ΔΡΑΜΑΤΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ: ΕΥΡΙΠΙΔΗΣ - Ἀνδρομάχη (147-182)

ΕΡΜΙΟΝΗ
κόσμον μὲν ἀμφὶ κρατὶ χρυσέας χλιδῆς
στολμόν τε χρωτὸς τόνδε ποικίλων πέπλων
οὐ τῶν Ἀχιλλέως οὐδὲ Πηλέως ἀπὸ
150 δόμων ἀπαρχὰς δεῦρ᾽ ἔχουσ᾽ ἀφικόμην,
ἀλλ᾽ ἐκ Λακαίνης Σπαρτιάτιδος χθονὸς
Μενέλαος ἡμῖν ταῦτα δωρεῖται πατὴρ
πολλοῖς σὺν ἕδνοις, ὥστ᾽ ἐλευθεροστομεῖν.
ὑμᾶς μὲν οὖν τοῖσδ᾽ ἀνταμείβομαι λόγοις·
155 σὺ δ᾽ οὖσα δούλη καὶ δορίκτητος γυνὴ
δόμους κατασχεῖν ἐκβαλοῦσ᾽ ἡμᾶς θέλεις
τούσδε, στυγοῦμαι δ᾽ ἀνδρὶ φαρμάκοισι σοῖς,
νηδὺς δ᾽ ἀκύμων διὰ σέ μοι διόλλυται·
δεινὴ γὰρ ἠπειρῶτις ἐς τὰ τοιάδε
160 ψυχὴ γυναικῶν· ὦν ἐπισχήσω σ᾽ ἐγώ,
κοὐδέν σ᾽ ὀνήσει δῶμα Νηρῇδος τόδε,
οὐ βωμὸς οὐδὲ ναός, ἀλλὰ κατθανῇ.
ἢν δ᾽ οὖν βροτῶν τίς σ᾽ ἢ θεῶν σῶσαι θέλῃ,
δεῖ σ᾽ ἀντὶ τῶν πρὶν ὀλβίων φρονημάτων
165 πτῆξαι ταπεινὴν προσπεσεῖν τ᾽ ἐμὸν γόνυ
σαίρειν τε δῶμα τοὐμὸν ἐκ χρυσηλάτων
τευχέων χερὶ σπείρουσαν Ἀχελῴου δρόσον,
γνῶναί θ᾽ ἵν᾽ εἶ γῆς. οὐ γάρ ἐσθ᾽ Ἕκτωρ τάδε,
οὐ Πρίαμος οὐδὲ χρυσός, ἀλλ᾽ Ἑλλὰς πόλις.
170 ἐς τοῦτο δ᾽ ἥκεις ἀμαθίας, δύστηνε σύ,
ἣ παιδὶ πατρός, ὃς σὸν ὤλεσεν πόσιν
τολμᾷς ξυνεύδειν καὶ τέκν᾽ αὐθέντου πάρα
τίκτειν. τοιοῦτον πᾶν τὸ βάρβαρον γένος·
πατήρ τε θυγατρὶ παῖς τε μητρὶ μείγνυται
175 κόρη τ᾽ ἀδελφῷ, διὰ φόνου δ᾽ οἱ φίλτατοι
χωροῦσι, καὶ τῶνδ᾽ οὐδὲν ἐξείργει νόμος.
ἃ μὴ παρ᾽ ἡμᾶς εἴσφερ᾽· οὐδὲ γὰρ καλὸν
δυοῖν γυναικοῖν ἄνδρ᾽ ἕν᾽ ἡνίας ἔχειν,
ἀλλ᾽ ἐς μίαν βλέποντες εὐναίαν Κύπριν
180 στέργουσιν, ὅστις μὴ κακῶς οἰκεῖν θέλῃ.
ΧΟ. ἐπίφθονόν τι χρῆμα θηλειῶν ἔφυ
καὶ ξυγγάμοισι δυσμενὲς μάλιστ᾽ ἀεί.

***
ΕΡΜΙΟΝΗ
Ήρθα εδώ με κοσμήματα χρυσά στο κεφάλι
και με πέπλα πλουμιστά, του κορμιού μου στολίδια
που δεν είναι χαρίσματα του γιου του Αχιλλέα και μήτε
150 απ᾽ του Πηλέα τα σπίτια παρμένα· ο πατέρας μου
ο Μενέλαος μου τα ᾽χει χαρίσει
στη γη της Σπάρτης μαζί με πλήθος προικιά,
γι᾽ αυτό κι ελεύθερα μπορώ να μιλώ.
Αυτή είναι και η απόκριση στα λόγια σας.
Όμως εσύ, μια σκλάβα, μια γυναίκα αιχμάλωτη,
θες να με διώξεις απ᾽ το σπίτι μου, κυρά
να γίνεις εδώ μέσα. Με τα μάγια σου
μ᾽ αποστράφηκε ο άντρας μου, ναι,
κι εσύ ᾽σαι η αιτία που άκαρπα
μένουν τα σπλάχνα μου. Φοβερές
είστε σε κάτι τέτοια εσείς
160 οι γυναίκες της Ασίας· όμως εγώ
θα σου τα σταματήσω αυτά τα έργα· μήτε
της Νηρηίδας το παλάτι, κι ο βωμός κι ο ναός της,
θα σε ωφελήσουν σε τίποτα, ξέρε το,
θα πεθάνεις… Αν, πάλι,
κάποιος θνητός ή θεός σε γλιτώσει,
της αρχοντιάς τις περηφάνιες να τις παρατήσεις
και ταπεινή στα γόνατά μου να προσπέσεις.
Θα νοιάζεσαι το σπιτικό μου, θα σαρώνεις
κι από χρυσές κανάτες θα ραντίζεις
ποταμίσιο νερό.
Να καταλάβεις σε ποιόν τόπο βρίσκεσαι.
Δεν υπάρχει Έκτορας εδώ, ούτε Πρίαμος
με τα χρυσάφια του. Εδώ είν᾽ Ελλάδα.
170 Κι έχεις φτάσει σε τέτοια αναισθησία,
άμοιρη εσύ, ώστε τολμάς να πλαγιάζεις
με τον γιο εκείνου που σου σκότωσε τον άντρα.
Κι απόχτησες παιδιά με τους φονιάδες.
Τέτοιο το γένος των βαρβάρων· ο πατέρας
πλαγιάζει με την κόρη, ο γιος με τη μητέρα,
η κόρη με τον αδελφό, οι συγγενήδες
σκοτώνονται συναμετάξυ τους κι ο νόμος
σε τίποτ᾽ απ᾽ αυτά δεν είν᾽ εμπόδιο.
Μη φέρνεις και σε μας κάτι τέτοιες συνήθειες.
Καλό δεν είναι ο άντρας να ᾽χει δυο γυναίκες.
Όσοι θέλουν σωστά να κυβερνούν το σπίτι τους
180 βρίσκουν τις χαρές του έρωτα σ᾽ ένα μόνο κρεβάτι.
ΧΟΡΟΣ
Ζηλιάρες από φυσικού τους οι γυναίκες·
έτοιμες πάντα να κατασπαράξουν
εκείνην που μοιράζεται τον άντρα τους.

Μορφές και Θέματα της Αρχαίας Ελληνικής Μυθολογίας: ΜΕΤΑΜΟΡΦΩΣΕΙΣ - ΠΕΡΙΦΑΝΤΑΣ

ΠΕΡΙΦΑΝΤΑΣ

(πουλί, αετός)

 

Περίφαντας ήταν ένας πανάρχαιος βασιλιάς της Αθήνας, γέννημα θρέμμα της γης της, αυτόχθονας, πριν εμφανιστεί ο Κέκροπας, που κι αυτός ήταν γηγενής. Διακρινόταν για τη δικαιοσύνη και την ευσέβειά του, κυρίως προς τον Απόλλωνα, τον οποίο τιμούσε με πολλές θυσίες.

 

Οι αρετές του ήταν τέτοιας ποιότητας που κανείς ποτέ δεν τον κατηγόρησε, αντίθετα απέδιδαν σε αυτόν τις τιμές που ανήκαν στον Δία, του έφτιαξαν ναούς και ιερά και τον αποκαλούσαν Δία Σωτήρα, Επόψιο και Μειλίψιο. Οργισμένος ο Δίας, θέλησε να καταστρέψει το σπίτι του Περίφαντα ρίχνοντας τον κεραυνό του.

 

Υπέκυψε στις παρακλήσεις του Απόλλωνα να μην το κάνει, μόνο πήγε στο σπίτι του όπου τον βρήκε να σμίγει με τη γυναίκα του. Τον πίεσε τότε με τα δυο του χέρια και τον μεταμόρφωσε σε αετό και τη γυναίκα του, που τον παρακάλεσε να κάνει το ίδιο για να μείνει με τον σύντροφό της, σε θαλασσαετό ή γυπαετό, ένα είδος γερακιού.

