότι θα ήμουν λιποτάκτης από τις τάξεις του δικαίου και δικαιολογημένα θα μπορούσα να καταγγείλω τον εαυτό μου για φόνο· γιατί, αν είχα ενεργήσει έτσι, δεν θα μπορούσα βέβαια να ζω.

[121] Τώρα, για να αποδειχθεί η αλήθεια των ισχυρισμών μου, παρακαλώ να καλέσεις τους μάρτυρες και αυτών των γεγονότων.

ΜΑΡΤΥΡΙΑ
[Εμείς, ο Λυσίμαχος από την Αλωπεκή, ο Δημέας από το Σούνιο, ο Χάρης από τον Θορικό, ο Φιλήμων από τον Σφηττό και ο Μόσχος από την Παιανία, γνωρίζουμε ότι, όταν παρουσιάσθηκε στη Βουλή η καταγγελία εναντίον του Αριστάρχου, του γιου τού Μόσχου, για τον φόνο του Νικοδήμου, ο Μειδίας, που σήμερα κατηγορείται στο δικαστήριο από τον Δημοσθένη, για όφελος του οποίου καταθέτουμε μαρτυρία, παρουσιάσθηκε στη Βουλή, δήλωσε ότι ο Αρίσταρχος μόνο και κανένας άλλος δεν σκότωσε τον Νικόδημο και υπέδειξε στους βουλευτές να πάνε στο σπίτι του και να τον συλλάβουν. Αυτά έλεγε στη Βουλή, μολονότι την προηγούμενη ημέρα είχε δειπνήσει με τον Αρίσταρχο και μαζί μας. Γνωρίζουμε επίσης ότι ο Μειδίας, μόλις αναχώρησε από τη Βουλή μετά τις δηλώσεις αυτές, ξαναπήγε στο σπίτι του Αριστάρχου, του κράτησε το δεξί χέρι και ορκίσθηκε να αφανισθεί, αν είχε πει στη Βουλή κάτι επιζήμιο γι᾽ αυτόν· ζητούσε επίσης επίμονα από τον Αρίσταρχο να τον συμφιλιώσει με τον Δημοσθένη.]

Oμηρική ηθική

Η σπουδαιότητα τον Ομήρου[1]

 

Ένας από τους πρώτους Έλληνες φιλοσόφους, ο Ξενοφάνης (580-480 π.Χ.), εξηγεί ότι επικρίνει τον Όμηρο επειδή «στην αρχή όλοι μαθαίνουν απ' τον Όμηρο»[2]. Ο Ξενοφάνης έχει δί­κιο να θεωρεί τον Όμηρο μοναδική αυθεντία. Κι αυτό, διότι οι Έλληνες δεν είχαν Γραφές ανάλογες με τη Βίβλο ή το Κοράνι· είχαν, όμως, την Ιλιάδα και την Οδύσσεια, τα δύο μεγάλα έπη που αποδόθηκαν στον Όμηρο[3]. Τα έπη αυτά δεν ήταν κείμενα αυθεντίας, προστατευμένα από την κριτική ή ερμηνευμένα από εντεταλμένους ερμηνευτές- και σίγουρα δεν αποτελούσαν τυπικό δογματικό πρότυπο για κανένα θρησκευτικό σύστημα.

 

Παρόλα αυτά, τα Ομηρικά Έπη ήταν αντίστοιχα της Βίβλου στο βαθμό που πολλοί εγγράμματοι Έλληνες τα διδάσκονταν, ενώ οι Αθηναίοι τα άκουγαν να απαγγέλλονται δημοσίως. Περισσότερα από χίλια χρόνια μετά την εποχή του Ομήρου, μάλιστα, ο Αυγουστίνος διδασκόταν ακόμη τα έπη. Ένας ρήτορας, προσφεύγοντας στην ομηρική αυθεντία, σημειώνει:

 

Οὔτω γάρ ὑπελαβον ὑμῶν οἱ πατέρες σπουδαῖον εἶναι ποιητήν ὥστε νόμον ἔθεντο καθ' ἑκάστην πεντετηρίδα τῶν Παναθηναίων μόνου τῶν ἄλλων ποιητῶν ραψωδεῖσθαι τά ἔπη.

 

Οι πατέρες σας τον θεωρούσαν τόσο έξοχο ως ποιητή που πέρασαν έναν νόμο ο οποίος όριζε πως κάθε πέντε χρόνια εκείνου μόνο, απ’ όλους τους ποιητές, τα έργα θα απαγγέλλονταν από ραψωδούς στη γιορτή των Παναθηναίων[4].

 

 

Πολλοί Έλληνες αντλούσαν από τον Όμηρο - συνειδητά ή μη συνειδητά - κεντρικά και σημαίνοντα στοιχεία για την αντίληψη που είχαν για τους θεούς και για τη σχέση των θεών με τους ανθρώπους, ενώ παράλληλα σχημάτιζαν και μία ηθική άποψη και ένα ηθικό ιδανικό που παρέμεναν σημαντικά ακόμη και μετά την ενδελεχή κριτική που τους ασκήθηκε.

 

Δεν προκαλεί έκπληξη, λοιπόν, το γεγονός ότι οι μεταγενέστεροι φιλόσοφοι συχνά μνημονεύουν τον Όμηρο και παραπέμπουν στα ομηρικά έπη[5]. Ο Όμηρος, όμως, δε θεωρείται πάντα αυθεντία, αφού πράγματι γίνεται αρκετές φορές στόχος κριτικής από σκεπτόμενους Έλληνες, οι οποίοι επικρίνουν και προκαλούν τις απόψεις του σχετικά με την ηθικότητα και τη θρησκεία[6]. Για να δούμε τι θεωρούσαν ότι έπρεπε να αντιπαλέψουν στον Όμηρο, θα πρέπει κι εμείς ν’ αρχίσουμε από το ίδιο σημείο.

 

Ο Όμηρος έζησε μάλλον στα μέσα του 7ου αιώνα π.Χ., 150 χρόνια περίπου πριν την αρχή της ελληνικής φιλοσοφικής σκέψης. Έζησε μάλλον στην Ιωνία, όπου γεννήθηκε η ελληνική φιλοσοφία, σε μια από τις ελληνικές αποικίες στη δυτική Ασία[7]. Ο Όμηρος παρουσιάζει τις απόψεις του (ή τις απόψεις που εκφράζονται στα έπη του) με αφηγηματικό στίχο και όχι με φιλοσοφική επιχειρηματολογία^- παρόλα αυτά, οι απόψεις του δεν είναι ούτε πρωτόγονες ούτε παράλογες. Αν δούμε γιατί απευθύνονται στην κοινή λογική και εμπειρία, θα δούμε και γιατί οι πρώτοι φιλόσοφοι έκριναν ότι ήταν αναγκαίο να αμφισβητήσουν την κοινή λογική και εμπειρία ως πηγές κοινών πεποιθήσεων.

 

Ο ιδανικός άνθρωπος και η ιδανική ζωή

 

Η ομηρική ηθική θεώρηση μπορεί να γίνει εύκολα κατανοητή από τη σύλληψη του ιδανικού ανθρώπου. Οι πρωταγωνιστές της Ιλιάδας είναι ήρωες περασμένων εποχών η αγαθότητά τους, η υπεροχή τους ή η αξία τους (που είναι τρεις τρόποι απόδοσης της ελληνικής αρετής) ήταν αξεπέραστες στην εποχή του Ομήρου. Αυτό όμως που εννοεί εκείνος με τον όρο αρετή διαφέρει απ’ ό, τι εννοούμε εμείς.
 

Ένα μέρος της αγαθότητας του ανθρώπου είναι πέραν του ελέγχου του. Ένας αγαθός άνθρωπος έχει γεννηθεί από καλή οικογένεια και πρέπει να είναι ο ίδιος πλούσιος και ισχυρός· ο Όμηρος υπονοεί ότι ένας άνθρωπος χάνει κατά το ήμισυ την αγαθότητά του αφ’ ης στιγμής γίνεται δούλος. Μολονότι ο Όμηρος δεν ασχολείται με όσους κερδίζουν πλούτη χωρίς να προέρχονται από ευγενική γενιά, εκείνοι που μοιράζονται την ίδια άποψη αρνούνται να αναγνωρίσουν σε τέτοιους ανθρώπους αυθεντική αγαθότητα. Τα κληρονομικά, κοινωνικά και υλικά συστατικά της αγαθότητας ενός ανθρώπου είναι τόσο σημαντικά ώστε, αν τα διαθέτεις, παραμένεις καλός ακόμη και αν συμπεριφέρεσαι άσχημα. Ο φυγόπονος Πάρις δεν κατορθώνει να φέρει σε πέρας τις πράξεις ενός αγαθού ανθρώπου, αλλά παραμένει παρά ταύτα καλός διότι διαθέτει τις άλλες προϋποθέσεις της καλοσύνης. Σ’ αυτό το βαθμό, η αγαθότητα κάποιου δεν είναι στον έλεγχό του[8].

 

Ωστόσο, κάποιες πτυχές παραμένουν υπό τον έλεγχό του και έτσι αναμένεται να καταδείξει την υπεροχή του στις πράξεις του, κατά κύριο λόγο και ιδεωδώς στις πράξεις του πολεμιστή και του ηγέτη. Ο αγαθός άνθρωπος υπερέχει στη μάχη και οι χαρακτηριστικές αρετές του είναι η δύναμη, η δεξιότητα και η ανδρεία. Γεννιέται σε ηγετική θέση μέσα στην κοινωνία, με μεγάλο μερίδιο πόρων και διαθέτει τις απαιτούμενες αρετές για την υπεράσπιση της θέσης του έναντι επιθέσεων. Έτσι είναι αναμενόμενο να θριαμβεύσει. Ο πατέρας του Αχιλλέα, τον έστειλε στην Τροία «πρώτος να θέλει να ‘ναι πάντα του, να ξεπερνά τους άλλους»· και, όπως και οι άλλοι κεντρικοί ήρωες, ο Αχιλλέας προσπαθεί να επιτύχει στις ιδιότητες και τις πράξεις που συνιστούν την υπεροχή του ατόμου. Ο Αχιλλέας είναι ο «πρώτος των Αχαιών», είναι πάνω απ’ όλους διότι υπερέχει σ’ αυτές τις αρετές· κι αυτές οι αρετές είναι ακριβώς εκείνες που ο πατέρας του εννοούσε όταν του ζητούσε να «ξεπερνά τους άλλους». Η αυτοάμυνα απαιτεί επίσης ευφυΐα για την κατάστρωση σχεδίων, καθώς και δεξιότητα να πείθει τους άλλους να συνεργαστούν για την επίτευξή τους. Αυτές όμως οι αρετές παραμένουν δευτερεύουσες σε σχέση προς τις αρετές του πολεμιστή.

 

Οι στόχοι του ήρωα διασαφηνίζουν ακόμη περισσότερο το χαρακτήρα του. Ο Αχιλλέας και ο Αγαμέμνων φιλονικούν, στο επεισόδιο που ξεκινάει την κεντρική δράση της Ιλιάδας, διότι c Αγαμέμνων παίρνει τη Βρισηίδα, που είναι λάφυρο του Αχιλλέα, κι έτσι αψηφά την τιμή του Αχιλλέα. Η τιμή, σύμφωνο με τον Όμηρο, περιλαμβάνει, πρωτίστως, την καλή γνώμη των άλλων και δευτερευόντως τις υλικές και κοινωνικές «τιμές», οι οποίες είναι ταυτόχρονα αιτίες και συνέπειες αυτής της καλής γνώμης. Ο ήρωας είναι ατομικιστής, στο βαθμό που ενδιαφέρεται κυρίως για τη δική του επιτυχία και φήμη· πρωταρχικός του στόχος δεν είναι κάποια συλλογική επιδίωξη που περιλαμβάνει το καλό των άλλων ή ολόκληρης της κοινωνίας. Από την άλλη, είναι επίσης στραμμένος προς τους άλλους, στο βαθμό που οφείλει να ανταποκρίνεται στην καλή γνώμη που έχουν εκείνοι που κατέχουν τα αγαθά στα οποία σκοπεύει. Επιπλέον, όπως σημειώνει ο Αριστοτέλης, ο ήρωας οφείλει να σέβεται και όχι μόνο να κατευθύνει την γνώμη τους, εφόσον αυτή καθορίζει τις αξίες που κάνουν τους στόχους του άξιους λόγου[9].

  

Εαυτός και άλλοι

 

Στην εποχή μας, η ομηρική αντίληψη περί του αγαθού ανθρώπου προκαλεί μάλλον έκπληξη. Όταν θεωρούμε ότι ένας άνθρωπος είναι καλύτερος από κάποιον άλλον ή όταν θέλουμε να γίνουμε καλύτεροι απ’ ό, τι είμαστε, οι περισσότεροι από εμάς δεν έχουμε κατά νου τις ομηρικές αρετές. Σκεφτόμαστε συχνά ότι ο αγαθός άνθρωπος είναι αυτός που φέρεται καλά στους άλλους. Στην ομηρική ηθική, ομοίως, ο ήρωας αναμένεται να δείχνει κάποιο ενδιαφέρουν για τα συμφέροντα των άλλων η φύση όμως και τα όρια αυτού του ενδιαφέροντος διαφέραν από τα σημερινά.

 

Σίγουρα ο ήρωας δεν αδιαφορεί για τους άλλους. Ένα μεγάλο μέρος δράσης στην Ιλιάδα είναι πράγματι αποτέλεσμα του ενδιαφέροντος που δείχνουν κάποιοι για τα συμφέροντα των άλλων. Η Θέτις ενδιαφέρεται για το γιο της Αχιλλέα. Ο Έκτορας για τη γυναίκα του Ανδρομάχη και το γιο του Αστυάνακτα, ενώ ο Αχιλλέας για το φίλο του Πάτροκλο. Εξάλλου, το ενδιαφέρον στο ομηρικό έργο δεν περιορίζεται στα άτομα. Ορισμένες φορές οι άνθρωποι ενδιαφέρονται για την ευημερία της ομάδας στην οποία ανήκουν και στο πλαίσιο της οποίας συνεργάζονται για την επίτευξη κάποιου κοινού στόχου. Για τους Έλληνες αρχηγούς, η ομάδα αυτή είναι το ελληνικό στράτευμα. Η συλλογική άποψη του στρατεύματος είναι ότι ο Αχιλλέας και ο Αγαμέμνων είναι εξίσου ένοχοι, διότι παραμέλησαν την ευημερία του στρατεύματος για χάρη της προσωπικής τους φιλονικίας γύρω από την ατομική τους τιμή. Παρομοίως, ο Οδυσσέας προσφεύγει στο κοινό συμφέρον της ομάδας κατά την προσπάθειά του να πείσει τον Αχιλλέα να εγκαταλείψει την φιλονικία. Για τους Τρώες το κοινό καλό είναι το καλό της πόλης τους. Ο Έκτορας τους παροτρύνει να ενδιαφέρονται γι’ αυτή και ο ίδιος δείχνει καθαρά αυτό το ενδιαφέρον.[10]

 

Ένας ήρωας απαράμιλλης δύναμης και ισχύος διαθέτει υφισταμένους που εξαρτώνται από αυτόν και περιμένουν να τους υπερασπιστεί: περιμένουν τη βοήθειά του ως φυσιολογικό και νόμιμο επακόλουθο. Ένας καλός βασιλιάς, όπως ο Οδυσσέας, ενδιαφέρεται για την ευημερία του λαού του· ένας καλός σύζυγος, όπως ο Έκτορας, ενδιαφέρεται για το καλό της γυναίκας του. Ο Αχιλλέας κάνει ό, τι αναμένεται από έναν ήρωα και δείχνει ενδιαφέρον για το φίλο και προστατευόμενό του Πάτροκλο.

