ΟΜΗΡΟΣ: Ὀδύσσεια (13.287-13.351)

Ὣς φάτο, μείδησεν δὲ θεὰ γλαυκῶπις Ἀθήνη,

χειρί τέ μιν κατέρεξε· δέμας δ᾽ ἤϊκτο γυναικὶ

καλῇ τε μεγάλῃ τε καὶ ἀγλαὰ ἔργα ἰδυίῃ·
290 καί μιν φωνήσασ᾽ ἔπεα πτερόεντα προσηύδα·
«κερδαλέος κ᾽ εἴη καὶ ἐπίκλοπος ὅς σε παρέλθοι
ἐν πάντεσσι δόλοισι, καὶ εἰ θεὸς ἀντιάσειε.
σχέτλιε, ποικιλομῆτα, δόλων ἆτ᾽, οὐκ ἄρ᾽ ἔμελλες,
οὐδ᾽ ἐν σῇ περ ἐὼν γαίῃ, λήξειν ἀπατάων
295 μύθων τε κλοπίων, οἵ τοι πεδόθεν φίλοι εἰσίν.
ἀλλ᾽ ἄγε, μηκέτι ταῦτα λεγώμεθα, εἰδότες ἄμφω
κέρδε᾽, ἐπεὶ σὺ μέν ἐσσι βροτῶν ὄχ᾽ ἄριστος ἁπάντων
βουλῇ καὶ μύθοισιν, ἐγὼ δ᾽ ἐν πᾶσι θεοῖσι
μήτι τε κλέομαι καὶ κέρδεσιν· οὐδὲ σύ γ᾽ ἔγνως
300 Παλλάδ᾽ Ἀθηναίην, κούρην Διός, ἥ τέ τοι αἰεὶ
ἐν πάντεσσι πόνοισι παρίσταμαι ἠδὲ φυλάσσω,
καὶ δέ σε Φαιήκεσσι φίλον πάντεσσιν ἔθηκα.
νῦν αὖ δεῦρ᾽ ἱκόμην, ἵνα τοι σὺν μῆτιν ὑφήνω
χρήματά τε κρύψω, ὅσα τοι Φαίηκες ἀγαυοὶ
305 ὤπασαν οἴκαδ᾽ ἰόντι ἐμῇ βουλῇ τε νόῳ τε,
εἴπω θ᾽ ὅσσα τοι αἶσα δόμοις ἔνι ποιητοῖσι
κήδε᾽ ἀνασχέσθαι· σὺ δὲ τετλάμεναι καὶ ἀνάγκῃ,
μηδέ τῳ ἐκφάσθαι μήτ᾽ ἀνδρῶν μήτε γυναικῶν,
πάντων, οὕνεκ᾽ ἄρ᾽ ἦλθες ἀλώμενος, ἀλλὰ σιωπῇ
310 πάσχειν ἄλγεα πολλά, βίας ὑποδέγμενος ἀνδρῶν.»
Τὴν δ᾽ ἀπαμειβόμενος προσέφη πολύμητις Ὀδυσσεύς·
«ἀργαλέον σε, θεά, γνῶναι βροτῷ ἀντιάσαντι,
καὶ μάλ᾽ ἐπισταμένῳ· σὲ γὰρ αὐτὴν παντὶ ἐΐσκεις.
τοῦτο δ᾽ ἐγὼν εὖ οἶδ᾽, ὅτι μοι πάρος ἠπίη ἦσθα,
315 ἧος ἐνὶ Τροίῃ πολεμίζομεν υἷες Ἀχαιῶν.
αὐτὰρ ἐπεὶ Πριάμοιο πόλιν διεπέρσαμεν αἰπήν,
βῆμεν δ᾽ ἐν νήεσσι, θεὸς δ᾽ ἐκέδασσεν Ἀχαιούς,
οὐ σέ γ᾽ ἔπειτα ἴδον, κούρη Διός, οὐδ᾽ ἐνόησα
νηὸς ἐμῆς ἐπιβᾶσαν, ὅπως τί μοι ἄλγος ἀλάλκοις.
320 ἀλλ᾽ αἰεὶ φρεσὶν ᾗσιν ἔχων δεδαϊγμένον ἦτορ
ἠλώμην, ἧός με θεοὶ κακότητος ἔλυσαν·
πρίν γ᾽ ὅτε Φαιήκων ἀνδρῶν ἐν πίονι δήμῳ
θάρσυνάς τ᾽ ἔπεσσι καὶ ἐς πόλιν ἤγαγες αὐτή.
νῦν δέ σε πρὸς πατρὸς γουνάζομαι ―οὐ γὰρ ὀΐω
325 ἥκειν εἰς Ἰθάκην εὐδείελον, ἀλλά τιν᾽ ἄλλην
γαῖαν ἀναστρέφομαι· σὲ δὲ κερτομέουσαν ὀΐω
ταῦτ᾽ ἀγορευέμεναι, ἵν᾽ ἐμὰς φρένας ἠπεροπεύσῃς―
εἰπέ μοι εἰ ἐτεόν γε φίλην ἐς πατρίδ᾽ ἱκάνω.»
Τὸν δ᾽ ἠμείβετ᾽ ἔπειτα θεὰ γλαυκῶπις Ἀθήνη·
330 «αἰεί τοι τοιοῦτον ἐνὶ στήθεσσι νόημα·
τῷ σε καὶ οὐ δύναμαι προλιπεῖν δύστηνον ἐόντα,
οὕνεκ᾽ ἐπητής ἐσσι καὶ ἀγχίνοος καὶ ἐχέφρων.
ἀσπασίως γάρ κ᾽ ἄλλος ἀνὴρ ἀλαλήμενος ἐλθὼν
ἵετ᾽ ἐνὶ μεγάροις ἰδέειν παῖδάς τ᾽ ἄλοχόν τε·
335 σοὶ δ᾽ οὔ πω φίλον ἐστὶ δαήμεναι οὐδὲ πυθέσθαι,
πρίν γ᾽ ἔτι σῆς ἀλόχου πειρήσεαι, ἥ τέ τοι αὔτως
ἧσται ἐνὶ μεγάροισιν, ὀϊζυραὶ δέ οἱ αἰεὶ
φθίνουσιν νύκτες τε καὶ ἤματα δάκρυ χεούσῃ.
αὐτὰρ ἐγὼ τὸ μὲν οὔ ποτ᾽ ἀπίστεον, ἀλλ᾽ ἐνὶ θυμῷ
340 ᾔδε᾽, ὃ νοστήσεις ὀλέσας ἄπο πάντας ἑταίρους·
ἀλλά τοι οὐκ ἐθέλησα Ποσειδάωνι μάχεσθαι
πατροκασιγνήτῳ, ὅς τοι κότον ἔνθετο θυμῷ,
χωόμενος ὅτι οἱ υἱὸν φίλον ἐξαλάωσας.
ἀλλ᾽ ἄγε τοι δείξω Ἰθάκης ἕδος, ὄφρα πεποίθῃς.
345 Φόρκυνος μὲν ὅδ᾽ ἐστὶ λιμήν, ἁλίοιο γέροντος,
ἥδε δ᾽ ἐπὶ κρατὸς λιμένος τανύφυλλος ἐλαίη·
ἀγχόθι δ᾽ αὐτῆς ἄντρον ἐπήρατον ἠεροειδές,
ἱρὸν νυμφάων αἳ νηϊάδες καλέονται·
τοῦτο δέ τοι σπέος εὐρὺ κατηρεφές, ἔνθα σὺ πολλὰς
350 ἔρδεσκες νύμφῃσι τεληέσσας ἑκατόμβας·
τοῦτο δὲ Νήριτόν ἐστιν ὄρος καταειμένον ὕλῃ.»

***

Έτσι της μίλησε, κι η Αθηνά, τα μάτια λάμποντας,
του χαμογέλασε, απλώνοντας χαϊδευτικά το χέρι της,
αλλάζοντας πάλι την όψη της, ίδια με μια ψηλή, ωραία γυναίκα
που ξέρει πώς να υφαίνει τα λαμπρά φαντά της.
290 Κι όπως μιλώντας τον προσφώνησε, τα λόγια της πετούσαν σαν πουλιά:
«Θα πρέπει, αν κάποιος παραβγεί μαζί σου, να παραείναι πονηρός,
να ξέρει πώς να ξεγελά τους άλλους στον κάθε δόλο,
ακόμη κι αν θεός βρεθεί μπροστά σου.
Είσαι αλήθεια φοβερός, πολύστροφε κι αχόρταγε στους δόλους,
που μήτε εδώ, στην πατρική σου γη, δεν λες να σταματήσεις
σκέψεις απατηλές και ιστορίες πλαστές —
είναι το ριζικό σου αυτό.
Αλλά καιρός να σταματήσουμε τα τέτοια μεταξύ μας,
αφού κι οι δυο μας ξέρουμε καλά την ίδια τέχνη·
αν είσαι εσύ μες στους θνητούς πρώτος στις αποφάσεις και στα πλάνα λόγια,
εγώ φημίζομαι πως ξεχωρίζω σ᾽ όλους τους θεούς
και για το ξύπνιο μου μυαλό και για την πανουργία.
300 Γιατί μην πεις δεν αναγνώρισες την Αθηνά Παλλάδα,
τη θυγατέρα του Διός, που παραστέκομαι στον κάθε μόχθο σου,
παντού και πάντα έγινα ο φύλακάς σου.
Σ᾽ έκανα τότε φίλο εγώ στους Φαίακες όλους
και τώρα πάλι να ᾽μαι εδώ, μαζί σου υφαίνω
το πανούργο πλάνο. Θα κρύψω πρώτα αυτά τα δώρα,
όσα οι τίμιοι Φαίακες σου χάρισαν, όταν ξεκίνησες
για την πατρίδα, με σκέψη όμως κι απόφαση δική μου.
Και θα σου πω μετά ποια βάσανα σου προορίζει η μοίρα
να βαστάξεις στο στέρεο σπίτι σου — πρέπει να τα υπομείνεις,
γιατί η ανάγκη το καλεί.
Και προσοχή, μη φανερώσεις σε κανένα, άντρα ή γυναίκα,
τον λόγο που επιστρέφεις μετά την τόση περιπλάνηση·
αμίλητος τον κάθε πόνο σου να υποφέρεις,
310 όποια βρισιά και βία σού μέλλεται, να τη δεχτείς.»
Πήρε τον λόγο και της μίλησε ο Οδυσσέας πανούργος:
«Δύσκολο, ω θεά, σ᾽ όποιον βρεθείς μπροστά να σε γνωρίσει,
ακόμη κι αν του περισσεύει η γνώση — κάθε φορά αλλάζει η όψη σου.
Όσο για μένα, αυτό το αναγνωρίζω· ήσουνα πράγματι καλή μαζί μου
στο παρελθόν, όταν στην Τροία πολεμούσαμε των Αχαιών οι γιοι.
Όμως μετά, σαν πήραμε ψηλό κι απόκρημνο το κάστρο του Πριάμου,
μπήκαμε στα καράβια μας κι ένας θεός μάς σκόρπισε τους Αχαιούς,
δεν είδα πια μπροστά μου τη μορφή σου, κόρη του Δία, δεν σε αναλογίστηκα
στο πλοίο μου επιβάτη, τον πόνο μου να ξαλαφρώσεις.
320 Μόνος, με την καρδιά στα στήθη σπαραγμένη,
εδώ κι εκεί περιπλανήθηκα, ώσπου να λύσουν οι θεοί τη συμφορά μου.
Στο τέλος μόνο, στην πλούσια χώρα των Φαιάκων,
μ᾽ ενθάρρυναν τα λόγια σου κι εσύ μ᾽ οδήγησες στην πόλη.
Τώρα, στ᾽ όνομα του πατέρα σου, πέφτω στα γόνατά σου —
όχι, δεν το φαντάζομαι πως έχω φτάσει στην περίβλεπτη Ιθάκη,
μάλλον σε κάποιον άλλον τόπο περιφέρομαι· κι εσύ, νομίζω,
κοροϊδεύεις μ᾽ όσα λες, τον νου μου θες να παγιδέψεις.
Πες μου λοιπόν αν είναι αλήθεια πως πατώ
το χώμα της γλυκιάς πατρίδας.»
Ανταποκρίθηκε η θεά Αθηνά, τα μάτια λάμποντας:
330 «Τέτοιος ο νους σου πάντα εσένα και το φρόνημά σου,
που εγώ δεν το βαστώ στη συμφορά σου μόνο να σ᾽ αφήσω —
είσαι και γνωστικός και ξύπνιος κι εύστροφος.
Ποιος άλλος λέω, περιπλανώμενος, φτάνοντας επιτέλους σπίτι του,
δεν θα ᾽τρεχε όλος χαρά να δει το ταίρι, τα παιδιά του.
Σ᾽ εσένα όμως δεν συμφέρει να το σκέφτεσαι μήτε να το ρωτάς,
πριν δοκιμάσεις πρώτα τη γυναίκα σου — έρημη
μένει στο παλάτι, βλέπει μέρες και νύχτες δύστυχες να φθίνουν,
πνίγεται στο κλάμα.
Εγώ δεν είχα αμφιβολία καμιά, καλά το γνώριζα
340 πως θα νοστήσεις, χάνοντας όμως όλους τους συντρόφους.
Μόνο που δεν το θέλησα με του πατέρα μου τον αδελφό,
τον Ποσειδώνα, να τα βάλω — κρατούσε την οργή του αυτός,
από θυμό που εσύ του τύφλωσες τον γιο.
Έλα, σκοπεύω τώρα να σου δείξω σήματα της Ιθάκης, να πειστείς:
αυτό είναι το λιμάνι του ενάλιου γέροντα, του Φόρκυνα·
και να η μακρόφυλλη ελιά στου λιμανιού την κορυφή·
εκεί στο πλάι της θα δεις χαριτωμένη τη θαμπή σπηλιά,
τόπο ταμένο των νυμφών που λέγονται ναϊάδες —
τη θολωτή κι ευρύχωρη σπηλιά, όπου κι εσύ τόσες θυσίες τελούσες,
350 τέλειες εκατόμβες.
Κι αυτό το καταπράσινο βουνό είναι το δασωμένο Νήριτο.»

