ΕΡΜΗΝΕΙΑ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΙΚΟΥ ΟΡΙΣΜΟΥ ΤΗΣ ΤΡΑΓΩΔΙΑΣ

«Ἒστι μὲν οὖν τραγῳδία μίμησις πράξεως σπουδαίας καὶ τελείας, μέγεθος ἐχούσης, ἡδυσμένῳ λόγῳ, χωρὶς ἑκάστου τῶν εἰδῶν ἐν τοῖς μορίοις, δρώντων καὶ οὐ δι’ ἀπαγγελίας, δι’ ἐλέου καὶ φόβου περαίνουσα, τὴν τῶν τοιούτων παθημάτων κάθαρσιν».

(Αριστοτέλους Ποιητική 1449 Β,25)

Εἶναι λοιπὸν ἡ τραγωδία μίμησις κάποιας πράξεως σπουδαίας καὶ τελείας. Ὁ ἴδιος ὁ Ἀριστοτέλης (1448 Α) ἐπεξηγεῖ τὴν λέξη «μίμησις»: «μιμοῦνται οἱ μιμούμενοι πράττοντας», δηλαδὴ ὑποδύονται ἀνθρώπους εὑρισκομένους ἐν δράσει. Ὁ δὲ ὄρος «πρᾶξις» ἐπιβιώνει μέχρι σήμερα στὶς «πράξεις» τῶν θεατρικῶν ἔργων.

Ἡ «πρᾶξις» τῆς τραγωδίας εἶναι σπουδαία καὶ τελεία, δηλαδὴ ἀξιόλογη, σπουδαιοτάτης σημασίας καὶ ἐντελὴς καθ’ ἑαυτήν. Φθάνει σὲ ὁρισμένο τέλος. Γι’ αὐτὸ καὶ ἐπιβάλλεται νὰ ἔχῃ μέγεθος καθορισμένον, τὸ ὁποῖον συγκροτεῖται εἰς ἕν «ὅλον»: «ὅλον δέ ἐστιν τὸ ἔχον ἀρχὴν καὶ μέσον καὶ τελευτήν». 1450,30.

Ἐὰν ἡ «πρᾶξις» παραταθῇ πέραν τῶν ὁρίων τῆς λειτουργίας της, διαστρεβλώνεται ἡ σύνθεσις «καὶ ἀποτυγχάνουσι πάντες». Ἡ μίμησις αὐτῆς τῆς πράξεως γίνεται «ἡδυσμένω λόγῳ»: «Λέγω δὲ ἡδυσμένω λόγον, τὸν ἔχοντα ῥυθμὸν καὶ ἁρμονίαν καὶ μέλος». Τὸ δὲ «χωρὶς τοῖς εἴδεσι (=χωριστὰ τὸ κάθε εἶδος), τὸ διὰ μέτρον ἔνια (=μερικὰ εἴδη) περαίνεσθαι, καὶ πάλιν ἕτερα διὰ μέλους». (1449 β,30).

Μόριον (=μέρος) τῆς τραγωδίας εἶναι «ὁ τῆς ὄψεως κόσμος» (=διάκοσμος: σκηνογραφία, ἐνδυμασία, σκεύη, σκηνοθετικὰ καὶ ὑποκριτικὰ εὑρήματα), ἀκολούθως δὲ «ἡ μελοποιία καὶ ἡ λέξις». Καὶ ὅλα αὐτά, «δρώντων, οὐ δι’ ἀπαγγελίας». Οἱ μιμούμενοι ὑποκριταὶ δὲν ἀπαγγέλουν ἁπλῶς, ἀκίνητοι καὶ ἀμέτοχοι ἀλλὰ δροῦν, πράττουν, ὑποδύονται χαρακτῆρες, πρόσωπα, ἀναπαριστοῦν μύθους καὶ ἀφηγήσεις. Ἡ ἐνάργεια αὐτὴ διεγείρει ἔλεον καὶ φόβον καὶ ὁδηγεῖ εἰς τὴν κάθαρσιν (ἐξ-αγνισμόν) τῶν τοιούτων παθημάτων. Οἱ θεαταὶ αἰσθάνονται ἔλεος, δηλαδὴ συμπάθεια καὶ οἶκτο διὰ τοὺς ἥρωας, καθὼς καὶ «φόβον» μήπως κάποτε ἡ μοῖρα ἐμπλέξῃ κι αὐτοὺς εἰς παρόμοια παθήματα. Αὐτὴ εἶναι ἡ κλασσικὴ ἑρμηνεία τοῦ πολυσυζητημένου ὁρισμοῦ τοῦ Ἀριστοτέλους γιὰ τὴν Τραγῳδία, μὲ τὴν ὁποία γαλουχηθήκαμε καὶ ἀσμένως ἀποδεχθήκαμε.

Ὅμως ἡ Τραγῳδία, ὅπως καὶ ἡ Μυθολογία μας, δεν εἶναι ἁπλῶς «ποιητῶν πλάσματα οὐδὲ συγγραφέων ἐπινοήσεις, ἀλλὰ γεγενημένων ἴχνη. Καὶ προσώπων καὶ πράξεων». Ἐπειδὴ δὲ τὰ γεγενημένα, σύμφωνα μὲ τὴν ἀνθρώπινη φύση πάντοτε ἐπαναλαμβάνονται, ὅπως ἐπισημαίνει καὶ ὁ Θουκυδίδης, καταλήγουμε στὸ συμπέρασμα ὅτι καὶ ἡ Τραγῳδία ἀποτελεῖ «κτῆμα ἒς ἀεὶ μᾶλλον» παρὰ «ἀγώνισμα ἐς τὸ παραχρῆμα ἀκούειν» πρὸς ἁπλὴν τέρψιν…

Ἐὰν ἐρευνήσῃ κάποιος εἰς βάθος τόσο στὸν πυρῆνα τῶν λέξεων τοῦ πασίγνωστου ἀλλὰ ὄχι τόσο εὐκόλου ὁρισμοῦ, ὄσο καὶ στὴν ἀπαρχὴ τῆς Τραγωδίας καὶ τὴν μετέπειτα πορεία της, θὰ βεβαιωθῆ ὅτι τὸ Δρᾶμα γενικῶς ὑπῆρξε κάτι βαθύτερο καὶ οὐσιαστικότερο. Βαθύτερο καὶ οὐσιαστικότερο κυρίως ὡς πρὸς τὴν «Κάθαρσιν» τὴν ὁποίαν ἀσφαλῶς ὁ Ἀριστοτέλης δὲν ἔχει τυχαία τοποθετήσει ὡς τελευταία λέξη στὸν διάσημο ὁρισμό του.

Ἡ λέξις «κάθαρσις» δὲν ἀναφέρεται μόνο στὰ δρώμενα ἡ «κάθαρσις», δὲν ἀφορᾶ μόνο στοὺς τραγικοὺς ἥρωες, ἀλλὰ ἀναφέρεται (πρωτίστως) στοὺς θεατές. Καὶ τὰ «παθήματα» τῶν τραγικῶν προσώπων, καλοῦνται νὰ φέρουν στὴν ἐπιφάνεια τυχὸν παρόμοια παθήματα, τὰ ὁποῖα παραμένουν παγιδευμένα καὶ καταχωνιασμένα (ἀπωθημένα) στὶς ψυχὲς τῶν θεατῶν. Τὸ κλειδὶ βρίσκεται στὴν λέξη «τοιούτων». Ἂν ὁ Ἀριστοτέλης ἤθελε νὰ ἀναφερθῇ στὰ «παθήματα» τῶν τραγικῶν ἡρώων καὶ ἡρωίδων, θὰ εἶχε γράψη «τούτων» τῶν παθημάτων ἢ «αὐτῶν» τῶν παθημάτων. Χρησιμοποιώντας ὅμως τὴν ἀντωνυμία «τοιούτων» διευκρινίζει σαφῶς: «παρομοίων παθημάτων, τέτοιων», σὰν καὶ αὐτὰ δηλαδὴ ποὺ διαδραματίζονται ἐπὶ σκηνῆς.

Γιὰ νὰ τὸ ποῦμε πιὸ ἁπλᾶ: Ἡ κάθαρσις μεταφέρεται ἀπὸ τὴν σκηνὴ στὴν πλατεία στὸ κοῖλο τοῦ ἀρχαίου θεάτρου (στοὺς θεατές).

Ἂς ἐξετάσουμε μία μία τὶς λέξεις τῶν δύο τελευταίων στίχων τοῦ ὁρισμοῦ τῆς Τραγωδίας: «Δι’ ἐλέου καὶ φόβου περαίνουσα, τὴν τῶν τοιούτων παθημάτων κάθαρσιν».

Ἔλεος δὲν σημαίνει μόνον τὴν λύπη ποὺ αἰσθανόμαστε γιὰ κάποιον ἄλλον. Ὁ ἔλεος σύμφωνα μὲ τὰ λεξικὰ καθορίζει γενικώτερα, «ἄξιόν τι οἴκτου». Τὸ κάτι αὐτὸ μπορεῖ νὰ εἶναι δικό μας, νὰ μᾶς ἀφορᾷ.

Φόβος σημαίνει: σημαίνει: 1) φυγή, 2) φόβος, 3) ἐξωτερικὴ ἐκδήλωσις φόβου, 4) πρᾶγμα τὸ ὁποῖον προξενεὶ φόβο (π.χ. «φόβος ἀκοῦσαι». Ὅμως τὸ ῥῆμα ἀκούω σημαίνει καὶ ἀντιλαμβάνομαι, ἐννοῶ.

Περαίνω δὲν σημαίνει μόνο «φέρω εἰς πέρας» «τελειώνω», «ἐκτελῶ». Σημαίνει ἄκομα: «δίνω τέλος εἰς κάτι», «ἐκτελῶ τὸν σκοπό μου», «εἰσδύομαι» π.χ. «περαίνω δι’ ὤτων» = φθάνω εἰς τὸν ἐγκέφαλον (μὲ αὐτὴ τὴν τελευταία ἔννοια τὸ χρησιμοποιεὶ ὁ Πλάτων).

Τοιούτων = τέτοιων, παρομοίων

Πάθημα 1) κοινῶς, «πάθημα» ἀλλὰ καὶ πάθησοε (=ἀσθένεια), 2) συγκίνησις ψυχῆς, κατὰ τὸν Ξενοφῶντα «πάθημα ψυχῆς» εἶναι καὶ ἡ σωφροσύνη.

Κάθαρσις εἶναι κυρίως ὁ ἀπὸ ἐνοχῆς καθαρισμὸς ἀλλὰ ὄχι μόνον. Εἶναι καθαρισμὸς καταπιεσμένων συναισθημάτων, συγκινησιακῶν φορτίσεων, ἀσυνειδήτων πόνων, παθῶν, δυσαρέστων καταστάσεων. Ὅλα αὐτὰ γινόμενα ἀποδεκτὰ ἀπὸ τὴν προσωπικότητα μας διαχέονται ἐντός μας καὶ δημιουργοῦν καθαρμό.

Ἄρα: Τὸ ἐπίμαχο ἀπόσπασμα ἀποδίδεται μὲ μιὰ ἐλεύθερη καὶ πιὸ ἐκτεταμένη ἑρμηνεία ὡς ἐξῇς:

Διὰ μέσου τοῦ κάτι ποὺ εἶναι ἄξιον οἴκτου ἀλλὰ καὶ ποὺ προξενεῖ φόβο τόσο τὸ να τὸ ἀκούσῃς ὄσο καὶ νὰ τὸ ἐννοήσῃς εἰσδύει διὰ τῶν ὤτων φθάνει μέχρι τὸν ἐγκέφαλο καὶ καθαρίζει ἀπὸ τὸ βάρος τυχὸν ὑπαρχουσῶν παρομοίων παθητικῶν καταστάσεων καὶ συγκινήσεων ψυχῆς. Καὶ βέβαια δὲν εἶναι τυχαῖό που κατασκεύαζαν τὰ θέατρα ἀνοικτά, δίχως σκέπη. Ἀπαγορευόταν διδαχὴ τραγωδίας σὲ κλειστὸ χῶρο. Ἡ συσσωρευμένη ἀρνητικὴ ἐνέργεια ἔπρεπε να φύγει, να ἐκδιωχθεί, να μὴν παραμείνει ἐγκλωβισμένη. Καὶ βέβαια δεν εἶναι τυχαῖο ποὺ δίπλα σὲ κάθε Ἀσκληπιεῖο ὑπῆρχε πάντοτε ἕνα θέατρο. Ἀπὸ πολὺ παλαιὰ ἡ πνευματικὴ γυμναστικὴ συνίστατο ὡς θεραπεία γιατὶ γνώριζαν ὅτι οἱ ἀσθένειες τοῦ σώματος ἔχουν στενὴ σχέση μὲ τὰ πάθη τῆς ψυχῆς.

Ἡ ψυχὴ ἀποτοξινώνεται ἀπὸ ὅτι ὑπερβολικὸ καὶ βλαβερὸ ἔχει καὶ ἀνακουφίζεται καθὼς ζεῖ τὰ συναισθήματα τῶν τραγικῶν ἡρώων…

Η Απατηλή Γοητεία του Αιθεροβάμονα Έρωτα στο Συμπόσιο του Πλάτωνα

<Δανάη και Έρως (1544)





 

«Μια καρδιά που αγαπά μένει πάντα νέα»
Eλληνικό γνωμικό

Το εγκώμιο του Ερυξίμαχου

Ο Παυσανίας τελειώνει το εγκώμιό του στον έρωτα, έχοντας κάνει τον διαχωρισμό μεταξύ χυδαίου έρωτα (του Πάνδημου, του σαρκικού, που έχει αντικείμενο το σώμα) και ενάρετου (του Ουράνιου, που έχει σκοπό την πνευματική ανόρθωση, και αντικείμενο την ψυχή).

Ο Ερυξίμαχος (γιατρός) συμπληρώνει στον Παυσανία, αφού θεωρεί ότι ξεκίνησε σωστά αλλά δεν ανέλυσε το θέμα επαρκώς. «Ο Έρωτας δεν περιορίζεται μόνο στις ψυχές των ανθρώπων…μα εντοπίζεται και στα ζώα, στα φυτά της γης και σε όλα τα όντα»σελ.127. Ο έρωτας, με τις δύο υποστάσεις του, αποτελεί φυσική κληρονομιά όλων των σωμάτων. Και αφού η υγεία του σώματος είναι διαφορετική από τη νοσηρότητα, και τα ανόμοια πράγματα ποθούν και ερωτεύονται με ανόμοιο τρόπο (δηλαδή τα διαφορετικά όντα έχουν διαφορετικές επιθυμίες), άλλος έρωτας γεννιέται στο υγιές σώμα, και άλλος στο άρρωστο. Και όπως είναι ωραίο να ανταποκρίνεται κανείς στους αξιόλογους ανθρώπους και ντροπή να ενδίδει στους ακόλαστους, έτσι συμβαίνει και με όλους τους ζωντανούς οργανισμούς. Για να είναι κάποιος υγιής πρέπει να ικανοποιεί τα καλά και υγιή στοιχεία και να πολεμά τα κακά και νοσηρά. Άρα ιατρική είναι η επιστήμη των ερωτικών σχέσεων του σώματος, που αποσκοπούν στον κορεσμό και την εκτόνωση. «Αποστολή του γιατρού είναι να συμφιλιώνει τα αλληλομισούμενα στοιχεία του οργανισμού, ώστε να αισθανθούν αμοιβαίο έρωτα»σελ.129. Σκοπός του καλύτερου εκπροσώπου της εφαρμοσμένης ιατρικής γίνεται αυτή η παρέμβαση, η οποία θα αποβάλει τον αισχρό έρωτα για να υιοθετηθεί ο αξιοπρεπής, καθώς και η έμπνευση του έρωτα σε σώμα που δεν έχει.

Αλληλομισούμενα στοιχεία στον οργανισμό είναι τα διαμετρικά αντίθετα: ψυχρό-θερμό, πικρό-γλυκό, ξηρό-υγρό κλπ. Ο Ασκληπιός, ο θεός της Ιατρικής, αυτό το θεμέλιο έβαλε στην επιστήμη, την έμπνευση έρωτα και ομόνοιας σε αυτά τα στοιχεία. «Η ιατρική στο σύνολό της λειτουργεί υπό τη διεύθυνση του θεού Έρωτα, όπως επίσης και η γυμναστική και η γεωργία»σελ.129, αλλά και η μουσική. Η αρμονία στη μουσική δημιουργείται με την «συμφωνία» των ψηλών και χαμηλών τόνων, και ο ρυθμός από τη συμφωνία των γρήγορων και των αργών. Η συμφωνία αυτή δημιουργείται από τη μουσική όταν εμπνέει έρωτα και ομόνοια μεταξύ των τόνων και των ρυθμών. Άρα, η μουσική είναι επιστήμη των ερωτικών σχέσεων στις αρμονίες και στους ρυθμούς.