 

Πέρα από αυτές τις συγκεκριμένες προσδοκίες ορισμένων ανθρώπων προς τον ήρωα, ο λαός γενικά περιμένει από αυτόν να εμφορείται από κοινά ανθρώπινα συναισθήματα. Ο Πάτροκλος κατηγορεί τον Αχιλλέα για την αδιαφορία του απέναντι στα δεινά των Ελλήνων, όχι μόνο επειδή είναι μέλος της εκστρατείας, αλλά και επειδή το στράτευμα υποφέρει εξαιτίας των πράξεών του. Ο Αχιλλέας επιδεικνύει την ίδια σκληρή αδιαφορία όταν σκοτώνει το Λυκάονα και όταν ατιμάζει το πτώμα του Έκτορα. Ξεπερνάει όμως εν τέλει αυτή τη συμπεριφορά όταν συναντά τον Πρίαμο: σκεφτόμενος τον πατέρα του, καταλαβαίνει τα συναισθήματα του Πριάμου και συγκινείται. Ένα μέρος της εθιμικής πρακτικής της ικεσίας εξαρτάται από αυτά τα αισθήματα συμπάθειας που ο ήρωας τρέφει γι’ αυτούς που έχουν ανάγκη βοήθειας. Όποιος δεν έχει τέτοια συναισθήματα για άλλους ανθρώπους, όπως ο Κύκλωπας, συμπεριφέρεται μάλλον σαν άγριο ζώο παρά σαν άνθρωπος - ακόμη όμως και ο Κύκλωπας έχει ανάλογα συναισθήματα για το κοπάδι του[11].

 

Τα συμφέροντα των άλλων, λοιπόν, είναι σημαντικά για τον ήρωα, ο οποίος επικρίνεται όταν παρουσιάζεται τόσο αδιάφορος απέναντί τους όσο ο Αχιλλέας. Η στάση του όμως απέναντι σ’ αυτά τα συμφέροντα δεν αποτελεί πρωταρχικό στοιχείο της καλοσύνης του. Ο Αχιλλέας δε χάνει κανένα από τα ηρωικά χαρακτηριστικά του εξαιτίας της εγωιστικής του αδιαφορίας για τους άλλους, αλλά αντίθετα παραμένει ο πρώτος των Αχαιών και κανείς δε φτάνει μέχρι το σημείο να θεωρήσει ότι αυτή η εγωιστική του αδιαφορία θα βλάψει τη φήμη του. Από την άλλη, αν είχε αιχμαλωτιστεί από πειρατές και είχε πουληθεί ως σκλάβος, θα είχε χάσει τη μισή αρετή του. Η κριτική έναντι αυτής του της αδιαφορίας παραμένει μάλλον ήπια, διότι η εγωιστική αδιαφορία είναι ήσσονος σημασίας μπροστά στα κεντρικά στοιχεία της καλοσύνης ενός ανθρώπου. 

 

Προτεραιότητες

 

Στην Ιλιάδα γίνεται εμφανές από διαφορετικές πλευρές το γεγονός ότι τα συμφέροντα των άλλων είναι δευτερεύουσας σημασίας. Πρώτον, κάποιες από τις έγνοιες του ήρωα που αφορούν τους άλλους είναι καθαρά εργαλειακές για τους ιδιαίτερους στόχους του. Η επιτυχία ενός πολεμιστή εξαρτάται συχνά από τη συνεργασία του με άλλους πολεμιστές στο πεδίο της μάχης. Η δύναμη και η ισχύς ενός ήρωα καταδεικνύεται αποτελεσματικά όταν μπορεί να υπερασπιστεί τους προστατευόμενούς του όσο και τον εαυτό του. Εφόσον η έγνοια του για τους άλλους είναι καθαρά εργαλειακή για την διατήρηση της δικής του τιμής, ο ήρωας δεν έχει λόγο να ενδιαφέρεται για τα συμφέροντα των άλλων αν συγκρούονται με τις απαιτήσεις της τιμής του.

 

Παρόλα ταύτα, φαίνεται πως δεν είναι όλες οι έγνοιες του ήρωα που αφορούν τους άλλους εντελώς εργαλειακές. Μπορούμε, δηλαδή, με ευκολία να δούμε με ποιο τρόπο η συνεργασία με τους συμπολεμιστές και η υπεράσπιση των προστατευόμενων του ήρωα προωθούν τους προσωπικούς του στόχους. Δεν είναι, όμως, τόσο εύκολο να εξηγήσουμε ή να αιτιολογήσουμε τις στάσεις που στηρίζονται στα κοινά ανθρώπινα συναισθήματα απλώς και μόνο βάσει της εργαλειακής τους αξίας. Ακόμη όμως και αν δεν είναι εντελώς εργαλειακές, είναι εντούτοις αυστηρά δευτερεύουσες. Είναι αναμενόμενο ο ήρωας να παρουσιάζει έγνοιες που αφορούν τους άλλους, αλλά ποτέ δεν πρέπει να θυσιάζει τη δύναμη ή τη θέση του για εκείνους. Κανείς, επομένως, δεν κατακρίνει τον Αχιλλέα για την αρχική του απόσυρση από τη μάχη· πράγματι, οι περισσότεροι από τους ηγέτες των Ελλήνων θεωρούν ότι θα πρέπει να του προσφέρουν ικανοποίηση. Ο Αχιλλέας κατακρίνεται σίγουρα για την άρνησή του να δεχτεί την προσφορά που του κάνουν οι αντιπρόσωποι των Ελλήνων αρχηγών (στη ραψωδία I)· κανείς όμως δεν υποστηρίζει ότι είναι λιγότερο καλός ή ότι αξίζει λιγότερο την τιμή που είχε πριν από το περιστατικό. Όταν επιστρέφει στη μάχη, δεν είναι επειδή ενδιαφέρεται για τους υπόλοιπους Έλληνες, αλλά επειδή σκοτώθηκε ο Πάτροκλος. Και μάλιστα, δεν ενδιαφέρεται καν για τον ίδιο τον Πάτροκλο που σκοτώθηκε, αλλά αντίθετα μετανιώνει για το γεγονός ότι φάνηκε αδύναμος αποτυγχάνοντας να υπερασπιστεί τον ίδιο του τον προστατευόμενο.

 

Ο Έκτορας είναι ο ομηρικός ήρωας που ενδιαφέρεται περισσότερο για τα αιτήματα των άλλων, κυρίως για τα αιτήματα της οικογένειας και της πόλης του- μολαταύτα, τα πρωταρχικά του κίνητρα είναι απολύτως ίδια μ’ εκείνα του Αχιλλέα. Σε δύο περιπτώσεις ο Έκτορας επιλέγει να αποφύγει τη ντροπή και την ατίμωση του εαυτού του, ακόμη και αν οι πρά­ξεις του βλάπτουν την οικογένειά του ή την πόλη του. Παραδέχεται ότι η Τροία θα ωφεληθεί αν υποχωρήσει, αλλά θεωρεί δεδομένο - και κανείς δεν του φέρνει αντίρρηση - ότι η τιμή και η αιδώς απαιτούν από αυτόν να μείνει στη θέση του, να αντιμετωπίσει τον Αχιλλέα και να πεθάνει. Όταν πρέπει να λάβει τις πιο κρίσιμες αποφάσεις, ο Έκτορας φαίνεται ότι εμφορείται από τα πρωταρχικά ομηρικά κίνητρα και αρετές[12]. Με δυσκολία θα λέγαμε ίσως ότι είναι εγωιστής, αν σκεφτόμαστε ότι οι εγωιστές προσπαθούν να προστατέψουν τον εαυτό τους σε βάρος των άλλων παρόλα αυτά είναι εντυπωσιακά αδιάφορος για τα συμφέροντα των άλλων.

 

Για τον ομηρικό ήρωα, λοιπόν, τα συμφέροντα των άλλων είναι συγνά σημαντικά, αλλά πάντοτε αυστηρά δευτερεύοντα. Έχουν πολύ μικρότερη βαρύτητα από τις πρωταρχικές αρετές οι οποίες είναι οι μόνες που καθορίζουν την αγαθότητα ή την αχρειότητα ενός ανθρώπου (και σε καμία περίπτωση το ενδιαφέρον του για τους άλλους δε συγκαταλέγεται σ’ αυτές).

 

Προβλήματα της ομηρικής ηθικής

 

Η ομηρική σκοπιά δημιουργεί συγκρούσεις σε όσους την αποδέχονται. Κάποιες από αυτές προκύπτουν για το ίδιο το άτομο. Είναι υποχρεωμένο να προσαρμόζει την αντίληψη που έχει γιο τους στόχους και τα συμφέροντά του στις απαιτήσεις εκείνων που τον τιμούν ή τον ατιμάζουν. Η σύγκρουση αυτή ενδέχεται να μην προκύψει αν οι στόχοι του γίνονται αποδεκτοί και από άλλους. Οι διαφορετικοί, όμως, στόχοι που έχουν διαφορετικοί άνθρωποι μπορούν να δημιουργήσουν σύγκρουση ανάμεσα στους στόχους ενός ατόμου και στις πράξεις που επιδοκιμάζουν οι άλλοι. Σε μια τέτοια σύγκρουση το άτομο δεν μπορεί να υποστηρίξει ότι ακολουθεί τις προσωπικές του αξίες ενάντια στις προσδοκίες των άλλων διότι οι αξίες του δίνουν τη μέγιστη σημασία στις προσδοκίες των άλλων και έτσι αν δεν κατάφερνε να καθοδηγείται από τις απόψεις των άλλων, παραβιάζει τι ίδιες του τις αξίες.

 

Μια τέτοια σύγκρουση ανάμεσα στην υπεροψία και την υποταγή στις απαιτήσεις των άλλων φαίνεται καθαρά στο παράδειγμα του Αχιλλέα. Φιλονικεί για την τιμή του με τον Αγαμέμνονα, ο οποίος κερδίζει τον πρώτο γύρο παίρνοντας τη Βρισηίδα. Ο Αχιλλέας όμως θα μπορούσε να κερδίσει το δεύτερο γύρο αν είχε αποδεχτεί την προσφορά του Αγαμέμνονα για επανόρθωση. Σ' αυτό το σημείο, ο Αχιλλέας μοιάζει να ελευθερώνεται από τη συνηθισμένη εξάρτηση του ομηρικού ήρωα από τις γνώμες των άλλων. Υποστηρίζει ότι προτιμά την προοπτική μιας άσημης ζωής χωρίς τιμή, αφού η τελευταία είναι ασταθής και προσωρινή, και σε κάθε περίπτωση δεν έχει και μεγάλη σημασία για κάποιον που έχει πεθάνει. Τελικά, όμως, καταφαίνεται ότι ο Αχιλλέας δεν είναι όσο ανεξάρτητος και αυτόβουλος όσο υποστηρίζει. Η ντροπή του για την ατίμωση που δέχεται από το θάνατο του Πάτροκλου, τον αναγκάζει να γυρίσει στη μάχη, μολονότι γνωρίζει ότι αυτή του η πράξη θα τον οδηγήσει στο θάνατο[13].

 

Η ομηρική ηθική δημιουργεί τέτοιου είδους συγκρούσεις στο άτομο, αλλά ταυτόχρονα δημιουργεί και συγκρούσεις μέσα στην κοινωνία. Κι αυτό, διότι δίνει στον καθένα έναν λόγο για να πράξει με τρόπο επιβλαβή για ολόκληρη την κοινωνία. Εφόσον κάθε ήρωας επιθυμεί την δική του τιμή και βλέπει μια εύλογη ευκαιρία να την κατακτήσει, ανταγωνιζόμενος τους άλλους, είναι απρόθυμος ν’ αφήσει κατά μέρους τον ανταγωνισμό· όταν όμως όλοι ανέχονται αυτό το σύστημα, μπορεί να αποβεί κακό για όλους.

 

Αν η ηρωική ηθικότητα αποδεικνύεται βλαβερή ακόμη και για τους ίδιους τους ήρωες, οι οποίοι έχουν να κερδίσουν και τα περισσότερα από αυτή, τότε είναι ακόμη χειρότερη για τους κατώτερους τους. Οι τελευταίοι μπορούν να περιμένουν προστασία από τον ήρωα, μέσα στα όρια που επιβάλλει η προσπάθεια του ήρωα να κατακτήσει την τιμή του^- όμως τα όρια αυτά καθιστούν τον ήρωα έναν μάλλον αναξιόπιστο προστάτη. Αν είμαι ένας ήρωας που δικάζει μια νομική υπόθεση που αφορά ένα φτωχό προστατευόμενό μου κι έναν πλούσιο άνδρα της δικής μου θέσης και τιμής, μάλλον δε θα βρω κανένα νόημα στο να αποφανθώ υπέρ του πρώτου, στην περίπτωση που μια συμμαχία με τον πλούσιο θα ωφελήσει περισσότερο την τιμή μου και τη θέση μου στην κοινωνία. Θα είμαι λοιπόν αναξιόπιστος προστάτης, όπως ακριβώς ήταν ο Αχιλλέας για τον Πάτροκλο και ο Έκτορας για την οικογένεια του και την κοινότητα^- διότι δεν είναι δύσκολο να σκεφτούμε περιστάσεις στις οποίες το καθήκοντα του προστάτη πρέπει να υποσκελιστούν από τις ανώτερες απαιτήσεις της τιμής. Η υπερηφάνεια και η αυτοεκτίμηση του ήρωα απαιτούν την επιδίωξη των ηρωικών αρετών, ενώ από την άλλη του προκαλούν ντροπή όταν αποτυγχάνει να τις κατακτήσει.