Η αγάπη χαρίζεται, δεν αγοράζεται

Ποτέ μη θυσιάζετε τον εαυτό σας για κάποιον που δεν αναγνωρίζει την αξία σας. Αν κάποιος δεν μπορεί να δει πόσο σημαντικοί είστε, σας αγνοεί, σας εγκαταλείπει ή δεν σας σέβεται, μην τον ικετεύετε να σας προσέξει ή να σας αγαπήσει επειδή δεν θα είναι ποτέ πραγματική ή ειλικρινής η αγάπη του για σας.

Μην μπείτε ποτέ στον πειρασμό να γευτείτε το δηλητηριασμένο μήλο της αδιάφορης αγάπης γιατί θα σας κάνει να υποφέρετε.

Αν ζητάτε πάρα πολλά, είναι επειδή γνωρίζετε τι θέλετε και πόσο σημαντικά είναι αυτά για σας. Εσείς πρέπει να είστε οι πρώτοι που θα αξιολογήσετε τις σκέψεις, τις επιθυμίες, τις απόψεις και τη συμπεριφορά σας.

Θα πρέπει να αποφεύγουμε τους ανθρώπους που απειλούν τη συναισθηματική μας ισορροπία.

Θυμηθείτε τις ενδόμυχες επιθυμίες σας, ακούστε και αγαπήστε τον εαυτό σας επειδή εσείς είστε οι μοναδικοί που μπορείτε να βοηθήσετε τον εαυτό σας να ξεφύγει από τις ψεύτικες αγάπες.

Ποτέ δεν πρέπει να ικετεύετε για αγάπη

Αν ικετεύετε για αγάπη, σημαίνει ότι ζητάτε κάτι που δεν υπάρχει πουθενά εκτός από το μυαλό σας. Το μοναδικό πράγμα που μπορεί να σας προσφέρει η ικεσία είναι η έλλειψη αυτοσεβασμού- εμπόδιο για τη συναισθηματική σας ανάπτυξη και πόνο που οδηγεί στην έλλειψη της αξιοπρέπειάς σας.

Όταν αγαπάμε κάποιον, φυσικά και θέλουμε να τον νοιαζόμαστε και να μην βιώσουμε ποτέ την ερωτική απογοήτευση. Τα συναισθηματικά αντανακλαστικά, μας κάνουν να θέλουμε να αγαπηθούμε, προωθώντας αισθήματα και συναισθήματα αρμονίας, ειλικρίνειας και αγάπης.

Αν δεν αντιμετωπίσετε την ψεύτικη αγάπη, θα καταλήξετε να πιστεύετε ότι σας κάνει να αισθάνεστε όμορφα. Θα πιστεύετε ότι δεν αξίζετε την προσοχή ή τη στοργή κάποιου και τελικά θα πείσετε τον εαυτό σας ότι οι μονόπλευρες σχέσεις δεν είναι και τόσο άσχημες.

Είναι απλό: το άτομο που σας αξίζει, είναι εκείνο που θα σας πλησιάσει από μόνο του, θα σας εκτιμήσει και θα αφιερώσει το χρόνο και τις σκέψεις του για σας.

Κανείς δεν μπορεί να σας κάνει δυστυχισμένους χωρίς την άδειά σας

Το πανίσχυρο εργαλείο για την καταπολέμηση της συναισθηματικής αδικίας και αδιαφορίας είναι η αυτοδιάθεση. Αυτή θα πρέπει να συνοδεύεται από υγιή αυτοεκτίμηση, αυτογνωσία και να αντικατοπτρίζει τα αισθήματα, τις επιθυμίες και τη συμπεριφορά τόσο τη δική σας όσο και του άλλου.

Ωστόσο, αυτές τις περιπτώσεις θα οδηγήσουν στην έλλειψη της αξιοπρέπειάς μας. Αυτό που δεν κατανοούμε είναι ότι δεν πρέπει να κυνηγάμε εκείνους που δεν μας αξίζουν.

Κατά αυτή την έννοια, πρέπει να ξέρουμε πώς να ακολουθούμε ορισμένες πετυχημένες στρατηγικές για να ξεπερνάμε τον πόνο της ψεύτικης αγάπης. Ας ρίξουμε μια ματιά σε μερικές κοινές περιπτώσεις:

• Ο πόνος της ψεύτικης αγάπης είναι μια σκληρή διαδικασία η οποία μας οδηγεί στην επώδυνη φάση των αποφάσεων. Γενικά, ξέρουμε ότι κάτι δεν πάει καλά αλλά δεν θέλουμε να το εκφράσουμε με λέξεις ή να βγάλουμε τις συναισθηματικές παρωπίδες που φοράμε.

• Αγνοούμε τη δυσφορία και την αποφεύγουμε πιστεύοντας ότι το συναισθηματικό πρόβλημα θα λυθεί από μόνο του φυσικά.

• Όταν τελικά παραδινόμαστε στη δυσφορία, έρχεται μια περίοδος που η δυσφορία είναι υπερβολική για να την αντέξουμε και αναγκαζόμαστε να αντιμετωπίσουμε το ζήτημα πριν μας καταπνίξει.

• Αλλά τι συμβαίνει όταν καταπολεμάμε τα δικά μας συναισθήματα; Η εστίαση στο πρόβλημα μας ελέγχει και ο πόλεμος μετατρέπεται σε μια ατελείωτη μάχη που το μόνο που καταφέρνει είναι να επιμηκύνει τον πόνο.

• Εξίσου κοινή είναι και η έκφραση «αποδεχτείτε τον πόνο». Ωστόσο, δεν πρέπει ούτε να τον αγνοούμε αλλά ούτε και να τον αποδεχόμαστε.

Αυτό που πραγματικά χρειάζεστε για να μπορέσετε να ελέγξετε τον πόνο της ψεύτικης αγάπης είναι να τον αντιμετωπίσετε και να απομακρυνθείτε από αυτόν. Πρέπει να κατανοήσετε ότι σας πονά επειδή αυτό που πραγματικά θέλετε είναι να σας αγαπάει κάποιος και πιθανότατα το άλλο άτομο δεν νοιάζεται για σας ή δεν σας αγαπά.

Για να ξεπεράσετε τον πόνο, το επόμενο βήμα είναι να βρείτε μια λύση και να την εφαρμόσετε.

Ποια είναι η σωστή λύση; Να πείσουμε τον εαυτό μας ότι, αν δεν μπορούμε να αποκτήσουμε με φυσικό τρόπο την εκτίμηση την οποία αποζητάμε, θα είναι ακόμη πιο δύσκολο να την κερδίσουμε. Το σωστό για μας είναι να μείνουμε μακριά από αυτό το άτομο καθώς μόνο με αυτό τον τρόπο θα είμαστε σίγουροι ότι θα ξεπεράσουμε τον πόνο.

Για να δώσουμε ένα τέλος στον πόνο που συνοδεύεται από την ψεύτικη αγάπη θα πρέπει πρώτα να τον κατανοήσουμε και να τον αποδεχτούμε. Είναι φυσιολογικό να θρηνείτε επειδή χάσατε κάτι που θέλατε τόσο πολύ.

Να αγαπάτε και να εκτιμάτε τον εαυτό σας: να θρέφετε τις σχέσεις σας με αυτοεκτίμηση

Αν και κάθε συναισθηματική κατάσταση είναι περίπλοκη, κάθε πόνος έχει και κάποια λύση. Η πραγματική αλλαγή είναι δυνατή όταν θέλουμε να ασχοληθούμε με αυτό και να αντιμετωπίσουμε την οδυνηρή κατάσταση.

Συνεπώς, θα πρέπει να ξεκαθαρίσουμε ότι το πρώτο άτομο στο οποίο πρέπει να αφιερώνουμε το χρόνο μας είναι ο εαυτός μας. Έπειτα θα είμαστε σε θέση να εκτιμήσουμε ποιος μας κάνει να αισθανόμαστε όμορφα και ποιος όχι.

Μην ικετεύετε για προσοχή ή λίγη παραπάνω αγάπη από κανέναν, επειδή όποιος σας αγαπάει θα σας το δείξει όπως και να έχει.

Να θυμάστε ότι η συναισθηματική αδικία παίζει ρόλο στην ανάπτυξη της αυτοεκτίμησής μας. Μας βοηθά να εξετάζουμε τις επιθυμίες, τις αξίες και τις ανάγκες μας.

Μην συνεχίζετε να παίρνετε τηλέφωνο κάποιον που δεν πρόκειται να σας απαντήσει. Σταματήστε να ψάχνετε και αφήστε τους να σας βρουν εκείνοι. Σταματήστε να αναρωτιέστε για τους ανθρώπους που βρίσκονται στη ζωή σας μόνο με τη μορφή καρτ ποστάλ. Ξέρετε σε ποιους αναφερόμαστε, σε εκείνους που ενδιαφέρονται μόνο για εμφανίσεις και θα σας κάνουν να νιώθετε καλά μόνο όταν υπάρχουν πολλοί άνθρωποι τριγύρω για να το προσέξουν.

Μην ξεχάσετε να εξετάσετε τους λόγους για τους οποίους προσκολληθήκατε σε αυτό το πρόσωπο από την αρχή. Τι σας έκανε να ικετεύετε για την αγάπη του και την προσοχή του; Πηγαίνετε στην πηγή και ξεκινήστε την εσωτερική σας μεταμόρφωση.

Είναι βασικό να θρέφετε την αυτοεκτίμησή σας και να σταματήσετε να ικετεύετε για αγάπη επειδή η αγάπη φαίνεται και την αισθανόμαστε. Δεν πρέπει ποτέ να ζητάτε να σας αγαπήσουν. Η προσοχή και η στοργή σας είναι τόσο σημαντικά πράγματα για να τα σπαταλάτε σε κάποιον που δεν τα αξίζει.

Αφιερώστε τον εαυτό σας σε εκείνους που σας αγαπούν και σας κατανοούν άνευ όρων.

Ο ρόλος των διπλών μηνυμάτων στην επικοινωνία

Η σημαντικότητα του διπλού μηνύματος στην επικοινωνία και στην οργάνωση των σχέσεων μέσα στις σχέσεις, στην οικογένεια, αλλά και στην κοινωνία αποτέλεσε ένα σταθμό στην προσπάθεια κατανόησης του τι συμβαίνει μεταξύ των ανθρώπων. Το “ανακάλυψε”, ο Gregory Bateson, το 1952 κατά την διάρκεια ερευνών για την κατανόηση των παραδόξων στην επικοινωνία των ανθρώπων. Ο Bateson χρησιμοποίησε αυτό τον όρο παρατηρώντας την επικοινωνία στους κατοίκους του Μπαλί, ανάμεσα στις μητέρες και τα παιδιά τους και μετά μετέφερε αυτή την παρατήρηση στον “πολιτισμένο” κόσμο, σε νέους σχιζοφρενείς στην σχέση με την μητέρα τους καταλήγοντας στο συμπέρασμα ότι η αρρώστια δεν ήταν μια κατάσταση που αφορούσε ένα άτομο, αλλά το αποτέλεσμα ενός συστήματος επικοινωνίας ανάμεσα σε δυο ή περισσότερα πρόσωπα.

Στην επικοινωνία, ανάμεσα σε δυο η περισσότερα άτομα το ένα γίνεται πομπός και το άλλο δέκτης, μετά ο πομπός γίνεται δέκτης και ο δέκτης πομπός. Το μήνυμα ανάμεσα στον δέκτη και τον πομπό, εμπεριέχει δυο διαφορετικά επίπεδα επικοινωνίας το σαφές και το ασαφές. Το σαφές επίπεδο, είναι αυτό που είναι ορατό και συνήθως εκφράζεται με λόγο ενώ το ασαφές εκφράζεται με την συμπεριφορά, την κίνηση, την γκριμάτσα του προσώπου, την αίσθηση. Το πρόβλημα λοιπόν αρχίζει να υπάρχει από την στιγμή που ο δέκτης του μηνύματος συναντά δυσκολία να ξεχωρίσει το σαφές περιεχόμενο του μηνύματος και τι είναι αυτό που υπονοεί. Παράδειγμα: Μια μητέρα λέει στο παιδί της “Τώρα μεγάλωσες μπορείς να τα καταφέρεις μόνος σου”. Αυτό είναι το ξεκάθαρο μήνυμα προς το παιδί της, το μήνυμα όμως αρχίζει να γίνεται ασαφές όσον αφορά την ερμηνεία του, όταν αυτή η μητέρα κατά την απουσία του παιδιού, του τηλεφωνά κάθε ένα τέταρτο για να μάθει που είναι και τι κάνει, εκδηλώνοντας μια ανησυχία που έρχεται να αμφισβητήσει αυτό που του είχε πει. Ο πατέρας λέει στο παιδί του: “Έχω εμπιστοσύνη σε εσένα και την απόφαση που πήρες, αλλά μήπως θα ήταν καλύτερο να το συζητήσουμε;“. Εδώ, η ίδια η εκφώνηση του μηνύματος εμπεριέχει την αντίφαση κάνοντας και τα δύο σκέλη του να μοιάζουν ασαφή. Δηλαδή το πρώτο “ Έχω εμπιστοσύνη σε εσένα και την απόφαση που πήρες” έρχεται να αναιρεθεί με το “μήπως θα ήταν καλύτερο να το συζητήσουμε”.

Τα μέλη που επικοινωνούν με διπλά μηνύματα εμπλέκονται σε σχέσεις και μορφές αλληλεπίδρασης που χαρακτηρίζονται από φαύλους κύκλους, ισχυρές αντιφάσεις και βιώνονται με έντονο αίσθημα ενοχής. Η συναισθηματική εμπλοκή και η σύγκρουση στον άξονα της αντιφατικής εμπειρίας, τις περισσότερες φορές παραμένουν άρρητες, ενδοβάλλονται στα άτομα και επηρεάζουν ως έναν βαθμό τη συμπεριφορά τους όχι μόνο εντός του οικογενειακού πλαισίου, αλλά και έξω από αυτό. Τέτοιες καταστάσεις περιγράφηκαν για πρώτη φορά από τον G. Bateson (1972), ονομάζονται διπλοί δεσμοί, και το χαρακτηριστικό τους είναι πως “ό,τι και να κάνεις, θα είσαι ένοχος..!