Μέχρι εδώ στο εγκώμιο του Ερυξίμαχου δεν εμφανίζεται θέμα δισυπόστατου του έρωτα. Αυτό προκύπτει όταν παρουσιαστεί η ανάγκη, για την καλλιέργεια του ανθρώπου, να αξιοποιηθεί ο ρυθμός και η αρμονία είτε με τη σύνθεση είτε με την εκτέλεση. Δίκιο έχει ο Παυσανίας, λέει ο Ερυξίμαχος, ότι πρέπει να ικανοποιούμε την επιθυμία και να συντηρούμε τον έρωτα των αξιοπρεπών και όσων θέλουν να γίνουν αξιοπρεπείς. Αυτός είναι ο Ουράνιος Έρωτας, ενώ ο Πάνδημος πρέπει να προσφέρεται με περίσκεψη μόνο, ώστε να απολαμβάνει κανείς την ηδονή, χωρίς να πέφτει σε ακολασία. Έτσι και στην ιατρική, πρέπει να εξασφαλίσουμε τη σωστή χρήση της γευστικής ευχαρίστησης, ώστε να γευόμαστε απολαύσεις χωρίς τις βλαβερές συνέπειες. «Επομένως και στη μουσική και στην ιατρική και σε όλα τα άλλα, ανθρώπινα και θεϊκά, όσο είναι εφικτό, πρέπει να επιμένουμε στη διάκριση των δύο μορφών του έρωτα, γιατί και οι δύο υπάρχουν παντού»σελ.133.

Η κυριαρχία του Έρωτα επεκτείνεται σε όλη τη φύση, καθώς όταν τα στοιχεία (θερμά-ψυχρά κλπ) συναντήσουν τον κόσμιο έρωτα και εναρμονιστούν, οι εποχές του έτους φέρνουν άφθονη σοδειά και υγεία στους ανθρώπους και τα ζώα, όταν όμως υπερισχύσει ο αλαζονικός έρωτας, προκαλούνται καταστροφές και απώλειες, λοιμοί και ασθένειες. «Οι παγετοί και το χαλάζι και η ερυσίβη χτυπούν τα φυτά και τα ζώα, γιατί σε αυτού του είδους τις ερωτικές σχέσεις ανατρέπεται η ισορροπία, και επικρατεί η βάναυση παραβίαση του μέτρου»σελ.133. Και οι τροχιές των άστρων που μελετά η αστρονομία και οι θυσίες των μάντεων, και γενικότερα η επικοινωνία ανθρώπων και θεών, αποβλέπουν στη φροντίδα του Έρωτα. «Γιατί η ασέβεια προκύπτει συνήθως από εκείνον που αρνείται να ανταποκριθεί στο κάλεσμα του κόσμιου Έρωτα».

Σκηνή συμποσίου σε τοιχογραφία από τάφο στο Paestum Ιταλίας, 475 π.Χ.

Ο Έρωτας λοιπόν, με τις δύο υποστάσεις του, θα έλεγε κανείς πως είναι παντοδύναμος. «Ο Έρωτας που υπηρετείται από ανθρώπους με σωφροσύνη και δικαιοσύνη, και στον κόσμο των θεών και στο δικό μας, αυτός είναι πραγματικά παντοδύναμος και μας χαρίζει κάθε ευτυχία, ενώ συγχρόνως μας εξασφαλίζει την απρόσκοπτη επικοινωνία και την αμοιβαία αγάπη, ακόμη και με τους θεούς που είναι ανώτεροί μας»σελ.135. Όπως η ιατρική εναρμονίζει τα οργανικά μέρη του σώματος, έτσι και ο Έρωτας θα εναρμονίσει τις σχέσεις μεταξύ των ανθρώπων, αλλά και τις σχέσεις των ανθρώπων με τους θεούς.

Ο Ερυξίμαχος αποδεικνύεται επιφανειακός, αφού το μόνο που φαίνεται ότι θέλει να προσθέσει με το εγκώμιό του, είναι ότι στον έρωτα πρέπει να τηρείται το μέτρο, όπως και σε όλα τα άλλα πράγματα, περιγράφοντας μια εικόνα του κόσμου που είναι μάλλον μεταφυσική, ενώ ταυτόχρονα η γλώσσα του έχει την επίφαση επιστημοσύνης, σε ένα εγκώμιο χωρίς εις βάθος ανάλυση και χωρίς ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Καταλήγει πολλές φορές να φτιάχνει εγκώμιο στην ιατρική παρά στον Έρωτα, σαφώς οδηγημένος από την ιδιότητα του ιατρού, που εξασκεί. Ο έρωτας εν τέλει, για τον Ερυξίμαχο, είναι το ίδιο το μέτρο (ή αλλιώς η αρμονία που αυτό επιτυγχάνει), δηλαδή περισσότερο μια ποσοτική αξία παρά μια αυθύπαρκτη έννοια ή διαδικασία. Τον βάζει να κυριαρχεί και να «εξηγεί» το κάθε τι στον κόσμο˙ τις σχέσεις ανθρώπων με θεούς και μεταξύ τους, την υγεία των ανθρώπων και των ζώων, την φύση και τα καιρικά φαινόμενα, τη μουσική… Τον μετέτρεψε σε κάποιου είδους συμπαντική δύναμη που αποδίδεται στα πάντα, κι έτσι χάνεται στο σύνολο˙ γιατί μόνο το τίποτα χωράει στα πάντα. Εν ολίγης, ο Ερυξίμαχος μας θυμίζει τις αοριστολογίες και τις κενές υποσχέσεις ενός Πάολο Κοέλο ή ενός Ντίπακ Τσόπρα˙ μεγάλα λόγια συγκαλυμμένα με όμορφες εικόνες, καλές προθέσεις και επιστημονικοφανή σοβαροφάνεια. Είναι να αναρωτιέται κανείς αν ο Ερυξίμαχος είχε καν ερωτευτεί ποτέ.

Όσο για την πλατωνική αφήγηση στο κείμενο, που αφορά τα διαδικαστικά του συμποσίου, εκεί ο Ερυξίμαχος αποδεικνύεται μάλλον συντηρητικός, αφού αυτός είναι που προτείνει να μην πιούν πολύ, ρυθμίζοντας την ποσότητα του κρασιού που θα καταναλώσει ο καθένας, και είναι ο πρώτος, μαζί με τον Φαίδρο, που αποχωρεί από την παρέα όταν αρχίζουν να το παρακάνουν στην καλοπέραση. Αποφεύγει τον εμπλουτισμό του λόγου μέσω της μυθολογικής αφήγησης (που χρησιμοποιούν οι άλλοι), ο λόγος του είναι στεγνός και αυστηρός, και δείχνει αυταρέσκεια (διορθώνει σε ένα σημείο τον προσωκρατικό φιλόσοφο Ηράκλειτο). Προσεκτικός στα λόγια του, αποτυχαίνει να αναφερθεί στον «παιδικό έρωτα» όπως έκαναν οι προηγούμενοι και θα κάνουν και οι επόμενοι, τηρώντας μάλλον αυτά που κήρυξε, κρατώντας το μέτρο όχι μόνο στις πράξεις, αλλά και στα λόγια του. Ακόμα και ο Leonard Bernstein στο έργο του, που έγραψε εμπνευσμένος από το Συμπόσιο (Serenade After Plato’s Symposium), αφιέρωσε στον Ερυξίμαχο μόλις ενάμιση λεπτό.
------------------------

Χρησιμοποιήθηκε η μετάφραση του Δημήτρη Κοσμά από το:

Πλάτωνος Συμπόσιον (εκδ. Γνώση, 2011)

Για ιστορικά και μυθολογικά στοιχεία χρησιμοποιήθηκαν:

Δημήτρης Σαραντάκος – Τι μας έμαθαν επιτέλους οι αρχαίοι Έλληνες; (εκδ. Γνώση, 2010)

Alfred-Edward Taylor – Πλάτων, ο Άνθρωπος και το Έργο του (εκδ. ΜΙΕΤ, 2009)

Ησίοδος – Θεογονία

Τα ηθικά επιχρίσματα της φιλελεύθερης ουτοπίας

Οικουμενισμός, σχετικισμός και ανοχή

Ο οικουμενισμός, ο σχετικισμός και η ανοχή συναποτελούν ένα πλέγμα ιδεών, το οποίο έχει τόσο φιλοσοφικές και επιστημολογικές όσο και πολιτικές επόψεις, ενώ στο σύνολο του, και μέσα στις συνθήκες της σύγχρονης δυτικής μαζικής δημοκρατίας, βρίσκεται υπό την καθοριστική επήρεια ιδεολογικών προτιμήσεων και αντιπαραθέσεων. Το ιστορικά καινούργιο και πολιτικά ενδιαφέρον στοιχείο προκύπτει εδώ από τη θετική ή αρνητική σύνδεση τού αιτήματος της ανοχής με οικουμενιστικές ή σχετικιστικές θέσεις. Γιατί, ανεξάρτητα από τις εκάστοτε ονομασίες, ο οικουμενισμός και ο σχετικισμός -είτε ως επεξεργασμένες θεωρητικές τοποθετήσεις είτε ως διάχυτες πνευματικές στάσεις- είναι κατά πολύ αρχαιότεροι και οικουμενικότεροι απ ότι το αίτημα της ανοχής, το οποίο αποτελεί ειδοποιό προϊόν των ευρωπαϊκών Νέων Χρόνων. Αλλά, προκειμένου να αποκατασταθεί η παραπάνω σύνδεση, η εμφάνιση του αιτήματος της ανοχής στον δυτικό ορίζοντα ήταν μονάχα αναγκαίος, όχι όμως και επαρκής όρος. Ο επαρκής όρος προέκυψε μόνον όταν το ίδιο το αίτημα της ανοχής άλλαξε περιεχόμενο. Αρχικά διατυπώθηκε με σκοπό να κατοχυρώσει το δικαίωμα του αυτόνομου Λόγου να υφίσταται παράλληλα με, και ανεξάρτητα από, την αυθεντία της χριστιανικής πίστης. Έτσι, η προτροπή προς έλλογη κι αυτόνομη σκέψη και το αίτημα της ανοχής συμμάχησαν εναντίον της θεολογίας. Όμως η παρουσία αυτού του παντοδύναμου ακόμα εχθρού επέβαλλε ορισμένα προφυλαχτικά μέτρα. Ο Λόγος είχε το δικαίωμα να κάνει ανεκτό μονάχα ό,τι ήταν έλλογο (βέβαια το έλλογο δεν οριζόταν πια με θεολογικά κριτήρια) και επομένως ηθικό, αλλιώς διέτρεχε τον κίνδυνο να εκτεθεί ο ίδιος στην υποψία του μηδενισμού και του ελευθεριασμού, δίνοντας στην θεολογία ευπρόσδεκτα όπλα· έτσι, οι πλείστοι Διαφωτιστές απέκλεισαν από την επικράτεια της ανοχής τους άθεους και τους έκλυτους, παρά τη συνηγορία του Bayle υπέρ του ηθικού αθεϊσμού. Πρέπει να προσθέσουμε ότι η προγραμματική σύνδεση του Λόγου με την (καινούργια) ηθική δεν προδίκαζε τίποτε σχετικά με τον χαρακτήρα του Λόγου ως ψυχοπνευματικής δύναμης. Ο ηθικός-κανονιστικός Λόγος μπορούσε να ριζώνει τόσο στη νόηση όσο και στο αίσθημα· εν πάση περιπτώσει, Λόγος και καθαρή νόηση διόλου δεν είναι συνώνυμες έννοιες στη γλώσσα του Διαφωτισμού, προ παντός όταν πρόκειται για ηθικά ζητήματα.

Υπάρχει σημαντική διαφορά ανάμεσα σ’ αυτές τις θέσεις του πρώιμου φιλελευθερισμού και στη δυτική πραγματικότητα του τέλους του 20ού αι. Ο θεολογικός εχθρός έχει από πολύν καιρό χάσει τα νύχια και τα δόντια του, και καθώς προσπαθεί να προσαρμοστεί κουτσά-στραβά στο πνεύμα της εποχής προκαλεί εν μέρει λύπηση και εν μέρει θυμηδία. Η ιστορικά πρωτοφανής υπέρβαση της σπάνης των αγαθών μέσα στη μαζική δημοκρατία της μαζικής παράγωγης και της μαζικής κατανάλωσης όχι μόνον σάρωσε το ασκητικό ιδεώδες, άλλα και επί πλέον απέκοψε την ηθική ιδέα από την προγραμματική της σύνδεση με την ιδέα της αυτοϋπέρβασης (η σύνδεση αυτή υπήρχε τόσο στο χριστιανικό όσο και στο αστικό-διαφωτιστικό πλαίσιο), για να την φέρει κοντά στην ιδέα της αυτοπραγμάτωσης. Πάνω σ’ αυτήν την υλική και κοινωνικοψυχολογική βάση διαμορφώθηκε εκείνος ο κρατικά προστατευόμενος πλουραλισμός των πεποιθήσεων και των τρόπων ζωής, ο οποίος αφαίρεσε από τον πάλαι ποτέ έναν και μοναδικό Λόγο την καθολική γνωστική και ηθική του αρμοδιότητα. Αν το εγχείρημα της αυτοϋπέρβασης το καθοδηγούσαν τα κριτήρια του ενός και μοναδικού Λόγου, η αυτοπραγμάτωση ακολουθεί τις δικές της υπαρξιακές κλίσεις η κοσμοθεωρητικές προτιμήσεις· μάλιστα η ατομική ύπαρξη αισθάνεται τώρα ότι διαθέτει το δικαίωμα να εκδιπλωθεί ελεύθερα μέσα στο «ανορθολογικό» ή στο «κακό», εξεγειρόμενη ενάντια στον «ολοκληρωτισμό του Λόγου», αν τούτος εδώ επιθυμεί να μετατρέψει την κοσμοαντίληψη του σε πολιτικές η ηθικές συνταγές και να τις επιβάλει στο άτομο. Με αυτήν την έννοια, το αίτημα της ανοχής αποσυνδέεται από τον Λόγο, ο Λόγος δεν προσδιορίζει πλέον τα όρια του ανεκτού, παρά πρέπει και ο ίδιος να γίνει ανεκτός ως μία (ίσως μάλιστα μισαλλόδοξη) τοποθέτηση ανάμεσα σε πολλές άλλες, οπότε υποτάσσεται στο αίτημα της ανοχής. Από την άλλη πλευρά, όμως, η αρχική σύνδεση Λόγου και ανοχής επιβιώνει με την έννοια ότι η ανοχή τού διαφορετικού (αδιάφορο αν τούτο είναι «ορθολογικό» ή «ανορθολογικό») γίνεται αντιληπτή ως επιταγή του ηθικού-ανθρωπιστικού Λόγου. Εδώ έχουμε σε μια πρώτη μορφή τη συνύπαρξη οικουμενισμού και σχετικισμού πάνω στη βάση του αιτήματος της ανοχής: η ανοχή, λέγεται, είναι ως ηθική-πολιτική επιταγή εξ ίσου οικουμενική όσο και ο Λόγος (με την παλαιά του έννοια), ότι όμως γίνεται ανεκτό μπορεί να είναι μερικό και σχετικό, επομένως δεν χρειάζεται να συνιστά οπωσδήποτε δημιούργημα του ενός και μοναδικού Λόγου. Αλλά η ίδια αυτή συνύπαρξη και ο ίδιος αυτός ανταγωνισμός παίρνουν και μια δεύτερη μορφή. Μολονότι η ανοχή θεωρείται κατ’ αρχήν οικουμενική και αναφερόμενη στα πάντα, ωστόσο η συγκεκριμένη της πραγμάτωση και άσκηση στηρίζεται στην αρχή ότι τα μερικά και σχετικά εκείνα πράγματα, πού γίνονται ανεκτά, οφείλουν να αυτοπεριορίζονται στον βαθμό που αυτό το επιβάλλει η ανοχή απέναντι σε άλλα μερικά και σχετικά πράγματα. Αν ό,τι είναι καθ’ εαυτό σχετικό δεν προβεί στον απαραίτητο αυτοπεριορισμό του, τότε περιορίζεται εκ των έξω μέσω της επίκλησης οικουμενικών άξιων και γενικών συμφερόντων· στην περίπτωση αυτή, λοιπόν, το οικουμενικό και γενικά ισχύον επικρατεί έναντι του μερικού και σχετικού. Για να είναι οικουμενική η ανοχή του σχετικού, το οικουμενικό πρέπει εν ανάγκη να μπορεί να περιορίζει το σχετικό, και μάλιστα τόσο πολιτικά-νομικά όσο και ιδεολογικά. Ταυτόχρονα όμως το μερικό και το σχετικό πρέπει να έχουν τη δυνατότητα της ελεύθερης εκδίπλωσης, εφόσον η ανοχή συνιστά το ουσιώδες περιεχόμενο του οικουμενικού. Η αμφιπλευρικότητα τούτη κάνει κατανοητό γιατί ο οικουμενισμός και ο σχετικισμός αυτοπαρουσιάζονται, καθένας από την πλευρά του, ως η καλύτερη εγγύηση της ανοχής, διατυπώνοντας αμοιβαία την υποψία ή τη μομφή της μισαλλοδοξίας.