 

Ο Όμηρος δεν παρουσιάζει αυτές τις επιπτώσεις της ομηρικής ηθικής στην Ιλιάδα. Αντίθετα, μπορούμε να τις δούμε στη συμπεριφορά των μνηστήρων της Πηνελόπης, στην Οδύσσεια Η εγωιστική και παρασιτική συμπεριφορά τους είναι βλαβερή για όλη την κοινότητα, όμως, από άλλη άποψη, είναι εξόχως ηρωική, εφόσον υπόσχεται σημαντικές ανταμοιβές τιμής κα κοινωνικής θέσης για τον τυχερό που θα παντρευτεί τη> Πηνελόπη. Ο Ησίοδος, σύγχρονος του Ομήρου, αποκαλύπτει τις αντικοινωνικές πλευρές της ομηρικής ηθικότητας. Όπως και ο Όμηρος, ο Ησίοδος αναγνωρίζει μια ηρωική εποχή στο παρελθόν. Στην εποχή του, όμως, βλέπει «φιλάργυρους βασιλιάδες» που κλέβουν νομίμως τους φτωχούς. Η απόσταση ανάμεσα στους ομηρικούς ήρωες και τους «φιλάργυρους βασιλιάδες» του Ησιόδου δεν είναι μεγάλη· ακόμη και αν ο Όμηρος δεν υπερασπίζεται τη διεφθαρμένη συμπεριφορά που κατακρίνει ο Ησίοδος, εντούτοις η δική του ηθική σκοπιά φαίνεται να την δικαιολογεί[14].

 

Σε γενικές γραμμές, ο Όμηρος αγνοεί τις επιπτώσεις που έχει η ομηρική ηθικότητα στις μη-ηρωικές τάξεις, οι οποίες είναι τα θύματά της. Ασχολείται μαζί τους μόνο σε ένα επεισόδιο της Ιλιάδας. Ο Θερσίτης - ένας απερίσκεπτος, άσχημος και θορυβώδης δημαγωγός, που ανταποκρίνεται στις προκαταλήψεις κάποιων για τους συνδικαλιστές ηγέτες - παρουσιάζει ένα καλό επιχείρημα ενάντια στους βασιλιάδες και την σκοπιά τους, καταγγέλλοντάς τους ως εγωιστικά παράσιτα που κατασπαταλούν τον πλούτο της κοινότητας. Ο ικανός ρήτορας Οδυσσέας αναλαμβάνει να του απαντήσει, όμως αυτή τη φορά δε στηρίζεται στις ρητορικές του δεξιότητες, αλλά στην βίαιη καταστολή. Ο Όμηρος δεν είναι βέβαια ο τελευταί­ος συντηρητικός που αποδέχεται αυτόν τον τρόπο αντιμετώπισης ανατρεπτικών επιχειρημάτων που ξεστομίζουν αγενείς άνθρωποι που δε γνωρίζουν τη θέση τους. Ούτε είναι και ο τελευταίος που αναπαριστά τις κατώτερες τάξεις να συμφωνούν μ’ αυτήν την μεταχείριση εκείνων που παραπονιούνται για τους ανώτερούς τους.

 

Προς υπεράσπιση της ομηρικής ηθικότητας, θα μπορούσαμε να πούμε ότι, παρά τις άσχημες επιπτώσεις που έχει για κάποιους ανθρώπους, είναι γενικά καλύτερη για μια ασταθή κοινωνία, εκτεθειμένη σε εξωτερικές επιθέσεις· ως πολεμιστής και προστάτης, ο ομηρικός ήρωας φαίνεται ότι προσφέρει υπηρεσία στην κοινότητά του. Όμως αυτή είναι μια αδύναμη υπεράσπιση· η αδυναμία της εκθέτει το γενικότερο λάθος να εξηγούνται και να υπερασπίζονται οι κοινωνικοί θεσμοί στη βάση της θετικής λειτουργίας τους μέσα στην κοινωνία. Ακόμη και αν είναι αναγκαίο να τους υπερασπιστούμε, γιατί θα πρέπει ο ομηρικός ήρωας να είναι το μόνο (ή το προτιμότερο) μέσο υπεράσπισης; Και εξάλλου, θα ήταν οι υπηρεσίες του τόσο αναγκαίες αν δεν ήμασταν τόσο αφοσιωμένοι σε φιλονικίες και πολέμους; Οι ίδιες οι αξίες του ήρωα δημιουργούν τις κοινωνικές συνθήκες, για τις οποίες αυτές οι αξίες μοιάζουν ιδανικές[15]. 

 

Θεοί και κόσμος

 

Στα Ομηρικά έπη σπάνια αναφέρονται οι πιο εντυπωσιακές πλευρές των μύθων της Δυτικής Ασίας - και της Ελλάδας - της εποχής. Στους μύθους αυτούς, οι θεοί αντιστοιχούν πολύ στενά στις φυσικές δυνάμεις και ορισμένες φορές ταυτίζονται με αυτές· οι θεοί είναι μισοί άνθρωποι και μισοί ζώα (συχνά μάλιστα τερατώδεις) και εξευμενίζονται με θυσίες και μαγικά. Στον Ησίοδο μπορούμε να δούμε πτυχές αυτής της άποψης (αν και σε πολύ εκλεπτυσμένη μορφή), αλλά στον Όμηρο η παρουσία της είναι ελάχιστη. Ακόμη και οι γίγαντες, οι μάγισσες και τα άλλα όντα των μύθων και των παραμυθιών είναι, στην Οδύσσεια, μάλλον ανθρώπινα και οικεία[16].

 

Ο Όμηρος παρουσιάζει τους θεούς ανθρώπινους επειδή θέλει να τους καταστήσει κατανοητούς και έτσι να κάνει και τα γεγονότα κατανοητά. Αν έχουμε να κάνουμε μ’ ένα τέρας που είναι μισός άνθρωπος και μισό ζώο, δύσκολα θα ξέρουμε τι να περιμένουμε από αυτό ή πώς θα αντιδράσει σε διαφορετικές συμπεριφορές μας. Οι άνθρωποι είναι, σε γενικές γραμμές, πιο κατανοητοί. Αν γνωρίζουμε ότι κάποιος είναι γενναίος, ζηλωτής της τιμής, αφοσιωμένος στην οικογένειά του και ούτω καθεξής, περιμένουμε ότι, υπό φυσιολογικές συνθήκες, η συμπεριφορά του θα είναι λίγο ή πολύ αντίστοιχη προς αυτές τις ιδιότητες σ’ αυτήν την κατάσταση. Έλλογοι δρώντες που διαθέτουν σχετικά σταθερούς στόχους είναι προβλέψιμοι και αξιόπιστοι.

 

Κάπως έτσι συλλαμβάνει ο Όμηρος τους θεούς. Δεν είναι μηχανισμοί που μπορούμε να τους χειριστούμε με μαγικά ή με θυσίες. Μολονότι ενδιαφέρονται για θυσίες, δεν μπορούμε να τους ελέγξουμε μηχανικά ή αυστηρά με αυτές. Όταν σκοπός της Αθηνάς είναι σταθερά η καταστροφή της Τροίας, αυτό δε σημαίνει ότι επηρεάζεται από τις θυσίες, όπως θα γινόταν αν οι θυσίες είχαν κάποια αυτόματη και μηχανική επίπτωση πάνω της. Ο Δίας αποφασίζει ποιες από τις προσευχές του Αχιλλέα θα ικανοποιήσει. Η Ήρα, η Αφροδίτη, ο Ποσειδώνας και η Αθηνά, όπως εμφανίζονται και στα δύο έπη, έχουν σταθερούς και κατανοητούς σκοπούς. Οι φυσικές δυνάμεις, επομένως, δεν εμφανίζονται τυχαία, αλλά είναι αποτέλεσμα των συγκροτημένων σκοπών και προθέσεων των θεών. Αναζητώντας κανονικότητα, νόμους και τάξη στις φυσικές διαδικασίες, ο Όμηρος ξεκινάει μια αναζήτηση που κυριαρχεί στην ε λληνική - και oyi μόνο - φιλοσοφική και επιστημονική σκέψη[17].

 

Ωστόσο, είναι εξίσου σημαντικό να παρατηρήσουμε τα όρια της τάξης και της κανονικότητας στην ομηρική σύλληψη του κόσμου. Παρόλο που οι θεοί είναι αρκετά σταθεροί στις επιδιώξεις τους, εντούτοις είναι εξίσου ευμετάβλητοι και άστατοι με τους ήρωες και μάλιστα για τους ίδιους λόγους. Επιπλέον, c έλεγχός τους επί της φυσικής τάξης δεν είναι πλήρης. Σε ορισμένες περιπτώσεις, ο Όμηρος φλερτάρει με την ιδέα να ταυτίσει τους θεούς με τις φυσικές δυνάμεις που (κατά τη συνήθη άποψή του) έχουν υπό τον έλεγχό τους. Ποτέ όμως δεν υπαινίσσεται ότι κάθε σεισμός ή κάθε καταιγίδα, για παράδειγμα, αντανακλούν κάποια σταθερή και εύληπτη μακροπρόθεσμη επιδίωξη το Ποσειδώνα, ο οποίος ενίοτε λέγεται ότι είναι υπεύθυνος γι’ αυτές. Ο εβραίος προφήτης Άμως βλέπει το χέρι του θεού σε κάθε φυσική καταστροφή: «Αν η καταστροφή πλήξει μια πόλη, δε ήταν έργο του Κυρίου;». Όμως ο Όμηρος δεν προχωράει σε μι τόσο γενική παραδοχή. Στο ομηρικό σύμπαν, κάποια πράγματι συμβαίνουν κατά τύχη, νωρίς ιδιαίτερο λόγο[18].

 

Θεοί και ηθικά ιδανικά

 

Για όποιον αποδέχεται την ομηρική ηθική, οι θεοί αποτελούν ένα ορισμένο και ελκυστικό ιδανικό. Είναι μάλιστα τόσο ελκυστικό που ο άνθρωπος δεν μπορεί να το κατακτήσει παρά μόνο αν είναι αρκετά τυχερός για να γίνει και ο ίδιος θεός, όπως ο Ηρακλής. Μπορεί, όμως, να το αναγνωρίσει ως ιδανικό και στοχεύσει σε αυτό με όλες του τις δυνάμεις[19].

 

Οι θεοί διαθέτουν αναγνωρισμένη τιμή και υπόληψη και η κατοχή αυτών είναι εξασφαλισμένη· και παρόλο που απογοητεύονται κάποιες φορές, ο χαρακτήρας της ζωής τους δεν επηρεάζεται. Οι θεοί που οργίζονται συνήθως λαμβάνουν ικανοποίηση και κανείς θεός στην ομηρική αφήγηση δεν είναι τόσο αποθαρρυμένος και ανικανοποίητος που να βρίσκει τη ζωή του γενικά δυστυχισμένη. Συχνά γιορτάζουν και γελούν και σε γενικές γραμμές απολαμβάνουν την αθάνατη ζωή τους. Γι’ αυτό συχνά ονομάζονται «ευδαίμονες» ή «μακάριοι»[20].

 

Για τους ανθρώπους, αυτή η θεϊκή ύπαρξη, η βυθισμένη στην επιτυχία και την απόλαυση, σε συνδυασμό με την ασφαλή κατοχή της τιμής και της δύναμης, είναι το ιδανικό που πρέπει να κατακτηθεί. Ο ήρωας που το επιδιώκει στοχεύει στην προσωπική τιμή και δύναμη, αλλά ανακαλύπτει ότι αυτές είναι επισφαλείς και σε κάθε περίπτωση πρόσκαιρες. Ο Αχιλλέας φαίνεται για λίγο ότι προτιμά την ασφάλεια της θεϊκής ζωής, μολονότι πρέπει να θυσιάσει τιμή και ισχύ για να την αποκτήσει· εν τέλει, όμως, επιλέγει τα άλλα στοιχεία της θεϊκής ζωής σε βάρος της ασφάλειας και ο Όμηρος δεν αφήνει περιθώρια αμφιβολίας ότι αυτή αναγνωρίζεται ως η σωστή επιλογή για τον ήρωα[21].

 

Όπως και οι άλλες πλευρές της ομηρικής ηθικής, έτσι και το ιδανικό της θεϊκής ευδαιμονίας επιβάλλει μια σύγκρουση στο άτομο. Πρέπει να θυσιάσει την ασφάλειά του για την ριψοκίνδυνη επιδίωξη μιας αβέβαιης τιμής, ή πρέπει να διαλέξει την ασφάλεια με την βεβαιότητα ότι θα αποτύχει στους άλλους, ακόμη πιο σημαντικούς σκοπούς του. Όταν αντιμετωπίζουμε μια τέτοια σύγκρουση στους στόχους μας, είναι εύλογο να αναρωτηθούμε αν κάναμε καλά που επιδιώκαμε όλους αυτούς τους στόχους ταυτόχρονα. Μπροστά σ’ αυτήν τη σύγκρουση, δεν έμειναν όλοι οι Έλληνες ικανοποιημένοι από το ιδανικό που προσφέρουν οι ομηρικοί θεοί.

 

Δίας και κοσμική τάξη

 

Ο Δίας κατέχει ιδιαίτερη θέση μεταξύ των ομηρικών θεών και εντός της ομηρικής αντίληψης για το σύμπαν, αντανακλώντας κάποιες αντιθέσεις και δυνάμει συγκρούσεις που ποτέ δεν έγιναν αντικείμενο διαπραγμάτευσης στα ομηρικά έπη.

 

Μ’ έναν τρόπο πρόκειται απλώς για έναν θεό ανάμεσα σε πολλούς, αν και είναι ο πιο ισχυρός απ’ όλους. Μοιράστηκε την εξουσία με τον Ποσειδώνα και τον Άδη, τους άλλους γιους του Κρόνου, μετά την βίαιη ανατροπή του πατέρα τους (οι ωμές λεπτομέρειες αυτής της ιστορίας βρίσκονται στον Ησίοδο και όχι στον Όμηρο). Οι άλλοι θεοί τον αποπαίρνουν και τον καλοπιάνουν, ενώ η σύζυγός του Ήρα τον αποπλανά για μια ολόκληρη ραψωδία (Ξ). Φαίνεται ότι μόνο από τύχη ο Δίας αναλαμβάνει τα ηνία ξανά προτού είναι πολύ αργά και ναυαγήσουν τα σχέδια του.

 

Όμως αυτή δεν είναι όλη η αλήθεια για το Δία. Είναι δυνατότερος απ’ όλους τους άλλους θεούς μαζί. Η θέλησή του πραγματοποιείται στον Τρωικό Πόλεμο με την καταστροφή της Τροίας. Ο Όμηρος επιμένει σε αυτό στην αρχή του έπους και αναφέρεται, αν και όχι συχνά ούτε καταφανώς, στη βούληση του Δία στις εναλλαγές που ακολουθούν. Η αρχή της Οδύσσειας υπαινίσσεται ότι η κυριαρχία του Δία εξαρτάται από τη συναίνεση των άλλων θεών, όμως παρόλα αυτά πραγματοποιείται το δικό του σχέδιο[22].