 

Θέλοντας να ανταμείψει τον Περίφαντα για την ευσέβειά του, ο Δίας τον έκανε βασιλιά των πουλιών και του έδωσε να φυλάει το ιερό σκήπτρο και να πλησιάζει τον θρόνο του. Όσο για τη γυναίκα του, της έδωσε το δικαίωμα να εμφανίζεται σαν καλό σημάδι για τις πράξεις των ανθρώπων. (Αντ. Λιβ., Μετ. 6)

Νυμφομανία, πάθηση ή αναχρονιστική ταμπέλα;

Έχεις σκεφτεί ποτέ πώς και πόσο η εποχή κι η κοινωνία στην οποία γεννιέσαι μπορούν να σε καθορίσουν και να σε χαρακτηρίσουν; Σήμερα, μπορεί να είσαι μια γυναίκα που λατρεύει το σεξ, ακόμη και με διαφορετικούς συντρόφους κι αυτό να θεωρείται απόλυτα σεβαστό και φυσιολογικό. Στη Βικτωριανή εποχή, όμως, θα κουβαλούσες τη διάγνωση της νυμφομανούς!

Τυπικά, η «νυμφομανία» είναι μια ψυχική ασθένεια η οποία αρχικά περιγράφηκε ως μια «γυναικεία παθολογία υπερβολικά διεγερμένων γεννητικών οργάνων» και μια «ασθένεια των επιπέδων της σεξουαλικής ενέργειας που ξέσπασε, καθώς και η απώλεια ελέγχου του μυαλού πάνω στο σώμα». Θεωρητικά, λοιπόν, συνδέεται με την έννοια του υπερβολικού, του υπέρμετρου, του παθολογικού. Φαίνεται, μάλιστα, πως ορισμένες από τις συμπεριφορές που οδήγησαν σ’ αυτήν την ταξινόμηση ήταν γυναίκες που έβγαζαν τα ρούχα τους δημόσια ή άρπαζαν τον πρώτο άντρα που ήταν κοντά τους κι επιθυμούσαν να συνευρεθούν μαζί του ερωτικά, καταστάσεις αρκετά ακραίες ανεξαρτήτως κοινωνικού πλαισίου δηλαδή. Στην πραγματικότητα, όμως, τότε οι γυναίκες διέτρεχαν τον κίνδυνο να υποβληθούν σε θεραπεία για νυμφομανία ακόμα κι επειδή μπορεί να έφεραν παιδιά εκτός γάμου ή απλώς αυνανίζονταν.

Συγκεκριμένα, για να θεραπεύσουν την τρέλα της εμμονής με το σεξ, οι χειρούργοι του τέλους του 19ου αιώνα δε δίσταζαν να κάνουν «εκτομή ωοθηκών» και να πετσοκόβουν χιλιάδες γυναίκες, γιατί απλά είχαν σεξουαλικές παρορμήσεις. Διότι, εκείνη την εποχή, οι ειδικοί πίστευαν ότι η γυναίκα είναι ολοκληρωτικά παραδομένη στο αναπαραγωγικό της καθήκον και κάθε συγκινησιακή παρέκβαση συνδεόταν αυτόματα με τα προβλήματα του έμμηνου κύκλου. Βέβαια, οι πρακτικές υπάρχουν ακόμη, κυρίως σε ορισμένες χώρες της Αφρικής όπου γίνεται ακόμη κλειτοριδεκτομή.

Είναι εμφανώς αμφίβολη η σχέση της νυμφομανίας με μια πραγματικά ιατρική-παθολογική κατάσταση, καθώς η ευκολία με την οποία δινόταν σχετική διάγνωση τότε φανερώνει μια άρρηκτη σχέση με την καταπίεση των φύλων κατά τη βικτωριανή εποχή. Όπως ήταν λογικό, λοιπόν, ο όρος αυτός σήμερα έχει σχεδόν χάσει την επιστημονική του χρήση, ενώ χρησιμοποιείται συνήθως χιουμοριστικά πια προς μια γυναίκα με έντονη σεξουαλικότητα.

Επιστημονική συζήτηση, ωστόσο, γύρω από παθολογικών διαστάσεων υπέρμετρη σεξουαλικότητα υπάρχει. Είτε ως σύμπτωμα άλλων διαταραχών προσωπικότητας, ψυχαναγκασμών ή άλλων ψυχικών παθήσεων είτε ως αυτοτελής διαταραχή, η υπερ-σεξουαλικότητα, σε άνδρες και γυναίκες, απασχολεί τους ειδικούς ψυχικής υγείας. Βέβαια, δεν είναι ούτε η απόλαυση των σεξουαλικών πρακτικών πια το ζήτημα ούτε είναι καθαρά θέμα ποσότητας.

Η υπερ-σεξουαλικότητα δεν είναι σε καμία περίπτωση υπερ-απόλαυση. Το να έχεις αυτή τη διαταραχή μάλλον οδυνηρό είναι, παρά ευχάριστο. Δεν ικανοποιείσαι ποτέ, πάντα ψάχνεις το περισσότερο. Δε διαφέρει και πολύ, θα λέγαμε, από έναν ιδεοψυχαναγκασμό στην πραγματικότητα. Ένα θέμα σου στοιχειώνει το μυαλό, αυτό της σεξουαλικής ικανοποίησης και σε βασανίζει. Η επιθυμία σου για σεξουαλικές δραστηριότητες είναι συνεχής και δε διακρίνεται αναλόγως του ποιον έχεις απέναντί σου ή ακόμα και το αν θα μοιραστείς αυτή τη δραστηριότητα με κάποιον άλλον. Δεν μπορείς καν να σκεφτείς τις πιθανές επιπτώσεις των επιλογών σου. Όλο αυτό είναι μια ένταση που το μόνο που θες είναι να αποφορτιστεί. Δεν αναζητάς την απόλαυση, αλλά τη μείωση της οδύνης από αυτό που έχει αιχμαλωτίσει το «είναι» σου. Ψυχαναγκαστικά επιζητείς τη σεξουαλική συνεύρεση ή ερεθίζεις μόνος σου το κορμί σου ώστε να αυτοϊκανοποιηθείς. Πορνογραφία και διαδικτυακό και τηλεφωνικό σεξ είναι σύμμαχοί σου σε αυτό.

Ο οργανισμός σου θα παράξει ορμόνες, της αγάπης και της χαράς, που θα φέρουν την ευφορία και θα σε ανακουφίσουν. Στην ουσία αυτό είναι που ψάχνεις. Είσαι εθισμένη σ’ αυτές τις ουσίες κι όσο δεν τις έχεις, σαν άλλος ναρκομανής ψάχνεις τυφλωμένη τη δόση σου. Αυτό, δε, ίσως να είναι κι η μεγαλύτερη απόδειξη ότι η υπερ-σεξουαλικότητα είναι μόνο η επιφάνεια, πίσω από την οποία αν ψάξεις θα βρεις ανεξέλεγκτο άγχος, κατάθλιψη, χαμηλή αυτοεκτίμηση, ενοχές και συναίσθημα ντροπής, που χρειάζονται τις ορμόνες αυτές για να ισορροπήσουν.

Επειδή η ποσότητα κι η ποιότητα των ανθρωπίνων συμπεριφορών εντοπίζεται πάνω σε ένα συνεχές, δεν είναι εύκολο να ορίσουμε το υπερβαίνον του φυσιολογικού παρά μόνον κρίνοντάς το με όρους λειτουργικότητας. Σημαντικότατο στοιχείο, βέβαια, για το αν θα διαγνωστεί κάποιος με τη διαταραχή υπερ-σεξουαλικότητας είναι το χρονικό διάστημα που εμφανίζει τα σύμπτωμα. Το αμερικανικό εγχειρίδιο ψυχιατρικών νοσημάτων ορίζει πως για να πρόκειται για διαταραχή, το άτομο θα πρέπει να παρουσιάζει τη συμπεριφορά αυτή για ένα διάστημα έξι μηνών κατ’ ελάχιστον.

Η εμμονή κι ο εθισμός οποιασδήποτε μορφής, εν τέλει, δεν είναι ποτέ επιθυμητός, διότι είναι σχεδόν βέβαιο πως θα επηρεάσει την ομαλότητα του συνόλου της ζωής ενός προσώπου. Πόσο δε μάλλον, η σεξουαλικότητα η οποία αποτελεί τη βασικότερη παρόρμηση της ανθρώπινης ύπαρξης, όταν δυσανάλογα δεσμεύει την ενέργειά μας, δεν μπορεί παρά να μας δημιουργήσει προβλήματα. Οφείλουμε, λοιπόν, να ‘μαστε όσο το δυνατόν πιο ενήμεροι για τις παγίδες των συναισθηματικών διαταραχών, ηπιότερων και πιο σοβαρών, που μπορούν να διαταράξουν την ψυχική μας υγεία. Άλλωστε σε ένα τόσο σημαντικό κομμάτι όπως το σεξ στη ζωή μας, είναι πολύ εύκολο να βγει μια ταμπέλα η οποία δεν ισχύει, άρα καλύτερα να γνωρίζουμε εμείς οι ίδιοι ποιοι είμαστε προτού αφήσουμε άλλους να ορίσουν τα θέλω και τις ορμές μας. Όποιες κι αν είναι αυτές, ή όσες.