ΤΟ ΑΤΟΜΟ ΠΟΥ ΒΡΙΣΚΕΤΑΙ ΜΠΡΟΣΤΑ ΣΤΗΝ ΑΔΥΝΑΜΙΑ ΝΑ ΔΙΑΛΕΞΕΙ ΑΥΤΟΚΑΤΗΓΟΡΕΙΤΑΙ, ΔΗΛΑΔΗ ΘΕΩΡΕΙ ΤΟΝ ΕΑΥΤΟ ΤΟΥ ΥΠΕΥΘΥΝΟ ΓΙΑ ΑΥΤΗ ΤΗΝ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ.

Το διπλό μήνυμα λοιπόν, αρνείται την ελεύθερη εκλογή του άλλου είτε είναι παιδί, είτε έφηβος/η, είτε νέος/α. Διατηρεί την “αδυναμία” του να μπορεί να αποφασίσει μόνο του, και μπορεί να το οδηγήσει σε μια μορφή συμπεριφορά “ρομπότ” όταν δεν του δίνεται η δυνατότητα να διαλέξει. Ή, όταν προσφέρονται δύο λύσεις, δηλαδή του προσφέρεται η δυνατότητα να διαλέξει, κάτω από τις συνθήκες επικοινωνίας που παρουσιάσαμε, τότε μπορεί να βρεθεί σε δίλημμα και να μην μπορεί να διαλέξει. Το άτομο που βρίσκεται μπροστά στην αδυναμία να διαλέξει αυτοκατηγορείται, δηλαδή θεωρεί τον εαυτό του υπεύθυνο για αυτή την κατάσταση. Αισθάνεται ντροπή και δεν ξέρει ποια απάντηση να δώσει όταν αναφέρεται στον εαυτό του. Νιώθει ανελεύθερο, δεν μπορεί να σκεφτεί και να πάρει μια απόφαση και όταν απαντά αισθάνεται σαν οι απαντήσεις που δίνει να ανήκουν σε κάποιον άλλον. Έτσι όταν δεν νιώθει ελεύθερο να πάρει κάποια απόφαση για το ίδιο, συνήθως δεν την παίρνει.

Οι άνθρωποι που μεγαλώνουν σε οικογένειες με διπλά μηνύματα ως ενήλικες στις διαπροσωπικές τους σχέσεις εκδηλώνουν αμφιθυμία, αναποφασιστικότητα και έλλειψη αυτοπεποίθησης. Τα διπλά μηνύματα είτε τα εκπέμπουμε εμείς είτε τα λαμβάνουμε, μας μπερδεύουν και συχνά αποτελούν μια βασική αιτία που μένουμε προσκολλημένοι σε αδιέξοδες προσωπικές καταστάσεις. Ο άνθρωπος που εκφράζει διπλά μηνύματα ουσιαστικά δηλώνει τη σύγχυσή του. Κάποιες φορές αυτό μπορεί να γίνεται για την αποφυγή ευθυνών, αλλά υπάρχουν και περιπτώσεις που το άτομο δεν έχει καν συνείδηση της σύγχυσής του. Η σύναψη προσωπικών σχέσεων με τέτοια άτομα οδηγεί σε αδιέξοδα και έντονες ανασφάλειες και παρότι κατανοούμε τη δυσκολία που μπορεί να έχουν χρειάζεται να προστατεύσουμε τον εαυτό μας με το να εγκαταλείψουμε τη σχέση. Η σύγχυση μπορεί να μεταδοθεί και σε μας λόγω της αμφιθυμίας και της μη ξεκάθαρης θέσης του άλλου και να λειτουργήσει αποσταθεροποιητικά για τη ψυχολογία μας και τη ζωή μας.

Η Επικοινωνία είναι βασικό συστατικό της ζωής όλων των πλασμάτων. Συντελείται είτε συνειδητά είτε ασυνείδητα με διάφορους τρόπους και μέσα και αποτελεί ζωτική ανάγκη προκειμένου να νιώθουμε ότι υπάρχουμε, αφού έχουμε ανάγκη να σχετιζόμαστε είτε με άλλους ανθρώπους, είτε με τα ζώα, είτε με τη φύση και κυρίως με τον εαυτό μας. Δεν είναι τυχαίο ότι η λέξη επικοινωνία εμπεριέχει το ρήμα κοινωνώ που σημαίνει σχετίζομαι και μετέχω σε κάτι. Επειδή ο άνθρωπος γεννιέται και ενηλικιώνεται μέσα σε διάφορα συστήματα (Οικογένεια, Σχολείο, Κοινότητα…) οι αντιλήψεις του για την Επικοινωνία και τις Ανθρώπινες σχέσεις μπορεί να διαφέρουν από ενός άλλου ανθρώπου. Κατά συνέπεια η επικοινωνία δεν είναι μια απλή διαδικασία καθώς δεν προϋποθέτει μόνο την επαφή με τις προσωπικές μας ανάγκες και επιθυμίες αλλα και την επαφή με τον Άλλον. Γι' αυτό και έχει τεράστια σημασία η μελέτη του Εαυτού, αλλά και τον κανόνων που διέπουν την Επικοινωνία και η ενίσχυση της ενσυναίσθησής μας προκειμένου να επικοινωνούμε αποτελεσματικά και να οικοδομήσουμε υγιείς σχέσεις που είναι βασική προϋπόθεση ψυχικής Υγείας.

Φλομπέρ: Επιθυμώ την ομορφιά.

Αν ένιωσα στιγμές ενθουσιασμού, αυτό το οφείλω στην τέχνη. Κι όμως, τι ματαιοδοξία κι αυτή η τέχνη! Να θέλεις να δώσεις ανθρώπινη μορφή σε έναν πέτρινο όγκο, ή να απεικονίσεις την ψυχή με λέξεις, τα αισθήματα με ήχους και τη φύση πάνω σ' ένα μουσαμά!

Άλλες φορές, ενώ ήμουν απορροφημένος, από έργα μεγαλοφυή, δεμένος μ' εκείνες τις αλυσίδες, που σε κρατούν μαζί τους, στο ξαφνικό μουρμούρισμα κάποιων φωνών, στο κολακευτικό ουρλιαχτό, σ' αυτό το βουητό το χαριτωμένο, αναζητούσα με ζήλο τη μοίρα αυτών των ισχυρών αντρών που έχουν τη δύναμη να χειρίζονται το πλήθος σαν θήραμα και που το κάνουν να κλαίει, να στενάζει, να ποδοκροτά μ' ενθουσιασμό.

Πόσο ανοιχτή πρέπει να είναι η καρδιά σ' εκείνους που γοητεύουν τους ανθρώπους και πόσο τούτη η ικανότητα έχει νεκρωθεί στη δική μου φύση! Πεπεισμένος για την αδυναμία και τη στειρότητά μου, κυριευόμουν από ένα ζηλόφθονο μίσος, έλεγα στον εαυτό μου πως όλα τούτα δεν ήταν τίποτα, πως η μοίρα είχε επιβάλει αυτή την κατάσταση.

Έριχνα λάσπη σε πράγματα ανώτερα που τα φθονούσα. Αψηφούσα τον Θεό, μπορούσα να χλευάζω τους ανθρώπους το ίδιο καλά. Εντούτοις αυτή η ζοφερή διάθεση ήταν περαστική και ξανάνιωθα αληθινή ευχαρίστηση καθώς παρατηρούσα το πνεύμα να λάμπει μέσα στις αίθουσες τέχνης σαν ένα μεγάλο λουλούδι που ανοίγει τον ευωδιαστό του ρόδακα στον καλοκαιρινό ήλιο.

Η τέχνη - η τέχνη... Όμορφο πράγμα αυτή η ματαιοδοξία! Αν υπάρχει κάτι πάνω στη γη, κι ανάμεσα στα άυλα, μια πίστη που όλοι προσκυνούν, αν υπάρχει κάποια άγια δύναμη, κάτι αγνό και μεγαλειώδες, κάτι συναφές με την απεριόριστη επιθυμία για το άπειρο και το ασαφές που ονομάζεται ψυχή, αυτό είναι η τέχνη.

Και όποια μετριότης! Μια πέτρα-μια λέξη-ένας ήχος, να ο συνδυασμός όλων αυτών που αποκαλούμε μεγαλείο. Θα επιθυμούσα κάτι που να μην είχε χρεία έκφρασης ή μορφής. Καθαρό σαν ένα άρωμα, δυνατό όπως η πέτρα, ασύλληπτο σαν μια ωδή· κάτι που να τα συνδυάζει όλα αυτά και να μην είναι τίποτα από αυτά συνάμα.

Όλα στη φύση μου φαίνονται περιορισμένα, στενά, αποτυχημένα. Ο άνθρωπος με το πνεύμα του και την τέχνη του δεν είναι παρά ένας δυστυχισμένος μίμος μιας άλλης ευγενέστερης πραγματικότητας. Επιθυμώ την ομορφιά του απείρου και δεν βρίσκω παρά μόνο την αμφιβολία.

Γκιστάβ Φλομπέρ, Οι Αναμνήσεις ενός Τρελού

Η Ατελής Προδοσία

Έχω συλλάβει την καλύτερη μορφή προδοσίας, η οποία είναι να πάψεις να αγαπάς κάποιον χωρίς αυτός να το ξέρει.

Αυτό για μένα είναι υψίστης μορφής προδοσία.

Η απιστία είναι κάτι πολύ εύκολο.

Μπορείς να απιστήσεις και να εξακολουθείς να αγαπάς κάποιον.

Το να πάψεις να αγαπάς όμως έναν άνθρωπο από το ένα βράδυ στο άλλο και να μην το γνωρίζει και να νομίζει ότι τον αγαπάς, είναι μια δεύτερη Μήδεια.

Η προδοσία αυτή οφείλεται στην υπερβολική προσφορά του ενός προς τον άλλο και είναι από τις πιο φοβισμένες και σπασμωδικές ενέργειες της αυτοσυντήρησης.

Είναι στη φύση μας.

Διαφέρει, ευτυχώς, ως προς το βαθμό της.

Από την άλλη, το να του το πεις μοιάζει με καθαρή εκδίκηση.

«Στο λέω και σε τιμωρώ. Το κέρδος της προδοσίας αυτό είναι δικό σου όλο».

Όταν κάποιος δεν θέλει να είναι φίλος σας

Ανεξάρτητα από το πόσο συμπαθής είσαι, δεν είναι κάθε φιλία αυτή που σου ταιριάζει. Καθώς οι άνθρωποι μεγαλώνουν και αλλάζουν τις συνήθειες της ζωής τους, οι φιλίες συχνά εξασθενούν και οι προτεραιότητες αλλάζουν.

Καθώς μεγαλώνετε, είναι σημαντικό να αναπτύσσετε τις αληθινές σας φιλίες και να αφήνετε τα άτομα που δεν σας εκτιμούν. Αν κάποιος δεν θέλει πια να είναι φίλος σου, θα σου δείξει ένα ή και περισσότερα από αυτά τα σημάδια:

Προσποιούνται ότι δεν σε βλέπουν αν τους συναντήσεις δημόσια.

Έχουν την τάση να συνομιλούν εξαιρετικά σύντομα.

Αποφεύγουν την οπτική επαφή μαζί σας.

Δημιουργούν περίεργους λόγους για τους οποίους πρέπει να φύγουν ή να σταματήσουν να μιλάνε.

Η γλώσσα του σώματός τους σηματοδοτεί την αποφυγή και όχι το ενδιαφέρον. Για παράδειγμα, ο φίλος σας μπορεί να γυρίσει τον κορμό του ελαφρώς μακριά από εσάς προς την πόρτα ενώ μιλάτε. Ίσως έχουν σταυρωμένα τα χέρια τους ή φαίνονται τεταμένοι και άβολα. Μπορεί να αλλάξουν κατεύθυνση τα μάτια τους για να αποφύγουν να σας κοιτάξουν.

Είναι πάντα απότομος μαζί σου. Δίνει σύντομες, κοφτές απαντήσεις.

Λέει μυστικά σε άλλους ενώπιόν σου, χωρίς να σου επιτρέπει να έχεις πρόσβαση σε συζήτηση.

Σε χαιρετάει με παγωμένο και ψυχρό χαμόγελο. Επειδή σε χαιρετάει δεν σημαίνει ότι σε συμπαθεί!

Σε αποφεύγει να σε συναντήσει. Και δεν έρχεται όταν τους προσκαλείς.

Δεν ρωτάνε για σένα, αλλά μιλάνε μόνο

• Για τον εαυτό τους:

• Για τη δουλειά τους

• Για τον δικό τους άνθρωπο

• Για τα πάθη και τα χόμπι τους

Τέλος ακυρώνουν τακτικά τα ραντεβού σας. Δικαιολογούνται για αυτό. Ενώ είναι πάντα απασχολημένοι για να σας δούνε.

Τι άλλο θες λοιπόν; Όλα αυτά σου δείχνουν με κάθε τρόπο ότι δεν σε θέλει! Μην προσπαθείς να προσεγγίσεις έναν τέτοιο άνθρωπο. Σπάνια θα αλλάξει γνώμη και στην αρχή απλώς θα το παίζει καλός/η».

Αυτο-αποτελεσματικότητα: Πώς να μη σταματήσουμε ποτέ να πιστεύουμε στον εαυτό μας

Οι γονείς τείνουν να πετούν πολλούς αφορισμούς στα παιδιά τους όταν προσπαθούν να τα ενθαρρύνουν, είτε για να διαβάσουν για ένα διαγώνισμα, είτε να μάθουν να οδηγούν ποδήλατο ή αυτοκίνητο, είτε να εξασκηθούν στο ποδόσφαιρο, είτε να προβάρουν ένα κομμάτι για το ρεσιτάλ πιάνου, και πάει λέγοντας. Σκεφτείτε κλισέ φράσεις όπως: «Ο νους υπερισχύει της ύλης!» ή «Όταν τα πράγματα δυσκολεύουν, οι σκληροί προχωρούν!» κι άλλα τέτοια.