 

Κι όμως, δεν είναι πάντα ξεκάθαρο ότι η βούληση του Δία πραγματοποιείται. Συνδέεται μάλλον συγκεχυμένα με τις Μοίρες ( «μέρη» ή «μερίδια»). Η μοίρα ή το μερίδιο ενός ανθρώπου καθορίζει τη στιγμή του θανάτου του^- και όταν μάχονται δυο ήρωες, ο Δίας ζυγίζει τις μοίρες τους για να δει. ποιος από τους δυο θα πεθάνει. Ορισμένες φορές, ο Δίας αναρωτιέται αν πρέπει να σώσει κάποιον ήρωα από τη μοίρα του^- όμως ποτέ δεν παραβαίνει πραγματικά τις μοίρες. Δεν είναι αναγκασμένος να τις ακολουθεί ενάντια στην μελετημένη απόφασή του, η οποία, όμως, πάντα καταλήγει να συμπλέει με τις μοίρες[23].

 

Οι μοίρες δε συναπαρτίζουν ένα μοναδικό πεπρωμένο, μια αναγκαία τάξη πραγμάτων που καθορίζει κάθε συμβάν στο σύμπαν. Οι μοίρες του Ομήρου αντανακλούν μόνο την αόριστη πεποίθηση ότι κάποια γεγονότα, ιδιαίτερα η στιγμή του θανάτου ενός ατόμου, καθορίζονται αναπόφευκτα από προηγούμενα γεγονότα που είναι πέραν του ελέγχου μας, ίσως και πέρα από τον έλεγχο οποιουδήποτε έλλογου δρώντα, ανθρώπου ή θεού. Εφόσον η τάξη και η κανονικότητα στο ομηρικό σύμπαν χαρακτηρίζονται από μερικότητα, οι μοίρες ορίζουν μόνο κάποια από τα γεγονότα που συμβαίνουν μέσα σε αυτό[24].

 

Παρόλα ταύτα, ο Όμηρος υπαινίσσεται ότι η βούληση του Δία κυριαρχεί, πράγμα που φαίνεται περισσότερο στην Οδύσσεια παρά στην Ιλιάδα (όπου την αποδέχεται εξίσου ολοκληρωτικά). Φαίνεται επιπλέον ότι ο Δίας, εν αντιθέσει προς τους άλλους θεούς, ενδιαφέρεται για ευρύτερα ζητήματα και όχι μόνο για την προσωπική του τιμή και επιτυχία. Ενδιαφέρεται επίσης για την δικαιοσύνη στις ανθρώπινες κοινωνίες. Τελικά, τιμωρεί τους Τριοες διότι συγχωρούν τον Πάρη για το ότι παραβίασε τις αρμόζουσες σχέσεις μεταξύ οικοδεσπότη και φιλοξενούμενου. Οργίζεται για την παραβίαση της δικαιοσύνης στην οποία εύκολα ολισθαίνουν οι ομηρικοί ήρωες στον τρόπο που φέρονται στους κατώτερούς τους. Φαίνεται μάλιστα έτοιμος να ενισχύσει τις ηθικές απαιτήσεις που αφορούν τους άλλους, οι οποίες έμοιαζαν δευτερεύουσας σημασίας για την ομηρική ηθική σκοπιά[25].

 

Ο Δίας και οι μοίρες παρουσιάζουν δύο τάσεις της ομηρικής σκέψης που είναι δυνητικά αντιθετικές μεταξύ τους και αντίκεινται στην πρωταρχική ομηρική ηθική σκοπιά. Η τελευταία αναγνωρίζει ένα μερικώς κανονισμένο σύμπαν οι ομηρικοί θεοί δρουν σαν άνθρωποι και ενδιαφέρονται για κάποιο από τα πράγματα που συμβαίνουν, ενώ άλλα πράγματα συμβαίνουν χωρίς λόγο και χωρίς καθορισμένη τάξη. Ο Δίας και οι μοίρες, ωστόσο, αναφέρονται σε δύο διαφορετικά είδη τάξης. Οι μοίρες υπονοούν μια απρόσωπη, μη ηθική τάξη, ανεξάρτητη από τις επιλογές των θεών ή των ανθρώπων. Ο Δίας από την άλλη, αντιπροσωπεύει μια ηθική τάξη, η οποία περιλαμβάνει μια λογική και μια βούληση που υπερβαίνει τις κανονικές ηρωικές αξίες, αλλά συνεχίζει να ανήκει ξεκάθαρα σ’ έναν έλλογο ηθικό δρώντα. Υπό αυτούς τους τρεις όρους ο Όμηρος υποδεικνύει πιθανές γραμμές σκέψης για να υπερβεί τ« όρια της ίδιας του της οπτικής.

  

Οι βασικές δυσκολίες στον Όμηρο

 

Βλέπουμε καθαρά ότι τα ομηρικά έπη βασίζονται στο συναίσθημα και τη φαντασία. Είναι ίσως λιγότερο εμφανές το γεγονός ότι η ομηρική οπτική βασίζεται επίσης και στην κοινή λογική και την παρατήρηση· αυτό, όμως, το σημείο αξίζει να τονιστεί, αφού, κάποιες από τις πλευρές που βασίζονται ιδιαιτέρως στην κοινή λογική είναι εκείνες που οι μεταγενέστεροι Έλληνες βρήκαν ότι είναι πιο ανοικτές στην κριτική.

 

Η ομηρική ηθική απευθύνεται στην κοινή λογική διότι ο ομηρικός ήρωας σκοπεύει ρεαλιστικά σε ξεκάθαρα επιθυμητούς στόχους. Η επιτυχία, η κοινωνική θέση, η ισχύς, ο πλούτος και η τιμή είναι κατανοητοί στόχοι, για τους οποίος ο ήρωας δε χρειάζεται να απολογηθεί. Δεν τρέφει αυταπάτες για τους κινδύνους που καλείται να αντιμετωπίσει, αλλά οι κίνδυνοι της ζωής του δεν τον οδηγούν στην απελπισία. Επιδιώκει με σθένος τα συμφέροντά του και δεν παίρνει τα καθήκοντά του τόσο σοβαρά ώστε να επηρεάζουν την ικανοποίηση των δικών του συμφερόντων.

 

Οι ομηρικοί θεοί απευθύνονται επίσης στην κοινή λογική και την παρατήρηση διότι αποφεύγουν την υπερβολή και τη φαντασιοπληξία. Δεν είναι τέρατα ούτε και αφάνταστα υπεράνθρωποι. Εφόσον είναι σαν εμάς, προσφέρουν εξηγήσεις για κάποιες πλευρές του σύμπαντος υπό εύκολα κατανοητούς όρους. Ο Όμηρος, όμως, με σοφία δεν προσφεύγει στους θεούς για να εξηγήσουν πλήρως το σύμπαν ένα μέρος του παραμένει τυχαίο και ανεξέλεγκτο. Η ομηρική αντίληψη για το σύμπαν δεν περιλαμβάνει φυσικούς ή θεϊκούς νόμους που ευνοούν συγκεκριμένες προβλέψεις γύρω από το τι θα συμβεί σε συγκεκριμένες συνθήκες (αν, π.χ.,. συμβεί μια φυσική καταστροφή, κάποιος θεός τιμωρεί τους ανθρώπους)· είναι πραγματικά δύσκολο να σκεφτούμε κάποια κοσμική διαταραχή ή καταστροφή που δε θα μπορούσε να συμπεριλάβει η ομηρική θεολογία. Η πίστη στους ομηρικούς θεούς είναι από αυτήν την άποψη μάλλον εύκολη· τίποτε απ’ ό, τι συμβαίνει δε θα μπορούσε να μας παράσχει βάσιμα θεμέλια αμφισβήτησής τους.

 

Οι κριτικές που δέχτηκε ο Όμηρος επικεντρώνονται κυρίως στην παρουσία της διαταραχής και της σύγκρουσης. Η ομηρική ηθική παρέχει στον καθένα ένα συμφέρον για τη διατήρηση ενός συστήματος, οι επιπτώσεις του οποίου είναι βλαβερές για όλους. Είναι αρκούντως επιζήμια για εκείνους που επωφελούνται από το σύστημα, αφού οι επιδιώξεις κάθε ήρωα προκαλούν επιβλαβείς συγκρούσεις με άλλους ήρωες· και είναι ακόμη πιο απαιτητική, με πολύ λιγότερα ανταποδοτικά οφέλη, για τα μη-ηρωικά πρόσωπα, τα οποία δε θα κερδίσουν ποτέ στον ανταγωνισμό για την τιμή.

 

Κριτική στη βάση της ηθικής μπορεί να προκύψει από το στοχασμό επί των συγκρούσεων εντός ενός κυρίαρχου ηθικού συστήματος ή από τη συνειδητοποίηση των συγκρούσεων του με τις απαιτήσεις της ανθρώπινης κοινωνίας - και η Ομηρική ηθική είναι ανοικτή και στα δύο είδη κριτικής. Η ατομική επιδίωξη της τιμής συγκρούεται με τα νόμιμα αιτήματα των άλλων - σ’ αυτήν την περίπτωση, με τα αιτήματα των συντρόφων του Αχιλλέα και των συντρόφων του Έκτορα. Η αχαλίνωτη ηρωική ηθική τείνει να απειλήσει τις σχέσεις συνεργασίας σ’ οποιαδήποτε ανεκτή κοινωνική μορφή, εφόσον οι μη-ήρωες δεν μπορούν να εμπιστευτούν τους ήρωες και οι ήρωες δεν μπορούν να εμπιστευτούν ο ένας τον άλλον.

 

Η ομηρική ηθική προκάλεσε την κριτική σ’ αυτήν την προοπτική από τους μεταγενέστερους Έλληνες στοχαστές - μεταξύ άλλων. Αποδείχθηκε όμως και πολύ ανθεκτική και παρέμεινε σημαντική στην πράξη ακόμη και όταν αντιμετώπισε θεωρητικές επικρίσεις. Η επιβίωσή της εξηγείται από την καθαρότητά της, την κατανοησιμότητά της και την απεύθυνσή της στην κοινή λογική.

 

Η ομηρική κοσμολογία από την άλλη, δεν περιλαμβάνει λιγότερες συγκρούσεις. Η ομηρική εικόνα για τον κόσμο παρουσιάζει μια πληθώρα πραγματικών ή δυνητικών συγκρουσιακών δυνάμεων και οι διαφορετικές δυνάμεις εμπεριέχουν αντικρουόμενες προσπάθειες κατανόησης του κόσμου. Η πληθώρα εξάλλου των θεών και των φυσικών δυνάμεων υποδεικνύει ότι μόνο ένα μέρος του κόσμου είναι προβλέψιμο και μόνο ένα μέρος βρίσκεται υπό λογικό έλεγχο. Η πρωτοκαθεδρία του Δία υπαινίσσεται ότι ο κόσμος βρίσκεται πλήρως υπό τον έλεγχο της λογικής. Ο ρόλος των μοιρών υπονοεί ότι υπάρχει επίσης πλήρης ντετερμινισμός, αλλά μάλλον χωρίς έλλογο έλεγχο. Για την αποκάλυψη των δυνητικών συγκρούσεων στον Όμηρο, ο κριτικός μπορεί απλώς να τονίσει κάποια από τα ερωτήματα που θέτει και ο ίδιος ο Όμηρος. Μέχρι ποιο σημείο μπορούν οι άλλοι θεοί να διαταράξουν τη βούληση του Δία ή τις μοίρες; Αν η θάλασσα αφηνόταν στην τύχη της, θα μπορούσε να διαταράξει τη βούληση των θεών ή να παραβιάσει τις μοίρες; Θα μπορούσε ο Δίας να παραβεί τις μοίρες αν το ήθελε;

 

Η έλλογη κοσμολογία ξεκινάει μ’ αυτά τα ερωτήματα γύρω από τον Όμηρο^- ο τελευταίος μοιράζεται σε μεγάλο βαθμό τα ίδια ενδιαφέροντα με τους ορθολογιστές κοσμολόγους και έτσι θέτει κάποια από τα σωστά ζητήματα. Ο Όμηρος θέλει να ξεχωρίσει ένα κανονικό, προβλέψιμο μοτίβο στις λειτουργίες του σύμπαντος. Προσπαθώντας, όμως, να περιγράψει αυτό το μοτίβο αποκαλύπτει και κάποιες από τις δυσκολίες του· ο ρόλος των θεών, των μοιρών και κάποιων τυχαίων φυσικών δυνάμεων παραμένει συγκεχυμένος. Ο κριτικός αναγνώστης εύλογα θα μείνει ανικανοποίητος με την περιγραφή του Ομήρου.

 

Τα ερωτήματα αυτά αναφορικά με τον Όμηρο αποτελούν και το σημείο εκκίνησης της ελληνικής επιστημονικής και φιλοσοφικής σκέψης.

---------------------

[1] Εισαγωγή στον Όμηρο: Bowra [1972] και Griffin [1980].

[2] Ξενοφάνης Β 10 [για τη μέθοδο των παραπομπών, βλ. σημ, 34, κεφάλαιο 3]. Βλ. και κεφ 3 § vii.

[3] Οι ραψωδίες της Ιλιάδας αναφέρονται με κεφαλαία γράμματα και της Οδύσσειας με πεζά.

[4] Για τον Αυγουστίνο: Εξομολογήσεις ί. 14. Για τη δημόσια απαγγελία του Ομήρου: Λυκούργος, κατά Λεωκράτους 102. Βλ. επίσης [Πλάτων], Ίππαρχος 228b, Κικέρων, De Oratore ii. 34, Πλούταρχος, Περικλής 13.11.

[5] Βλ. Πλάτων, Απολογία 29b-d, Αριστοτέλης, Ηθικά Νικομάχεια 1116a21- b30, Λουκρήτιος, iii. 18-24 (π ρβλ. Οδ. ζ 41-4). Ο Ζήνων ο στωικός έγραψε μια εκτεταμένη υπεράσπιση της συνέπειας του Ομήρου, SVF ί. 274. Ο Χρύσιππος ο στωικός «γέμισε ένα ολόκληρο βιβλίο» με παραθέματα και διαπραγμάτευση του Ομήρου και άλλων ποιητών, SVF ίί. 907. Ο Οράτιος λέει ότι ο Όμηρος δίνει μια πιο ξεκάθαρη και καλύτερη περιγραφή από τους φιλοσόφους για το τι είναι ηθικώς αγαθό και τι χρήσιμο. Epistles i. 2. 1-4.