Βεβαίως, τόσο ο ανταγωνισμός τους όσο και η συμπληρωματικότητα τους πηγάζουν από βαθύτερα κίνητρα και δεδομένα. Όπως είπαμε, είναι πολύ παλαιότεροι από το αίτημα της ανοχής, και ως σχήματα σκέψης συναντώνται όχι μόνο στο πλαίσιο του ευρωπαϊκού πολιτισμού (το αργότερο από την εποχή της αντιπαράθεσης του Πλάτωνα με τη σοφιστική), άλλα και στον πνευματικό κόσμο των Ινδιών και της Κίνας. Τούτη η καθολική παρουσία τού οικουμενισμού και του σχετικισμού οφείλεται στην καθολική παρουσία ορισμένων πρακτικών κινήτρων των ανθρώπων πού ζουν μέσα σε κοινωνίες. Οποίος εξαγγέλλει την δική του αλήθεια, οφείλει να ισχυρισθεί και την οικουμενική της ισχύ, αλλιώς δεν μπορεί να δικαιολογήσει την κοινωνική αξίωση ισχύος που περιέχεται στην εξαγγελία του. Η κατοχή τού μονοπωλίου της ερμηνείας μιας αλήθειας με γενική ισχύ δίνει στον ενδιαφερόμενο τη δυνατότητα να ορίζει δεσμευτικά (ή πάντως να εγείρει την αξίωση δεσμευτικής ερμηνείας του) τι οφείλουν να κάνουν και να μην κάνουν οι (εκάστοτε ενδιαφέροντες) άνθρωποι. Η προσαρμογή του οικουμενικού στις στρατηγικές και τακτικές απαιτήσεις της κατάστασης επιτελείται μέσω της σκόπιμης μερίκευσης του, και σ’ αυτό ακριβώς έγκειται το έργο της δεσμευτικής ερμηνείας του από μέρους ενός συγκεκριμένου υποκειμένου. Οικουμενικές αλήθειες, οι οποίες δεν έχουν μερικευθεί μέσω μιας δεσμευτικής ερμηνείας, είναι εντελώς αδιάφορες από πρακτική άποψη. Συμμετρικά, αν και ακριβώς αντίστροφα, έχουν τα πράγματα ως προς τον σχετικισμό, ο οποίος συνήθως γεννάται από την επιθυμία να σχετικευθούν οι οικουμενικές αξιώσεις άλλων και έτσι να μετατοπισθεί προς οικείο όφελος ο συσχετισμός δυνάμεων στον τομέα της πολιτικής ή του πνεύματος. Αν υπό ορισμένες συνθήκες η θέση του οικουμενισμού είναι ήδη κατειλημμένη, τότε όσοι εγείρουν αξιώσεις ισχύος επιλέγουν αναγκαστικά τον δρόμο του σχετικισμού, όπως και το αντίστροφο. Και όπως ο οικουμενισμός υποχρεώνεται να μερικευθεί και να σχετικευθεί μέσω μιας (δεσμευτικής) ερμηνείας, έτσι και ο σχετικισμός, αν θέλει να βρει ευρύτερη απήχηση, υποχρεώνεται να οικουμενικευθεί προσφέροντας τις υπηρεσίες του προς λύση πνευματικών-πολιτικών προβλημάτων με γενικό ενδιαφέρον. Αν αυτό δεν συμβεί, τότε η λογική συνέπεια τον ωθεί να αρνηθεί το νόημα της ζωής και να απαλείψει κάθε όριο ανάμεσα σε καλό και κακό, επιτρεπτό και απαγορευμένο· καταντά έτσι κοινωνικά διωκόμενη διδασκαλία λίγων penseurs maudits, οι οποίοι επισύρουν τα συγκεντρωμένα πυρά όλων, όσοι, κατά τους δικούς τους πάντα ισχυρισμούς, θέλουν το καλό της κοινωνίας και μόνο (έστω κι αν μεταξύ τους διεξάγουν σκληρούς αγώνες). Όπως και να ’χει, από την άποψη της ιστορίας των ιδεών, άλλα και στην προοπτική της κοινωνικής οντολογίας, είναι εξαιρετικά διδακτικό το γεγονός ότι ο σχετικισμός σπάνια θέλησε να πάρει τη μορφή του συνεπούς μηδενισμού.

Τώρα, ο οικουμενισμός και ο σχετικισμός, ακριβώς χάρη στην ευκαμψία τους ως πνευματικών όπλων, μπορούν να εμφανισθούν όχι μόνο σε αντιθετική, άλλα και σε συμπληρωματική μεταξύ τους σχέση. Η δεύτερη μπορεί πάλι να λάβει δύο μορφές. Μολονότι ο οικουμενισμός και ο σχετικισμός εκπροσωπούνται από δύο ανταγωνιστικές πνευματικές παρατάξεις, ωστόσο είναι δυνατό και οι δυο αυτές παρατάξεις, παρά την αντίθεση του περιεχομένου των θέσεών τους, να έχουν την αίσθηση, και να θέλουν να δημιουργήσουν την εντύπωση, ότι μόνον η τοποθέτηση της καθεμιάς τους υπηρετεί ορθά το υπέρτερο ιδεώδες της ανοχής· στην περίπτωση αυτή, βέβαια, οι σχετικιστές οφείλουν να διαχωρίσουν ξεκάθαρα τη θέση τους από τον μηδενιστικό ανηθικισμό. Όμως η ιστορία των ιδεών μαρτυρεί και την περίπτωση όπου το ίδιο υποκείμενο εγκολπώνεται ταυτόχρονα τόσο οικουμενιστικές όσο και σχετικιστικές αντιλήψεις, παραβλέποντας υπό την πίεση επειγουσών πολεμικών αναγκών τη λογική αντίφαση. Έτσι, περιώνυμοι διαφωτιστές του 18ου αι. επιστράτευσαν εναντίον του χριστιανικού οικουμενισμού έναν γεωγραφικό ή ιστορικό-κοινωνιολογικό σχετικισμό, ο οποίος σκόπευε να καταδείξει την αποφασιστική επιρροή τέτοιων εγκόσμιων παραγόντων πάνω στη διαμόρφωση της θρησκευτικής πίστης για να υποσκάψει έτσι τις θεολογικές αξιώσεις αλήθειας και ισχύος. Ταυτόχρονα οι ίδιοι αυτοί διαφωτιστές καταπολεμούσαν το περιεχόμενο της χριστιανικής-ασκητικής ηθικής και της εκκλησιαστικής πρακτικής επικαλούμενοι οικουμενικές αρχές -και δεν μπορούσαν να επικαλεσθούν τίποτε άλλο. Στο ερώτημα: γιατί θα έπρεπε να απελευθερωθούν οι άνθρωποι από την θεολογική αυθεντία και από άλλες μορφές κηδεμονίας και δουλείας, δεν ήταν δυνατή παρά μόνον η απάντηση ότι τέτοιες καταστάσεις βρίσκονταν σε αντίθεση προς την Φύση, προς την αξιοπρέπεια του ανθρώπου, προς τον ηθικό νόμο κ.τ.λ. Ο Διαφωτισμός θα εξαναγκαζόταν να παραιτηθεί από την δική του αξίωση κοινωνικής ισχύος, αν από καθαρή αγάπη προς τη λογική προχωρούσε στη διαπίστωση ότι τα δικά του ηθικά άρθρα πίστεως υπόκεινται στις ίδιες αιτιότητες όπως εκείνα του εχθροί.

Στην πνευματική και πολιτική ζωή των σύγχρονων δυτικών μαζικών δημοκρατιών εμφανίζονται και οι δύο παραπάνω μορφές της συμπληρωματικής σχέσης ανάμεσα σε οικουμενισμό και σχετικισμό. Ας θυμηθούμε πρώτα-πρώτα τους λόγους, οι οποίοι επιβάλλουν την παράλληλη ύπαρξη και επήρεια οικουμενιστικών και σχετικιστικών θέσεων σε συνάφεια με το αίτημα της ανοχής. Το τελευταίο μπορεί να θεμελιωθεί μονάχα πάνω σε οικουμενικές θέσεις η αξίες (π.χ. «ανθρώπινη αξιοπρέπεια»)· παράλληλα, το πεδίο της ανοχής και των ανεκτών πραγμάτων εκτείνεται σε οτιδήποτε μερικό και σχετικό παράγει ο λειτουργικά αναγκαίος πολυθεϊσμός της μαζικής δημοκρατίας, όπου δεσπόζουν η μαζική παραγωγή και η μαζική κατανάλωση. Στο πλαίσιο αυτό, η αναγκαιότητα της συνύπαρξης οικουμενισμού και σχετικισμού καταφαίνεται στο γεγονός ότι η διαμάχη τους συχνά μοιάζει με σκιαμαχία, μολονότι αυτό το επικαλύπτει η πεφυσιωμένη ρητορική και η ακόμα πιο πεφυσιωμένη αντίληψη των διαμαχόμενων για τον εαυτό τους. Στη συζήτηση ανάμεσα στους υπερασπιστές τού «ανολοκλήρωτου» προγράμματος του Διαφωτισμού ή των ευρωπαϊκών «Νέων Χρόνων» και στους προφήτες του «μεταμοντερνισμού», η αντίθεση οικουμενισμού και σχετικισμού εμφανίστηκε ως αντίθεση ανάμεσα σ’ έναν κατά βάση ενιαίο Λόγο και σε μια συνηγορία υπέρ της ποικιλομορφίας των ορθολογισμών ή ανορθολογισμών και εναντίον τού «ολοκληρωτισμού του Λόγου». Και οι δύο πλευρές υπέπεσαν σε σοβαρά πραγματολογικά σφάλματα. Μαρτυρεί άγνοια των ιστορικών συναφειών να συνιστά κανείς τα ιδεολογήματα της αστικοφιλελεύθερης και ευρωπαϊκής εποχής («Λόγος») ως πανάκεια στη μαζικοδημοκρατική και πλανητική εποχή· οι ευρωπαϊκοί Νέοι Χρόνοι τελείωσαν οριστικά, όσο και αν οι βαθιά ριζωμένες πνευματικές μας συνήθειες αρνούνται να δεχθούν την διαπίστωση αυτή. Από την άλλη μεριά, όσοι στηλιτεύουν την απανθρωπιά του ενός και μοναδικού Λόγου παραβλέπουν ότι η επιθετικότητα και η βαρβαρότητα ιστορικά προηγήθηκαν κατά πολύ της εφεύρεσης του Λόγου αυτού· επομένως ο Λόγος δεν αποτελεί την πηγή τους παρά μόνον ένα από τα πιθανά τους όπλα. Όμως η αντίθεση και τα σφάλματα των δύο αυτών τοποθετήσεων ενδιαφέρουν την παρούσα προβληματική μας λιγότερο από την άρρητη αλληλεξάρτηση τους. Γιατί ούτε οι συνήγοροι του οικουμενικού Λόγου και της οικουμενικής ηθικής τόλμησαν να επικαλεσθούν έσχατα και απόλυτα μεταφυσικά επιχειρήματα, ούτε οι μεταμοντέρνοι σχετικιστές αμφισβήτησαν καθ’ εαυτά τα ηθικοπολιτικά ιδεώδη των οικουμενιστών. Και οι δυο πλευρές διακήρυξαν την προσήλωση τους στον πλουραλισμό και στην ανοχή, μόνον πού η καθεμιά τους διατεινόταν ότι η δίκη της συνταγή ήταν προσφορότερη για την επίτευξη του υπέρτερου αυτού σκοπού.

Η ανάλυση των οικουμενιστικών και των σχετικιστικών βασικών θέσεων επιβεβαιώνει αυτήν την αλληλεξάρτηση, καθώς δείχνει ότι και οι δύο τοποθετήσεις αντιμετωπίζουν αντίστροφες, βέβαια, άλλα συμμετρικές λογικές δυσκολίες. Ας πάρουμε ως παράδειγμα την προσπάθεια των οικουμενιστών να αποδείξουν την ύπαρξη πανανθρώπινων καταβολών ή νοητικών ικανοτήτων και προδιαθέσεων, πιστεύοντας ότι η απόδειξη αυτή θα άνοιγε τον δρόμο σε κοινούς τρόπους σκέψης, σε κοινές άξιες και επομένως στην καθολική συνεννόηση, ήτοι στην ανοχή των πάντων προς τους πάντες. Με την (παλαιότατη άλλωστε) επιχειρηματολογική αυτή στρατηγική αιτιολογήθηκε ενάντια σε σχετικιστικές εθνολόγους η δυνατότητα της κατανόησης ξένων πολιτισμών και άλλων ανθρώπων εν γένει. Όπως πιστεύω, οι οικουμενιστές έχουν δίκιο στο σημαντικό αυτό ζήτημα, μολονότι μπορούν να υποστηριχτούν πολύ διαφορετικές απόψεις σχετικά με την υφή και τη λειτουργία των παραπάνω καταβολών καθώς και σχετικά με τον μηχανισμό και τα κίνητρα της κατανόησης. Όμως η θέση αυτή διόλου δεν συνεπάγεται αναγκαστικά ούτε την ταύτιση κατανόησης και συναίνεσης, ούτε την επιταγή της ανοχής, όπως εξυπονοεί ο ηθικός ζήλος των οικουμενιστών. Η κατανόηση είναι ουδέτερη από ηθική άποψη, ήτοι μπορεί να συνδέεται τόσο με τη φιλική όσο και με την εχθρική στάση. Γίνεται συνήθως δεκτό ότι οι φίλοι κατανοούν ο ένας τον άλλον (μολονότι συχνότατα η φιλία θεμελιώνεται σε παρανοήσεις). Αλλά και δύο στρατηγοί, που βρίσκονται αντιμέτωποι στο πεδίο της μάχης προσπαθούν εξίσου να κατανοήσουν ο ένας τον άλλον – στην περίπτωση αυτή μάλιστα έχει ακόμα ζωτικότερη σημασία να παραμερίσει κανείς τις προσωπικές του προκαταλήψεις και συμπάθειες ή αντιπάθειες προκειμένου να δει τον άλλον όσο το δυνατόν αντικειμενικότερα. Εδώ υφίσταται αδιαμφισβήτητα κατανόηση πάνω στη βάση ενός κοινού τρόπου σκέψης και της εκατέρωθεν ικανότητας προς (υποθετική) ανασυγκρότηση της σκέψης τού άλλου (δηλαδή πάνω στη βάση ουσιωδών δεδομένων της ανθρώπινης φύσης), όμως δεν υφίσταται συναίνεση, ούτε η κατανόηση συνεπάγεται την ανοχή. Οι πανανθρώπινες καταβολές έχουν προφανώς τέτοια ύφη, ώστε, μολονότι οι μορφές και οι λειτουργίες τους είναι ταυτόσημες σε όλους, παραμένει σε κάθε περίπτωση ανοιχτό ποιό συγκεκριμένο περιεχόμενο θα πάρουν. Το ίδιο ισχύει και όταν δεν γίνεται άμεσα λόγος για «ανθρώπινη φύση», παρά αυτή παρεισάγεται έμμεσα και περιφραστικά, οπότε γίνεται λόγος για «ορθολογικότητα» και «γλώσσα»· αυτό κάνει λ.χ. η θεωρία της επικοινωνιακής πράξης ελπίζοντας ότι έτσι θα παρακάμψει το ακανθώδες πεδίο της ανθρωπολογίας. Γιατί η ορθολογικότητα και η γλώσσα μπορούν κι αυτές, μέσα από τις ίδιες μορφές και λειτουργίες, να εγκολπωθούν εντελώς διαφορετικά περιεχόμενα και εντελώς διαφορετικές ηθικές-κανονιστικές προτιμήσεις. Ώστε διόλου δεν χρειάζεται κανείς να αρνηθεί από σχετικιστική σκοπιά τις ανθρωπολογικά δεδομένες ιδιότητες της ορθολογικότητας και της γλώσσας προκειμένου να εξηγήσει την ανυπαρξία συναίνεσης ή ανοχής. Πέρα απ’ αυτό, η αποδοχή πανανθρώπινων ιδιοτήτων όχι μόνον δεν αποτελεί επαρκή, αλλά ούτε καν αναγκαίο όρο της επιθυμητής συμφωνίας στο κανονιστικό πεδίο. Τι θα κερδίζαμε λ.χ. με την υπόθεση ότι η καθοριστική καθολική ιδιότητα της ανθρώπινης φύσης είναι η αδιάλειπτη επιθετικότητα; Ώστε η εν γένει αποδοχή πανανθρώπινων ιδιοτήτων πρέπει να συμπληρωθεί με εξειδικεύσεις αναφερόμενες στο συγκεκριμένο περιεχόμενο των ιδιοτήτων αυτών, πράγμα που αφ” ενός γεννά έναν φαύλο κύκλο και αφ’ ετέρου μας επαναφέρει σε κοινοτοπίες («ο άνθρωπος είναι καλός»). Και κάτι ακόμα προκύπτει, αν σκεφθούμε το ζήτημα καλύτερα. Αν υποθέσουμε ότι με την ενεργοποίηση των πανανθρώπινων καταβολών και με την εξίσωση των συνθηκών ζωής θα εξαλείφονταν τα όρια και τα σύνορα ανάμεσα στα έθνη και στους πολιτισμούς, τότε προφανώς θα διαμορφωνόταν μία και μόνη ανθρώπινη κοινότητα. Κάτι τέτοιο θα εγγυόταν τη συναίνεση και την ειρήνη μονάχα αν στο παρελθόν οι αιματηρές και οι λοιπές συγκρούσεις είχαν γίνει ανάμεσα σε κοινότητες διαφορετικές από την άποψη των συνθηκών ζωής και των πολιτισμικών δεδομένων. Όμως έγιναν και τρομακτικοί εμφύλιοι πόλεμοι. Έτσι, το μόνο πού μπορεί να εγγυηθεί ο οικουμενισμός είναι η μετατροπή όλων των πολέμων σε εμφυλίους πολέμους.