Σίγουρα, τα παιδιά μπορεί να ενοχλούνται από αυτές και άλλες συνηθισμένες εκφράσεις, αλλά μαντέψτε: Οι γονείς κάτι ξέρουν, γιατί αυτού του είδους η ενθάρρυνση ενισχύει τις πεποιθήσεις αυτοαποτελεσματικότητας, και είναι ακριβώς αυτές οι πεποιθήσεις που θα οδηγήσουν σε μεγαλύτερη επιτυχία στη ζωή.

Η αίσθηση της αυτοαποτελεσματικότητάς μας επηρεάζει τη ζωή μας σχεδόν σε ό,τι κάνουμε, από το να μάθουμε να οδηγούμε ή να χειριζόμαστε την μπάλα του ποδοσφαίρου μέχρι να εξελισσόμαστε μέσα σε μια ουσιαστική, προσοδοφόρα καριέρα και να πλοηγούμαστε στις διαπροσωπικές σχέσεις. Όσο χιλιοειπωμένες κι αν είναι κάποιες εκφράσεις τους, οι γονείς προσπαθούν απλώς να ενισχύσουν την αυτοαποτελεσματικότητα σε όσους αγαπούν, επειδή γνωρίζουν ότι η αντιλαμβανόμενη αυτοαποτελεσματικότητά σας έχει πολύ πραγματικές επιπτώσεις στη ζωή σας. Και αυτό ισχύει ακόμη και αν οι δικοί σας δεν έχουν καν ορίσει ποτέ την αυτοαποτελεσματικότητα χρησιμοποιώντας τον ίδιο τον όρο.

Τι σημαίνει ο όρος αυτοαποτελεσματικότητα

Η αυτοαποτελεσματικότητα, σύμφωνα με τον ψυχολόγο που επινόησε τον όρο στα τέλη της δεκαετίας του 1970, Dr. Albert Bandura, είναι οι πεποιθήσεις ενός ατόμου για τις ικανότητές του να επιτύχει πράγματα – όσοι έχουν υψηλά επίπεδα αυτοαποτελεσματικότητας είναι σίγουροι ότι έχουν την ικανότητα να είναι επιτυχείς σε μια σειρά από εργασίες.

Γιατί είναι σημαντική η αυτοαποτελεσματικότητα

Σίγουρα, η υπερβολική αυτοπεποίθηση ή η έλλειψη αληθινής κατανόησης των γνώσεων, των δεξιοτήτων και των ικανοτήτων μας μπορεί να είναι ένα πρόβλημα: ένα άτομο μπορεί να είναι απόλυτα σίγουρο ότι μπορεί να πηδήξει σε ένα ρυάκι αλλά να καταλήξει μούσκεμα, ότι μπορεί να εκφωνήσει έναν τέλειο γαμήλιο λόγο από το πουθενά αλλά να καταλήξει ένα ακατάστατο χάος, ή ότι μπορεί να ξεκινήσει μια επιτυχημένη επιχείρηση μόνο με το θάρρος του αλλά να καταλήξει σε οικονομική καταστροφή.

Αλλά από την άλλη πλευρά, χωρίς υψηλή αυτοαποτελεσματικότητα, κανείς δεν θα μπορούσε όχι μόνο να περάσει στην απέναντι όχθη του ποταμού αλλά και να γίνει όντως ολυμπιονίκης στο άλμα εις μήκος- κανείς δεν θα μπορούσε όχι μόνο να εκφωνήσει μερικές παρατηρήσεις σε ένα μικρό πλήθος αλλά μάλλον να ανέβει στη σκηνή για να εμφανιστεί μπροστά σε χιλιάδες – και αν κανείς δεν τολμούσε ποτέ να επενδύσει σε μια επιχείρηση, κανείς δεν θα έφτασε στην επιχειρηματική επιτυχία.

Η αίσθηση της αποτελεσματικότητας, που μετριάζεται από την αίσθηση της πραγματικότητας, είναι κρίσιμη για την επιτυχία, κι αυτό ισχύει σε όλους τους τομείς της ζωής, από τον επαγγελματικό και τον προσωπικό μέχρι τον ακαδημαϊκό, όπως θα δούμε.

Παραδείγματα αυτοαποτελεσματικότητας

Βρείτε ένα πολύ επιτυχημένο άτομο και σχεδόν πάντα θα έχετε βρει ένα άτομο που πιστεύει ότι είναι ικανό να επιτύχει. Και αυτό ισχύει σε όλους τους τομείς.

Για παράδειγμα, φανταστείτε πρώτα δύο υποψήφιους διδάκτορες που ετοιμάζονται να υπερασπιστούν τις διατριβές τους – φανταστείτε ότι οι φοιτητές έχουν εργαστεί στον ίδιο τομέα, έχουν γράψει εργασίες που είναι αρκετά παρόμοιες και οι δύο αρκετά καλές, και που είναι εξίσου έξυπνοι και ικανοί.

Εδώ είναι η παγίδα: η μία από αυτές τους υποψήφιους διδάκτορες έχει πλήρη εμπιστοσύνη στις ικανότητές της, ενώ η άλλη δεν έχει εμπιστοσύνη στις δικές της ικανότητες. Ποια φοιτήτρια θα κάνει την καλύτερη παρουσίαση;

Ας σκεφτούμε και τη διάσημη φράση του Τόμας Έντισον που είπε κάποτε: «Η ευφυΐα είναι 1% έμπνευση και 99% ιδρώτας». Ποιος είναι πρόθυμος να δώσει όλο αυτόν τον ιδρώτα, δηλαδή την προσπάθεια;

Και μπορείτε να δείτε παραδείγματα για το πώς οι άνθρωποι με υψηλή αυτοαποτελεσματικότητα τείνουν να είναι επιτυχημένοι στις τέχνες, στον αθλητισμό, στην πολιτική και αλλού – ένα μυαλό και ένα πνεύμα συντονισμένα στην επιτυχία τείνουν να οδηγούν το σώμα σε επιτεύγματα.

Πώς να αναπτύξουμε αυτοαποτελεσματικότητα

Τι σημαίνει να έχει κανείς υψηλή αυτοαποτελεσματικότητα; Σημαίνει ότι έχετε περισσότερες πιθανότητες να είστε ιδιαίτερα επιτυχημένοι. Και για τη μέτρηση της αυτοαποτελεσματικότητας, μπορείτε να στραφείτε σε ένα ερωτηματολόγιο αυτοαποτελεσματικότητας γνωστό ως «γενικευμένη κλίμακα αυτοαποτελεσματικότητας» ή GSE, που δημιουργήθηκε από τους ψυχολόγους Ralf Schwarzer και Matthias Jerusalem.

Απαντήστε σε κάθε μία από αυτές τις ερωτήσεις σε μια κλίμακα από το 1-5 και, όπως μπορείτε να μαντέψετε, όσο υψηλότερη είναι η βαθμολογία, τόσο υψηλότερη είναι η αυτοαποτελεσματικότητα:

– «Θα μπορέσω να επιτύχω τους περισσότερους από τους στόχους που έχω θέσει για τον εαυτό μου»

– «Όταν αντιμετωπίζω δύσκολα καθήκοντα, είμαι βέβαιος ότι θα τα καταφέρω»

– «Γενικά, πιστεύω ότι μπορώ να επιτύχω αποτελέσματα που είναι σημαντικά για μένα»

– «Πιστεύω ότι μπορώ να πετύχω σχεδόν σε κάθε στόχο που βάζω στο μυαλό μου»

– «Θα μπορέσω να ξεπεράσω με επιτυχία πολλές προκλήσεις»

– «Είμαι βέβαιος ότι μπορώ να αποδώσω αποτελεσματικά σε πολλά διαφορετικά καθήκοντα»

– Σε σύγκριση με άλλους ανθρώπους, μπορώ να κάνω τις περισσότερες εργασίες πολύ καλά»

– «Ακόμα και όταν τα πράγματα είναι δύσκολα, μπορώ να αποδώσω αρκετά καλά»

Αυτοαποτελεσματικότητα έναντι αυτοεκτίμησης

Ο πρωταρχικός λεξικογραφικός ορισμός του όρου αυτοεκτίμηση είναι: ένας ρεαλιστικός σεβασμός ή μια ευνοϊκή εντύπωση για τον εαυτό μας, αυτοσεβασμός. Όπως μπορείτε να δείτε, πουθενά εκεί μέσα δεν γίνεται καμία αναφορά στις ικανότητες ή την επάρκεια κάποιου – ή στην αντίληψή τους, γνωστή και ως αίσθημα αυτοαποτελεσματικότητας. Με απλά λόγια, η αυτοεκτίμηση και η αυτοαποτελεσματικότητα δεν είναι συνώνυμα, δεν είναι καν αλληλοεξαρτώμενα.

Υπάρχουν, με άλλα λόγια, πολλοί άνθρωποι που δεν έχουν καμία έλλειψη αυτοεκτίμησης ή αυτοαγάπης, που γνωρίζουν ότι είναι καλοί και αξιοπρεπείς άνθρωποι άξιοι σεβασμού, καλοσύνης και δικαιοσύνης, οι οποίοι ωστόσο δεν πιστεύουν ιδιαίτερα στις ικανότητές τους. Η υψηλή αυτοαποτελεσματικότητα μπορεί να ενισχύσει την αυτοεκτίμηση, αλλά η αυτοεκτίμηση δεν αποτελεί θεμελιώδες συστατικό της αυτοαποτελεσματικότητας.

Από την άλλη πλευρά, οι άνθρωποι με πολύ χαμηλή αίσθηση αυτοεκτίμησης τείνουν επίσης να έχουν χαμηλή αυτοαποτελεσματικότητα. Τα καλά νέα είναι ότι η κλίμακα της αυτοαποτελεσματικότητας είναι μεταβαλλόμενη, και όχι μόνο από το ένα άτομο στο άλλο, αλλά μέσα στον καθένα μας. Μπορείτε να οικοδομήσετε την αυτοαποτελεσματικότητα με την πάροδο του χρόνου, καθώς αντιμετωπίζετε τα δύσκολα καθήκοντα με την πιο αισιόδοξη δυνατή στάση κάθε φορά, εξασκώντας την αυτορρύθμιση έναντι των ανησυχιών και των αρνητικών σκέψεων και πιστεύοντας στον εαυτό σας όσο περισσότερο μπορείτε.

Με προσπάθεια, με την πάροδο του χρόνου θα καλλιεργήσετε την αυτοαποτελεσματικότητα και θα βελτιώσετε τις συναισθηματικές αντιδράσεις που έχετε στα δύσκολα καθήκοντα και τις προκλήσεις, με ευτυχές αποτέλεσμα τα πραγματικά βελτιωμένα αποτελέσματα, και όλα αυτά επειδή αφήνετε το νου και τη δική σας αυτοαποτελεσματικότητα να σας οδηγήσουν.

Εν κατακλείδι, ένα άτομο μπορεί να φτάσει στην επιτυχία, αρκεί πρώτα να πιστέψει ότι η επιτυχία είναι ένα αρκετά πιθανό αποτέλεσμα.

Κουράστηκα φίλε, όπως και συ, αλλά έχω ευθύνη να μην το μεταδώσω σε άλλους

Μιλήσαμε σήμερα το απόγευμα ξανά… «βαρέθηκα στο σπίτι» μου αποκρίθηκες… Το μυαλό μου σ’ ένα δευτερόλεπτο πάγωσε και ταξίδεψε σε χίλιες σκέψεις. Τι κάνουμε, γιατί να είμαστε τόσο αδύνατοι, ποιος το δημιούργησε, πόσα συμφέροντα κρύβονται πίσω από αυτό, ποιος ο σκοπός τους, πότε θα σταματήσει!

Να σου πω την αλήθεια αυτές τις μέρες κουράστηκα και γω. Κουράστηκα να σκέφτομαι, να ψάχνω, να διαβάζω να καταλήγω σε συμπεράσματα και να παραμένω αδρανής. Κουράστηκα να μου φέρνει το φαΐ η μάνα μου στο άλλο δωμάτιο και να μην μπορώ να κινηθώ ελεύθερα.

Κουράστηκα φίλε αλλά έχω ευθύνη να μην το μεταδώσω σε άλλους. Έχω ευθύνη όχι για μένα αλλά για τους άλλους. Ξεχνάω τα θέλω μου. Αφήνω τον χαβαλέ με τους φίλους και κλείνομαι. Γι αυτούς! Όχι για μένα.

Ξέρεις μετά από μέρες βρήκα το καλό σ’ όλο αυτό. Βρήκα την κουκκίδα του άσπρου στο μαύρο. Και να ξέρω δεν με νοιάζει στην τελική «ποιος» «γιατί» «πότε». Με νοιάζει το σήμερα και πως το αντιμετωπίζω. Θα ‘θελες πολύ να ακούσεις το καλό. Ό,τι γίνεται γύρω σου σήμερα σε κάνει καλύτερο άνθρωπο. Σου δίνει τροφή για σκέψη φίλε. Σου στέρησαν τις καφετέριες, την νυχτερινή διασκέδαση στα έκλεισαν όλα. Έμεινες μόνος στο σπίτι. Και τι έγινε; Αναστατώθηκε η «ωραία» ζωή σου ή η ζωή που συνήθισες;

Αυτή την Κυριακή από ένα περίεργο εξαναγκασμό θα ξυπνήσεις νωρίς… θα δεις το φως να ανατέλλει, θα έχεις χρόνο να διαβάσεις ένα βιβλίο, θα έχεις χρόνο να σκεφτείς τα «γιατί» θα έχεις μπόλικο χρόνο να κάνεις παρέα με τους φόβους σου, γιατί ενώ πριν μια βδομάδα έκανες χαβαλέ για το τι είναι ο κορονοϊος τώρα τον νιώθεις στο πετσί σου, ολοένα και περισσότερο πλησιάζει και σένα. Απίστευτο. Σε σένα. Που ήσουν τόσο μακριά απ’ αυτές τις ειδήσεις στην άλλη άκρη του κόσμου.