[6] Βλ. Ηρόδοτος ίί. 53· Ξενοφάνης Β 10-15· Ηράκλειτος Β 40, 42, 56-7, 106" Πολ. 606e-607a.

[7] Η εκτίμηση του Ηροδότου: ii. 53. Μια πιθανή αναφορά στον Όμηρο: Ομηρικός Ύμνος στον Απόλλωνα 165-72, Θουκυδίδης Γ. 104.

[8] Ήρωες: Ε 392-4, Μ 443-9, Υ 285-7. Καλοσύνη: ρ 220-3 (πρβλ. ν 45-6, σ 131-40)· Υ 240-3. Για τον όρο «αγαθός» όταν αναφέρεται στις ανώτερες τάξεις, βλ. A 80, ο 324. Για την κληρονομικότητα της αρετής, βλ. Ξ 113, Φ 106-8 (πρβλ. Η 107-14), δ 611-14, σ 275-80, φ 335. Βλ. επίσης Θεόγνης 183- 96, 315-18, 429-38, 699-718, 865-9· Πλάτων, Μένων 95e- Adkins [1960], 77.  Για τον Πάρη: Ζ 325-68, 518-29. Για διαφορετικές απόψεις γύρω από τη’ Ομηρική ηθική, βλ. Adkins [1960], κεφ. 3, Long [1970], Adkins [1971]. 

[9] Αχιλλέας: Λ 783-4. Αρετές Β 364-7, Η 107-14, Ν 235-7, Ο 641-4. Αχιλλέας: A 412. Σχεδιασμός: Σ 105-6. Ο Αριστοτέλης αναφορικά με την γνώμη των άλλων: Ηθικά Νικομάχεια 1095b22-30, 1159a22-4.

[10] Αχιλλέας: A 254-8, 1 104-13, 247-59. Έκτορας: Ζ 440-81, Μ 241-3, X 220-32. 

[11] Αχιλλέας: Π 21-35, Φ 74-113, Ω 39-54, 486-512. Ικεσία: Ω 477-9, A 488- 527, Θ 371, ι 266-71. Griffin [1980], 24 κ. εξ. Κύκλωπας: ι 172-6, 187-92, 287-95,447-55. 

[12] Αχιλλέας: Τ 203-14. Έκτορας: Ζ 4531-9, 459-63, X 99-110. 

[13] Τιμή: I 315-22, 408-16, Σ 95-126.

[14] Μνηστήρες: φ 32-35. Αντιπαράβαλλε: Adkins [1960], 39. Ησίοδος: Έργα και Ημέραι 156-69, 294. 

[15] Θερσίτης: Β 211-77. Ο ήρωας: Μ 31-28, Adkins [1960], 34-6.

[16] Για τους Ομηρικούς θεούς (και την αρχαιοελληνική θρησκεία γενικά) 

[17] Οι στόχοι των θεών: Ω 33-76, Ζ 297-311, Φ 210-52, A 8-52. 

[18] Φυσικές διαδικασίες: Φ 211-513· Άμως 3: 6· Vlastos [1975], 10-13.

[19] Κριτική των Ομηρικών θεών: κεφ. 3 § xi. Πλάτων, Πολ., 379b-387c, κεφ. 6 § xviii. Διαφορετικές πτυχές του Ηρακλή: Ω 115-19, λ 601-26, Guthrie [1950], 235-41.

[20] Θεϊκή ευδαιμονία: A 584-600, ζ 41-6.

[21] Αχιλλέας: I 412-16. 

[22] Η άνοδος του Δία στην εξουσία: Ξ 200-4, Ο 185-99, Ησίοδος, Θεογονία 453-731. Η ιοχΰςτου Δία: Θ 1-29, A 5. Η θέληση του Δία: Μ 230-43, Ν 620- 39, A 76-9.

[23] Μοίρες: Ξ 431-61, X 167-85, Π 458-61, Ψ 115-19.

[24] Μοίρα: κεφ. 9 § ν.

[25] Δικαιοσύνη: Π 384-93.

Η ιέρεια Ιώ

Ιερογαμία, είσκριση και ένθεη κατάσταση

Η Ιώ είναι πρόσωπο που αναφέρεται στην ελληνική μυθολογία, ερωμένη του Δία. Σύμφωνα με τους σωζόμενους μύθους ήταν θυγατέρα του Ίασου, βασιλέα του Άργους και απογόνου του Ίναχου ή κατά άλλη εκδοχή του ιδίου του βασιλέα Ίναχου ή κατά τρίτη εκδοχή του Κορίνθιου Πειρήνα, θείου του ήρωα Βελλεροφόντη. Μητέρα της ήταν η Μελία ή η Λευκάνη. Ήταν ιέρεια της Ήρας και έγινε ερωμένη του Δία.

Σύμφωνα με τις διάφορες πηγές, η περιπέτειά της άρχισε όταν η Ήρα αντιλήφθηκε την παράνομη σχέση. Τότε ο Ζευς, για να την προστατεύσει από το μένος της συζύγου του, την μεταμόρφωσε σε αγελάδα. Η Ήρα όμως υποχρέωσε τον Δία να αρνηθεί, με όρκο (αφροδίσιος όρκος), την παράνομη σχέση του και να της παραδώσει το ζώο. Ο Ζευς αναγκάστηκε να υποχωρήσει και η Ήρα έθεσε την αγελάδα υπό την επιτήρηση του Άργου, ενός γίγαντα συγγενούς της που είχε εκατό οφθαλμούς, διεσπαρμένους σε όλο του το σώμα.

Η Ιώ περιπλανήθηκε ως αγελάδα στην περιοχή γύρω από τις Μυκήνες και κατόπιν πέρασε στην Εύβοια. Τότε Ερμής, με την παραίνεση του Δία, απεκοίμησε τον Άργο και μετά τον σκότωσε, απελευθερώνοντας έτσι την Ιώ. Η Ήρα όμως δεν παραιτήθηκε από την εκδίκησή της και έστειλε έναν οίστρο (μύγα των βοδιών) για να την βασανίζει.

Τότε η Ιώ καταδιωκόμενη από τον οίστρο άρχισε να περιπλανάται σε όλη την Ελλάδα. Διέτρεξε την ακτή του Ιονίου πελάγους (που εξαιτίας της πήρε το όνομά του), έφθασε στην Ιλλυρία, διέσχισε όλη την Σκυθία, έφθασε στον Προμηθέα που ήταν δεμένος στον Καύκασο, διέτρεξε την ακτή της Μαύρης θάλασσας (που εξαιτίας της μετέβαλε την ονομασία της, από Άξενος Πόντος σε Εύξεινος), διήλθε από τον Βόσπορο (που εξαιτίας της πήρε το όνομά του (βους+πόρος), και τελικά κατέληξε στην Μέμφιδα της Αιγύπτου όπου γέννησε τον Έπαφο, τον γιο της από τον Δία, ο οποίος στο μέλλον θα γινόταν γενάρχης της φυλής των Δαναών.

Η ιστορία της ιέρειας της Θεάς Ήρας, Ιώ, μας δείχνει μέσα από τον μύθο το τι μπορεί να γίνει όταν ένας Θεός "ερωτευτεί" μια θνητή. Ο Έρωτας μεταξύ των δύο είναι μια θεουργική διαδικασία. Ο μύστης (εδώ η ιέρεια Ιώ) τίθεται στην διαδικασία της είσκρισης δλδ. της αποδοχής να εισέλθει μέσα της ο Θεός και να "σμίξει" πνευματικά η ψυχή και ο νους του ανθρώπου με τον "νου" του Θεού. Αυτού του είδους οι θεουργικές εργασίες άλλοτε γίνονταν εσκεμμένα και επιδιώκονταν στα μυστήρια και άλλοτε γίνονταν από μόνες τους όταν ήταν θέλημα Θεού.

Στην προκειμένη περίπτωση δεν γνωρίζουμε αν η ένωση Διός - Ιούς ήταν εσκεμμένη ή όχι αν και το πιο πιθανό είναι να ήταν εσκεμένη διότι υπάρχει και το στοιχείο της ιερογαμίας όπως θα δούμε.

Αυτό όμως που φαίνεται είναι ότι η Ιώ λόγω του ότι ήταν ιέρεια, είχε προφανώς όλα τα πνευματικά προσόντα και προϋποθέσεις για να γίνει κάτι τέτοιο, ειδικά αν ήταν και σεμνή γυναίκα όπως άρμοζε σε μια ιέρεια. Το βίωμα όμως της ένωσης ψυχής ανθρώπου με Θεό καθιστά τον άνθρωπο ένθεο και ραγδαίως και ξαφνικά η συνείδηση του αλλάζει. Έτσι η ένθεη Ιώ θα μπορούσε να αντιλαμβάνεται τα πνευματικά, θα είχε αποκτήσει με άλλα λόγια τις θεουργικές αισθήσεις της τηλεπάθειας, διακοής, διόρασης κτλ.

Όταν γίνει όμως αυτό υπάρχει μια μεταβατική περίοδος που συνήθως είναι οδυνηρή για κάποιον που δεν πάει καν το μυαλό του το τι εστί μια ψυχική μεταμόρφωση ύστερα από έρωτα με Θεό. Η ψυχή όλη μπορεί να αναστατωθεί και να εμφανιστούν διάφορες πτυχές της που μέχρι τώρα ήταν κρυμμένες. Αυτήν την αναστάτωση της ψυχής την συμπεριφορά του μύστη να προσπαθεί να αποφύγει τον ψυχικό έρωτα με την θεία δύναμη, την εκφράζει η Θεά Ήρα.

Η Θεά Ήρα είναι η Θεά της ψυχής, Θεά που το όνομα της περιέχει μυστικά την λέξη Αήρ (ΉρΑΗΡα όταν εκφωνηθεί συνεχόμενο). Και σαν Θεά όλων των πνευμάτων, όλων των "αερικών" είναι και η Θεά της ψυχής. Της πνοής του Διός που φύσηξε και έδωσε ζωή στον χωματένιο άνθρωπο σύμφωνα με τον μύθο. Αυτή η "πνοή", είναι ένα είδος αέρα, είναι η ψυχή και Θεά όλων των αερικών, είναι η Ήρα. Έτσι η ψυχική αναστάτωση του μύστη μετά την είσκριση, μυθολογικά περιγράφεται με την ζήλια της Θεάς Ήρας. Ενώ η ένθεη κατάσταση με τον έρωτα Θεού με θνητό.

Είναι αξιοσημείωτο να δούμε την ζωή ενός ανθρώπου που έχει κάνει έρωτα με Θεό. Μετά την είσκριση, όπως είπαμε, έρχεται η ψυχική μεταμόρφωση και η αναστάτωση της ψυχής. Η Ιώ νώθει ότι "καταδιώκεται" πνευματικά από την Θεά Ήρα και ταξιδεύει κυνηγημένη. Εκτός από σκέψεις καταδίωξης έχει μεταμορφωθεί σε "ζώο". Εδώ περιγράφεται η κατάσταση του ανθρώπου που μετατρέπεται σε κάτι "ιερό" όπως ένα ζώο ή φυτό αφιερωμένο στον Θεό και αποκτά την αθωότητα και τα ευγενή χαρακτηριστικά μιας τέτοιας ύπαρξης. Το στάδιο αυτό είναι το πρώτο στάδιο της μεταμόρφωσης. Αν και ιερή, πλέον, η Ιώ εξακολουθεί να βρίσκεται σε ψυχική αναστάτωση και περιπλανάται από μέρος σε μέρος μη μπορώντας να βρει ψυχική ηρεμία.

 Η Ιώ καταδιωκόμενη από τον οίστρο άρχισε να περιπλανάται σε όλη την Ελλάδα. Διέτρεξε την ακτή του Ιονίου πελάγους (που εξαιτίας της πήρε το όνομά του), έφθασε στην Ιλλυρία, διέσχισε όλη την Σκυθία, έφθασε στον Προμηθέα που ήταν δεμένος στον Καύκασο, διέτρεξε την ακτή της Μαύρης θάλασσας (που εξαιτίας της μετέβαλε την ονομασία της, από Άξενος Πόντος σε Εύξεινος), διήλθε από τον Βόσπορο (που εξαιτίας της πήρε το όνομά του (βους+πόρος), και τελικά κατέληξε στην Μέμφιδα της Αιγύπτου.

Οι περιπλανήσεις ενός ένθεου ανθρώπου, πέρα από την περιγραφή της ψυχικής του κατάστασης, κρύβουν και γεγονότα όπως την διάδοση μιας θρησκείας, μιας θεολογίας ενός Θεού κτλ.

Αφού λοιπόν η ένθεη ιέρεια Ιώ κατέληξε στην Αίγυπτο, εκεί ο μύθος μας λέει ότι γεννά τον καρπό του έρωτα της, τον Έπαφο, τον γιο της από τον Δία, ο οποίος στο μέλλον θα γινόταν γενάρχης της φυλής των Δαναών.

Συνήθως οι Θεικοί έρωτες αποδίδουν εκτός από θεολογία και υπαρκτά πρόσωπα τα οποία έχουν τεκνοποιηθεί σε μυστήρια ιερογαμίας μεταξύ ανθρώπων (π.χ. δύο μύστες άνδρας γυναίκα). Σε αυτά τα μυστήρια γίνονταν κανονικά ερωτική πράξη αλλά ταυτόχρονα και τελετή και επίκληση Θεών. Οι δυνάμεις που συμμετείχαν κατά την ερωτική πράξη του ζεύγους διαμόρφωναν τον μύθο αργότερα. Το αποτέλεσμα μιας τέτοιας ιερογαμίας ήταν να γεννηθούν πολύ δυνατές πνευματικά υπάρξεις όπως εθνάρχες, ήρωες, φιλόσοφοι, ή ακόμη και θεολόγοι οι οποίοι αποκαλούνταν παιδιά Θεών.

Ο μύθος της Ιούς λοιπόν έχει αυτό το στοιχείο της ιερογαμίας, που δεν το αναφέρει, αλλά το συμπερένουμε από την έκβαση του μύθου αφού η ιέρεια Ιώ μετά την ένθεη κατάσταση της ύστερα από την τελετή ιερογαμίας και είσκρισης, την περιπλάνησή της, καταλήγει να γεννήσει τον Έπαφο ο οποίος θα γίνει ο γενάρχης των Δαναών.

 Όπως βλέπουμε και στο άρθρο, κάθε "Μύθος" περιέχει μυστικά και κωδικοποιημένη γνώση. Μυστικά τα οποία άλλοτε ενημερώνουν και άλλοτε βοηθούν τον Θεουργό να κατορθώσει την "Θεία" αποστολή του. Ποια είναι αυτή; Να φέρει σε αρμονία και θεία κοινωνία την ψυχή του με τους Θεούς. Το μυστικό της αποκωδικοποίησης δεν είναι εύκολο, αλλά ο καθένας εάν εισέλθει με αγνή καρδιά στον Οίκο της Γνώσης μπορεί να το κατακτήσει.