Από την πλευρά του, ο σχετικισμός αντιφάσκει προς τον εαυτό του όταν θέτει την αντίληψη περί σχετικότητας όλων των τοποθετήσεων και όλων των άξιων στην υπηρεσία μιας ορισμένης τοποθέτησης και αξίας, δηλαδή της ανοχής και της ειρήνης. Όταν οι σχετικιστές συνάγουν από μια διαπίστωση («οι τοποθετήσεις και αξίες είναι σχετικές») ένα κανονιστικό παράγγελμα («να έχετε συνείδηση αυτής της σχετικότητας και να μην επιδιώκετε την επιβολή των δικών σας τοποθετήσεων και άξιων με όλα τα μέσα»), τότε κάνουν το ίδιο λογικά μοιραίο άλμα από ένα Ον σε ένα Δέον όπως και οι οικουμενιστές (αυτοί λένε: «οι άνθρωποι έχουν κοινές καταβολές, γι’ αυτό οφείλουν να ζουν συναινετικά»). Και όταν επιδιώκουν να μετατρέψουν μια διαπίστωση σε κίνητρο ορισμένης συμπεριφοράς, τότε συγχέουν δύο διαφορετικά επίπεδα. Γιατί στην διαπίστωση της σχετικότητας των τοποθετήσεων και των αξιών ο παρατηρητής μπορεί να φτάσει ακόμα και όταν το κάθε ενεργό υποκείμενο πιστεύει απόλυτα στην αλήθεια του και αγωνίζεται γι’ αυτήν χωρίς να το ενδιαφέρουν οι συνέπειες για την κοινωνική ειρήνη. Αντίθετα, στο επίπεδο των ενεργών υποκειμένων διόλου δεν απαιτείται η ομολογία, ότι η τοποθέτηση του καθενός είναι σχετική, προκειμένου να επιτευχθεί η ανοχή -μπορούμε μάλιστα να εικάσουμε βάσιμα ότι μια τέτοια ομολογία είναι ψυχολογικά δυσχερέστατη. Κανείς δεν μπορεί να λέει συνεχώς από βάθους καρδίας ότι ο άλλος σκέπτεται ορθότερα απ’ ότι σκέπτεται ο ίδιος· για να επικρατήσει η ανοχή, αρκεί να πιστεύει ο καθένας ότι ο άλλος έχει ίσα δικαιώματα να υπερασπίζει τη γνώμη του δίχως τη χρήση βίας. Ώστε η ανοχή δεν επιβάλλεται κοινωνικά επειδή οι άνθρωποι εσωτερικεύουν την αρχή της σχετικότητας και ενεργούν αντίστοιχα, παρά επειδή η ανοχή μετατρέπεται σε κυρίαρχη ιδεολογία και σε κοινωνικά επιβραβευόμενη στάση. Βεβαίως, εδώ παρεισάγονται επιβοηθητικά οικουμενιστικές θέσεις. Η ποικιλομορφία των αξιών γίνεται ανεκτή υπό την επιφύλαξη της αποκλειστικής ισχύος της αξίας της ανοχής και επιπρόσθετα των αξιών (π.χ. «ανθρώπινη αξιοπρέπεια») πού στηρίζουν την αξία της ανοχής. Από την άποψη αυτή, η μαζική δημοκρατία, παρά τον λειτουργικά απαραίτητο πλουραλισμό της, χρειάζεται μιαν κυρίαρχη ιδεολογία, όπως χρειάζονταν και όλοι οι προγενέστεροι κοινωνικοί σχηματισμοί. Το πολυδιακηρυγμένο «τέλος των ιδεολογιών» δεν είναι παρά μέρος της δικής της ιδεολογικής αυτοκατανόησης.

Η αναγκαιότητα επιστράτευσης έσχατων και ακαταμάχητων αρχών, ακόμη και υπό συνθήκες μαζικοδημοκρατικού πλουραλισμού, προκειμένου να συγκρατηθεί ο σχετικισμός όποτε φαίνεται να ξεπερνά τα υποφερτά όρια, μάς παραπέμπει στη δεύτερη από τις προαναφερθείσες δυο μορφές της συμπληρωματικής σχέσης οικουμενισμού και σχετικισμού: το ίδιο υποκείμενο εκπροσωπεί ταυτόχρονα οικουμενιστικές και σχετικιστικές θέσεις, αιωρούμενο ανάμεσα τους κατά τις εκάστοτε πολεμικές του ανάγκες χωρίς να αντιλαμβάνεται τη λογική αντίφαση. Τούτη η αμφιπλευρικότητα χαρακτηρίζει την ιδία την ιδέα της ανοχής, την οποία, όπως είπαμε, ενστερνίζονται και οι δύο παρατάξεις. Εξ αρχής η ιδέα αυτή σκόνταφτε στο ίδιο πάντα στοιχειώδες και ίσαμε σήμερα αναπάντητο ερώτημα: οφείλει και επιτρέπεται να ανέχεται κανείς τους αδιόρθωτους εχθρούς της ανοχής; Γνωρίζουμε πως σκέφτονταν συναφώς οι πλείστοι διαφωτιστές όσο ακόμα ο ένας και μοναδικός Λόγος αξίωνε να προσδιορίζει τα όρια τού ανεκτού. Όμως μετά την κατάρρευση του η κατάσταση έγινε πολύ πιο περίπλοκη, γιατί τώρα, εκτός από την ποικιλομορφία των μορφών της αυτοπραγμάτωσης μέσα στο πλαίσιο τού ίδιου κράτους και του ίδιου πολιτισμού, αντικείμενο της ανοχής πρέπει να καταστεί ολόκληρη η ποικιλομορφία των πολιτισμών μέσα στο πλαίσιο της παγκόσμιας κοινωνίας. Προφανώς, μόνον τότε μπορούν να ασκήσουν ενεργά και παθητικά την ανοχή όλες οι πλευρές, όταν η ανοχή περιέχεται ως αξία στο κοσμοθεωρητικό πιστεύω κάθε επί μέρους πλευράς (έθνους η πολιτισμού). Η καθολική ανοχή προϋποθέτει λοιπόν ότι τουλάχιστον ως προς ένα σημείο δεν τίθεται καθόλου θέμα ανοχής, γιατί εδώ δεν υπάρχουν διαφορές που θα ’πρεπε να γίνουν ανεκτές. Αν μία πλευρά δεν διαθέτει αυτήν την προϋπόθεση, δηλαδή δεν επιθυμεί να συνδέσει τον ορισμό της ταυτότητας της με την επιταγή της ανοχής, τότε όσοι αποδέχονται τη σύνδεση αυτή για τον εαυτό τους είναι υποχρεωμένοι να δουν το ζήτημα της ανοχής σε διπλή προοπτική. Για να παραμείνουν οι ίδιοι ανεκτικοί, δηλαδή για να ανέχονται τον άλλον σε όλη τη σχετικότητα της ύπαρξης του, πρέπει να θέσουν με απόλυτο τρόπο τη σχετικότητα της δικής τους ύπαρξης σ’ ότι άφορα το ζήτημα της ανοχής και να λησμονήσουν το γεγονός ότι η ανοχή, ως αξία και ως αίτημα, αποτελεί προϊόν ορισμένου πολιτισμού. Το σχετικό πρέπει λοιπόν να υπάρχει υπό πολλές μορφές, αλλιώς η ανοχή δεν έχει αντικείμενο και νόημα, συνάμα όμως ένα από όλα αυτά τα σχετικά πράγματα πρέπει να εκληφθεί με απόλυτο τρόπο προκειμένου να είναι καθολική η ανοχή. Έτσι, η έννοια της ανοχής αιωρείται ανάμεσα σε μιαν οικουμενιστική και σε μιαν σχετικιστική αντίληψη. Σε οικουμενιστική προοπτική, η ειρήνη οφείλει να προέλθει από την ανοχή όταν όλα τα εκάστοτε ενδιαφέροντα υποκείμενα υπαχθούν κάτω από έναν κοινό παρονομαστή, π.χ. εκείνον του «ανθρώπου», σε συνάφεια προς τον οποίο ορίζεται το πεδίο του ανεκτού σε σχετικιστική προοπτική, πάλι, όταν αναγνωρίζεται στο κάθε υποκείμενο το δικαίωμα διατήρησης της ιδιαιτερότητας του. Στην πρώτη περίπτωση πρέπει να αφομοιωθούν όσοι δεν θέλουν να είναι απλώς και μόνον «άνθρωποι», αλλά επί πλέον Κινέζοι ή Μουσουλμάνοι- στη δεύτερη περίπτωση εκείνοι, των οποίων η ιδιαιτερότητα συνδέεται εξ ορισμού με τη μισαλλοδοξία απέναντι σ’ ότι είναι ξένο. Έτσι ανοχή αποτελεί (ονομαστικά) μέσο προς διαφύλαξη και (πρακτικά) μέσο προς αφομοίωση τού σχετικού («Η ανοχή είναι μισαλλόδοξη και απαιτεί την αφομοίωση», έγραψε ο Hermann Broch σχολιάζοντας την εγκατάσταση των Ιουδαίων στην Πρωσσία). Αυτό φαίνεται καθαρά στην σημερινή τοποθέτηση της Δύσης απέναντι στους πολιτισμούς τού Νότου και της Ανατολής. Τα άβλαβη λαογραφικά στοιχεία, η εκλεκτή γαστρονομία και ό,τι εμπλουτίζει την ηδονιστική παλέτα σώματος και πνεύματος στη Δύση κηρύσσεται πάραυτα πολιτισμικό αγαθό, το οποίο πρέπει να αποτελέσει αντικείμενο ανοχής και διαφύλαξης· όμως η προθυμία της κατανόησης και της ανοχής εξαντλείται ταχύτατα όταν ένα σκληρό ποινικό δίκαιο ή οι επικλήσεις προς «ιερό πόλεμο» ενοχλούν την άκρως εκλεπτυσμένη από την ευημερία δυτική ευαισθησία – λες και τέτοια φαινόμενα δεν έχουν τις πολιτισμικές τους αιτίες ή δεν έχουν τα αντίστοιχα τους στην ιστορία της Δύσης. Η αρχή της ισότητας των πολιτισμών, η οποία αναγνωρίζεται ως βάση της αμοιβαίας τους ανοχής, μετατρέπεται έτσι, μέσω της επιλεκτικής αντιμετώπισης των ξένων πολιτισμών, σε ιεράρχηση των πολιτισμών προς όφελος της Δύσης.

Ο ανταγωνισμός και η συμπληρωματικότητα οικουμενισμού και σχετικισμού σημαδεύουν όχι μόνον τομείς της (κοινωνικής) φιλοσοφίας, οι οποίοι δεν είναι δυνατόν να διαχωρισθούν από τη σφαίρα της πολιτικής ιδεολογίας, αλλά και την επιστημολογική η μεθοδολογική προβληματική. Ο μεθοδολογικός σχετικισμός του anything goes ήταν πνευματικό τέκνο της πολιτισμικής επανάστασης και της καλλιτεχνικής avant-garde· απετέλεσε τη συνέχεια προσπαθειών προς ιστορίκευση των φυσικών επιστημών, προσπαθειών που με τη σειρά τους επεξεργάστηκαν ιδέες του παλαιότερου συμβατικισμού. Όχι λιγότερο χαρακτηριστική από την εμφάνιση του μεθοδολογικού σκεπτικισμού ήταν ωστόσο η αντίδραση εναντίον του, η οποία εκφράστηκε σε επαναδιατυπώσεις της επιστημονικής «μεθόδου» από μέρους «ρεαλιστών» επιστημολόγων. Πάντως θα ήταν σφάλμα να υπερτιμήσει κανείς την εμπράγματη διάσταση τέτοιων αντιπαραθέσεων παραβλέποντας τον ενδεικτικό τους χαρακτήρα. Γιατί, από εμπράγματη άποψη, και οι δύο αυτές τοποθετήσεις εμπλέκονται στις γνωστές μας εσωτερικές αντιφάσεις του οικουμενισμού και του σχετικισμού γενικότερα. Οι «ρεαλιστές» προσπαθούν ν’ αποδείξουν μιαν αναγκαία σχέση μεταξύ αντικειμενικότητας και μεθόδου, σχέση που δεν μπορεί να τεκμηριωθεί με βάση την ιστορία των ιδεών. Όχι μόνον το ιδεώδες της μεθόδου άλλαξε από καιρό σε καιρό, έτσι ώστε π.χ. τόσο παλαιοτέρα όσο και στις ήμερες μας στον κλασσικό επαγωγισμό αντιπαρατέθηκε μία απαγωγική προσέγγιση (π.χ. υπό τη μορφή της μεθοδικής προτεραιότητας των υποθέσεων), αλλά και η μέθοδος εκείνη, η οποία από πολύ νωρίς συνδέθηκε με τη γεννώμενη νεώτερη φυσική επιστήμη, διαμορφώθηκε αρχικά έξω και ανεξάρτητα από τούτη την τελευταία, και μάλιστα σε συνάφεια με λογικές και ρητορικές έρευνες, όχι σε συνάρτηση με την πειραματική διερεύνηση της φύσης. Η υιοθέτηση και η εφαρμογή αυτής της μεθόδου προϋπέθετε με τη σειρά της ορισμένες πεποιθήσεις αναφερόμενες σε ζητήματα περιεχομένου, όπως π.χ. την πεποίθηση για την εσωτερική λογική και νομοτέλεια της φύσης, η οποία στήριξε την πολεμική εναντίον της αρχαίας και χριστιανικής αντίληψης για τον οντολογικά υποδεέστερο χαρακτήρα τού αισθητού κόσμου. Η αναγκαία σύνδεση κάθε μεθόδου με προκαταρκτικές αποφάσεις αναφερόμενες σε ζητήματα περιεχομένου έχει με τη σειρά της ως συνέπεια να επιβεβαιώνει αναγκαία η μέθοδος τα περιεχόμενα εκείνα, με τα οποία έχει συνδεθεί εξ αρχής.