Δεν θέλω να σε τρομάξω ούτε να σε κατηγορήσω. Θέλω να σε επαγρυπνήσω φίλε. Αυτό χρειαζόμαστε. Χρόνο με τον εαυτό μας. Έχουμε ταΐσει τόσο πολύ το μέσα μας με ωραιοπάθεια, ναρκισσισμό, ψευτοπρότυπα που έχει κορεστεί.

Ίσως τελικά χρειαζόμαστε αυτό το χρόνο, έχουμε ανάγκη να κάνουμε μια παύση στο ρομποτικό πρόγραμμα και να αξιοποιήσουμε αυτό τον χρόνο που γεννήθηκε από φόβο, για να σκεφτούμε αξίες και ιδανικά που ξεχάσαμε. Για να μας κάνει πιο ανθρώπινους, μας ξυπνάει το φιλότιμο, την έγνοια, τον σκοπό, την κοινή σκέψη, την αγάπη. Αυτή είναι η οδός που πρέπει να πορευτούμε.

Πως να εκτιμήσουμε το φως αν δεν περάσουμε απ’ στο σκοτάδι; Πλέον δεν είναι ένας, δεν είναι μια ομάδα σε μια άλλη μακρινή χώρα, είναι στην χώρα μας, είναι στη γειτονιά μας, είναι στα σπίτια μας.

Ξέρεις πιο είναι το μυστικό για να τον νικήσουμε; Όλοι ενωμένοι. Όχι εσύ έξω απ’ αυτό. Χρειαζόμαστε και σένα. Όπως αυτός κτυπάει μαζικά , κτυπάμε μαζικά εναντίον του. Μένουμε περιορισμένοι, αν όχι για μας, τουλάχιστον γι αυτούς που αγαπάμε, από ευθύνη για τον συνάνθρωπο μας.

Δεν θα κρατήσει πολύ, μόνο αν νιώσουμε όλοι την ευθύνη και αφήσουμε το φως μέσα μας να μηδενίσει το σκοτάδι.

ΠΛΑΤΩΝ: Δικαιοσύνη και αδικία

Tο παρακάτω κείμενο είναι από το πρώτο βιβλίο της Πολιτείας, ένα από τα πιο σημαντικά έργα του Πλάτωνα, που χωρίζεται σε 10 βιβλία.

Tο πρώτο βιβλίο, σε αντίθεση με τα άλλα, μοιάζει πολύ με τους πρώιμους πλατωνικούς διαλόγους (Απολογία, Kρίτων) και είναι διάλογος του Σωκράτη κυρίως με τον σοφιστή Θρασύμαχο. Eδώ ο Σωκράτης επισκέπτεται τον Πειραιά, για να παρακολουθήσει τη θρησκευτική τελετή μιας ξένης θεάς, και πείθεται να επισκεφθεί το σπίτι του Κέφαλου, ενός ηλικιωμένου πλούσιου μετοίκου από τις Συρακούσες. Συνομιλεί με αυτόν, τον γιο του Πολέμαρχο και τον σοφιστή Θρασύμαχο και ο καθένας παρουσιάζει τις δικές του απόψεις για τη δικαιοσύνη. Οι συνομιλητές οδηγούνται σε σύγχυση από τις συνεχείς ερωτήσεις του Σωκράτη.

Ο Σωκράτης συνομιλεί με τον Θρασύμαχο γύρω από την έννοια της δικαιοσύνης. O Θρασύμαχος εξυμνεί την αδικία. Yποστηρίζει ότι «δικαιοσύνη είναι το δίκαιο του ισχυρότερου» και ότι όλοι μας θα αδικούσαμε αν είχαμε την ευκαιρία.

[Σωκράτης:] Σε ρωτώ λοιπόν ό,τι σε ρώτησα και πρωτύτερα, για να συνεχίσουμε τη διερεύνησή μας γύρω στη δικαιοσύνη. Τι είναι και πώς σχετίζεται με την αδικία. Γιατί ακούστηκε εδώ ότι η αδικία είναι κάτι πιο δυνατό και πιο αποτελεσματικό από τη δικαιοσύνη. Τώρα όμως, είπα, αν συμβαίνει η δικαιοσύνη να είναι σοφία και αρετή, εύκολα, φαντάζομαι, θα γίνει φανερό ότι είναι και κάτι πιο δυνατό από την αδικία, αφού η αδικία είναι άγνοια δε θέλω όμως, Θρασύμαχε, να δούμε το πράγμα με αυτόν τον απλό και επίπεδο τρόπο αλλά να το εξετάσουμε κάπως έτσι: Θα δεχόσουν ως δεδομένο ότι μια πολιτεία μπορεί να είναι άδικη και να επιχειρεί, παραβαίνοντας το δίκαιο, να υποδουλώσει άλλες πολιτείες και να το κατορθώνει και πολλές να τις κρατάει υπόδουλες; Αν δουλειά της αδικίας είναι να σπέρνει παντού το μίσος, όπου κι αν εμφανίζεται, σε ελεύθερους ή σε δούλους, άραγε δε θα τους κάνει να μισούν ο ένας τον άλλο και να ‘χουν διχόνοια και να μην μπορούν να πράξουν κάτι από κοινού; Κι όταν εισχωρήσει σε δύο άτομα; Δε θα ‘ρθει διχόνοια ανάμεσά τους; Δε θα ‘χουν διαφορές, δε θα μισηθούν, δε θα γίνουν εχθροί και μεταξύ τους και με τους δίκαιους ανθρώπους; Κι αν η αδικία, θαυμάσιέ μου άνθρωπε, εισχωρήσει σε ένα άτομο, άραγε θα χάσει τη δύναμή της ή θα την διατηρήσει αμείωτη;
(Πλάτων, Πολιτεία, A, 351a- d-352a)

Φανταστικοί αριθμοί. Υπάρχουν στην πραγματικότητα ή μόνο στην φαντασία μας;

Υπάρχουν πράγματι οι “Φανταστικοί αριθμοί”;

Φανταστικός αριθμός είναι κάθε πολλαπλάσιο μιας ποσότητας που ονομάσθηκε i και ορίσθηκε από την ιδιότητά της να έχει τετράγωνο τον -1. Η ίδια αυτή ιδιότητα φαίνεται μυστηριώδης σε πολλούς ,καθώς είναι δύσκολο να φαντασθεί κανείς έναν αριθμό με αρνητικό τετράγωνο, κλίνουν λοιπόν στο να πιστέψουν πως ο αριθμός i δεν υπάρχει στην πραγματικότητα αλλά είναι μία βολική μαθηματική επινόηση.

Αλλά δεν είναι έτσι : Οι φανταστικοί αριθμοί όντως υπάρχουν. Παρά το όνομα που έχουν δεν είναι καθόλου φανταστικοί (Το όνομά τους χρονολογείται από την πρώτη εισαγωγή τους πριν γίνει πράγματι κατανοητή η ύπαρξή τους. Εκείνη την εποχή φαντάζονταν πώς θα ήταν να έχουν ένα σύστημα αριθμών που θα περιείχε τις τετραγωνικές ρίζες των αρνητικών, εξ ου και το όνομα “φανταστικοί”. Ενδεχομένως να έγινε γρήγορα αντιληπτό ότι ένα τέτοιο σύστημα αριθμών πράγματι υπάρχει, αλλά το όνομα – και όχι το μάτι – τους είχε βγει).

Πριν συζητήσουμε το γιατί οι φανταστικοί αριθμοί υπάρχουν , είναι ίσως χρήσιμο να σταθούμε στο γιατί θέτουμε ένα τέτοιο ερώτημα. Γιατί είναι τόσο δύσκολο να δεχθούμε ότι μπορεί να υπάρχουν αριθμοί με αρνητικά τετράγωνα ή ότι έχει λύση η εξίσωσης x2 + 1 = 0 . Πολλοί βέβαια θα άκουσαν τον εξάψαλμο όταν «έλυναν» την εξίσωση x2 + 1 = 0 γράφοντας x =(+_)1  Ίσως γι’ αυτό.

Πρέπει πάντως πρώτα να συνδιαλαγεί κανείς με ό,τι φαίνεται να γεννά απορίες και σύγχυση, προτού κάνει το βήμα να αποδεχθεί την ύπαρξη των φανταστικών αριθμών. Αφού το κάνουμε αυτό θα μπορέσουμε να συνεχίσουμε για να δούμε γιατί υπάρχουν οι φανταστικοί και ποιους συσχετισμούς έχουν, πώς δηλαδή εντάσσονται στην όλη αντίληψή μας για τα μαθηματικά και σε τι είδους προβλήματα απαντούν . Ας εξετάσουμε λοιπόν μερικά ερωτήματα:

Γιατί η ύπαρξη των φανταστικών αριθμών δεν είναι τόσο παράδοξη όσο φαίνεται;

Φαίνεται δύσκολο να πιστέψει κανείς ότι οι φανταστικοί θα μπορούσαν πράγματι να υπάρχουν. Το ζήτημα είναι τι εννοεί κανείς με τον όρο “ύπαρξη”. Στα μαθηματικά το εάν μια έννοια υπάρχει ή όχι μπορεί να εξαρτάται από τα συμφραζόμενα εντός των οποίων τίθεται η ερώτηση. Μιλώντας για αριθμούς μπορεί κανείς να έχει μεγάλη ποικιλία συμφραζομένων στο μυαλό του. Ιδού μερικά, τα πιο συνηθισμένα:

Οι φυσικοί αριθμοί. Είναι οι αριθμοί 1,2,3,… που είναι πιθανές απαντήσεις στην ερώτηση «πόσα;». Οι φυσικοί είναι αφηρημένες έννοιες που περιγράφουν το μέγεθος συνόλων.

Οι ακέραιοι αριθμοί. Είναι αφηρημένες έννοιες που περιγράφουν όχι τα μεγέθη των συνόλων αλλά τα σχετικά μεγέθη δύο συνόλων. Απαντούν στην ερώτηση «πόσα παραπάνω από το Α έχει το Β;» Περιλαμβάνουν τους θετικούς (τα Α έχει παραπάνω από το Β) και τους αρνητικούς (το Β έχει παραπάνω από το Α)

Οι ρητοί αριθμοί. Είναι αφηρημένες έννοιες που περιγράφουν λόγους των μεγεθών των συνόλων. Διαφέρουν από τους φυσικούς αριθμούς οι οποίοι περιγράφουν ευθέως μεγέθη συνόλων: Λέγοντας «έφαγα τα της πίτας» δεν σημαίνει ότι το σύνολο των πραγμάτων που έφαγες έχει στοιχεία , αλλά εκφράζεις τον λόγο δύο ακεραίων ποσοτήτων: 3 , η ποσότητα των τετάρτων της πίτας που έφαγες, προς το 4, τον αριθμό των τετάρτων της πίτας που όλα μαζί μας κάνουν μια ολόκληρη πίτα.

Οι πραγματικοί αριθμοί . Είναι αφηρημένες έννοιες που περιγράφουν μέτρα συνεχών ποσοτήτων όπως το μήκος , το βάρος, η ποσότητα ενός υγρού κλπ. (Ας μη μας ξεγελάει το όνομά τους. Δεν είναι περισσότερο “πραγματικοί” με την συνηθισμένη έννοια της λέξης από οποιοδήποτε άλλο είδος αριθμών.)

Έννοιες που υπάρχουν σε ένα από αυτά τα συμφραζόμενα μπορεί να μην υπάρχουν στα άλλα. Η ερώτηση “υπάρχει αριθμός ανάμεσα στο 1 και στο 2;” έχει αρνητική απάντηση στην περίπτωση των φυσικών και των ακεραίων (δεν μπορούμε να φυτέψουμε περισσότερα από ένα και ταυτοχρόνως λιγότερα από δύο δέντρα) αλλά καταφατική στους ρητούς και στους πραγματικούς (μπορούμε κάλλιστα να φάμε 3 μισά της πίτας που ξεπερνούν τα δύο μισά που αποτελούν την 1 πίτα και υπολείπονται των τεσσάρων μισών που μας κάνουν δύο πίτες) . Αν και όταν βρισκόμαστε στο σύνολο των φυσικών ή των ακεραίων δεν υπάρχουν αριθμοί μεταξύ του 1 και του 2, δεν φαίνεται παράδοξο πώς τέτοιοι αριθμοί υπάρχουν σε άλλα σύνολα αριθμών. Για παράδειγμα μάλλον κανείς δεν δυσκολεύεται να αποδεχθεί την ύπαρξη του αριθμού . Γιατί τότε να είναι δύσκολο να πιστέψει κανείς ότι η έννοια του «αριθμού με τετράγωνο το -1» παρότι δεν υπάρχει σε κανένα από τα τέσσερα αριθμοσύνολα που αναφέραμε πιο πάνω , θα μπορούσε να υπάρχει σε ένα άλλο αριθμοσύνολο; Διότι συνήθως ξεχνάμε το γεγονός ότι έχουμε ήδη 4 διαφορετικές σημασίες της λέξης «αριθμός». Έχουμε τόσο εξοικειωθεί με αυτά τα αριθμοσύνολα που τα έχουμε συμψηφίσει στο μυαλό μας σαν να ήταν μία και μοναδική έννοια. Όταν συναντάμε την έννοια «αριθμός με τετράγωνο το -1» η οποία δεν υπάρχει σε κανένα από τα 4 αυτά αριθμοσύνολα, νομίζουμε ότι δεν μπορεί να υπάρξει πουθενά , διότι σκεφτόμαστε την λέξη «αριθμός» ως μία ενιαία έννοια που ενσωματώνει μόνο αυτές τις τέσσερις έννοιες : φυσικός – ακέραιος – ρητός – πραγματικός Θα έπρεπε μάλλον να σκεφτόμαστε ως εξής:

«Ωραία, ξέρω για τέσσερα αριθμητικά συστήματα: ένα στο οποίο «αριθμός» σημαίνει μέτρηση του πόσα στοιχεία έχει ένα σύνολο, ένα άλλο όπου «αριθμός» σημαίνει σχετική μέτρηση του μεγέθους δύο συνόλων, ένα τρίτο όπου «αριθμός» σημαίνει τον λόγο των μεγεθών δύο συνόλων, και ένα τέταρτο όπου «αριθμός» σημαίνει μέτρηση μιας συνεχούς ποσότητας. Σε κανένα από αυτά τα αριθμοσύνολα η έννοια «αριθμός με τετράγωνο το -1» δεν υπάρχει . Μήπως υπάρχει ένα πέμπτο αριθμοσύνολο, ένα σύστημα αριθμών ( όπου «αριθμός» σημαίνει κάτι διαφορετικό από τα προηγούμενα 4) στο οποίο υπάρχει όντως η τετραγωνική ρίζα του -1;»

Η απάντηση στην τελική αυτή ερώτηση είναι «ναι, υπάρχει». Ονομάζεται σύστημα των μιγαδικών αριθμών. Μάλιστα, παρά το ότι όπως αναμένεται θα επισυνάψει μια νέα σημασία στην λέξη αριθμός, διαφορετική από όσες έχουμε συνηθίσει , εντούτοις η διαφορά δεν είναι κατά βάθος μεγαλύτερη από την διαφορά μεταξύ των εννοιών «αριθμός των στοιχείων ενός συνόλου» (φυσικός αριθμός) και «λόγος των μεγεθών δύο συνόλων» (ρητός αριθμός). Με άλλα λόγια όσο διαφέρουν τα κλάσματα από τους ακεραίους άλλο τόσο διαφέρουν οι μιγαδικοί από τους πραγματικούς.