Eckhart Tolle: Η ζωή δεν είναι τόσο σοβαρή όσο την κάνει ο νους μου

-Η θέαση της ομορφιάς σε ένα λουλούδι θα μπορούσε να αφυπνίσει τους ανθρώπους έστω και για λίγο, στην ομορφιά που αποτελείς ουσιαστικό μέρος της δικής τους εσώτερης Ύπαρξης, της αληθινής τους φύσης.

-Η αναγνώριση των συλλογικά αποκτηθέντων μέσω εξαρτημένης μάθησης νοητικών διεργασιών που διαιωνίζουν τη μη αφυπνισμένη κατάσταση.

-Ο ανθρώπινος νους είναι εξαιρετικά ευφυής. Ωστόσο, η ίδια του η ευφυία είναι μολυσμένη από παραφροσύνη.

-Αν η ιστορία της ανθρωπότητας ήταν η κλινική περίπτωση ενός μεμονομένου ανθρώπου, η διάγνωση θα έπρεπε να είναι: χρόνια παρανοϊκά παραληρήματα, παθολογική ροπή προς τη διάπραξη φόνου και πράξεων ακραίας βίας και ωμότητας, εναντίον αυτών που αντιλαμβάνεται ως «εχθρούς» του – καθώς η δική του έλλειψη συνειδητότητας προβάλεται προς τα έξω.

–Φόβος, απληστία και επιθυμία για εξουσία είναι οι ψυχολογικές παρωθητικές δυνάμεις όχι μόνο πίσω από τον πόλεμο και τη βία μεταξύ εθνών, φυλών, θρησκειών και ιδεολογιών, αλλά και η αιτία ατέρμονης σύγκρουσης στις προσωπικές σχέσεις.

–Δε γίνεσαι καλός προσπαθώντας να είσαι καλός, αλλά βρίσκοντας την καλοσύνη που είναι ήδη εντός σου επιτρέπονται σ΄ αυτή την καλοσύνη να αναδυθεί.

-Κάνουν σχέδια χωρίς να λαμβάνουν υπόψη τους το πρότυπο για τη δυσλειτουργία που κουβαλάει κάθε άνθρωπος μέσα του: το Εγώ.

-Ένα μεγάλης κλίμακας άνοιγμα πνευματικότητας έξω από τις θρησκευτικές δομές είναι μια εντελώς καινοτόμος εξέλιξη.

-Αν οι δομές του ανθρώπινου νου παραμείνουν αμετάβλητες, θα καταλήγουμε πάντα να αναδημιουργούμε τον ίδιο κόσμο, τα ίδια δεινά, την ίδια δυσλειτουργία

-Όταν έχεις προσαρτήσεις μια λέξη σε κάτι, γνωρίζεις τι είναι. Η πραγματικότητα είναι: Δεν γνωρίζεις τι είναι, απλώς έχεις καλύψει το μυστήριο με μια ετικέτα.

-Όταν το κοιτάζεις ή το κρατάς και του επιτρέπεις να υπάρχει χωρίς να του επιβάλλεις μια λέξη ή μια νοητική ετικέτα μια αίσθηση δέους, θαυμασμού ξυπνάει μέσα σου. Η ουσία του κοινωνείται σιωπηλά σ΄ εσένα και αντανακλά τη δική σου ουσία πίσω σ΄ εσένα.

–Όταν δεν καλύπτεις τον κόσμο με λέξεις και ετικέτες, επιστρέφει στη ζωή σου μια αίσθηση του θαυμαστού που έχει χαθεί εδώ και πολύ καιρό, από τότε που η ανθρωπότητα, αντί να χρησιμοποιεί τη σκέψη κατακυριεύτηκε από αυτήν. Ένα βάθος επιστρέφει στη ζωή σου.

-Όταν βλέπεις ποιος δεν είσαι, η πραγματικότητά του ποιος είσαι αναδύεται από μόνη της.

-Δεν συνειδητοποιούσα ακόμα ότι η σκέψη δίχως συναίσθηση είναι το κύριο δίλημμα της ανθρώπινης ύπαρξης.
–Η ζωή δεν είναι τόσο σοβαρή όσο την κάνει ο νους μου.

-Οι περισσότεροι άνθωποι δεν κατοικούν σε μια ζωντανή πραγματικότητα αλλά σε μια εννοιοποιημένη.

–Ο ανεξέλεγκτος αγώνας για περισσότερα, για ατέρμονη ανάπτυξη αποτελεί δυσλειτουργεία και ασθένεια. Είναι η ίδια δυσλειτουργία που εκδηλώνει το καρκινικό κύτταρο, που ο μοναδικός του στόχος είναι να πολλαπλασιαστεί, χωρίς να έχει επίγνωση του ότι επιφέρει την ίδια του την καταστροφή καταστρέφοντας τον οργανισμό του οποίου είναι μέρος.

–Αν μπορώ να νιώσω το «Υπάρχω» τόσο έντονα, τότε αυτό που είμαι δεν έχει μειωθεί καθόλου. Μπορώ να το νιώθω και τώρα, κάτι γαλήνιο και πολύ ζωντανό.

–Την Ύπαρξη πρέπει να την νιώσεις. Δεν μπορείς να τη σκεφτείς. Το Εγώ δεν τη γνωρίζει επειδή αποτελείται από σκέψη.

-Όλα όσα επιζητεί το Εγώ και στα οποία δεν μπορεί να νιώσει.

-Μερικές φορές το να παραιτείσαι από πράγματα είναι μια πράξη πολύ μεγαλύτερης δύναμης από το να τα υπερασπίζεσαι ή να γατζώνεσαι πάνω τους.

–Η ζωή θα σου δώσει όποια εμπειρία είναι πιο βοηθητική για την εξέλιξη της συνειδητότητάς σου.

–Το Εγώ δεν είναι λάθος, είναι απλώς μη συνειδητό… το Εγώ δεν είναι προσωπικό. Δεν είναι αυτό που είσαι.

-Το να βγάζεις τον εαυτό σου σωστό και τους άλλους λάθος είναι ένα από τα κύρια εγωικά πρότυπα, μια από τις κύριες μορφές της μη συνείδησης.

-Επομένως η επιθυμία διατηρεί το Εγώ ζωντανό πολύ περισσότερο από το έχω… Είναι μια εθιστική ανάγκη, όχι μη αυθεντική.

-Η έσχατη αλήθεια του ποιος είσαι δεν είναι «είμαι αυτός», «είμαι εκείνος» αλλά Είμαι.

 

Eckhart Tolle, Για μια νέα ζωή

Τι είναι αυτό που αποκαλούμε «Εγώ»;

Οι πνευματικές μας δυνατότητες θα εξαρτηθούν σε μεγάλο βαθμό από αυτό που είμαστε ως ο εαυτός μας. Από υλική άποψη, ο καθένας από εμάς είναι ένα σύστημα, κλειδωμένο σε μία συνεχή εναλλαγή και ενέργειας με το ευρύτερο σύστημα της γης.

Η ζωή των ιδίων των κυττάρων μας είναι δομημένη σε ένα δίκτυο ανταλλαγών, επάνω στο οποίο μπορούμε να ασκήσουμε μία εξαιρετικά χονδροειδή συνειδητή επιρροή -που παίρνει τη μορφή της απόφασης να κρατήσουμε την αναπνοή μας ή να πάρουμε ακόμη ένα κομμάτι πίτσα από το ψυγείο.

Ως υλικό σύστημα, δεν είμαστε αυτή τη στιγμή περισσότεροι ανεξάρτητοι από τη φύση, απ’ όσο είναι το συκώτι μας από το υπόλοιπο σώμα μας. Ως ένα σύνολο από αυτορυθμιζόμενα και συνεχώς διαιρούμενα κύτταρα, αποτελούμε επίσης μία συνέχεια με τους γεννητικούς μας προκατόχους: τους γονείς μας, τους γονείς των γονέων μας, και προς τα πίσω, επί δεκάδες εκατομμύρια γενεές οπότε σε κάποιο σημείο οι πρόγονοί μας αρχίζουν να φαίνονται λιγότερο ως άνδρες και ως γυναίκες με σάπια δόντια, και περισσότερο με αφρό στην επιφάνεια ενός βάλτου.

Είναι αρκετά σωστό να πει κανείς ότι, από υλική άποψη, δεν είμαστε κάτι πολύ περισσότερο από μία αμπώτιδα στο μεγάλο ποτάμι της ζωής.