Ωστόσο τέτοιες διαπιστώσεις δεν επιτρέπουν το δίχως άλλο να δεχθεί κανείς το anything goes ως καθοδηγητήριο μίτο της επιστημονικής έρευνας, μολονότι οφείλουμε να ομολογήσουμε ότι το anything goes ασκήθηκε έμπρακτα στο παρελθόν, ενώ η συνεπής εφαρμογή της αρχής της πειραματικής επαλήθευσης μάλλον θα είχε εμποδίσει την επιστημονική πρόοδο. Εν τούτοις θα είναι μυωπικό να βγάλουμε από τα δεδομένα αυτά το συμπέρασμα πως ότι ασκήθηκε έμπρακτα, έστω και ασυνείδητα, στο παρελθόν θα όφειλε στο έξης να αναγορευθεί σε καθοδηγήτρια αρχή της επιστημονικής δραστηριότητας. Γιατί πρακτικά διαφέρει πολύ το αν όλοι κάνουν de facto ότι θέλουν, πιστεύοντας όμως ταυτόχρονα πως ακολουθούν μια αντικειμενική μέθοδο, από το αν όλοι ακολουθούν de facto και de jure τη δική τους όρεξη και έμπνευση. Παραμένει δέσμιος κλασσικών ορθολογιστικών προκαταλήψεων όποιος συγχέει την υποκειμενική ανάπτυξη της σκέψης με την αντικειμενική της λειτουργία, όποιος δέχεται τη δυνατότητα μιας σταθμητής αντιστοιχίας ανάμεσα στην πράξη και στον τρόπο, με τον οποίο κατανοούν τον εαυτό τους οι πράττοντας, και τέλος οποίος από τη γνώση των μηχανισμών της πράξης αναμένει καλύτερα αποτελέσματα για την ίδια την πράξη. Στην πραγματικότητα υπάρχει αναγκαία εσωτερική συμμετρία ανάμεσα στη βούληση ορισμένων υποκειμένων να μεθοδεύουν την επιστημονική τους εργασία αντικειμενικά (όχι αναρχικά) και στον έμπρακτα αναρχικό χαρακτήρα της επιστήμης. Γιατί η παραπάνω βούληση εκφράζει μιαν αξίωση ισχύος, δηλαδή μιαν αξίωση αντικειμενικότητας ως προς την οικεία τοποθέτηση, και ακριβώς από τον αγώνα μεταξύ των διάφορων αξιώσεων ισχύος γεννιέται η αναρχική ιστορική ποικιλομορφία. Όπως και σε άλλα πεδία, και προ παντός στο πεδίο της ηθικής και αξιολογικής θεωρίας, έτσι και στο πεδίο της μεθοδολογίας και της επιστημολογίας ο σχετικισμός μπορεί να διαγνώθει τα πράγματα καλύτερα από τούς αντιπάλους του, όμως η ίδια εκείνη πράξη, την οποία ορθά περιγράφει, μπορεί να συνεχισθεί μονάχα αν τον αγνοεί η και τον καταδιώκει. Ούτε και στο μέλλον θα καταφέρει κανείς να αντλήσει από μιαν ιστορική-σχετικιστική θεώρηση κανονιστικά πορίσματα. Αλλά ούτε και θα μπορέσουν ποτέ οι οικουμενιστικές αντιλήψεις να εξηγήσουν ικανοποιητικά την ιστορική πράξη.

Η μόνη επανάσταση είναι μέσα μας

Η ζωή έγινε τυποποιημένη και χωρίς νόημα, με πόλεις με υπερπληθυσμό, ατέλειωτους αυτοκινητόδρομους και όλα τα’ άλλα. Τι έχετε να προσφέρετε στους νέους; Τι έχετε να τους δώσετε – τις ανησυχίες σας, τα προβλήματά σας, τα παράλογα κατορθώματά σας; Φυσικά κάθε νοήμον πρόσωπο πρέπει να επαναστατήσει εναντίον όλων αυτών. Αυτή η ίδια όμως η εξέγερση έχει μέσα της το σπόρο του κομφορμισμού: προσαρμογή μέσα στη δική σας ομάδα και αντίθεση προς μιαν άλλη ομάδα. Οι νέοι ξεκινάνε επαναστατώντας εναντίον του κομφορμισμού και καταλήγουν προσαρμοζόμενοι με τον πιο παράλογο τρόπο, το ίδιο ακριβώς ολοκληρωτικά.

Ζήσατε για την ευχαρίστηση και αυτοί θέλουν να ζήσουν για το δικό τους είδος ευχαρίστησης. Βοηθήσατε να γίνουν πόλεμοι και φυσικά είναι εναντίον του πολέμου. Καθετί που έχετε κάνει, χτίσει ή δημιουργήσει είναι για την υλική ευημερία που έχει τη θέση της, όταν όμως γίνει αυτή καθαυτή σκοπός, τότε αρχίζει το χάος.

Αναρωτιέται κανείς εάν πραγματικά αγαπάτε τα παιδιά σας. Μπορεί να τα φροντίζετε όταν είναι πολύ μικρά, να τους δίνετε αυτό που θέλουν, να τους δίνετε την καλύτερη τροφή, να τα κακομαθαίνετε, να τους μεταχειρίζεστε σαν παιχνίδια και να τα χρησιμοποιείτε για δική σας ικανοποίηση και ευχαρίστηση. Σ’ αυτό δεν υπάρχει ποτέ κανένας φραγμός, ποτέ μια αίσθηση λιτότητας, που δεν είναι η τραχύτητα του μοναχού. Έχετε μιαν ιδέα ότι πρέπει να κινηθούν ελεύθερα, ότι δεν πρέπει να καταπιεστούν, ότι δεν πρέπει να τους πουν τι να κάνουν, ακολουθείτε αυτό που συνιστούν οι ειδικοί και αυτό που λένε οι ψυχολόγοι. Δημιουργείτε μια γενιά χωρίς φραγμό και όταν επαναστατήσουν τρομοκρατείστε ή ευχαριστιέστε, ανάλογα με τις προκαθορισμένες μεταβολές σας. Είστε λοιπόν υπεύθυνοι για όλα αυτά.

Κατά βάθος θέλετε να συμβιβαστούν, όχι στο δικό σας υπόδειγμα σα γονείς, αλλά στη δομή μιας κοινωνικής τάξεως που είναι αυτή καθαυτή διεφθαρμένη. Τρομοκρατείστε όταν τα περιφρονούν όλα αυτά αλλά κατά ένα παράξενο τρόπο το θαυμάζετε, διότι κατά βάθος ποθείτε αυτή την αλλαγή που ποτέ δεν ήρθε, που ποτέ δεν κάνατε κάτι γα να έρθει.

Προσπαθήσατε να δώσετε αξία σε μια ζωή που έχει πολύ μικρό νόημα, που είναι ρηχή και ασήμαντη και αποτυγχάνοντας σ’ αυτό προσπαθείτε να τη διευρύνετε στο ίδιο επίπεδο. Αυτή η διεύρυνση μπορεί να συνεχιστεί αδιάκοπα αλλά δεν έχει βάθος, δεν έχει εμβρίθεια. Η οριζόντια κίνηση θα οδηγήσει σ’ όλα τα μέρη που είναι συναρπαστικά και διασκεδαστικά, η ζωή όμως παραμένει πολύ ρηχή.

Για ένα νου που πραγματικά αναζητά, όχι απλώς και μόνο εξετάζοντας με τις λέξεις ή παραβάλλοντας διανοητικά υποθέσεις, για ένα νου που αναζητά, η οριζόντια κίνηση έχει πολύ μικρή σημασία. Δεν μπορεί να προσφέρει τίποτα εκτός από το πολύ φανερό και έτσι η εξέγερση γίνεται πάντα επιπόλαια επειδή εξακολουθεί να κινείται στην ίδια κατεύθυνση – εξωτερική, πολιτική, μεταρρυθμιστική κ.ο.κ. Η μόνη επανάσταση είναι μέσα μας. Δεν είναι οριζόντια αλλά κάθετη – κάτω και επάνω. Η εσωτερική κίνηση μέσα μας δεν είναι ποτέ οριζόντια και επειδή είναι εσωτερική έχει αμέτρητο βάθος. Και όταν υπάρχει πραγματικά αυτή η έκταση του βάθους η κίνηση δεν είναι ούτε οριζόντια ούτε κάθετη.

Το σύμβολο του Λωτού.

Να είσαι ¨"μέσα" στον κόσμο, αλλά όχι του κόσμου "αυτού"...

Διανύουμε μια ιδιαίτερα σκοτεινή περίοδο και θα γίνεται όλο και πιο σκοτεινή, εκτός αν ο καθένας ανάψει μέσα του ένα φως και αρχίσει να το εκπέμπει γύρω του. Αν ο καθένας δεν αρχίσει να μοιράζει τη φλόγα του βοηθώντας τους συνανθρώπους του υλικά, συναισθηματικά, νοητικά, πνευματικά, με όποιον τρόπο τέλος πάντων μπορεί, η αυγή δεν πρόκειται να έλθει με μαγικό τρόπο. Κανένας Θεός έξω από εμάς δεν πρόκειται να μας βοηθήσει. Θα πρέπει λοιπόν να επαγρυπνούμε συνεχώς και να καταβάλλουμε αδιαλείπτως κάθε δυνατή προσπάθεια προκειμένου να βοηθήσουμε τη συνείδησή μας να εξελιχτεί.

Είναι ένας μεγάλος αγώνας ενάντια στο σκοτάδι, αλλά και μια μεγάλη ευκαιρία, και πρόκληση και ενθουσιασμός. Θα πρέπει να γίνεται με χαρούμενη διάθεση, με τραγούδι και με χορό, επειδή μόνο με αυτό τον τρόπο μπορούμε να φέρουμε την αυγή στην ανθρωπότητα και να σκορπίσουμε το σκοτάδι που πυκνώνει ολοένα και περισσότερο.

Υπάρχει ένας κοσμικός νόμος ο οποίος λέει: «Μόνο μέσα από τη λάσπη μπορεί να προβάλει το νούφαρο». Οι περισσότεροι πολιτικοί που μας κυβερνούνε σήμερα αλλά δυστυχώς και μεγάλο μέρος των ιερέων όλων των θρησκειών αρκούν για τη δημιουργία αρκετής λάσπης. Αυτό που θα πρέπει να κάνουμε τώρα είναι να μεγαλώσουμε λωτούς. Δεν πρέπει να πνιγούμε μέσα στη λάσπη τους που καθημερινά μας ρίχνουν αλλά να σπείρουμε τους σπόρους από τους οποίους θα προκύψουν οι λωτοί.

Ο σπόρος του λωτού είναι ένα θαύμα. Μεταμορφώνει τη λάσπη στο πιο όμορφο λουλούδι. Στην Ανατολή ο λωτός αντιμετωπιζόταν σχεδόν ως αντικείμενο λατρείας για δυο λόγους. Ο ένας είναι ότι προβάλλει μέσα από τη λάσπη. Η αγγλική λέξη human, άνθρωπος, σημαίνει απλά χώμα. Ο Θεός έπλασε τα ανθρώπινα όντα από χώμα που το έκανε λάσπη. Στη λάσπη όμως υπάρχει και η πιθανότητα να αναπτυχθεί το άνθος του λωτού. Είναι ένα μεγάλο λουλούδι και ανοίγει τα πέταλά του μόνο όταν ανατέλλει ο ήλιος, και τα πουλιά αρχίζουν να τραγουδούν, και ο ουρανός γεμίζει χρώματα. Καθώς πέφτει το σκοτάδι και ο ήλιος δύει, κλείνει ξανά τα πέταλά του. Είναι εραστής του φωτός.

Κατά δεύτερο λόγο τα πέταλά του, ακόμη και τα φύλλα του, είναι τόσο βελούδινα, που κατά τη διάρκεια της νύχτας δροσοσταλίδες συγκεντρώνονται στα πέταλα, επάνω στα φύλλα. Στο πρώτο φως του ήλιου, αυτές οι δροσοσταλίδες λάμπουν σαν μαργαριτάρια, και ακόμη πιο όμορφα από αυτά, καθώς δημιουργούν ουράνια τόξα γύρω τους. Το πιο όμορφο πράγμα όμως είναι ότι ενώ ξεκουράζονται επάνω στα πέταλα και στα φύλλα, οι δροσοσταλίδες δεν ακουμπούν το φύλλο. Έρχεται μια λεπτή αύρα και κυλούν πίσω στο νερό, χωρίς να αφήσουν κανένα ίχνος.

Το άνθος του λωτού υπήρξε συμβολικό στην Ανατολή, επειδή η Ανατολή λέει ότι θα πρέπει να ζήσεις στον κόσμο, αλλά να παραμείνεις ανεπηρέαστος από αυτόν. Θα πρέπει να μένεις μέσα στον κόσμο, αλλά ο κόσμος να μη μένει μέσα σου. Θα πρέπει να διασχίζεις τον κόσμο χωρίς να φέρεις μέσα σου κάποια εντύπωση, κάποια επίπτωση, κάποια γρατζουνιά. Εάν ως τη στιγμή του θανάτου σου μπορείς να πεις ότι η συνείδησή σου είναι το ίδιο αγνή και αθώα, όπως και κατά τη γέννησή σου, τότε έχεις ζήσει μια θρησκευόμενη ζωή, μια πνευματική ζωή.

Ως εκ τούτου το άνθος του λωτού αποτέλεσε ένα σύμβολο του πνευματικού τρόπου ζωής. Μεγαλώνει μέσα στη λάσπη και ωστόσο παραμένει ανέγγιχτο.

Είναι ένα σύμβολο του μετασχηματισμού. Η λάσπη μετασχηματίζεται σο πιο όμορφο και πιο ευαίσθητο λουλούδι που γνώρισε ποτέ ο πλανήτης. Ο Βούδας αγαπούσε τόσο πολύ τον λωτό που έκανε λόγο για τον «παράδεισο του λωτού»

Με τον βαθύ διαλογισμό μας και την ευγνωμοσύνη απέναντι στο γεγονός της ύπαρξής μας, είναι πιθανό η γη να αναπτύσσεται με περισσότερη συναίσθηση, με περισσότερα λουλούδια. Μπορεί να γίνει ένας παράδεισος των λωτών.

Απαιτείται όμως ένας δύσκολος αγώνας για μια μεγάλη επανάσταση στην ανθρώπινη συνείδηση, και ο καθένας καλείται να λάβει μέρος στην επανάσταση αυτήν. Ας συνεισφέρουμε με ό,τι μπορούμε. Όλη η ζωή μας θα πρέπει να αφιερωθεί στην ιδέα της επανάστασης. Δε θα έχουμε άλλη ευκαιρία, άλλη πρόκληση για τη δική μας πρόοδο και την πρόοδο αυτού του όμορφου πλανήτη.

Για την ταυτότητα του Ομήρου

Τα τεκμήρια για τη γέννηση και τη δράση του Ομήρου είναι λειψά, με δεδομένο τον ανεκδοτολογικό χαρακτήρα που εμφανίζουν οι αρχαίες βιογραφίες (Βίοι Ομήρου) αλλά και οι ετερόκλητες υποθέσεις για το όνομά του. Για συμβατικούς μάλλον λόγους το όνομα «Όμηρος» αναφέρεται στον ποιητή των δύο ομηρικών επών, ανεξάρτητα αν η Οδύσσεια υπολογίζεται από αρκετούς ομηριστές ως έργο διαφορετικού ποιητή.

Σχετικά αδιάγνωστος παραμένει ο τόπος της σύνθεσης των δύο επών, καθώς πόλεις και νησιά της ανατολικής Μεσογείου στην περιοχή της Ιωνίας, κυρίως η Σμύρνη και η Χίος, ήδη από την αρχαιότητα, διεκδικούσαν τον τίτλο της γενέθλιας γης και δράσης του Ομήρου. Ισχυροί πάντως θεωρούνται οι δεσμοί του ποιητή με τη Χίο, καθώς το όνομά του συνδέθηκε με τις συντεχνίες των ραψωδών του νησιού, τους Ομηρίδες (6ος αι. π.Χ.), τους οποίους ο Πίνδαρος, γύρω στα τέλη του 5ου αι. π.Χ., ονομάζει ῥαπτῶν ἐπέων ἀοιδούς (Νεμ. 2.1-3).

 

Το βέβαιο είναι ότι στην αρχαιότητα δεν γνώριζαν με σιγουριά περισσότερα πράγματα για την προσωπικότητα και το έργο του Ομήρου από ό,τι εμείς σήμερα. Στα νεότερα χρόνια έγιναν πολλές προσπάθειες, ώστε από τον τρόπο με τον οποίο παρουσιάζονται οι αοιδοί κυρίως της Οδύσσειας (ο Δημόδοκος, για παράδειγμα, στη Σχερία και ο Φήμιος στην Ιθάκη), να ανασυντεθούν η μορφή και η κοινωνική θέση του Ομήρου, ο χρόνος και ο τρόπος σύνθεσης του έργου του. Καθώς στο οδυσσειακό έπος οι δεξιοτέχνες αοιδοί εντοπίζονται στην αυλή ηγεμόνων και το έργο τους απευθύνεται σε ακροατήριο ευγενών, συμπεραίνεται ότι ο χρόνος που έζησε ο ποιητής εντοπίζεται σε μια περίοδο κατά την οποία η τάξη των ευγενών βρίσκεται σε πλήρη ακμή. Σε συνδυασμό με τα σχετικά, αρχαιολογικά και ιστορικά, ευρήματα και πορίσματα, θεωρείται πιθανό η ακμή της αριστοκρατικής τάξης, που εκπροσωπείται κυρίως στον κόσμο της Οδύσσειας, να συμπίπτει με το δεύτερο μισό του 8ου αι. π.Χ.

Τα είδη της αρχαϊκής επικής ποίησης

Οι παλαιότερες συνθέσεις της αρχαιοελληνικής λογοτεχνίας εντάσσονται στο γένος της αρχαϊκής επικής ποίησης. Στην ευρεία του έννοια ο όρος «αρχαϊκή επική ποίηση» αναφέρεται σε εκτενείς, έμμετρες αφηγήσεις, που εκτελούνται δημόσια από τον αοιδό με ρυθμική απαγγελία μπροστά σε ακροατήριο, και έχουν ως κεντρικό τους περιεχόμενο τα κατορθώματα ηρώων και θεών ενός απόμακρου, σχεδόν μυθικού, παρελθόντος. Το κοινωνικό πλαίσιο εκφοράς του αρχαϊκού έπους εκτείνεται από τον χώρο του αυλικού οίκου και του συμποσίου μέχρι τον χώρο της αγοράς, των αγώνων και των θρησκευτικών εορτών.