Πώς μπορεί κανείς να δείξει ότι υπάρχουν πράγματι οι φανταστικοί αριθμοί;

Με τον ίδιο τρόπο που θα έδειχνε ότι και τα κλάσματα υπάρχουν. Ας δούμε τον τρόπο με τον οποίο δείχνουμε ότι υπάρχουν τα κλάσματα. Βέβαια αυτό το ξέρετε ήδη και δεν περιμένετε να σας το αποδείξει κάποιος μαθηματικός συλλογισμός . Το ενδιαφέρον όμως είναι ότι μπορεί κανείς να ακολουθήσει τον ίδιο ακριβώς δρόμο για να δείξει ότι και οι φανταστικοί υπάρχουν. Διαπιστώνοντας σε ένα οικείο αριθμοσύνολο ,όπως οι ακέραιοι και οι ρητοί , ότι η διαδικασία αυτή είναι λογικά ορθή και ότι «δουλεύει» θα φανεί πιο εύκολο να γίνει αποδεκτή και σε ένα ανοίκειο αριθμοσύνολο όπως οι φανταστικοί αριθμοί.

2.1 Επιχειρηματολογία για την ύπαρξη των κλασμάτων

Ας υποθέσουμε ότι γνωρίζουμε μόνο τους φυσικούς και έχουμε να αποδείξουμε ότι ο αριθμός “τρία δεύτερα” υπάρχει. Να αποδείξουμε δηλαδή ότι υπάρχει κάποιος αριθμός ο οποίος πολλαπλασιαζόμενος επί 2 δίνει 3 . Θα έπρεπε να προχωρήσουμε ως εξής :

Βεβαίως, τέτοιος αριθμός δεν υπάρχει ανάμεσα στους φυσικούς.

Είναι όμως ένα διαφορετικό σύστημα αριθμών μέσα στο οποίο υπάρχει αριθμός σαν αυτόν που ζητάμε Το σύστημα των ρητών αριθμών.

Οι ”αριθμοί ” αυτού του νέου συστήματος αριθμών θα είναι τα κλάσματα, τα οποία είναι τελείως διαφορετικά αντικείμενα από τους φυσικούς αριθμούς ( δεν παριστάνουν μεγέθη συνόλων αλλά λόγους μεγεθών συνόλων) αλλά είναι το ίδιο πραγματικά με αυτούς.

Υπάρχουν τα κλάσματα; Ναι .

Αποτελούν ένα σύστημα αριθμών; Ναι.

Μέσα σε αυτό το σύστημα υπάρχει αριθμός που πολλαπλασιαζόμενος επί 2 να δίνει 3; Ναι.

Άρα τα “τρία δεύτερα” υπάρχουν.

Εγκυρότητα του επιχειρήματος

Για να δούμε γιατί οι απαντήσεις στα τρία παραπάνω ερωτήματα-κλειδιά είναι καταφατικές ας τα εξετάσουμε ένα – ένα από κοντά.

Υπάρχουν τα κλάσματα; Ναι. Είναι απλώς διατεταγμένα ζεύγη φυσικών αριθμών. (Μένουμε στα θετικά κλάσματα για να κρατήσουμε τα πράγματα όσο πιο απλά γίνεται και για να αποφύγουμε την περιπλοκή του μηδενικού παρονομαστή). Προφανώς διατεταγμένα ζεύγη φυσικών υπάρχουν , άρα υπάρχουν και κλάσματα. Σημειώνουμε το ζεύγος (α , β) γράφοντας το πρώτο μέλος του ζεύγους πάνω από το δεύτερο: αντί (α,β) γράφουμε

Αποτελούν ένα σύστημα αριθμών; Ναι. Ένα σύστημα αριθμών είναι μια συλλογή αντικειμένων για την οποία:

Υπάρχει ένας ορισμός για το τι σημαίνει δύο αντικείμενα να είναι ίσα

Υπάρχουν κανόνες πρόσθεσης και πολλαπλασιασμού μεταξύ των αντικειμένων αυτών (η αφαίρεση και η διαίρεση μπορούν να προκύψουν από αυτούς τους κανόνες με την προσθήκη αντιθέτων για όλα τα αντικείμενα και αντιστρόφων για μερικά από αυτά)

Αυτοί οι κανόνες της πρόσθεσης και του πολλαπλασιασμού ικανοποιούν τις ιδιότητες της αριθμητικής : αντιμεταθετικότητα ( η σειρά των προσθετέων ή παραγόντων δεν παίζει ρόλο) προσεταιριστικότητα (σε διαδοχικές προσθέσεις ή πολλαπλασιασμούς δεν έχει σημασία η σειρά εκτέλεσης) και επιμεριστικότητα.

Χονδρικά κάθε συλλογή αντικειμένων με αυτές τις ιδιότητες είναι εξ ορισμού ένα σύστημα αριθμών.(Για να είμαστε αυστηροί θα χρειαζόταν λίγο πιο ακριβής ορισμός των ιδιοτήτων αλλά η δουλειά μας θα γίνει) Οι ιδιότητες αυτές ικανοποιούνται από τα κλάσματα :

Ισότητα:

Οι ιδιότητες εύκολα διαπιστώνεται ότι ικανοποιούνται από τους κανόνες αυτούς, άρα πράγματι το σύνολο των κλασμάτων είναι ένα σύστημα αριθμών.

Μέσα στο σύστημα αυτό υπάρχει αριθμός που πολλαπλασιαζόμενος επί 2 δίνει 3; Ναι. Το κλάσμα . Διπλασιαζόμενο δίνει το κλάσμα . Τώρα βέβαια το κλάσμα είναι κάτι διαφορετικό από τον φυσικό 3: είναι ένα διατεταγμένο ζεύγος φυσικών και όχι ένας φυσικός. Αλλά όλα τα κλάσματα της μορφής συμπεριφέρονται κατά τρόπο πανομοιότυπο με τους φυσικούς α. Προστίθενται και πολλαπλασιάζονται με τον ίδιο ακριβώς τρόπο όπως και οι αντίστοιχοι φυσικοί:το /1 απλώς παρίσταται. Εφόσον οι αριθμοί είναι τελικά αφηρημένες έννοιες και εφόσον οι φυσικοί αριθμοί α και τα κλάσματα της μορφής είναι εντελώς ταυτόσημα όσο αφορά την αριθμητική τους συμπεριφορά, είναι απολύτως νόμιμο να τα βλέπουμε απλώς ως δύο διαφορετικές αναπαραστάσεις της ίδιας υποκειμένης έννοιας. Έχοντας αυτό υπ’ όψιν μπορούμε να θεωρούμε το κλάσμα (τον λόγο 3 προς 1) και το φυσικό αριθμό 3 ως το ίδιο πράγμα, και αυτό το τελευταίο μας δίνει το δικαίωμα να λέμε ότι το διπλασιαζόμενο δίνει 3.

Εδώ ολοκληρώνεται το επιχείρημα για την ύπαρξη του . Βέβαια αυτό ήταν ήδη γνωστό σε όλους όσοι έλαβαν στοιχειώδη έστω , παιδεία. Η αξία του επιχειρήματος όπως εκτέθηκε , είναι πώς μπορεί να μεταφερθεί στην περίπτωση των φανταστικών και να αποδείξει την ύπαρξή τους. Το επιχείρημα ότι οι φανταστικοί αριθμοί υπάρχουν θα ακολουθήσει , σχεδόν λέξη προς λέξη όμοιο με το προηγούμενο επιχείρημα πως τα κλάσματα υπάρχουν. Εάν το επιχείρημα είναι όπως δείξαμε έγκυρο θα μας οδηγήσει με πειστικότερο τρόπο στην αποδοχή των φανταστικών αριθμών.

2.3 Επιχειρηματολογία για την ύπαρξη των φανταστικών

Θα ακολουθήσουμε κατά πόδας την προηγούμενη επιχειρηματολογία για τα κλάσματα. Θα ήταν ίσως χρήσιμο να τις αντιπαρέβαλε κανείς δίπλα – δίπλα . Το ζήτημα είναι η ύπαρξη της μυστηριώδους ποσότητας i μια και οι φανταστικοί είναι απλώς πολλαπλάσιά της. Με αλλά λόγια ζητάμε να δούμε ότι υπάρχει κάποιος αριθμός που το τετράγωνό του δίνει -1. Ιδού το επιχείρημα:

Βεβαίως, τέτοιος αριθμός δεν υπάρχει μέσα σε κανένα από τα 4 συνήθη συστήματα αριθμών (Φυσικοί , Ακέραιοι, Ρητοί, Πραγματικοί.)

Είναι όμως ένα διαφορετικό σύστημα αριθμών μέσα στο οποίο υπάρχει αριθμός σαν αυτόν που ζητάμε:

Το σύστημα των μιγαδικών αριθμών.

Οι “αριθμοί ” αυτού του νέου συστήματος αριθμών είναι τελείως διαφορετικά αντικείμενα από τους συνήθεις πραγματικούς αριθμούς ( θα ορισθούν ως διατεταγμένα ζεύγη πραγματικών) αλλά είναι το ίδιο πραγματικά με αυτούς.

Υπάρχουν οι μιγαδικοί; Ναι .

Αποτελούν ένα σύστημα αριθμών; Ναι.

Μέσα σε αυτό το σύστημα υπάρχει αριθμός που έχει τετράγωνο το -1; Ναι.

Άρα ο i υπάρχει.

2.4 Εγκυρότητα του επιχειρήματος

Για να δούμε γιατί οι απαντήσεις στα τρία παραπάνω ερωτήματα-κλειδιά είναι καταφατικές ας τα εξετάσουμε ένα – ένα από κοντά.

Υπάρχουν οι μιγαδικοί αριθμοί; Ναι . Είναι απλώς διατεταγμένα ζεύγη πραγματικών αριθμών. Οι πραγματικοί αριθμοί όντως υπάρχουν άρα και τα διατεταγμένα ζεύγη πραγματικών όντως υπάρχουν.

Αποτελούν πράγματι ένα σύστημα αριθμών; Ναι. Αρκεί να θυμηθούμε ότι κάθε συλλογή αντικειμένων για την οποία:

Υπάρχει ένας ορισμός για το τι είναι τα αντικείμενα και πότε δύο αντικείμενα είναι ίσα

Υπάρχουν κανόνες πρόσθεσης και πολλαπλασιασμού μεταξύ των αντικειμένων αυτών

Αυτοί οι κανόνες της πρόσθεσης και του πολλαπλασιασμού ικανοποιούν τις ιδιότητες της αριθμητικής: αντιμεταθετικότητα προσεταιριστικότητα και επιμεριστικότητα,είναι εξ ορισμού ένα σύστημα αριθμών. Οι μιγαδικοί ικανοποιούν τις ιδιότητες αυτές:

Ισότητα: Δύο μιγαδικοί θα είναι ίσοι εάν και μόνο εάν είναι ακριβώς το ίδιο διατεταγμένο ζεύγος : (α , β) = (γ , δ)  {α = γ και β = δ }

Κανόνας για πρόσθεση: (α , β) + (γ , δ) = (α+γ , β+δ)

Κανόνας για πολλαπλασιασμό : (α , β)(γ , δ) = ( αγ-βδ , αδ+βγ).

Ο τελευταίος αυτός κανόνας ίσως φαίνεται πολύ παράξενος αλλά φαντασθείτε πώς θα φαινόταν ο ορισμός της πρόσθεσης των κλασμάτων όπως τον δώσαμε προηγουμένως σε κάποιον που θα έπεφτε απάνω του χωρίς να ξέρει τίποτα για ομώνυμα κλάσματα

Οι ιδιότητες εύκολα διαπιστώνεται ότι ικανοποιούνται από τους κανόνες αυτούς, άρα πράγματι το σύνολο των κλασμάτων είναι ένα σύστημα αριθμών.

Μέσα στο σύστημα αυτό υπάρχει αριθμός που έχει τετράγωνο το -1; Ναι.

Το διατεταγμένο ζεύγος (0 , 1). Τετραγωνιζόμενο δίνει :

(0 , 1)(0 , 1) = (00 – 11 , 01 + 01) = = (-1 , 0).