Αλλά, φυσικά, το ίδιο το σώμα μας είναι ένα περιβάλλον κατάμεστο από όντα, σε σχέση με τα οποία είμαστε κυρίαρχοι μόνο κατ’ όνομα. Αν εξετάσουμε το σώμα ενός ατόμου, τα όργανα και τους ιστούς του, τα κύτταρα και την εντερική του χλωρίδα (δυστυχώς μερικές φορές και πανίδα), βρισκόμαστε αντιμέτωποι με έναν κόσμο ο οποίος δεν εμφανίζει ενδείξεις μίας κυρίαρχης συνειδητής νοημοσύνης περισσότερο από τον υπόλοιπο κόσμο γενικότερα. Υπάρχει κάποιος λόγος να σκεφθεί κανείς, όταν παρατηρεί τη λειτουργία μίτοχονδρίας μέσα σε ένα κύτταρο, ή τις συσπάσεις των μυϊκών ινών σε ένα χέρι, ότι υπάρχει κάποιο πνεύμα, που βρίσκεται υπεράνω και πέραν αυτών των διαδικασιών, το οποίο σκέπτεται Το κράτος είμαι εγώ; Και μάλιστα, αν μπούμε στον πειρασμό να αποδώσουμε κάποιο προνόμιο στο σύνορο που αποτελεί το δέρμα μας στην έρευνά μας για τον σωματικό μας εαυτό, αυτό φαίνεται τελείως αυθαίρετο.

Τα σύνορα του νοητικού μας εαυτού είναι εξ ίσου δυσδιάκριτο; Αναμνηστικά, ταμπού, κανόνες συμπεριφοράς, γλωσσικές συμβάσεις, προκαταλήψεις, ιδανικά, αισθητικές προκαταλήψεις, εμπορικά κλισέ -τα φαινόμενα που κατοικούν στον χώρο του μυαλού μας είναι μετανάστες από τον έξω κόσμο. Είναι πράγματι επιθυμία μας να διατηρούμαστε σε καλή σωματική κατάσταση -ή οι ενδυματολογικές μας προτιμήσεις, η αίσθηση ότι ανήκουμε σε κάποια κοινότητα, η ιδέα της αμοιβαίας καλοσύνης, η συστολή μας, η εγκαρδιότητα, οι σεξουαλικές μας ιδιομορφίες κλπ - κάτι το οποίο έχει την προέλευσή του μέσα μας; Είναι κάτι που ορθώς θεωρεί κανείς ότι εδρεύει μέσα μας; Αυτά τα φαινόμενα είναι το άμεσο αποτέλεσμα της ενσωμάτωσής μας σε έναν κόσμο κοινωνικών σχέσεων και πολιτισμού (και συγχρόνως προϊόν των γονιδίων μας). Σε τελική ανάλυση, πολλά από αυτά φαίνονται να μην είναι περισσότερο «εγώ» από τους κανόνες της γραμματικής.

Και όμως, αυτή η αίσθηση ότι είσαι ένας κάποιος εαυτός παραμένει. Αν ο όρος «εγώ» σημαίνει κάτι, δεν αναφέρεται πάντως απλώς στο σώμα. Εξ άλλου, οι περισσότεροι αισθανόμαστε ότι εξατομικευόμαστε ως εαυτός μέσα στο σώμα.

Αναφέρομαι στο σώμα «μου» λίγο ως πολύ όπως αναφέρομαι στο αυτοκίνητό «μου», για τον απλό λόγο ότι κάθε πράξη αίσθησης αναγνώρισης ή γνώσης μεταδίδει τη σιωπηρή αίσθηση ότι αυτό που αποκτά τη γνώση είναι κάτι άλλο από το αντικείμενο της γνώσης. Ακριβώς όπως το γεγονός ότι γνωρίζω την ύπαρξη του αυτοκινήτου μου δείχνει ότι εγώ, ως υποκείμενο, είμαι κάτι άλλο από αυτό, ως αντικείμενο, μπορώ να αισθανθώ το χέρι μου ή ένα συναίσθημα, και να βιώσω την ίδια διάκριση ανάμεσα σε υποκείμενο και αντικείμενο. Για αυτόν τον λόγο, ο εαυτός δεν μπορεί απλώς να εξισωθεί με το σύνολο της πνευματικής νοητικής ζωής ενός ατόμου ή με την προσωπικότητά του ως συνόλου. Μάλλον πρόκειται για τη σκοπιά, γύρω από την οποία φαίνεται ότι περιστρέφονται οι μεταβαλλόμενες καταστάσεις του πνεύματος και του σώματός του.

Όποια και αν είναι στην πραγματικότητα η σχέση ανάμεσα στη συνείδηση και στο σώμα, από την άποψη των εμπειριών το σώμα είναι κάτι με το οποίο ο συνειδητός εαυτός, αν υπάρχει κάτι τέτοιο, έχει κάποια σχέση. Δεν είναι γνωστό το πότε ακριβώς διαμορφώνεται αυτή η άποψη, με όρους εξέλιξης ή ανάπτυξης, ένα όμως είναι σαφές: σε κάποιο σημείο στα πρώτα χρόνια της ζωής, οι περισσότερες ανθρώπινες υπάρξεις αποκαλούνται «εγώ», το αιώνιο υποκείμενο, για το οποίο όλα τα φαινόμενα, μέσα και έξω, γίνονται κάποιου είδους αντικείμενα, που περιμένουν να αναγνωρισθούν.

Και με την ιδιότητα του «εγώ» όλοι οι επιστήμονες ξεκινούν την ερευνά τους σχετικώς με τη φύση του κόσμου και οι ευσεβείς πιστοί γονατίζουν και προσεύχονται.

Το τίμημα της σκέψης

Παρά τις πολλές διαφορές τους, όλα τα ανθρώπινα είδη είχαν αρκετά κοινά και μοναδικά χαρακτηριστικά. Το πιο αξιοσημείωτο είναι ότι οι άνθρωποι έχουν ιδιαίτερα μεγάλο εγκέφαλο σε σύγκριση με τα άλλα ζώα. Θηλαστικά με βάρος 60 κιλά έχουν κατά μέσο όρο εγκέφαλο μεγέθους 200 κυβικών εκατοστών. Οι πρώτοι άντρες και γυναίκες πριν από 2,5 εκατομμύρια χρόνια είχαν εγκέφαλο μεγέθους 600 κυβικών εκατοστών. Ο εγκέφαλος του σύγχρονου σάπιενς είναι από 1.200 έως 1.400 κυβικά εκατοστά. Των νεάντερταλ ήταν ακόμα μεγαλύτερος.

Σε εμάς μπορεί να φαίνεται ότι η προτίμηση που έχει δείξει η εξέλιξη για τους μεγάλους εγκεφάλους δεν θέλει, ας πούμε, και πολύ μυαλό. Μας γοητεύει τόσο η υψηλή μας ευφυΐα, που θεωρούμε ότι στο ζήτημα της εγκεφαλικής ιπποδύναμης, όσο περισσότερη έχει κανείς, τόσο το καλύτερο. Αν όμως ήταν έτσι, τότε και η οικογένεια των αιλουροειδών θα είχε δημιουργήσει γάτες που θα μπορούσαν να κάνουν μαθηματικές πράξεις. Γιατί, άραγε, το γένος Homo είναι το μοναδικό σε όλο το ζωικό βασίλειο που έχει αποκτήσει τόσο ισχυρές μηχανές σκέψης;

Το γεγονός είναι ότι ο σούπερ εγκέφαλος είναι συγχρόνως μια σούπερ επιβάρυνση για το σώμα. Δεν κουβαλιέται εύκολα, ιδίως όταν βρίσκεται μέσα σε ένα τεράστιο κρανίο. Και η συντήρησή του είναι ακόμα πιο δύσκολη. Στον χόμο σάπιενς ο εγκέφαλος αναλογεί στο 2-3% του συνολικού σωματικού βάρους, αλλά καταναλώνει το 25% της ενέργειας του σώματος όταν το σώμα βρίσκεται σε κατάσταση ανάπαυσης. Συγκριτικά, ο εγκέφαλος των άλλων πιθήκων απαιτεί μόνο το 8% της ενέργειας σε κατάσταση ανάπαυσης. Οι αρχαίοι άνθρωποι πλήρωσαν για τον μεγάλο τους εγκέφαλο με δύο τρόπους. Πρώτον, δαπανούσαν περισσότερο χρόνο για αναζήτηση τροφής. Δεύτερον, οι μύες τους ατρόφησαν. Σαν μια κυβέρνηση που μεταφέρει δαπάνες από την άμυνα στην εκπαίδευση, οι άνθρωποι μετέφεραν ενέργεια από τους δικέφαλους στους νευρώνες. Το συμπέρασμα ότι αυτή είναι μια καλή στρατηγική επιβίωσης στη σαβάνα δεν είναι καθόλου αυτονόητο. Ένας χιμπατζής δεν μπορεί να αντιμετωπίσει τα επιχειρήματα ενός χόμο σάπιενς, αλλά μπορεί να τον κάνει κομμάτια σαν να ήταν πάνινη κούκλα.