Αναζητήστε... Είναι η μόνη "φυσική" επιλογή.

Κουβαλάμε τους πόνους που δεν μπορέσαμε να εκφράσουμε στην παιδική μας ηλικία

Αν εξοργίζομαι επειδή αργείς, μπορεί, το να έρχεσαι στην ώρα σου να μην αρκεί για την επίλυση του προβλήματός μου. Θα έπρεπε να δω τι είναι αυτό που με πειράζει τόσο, ποια ερμηνεία δίνω στην αργοπορία σου, τι είναι αυτό που χρειάζομαι από σένα, τι σου ζητάω απαιτώντας ακρίβεια…

Να μου αποδείξεις ότι νοιάζεσαι για μένα; Να με εκτιμάς; Να με λάβεις υπόψη σου; Τι θέλω να πω όταν αντιδρώ έτσι;

Όταν επικεντρωνόμαστε υπερβολικά στον εαυτό μας, δεν μπορούμε να καταλάβουμε τι συμβαίνει στον άλλον και γινόμαστε εγωκεντρικοί.

Γι’ αυτόν που βλέπει απ΄έξω, η συμπεριφορά μας μοιάζει τουλάχιστον υπερβολική – αν όχι εντελώς παράλογη. Και πιθανότατα είναι, γιατί αυτές οι τόσο πρωτόγονες αντιδράσεις προέρχονται στην πραγματικότητα από τα πρώτα χρόνια της ζωής μας, από τους τρόπους συμπεριφοράς που μάθαμε για να προστατευόμαστε από τα τραύματα της παιδικής ηλικίας…

Αυτή η ανάμνηση του πρωτογενούς τραύματος μπορεί να ονομαστεί «το πληγωμένο παιδί». Αυτό το πληγωμένο παιδί που φέρουμε μέσα μας είναι που μας κάνει να αντιδρούμε έτσι.

Κουβαλάμε τους πόνους που δεν μπορέσαμε να εκφράσουμε στην παιδική μας ηλικία και τους εξωτερικεύουμε μέσω των αντιδράσεών μας, χωρίς να το συνειδητοποιούμε.

Αυτό σημαίνει πως τοποθετούμαστε πριν καλά καλά μπορέσουμε να σκεφτούμε. Αυτού του είδους οι αντιδράσεις είναι που δημιουργούν τα περισσότερα προβλήματα στις διαπροσωπικές σχέσεις.

Δυστυχώς, όταν βιώνουμε μία σχέση, τους πόνους και τους θυμούς που δεν βρήκαν διέξοδο στο παρελθόν, τους αναπλάθουμε στο παρόν μας, εμπλέκοντας και τον άλλον στις αντιδράσεις μας.

Γενικά, αυτοί οι παλιοί πόνοι δεν εμφανίζονται μέχρι να βρεθούμε σε μία ερωτική σχέση. Η σχέση και ο γάμος ξύνουν αυτές τις παλιές πληγές και υποθέτουμε πως είναι ο σύντροφός μας που τις προκαλεί.

Συνήθως αυτό δε συμβαίνει από την αρχή, αλλά σιγά σιγά, όσο αισθανόμαστε πραγματικά δεμένοι με τον άλλον. Αυτό το πληγωμένο παιδί που κουβαλάμε μέσα μας είναι σαν μία μαύρη τρύπα που ρουφάει τα πάντα, σαν ένας πονόδοντος.

Όταν παρουσιάζεται στη ζωή μας δεν μπορούμε να σκεφτούμε τίποτε άλλο, ο πόνος κυριαρχεί στη ζωή μας. Σε πολλές περιπτώσεις χωρισμού, το πρόβλημα δεν βρίσκεται στη σχέση μεταξύ των δύο, αλλά σε άλυτα θέματα του παρελθόντος ενός από τους δύο (ή και των δύο).

Η αντίδρασή μου προκαλεί τη δική σου, κι έτσι ο ένας επηρεάζει αρνητικά τον άλλον. Όταν κουβαλάμε μέσα μας το πληγωμένο παιδί, έχουμε την αίσθηση πως ποτέ δεν βρισκόμαστε στο παρόν.

Πάντα αντιδρούμε για πράγματα που μας συνέβησαν πριν πολλά χρόνια. Αυτό καθιστά τη σχέση με τον άλλον αδύνατη. Όσο δεν ασχολούμαι με το πληγωμένο παιδί, αυτό θα συνεχίσει να αντιδρά και να επιδεινώνει τις προσωπικές μου σχέσεις, καθώς ο μόνος που μπορεί να το ακούσει είμαι εγώ ο ίδιος όταν σκύβω πάνω στη θλίψη και την οργή του. Τότε μόνο το παιδί παύει να αντιδρά, γιατί τότε μόνο το στηρίζω.

Το πληγωμένο παιδί ζητάει την επικύρωση του πόνου του. Μόνο όταν ένας άνθρωπος αισθάνεται επιβεβαίωση μέσα στον πόνο του, μπορεί να τον εκφράσει και να τον ξεπεράσει.

Για να αγγίξω το σημείο που με πονάει είναι απολύτως απαραίτητο να σταματήσω να κατηγορώ τον άλλον και να παρατηρήσω μέσα από τις αντιδράσεις μου τι είναι αυτό που μου συμβαίνει.

Στις χειρότερες περιπτώσεις, όταν ένα ζευγάρι νιώθει αυτό το κενό που δεν μπορεί να γεμίσει με τους δυο, αποφασίζει να κάνει ένα παιδί… καθώς κι αυτοί που δείχνουν ενήλικοι, δεν είναι παρά δύο απελπισμένα παιδιά που ψάχνουν σωτηρία στο κοινό παιδί τους.

Υπάρχουν άνθρωποι που μπορεί να είναι λαμπροί ως ενήλικες, αλλά όταν αποτραβιούνται στην οικειότητα των πιο στενών τους σχέσεων δεν είναι παρά παιδιά, που χρειάζονται διαρκώς βοήθεια και αντιδρούν στην έλλειψη στοργής, προσοχής ή αναγνώρισης.

Να μάθουμε να εκμεταλλευόμαστε κάθε δυσκολία που συναντάμε στο δρόμο μας, για να εμβαθύνουμε περισσότερο και να έρθουμε σε ουσιαστικότερη επαφή, όχι μόνο με τον σύντροφό μας, αλλά και με την δική μας προσωπική κατάσταση, ως ζωντανά πλάσματα.

Η σεξουαλική ενέργεια είναι ενέργεια της ζωής και η καταπίεση της είναι η βάση της δουλείας του ανθρώπου

Το σεξ είναι το ισχυρότερο ένστικτο του ανθρώπου. Οι πολιτικοί και οι ιερείς καταλάβαιναν εξ αρχής, ότι το σεξ είναι η πιο κινητική ενέργεια μέσα στον άνθρωπο. Συνεπώς αυτή πρέπει να ελαττωθεί, να περικοπεί. Αν επιτραπεί στον άνθρωπο η πλήρης ελευθερία στο σεξ, τότε είναι αδύνατη η κυριαρχία πάνω του. Θα είναι αδύνατο να τον μετατρέψεις σε δούλο. Δεν έχετε δει πως γίνεται αυτό; Όταν θέλετε να ζέψετε ένα βόδι σε κάρο, τι κάνετε; Τον ευνουχίζετε, του καταστρέφετε τη σεξουαλική του ενέργεια. Έχετε δει τη διαφορά μεταξύ του βοδιού και του ταύρου; Τι μεγάλη διαφορά! Το βόδι είναι απλά ένα ελεεινό φαινόμενο, ένας δούλος. Ο ταύρος είναι πανέμορφος, είναι ένα θαυμάσιο φαινόμενο, πανέμορφο φαινόμενο. Κοιτάξτε τον πως περπατάει, αυτός περπατάει σαν αυτοκράτορας! Και κοιτάξτε το βόδι, που σέρνει το κάρο… Το ίδιο είχε γίνει και με τον άνθρωπο.

Το σεξουαλικό ένστικτο είχε ελαττωθεί, περικοπεί, σακατευτεί. Τώρα ο άνθρωπος δεν υπάρχει πια ως ταύρος, υπάρχει ως βόδι. Και ο κάθε άνθρωπος τώρα σέρνει χίλια και ένα κάρα. Κοιτάξτε πίσω σας και θα ανακαλύψετε αυτά τα χίλια και ένα κάρα και σεις είστε δεμένοι σ’ αυτά. Γιατί δεν μπορείτε να δέσετε τον ταύρο; Ο ταύρος είναι δυνατός. Αν αυτός δει την αγελάδα, που περνάει δίπλα του, αυτός θα παρασύρει και σας και το κάρο σας και θα τρέξει στην αγελάδα. Δεν θα τον απασχολήσει καθόλου ποιος είστε σεις και δε θα σας υπακούσει. Είναι αδύνατο να κρατήσεις υπό έλεγχο τον ταύρο.

Η σεξουαλική ενέργεια είναι ενέργεια της ζωής, είναι ανεξέλεγκτη. Ενώ οι πολιτικοί και οι ιερείς δεν ενδιαφέρονται για σας, αυτοί ενδιαφέρονται να στρέψουν την ενέργειά σας στην χρήσιμη γι’ αυτούς κατεύθυνση. Γι’ αυτό και υπάρχει συγκεκριμένος μηχανισμός…

Και πρέπει να γίνει κατανοητό αυτό.
Η καταπίεση του σεξ, η επιβολή σ’ αυτό των ταμπού, είναι η βάση της δουλείας του ανθρώπου. Και ο άνθρωπος είναι αδύνατο να γίνει ελεύθερος, ώσπου το σεξ του να γίνει ελεύθερο. Ο άνθρωπος δεν μπορεί να γίνει πραγματικά ελεύθερος, ως να αφεθεί στη φυσική της ανάπτυξη η σεξουαλική του ενέργεια.

Υπάρχουν πέντε πονηριές, με τις οποίες ο άνθρωπος κατήντησε δούλος, υπέπεσε σ’ αυτό το τερατώδες φαινόμενο και έγινε ανάπηρος.

 

Πρώτον:

Κάντε τον άνθρωπο τόσο αδύναμο, όσο είναι δυνατό, εάν θέλετε να κυριαρχείτε πάνω του. Αν ο ιερέας ή ο πολιτικός θέλουν να κυριαρχούν πάνω σας, τότε πρέπει να σας κάνουν όσο το δυνατόν αδύναμους. Ναι, σ’ ορισμένες περιπτώσεις υπάρχουν εξαιρέσεις, π.χ. κατά την στρατιωτική θητεία – εδώ χρειάζονται οι εξαιρέσεις για την άμυνα κατά των εχθρών, μόνον τότε, σε άλλες περιπτώσεις – όχι. Στον στρατό επιτρέπονται πολλά πράγματα, που δεν επιτρέπονται στους άλλους ανθρώπους. Ο στρατός υπηρετεί το θάνατο και γι’ αυτό επιτρέπεται να είναι κάποιος δυνατός. Του επιτρέπεται να είναι τόσο δυνατός, όσο αυτό είναι εφικτό, γιατί χρειάζεται ώστε να σκοτώνει τους εχθρούς.
Οι άλλοι άνθρωποι είναι σακατεμένοι. Τους υποχρεώνουν να μείνουν αδύναμοι με χίλιους και δύο τρόπους. Και ο καλύτερος τρόπος να κάνεις τον άνθρωπο αδύναμο – είναι να μην παραχωρήσεις στην αγάπη την πλήρη ελευθερία. Η αγάπη είναι τροφή.

Τώρα τελευταία ανακάλυψαν και οι ψυχολόγοι, πως αν δε δώσετε στο μωρό αγάπη, αυτό αδυνατίζει και γίνεται αρρωστιάρικο. Μπορείτε να του δώσετε γάλα, μπορείτε να του δώσετε φάρμακα, μπορείτε να του δώσετε τα πάντα… μόνο μη δώσετε αγάπη, μην το φιλάτε, μην το σφίγγετε στην αγκαλιά και το παιδί θα γίνεται όλο και πιο αδύναμο. Τότε αυτό θα έχει περισσότερες πιθανότητες να πεθάνει παρά να επιβιώσει. Τι έχει συμβεί; Γιατί; Πολύ απλά – όταν εσείς το αγκαλιάζετε, το φιλάτε, του δίνετε τη ζεστασιά, με κάποιον τρόπο το παιδί νοιώθει χορτάτο, αποδεκτό, αγαπητό, χρήσιμο. Το παιδί εξ αρχής αρχίζει να νοιώθει την αξία του, το παιδί αρχίζει να νοιώθει κάποιον σκοπό στη ζωή του.

Από την παιδική του ηλικία εμείς το κρατάμε πεινασμένο, δεν του δίνουμε τόση αγάπη, όση αυτό χρειάζεται. Μετά αναγκάζουμε το νεαρό άνδρα ή τη νεαρή γυναίκα να μη συνάπτουν ερωτικές σχέσεις μεταξύ τους μέχρι να παντρευτούν. Στην ηλικία των 14 ετών αυτοί γίνονται σεξουαλικά ώριμοι. Αλλά η μόρφωση πρέπει να απορροφά περισσότερο χρόνο για ακόμη 10 χρόνια, 24 χρόνια, 25 χρόνια, τότε αυτοί θα αποκτήσουν τα ντοκτορά τους, γι’ αυτό πρέπει να τους υποχρεώνουμε να μη συνάπτουν ερωτικές σχέσεις μεταξύ τους.

Η σεξουαλική ενέργεια φτάνει στο αποκορύφωμά της κάπου στην ηλικία των 18 ετών. Ποτέ πια ο άνδρας δε θα είναι τόσο ικανός και ποτέ πια η γυναίκα δε θα είναι ικανή να νοιώσει εντονότερο οργασμό, απ’ αυτόν που είναι ικανή να νοιώσει στην ηλικία περίπου των 18 ετών. Αλλά εμείς τους υποχρεώνουμε να μην κάνουν έρωτα. Υποχρεώνουμε τα αγόρια να ζουν στα δικά τους ξεχωριστά δωμάτια – οι άνδρες και οι γυναίκες κρατιούνται χωριστά – και μεταξύ αυτών των δυο άκρων βρίσκεται όλος ο μηχανισμός της αστυνομίας, των πανεπιστημίων, των γραμματέων, των διευθυντών, των εκπαιδευτικών. Αυτοί βρίσκονται στο ενδιάμεσο για να συγκρατήσουν τα αγόρια από το να πλησιάζουν τα κορίτσια, για να συγκρατήσουν τα κορίτσια από το να πλησιάζουν τα αγόρια. Γιατί; Για ποιο λόγο ανησυχούν τόσο πολύ; Αυτοί προσπαθούν να σκοτώσουν τον ταύρο και να δημιουργήσουν το βόδι.