Τώρα βέβαια ο μιγαδικός (-1 , 0) είναι κάτι διαφορετικό από τον πραγματικό -1: είναι ένα διατεταγμένο ζεύγος πραγματικών και όχι ένας πραγματικός. Αλλά όλοι οι μιγαδικοί της μορφής (α , 0) συμπεριφέρονται κατά τρόπο πανομοιότυπο με τους πραγματικούς α. Προστίθενται και πολλαπλασιάζονται με τον ίδιο ακριβώς τρόπο όπως και οι αντίστοιχοι πραγματικοί:

(α ,0)+(β , 0) = (α+β , 0)

(α ,0)(β , 0) = (αβ , 0)

Το « ,0) » απλώς παρίσταται. Εφόσον οι αριθμοί είναι τελικά αφηρημένες έννοιες και εφόσον οι πραγματικοί αριθμοί α και οι μιγαδικοί της μορφής (α , 0) είναι εντελώς ταυτόσημοι όσο αφορά την αριθμητική τους συμπεριφορά , είναι απολύτως νόμιμο να τα βλέπουμε απλώς ως δύο διαφορετικές αναπαραστάσεις της ίδιας υποκειμένης έννοιας. Έχοντας αυτό υπ’ όψιν μπορούμε να θεωρούμε τον μιγαδικό (-1 , 0) και τον πραγματικό αριθμό -1 ως το ίδιο πράγμα, και αυτό το τελευταίο μας δίνει το δικαίωμα να λέμε ότι ο (0 , 1) τετραγωνιζόμενος δίνει -1.

Επομένως ο i υπάρχει είναι δε το διατεταγμένο ζεύγος (0 , 1) υπό τους κανόνες πρόσθεσης και πολλαπλασιασμού που ορίσαμε προηγουμένως .
Τι σχέση έχουν οι φανταστικοί αριθμοί με την «πραγματικότητα» ;

Μέχρι εδώ καλά. Είδαμε ότι οι φανταστικοί αριθμοί υπάρχουν . Υπάρχουν όμως σε ένα διαφορετικό σύστημα αριθμών από τα αριθμητικά συστήματα με τα οποία είμαστε εξοικειωμένοι. Οι «μιγαδικοί αριθμοί» που αποτελούν αυτό το σύστημα αριθμών είναι διατεταγμένα ζεύγη πραγματικών, μπορούν να λέγονται λοιπόν αριθμοί από μόνοι τους;

Κατ’ αρχήν ας θυμηθούμε τα κλάσματα : και αυτά ήταν διατεταγμένα ζεύγη αριθμών. Και ως προς αυτά δεν γεννάται ζήτημα εάν από μόνα τους θα μπορούσαν να χαρακτηρίζονται αριθμοί , μια και μπορούν να μετρούν το «πόσο» σε ορισμένα συμφραζόμενα (όπως πχ. έφαγα τα 3 τέταρτα της πίτας). Έτσι το δικαίωμα των κλασμάτων να θεωρούνται αριθμοί παρά το ότι είναι διατεταγμένα ζεύγη αριθμών είναι αυτονόητο.

Το γεγονός όμως είναι ότι οι μιγαδικοί αριθμοί έχουν πολύ λιγότερους άμεσους συσχετισμούς με τον «πραγματικό κόσμο» από τους αριθμούς των άλλων αριθμητικών συστημάτων. Ένας φανταστικός αριθμός δεν θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί για την μέτρηση του πόσο νερό έχει το μπουκάλι ή πόσο μακριά πήγε η πέτρα που πέταξα. Υπάρχουν όμως μερικές ποσότητες που περιγράφονται κατά φυσικό τρόπο από τους μιγαδικούς αριθμούς. Ένα τέτοιο παράδειγμα είναι η ένταση ενός ηλεκτρομαγνητικού πεδίου. Το πεδίο έχει μία μαγνητική και μία ηλεκτρική συνιστώσα και σε κάθε σημείο του αντιστοιχούν δύο πραγματικοί αριθμοί (ένας για την ένταση του ηλεκτρικού και ένας για την επαγωγή (=ένταση) του μαγνητικού πεδίου). Το ζεύγος αυτό μπορεί να θεωρηθεί ως ένας μιγαδικός και μάλιστα ο περίεργος κανόνας του πολλαπλασιασμού συσχετίζεται με φυσικές ιδιότητες του ηλεκτρομαγνητικού πεδίου. Παρότι όμως οι άμεσες εφαρμογές των μιγαδικών αριθμών δεν είναι πολλές , οι έμμεσες εφαρμογές τους είναι πολλές.

Πολλές ιδιότητες των πραγματικών αριθμών ξεκαθαρίζονται εάν θεωρηθούν ως υποσύνολο των μιγαδικών αριθμών. Οι μιγαδικοί ρίχνουν φως σε πράγματα τα οποία περιγράφονται με τους συνήθεις πραγματικούς αριθμούς. Για παράδειγμα η ανίσωση |z| < 2 στο σύνολο των μιγαδικών είναι τα εσωτερικά σημεία ενός κύκλου, ενώ στο σύνολο των πραγματικών αριθμών τα εσωτερικά σημεία ενός ευθυγράμμου τμήματος. Αυτή η συσχέτιση μας επιτρέπει να υποψιαστούμε ότι τελικώς δύο φαινομενικά διαφορετικές έννοιες όπως τις μάθαμε στην γεωμετρία μπορούν να έχουν κοινές ιδιότητες , να είναι δηλαδή ειδικές περιπτώσεις μιας γενικότερης έννοιας . Και πράγματι τέτοιου είδους σύνολα όπως αυτά που περιγράφει η ανίσωση |z| < 2 λέγονται ανοικτές σφαίρες και παίζουν κεντρικό ρόλο στην Τοπολογία .

Η περίπτωση της σχέσης των πραγματικών με τους μιγαδικούς είναι πιο στενή : Μοιάζει με την σχέση της σκιάς προς το αντικείμενο. Η σκιά υπάρχει στον δισδιάστατο κόσμο και μόνο δισδιάστατες έννοιες μπορούν να έχουν άμεση εφαρμογή στην σκιά. Όμως σκεφτόμενοι το τρισδιάστατο αντικείμενο που ρίχνει την σκιά μπορούμε να ερμηνεύσουμε με καλύτερα το σχήμα της παρά το ότι τρισδιάστατες έννοιες δεν έχουν άμεση εφαρμογή στον δισδιάστατο κόσμο της σκιάς. Παρομοίως οι μιγαδικοί μπορεί να μην εφαρμόζονται αμέσως στις μετρήσεις του “πραγματικού κόσμου” όπου τον λόγο έχουν οι πραγματικοί αριθμοί αλλά μπορούν να κάνουν τα πράγματα εναργέστερα . Άλλη μία αναλογία :

Το χωριό Α έχει 250 κατοίκους εκ των οποίων 50 παιδιά

Το χωριό Β έχει 1250 κατοίκους εκ των οποίων 200 παιδιά.

Στο χωριό Α επομένως η αναλογία παιδιών προς τον συνολικό πληθυσμό είναι 50/250 = 0,2 ενώ στο χωριό Β είναι 200/1250 = 0,16, άρα το χωριό

Α έχει νεανικότερο πληθυσμό από το Β.

Αυτός ο συλλογισμός χρησιμοποίησε κλάσματα σε ένα πρόβλημα με το οποίο τα κλάσματα δεν θα έβρισκαν φυσικό συσχετισμό. Δεν έχει νόημα η έκφραση «άνθρωποι». Οι φυσικοί είναι οι αριθμοί που έχουν φυσικό συσχετισμό με τέτοιου είδους συμφραζόμενα και τα κλάσματα είναι κάτι ξένο , όπως κάτι ξένο προς τις μετρήσεις των πραγματικών αποτελούν και οι μιγαδικοί. Εντούτοις ευρισκόμενοι στο υπερσύνολο των ρητών αριθμών μπορέσαμε να συναγάγουμε μία ενδιαφέρουσα πληροφορία για τους πληθυσμούς των δύο χωριών παρά το ότι οι μετρήσεις στον κόσμο των πληθυσμών μπορούν να συσχετισθούν μόνο με τους φυσικούς αριθμούς.

Κατά τον ίδιο τρόπο σκεπτόμενοι στο υπερσύνολο των μιγαδικών αριθμών μπορούμε να συναγάγουμε συμπεράσματα για τον πραγματικό κόσμο ακόμη κι αν οι μετρήσεις του πραγματικού κόσμου συσχετίζονται μόνο με πραγματικούς αριθμούς: Ιδού 2 παραδείγματα :

Παραγοντοποιείται το πολυώνυμο x4 + 1 ;

Το πολυώνυμο δεν έχει καμία πραγματική ρίζα. Εάν όμως το θεωρήσουμε ως πολυώνυμο του έχει τέσσερις και γράφουμε

Στις εφαρμογές της μηχανικής συχνά εμφανίζονται (διαφορικές) εξισώσεις ( y είναι μία άγνωστη πραγματική συνάρτηση ) της μορφής αy΄΄ + βy΄ + γy = 0. Αποδεικνύεται ότι η εξίσωση έχει λύσεις που μπορεί να υπολογισθούν εάν επιλυθεί η δευτεροβάθμια εξίσωση αx2 + βx + γ = 0. Στο σύνολο των πραγματικών όμως η τελευταία δεν έχει πάντοτε λύσεις ενώ έχει σίγουρα δύο (ή μία διπλή) στο σύνολο των μιγαδικών. Να λοιπόν άλλη μία κατάσταση που οι μιγαδικοί μας επιτρέπουν να επιλύσουμε ένα πρόβλημα πραγματικών αριθμών. Δεν είναι όντως μία καλή ιδέα να δούμε το σύνολο των μιγαδικών από κοντά;

Επίκουρος: Ο άνθρωπος αρκετός για τον εαυτό του

Κάθε ζωντανή φιλοσοφία έχει, όπως το 'δειξα, για πυρήνα μια απλή σκέψη, γεννημένη από αντίδραση στις γύρω συνθήκες, που μπορεί να την πει κανείς με λίγες λέξεις.

Στον Επίκουρο παίρνει την ακόλουθη μορφή: ο άνθρωπος είναι αρκετός να φτιάξει την ευτυχία του, φτάνει να λείψουν οι ενοχλήσεις. Είναι η ελληνική ευαισθησία, η ξελαγαρισμένη ιωνική συνείδηση, πού ξεσπά από τις φορτικές πιέσεις, βάναυσους στρατοκράτες, ταπεινούς πολιτικάντηδες, χοντροκομμένες μυθοπλαστίες για φιλοσοφία, λογοτέχνες, που με την αποσύνθεση της πόλης έχασαν τα νερά τους και κρατούν το ίσο στο παρατράγουδα, πού ξεθεώνουν τον τόπο.

Αδυσώπητη κριτική, αυστηρό ξεκοσκίνισμα κάθε παραδομένου, που περνούσε σαν αξία στην πολιτεία, στην ποίηση, στην τέχνη, στις δοξασίες των ανθρώπων για ζωή, για κοινωνία και για σχέσεις ανάμεσα τους. Ή συνείδηση τού Επίκουρου ζητεί, παραμερίζοντας κάθε σάπιο, να φτάσει σε κάτι στέρεο, πού να μπορεί να σταθεί σα βάση στην ανθρώπινη ύπαρξη.

Το πρωτόπλασμα αυτό στη διανόησή του παρουσιάζεται με την ακόλουθη μορφή : 0 άνθρωπος είναι κάτι μεγάλο και πολύτιμο. Την ευτυχία, τη μακαριότητα, την έχει μέσα του, φτάνει να παραμερίσει όσα τον ενοχλούν και τού κάνουν κόλαση τη ζωή. Όταν λείψει κάθε φροντίδα, λύπη ή χαρά, κάθε ταραχή, στην ουδέτερη κατάσταση της «αταραξίας», ή ευτυχία αναβλύζει από μέσα του, γεμίζει το είναι του, ξεχύνεται γύρω, απλώνεται και χαϊδεύει τα πάντα.

«Όλες μας οι πράξεις αυτό έχουν για σκοπό, να παραμερίσουν τον πόνο και την ταραχή. Όταν αυτό το καταφέρουμε, γαληνεύει όλη η μπόρα της ψυχής, γιατί ο άνθρωπος δεν έχει πια να τρέξει για να κυνηγήσει κάτι, πού να συμπληρώσει την ευεξία της ψυχής και του κορμιού» (Διογ. Λαέρτ., X 128).

Ο κόσμος είναι υλικός σ’ όλα τα πλάτη του. Όλα γίνονται και ξεγίνονται με μηχανική ενέργεια. Κανένας θεός ή μυστική δύναμη δεν ανακατώνεται στη λειτουργία του. Η γνώση μας βοηθά να κάνουμε τη φύση συντελεστή της ευδαιμονίας μας.

Ο θερμός Ελληνικός πόθος γι' αυτάρκεια φτάνει στην έσχατη συνέπεια του. Ο άνθρωπος είναι μόνος του αρκετός για τον εαυτό τον, για να υψωθεί σε προσωπικότητα και να κάνει την ευδαιμονία του, τη δική του και των όμοιων του:

Ποια είναι αυτά πού τον ενοχλούν, τα “οχλούντα”, όπως διαβάζουμε στην επιγραφή του Οινοανδέα, εκείνα πού ταράζουν τον άνθρωπο και δεν αφήνουν την προσωπικότητά του ν’ αναπτυχτεί ομαλά¨ οι φόβοι : ο φόβος από θεούς, από ουράνια φαινόμενα, ο φόβος του θανάτου, οι φιλοδοξίες πού ξεπερνούν το φυσικό όριο. Αυτά, πού έχουν βάση προλήψεις, δεισιδαιμονίες, την αμάθεια γενικά, πρέπει να καταπολεμηθούν, και το μέσο γι αυτό είναι ή επιστήμη. Με στιβαρή ευγλωττία εικονίζει την κατάσταση την ξαλαφρωμένη από τις ενοχλήσεις, όπως βλέπουμε στην παραπάνω περικοπή από το Λαέρτιο.

Σωτήρας κι οδηγητής είναι η φιλοσοφία, φτάνει να μην τη θολώνουν μύθοι ή μωρολογήματα της μεταφυσικής. Το πρώτο είναι να κανονίζεις τη ζωή σου αξιολογώντας τα όσα σού δίνει ή φύση κι ή ελληνική παιδεία. Να ζητάς την αρμονική ζωή μέσα στον Κήπο, αυτή που δεν μπόρεσε να τη δώσει ή πολιτεία, ακόμα και στο καλύτερα χρόνια. Ο Κήπος είναι συνέχεια και τελείωση της αθηναϊκής πολιτείας. Εκεί μέσα με τούς όμοια ισορροπημένους να χαίρεσαι τη ζωή, να τούς έχεις στήριγμα, όπως κι εκείνοι εσένα, για να φθάσετε στην αυτάρκεια και τελείωση τού εαυτού σας. Κοινή χαρά και κοινή αγάπη ενώνει τούς τροφίμους της σχολής. Αυτές πού έπρεπε να ενώνουν όλους τούς πολίτες κι όλους τούς ανθρώπους, και θα τους ενώσουν, όταν τα δόγματα της Σχολής γίνουν κοινό χτήμα.