Σήμερα, ο μεγάλος μας εγκέφαλος αποδίδει καλά, γιατί μπορούμε να φτιάχνουμε αυτοκίνητα και όπλα που μας επιτρέπουν να κινούμαστε ταχύτερα από τους χιμπατζήδες και να τους πυροβολούμε από απόσταση ασφαλείας αντί να παλεύουμε μαζί τους. Αλλά τα αυτοκίνητα και τα όπλα είναι πρόσφατο φαινόμενο. Για περισσότερα από δύο εκατομμύρια χρόνια, τα νευρωνικά δίκτυα των ανθρώπων μεγάλωναν διαρκώς, αλλά αν εξαιρέσεις μερικά πέτρινα μαχαίρια και κανένα μυτερό ξύλο, οι άνθρωποι δεν είχαν κερδίσει και σπουδαία πράγματα. Τι ήταν, λοιπόν, αυτό που έκανε την εξέλιξη του τεράστιου εγκεφάλου των ανθρώπων να συνεχιστεί αυτά τα δύο εκατομμύρια χρόνια; Πραγματικά, δεν ξέρουμε.

Ένα άλλο μοναδικό χαρακτηριστικό των ανθρώπων είναι ότι περπατάμε όρθιοι στα δύο πόδια. Όταν στέκεσαι όρθιος, είναι ευκολότερο να επιτηρείς τη σαβάνα αναζητώντας θηράματα ή εχθρούς, και αν τα χέρια δεν σου είναι απαραίτητα για να κινείσαι, τότε μένουν ελεύθερα για άλλες χρήσεις, όπως να πετάς πέτρες ή να κάνεις νοήματα. Όσο περισσότερα πράγματα μπορούσαν να κάνουν εκείνα τα χέρια, τόσο πιο επιτυχημένοι ήταν οι ιδιοκτήτες τους, και έτσι η εξελικτική πίεση δημιούργησε αυξημένη συγκέντρωση νεύρων και μικρών ευαίσθητων μυών στις παλάμες και τα δάχτυλα. Χάρη σε αυτό, οι άνθρωποι μπορούν να εκτελέσουν εξαιρετικά περίπλοκες εργασίες με τα χέρια τους. Και συγκεκριμένα, μπορούν να φτιάχνουν και να χρησιμοποιούν πολύπλοκα εργαλεία. Τα πρώτα στοιχεία παραγωγής εργαλείων που έχουμε είναι 2,5 εκατομμυρίων ετών και η κατασκευή και η χρήση των εργαλείων είναι το κριτήριο βάσει του οποίου οι αρχαιολόγε αναγνωρίζουν τους αρχαίους ανθρώπους.

Ωστόσο, το να περπατάει κανείς όρθιος έχει και τα μειονεκτήματά του. ο σκελετός των πρωτόγονων προγόνων μας είχε εξελιχθεί επί εκατομμύρια χρόνια έτσι ώστε να μπορεί να στηρίζει ένα πλάσμα που περπατούσε με τα τέσσερα και είχε σχετικά μικρό κεφάλι. Η προσαρμογή στην όρθια στάση ήταν μεγάλη πρόκληση, ιδίως όταν η κατασκευή έπρεπε να στηρίζει ένα πολύ ευμέγεθες κρανίο. Η ανθρωπότητα πλήρωσε για την αφ’ υψηλού όρασή της και τα εργατικά της χέρια με δισκοπάθειες και αυχενικά.

Οι γυναίκες πλήρωσαν παραπάνω. Το βάδισμα σε όρθια στάση απαιτούσε στενότερους γοφούς, περιορίζοντας έτσι τη δίοδο του τοκετού - την ίδια στιγμή που το κεφάλι των μωρών γινόταν όλο και μεγαλύτερο. Ο θάνατος στη γέννα έγινε σοβαρός κίνδυνος για τις γυναίκες. Όσες γεννούσαν πιο νωρίς, όταν ο εγκέφαλος και το κεφάλι του μωρού ήταν ακόμα σχετικά μικρά και εύκαμπτα, τα πήγαιναν καλύτερα και επιβίωναν, κι έτσι έκαναν περισσότερα παιδιά. Κατά συνέπεια, η φυσική επιλογή ευνόησε τις πρώιμες γέννες. Και πράγματι, σε σύγκριση με άλλα ζώα, οι άνθρωποι γεννιούνται πρόωρα, όταν πολλά από τα ζωτικά τους συστήματα δεν είναι ακόμα επαρκώς ανεπτυγμένα. Ένα πουλάρι μπορεί να τρέξει λίγο μετά τη γέννα ένα γατάκι αφήνει τη μητέρα του για να ψάξει μόνο του για τροφή όταν είναι μερικών εβδομάδων. Τα ανθρώπινα μωρά είναι ανήμπορα και μένουν για πολλά χρόνια εξαρτημένα από τους μεγαλύτερούς τους για τροφή, προστασία και μάθηση.

Το γεγονός αυτό έχει συμβάλει σημαντικά τόσο στις εξαιρετικές κοινωνικές ικανότητες των ανθρώπων όσο και στα μοναδικά τους κοινωνικά προβλήματα. Μια μητέρα μόνη δεν μπορούσε να εξασφαλίσει αρκετή τροφή για την ίδια και τα παιδιά της, όταν έπρεπε διαρκώς να τα φροντίζει. Η ανατροφή των παιδιών απαιτούσε συνεχή βοήθεια από άλλα μέλη της οικογένειας και από τους γείτονες. Για να μεγαλώσει ένας άνθρωπος, χρειάζεται ολόκληρη φυλή. Έτσι, η εξέλιξη ευνόησε όσους μπορούσαν να διαμορφώνουν ισχυρούς κοινωνικούς δεσμούς. Επιπλέον, εφόσον οι άνθρωποι γεννιούνται ανεπαρκώς ανεπτυγμένοι, μπορούν να εκπαιδευτούν και να μάθουν να κοινωνικοποιούνται σε πολύ μεγαλύτερο βαθμό από οποιοδήποτε άλλο ζώο. Τα περισσότερα θηλαστικά βγαίνουν από τη μήτρα σαν τα κεραμικά από τον κλίβανο - οποιαδήποτε προσπάθεια να τα αναπλάσεις θα τα γρατζουνίσει ή θα τα σπάσει. Οι άνθρωποι βγαίνουν από τη μήτρα σαν λιωμένο γυαλί από καμίνι. Μπορείς να τους συστρέφεις, να τους τεντώσεις και να τους πλάσεις σε εκπληκτικό βαθμό. Αυτός είναι ο λόγος που σήμερα μπορούμε να εκπαιδεύσουμε τα παιδιά μας να γίνουν χριστιανοί ή βουδιστές, καπιταλιστές ή σοσιαλιστές, πολεμοχαρείς ή ειρηνιστές.

Νομίζω πως όλες οι πράξεις μας ξεκινούν με ένα όνειρο

Νομίζω πως όλες οι πράξεις μας που έχουν συνοχή, ξεκινούν με ένα όνειρο, αυτό που κοινώς ονομάζουμε φαντασίωση και που εκφράζεται ως εξής:

«Τι ωραία που θα ήταν…»

«Θα ήταν απίστευτο να…»

«Θα ήταν υπέροχο αν…»

Αν γίνουμε κυρίαρχοι αυτής της φαντασίωσης και την προβάρουμε σαν να ήταν ρούχο, η φαντασίωση μετατρέπεται σε ψευδαίσθηση:

«Πόσο θα μου άρεσε…»

«Θα τρελαινόμουν να…»

«Θα ήταν τέλεια αν μια μέρα μπορούσα…»

Αν αφήσω αυτήν την ψευδαίσθηση να φωλιάσει μέσα μου και να γιγαντωθεί, μια μέρα η ψευδαίσθηση θα γίνει επιθυμία:

«Θα ήθελα να…»

«Αυτό που περισσότερο θέλω…»

«Πραγματικά θέλω…»

Σε αυτό το σημείο, ίσως να είμαι ικανός να φανταστώ τον εαυτό μου να ολοκληρώνει αυτήν την επιθυμία κάνοντάς την πραγματικότητα. Εκείνη τη στιγμή, η επιθυμία μετατρέπεται σε σχέδιο:

«Θα το κάνω…»

«Κάποια στιγμή…»

«Σύντομα εγώ…»

Από εδώ και πέρα μου μένει μόνο να καταστρώσω το σχέδιο, την τακτική ή την στρατηγική που θα μου επιτρέψει να γίνω ένας φανταστικός μάγος που θα υλοποιήσει την πραγμάτωση του ονείρου μου.