Στο κεντρικό μέρος της επικής ποίησης ανήκουν:

1) Τα δύο κατεξοχήν ηρωικά έπη, η Ιλιάδα και η Οδύσσεια, τα οποία έχουν ως βασικό τους περιεχόμενο τα ένδοξα κατορθώματα ηρώων (κλέα ἀνδρῶν). Πρόκειται για τα μόνα ολοκληρωμένα έργα που μας σώθηκαν από το σώμα του επικού κύκλου. Κατά την αρχαία παράδοση και τα δύο έπη αποδίδονται στον Όμηρο (εξαιρούνται κάποιοι αλεξανδρινοί γραμματικοί, που επονομάστηκαν χωρίζοντες, οι οποίοι διαφοροποιούν τον ποιητή της Οδύσσειας από τον ποιητή της Ιλιάδας).

 

2) Τα έπη του Ησιόδου, ειδικότερα το κοσμολογικό-θεολογικό Θεογονία, το διδακτικό Έργα και Ημέρες και εν μέρει ο αποσπασματικός Γυναικών Κατάλογος ή Ηοίαι.

 

Στην περιφέρεια της αρχαϊκής επικής ποίησης τοποθετούνται: (1) Ποιήματα του επικού κύκλου, που σώθηκαν σε περιλήψεις στη Χρηστομάθεια του Πρόκλου (5ος αι. μ.Χ.). Με την εξαίρεση της θεολογικής Τιτανομαχίας, μια κατηγορία ποιητικών αποσπασμάτων έχει ως θέμα της την ιστορία του Οιδίποδα (Οιδιπόδεια) και τις συγκρούσεις που ξέσπασαν στη Θήβα ανάμεσα στους επιγόνους του (Θηβαΐς, Επίγονοι). Μια δεύτερη κατηγορία (Κύπρια, Αιθιοπίς, Μικρά Ιλιάς, Ιλίου πέρσις, Νόστοι, Τηλεγονία ή Τηλεγόνεια) αναφέρεται σε επεισόδια του τρωικού κύκλου, τα οποία ωστόσο δεν περιέχονται στο βασικό αφηγηματικό υλικό της Ιλιάδας και της Οδύσσειας. Παραδείγματα: η αρπαγή της Ελένης από τον Πάρη, που στάθηκε η αφορμή του τρωικού πολέμου (Κύπρια)· η εξόντωση του Αχιλλέα από τον Πάρη και τον θεό Απόλλωνα (Αιθιοπίς)· η ιστορία με τον δούρειο ίππο (Μικρά Ιλιάς)· η άλωση της Τροίας (Ιλίου πέρσις)· οι νόστοι των Αχαιών, κυρίως των Αγαμέμνονα και Μενελάου (Νόστοι)· η τύχη του Οδυσσέα μετά την εξόντωση των μνηστήρων (Τηλεγονία). (2) Οι Ομηρικοί Ύμνοι. Κατά την αρχαία συνήθεια τα έργα αυτά αποδίδονταν επίσης στον Όμηρο, υπόθεση όμως που σήμερα απορρίπτεται. Η συλλογή που έχει διασωθεί απαρτίζεται από 33 περίπου, σύντομα ή εκτενέστερα, ποιήματα (λ.χ. ο Ύμνος στην Αφροδίτη, στον Απόλλωνα, στη Δήμητρα, στον Ερμή), με τα οποία, όπως δηλώνει και ο τίτλος τους, εγκωμιάζονται η γέννηση, η νεότητα, οι δυνάμεις ή οι χαρακτηριστικές ενέργειες θεών που συνδέονται με θρησκευτικούς ή λατρευτικούς χώρους (τη Δήλο και τους Δελφούς για τον Απόλλωνα, την Ελευσίνα για τη Δήμητρα, κ.ά.).

 

Η σύνθεση των κεντρικών και των περιφερειακών ειδών της αρχαϊκής επικής ποίησης είναι εξαιρετικά δύσκολο να χρονολογηθεί με ακρίβεια. Σύμφωνα με την επικρατέστερη σήμερα άποψη, τα δύο ομηρικά έπη έχουν πάρει σταθερή μορφή γύρω στα μέσα με τέλη του 8ου αι. π.Χ. Προηγείται η σύνθεση της Ιλιάδας και ακολουθεί η αντίστοιχη της Οδύσσειας. Ακολουθούν, γύρω στα τέλη του 8ου με αρχές του 7ου αι. π.Χ., η Θεογονία, τα Έργα και Ημέρες και ο Γυναικών Κατάλογος του Ησιόδου. Αν και ο θεματικός πυρήνας του επικού κύκλου, που αναφέρεται στον τρωικό πόλεμο και στα παρεπόμενά του, θεωρείται κατά βάση προομηρικός, εκτιμάται ότι ολοκληρώνεται σε μεταγενέστερα χρόνια, προκειμένου να συμπληρώσει και να πλαισιώσει τη θεματογραφία της Ιλιάδας και της Οδύσσειας (βλ. και Φ. I. Κακριδής 2005, 1.3-1.7, 2.4.Α).

Σταμάτα να είσαι ενεργειακή τροφή για ζόμπι

Το πιο δύσκολο απ' όλα δεν είναι να οραματιστείς αυτό που επιθυμείς αλλά να καταφέρεις να διατηρήσεις εστιασμένη όλη σου τη σκέψη πάνω σ' αυτό.

Να καταφέρεις να συντηρήσεις άσβεστη τη φλόγα της πίστης σου για το τελικό αποτέλεσμα.

Να είσαι κύριος του εαυτού σου και των φαινομένων που εκτυλίσσονται γύρω σου.

Να ελίσσεσαι ευέλικτα ανάμεσα απ' τις εικονικές συμπληγάδες.

Να μπορείς να ξεχωρίσεις το πραγματικό απ' το φανταστικό γιατί είναι πολύ πιθανόν οι άλλοι να σε πείσουνε ότι η φαντασία σου δεν είναι πραγματικότητα.

Αν συμβεί το τελευταίο τότε θα ζήσεις τη πραγματικότητα τους κάτι που δυστυχώς είναι πιο εύκολο να συμβεί, αλλά ταυτόχρονα και πολύ οδυνηρό.

Να έχεις κατά νου ότι η δύναμη της σκέψης σαν μια τεράστια ενεργειακή απόχη συλλέγει αυτό που έχεις νοερά απεικονίσει.

Να θυμάσαι όμως ότι ενίοτε αυτή η δύναμη γίνεται στόχος αυτών που προσπαθούν μοχθηρά να πετύχουν κάτι πολύ πιο μεγάλο και χρειάζονται την ενεργειακή σου συνδρομή για να κατασκευάσουν έναν τεράστιο μαγνήτη που θα έλξει τη δική τους επιθυμία.

Μην εκχωρείς τη δύναμη της σκέψης και των συναισθημάτων σου.

Διατήρησε το όραμα σου ακέραιο κι ανόθευτο, ανεπηρέαστο απ' τα "καιρικά" φαινόμενα.

Γίνε παντός καιρού και μην ενδίδεις σε στείρες απόψεις όπως: "Έτσι είναι η ζωή"

Η ζωή είναι έτσι επειδή εσύ είσαι έτσι, επειδή ζεις αυτό που οι άλλοι θέλουν να ζήσεις.

Απελευθερώσου, απομακρύνσου από αρρωστημένες καταστάσεις κι αυτές θα πάψουν να ζούνε μέσα απ' τη δική σου δύναμη.

Σταμάτα να είσαι ενεργειακή τροφή για ζόμπι που δίχως εσένα θα είχαν εξαϋλωθεί.

Βάδισε το δρόμο που έχεις χαράξει ανένδοτος κι ας κάνεις το δικό σου λάθος.

Αν θέλεις να υλοποιήσεις έναν διαφορετικό κόσμο γύρω σου πρέπει να πιστέψεις σ' αυτόν τον κόσμο και να κλείσεις τ αυτιά σου στις σειρήνες.

Δε σου λέω να αποδράσεις , ούτε να αγνοήσεις τον συνάνθρωπο σου.

Απλά σου λέω να γίνεις τόσο δυνατός που να σου επιτρέψει να είσαι χρήσιμος για τους άλλους.

Αν πέσεις στη κινούμενη άμμο των άλλων, τότε ποιος θα σώσει ποιόν;

Από την τηλεόραση στον υπολογιστή: Πώς να αποκαταστήσετε την πραγματική οπτική του παιδιού

Πολλοί γονείς παραπονιούνται σήμερα ότι τους είναι αδύνατο να «ξεκολλήσουν» το παιδί τους από την τηλεόραση και τον υπολογιστή. Πράγματι, η ραγδαία τεχνολογική εξέλιξη έχει επιδείξει τεράστιες αλλαγές στην καθημερινότητα όλων, μικρών και μεγάλων. Τα ερεθίσματα που λαμβάνει πια ο σύγχρονος άνθρωπος είναι πολλά και ποικίλα, συνδυάζοντας μία ευρεία γκάμα πολιτισμικών χαρακτηριστικών.

Οι σημερινοί γονείς παρατηρούν ότι ο νέος αυτός κόσμος έχει εντάξει το παιδί τους, το οποίο κινείται ανεξέλεγκτα μέσα σε αυτόν με τρόπο που οι ίδιοι δεν μπορούν να ακολουθήσουν, πόσο μάλλον να περιορίσουν. Αναφέρουν πως τα παιδιά τους καθηλώνονται μπροστά σε τηλεοράσεις και υπολογιστές, χάνοντας την αίσθηση του χρόνου και παραμελώντας τα μαθήματά τους και τις υπόλοιπες δραστηριότητες. Ρωτούν απεγνωσμένα, λοιπόν: «Τι να κάνουμε;»
Θα προσπαθήσω να παραθέσω μερικά βήματα που θα μπορούσατε οι γονείς να ακολουθήσετε, συνοπτικά, προκειμένου να περιορίσετε το φαινόμενο της εξάρτησης αυτής αλλά και να αποκαταστήσετε την πραγματική και όχι εικονική οπτική του παιδιού.

1) Οριοθέτηση
Τα όρια είναι αναγκαία για την ανατροφή ενός παιδιού και σε μία τέτοια περίπτωση, εξάρτησης από την τηλεόραση ή τον υπολογιστή, θα πρέπει να τεθούν με αυστηρό και απαραβίαστο τρόπο. Εσείς θα θέσετε το πότε θα χρησιμοποιεί τα μέσα αυτά και για πόση ώρα. Χρειάζεται να είστε απόλυτα συνεπείς με το πρόγραμμα αυτό και να μην κάνετε καμία απόκλιση ακόμη και όταν θα θέλετε να «ησυχάσετε» για κάποιες ώρες. Παρατηρείται ότι οι γονείς γίνονται ιδιαίτερα ελαστικοί όταν θέλουν να ξεκουραστούν ή όταν αδυνατούν να αφιερώσουν χρόνο στο παιδί τους και στη συνέχεια «απαιτούν» αποτυχημένα φυσικά τη συμμόρφωση και την υπακοή του παιδιού.
Προσοχή, δεν θα πρέπει να χρησιμοποιείτε δεσποτικό και αυταρχικό τρόπο επιβολής της γονεϊκής πρακτικής σας. Το πρόγραμμα της τηλεόρασης ή του υπολογιστή δεν θα πρέπει να επιβληθεί με τη μορφή απαγόρευσης. Μπορείτε να είστε πιο διαλλακτικοί κατά τη δημιουργία του και να συμφωνήσετε από κοινού την κατανομή των ωρών παρακολούθησης ανάλογα και με την ηλικία του παιδιού. Είναι λάθος να προσπαθείτε με τον φόβο να πειθαρχήσετε τα παιδιά σας. Μπορείτε να του εξηγήσετε τι μπορεί και τι δεν μπορεί να κάνει μόνο του και ποιες είναι οι επιλογές που έχει ώστε να αποφασίσει. Με αυτό τον τρόπο «παραμένετε εσείς οι γονείς» αφενός και αφετέρου δεν αισθάνεται το παιδί ότι παραβιάζεται η ατομικότητα και η αυτονομία του. Αντίθετα, αισθάνεται ότι έχει τη δυνατότητα να επιλέγει, γεγονός που ενισχύει την αυτοεικόνα του αλλά και την ομαλή διαπροσωπική σας σχέση.

2) Παροχή εναλλακτικών λύσεων
Ωθήστε το σε διαφορετικές δραστηριότητες. Ανακαλύψτε τον κόσμο του, τι του αρέσει και τι όχι, με τι αφιερώνει τον χρόνο του στον υπολογιστή ή την τηλεόραση και αναζητήστε εναλλακτικούς τρόπους που θα το οδηγούν στην ίδια συναισθηματική αποφόρτιση στον πραγματικό κόσμο και στη συνέχεια συνοδεύστε το σε αυτές. Για παράδειγμα, εάν παίζει με τις ώρες κάποιο ηλεκτρονικό παιχνίδι με ποδόσφαιρο, μπορείτε να του προτείνετε να πάτε να παίξετε μαζί του «πραγματική μπάλα» σε «πραγματικό γήπεδο» σαν «πραγματικοί παίκτες». Εν ολίγοις να το τραβήξετε από τον πλαστό κόσμο της τηλεόρασης και του υπολογιστή και να το εντάξετε στον πραγματικό κόσμο της ζωής. Επιπλέον, θα έχει τη δυνατότητα να βιώσει όλα τα συνακόλουθα συναισθήματα και να εκτονωθεί, ενώ δεν παραλείπεται φυσικά και η καλλιέργεια της κοινωνικοποίησης.

3) Ενημερωθείτε κατάλληλα
Μέσα από την εκπαίδευσή σας για τον τρόπο χρήσης και λειτουργίας των μέσων αλλά και την ενημέρωση όλων των νέων τρόπων επικοινωνίας, διασκέδασης και ψυχαγωγίας θα είστε σε θέση να γνωρίζετε πώς και πότε χρειάζεται να το προστατεύσετε και να παρέμβετε συμβουλευτικά και καθοδηγητικά. Μία τέτοια πρακτική μόνο θετικά θα αντιμετωπιστεί από το παιδί σας, το οποίο παρά την αντίδρασή του επιθυμεί πάντα να αισθάνεται προστατευμένο και καθοδηγούμενο. Για παράδειγμα, γνωρίζοντας τι μπορεί να του προσφέρει μία συγκεκριμένη δραστηριότητα ή κάποια εκπομπή θα είστε σε θέση να του πείτε τι να προσέξει, τι να ευχαριστηθεί, τι να ακούσει με προσοχή κλπ. με αποτέλεσμα αφενός να του ανοίγετε την πόρτα στον κόσμο του – γεγονός απαραίτητο και αναπόφευκτο– και αφετέρου να έχετε γνώση των θεμάτων αλλά και ισχύ στη διαμόρφωση των γνωστικών και συναισθηματικών του σχημάτων, παραμένοντας ως το αρχικό και αξιόπιστο πρότυπο.

4) Παροχή πραγματικών ερεθισμάτων
Απαντήστε στις απορίες τους, ακόμη και στις πιο περίεργες με σαφήνεια και ειλικρίνεια. Γίνετε εσείς το μέσον όπου θα ανατρέχουν για να μάθουν την αλήθεια για όσα ακούνε. Ακόμη και όταν η τηλεόραση για παράδειγμα προβάλλει τα έτοιμα λανθασμένα πρότυπα συμπεριφοράς και το παιδί αναπόφευκτα τα βλέπει, φροντίστε να αποκαταστήσετε τα πρότυπα αυτά με το να συζητήσετε ανοιχτά με το παιδί σας και με το να συμπεριφέρεστε οι ίδιοι με τον τρόπο που του υποδεικνύετε. Είναι αναγκαίο να επισημάνετε στο παιδί σας ότι πολύ συχνά οι πληροφορίες στην τηλεόραση και το διαδίκτυο δεν είναι έγκυρες και δεν ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα.

5) Να είστε σε διαρκή διάλογο
Δεν υπάρχει καλύτερος τρόπος να αντιμετωπίσετε το θέμα από τη δημιουργία εκ των προτέρων μίας πολύ σταθερής, καλής σχέσης με το παιδί σας όπου θα κυριαρχούν και από τις δύο πλευρές, η αμοιβαιότητα, η εμπιστοσύνη, ο σεβασμός της ατομικότητας, ο θαυμασμός και η αποδοχή.

Τελομερή και Βιολογική Ηλικία

Η μείωση του μήκους των τελομερών είναι ο πρωταρχικός λόγος γήρανσης και της εμφάνισης νόσων που συνδέονται με το γήρας όπως ο καρκίνος, τα αυτοάνοσα και τα καρδιαγγειακά νοσήματα.