Έτσι η σχολή έχει την αυτάρκεια της. Απ’ αυτή τη σκοπιά κρίνονται και βαθμολογούνται οι άξιες πού δημιούργησε το έθνος. Ακόμα κι οι μεγαλύτεροι ποιητές, Όμηρος, Ησίοδος, τραγικοί σαν τον Αισχύλο, ή ο μεγαλόστομος» Πίνδαρος, καταδικάζονται, γιατί σκόρπισαν σκοτάδια στο μυαλά και φόβο στις ψυχές με τα μυθεύματα τους, με τις παραστάσεις θεών και κάτω κόσμου. Όμοια κι η συνέχεια τους, η ιδεαλιστική φιλοσοφία, Σωκράτης, Πλάτων, ο Αριστοτέλης, οι Στωικοί στο χρόνια του, κι άλλες ταμπέλες της εποχής, Κυνικοί, Σκεπτικοί, ο ηδονιστής Αρίστιππος, ο Αρκεσίλαος της Μέσης ’Ακαδημίας.

Τις σκιές αυτές που θόλωσαν τo νου των ανθρώπων τις σκορπίζει το φως της επιστήμης. Επιστήμη για τον Επίκουρο είναι η ιωνική φυσική, όπως μορφώθηκε. από τα παλαιότερα χρόνια και πήρε τον πλούσιο διάκοσμο του με το Δημόκριτο. Πέφτουν στα πόδια του και τον προσκυνούν όταν τον ακούν να «φυσιολογει», πώς δηλαδή με το συνδυασμό των ατόμων μέσα στο κενό σχηματίστηκε ο κόσμος, πώς έγινε η γη, στεριές και θάλασσες, πώς πρόβαλαν κα κινούνται ήλιος, φεγγάρι, άστρα και πώς στην πορεία του κόσμου και στις τύχες των ανθρώπων δεν έχει το δαχτυλάκι της καμιά μυστική οντότητα.

Έτσι σπάνει ή μακραίωνη, ρουτινιαρισμένη από ομαδική παράκρουση, αντίληψη του κόσμου. Ο άνθρωπος ορθώνεται δυνατός, με θέληση, φωτισμένος με ότι γνήσιο έβγαλε η ελληνική παιδεία, και παίρνει στα χέρια τις τύχες του.

Ανθολόγιο Αττικής Πεζογραφίας

ΘΟΥΚΥΔΙΔΗΣ, ΙΣΤΟΡΙΑΙ

ΘΟΥΚ 1.1.1–1.2.6

Προοίμιον– Η αρχή της "Αρχαιολογίας": μετακινήσεις στον Ελλαδικό χώρο – Η περίπτωση της Αθήνας

Ο Θουκυδίδης φιλοδόξησε να αφηγηθεί την ιστορία ολόκληρου του Πελοποννησιακού πολέμου (431–404 π.Χ.). Πέθανε, όμως, πριν προλάβει να ολοκληρώσει το έργο του και η αφήγηση διακόπτεται απότομα στα γεγονότα του 411 π.Χ. Για να τεκμηριώσει την άποψη που διατυπώνει στο προοίμιον , ότι ο Πελοποννησιακός πόλεμος ήταν ο πιο αξιόλογος έως τότε, στην ενότητα που αποκαλείται "Αρχαιολογία", η αρχή της οποίας παρατίθεται εδώ, ανατρέχει στο απώτερο παρελθόν και συγκρίνει τις οικονομικές και πολιτικές συνθήκες στον Ελλαδικό χώρο με τις συνθήκες της εποχής του.

[1.1.1] Θουκυδίδης Ἀθηναῖος ξυνέγραψε τὸν πόλεμον τῶν Πελο-
ποννησίων καὶ Ἀθηναίων, ὡς ἐπολέμησαν πρὸς ἀλλήλους,
ἀρξάμενος εὐθὺς καθισταμένου καὶ ἐλπίσας μέγαν τε ἔσεσθαι
καὶ ἀξιολογώτατον τῶν προγεγενημένων, τεκμαιρόμενος ὅτι
ἀκμάζοντές τε ᾖσαν ἐς αὐτὸν ἀμφότεροι παρασκευῇ τῇ πάσῃ
καὶ τὸ ἄλλο Ἑλληνικὸν ὁρῶν ξυνιστάμενον πρὸς ἑκατέρους,
τὸ μὲν εὐθύς, τὸ δὲ καὶ διανοούμενον. [1.1.2] κίνησις γὰρ αὕτη
μεγίστη δὴ τοῖς Ἕλλησιν ἐγένετο καὶ μέρει τινὶ τῶν βαρ-
βάρων, ὡς δὲ εἰπεῖν καὶ ἐπὶ πλεῖστον ἀνθρώπων. [1.1.3] τὰ γὰρ
πρὸ αὐτῶν καὶ τὰ ἔτι παλαίτερα σαφῶς μὲν εὑρεῖν διὰ
χρόνου πλῆθος ἀδύνατα ἦν, ἐκ δὲ τεκμηρίων ὧν ἐπὶ μακρό-
τατον σκοποῦντί μοι πιστεῦσαι ξυμβαίνει οὐ μεγάλα νομίζω
γενέσθαι οὔτε κατὰ τοὺς πολέμους οὔτε ἐς τὰ ἄλλα. [1.2.1] φαί-
νεται γὰρ ἡ νῦν Ἑλλὰς καλουμένη οὐ πάλαι βεβαίως
οἰκουμένη, ἀλλὰ μεταναστάσεις τε οὖσαι τὰ πρότερα καὶ
ῥᾳδίως ἕκαστοι τὴν ἑαυτῶν ἀπολείποντες βιαζόμενοι ὑπό
τινων αἰεὶ πλειόνων. [1.2.2] τῆς γὰρ ἐμπορίας οὐκ οὔσης, οὐδ’
ἐπιμειγνύντες ἀδεῶς ἀλλήλοις οὔτε κατὰ γῆν οὔτε διὰ θα-
λάσσης, νεμόμενοί τε τὰ αὑτῶν ἕκαστοι ὅσον ἀποζῆν καὶ
περιουσίαν χρημάτων οὐκ ἔχοντες οὐδὲ γῆν φυτεύοντες,
ἄδηλον ὂν ὁπότε τις ἐπελθὼν καὶ ἀτειχίστων ἅμα ὄντων
ἄλλος ἀφαιρήσεται, τῆς τε καθ’ ἡμέραν ἀναγκαίου τροφῆς
πανταχοῦ ἂν ἡγούμενοι ἐπικρατεῖν, οὐ χαλεπῶς ἀπανίσταντο,
καὶ δι’ αὐτὸ οὔτε μεγέθει πόλεων ἴσχυον οὔτε τῇ ἄλλῃ
παρασκευῇ. [1.2.3] μάλιστα δὲ τῆς γῆς ἡ ἀρίστη αἰεὶ τὰς μετα-
βολὰς τῶν οἰκητόρων εἶχεν, ἥ τε νῦν Θεσσαλία καλουμένη
καὶ Βοιωτία Πελοποννήσου τε τὰ πολλὰ πλὴν Ἀρκαδίας,
τῆς τε ἄλλης ὅσα ἦν κράτιστα. [1.2.4] διὰ γὰρ ἀρετὴν γῆς αἵ τε
δυνάμεις τισὶ μείζους ἐγγιγνόμεναι στάσεις ἐνεποίουν ἐξ ὧν
ἐφθείροντο, καὶ ἅμα ὑπὸ ἀλλοφύλων μᾶλλον ἐπεβουλεύοντο.
[1.2.5] τὴν γοῦν Ἀττικὴν ἐκ τοῦ ἐπὶ πλεῖστον διὰ τὸ λεπτόγεων
ἀστασίαστον οὖσαν ἄνθρωποι ᾤκουν οἱ αὐτοὶ αἰεί. [1.2.6] καὶ
παράδειγμα τόδε τοῦ λόγου οὐκ ἐλάχιστόν ἐστι διὰ τὰς
μετοικίας ἐς τὰ ἄλλα μὴ ὁμοίως αὐξηθῆναι· ἐκ γὰρ τῆς
ἄλλης Ἑλλάδος οἱ πολέμῳ ἢ στάσει ἐκπίπτοντες παρ’
Ἀθηναίους οἱ δυνατώτατοι ὡς βέβαιον ὂν ἀνεχώρουν, καὶ
πολῖται γιγνόμενοι εὐθὺς ἀπὸ παλαιοῦ μείζω ἔτι ἐποίησαν
πλήθει ἀνθρώπων τὴν πόλιν, ὥστε καὶ ἐς Ἰωνίαν ὕστερον
ὡς οὐχ ἱκανῆς οὔσης τῆς Ἀττικῆς ἀποικίας ἐξέπεμψαν.

***
[1.1.1] Ο Θουκυδίδης o Αθηναίος εξιστόρησε τον πόλεμο των Αθηναίων και των Πελοποννησίων, πώς επολέμησαν μεταξύ τους· και άρχισα ευθύς αμέσως μόλις ξέσπασε ο πόλεμος, γιατί περίμενα πως θα ήταν πολύ μεγάλος και ο πιο άξιος να ιστορηθεί απ' όλους τους προτήτερους. Το συμπέρανα αυτό από το ότι και τα δύο μέρη μπήκαν στον πόλεμο εφοδιασμένοι με όλα τα υλικά μέσα, και βλέποντας πως όλες οι άλλες Ελληνικές πολιτείες πήγαν με το ένα μέρος ή το άλλο, μερικές από μιας αρχής και οι άλλες το συλλογίζονταν και το είχαν σκοπό. [1.1.2] Γιατί αυτή η αναταραχή στάθηκε η πιο μεγάλη ανάμεσα στους Έλληνες και συμπαρέσυρε κ' ένα μέρος των βαρβάρων, και μ' ένα λόγο ξαπλώθηκε στους περισσότερους ανθρώπους. [1.1.3] Γιατί τα αμέσως προηγούμενα και τα πιο αρχαία ακόμα ήταν αδύνατο να τα εξακριβώσω επειδή πέρασε τόσος καιρός· από τις ενδείξεις όμως που κατέληξα να πιστέψω μετά μακροχρόνια έρευνα και στοχασμό, νομίζω πως δε στάθηκαν τόσο σημαντικά ούτε σχετικά με τους πολέμους, ούτε και κατά τα άλλα.

[1.2.1] Φαίνεται λοιπόν πως η χώρα που ονομάζεται τώρα Ελλάδα δεν ήταν κατοικημένη τα παλιά χρόνια μόνιμα, αλλά γίνονταν τότε πολλές μετακινήσεις λαών, και τα διάφορα φύλα άφηναν εύκολα τον τόπο που κατοικούσαν, γιατί τους εξανάγκαζαν με τη βία άλλοι, κάθε φορά περισσότεροι. [1.2.2] Γιατί επειδή δεν υπήρχε καθόλου εμπόριο και δεν επικοινωνούσαν μεταξύ τους χωρίς φόβο ούτε από τη στεριά ούτε από τη θάλασσα, κ' επειδή νέμονταν ο καθένας τα χτήματά του ίσα–ίσα τόσο ώστε να ζουν απ' αυτά, και δεν είχαν περίσσια κεφάλαια, ούτε φύτευαν δέντρα για καρπό, αφού ήταν άγνωστο πότε θα τους ρίχνονταν κάποιος άλλος και θα τους τα έπαιρνε, μια και δεν ήταν καν οχυρωμένοι, νόμιζαν πως θα μπορούσαν να βάλουν χέρι οπωσδήποτε σε όση τροφή τούς έφτανε για την κάθε μέρα και δεν το είχαν δύσκολο να ξεσηκώνονται. Για τους λόγους αυτούς δεν ήταν δυνατοί μην έχοντας ούτε μεγάλες πολιτείες ούτε κανένα άλλο είδος εξοπλισμού.

[1.2.3] Η καλύτερη γη δοκίμαζε και τις πιο συχνές αλλαγές κατοίκων, όπως η χώρα που λέγεται τώρα Θεσσαλία, η Βοιωτία και το μεγαλύτερο μέρος της Πελοπόννησος, αν εξαιρέσομε την Αρκαδία, και από τ' άλλα μέρη τα καλύτερα. [1.2.4] Γιατί επειδή ήταν πλούσια η γης δυνάμωναν μερικοί περισσότερο και προκαλούνταν εσωτερικές επαναστάσεις, που απ' αυτές καταστρέφονταν, συνάμα δε τους έβαζαν στο μάτι κι άλλες φυλές. [1.2.5] Στην Αττική όμως, που έμεινε τον περισσότερο καιρό χωρίς επαναστάσεις επειδή η γη της ήταν φτενή, κατοικούσε συνέχεια ο ίδιος πληθυσμός. [1.2.6] Και δεν είναι μικρή απόδειξη του λόγου μου το εξής: ότι τ' άλλα μέρη της Ελλάδας δεν εμεγάλωσαν το ίδιο, επειδή άλλαζαν κάθε τόσο κατοίκους· απ' όσους δηλαδή διώχνονταν ή αναγκάζονταν να φύγουν από την άλλη Ελλάδα εξ αιτίας του πολέμου και των επαναστάσεων, κατέφευγαν οι πιο εύποροι στην Αθήνα, με την ιδέα πως θα έβρισκαν ασφάλεια, κι αφού γίνονταν πολίτες της, την έκαναν ακόμα μεγαλύτερη πόλη σε πληθυσμό ήδη από τα παλιά χρόνια, τόσο μάλιστα που αργότερα έστειλαν κόσμο και ίδρυσαν αποικίες στην Ιωνία, γιατί δεν τους χωρούσε πια η Αττική.