Τον καιρό εκείνο, όταν είστε στην ηλικία των 18 ετών, φτάνετε στο αποκορύφωμα της σεξουαλικής σας ενέργειας, της ενέργειας της αγάπης σας. Τον καιρό που θα παντρευτείτε, στα 25, 26, 27… η ηλικία όλο και μεγαλώνει, μεγαλώνει. Όσο πιο πολιτισμένη είναι η χώρα, τόσο πιο πολύ εσείς περιμένετε, διότι πρέπει να μάθετε περισσότερα, πρέπει να βρείτε δουλειά, το ένα και το άλλο. Τον καιρό που παντρεύεστε, η ενέργειά σας παρουσιάζει την τέλεια πτώση.

 

Δεύτερον:

Κρατάτε τον άνθρωπο σε τέτοια άγνοια και ψεύδος, που γίνεται δυνατό να μπορείτε εύκολα να τον εξαπατάτε. Και αν εσείς θέλετε να δημιουργήσετε κάποιον ηλίθιο – που είναι απαραίτητος στους ιερείς, τους πολιτικούς και τη συνωμοσία τους – τότε το καλύτερο που μπορείτε να κάνετε, είναι να μην επιτρέπετε στον άνθρωπο να αγαπά ελεύθερα. Χωρίς την αγάπη η νοημοσύνη του ανθρώπου θα ελαττωθεί. Μήπως δεν το έχετε παρατηρήσει; Όταν ερωτεύεστε, ξαφνικά όλες οι ικανότητές σας φτάνουν στο αποκορύφωμα, στο κρεσέντο. Λίγα λεπτά πριν φαινόσασταν βλάκας και συναντήσατε μια γυναίκα… και ξαφνικά στην ύπαρξή σας ξεχύθηκε μεγάλη χαρά, ανάψατε. Όταν οι άνθρωποι αγαπούν, φτάνουν στο μέγιστο των δυνατοτήτων τους. Όταν η αγάπη χάνεται ή δεν υπάρχει, αυτοί φτάνουν στο ελάχιστο των δυνατοτήτων τους.

Οι μεγαλύτεροι, οι εξυπνότεροι άνθρωποι είναι οι πιο σεξουαλικοί άνθρωποι. Αυτό πρέπει να γίνει κατανοητό, διότι η ενέργεια της αγάπης στη βάση της είναι έξυπνη. Εάν εσείς δεν μπορείτε να αγαπάτε, εσείς με κάποιον τρόπο κλείνεστε, γίνεστε ψυχροί, δεν μπορείτε να ρέετε. Ο άνθρωπος ρέει, όσο αυτός αγαπά. Όταν ο άνθρωπος αγαπά, νοιώθει τέτοια σιγουριά, που μπορεί να φτάσει ως τα άστρα. Να γιατί η γυναίκα αισθάνεται μεγάλη έμπνευση, ο άνδρας αισθάνεται μεγάλη έμπνευση.

Όταν η γυναίκα αγαπά, αυτοστιγμής γίνεται πανέμορφη… αμέσως! Ένα λεπτό πριν ήταν μια απλή, συνηθισμένη γυναίκα… αλλά η αγάπη ξεχύθηκε πάνω της, λούστηκε με μια τελείως άλλη ενέργεια, γύρω της εμφανίστηκε μια νέα αύρα. Περπατάει πιο χαριτωμένα, περπατάει χορεύοντας. Στο πρόσωπό της υπάρχει φρεσκάδα, λάμπει ολόκληρη. Τα μάτια της γίνονται απίστευτα όμορφα. Το ίδιο πράγμα γίνεται και στον άνδρα.

Όταν οι άνθρωποι αγαπούν, φτάνουν στο μέγιστο. Απαγορέψτε την αγάπη να εκδηλώνεται και οι άνθρωποι θα μείνουν στο ελάχιστο. Όταν μένουν στα ελάχιστα, είναι ανόητοι, άσχετοι, δεν ανησυχούν για την γνώση. Και όταν οι άνθρωποι είναι αγράμματοι και ανόητοι, εύκολα αυταπατούνται, μπορείς εύκολα να τους εξαπατήσεις. Όταν οι άνθρωποι είναι σεξουαλικά καταπιεσμένοι, όταν καταπιέζεται η αγάπη τους, επιθυμούν παθιασμένα την άλλη ζωή, σκέπτονται τους ουρανούς, τον παράδεισο και δεν σκέπτονται να δημιουργήσουν τον παράδεισο εδώ και τώρα.

Όταν αγαπάτε, ο παράδεισος είναι εδώ και τώρα. Τότε δεν ανησυχείτε για τίποτα κι αν συμβαίνει αυτό, τότε ποιος θα πάει στον ιερέα; Τότε ποιος θα ανησυχεί ότι πρέπει να υπάρχει ο παράδεισος;

Είστε ήδη εκεί, τα άλλα δε σας ενδιαφέρουν. Όταν όμως η ενέργεια της αγάπης σας είναι καταπιεσμένη, αρχίζετε να σκέπτεστε: «Εδώ δεν υπάρχει τίποτε. Το τώρα είναι κενό. Τότε κάπου πρέπει να υπάρχει κάποιος σκοπός…». Πηγαίνετε στον ιερέα και τον ρωτάτε για τους ουρανούς και κείνος σας ζωγραφίζει τη μαγευτική εικόνα των ουρανών.

Το σεξ καταπιέστηκε, γι’ αυτό μπορείτε να ενδιαφέρεστε για την άλλη ζωή. Και όταν οι άνθρωποι ενδιαφέρονται για την άλλη ζωή, αυτοί φυσικά δεν ενδιαφέρονται γι’ αυτήν τη ζωή.

Η Τάντρα λέει: αυτή η ζωή είναι η μοναδική ζωή. Η άλλη ζωή κρύβεται πίσω απ’ αυτήν τη ζωή. Δεν είναι αντίθετή της, δεν είναι κάπου μακριά. Αυτή είναι μέσα της. Πηγαίνετε μέσα της. Είναι αυτή! Πηγαίνετε μέσα της και θα βρείτε την άλλη.

Ο Θεός κρύβεται μέσα στον κόσμο, αυτό είναι το μήνυμα της Τάντρα. Ένα μεγάλο μήνυμα, πανέμορφο, ασύγκριτο. Ο Θεός κρύβεται μέσα στον κόσμο. Ο Θεός κρύβεται στο εδώ και στο τώρα. Αν αγαπάτε, θα έχετε τη δυνατότητα να το δείτε.

Τρίτο μυστικό:

Κράτα τον άνθρωπο μέσα στο μεγαλύτερο δυνατό φόβο. Και ο σίγουρος τρόπος επίτευξης του εγχειρήματος αυτού είναι να μην του επιτρέψεις να αγαπάει, διότι η αγάπη διαλύει τον κάθε φόβο… Η αγάπη είναι ο βούρδουλας του φόβου. Όταν αγαπάτε, δε φοβάστε. Όταν αγαπάτε, μπορείτε να παλέψετε με όλον τον κόσμο. Όταν αγαπάτε, νοιώθετε απεριόριστη ικανότητα στα πάντα. Όταν όμως δεν αγαπάτε, εσείς φοβάστε ακόμα και τα μικρά πράγματα. Όταν δεν αγαπάτε, ενδιαφέρεστε περισσότερο για την ασφάλεια. Όταν αγαπάτε, ενδιαφέρεστε περισσότερο για τις περιπέτειες, την έρευνα.

Στους ανθρώπους απαγορευόταν να αγαπούν, διότι αυτός ήταν ο μοναδικός τρόπος να τους κρατούν μέσα στο φόβο. Και όταν αυτοί φοβούνται και τρέμουν, πάντα είναι γονατιστοί και κάνουν τεμενάδες στον ιερέα και στον πολιτικό. Πρόκειται για τη μεγαλύτερη συνωμοσία κατά της ανθρωπότητας. Πρόκειται για τη μεγαλύτερη συνωμοσία εναντίον μας. Οι δικοί σας πολιτικοί και ιερείς λένε: «Είμαστε εδώ για να σας εξασφαλίσουμε, να σας βοηθήσουμε να πετύχετε την καλύτερη ζωή. Είμαστε εδώ για να δημιουργήσουμε για σας την καλύτερη ζωή». Όμως αυτοί είναι οι καταστροφείς της ζωής από τη φύση τους.

Τέταρτον:

Κρατάτε τον άνθρωπο όσο γίνεται πιο δυστυχισμένο, διότι ο δυστυχισμένος άνθρωπος είναι μπερδεμένος, ο δυστυχισμένος άνθρωπος δεν εκτιμά τον εαυτό του, ο δυστυχισμένος άνθρωπος καταδικάζει τον εαυτό του, ο δυστυχισμένος άνθρωπος νοιώθει ότι έκανε κάπου λάθος. Ο δυστυχισμένος άνθρωπος δεν έχει το έδαφος κάτω απ’ τα πόδια του: εσείς μπορείτε να τον στείλετε εδώ και κει, αυτός πολύ εύκολα μπορεί να παρασυρθεί από τη ροή. Και ο δυστυχισμένος άνθρωπος είναι πάντα έτοιμος να τον εξουσιάσουν, να του δώσουν διαταγές, να του επιβάλλουν μια ορισμένη τάξη, διότι αυτός ξέρει: «Από μόνος μου είμαι δυστυχισμένος. Ίσως κάποιος μπορέσει να βάλει τάξη στη ζωή μου». Αυτός είναι έτοιμο θύμα.

Και πέμπτον:

Κρατάτε όσο γίνεται τους ανθρώπους μακριά μεταξύ τους, για να μην μπορέσουν να συγκεντρωθούν μαζί και να πετύχουν κάποιον σκοπό, που δεν τον εγκρίνουν οι ιερείς και οι πολιτικοί. Κρατάτε τους ανθρώπους αποξενωμένους μεταξύ τους, μην τους αφήνετε να πλησιάζουν πολύ ο ένας τον άλλον.

Όταν οι άνθρωποι είναι χωρισμένοι, μοναχικοί, απομακρυσμένοι μεταξύ τους, δεν μπορούν να συγκεντρωθούν μαζί. Και υπάρχουν χίλιες δυο πονηριές για να τους κρατάτε σε απόσταση.

Οι άνθρωποι φυλακίζονται σε ξεχωριστά κουτιά με μεγάλους τοίχους. Στον καθένα ορίζεται μια θέση και χίλια δυο εμπόδια. Ναι, μια ωραία πρωία, μετά από 25 χρόνια εκπαίδευσης, θα σας παραχωρήσουν το δικαίωμα να κάνετε έρωτα με τη γυναίκα σας. Αλλά η εκπαίδευση εισχωρεί μέσα σας τόσο βαθιά, που ξαφνικά ανακαλύπτετε, ότι δεν ξέρετε τι να κάνετε. Πώς να αγαπάτε; Δεν έχετε μάθει αυτήν την γλώσσα.

25 χρόνια αντί αγάπης – φόβου και τώρα ξαφνικά σας επιτρέπεται να το κάνετε νόμιμα – η έγκριση εδόθη και τώρα μπορείτε να αγαπάτε αυτήν τη γυναίκα. Είναι η γυναίκα σας, είστε ο άνδρας της, σας επιτρέπεται τώρα να αγαπάτε. Αλλά πού θα βάλετε τα 25 χρόνια της παραμορφωμένης εκπαίδευσης; Αυτά θα είναι εδώ.

Ναι, εσείς θα «αγαπάτε»… θα κοπιάζετε, θα κάνετε χειρονομίες. Όμως αυτά δε θα είναι εκρηκτικά, δε θα προκαλούν άμεσα οργασμό, θα είναι λίγα. Να γιατί είστε απογοητευμένοι μετά την ασχολία με την αγάπη.

Για πρώτη φορά, ο ιερέας και ο πολιτικός μπόρεσαν να τα κάνουν έτσι, που να μην μπορείτε να αγαπάτε και μετά έρχονται και κηρύσσουν, ότι στην αγάπη δεν υπάρχει τίποτε. Και βέβαια το κήρυγμά τους φαίνεται απόλυτα ταιριαστό κατά την εμπειρία σας. Στην αρχή αυτοί σας δημιουργούν το αίσθημα της ματαιότητας, της απογοήτευσης και μετά… σας διδάσκουν. Και το ένα και το άλλο επιφανειακά φαίνονται λογικά.

Πρόκειται για τη μεγαλύτερη πονηριά, τη μεγαλύτερη που έχει παιχτεί εις βάρος του ανθρώπου.

Μπορείς να πετύχεις κάθε σκοπό εμποδίζοντας τους ανθρώπους να αγαπάνε αλλήλους. Μ’ αυτά τα 5 πράγματα μπορείς να κάνεις τα πάντα με τον άνθρωπο και σ’ αυτά τα πράγματα επέβαλλαν μεγάλα ταμπού. Αυτά τα ταμπού είναι επιστημονικά μεθοδευμένα, είναι μεγάλα έργα τέχνης, φτιαγμένα με μεγάλη εξυπνάδα. Και αυτά τα ταμπού πρέπει να γίνουν κατανοητά.

Πρώτον: το κάθε ταμπού δεν είναι ορατό, είναι κρυφό. Δεν είναι ορατό, διότι αν γίνει εμφανές, δε δουλεύει. Το ταμπού πρέπει να είναι κρυμμένο καλά, για να μην ξέρετε πως δουλεύει. Το ταμπού πρέπει να είναι κρυμμένο με τέτοιον τρόπο, που εσείς να μην μπορείτε να φανταστείτε ότι υπάρχει κάτι, που δουλεύει εναντίον σας. Το ταμπού πρέπει να πηγαίνει στο υποσυνείδητο και όχι στο συνειδητό. Πώς να το κάνεις τόσο λεπτό και αόρατο;

Οι πονηριές είναι οι εξής: κατ΄ αρχάς συνεχίζουν να σας διδάσκουν, ότι η αγάπη είναι μεγάλο πράγμα, για να μην σκεφτούν ποτέ οι άνθρωποι, ότι οι ιερείς και οι πολιτικοί είναι εναντίον της αγάπης. Συνεχίστε να διδάσκετε, ότι η αγάπη είναι μεγάλη, ότι η αγάπη είναι σωστό πράγμα, αλλά μην επιτρέπετε τις καταστάσεις, όπου η αγάπη μπορεί να συμβεί, μην αφήνετε να παρουσιαστεί μια τέτοια δυνατότητα. Μην αφήνετε να εκδηλωθεί μια τέτοια δυνατότητα και συνεχίστε να διδάσκετε, ότι η τροφή είναι θαυμάσια, ότι το φαγητό είναι μεγάλη απόλαυση – «Φάτε όσο μπορείτε καλύτερα» – αλλά μην τους αφήνετε τίποτε να φάνε. Κρατάτε τους ανθρώπους πεινασμένους και συνεχίστε να μιλάτε περί της αγάπης.