Πρόσεξε: μέχρι στιγμής δεν έχω κουνήσει ούτε το δαχτυλάκι μου. Όλες μου οι πράξεις είναι εσωτερικές και, ωστόσο, πόσα πράγματα έχουν συμβεί μέσα μου από τότε που απλά φαντασίωνα.

Θα μου πεις πως αυτό δεν αρκεί. Πράγματι, πολλές φορές δεν είναι αρκετό. Χρειάζεται να φέρουμε εις πέρας τα σχέδια και να διορθώσουμε τα λάθη.

Χρειάζεται να φορέσουμε μαγιό, να πάρουμε τη σανίδα των σχεδίων μας, να ριχτούμε στη ζωή και να περιμένουμε με προσήλωση το κύμα της πραγματικότητας για να ανέβουμε πάνω του και να σερφάρουμε μέχρι τη μαγική παραλία της ικανοποίησης.

Η μόνη λύση είναι να βρεθεί ένας ενήλικος να με αναλάβει

Πως να μην διατηρηθούν συμπεριφορές από αυτό που ήμαστε κάποτε, αφού εξακολουθεί πραγματικά να ζει μέσα μας;

Εξακολουθούμε να είμαστε οι έφηβοι, τα μικρά παιδιά και τα μωρά που ήμαστε κάποτε.

Κατοικούν μέσα μας τα μικρά παιδιά που υπήρξαμε κάποτε. Όμως….

Αυτά τα μικρά παιδιά μας κάνουν εξαρτημένους.

Εμφανίζεται αυτό το μικρό παιδί και γίνεται κύριος της προσωπικότητας μου:

Γιατί είμαι φοβισμένος,
γιατί κάτι μου συμβαίνει,
γιατί έχω ένα πρόβλημα,
γιατί τα έχω χαμένα,
γιατί νιώθω ότι η ζωή μου πήγε χαμένη….

Όταν συμβαίνει κάτι τέτοιο, η μόνη λύση είναι να βρεθεί κάποιος, ένας ενήλικος, να με αναλάβει. Αυτός είναι ο λόγος που δεν πιστεύω στην ανεξαρτησία.

Γιατί δεν μπορώ να αρνηθώ το μικρό παιδί που ζει μέσα μου.

Γιατί δεν πιστεύω ότι αυτό το παιδάκι μπορεί στ’ αλήθεια να με αναλάβει.

Πιστεύω, βέβαια, ότι υπάρχει κι ένας ενήλικος μέσα μου, όταν πλέον είμαι ενήλικος.

Αυτός ο ενήλικος, και όχι κάποιος άλλος, είναι που θα αναλάβει το μικρό παιδί που έχω μέσα μου.

Αυτό είναι αυτοεξάρτηση!

ΡΕΝΕ ΝΤΕΚΑΡΤ: Μήπως ονειρεύεστε;

Ακούτε το ξυπνητήρι, το κλείνετε, σέρνεστε για να σηκωθείτε από το κρεβάτι, ντύνεστε, τρώτε πρωινό, ετοιμάζεστε για την ημέρα. Αλλά συμβαίνει κάτι αναπάντεχο: ξυπνάτε και συνειδητοποιείτε ότι ήταν απλώς ένα όνειρο. Στο όνειρό σας ήσασταν ξύπνιοι και συνεχίζατε τη ζωή σας, ενώ στην πραγματικότητα ήσασταν ακόμα κουλουριασμένοι κάτω από το πάπλωμα και ροχαλίζατε. Αν είχατε μια παρόμοια εμπειρία, ξέρετε τι εννοώ. Συνήθως ονομάζεται «ψεύτικο ξύπνημα» και είναι πολύ πειστικό. Ο Γάλλος φιλόσοφος Ρενέ Ντεκάρτ (1596-1650) είχε ένα παρόμοιο ξύπνημα που τον έβαλε σε σκέψεις. Πώς μπορούσε να είναι βέβαιος ότι δεν ονειρευόταν;

Για τον Ντεκάρτ η φιλοσοφία ήταν ένα από τα πολλά πνευματικά του ενδιαφέροντα. Ήταν εξέχων μαθηματικός, γνωστός σήμερα περισσότερο για τις «καρτεσιανές συντεταγμένες» – λέγεται ότι τις επινόησε καθώς παρακολουθούσε μια μύγα να περπατά στο ταβάνι και αναρωτήθηκε πως θα μπορούσε να περιγράψει τη θέση της σε διάφορα σημεία. Η επιστήμη τον συνάρπαζε, ήταν επίσης αστρονόμος και βιολόγος. Η φιλοσοφική του φήμη έγκειται περισσότερο στα έργα του Στοχασμοί και Λόγος περί της μεθόδου: βιβλία στα οποία διερεύνησε τα όρια του πόσα μπορεί να γνωρίζει.

Όπως οι περισσότεροι φιλόσοφοι, ο Ντεκάρτ δεν ήθελε να πιστεύει σε κάτι δίχως να διερευνά γιατί το πίστευε –  του άρεσε επίσης να θέτει παράξενα ερωτήματα, τα οποία οι άλλοι δεν ξόδευαν χρόνο για να τα θέτουν. Φυσικά, ο Ντεκάρτ καταλάβαινε πως δε θα ήταν δυνατόν να περνάμε τη ζωή μας επερωτώντας διαρκώς τα πάντα. Θα ήταν τρομερά δύσκολο να ζει κανείς αν τον περισσότερο καιρό δεν εμπιστευόταν κάποια πράγματα, όπως αναμφίβολα ανακάλυψε ο Πύρρων. Ωστόσο ο Ντεκάρτ σκέφτηκε πως θα άξιζε να προσπαθήσει μια φορά στη ζωή του να επεξεργαστεί τι θα μπορούσε να γνωρίζει -αν όντως υπάρχει κάτι- στα σίγουρα. Για να το κάνει αυτό, ανέπτυξε μια μέθοδο. Είναι γνωστή ως Μέθοδος της Καρτεσιανής Αμφιβολίας!

Η μέθοδος είναι σαφής: μην αποδέχεστε τίποτα ως αληθές αν υπάρχει η παραμικρή πιθανότητα να μην είναι αληθές.

Παίρνετε μια πεποίθηση, όπως «Τώρα είμαι ξύπνιος και διαβάζω αυτό», την εξετάζετε, και την αποδέχεστε μόνο αν είστε βέβαιοι πως δεν μπορεί να είναι εσφαλμένη ή παραπλανητική. Αν υπάρχει έστω και η παραμικρότερη αμφιβολία, απορρίψτε την. Ο Ντεκάρτ εξέτασε πολλά από αυτά που πίστευε, αμφισβητώντας το κατά πόσο είναι ακριβώς έτσι όπως μοιάζουν να είναι. Ήταν πράγματι ο κόσμος έτσι όπως του φαινόταν; Ήταν σίγουρος πως δεν ονειρεύεται;

Ο Ντεκάρτ ξεκινά την αναζήτηση της βεβαιότητας σκεπτόμενος πρώτα τα τεκμήρια που μας δίνουν οι αισθήσεις: η όραση, η αφή, η οσμή, η γεύση και η ακοή. Μπορούμε να εμπιστευόμαστε τις αισθήσεις; Όχι, συμπέρανε. Οι αισθήσεις ενίοτε μας ξεγελούν. Κάνουμε λάθη. Σκεφτείτε αυτό που βλέπετε. Είναι αξιόπιστη η όρασή σας σε σχέση με τα πάντα; Πρέπει πάντα να πιστεύετε στα μάτια σας;

Ένα ίσιο ραβδί μες στο νερό μοιάζει λυγισμένο αν το κοιτάξετε από πλάγια. Ένας τετράγωνος πύργος από μακρινή απόσταση μπορεί να μοιάζει στρογγυλός. Συχνά όλοι κάνουμε λάθη σε όσα βλέπουμε. Και, όπως επισημαίνει ο Ντεκάρτ, δεν είναι σοφό να εμπιστευόμαστε κάτι που μας έχει ξεγελάσει στο παρελθόν. Έτσι, απορρίπτει τις αισθήσεις ως πιθανή πηγή βεβαιότητας. Δε γίνεται ποτέ να είναι βέβαιος πως oι αισθήσεις του δεν τον ξεγελούν. Τις περισσότερες φορές μάλλον δεν τον ξεγελούν, αλλά η παραμικρή πιθανότητα ότι μπορεί να τον ξεγελούν σημαίνει ότι ο ίδιος δεν μπορεί να βασιστεί απόλυτα σε αυτές. Πού καταλήγει λοιπόν;

Η πεποίθηση «Τώρα είμαι ξύπνιος και διαβάζω αυτό» μοιάζει μάλλον σίγουρη σ’ εσάς.