Τελομερή DΝΑ και Χρωμοσώματα

Το DNA είναι ο γενετικός κώδικας που περιέχει τις πληροφορίες για τη κατασκευή και την λειτουργία του ανθρώπινου σώματος. Μπορούμε να το παρομοιάσουμε σαν το σκληρό δίσκο σε έναν υπολογιστή που έχει αποθηκευμένα όλα τα προγράμματα που λειτουργούν μέσα σε αυτόν.

Το DNA μας είναι ένα μακρύ νήμα διπλής έλικας τυλιγμένο στη μορφή των χρωμοσωμάτων. Σαν ένα κουβάρι που αντί να είναι στρογγυλό έχει διπλωθεί έτσι ώστε να σχηματίζει ένα “Χ”. Υπάρχουν 23 ζεύγη χρωμοσωμάτων στα ανθρώπινα κύτταρα.

Τα ακραία τμήματα των χρωμοσωμάτων ονομάζονται τελομερή. Το όνομά τους προέρχεται από τις ελληνικές λέξεις τέλος- και -μέρος.

Τα τελομερή χρησιμεύουν για την προστασία του DNA. Συγκρίνονται συχνά με το πλαστικό προστατευτικό κάλυμμα που βρίσκεται στην άκρη από τα κορδόνια των παπουτσιών που προστατεύουν το κορδόνι από το να ξεφτίσει στην άκρη. Κατά τον ίδιο τρόπο, τα τελομερή παίζουν σημαντικό ρόλο στην προστασία του DNA.

Το μήκος των τελομερών αλλάζει κατά τη διάρκεια της ζωής μας. Κάθε φορά που τα κύτταρα μας διπλασιάζονται ένα μικρό τμήμα του τελικού DNA δεν αντιγράφεται. Το τμήμα που δεν αντιγράφεται αφορά τα τελομερή και έτσι αντί να χάνεται ένα κομμάτι του DNA μας χάνεται ένα τμήμα των τελομερών, με αποτέλεσμα αυτά να συρρικνώνονται καθώς μεγαλώνουμε.

Τα ανθρώπινα κύτταρα ξεκινούν κατά τη σύλληψη με ένα μέσο μήκος τελομερών 15.000 βάσεων (μονάδα μέτρησης του μήκους των τελομερών, base pairs). Στη διάρκεια της εμβρυϊκής περιόδου και λόγω του υψηλού ρυθμού κυτταρικής αντιγραφής, χάνεται το ένα μεγάλο μέρος από το ολικό μήκος των τελομερών.

Έτσι στη γέννηση το μέσο μήκος των τελομερών είναι 10.000 βάσεις. Στην ηλικία των 20 ετών το μέσο μήκος των τελομερών μας είναι περίπου 8.000 βάσεις. Συνεχίζουμε να χάνουμε 35-150 βάσεις ανά έτος μέχρι να φτάσουμε σε ένα επίπεδο μικρότερο των 4500 βάσεων, όπου το DNA γίνεται ιδιαίτερα ασταθές και οι πιθανότητες για την εμφάνιση σοβαρών προβλημάτων υγείας και θανάτου αυξάνονται εκθετικά.


Η Σχέση των Τελομερών με τις Ασθένειες που συνδέονται με το Γήρας

Εάν δεν υπήρχαν τα τελομερή ή το μήκος τους δεν ήταν επαρκές, τα άκρα διαφορετικών χρωμοσωμάτων θα ενώνονταν μεταξύ τους προκαλώντας κυτταρικές δυσλειτουργίες ή και κυτταρικό θάνατο.

Πράγματι, όταν τα τελομερή είναι πολύ κοντά, τα άκρα των χρωμοσωμάτων ενώνονται μεταξύ τους και αυτό έχει εντοπιστεί ότι είναι το πρώτο βήμα της καρκινογένεσης.

Η συρρίκνωση των τελομερών δεν είναι όμως απλά ένα σύμπτωμα του γήρατος αλλά ο λόγος για τον οποίο γερνάμε.Κατά τη διάρκεια της ζωής μας, τα τελομερή μας μικραίνουν σταδιακά και αυτός είναι ο βασικός λόγος του γήρατος στον άνθρωπο.

Όσο ζούμε τα κύτταρα μας διαιρούνται και σχηματίζουν νέα κύτταρα αντικαθιστώντας παλαιότερα που έχουν υποστεί βλάβες. Με κάθε κυτταρική διαίρεση όμως ένα τμήμα των τελομερών μας δεν αντιγράφεται και αυτό προκαλεί τη σταδιακή τους συρρίκνωση. Όσο πιο κοντά είναι τα τελομερή τόσο πιο ασταθές γίνεται το DNA και αυξάνει αντίστοιχα η πιθανότητα εμφάνισης νόσου.

Το μήκος των τελομερών σχετίζεται άμεσα με την βιολογική μας ηλικία. Όσο πιο κοντά είναι τα τελομερή μας τόσο μεγαλύτερη είναι και η βιολογική μας ηλικία. Ενώ ισχύει και το αντίθετο. Όσο μακρύτερα είναι τα τελομερή μας τόσο μικρότερη είναι και η βιολογική μας ηλικία και τόσο καλύτερη η υγεία μας.

Ανακάλυψη των Μηχανισμών Γήρανσης Νόμπελ Ιατρικής

Το 2009 το Νόμπελ Ιατρικής απονεμήθηκε σε 3 επιστήμονες - E. Blackburn, C. Greider, J. Szosak - για τις ανακαλύψεις τους στη βιολογία των τελομερών και στους μηχανισμούς γήρανσης του ανθρώπινου οργανισμού.

Παλαιότερα και πριν την ανακάλυψη των τελομερών, πιστεύαμε ότι η γήρανση προκύπτει με την πάροδο του χρόνου μέσω της συσσώρευσης βλαβών σε επίπεδο κυττάρων και οργάνων. Θεωρούσαμε ότι οι βλάβες συσσωρεύονται και το σώμα μας φθείρεται μέσα από τη χρήση κατά τον ίδιο τρόπο που φθείρεται και μια μηχανή. Μέσα όμως από τις ανακαλύψεις της βιολογίας των τελομερών αποκαλύφθηκε ότι η αλήθεια είναι εντελώς διαφορετική.

Δεν γερνάμε εξαιτίας της φθοράς και της συσσώρευση βλαβών σε κυτταρικό επίπεδο, αλλά κυρίως μέσω του μηχανισμού συρρίκνωσης των τελομερών. Οι συσσωρευμένες βιολογικές βλάβες αναγκάζουν όμως τα κύτταρα μας να διαιρούνται με υψηλότερο ρυθμό, πράγμα που συρρικνώνει ταχύτερα τα τελομερή μας με αποτέλεσμα να γερνάμε και να πεθάνουμε νωρίτερα από την μέγιστη γενετικά προκαθορισμένη διάρκεια ζωής.

Η φθορά δεν είναι λοιπόν η αιτία της γήρανσης, αλλά ένας παράγοντας που την επιταχύνει. Η δύο αυτοί μηχανισμοί μπορεί να φαίνονται παρόμοιοι μεταξύ τους η διαφορά όμως είναι τεράστια στον τρόπο που μας επιτρέπουν τελικά να επηρεάσουμε τη μακροζωία και την υγεία μας.

Τα κύτταρά μας έχουν στη διάθεση τους ένα περιορισμένο αριθμό διαιρέσεων κατά τη διάρκεια της ζωής μας. Ο αριθμός αυτός είναι περίπου 50 κυτταρικές διαιρέσεις και ρυθμίζεται μέσα από το μήκος των τελομερών. Ο τρόπο ζωής μας καθορίζει πόσο θα μας διαρκέσουν οι κυτταρικές διαιρέσεις που έχουμε στη διάθεση μας.

Ενέργειες και παράγοντες που βλάπτουν τα κύτταρα μας είναι:
το κάπνισμα
ο ανεπαρκής ύπνος
οι κακές διατροφικές επιλογές
η υπερινσουλιναιμία (αυξημένα επιπεδα ινσουλίνης). Η ινσουλίνη είναι αυξητικός παράγοντας που ωθεί τα κύτταρα σε ταχύτερο πολλαπλασιασμό.
οι ελλείψεις σε βιταμίνες και θρεπτικά συστατικά
η υπερβολική κατανάλωση αλκοόλ
η χρήση ναρκωτικών ουσιών
η παχυσαρκία
η έλλειψη άσκησης
το υπερβολικό στρες
η μη επαρκής κατανάλωση νερού
η έκθεση σε τοξίνες
η έλλειψη βιταμίνης D
η έκθεση σε επιβλαβή ακτινοβολία
η αυξημένη οξείδωση
η έλλειψη αντιοξειδωτικών
Οι παραπάνω συνθήκες αναγκάζουν τα κύτταρά μας να διαιρούνται με ταχύτερο ρυθμό, προκειμένου να επισκευάσουν τους ιστούς που υπόκεινται σε βλάβη και αυξάνουν κατά συνέπεια την ταχύτητα που γερνάμε. Πράγματι, όλοι οι παραπάνω παράγοντες συσχετίζονται με κοντύτερα τελομερή, αυξημένη συχνότητα εμφάνισης νόσου και πρόωρο θάνατο.

Βιολογική και Χρονολογική Ηλικία

Όσο ταχύτερα διαιρούνται τα κύτταρά μας τόσο ταχύτερα συρρικνώνονται και τα τελομερή μας. Περισσότερες οι βλάβες σε κυτταρικό επίπεδο αντιστοιχούν σε μεγαλύτερο αριθμό κυτταρικών διαιρέσεων για την διόρθωση των ιστών. 

Μπορεί λοιπόν εύκολα να γίνει κατανοητό πώς δύο άτομα μπορούν να έχουν την ίδια χρονολογική ηλικία, να βρίσκονται όμως σε εντελώς διαφορετική βιολογική κατάσταση και να έχουν, επομένως, διαφορετική βιολογική ηλικία.

Το μήκος των τελομερών είναι ακριβής δείκτης της βιολογικής σε σχέση με την χρονολογική ηλικία ενός ατόμου. Όσο μακρύτερα είναι τα τελομερή μας τόσο μικρότερη είναι και η βιολογική μας ηλικία, ενώ τα μικρότερα τελομερή συνδέονται με υψηλότερη θνησιμότητα και νοσηρότητα.

Τι μπορούμε να κάνουμε για να προστατεύσουμε τα τελομερή μας

Ενέργειες που προστατεύουν τα τελομερή και σχετίζονται με καλύτερη υγεία είναι:

η διατήρη ιδανικών επιπέδων βιταμίνης D
η διατροφή με υψηλή θρεπτική αξία και αποφυγή βιομηχανικά επεξεργασμένων τροφών
αποφυγή της ζάχαρης και των τροφών που μετατρέπονται εύκολα σε ζάχαρη μέσα στο ανθρώπινο σώμα (γλυκά, λευκό ψωμί, αλκοόλ, αναψυκτικά, χυμοί, πατάτες)
η άσκηση
η πρόσληψη αντιοξειδωτικών μέσα από την διατροφή και μέσω συμπληρωμάτων
η διατήρηση φυσιολογικού σωματικού βάρους
η διαχείριση του στρες και διατήρηση καλής ψυχικής υγείας
η καλή ενυδάτωση
η επαρκής ξεκούραση, τουλάχιστον 7 ώρες την ημέρα
η διόρθωση ελλείψεων σε βιταμίνες και θρεπτικά συστατικά
η λήψη μιας φυσικής πολυβιταμίνης
η αποφυγή εκθέσεις σε τοξικούς και βλαβερούς παράγοντες όπως το κάπνισμα, η αυξημένη κατανάλωση αλκοόλ, η κατανάλωση ναρκωτικών ουσιών και η κακή χρήση φαρμακευτικών ουσιών, η έκθεση σε βαρέα μέταλλα και η έκθεση σε ακτινοβολία.
Μελέτες που αφορούν τα τελομερή υποδεικνύουν ότι η διατήρηση του μήκους των τελομερών δύναται να προλάβει και να θεραπεύσει τις ασθένειες που σχετίζονται με τη γήρανση και να μας επιτρέψει να αυξήσουμε τη μακροζωία μας πέρα ​​από το σημερινό θεωρητικό ανώτατο όριο των 125 ετών.

Στην Υγειά Σας!
 -------------------
Βιβλιογραφικές Αναφορές

1. Telomeres, lifestyle, cancer, and aging. Curr Opin Clin Nutr Metab Care. 2011 Jan; 14(1): 28–34. http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3370421/
2. Telomere length predicts replicative capacity of human fibroblasts. Proc Natl Acad Sci U S A. 1992 Nov 1;89(21):10114-8. http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/1438199
3. The nature of telomere fusion and a definition of the critical telomere length in human cells. Genes Dev. 2007 Oct 1;21(19):2495-508. http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/17908935
4. Potential therapeutic applications of telomere biology. http://www.sierrasci.com/?p=proof_of_concept
5. Watts, Geoff (2011). "Leonard Hayflick and the limits of ageing". The Lancet 377 (9783): 2075
6. Healthy living is the best revenge: findings from the European Prospective Investigation Into Cancer and Nutrition-Potsdam study. Arch Intern Med. 2009 Aug 10;169(15):1355-62.http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/19667296
7. Peripheral Blood Leukocyte Telomere Length and Mortality Among 64 637 Individuals From the General Population. J Natl Cancer Inst (2015) 107 (6):
8. Telomere Length in the Newborn. Nature. Pediatric Research (2002) 52, 377–381
9. Are Telomeres The Key To Aging And Cancer?http://learn.genetics.utah.edu/content/chromosomes/
telomeres/
10. The limited in vitro lifetime of human diploid cell strains. Hayflick, L. Exp. Cell Res. 1965, 37 (3): 614-636.
11. What is a telomere? Yourgenome www.yourgenome.org/facts/what-is-a-telomere
12. Telomere Dysfunction, Autoimmunity and Aging. Aging and Disease 2011 Dec; 2(6): 524–537. http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3295061/
13. The Long and Short of Telomere Length and Diabetes. Diabetes Journal of the American Medical Association 2014;63:65–67 http://diabetes.diabetesjournals.org/content/63/1/65.full
14. Telomere Length and Insulin Resistance N A J Med Sci. 2010;3(2):57-60.http://najms.net/v03i02p057w/
15. Insulin resistance, oxidative stress, hypertension, and leukocyte telomere length in men from the Framingham Heart Study. Aging Cell. 2006 Aug;5(4):325-30http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/16913878
16. Dietary total antioxidant capacity is associated with leukocyte telomere length in a children and adolescent population. Clin Nutr. 2015 Aug;34(4):694-9.http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/25131600
17. Sugared Soda Consumption, Cell Aging Associated in New Study. Univerisity of California San Francisco. https://www.ucsf.edu/news/2014/10/119431/
sugared-soda-consumption-cell-aging-associated-new-study

Επιστήμονες βρήκαν τεράστιο, προϊστορικό ιό και θα τον ...ξεπαγώσουν!

Γάλλοι επιστήμονες ανακάλυψαν στην παγωμένη Σιβηρία έναν άγνωστο έως σήμερα ιό γιγάντιων διαστάσεων και σκοπεύουν να τον «αναστήσουν» στο εργαστήριό τους. Είναι άγνωστο κατά πόσο ο ιός είναι επικίνδυνος για τα ζώα ή τον άνθρωπο.