Γι’ αυτό όλοι οι ιερείς συνεχίζουν να μιλούν περί της αγάπης. Η αγάπη διδάσκεται τόσο πλατιά, όσο τίποτε άλλο, έρχεται μετά από το Θεό, αλλά απορρίπτεται η ίδια η δυνατότητα γι’ αυτή να συμβεί. Ανοικτά υποστηρίζεται και στα κρυφά της κόβουν τις ρίζες. Να που βρίσκεται το αριστούργημα.

Κανένας ιερεύς δε σας λέει πως μπορείς να προκαλέσεις το κακό. Είναι σα να λέτε στο δέντρο: «Να είσαι πράσινο, να ανθίζεις και να χαίρεσαι» και ταυτοχρόνως, του κόβετε τις ρίζες για να μην μπορέσει το δέντρο να γίνει πράσινο. Και όταν το δέντρο δεν είναι πράσινο πια, εσείς μπορείτε να ωρύεστε: «Άκου δω! Δε μας άκουσες, δεν ακολούθησες τις συμβουλές μας». Όλοι μας συνεχίζουμε να λέμε: «Να είσαι πράσινο, να ανθίζεις, να χαίρεσαι, να χορεύεις…» και μέσα μας σκεπτόμαστε πώς να κόψουμε τις ρίζες.

Η αγάπη απορρίπτεται τόσο έντονα… ενώ η αγάπη είναι το πιο σπάνιο πράγμα στον κόσμο και δεν πρέπει να απορρίπτεται. Αν ο άνθρωπος μπορεί να αγαπάει πέντε άτομα, αυτός πρέπει να αγαπάει τα πέντε. Αν ο άνθρωπος μπορεί να αγαπάει πενήντα, αυτός πρέπει να αγαπάει πενήντα. Αν ο άνθρωπος μπορεί να αγαπάει πεντακόσιους, αυτός πρέπει να αγαπάει πεντακόσιους. Η αγάπη είναι τόσο σπάνια, που όσο εσείς μπορείτε να τη διαδώσετε πιο πολύ, τόσο το καλύτερο.

Αλλά υπάρχει και η μεγάλη πονηριά. Είστε στριμωγμένοι σε πολύ στενά πλαίσια, στη γωνία: μπορείτε να αγαπάτε μόνον τη γυναίκα σας, μπορείτε να αγαπάτε μόνον τον άντρα σας, μπορείτε να αγαπάτε μόνον αυτό ή εκείνο, οι περιοριστικοί όροι είναι πάρα πολλοί. Εάν υπήρχε νόμος, που θα σας επέτρεπε να αναπνέετε μόνον όταν είστε με τη γυναίκα σας ή να αναπνέετε μόνον όταν είστε με τον άντρα σας, τότε η αναπνοή θα ήταν αδύνατη, θα είχατε πεθάνει. Και δε θα μπορούσατε να αναπνέετε ούτε και τότε, όταν θα ήσασταν με τη γυναίκα σας ή τον άντρα σας. Πρέπει να αναπνέετε 24 ώρες το 24ωρο. Όσο πιο πολύ εσείς αναπνέετε, τόσο μεγαλύτερη ικανότητα θα έχετε να αναπνέετε όταν είστε με τον/την σύζυγό σας.

Να αγαπάτε.
Εμφανίζεται τότε μια άλλη πονηριά: σας λένε περί της «υπέρτατης» αγάπης και καταστρέφουν εκείνον, που εσείς αγαπάτε. Σας λένε, ότι πρέπει να απορρίπτετε αυτόν που αγαπάτε: η σωματική αγάπη είναι κακό, ενώ η πνευματική αγάπη καλό. Σας ερωτώ: έχετε δει μήπως πνεύμα χωρίς το σώμα; Είδατε σεις ποτέ ένα σπίτι χωρίς τα θεμέλια; Αυτός που εσείς αγαπάτε, είναι η βάση του ανώτατου. Το σώμα είναι το καταφύγιό σας, το πνεύμα ζει μέσα στο σώμα μαζί με το σώμα. Είστε πνεύμα, στο οποίο εδόθη ένα σώμα και σώμα, στο οποίο εδόθη ένα πνεύμα. Είσαστε μαζί. Αυτός που αγαπάτε, είναι και υπέρτατος και αυτά τα πράγματα είναι αδιαχώριστα, είναι ένα… είναι σκαλοπάτια μιας κλίμακας.

Είναι αυτό που η Τάντρα θέλει να γίνει κατανοητό: ο αγαπημένος άνθρωπος δεν μπορεί να απορρίπτεται, ο αγαπημένος άνθρωπος δεν μπορεί να μετατραπεί σε κάτι το ανώτατο. Ο αγαπημένος άνθρωπος είναι κάτι ωραίο. Εάν σας πλήγωσαν με τον αγαπημένο σας άνθρωπο, η ατέλεια βρίσκεται μέσα σας και όχι μέσα του. Αν σας πλήγωσαν μ’ αυτόν, τότε κάτι υπάρχει μέσα σας. Κινηθείτε.
Το σεξ δεν είναι κάτι το κακό, με σας συμβαίνει κάτι το κακό, αν σας πλήγωσαν εδώ. Κινηθείτε προς τα υψηλότερα. Το υπέρτατο δεν είναι κατά του αγαπημένου σας. Ο αγαπημένος άνθρωπος δίνει τη δυνατότητα να υπάρχει το υπέρτατο.

Αυτές οι πονηριές δημιούργησαν πολλά άλλα προβλήματα. Κάθε φορά που εσείς αγαπάτε, νοιώθετε κάποια ενοχή, εμφανίζεται το αίσθημα της ενοχής. Όταν υπάρχει το αίσθημα της ενοχής, εσείς δεν μπορείτε να κινηθείτε προς την αγάπη πλήρως, το αίσθημα της ενοχής σας εμποδίζει, σας συγκρατεί. Ακόμη και όταν κάνετε έρωτα με τη γυναίκα σας ή τον άντρα σας, υπάρχει το αίσθημα της ενοχής: εσείς ξέρετε, ότι αυτό είναι αμαρτία, εσείς ξέρετε, ότι κάνετε κάτι το μη σωστό. Οι άγιοι δεν το κάνουν, άρα εσείς είστε αμαρτωλός. Γι’ αυτό εσείς δεν μπορείτε να κινηθείτε ολοκληρωτικά ακόμη και τότε, όταν σας επιτρέπεται άνωθεν να αγαπάτε τη γυναίκα σας. Όταν μέσα σας εμφανίζεται το αίσθημα της ενοχής, πίσω σας κρύβεται ο ιερέας, αυτός σας τραβάει από κει, σας τραβάει με τα αόρατα νήματα. Όταν εμφανίζεται το αίσθημα της ενοχής, εσείς αρχίζετε να νοιώθετε, ότι δεν κάνετε το σωστό, χάνετε την αξιοπρέπειά σας, χάνετε την αυτοεκτίμησή σας.

Και εμφανίζεται ένα άλλο πρόβλημα: όταν υπάρχει το αίσθημα της ενοχής, εσείς αρχίζετε να παίζετε θέατρο. Οι μητέρες και οι πατέρες δεν επέτρεπαν στα παιδιά τους να ξέρουν, ότι αυτοί κάνουν έρωτα, έπαιζαν θέατρο, παρίσταναν, ότι η αγάπη δεν υπάρχει. Τα παιδιά μαθαίνουν αργά ή νωρίς για την ανειλικρίνειά τους. Όταν τα παιδιά μαθαίνουν για την ανειλικρίνεια, χάνουν όλη την εμπιστοσύνη, νοιώθουν, ότι τους ξεγέλασαν. Και μετά οι γονείς λέγουν, ότι τα παιδιά δεν τους σέβονται. Εσείς είστε η αιτία αυτού του φαινομένου, πώς μπορούν μετά τα παιδιά να σας σέβονται;

Τους κοροϊδεύατε με κάθε δυνατό τρόπο, ήσασταν ανειλικρινείς μαζί τους, τους φερθήκατε πρόστυχα. Τους λέγατε, πως δεν πρέπει να ερωτεύονται:

– «Προσέχετε!» και όλον αυτόν τον καιρό κάνατε έρωτα. Και θα έλθει αργά ή νωρίς η μέρα, όταν αυτά θα καταλάβουν, πως ακόμη και οι γονείς τους δεν ήταν αληθινοί μαζί τους. Γιατί τότε φωνάζετε, ότι τα παιδιά σας δε σας σέβονται;

Στην αρχή, το αίσθημα της ενοχής δημιουργεί την ανειλικρίνεια, μετά η ανειλικρίνεια δημιουργεί την αποξένωση μεταξύ των ανθρώπων. Ακόμη και το παιδί, το ίδιο το δικό σας παιδί δε θα σας συμπονά. Εμφανίζεται το εμπόδιο – εσείς παίζεται θέατρο. Όλοι παίζουν θέατρο… Κάποια στιγμή θα φτάσετε στην γνώση, ότι εσείς απλά παίζετε θέατρο το ίδιο, όπως και οι άλλοι. Όταν οι πάντες παίζουν θέατρο, τι σόι σχέσεις μπορούν να υπάρχουν μεταξύ σας; Όταν όλοι είναι ψεύτικοι, τι σχέσεις μπορούν να υπάρχουν μεταξύ σας; Πώς μπορείτε να είσαστε φιλικοί, όταν παντού επικρατεί το ψέμα; Αρχίζετε να αντιλαμβάνεστε την πραγματικότητα με τόση κακία, γίνεστε κακός και παντού βλέπετε τη δουλειά του διαβόλου.

Και στον καθένα υπάρχει το ψεύτικο πρόσωπο, κανείς δεν είναι αληθινός. Ο καθένας φοράει μια μάσκα, κανείς δε δείχνει το πραγματικό του πρόσωπο. Νοιώθετε την ενοχή, ξέρετε, ότι παίζετε θέατρο, ο καθένας νοιώθει την ενοχή και ο καθένας μοιάζει πια με την αποκρουστική πληγή. Τώρα είναι πανεύκολο πράγμα να μετατρέψεις τους ανθρώπους σε σκλάβους, να τους κάνεις κλητήρες, διοικητές των σταθμών τραίνων, διευθυντές των σχολείων, επιτηρητές της εφοριακής αστυνομίας, βουλευτές, υπουργούς, κυβερνήτες, προέδρους. Τώρα είναι πανεύκολο να τους διαλύσεις. Τους καταστρέφετε αρχίζοντας από τις ρίζες. Το σεξ είναι η ρίζα, από δω προήλθε η ονομασία, ριζική ενέργεια.

Στους απλούς ανθρώπους δεν είχε επιτραπεί στην πραγματικότητα, να ασχολούνται με τον έρωτα. Αυτό είναι πολύ καλό πράγμα γι’ αυτούς. Όμως το πρόβλημα είναι στο εξής: όταν εσείς, οι εξουσιαστές, δηλητηριάζετε όλον τον κανονικό κόσμο, τότε κι εσείς οι ίδιοι δηλητηριάζεστε. Όταν εσείς δηλητηριάζετε τον αέρα, με τον οποίο αναπνέουν οι απλοί άνθρωποι, τότε ο αέρας, που αναπνέει ο βασιλιάς, θα είναι επίσης δηλητηριασμένος. Δεν μπορούν να διαχωριστούν αυτά τα πράγματα, τα πάντα είναι ενιαία. Όταν ο ιερέας δηλητηριάζει τους απλούς ανθρώπους, στο τέλος δηλητηριάζεται και ο ίδιος. Όταν ο πολιτικός δηλητηριάζει τον αέρα, που αναπνέουν οι απλοί άνθρωπο, στο τέλος και αυτός θα αναπνέει τον ίδιο αέρα. Άλλος αέρας δεν υπάρχει, αυτός είναι ένας για όλους.

Όταν εσείς καταπιέζετε την επιφάνεια, τότε τα πάντα πηγαίνουν βαθιά μέσα, στο υποσυνείδητο.

 Όλα είναι εδώ. Το σεξ δεν έχει καταστραφεί. Ευτυχώς δεν έχει καταστραφεί, έχει μόνο δηλητηριαστεί. Δεν μπορεί να καταστραφεί, είναι η ενέργεια της ζωής. Είχε βρωμισθεί και μπορεί να καθαρθεί.

Τα προβλήματα στη ζωή σας μπορούν να εντοπισθούν κυρίως στα δικά σας τα σεξουαλικά προβλήματα.

Μπορείτε να λύνετε τα άλλα προβλήματα, αλλά ποτέ δε θα είστε ικανοί να τα λύσετε, διότι αυτά δεν είναι τα πραγματικά προβλήματα. Και όταν λύσετε τα σεξουαλικά σας προβλήματα, θα εξαφανιστούν όλα τα προβλήματα, διότι εσείς λύσατε το βασικό πρόβλημα.

Αλλά εσείς τρέμετε απ’ το φόβο να τα αντικρίσετε.

Είναι απλό: αν μπορείτε να τα κοιτάξετε εξ αποστάσεως, είναι τόσο απλό, τόσο απλό όπως αυτή η ιστορία.

Το σεξ είναι η ρίζα των περισσοτέρων προβλημάτων σας. Πώς θέλετε να είναι διαφορετικά, όταν το δηλητηρίαζαν για χιλιάδες χρόνια;

Χρειάζεται η μεγάλη κάθαρση. Η Τάντρα μπορεί να καθαρίσει τη σεξουαλική σας ενέργεια. Ακούστε το μήνυμα, προσπαθήστε να το καταλάβετε. Είναι το μεγάλο επαναστατικό μήνυμα. Το μήνυμα αυτό στρέφεται εναντίον όλων των ιερέων και πολιτικών. Αυτό στρέφεται εναντίoν όλων των δηλητηριαστών, που σκότωσαν όλη τη χαρά στη γη μόνον και μόνο για ένα πράγμα, ο άνθρωπος έπρεπε για το συμφέρον τους, να μετατραπεί και να υποβιβαστεί σε δούλο.

Απαιτείστε πίσω την ελευθερία σας.
Απαιτείστε πίσω την ελευθερία να αγαπάτε.
Απαιτείστε πίσω την ελευθερία σας να είστε οι εαυτοί σας και τότε, η ζωή θα πάψει να είναι το πρόβλημα.
Αυτό είναι το μυστικό.
Αυτή είναι η έκσταση.