Είστε σίγουροι ότι δε βλέπετε τώρα ένα όνειρο; Πώς το ξέρετε; Ίσως τσιμπήσατε τον εαυτό σας για να δείτε αν κοιμάστε. Αν δεν το κάνατε, κάντε το. Τι αποδεικνύει; Τίποτα. Θα μπορούσατε να ονειρεύεστε πως τσιμπάτε τον εαυτό σας. Συνεπώς, μπορεί να ονειρεύεστε.

Αυτό δείχνει ότι δεν μπορούμε να εμπιστευόμαστε πλήρως τις αισθήσεις μας. Δεν μπορούμε να είμαστε απολύτως βέβαιοι πως δεν ονειρευόμαστε. Αλλά σίγουρα, λέει ο Ντεκάρτ, ακόμα και στα όνειρα, 2+3= 5. Εδώ ο Ντεκάρτ χρησιμοποιεί ένα νοητικό πείραμα, μια φανταστική ιστορία για να δείξει αυτό που θέλει. Φτάνει την αμφιβολία στα όρια της και καταλήγει σε μια δοκιμασία για κάθε πεποίθηση ακόμα δυσκολότερη από τη δοκιμασία«Μήπως ονειρεύομαι;». Λέει: Φανταστείτε έναν πανίσχυρο και πανέξυπνο δαίμονα αλλά και εχθρικό. Αυτός ο δαίμονας, αν υπήρχε, θα σας έκανε να νομίζετε άτι 2+ 3 =5 κάθε φορά που κάνατε την πρόσθεση, ακόμα κι αν ισούται με 6. Δε θα ξέρατε ότι αυτό σας το κάνει ο δαίμονας. Εσείς απλώς θα προσθέτατε αφελώς τους αριθμούς. Όλα θα έμοιαζαν φυσιολογικά.

Το νοητικό πείραμα με τον κακό δαίμονα είναι ο τρόπος του Ντεκάρτ να φτάσει την αμφιβολία στα όριά της. Αν υπήρχε ένα πράγμα για το οποίο θα μπορούσαμε να είμαστε βέβαιοι ότι ο δαίμονας δε μας ξεγελά αυτό θα ήταν θαυμάσιο. Θα έδινε επίσης μιαν απάντηση στους ανθρώπους που ισχυρίζονται πως δεν μπορούμε να γνωρίζουμε τίποτα με βεβαιότητα.

Η επόμενη κίνηση του Ντεκάρτ κατέληξε σε μία από τις διασημότερες φράσεις στη φιλοσοφία, αν και πολλοί ξέρουν το παράθεμα δίχως να καταλαβαίνουν τι σημαίνει. Ο Ντεκάρτ κατάλαβε ότι, ακόμα κι αν υπάρχει ο δαίμονας και τον ξεγελά, πρέπει να υπάρχει κάτι σε σχέση με το οποίο ο δαίμονας ξεγελά. Εφόσον έχει έστω και μία σκέψη, αυτός, ο Ντεκάρτ, πρέπει να υπάρχει. Ο δαίμονας δε θα μπορούσε να τον κάνει να πιστεύει ότι υπάρχει, αν δεν υπήρχε. Κι αυτό επειδή κάτι που δεν υπάρχει δεν μπορεί να κάνει σκέψεις. «Σκέφτομαι, άρα υπάρχω» (στα λατινικά, cogito ergo sum): αυτό ήταν το συμπέρασμα του Ντεκάρτ. Σκέφτομαι, επομένως πρέπει να υπάρχω. Δοκιμάστε το. Όσο έχετε μία σκέψη ή μία αίσθηση, αποκλείεται να αμφιβάλλετε ότι υπάρχετε. Το τι είστε είναι άλλο θέμα – μπορεί να αμφιβάλλετε ότι έχετε σώμα, ή το σώμα που βλέπετε και αγγίζετε. Αλλά δε γίνεται να αμφιβάλλετε ότι υπάρχετε ως ένα είδος σκεπτόμενου όντος. Αυτή η σκέψη θα αυτοαναιρούταν. Μόλις αρχίσετε να αμφιβάλλετε για την ύπαρξή σας, η πράξη της αμφιβολίας αποδεικνύει ότι υπάρχετε ως ένα σκεπτόμενο ον.

Ο Ντεκάρτ ήταν πιο βέβαιος για την ύπαρξη του νου του παρά του σώματός του. Μπορούσε να φανταστεί πως δεν έχει σώμα, αλλά δεν μπορούσε να φανταστεί πως δεν έχει νου. Αν φανταζόταν πως δεν έχει νου, θα εξακολουθούσε να σκέφτεται, και έτσι αυτό θα αποδείκνυε πως είχε έναν νου αφού δε θα μπορούσε να κάνει σκέψεις χωρίς νου.

Φυσικοί πιστεύουν ότι η σκοτεινή ύλη στο κέντρο του Γαλαξία μας είναι η αιτία των ακτίνων-γ

Υπάρχει σκοτεινή ύλη στο κέντρο του Γαλαξία; Μια νέα ανάλυση φυσικών του MIT φέρνει ξανά την σκοτεινή ύλη στο προσκήνιο, ως την πιθανή πηγή ακτίνων γάμμα υψηλής  ενέργειας στο γαλαξιακό κέντρο. Αυτή η πιθανότητα – ότι μια φωτεινή έκρηξη ακτίνων γάμμα στο κέντρο του Γαλαξία μας μπορεί να είναι τελικά το αποτέλεσμα της εξαΰλωσης της σκοτεινής ύλης – είχε τελευταία ξεχαστεί. 
 

Χάρτης εκπομπών ακτίνων γάμμα σε όλο τον Γαλαξία, βασισμένο σε παρατηρήσεις από το διαστημικό τηλεσκόπιο ακτίνων-γ Fermi Το ένθετο δεξιά απεικονίζει μια απροσδόκητη, σφαιρική περιοχή εκπομπών ακτίνων γάμμα στο κέντρο του γαλαξία μας, άγνωστης προέλευσης.

Για χρόνια, οι φυσικοί γνωρίζουν ένα μυστηριώδες υπερβολικής ενέργειας στο κέντρο του Γαλαξία, με τη μορφή ακτίνων γάμμα – τα πιο ενεργητικά κύματα στο ηλεκτρομαγνητικό φάσμα. Αυτές οι ακτίνες παράγονται συνήθως από τα πιο καυτά, πιο ακραία αντικείμενα του σύμπαντος, όπως είναι οι σουπερνόβες και τα πάλσαρ.

 

Οι ακτίνες γάμμα βρίσκονται στο δίσκο του Γαλαξία και, για το μεγαλύτερο τμήμα τους, οι φυσικοί καταλαβαίνουν τις πηγές τους. Αλλά υπάρχει μια υπερβολική λάμψη ακτίνων γάμμα στο κέντρο του Γαλαξία, που είναι γνωστή ως GCE, με ιδιότητες που είναι δύσκολο για τους φυσικούς να τις εξηγήσουν με τα δεδομένου της κατανομής των άστρων και του αερίου στον γαλαξία.

 

Υπάρχουν δύο βασικές δυνατότητες για αυτό που μπορεί να παράγει αυτή την υπερβολική λάμψη: ή ένας πληθυσμός από υψηλής ενέργειας, ταχέως περιστρεφόμενα άστρα νετρονίων που είναι γνωστά ως πάλσαρ ή, πιο δελεαστικά, ένα συγκεντρωμένο νέφος σκοτεινής ύλης, που όταν συγκρουστούν δύο σωματίδια της εξαϋλώνονται και παράγουν λάμψεις ακτίνων γάμμα.

 

Το 2015, μια ομάδα MIT- Πανεπιστημίου Princeton  τοποθετήθηκε υπέρ των pulsars. Οι ερευνητές ανέλυσαν τις παρατηρήσεις του γαλαξιακού κέντρου που έλαβε το διαστημικό τηλεσκόπιο ακτίνων-γ Fermi, χρησιμοποιώντας ένα μοντέλο που ανέπτυξαν για να περιγράψουν όλες τις αλληλεπιδράσεις σωματιδίων στον γαλαξία που θα μπορούσαν να παράγουν ακτίνες γάμμα. Συμπέραναν, μάλλον οριστικά, ότι η GCE ήταν πιθανότατα αποτέλεσμα των πάλσαρ και όχι της σκοτεινής ύλης.

 

Ωστόσο, σε μια νέα εργασία επανεξέτασαν αυτό το αίτημα. Προσπαθώντας να κατανοήσουν καλύτερα την αναλυτική μέθοδο του 2015, οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι το μοντέλο που χρησιμοποίησαν θα μπορούσε στην πραγματικότητα να «εξαπατηθεί» για να παραγάγει το λανθασμένο αποτέλεσμα. Συγκεκριμένα, οι ερευνητές έτρεξαν το μοντέλο σε πραγματικές παρατηρήσεις του Fermi, όπως έκανε η ομάδα MIT-Princeton το 2015, αλλά αυτή τη φορά πρόσθεσαν ένα ψεύτικο επιπλέον σήμα σκοτεινής ύλης. Διαπίστωσαν ότι το μοντέλο απέτυχε να πάρει αυτό το ψεύτικο σήμα, και ακόμα και όταν απομάκρυναν το σήμα, το μοντέλο συνέχισε να υποθέτει ότι τα πάλσαρ ήταν στην καρδιά της εκπομπής ακτίνων-γ.