Οι ερευνητές, με επικεφαλής τον Ζαν-Μισέλ Κλαβερί του Πανεπιστημίου Αιξ-Μασσαλίας και του Εθνικού Κέντρου Επιστημονικών Ερευνών (CNRS) της Γαλλίας, που έκαναν τη σχετική δημοσίευση στο περιοδικό της Εθνικής Ακαδημίας Επιστημών (PNAS) των ΗΠΑ, σύμφωνα με το Γαλλικό Πρακτορείο, ανέφεραν ότι ο ιός Mollivirus sibericus βρέθηκε κατεψυγμένος στην περιοχή της Κολίμα στη βορειοανατολική Ρωσία, εκεί όπου κάποτε υπήρχε ένα μεγάλο σοβιετικό στρατόπεδο κράτησης ανεπιθύμητων (γκουλάγκ).
Ο ιός εκτιμάται ότι έχει ηλικία περίπου 30.000 ετών και το μήκος του φθάνει τα 0,6 μικρόμετρα, πολύ μεγάλο για τα δεδομένα των ιών. Γιγάντιος θεωρείται ένας ιός, όταν ξεπερνά το μισό μικρόμετρο (χιλιοστό του χιλιοστού).
Είναι ο τέταρτος προϊστορικός ιός που ανακαλύπτεται μετά το 2003 (και ο δεύτερος από την ίδια ερευνητική ομάδα) και σε αυτό βοηθά η κλιματική αλλαγή που σταδιακά λιώνει τους αρκτικούς και υποαρκτικούς πάγους της Σιβηρίας.
Ο Κλαβερί έκρουσε τον κώδωνα του κινδύνου ότι καθώς σχεδιάζεται η αξιοποίηση του ορυκτού και άλλου πλούτου των κάποτε παγωμένων σιβηρικών εδαφών, υπάρχει ο κίνδυνος να βρουν πρόσφορο έδαφος ξεχασμένοι παθογόνοι μικροοργανισμοί για να αναβιώσουν αναξέλεγκτα.
«Αν δεν είμαστε προσεκτικοί και εκβιομηχανίσουμε αυτές τις περιοχές χωρίς τις κατάλληλες προφυλάξεις, τότε ρισκάρουμε να ξυπνήσουμε μια μέρα ιούς όπως της ευλογιάς, που νομίζαμε ότι είχε εκριζωθεί» προειδοποίησε ο Κλαβερί.
Οι γάλλοι επιστήμονες θα προχωρήσουν σε ελεγχόμενη αναβίωση του ιού, βάζοντάς τον μαζί με μονοκύτταρες αμοιβάδες, ώστε να ελέγξουν τον βαθμό επικινδυνότητάς του. Οι ίδιοι ερευνητές είχαν ανακαλύψει, επίσης στη Σιβηρία, πριν από 12 χρόνια, τον γιγάντιο ιό Pithovirus sibericum και τον είχαν «ξυπνήσει» στο εργαστήριό τους.
Αντίθετα με τους περισσότερους ιούς που κυκλοφορούν σήμερα και προς μεγάλη έκπληξη των επιστημόνων, οι αρχαίοι ιοί που χρονολογούνται από την τελευταία εποχή των πάγων, είναι όχι μόνο μεγαλύτεροι, αλλά και πιο πολύπλοκοι γενετικά. Ο Mollivirus έχει πάνω από 500 γονίδια, ενώ ένας άλλος, ο Pandoravirus, που είχε ανακαλυφθεί το 2003, έχει 2.500. Συγκριτικά, ο σύγχρονος ιός της γρίπης Α έχει μόνο οκτώ γονίδια.

Δημιουργήθηκε ο μεγαλύτερος «χάρτης» πρωτεϊνών στον κόσμο

Επιστήμονες από τις ΗΠΑ και τον Καναδά δημιούργησαν τον πληρέστερο μέχρι σήμερα «χάρτη» πρωτεϊνών, ο οποίος αποκαλύπτει ποιες πρωτεΐνες συνεργάζονται μεταξύ τους μέσα σε ένα κύτταρο.

Ο νέος «χάρτης» υπερδεκαπλασιάζει τον αριθμό των μέχρι σήμερα γνωστών σχέσεων μεταξύ των πρωτεϊνών.
Οι ερευνητές μελέτησαν κύτταρα τελείως διαφορετικών οργανισμών, από τις αμοιβάδες και τα σκουλήκια έως τα ποντίκια και τους ανθρώπους, φωτίζοντας την πολύπλοκη συνεργασία των πρωτεϊνών χάρη στην οποία «χτίζονται» τα κύτταρα και, στη συνέχεια, ολόκληρα τα σώματα.
Οι ερευνητές, με επικεφαλής τους καθηγητές Αντριου Έμιλι του Πανεπιστημίου του Τορόντο και Έντουαρντ Μαρκότε του Πανεπιστημίου του Τέξας-Όστιν, οι οποίοι έκαναν τη σχετική δημοσίευση στο περιοδικό Nature, ανακάλυψαν δεκάδες χιλιάδες άγνωστες έως τώρα αλληλεπιδράσεις μεταξύ των πρωτεϊνών.
Αν έστω και μια πρωτεϊνική συνεργασία χαθεί, τότε ο οργανισμός μπορεί να αρρωστήσει. Έτσι, ο «χάρτης» αναμένεται να βοηθήσει τους επιστήμονες να φωτίσουν καλύτερα τις πρωτεϊνικές ρίζες διαφόρων παθήσεων. Τα στοιχεία θα είναι ελεύθερα προσβάσιμα από όλους τους επιστήμονες του κόσμου μέσω ανοιχτών βάσεων δεδομένων.
Μπορεί η ανάγνωση του ανθρώπινου γονιδιώματος πριν από μερικά χρόνια να αποτέλεσε βιοϊατρικό ορόσημο, όμως δεν ήταν παρά η αρχή για τη βαθύτερη κατανόηση της λειτουργίας των κυττάρων. Είναι οι πρωτεΐνες, τα προϊόντα των γονιδίων, οι οποίες ουσιαστικά κάνουν τη «δουλειά» σε ένα κύτταρο και παίζουν το ρόλο-κλειδί για την υγεία ή την ασθένεια.
Στα ανθρώπινα κύτταρα υπάρχουν δεκάδες χιλιάδες πρωτεΐνες, οι οποίες, προσκολλώμενες μεταξύ τους, «δουλεύουν» σε ομάδες. Όμως οι επιστήμονες συνεχίζουν να μη γνωρίζουν τι κάνει η τεράστια πλειονότητα αυτών των πρωτεϊνών. Η νέα «χαρτογράφηση» της αλληλεπίδρασης των πρωτεϊνών θα φωτίσει το ζήτημα.
Ο «χάρτης» περιλαμβάνει πρωτεΐνες κυττάρων από ένα εννέα είδη αντιπροσωπευτικά όλου του «δέντρου της ζωής»: ζυμομύκητες, αμοιβάδες, θαλάσσιες ανεμώνες, μύγες, σκουλήκια, αχινούς, βάτραχους, ποντίκια και ανθρώπους.
Πλέον, για όλα τα ζώα, οι επιστήμονες μπορούν να προβλέψουν πάνω από ένα εκατομμύριο πρωτεϊνικές αλληλεπιδράσεις. Οι ερευνητές ανακάλυψαν ότι δεκάδες χιλιάδες τέτοιες αλληλεπιδράσεις έχουν μείνει αναλλοίωτες από την εμφάνιση στη Γη του πρώτου πολύπλοκου κυττάρου, πριν από περίπου ένα δισεκατομμύριο χρόνια.
Πολλές συνεργασίες μεταξύ πρωτεϊνών στα ανθρώπινα κύτταρα είναι ίδιες ακριβώς με εκείνες σε άλλα ζώα, πράγμα που επιβεβαιώνει την κοινή εξελικτική πορεία όλων των οργανισμών πάνω στον πλανήτη μας.

Πώς οι σύγχρονες χώρες αντιμετωπίζουν τη Δικαιοσύνη – Η σκληρή αλήθεια σε σκίτσα

Με σκίτσα τα οποία αντικατοπτρίζουν, σύμφωνα με τον ίδιο αλλά και την κοινή γνώμη ως επί το πλείστον, το πώς οι ηγέτες των χωρών αντιλαμβάνονται και αντιμετωπίζουν τη Δικαιοσύνη, επιστρέφει για το νέο του πρότζεκτ, ο σκιτσογράφος από το Αζερμπαϊτζάν, Gunduz Aghayev.

Ο καλλιτέχνης θέλησε μέσα από τη συγκεκριμένη δουλειά του να δείξει ακόμα και με πολύ σκληρό τρόπο τη Δικαιοσύνη σε διάφορα κράτη του κόσμου.

«Εργάστηκα περίπου 15 με 16 ημέρες για το συγκεκριμένο πρότζεκτ. Ζωγράφισα σκεφτόμενος τις συνθήκες που επικρατούν σε κάθε χώρα αλλά και διαβάζοντας τα όσα ισχύουν για τη Δικαιοσύνη στις χώρες αυτές. Τα σκίτσα αντικατοπτρίζουν τις αληθινές συνθήκες που επικρατούν στις εν λόγω χώρες», γράφει ο Aghayev.

Ο σκιτσογράφος δημιούργησε τα σκίτσα του έχοντας ως κεντρικό πρόσωπο τη  Θέμιδα, δηλαδή τη θεά της Δικαιοσύνης, σύμφωνα με την Αρχαία Ελληνική Μυθολογία.

Η θεά αντιμετωπίζεται τελείως διαφορετικά από κάθε ηγέτη. Το συμπέρασμα όμως που εξάγεται βλέποντας συνολικά το έργο, είναι ότι τελικά η Δικαιοσύνη σε καμία χώρα δεν είναι τόσο ανεξάρτητη όσο θα έπρεπε να είναι.

Ο Gunduz Aghayev προτιμά να αναρτά τα έργα του στα Social Media και κυρίως στο Facebook, καθώς πιστεύει ότι είναι ο πλέον αποτελεσματικός τρόπος να δραπετεύσει από πιθανές «μάχες» και λογοκρισία με τις αρχές της χώρας του.

Δείτε τα σκίτσα:

 

Ελλάδα

 

Ρωσία

 

Γερμανία

 

ΗΠΑ

 

Ιράν

 

Κίνα

 

Βόρεια Κορέα

 

Μεγάλη Βρετανία

 

Τουρκία

 

Βραζιλία

 

Γαλλία

 

Αζερμπαϊτζάν

Πώς είναι να σε καταβροχθίζουν όρνεα!

Να καταγράψει την επιδρομή των όρνεων αλλά από πολύ κοντά ήθελε το National Geographic και το πέτυχε τοποθετώντας μια κάμερα μέσα στο κουφάρι ενός άγριου ζώου.

Μέσα σε λίγη ώρα η Φύση ανέλαβε το ρόλο της και τα όρνεα έκαναν την εμφάνισή τους για να γευματίσουν.
Το βίντεο κατέγραψε ο φωτογράφος Charlie Hamilton James που βρισκόταν για αποστολή στο πάρκο Serengeti. Για το σκοπό του τοποθέτησε μια κάμερα GoPro μέσα στο νεκρό άγριο ζώο που θα προσέλκυε νομοτελειακά τα όρνεα.
Το βίντεο μπορεί να προκαλεί σε κάποιους αποστροφή, ταυτόχρονα ωστόσο επιχειρεί να ευαισθητοποιήσει τον κόσμο για τον κίνδυνο που αντιμετωπίζουν τα πτηνά αυτά. Σε κάποια μέρη του κόσμου οι πληθυσμοί των όρνεων μειώθηκαν ακόμα και κατά 95%, κυρίως λόγω της συρρίκνωσης του φυσικού τους περιβάλλοντος, της δηλητηρίασής τους από ανθρώπους αλλά και της… ζήτησης που έχουν στη μαγεία.
Εκπρόσωπος της οργάνωσης Africa Programs for the Peregrine Fund που ασχολείται με τη διάσωση των πουλιών- θηρευτών, εκτιμά πως τα όρνεα- που κάνουν φυσική ανακύκλωση, αναπαράγονται αργά και χρειάζονται χρόνια για να ωριμάσουν- μπορεί να εξαφανιστούν στην Αφρική σε 50 με 100 χρόνια.
«Οι επιπτώσεις της μείωσης του πληθυσμού τους είναι τεράστιες», τονίζει, «παρέχουν πολύ σημαντικές υπηρεσίες».

Ποιότητα σπέρματος: Ποιοι παράγοντες την καθορίζουν

Περίπου 40% των προβλημάτων σύλληψης οφείλεται σε προβλήματα γονιμότητας του άνδρα.

 

Η πρώτη και βασική εξέταση που μπορεί να δώσει στοιχεία για πιθανό πρόβλημα είναι η εξέταση σπέρματος, μια εξέταση απλή και εντελώς ανώδυνη.

 

Οι παράγοντες που πρέπει να λαμβάνονται υπ' όψιν σχετικά με τη γονιμότητα, σύμφωνα με το Ινστιτούτο Μελέτης Ουρολογικών Παθήσεων, είναι οι εξής:

 

Η συγκέντρωση των σπερματοζωαρίων

 

Η παράμετρος αυτή αναφέρεται στο πλήθος του σπερματοζωαρίων που μπορούν να μετρηθούν (κάτω από το μικροσκόπιο) σε ένα μόνο χιλιοστό του λίτρου (ml) του υλικού της εκσπερμάτωσης. Για να υπάρχουν περισσότερες πιθανότητες το σπέρμα να είναι γόνιμο, σε 1 ml δείγματος σπέρματος πρέπει να περιέχονται περισσότερα από 15 εκατομμύρια σπερματοζωάρια.

 

Ο ολικός αριθμός των σπερματοζωαρίων

 

Ο αριθμός αυτός δείχνει την ποσότητα των σπερματικών κυττάρων (ή αλλιώς σπερματοζωαρίων) που υπολογίζεται πως υπάρχουν στο δείγμα του σπέρματος. Όσο μεγαλύτερος είναι αυτός ο αριθμός, τόσο μεγαλύτερες είναι και οι πιθανότητες του σπέρματος να προκαλέσει μια σύλληψη. Σύμφωνα με την τιμή αναφοράς που δίνει ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας, το σπέρμα θα έχει περισσότερες πιθανότητες να προκαλέσει εγκυμοσύνη αν διαπιστωθεί πως περιέχει πάνω από 40 εκατομμύρια σπερματοζωάρια.

 

Κινητικότητα σπέρματος

 

Επειδή τα σπερματοζωάρια πρέπει να πραγματοποιήσουν ένα πολύ μεγάλο, ειδικά για το εξαιρετικά μικρό μέγεθός τους, ταξίδι, διαθέτουν καταρχήν μία ουρά (μαστίγιο), ενώ, φυσικά, η ικανότητά τους να κινούνται παίζει πολύ μεγάλο ρόλο. Ακόμη και αν παράγονται από τους όρχεις εκατομμύρια σπερματοζωαρίων, στην περίπτωση όπου δεν μπορούν να κινηθούν ή κινείται ένα πολύ μικρό ποσοστό τους, τελικά δεν θα είναι μεγάλος ο αριθμός τους που θα καταφέρει να "κολυμπήσει" από τον κόλπο, διά μέσου του τραχήλου, μέσα στη μήτρα και προς τις σάλπιγγες (ωαγωγούς), για να συναντήσει το ωάριο που απελευθερώνεται από την ωοθήκη. Για να υπάρχουν συνεπώς περισσότερες πιθανότητες σύλληψης, είναι σκόπιμο σε ένα δείγμα σπέρματος περισσότερα από το 40% των σπερματοζωαρίων να μπορούν να κινούνται.

 

Ταχύτητα ή βαθμός της κινητικότητας σπέρματος

 

Επειδή η ικανότητα της κίνησης δεν είναι αρκετή από μόνη της, είναι σημαντικό να μελετηθεί και ο τρόπος με τον οποίο κινούνται τα σπερματοζωάρια. Εάν κινούνται για παράδειγμα επί τόπου ή απλώς διαγράφουν μία τροχιά, π.χ. γύρω από τον εαυτό τους, δεν θα καταφέρουν να φτάσουν εύκολα (ίσως και ποτέ) στη σάλπιγγα της γυναίκας. Αντίθετα, εάν κινείται τουλάχιστον το 25% των σπερματοζωαρίων με γρήγορη και ευθεία κίνηση, υπάρχουν πολύ περισσότερες πιθανότητες να τα καταφέρουν και να επιτελέσουν τον στόχο τους. Ο τρόπος αυτός της κίνησης βαθμολογείται με μία τετραβάθμια κλίμακα από 4 (αντιστοιχεί στη γρήγορη προωθητική κίνηση) έως 0 (υπάρχει παντελής έλλειψη κίνησης).

 

Μορφολογία

 

Η παράμετρος αυτή αφορά στην εμφάνιση των σπερματοζωαρίων, δηλαδή το μέγεθος και το σχήμα τους. Όσο πιο καλοσχηματισμένο είναι ένα σπερματοζωάριο, τόσο περισσότερες πιθανότητες έχει να είναι υγιές, να μπορεί να κινηθεί εύκολα και γρήγορα μέσα στην αναπαραγωγική οδό της γυναίκας και, τελικά, να καταφέρει να εισχωρήσει μέσα στο ωάριο. Τα τελευταία χρόνια, και επειδή η παρατήρηση απαιτεί ειδική εκπαίδευση, έχουν αρχίσει να θεσπίζονται κριτήρια, βάσει των οποίων αξιολογείται η μορφολογία. Όσο πιο αυστηρά είναι αυτά τα κριτήρια, τόσο πιο πολλά σπερματοζωάρια μπορεί να βρεθεί πως φέρουν ανωμαλίες. Πάντως, το ποσοστό των φυσιολογικών μορφών με αυστηρά κριτήρια φάνηκε να έχει καλύτερη συσχέτιση με τη γονιμοποιητική ικανότητα των σπερματοζωαρίων. Σύμφωνα με τα κριτήρια Kruger (το όνομα του ερευνητή που τα έχει θεσπίσει), αρκεί σε ένα δείγμα σπέρματος και μόνο το 4% των σπερματοζωαρίων να έχει φυσιολογική μορφή.