 

Τα αποτελέσματα, που δημοσιεύτηκαν στο περιοδικό Physical Review Letters , υπογραμμίζουν ένα “ελάττωμα” στην ανάλυση του 2015 και θα ξανανοίξουν αυτό που πολλοί πίστευαν ότι ήταν μια τελειωμένη υπόθεση. Την πόρτα για να έρχεται το σήμα από τη σκοτεινή ύλη.

 

“Αν είναι πραγματικά σκοτεινή ύλη, αυτή θα είναι η πρώτη ένδειξη ότι η σκοτεινή ύλη αλληλεπιδρά με την ορατή ύλη μέσω δυνάμεων διαφορετικών από τη βαρύτητα”, λένε οι φυσικοί. “Η φύση της σκοτεινής ύλης είναι μία από τις μεγαλύτερες ανοικτές ερωτήσεις στη φυσική αυτή τη στιγμή. Ο προσδιορισμός αυτού του σήματος ως σκοτεινής ύλης μπορεί να μας επιτρέψει να εκθέσουμε τελικά τη θεμελιώδη ταυτότητα της σκοτεινής ύλης. Όποια και αν είναι η πλεονάζουσα κατάσταση, θα μάθουμε κάτι νέο για το σύμπαν».

Συχνό αλλά λιγοστό το νερό στις ατμόσφαιρες των εξωπλανητών που έχουν ανακαλυφθεί

Οι υδρατμοί είναι συχνοί στις ατμόσφαιρες πολλών εξωπλανητών, όμως σε ποσότητες πολύ χαμηλότερες του αναμενομένου. Αυτό είναι το βασικό συμπέρασμα της μεγαλύτερης μέχρι σήμερα ανάλυσης της χημικής σύστασης των ατμοσφαιρών των πλανητών πέρα από το ηλιακό σύστημα μας.

 

Η πιο εκτεταμένη έρευνα για τις χημικές συνθέσεις της ατμόσφαιρας των εξωπλανητών έχει αποκαλύψει στοιχεία που αποκλίνουν από τις τρέχουσες θεωρίες του σχηματισμού τους και έχει επιπτώσεις στην αναζήτηση νερού στο ηλιακό σύστημα αλλά και πέρα ​​από αυτό.

Οι ερευνητές, με επικεφαλής τον δρα Nikku Madhusudhan του Ινστιτούτου Αστρονομίας του Πανεπιστημίου του Κέιμπριτζ μελέτησαν ατμοσφαιρικά δεδομένα από διαστημικά και επίγεια τηλεσκόπια, που αφορούσαν 19 εξωπλανήτες διαφόρων διαστάσεων και θερμοκρασιών, από «μίνι-Ποσειδώνες» (με μάζες σχεδόν δεκαπλάσιες της Γης) μέχρι «υπερ-Δίες» (με μάζα τουλάχιστον 600 φορές μεγαλύτερη της Γης), καθώς επίσης με θερμοκρασίες από 20 έως πάνω από 2.000 βαθμούς Κελσίου.

 

Διαπιστώθηκε ότι, όπως στους γιγάντιους πλανήτες του δικού μας ηλιακού συστήματος, οι ατμόσφαιρες των εξωπλανητών είναι πλούσιες σε υδρογόνο.

 

Στο ηλιακό μας σύστημα, η ποσότητα άνθρακα σε σχέση με το υδρογόνο στις ατμόσφαιρες των γιγάντιων πλανητών (Δίας, Κρόνος κλπ) είναι σημαντικά υψηλότερη από εκείνη του ήλιου. Αυτή η «υπερ-ηλιακή» αφθονία πιστεύεται ότι είχε αρχίσει όταν σχηματίστηκαν οι πλανήτες και μεγάλες ποσότητες πάγου, πετρωμάτων και άλλων σωματιδίων εισήχθησαν στον πλανήτη σε μια διαδικασία που ονομάζεται συσσώρευση.

 

Οι αφθονίες άλλων στοιχείων έχουν προβλεφθεί ότι είναι παρόμοια υψηλές στις ατμόσφαιρες των τεράστιων εξωπλανήτων – ειδικά του οξυγόνου, το οποίο είναι το πιο άφθονο στοιχείο του σύμπαντος μετά το υδρογόνο και το ήλιο. Αυτό σημαίνει ότι το νερό, ένας κυρίαρχος φορέας οξυγόνου, αναμένεται επίσης να είναι υπερ-άφθονος σε τέτοιες ατμόσφαιρες.

 

Οι ερευνητές χρησιμοποίησαν εκτεταμένα φασματοσκοπικά δεδομένα από τηλεσκόπια με βάση το διάστημα και τα επίγεια τηλεσκόπια, όπως το διαστημικό τηλεσκόπιο Hubble, το διαστημικό τηλεσκόπιο Spitzer, το πολύ μεγάλο τηλεσκόπιο στη Χιλή και το Gran Telescopio Canarias στην Ισπανία. Το εύρος των διαθέσιμων παρατηρήσεων, μαζί με τα λεπτομερή υπολογιστικά μοντέλα, τις στατιστικές μεθόδους και τις ατομικές ιδιότητες του νατρίου και του καλίου, επέτρεψαν στους ερευνητές να αποκτήσουν εκτιμήσεις για τις χημικές αφθονίες στις ατμόσφαιρες των εξωπλανήτων σε όλο το δείγμα.

 

Τα χημικά στοιχεία που εντοπίστηκαν

 

Άλλα χημικά στοιχεία, όπως το οξυγόνο (το τρίτο σε αφθονία στοιχείο στο σύμπαν μετά το υδρογόνο και το ήλιο) βρίσκονται επίσης σε αναμενόμενες ποσότητες στους εξωπλανήτες. Όμως το νερό, που περιέχει οξυγόνο, δεν φαίνεται να υπάρχει σε παρόμοια αναλογία, με βάση τις μικρές ποσότητες των υδρατμών που έχουν ανιχνευθεί έως τώρα.

 

Η νέα μελέτη βρήκε υδρατμούς στις ατμόσφαιρες των 14 από τους 19 εξωπλανήτες που εξέτασε. «Είναι όμως απίστευτο πόσο χαμηλές είναι οι συγκεντρώσεις νερού στις ατμόσφαιρες πολύ διαφορετικών εξωπλανητών. Δεδομένου ότι το νερό αποτελεί συστατικό-κλειδί για τη ζωή στη Γη, είναι σημαντικό να γνωρίζουμε πόσο νερό μπορεί να βρεθεί στα πλανητικά συστήματα πέρα από το δικό μας», δήλωσε ο Madhusudhan.

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ: Ποιητική (1448a-1448b)

[1448a] [II] Ἐπεὶ δὲ μιμοῦνται οἱ μιμούμενοι πράττοντας, ἀνάγκη δὲ τούτους ἢ σπουδαίους ἢ φαύλους εἶναι (τὰ γὰρ ἤθη σχεδὸν ἀεὶ τούτοις ἀκολουθεῖ μόνοις, κακίᾳ γὰρ καὶ ἀρετῇ τὰ ἤθη διαφέρουσι πάντες), ἤτοι βελτίονας ἢ καθ᾽ ἡμᾶς ἢ χείρονας ἢ καὶ τοιούτους, ὥσπερ οἱ γραφεῖς· Πολύγνωτος μὲν γὰρ κρείττους, Παύσων δὲ χείρους, Διονύσιος δὲ ὁμοίους εἴκαζεν. δῆλον δὲ ὅτι καὶ τῶν λεχθεισῶν ἑκάστη μιμήσεων ἕξει ταύτας τὰς διαφορὰς καὶ ἔσται ἑτέρα τῷ ἕτερα μιμεῖσθαι τοῦτον τὸν τρόπον. καὶ γὰρ ἐν ὀρχήσει καὶ αὐλήσει καὶ κιθαρίσει ἔστι γενέσθαι ταύτας τὰς ἀνομοιότητας, καὶ [τὸ] περὶ τοὺς λόγους δὲ καὶ τὴν ψιλομετρίαν, οἷον Ὅμηρος μὲν βελτίους, Κλεοφῶν δὲ ὁμοίους, Ἡγήμων δὲ ὁ Θάσιος ‹ὁ› τὰς παρῳδίας ποιήσας πρῶτος καὶ Νικοχάρης ὁ τὴν Δειλιάδα χείρους· ὁμοίως δὲ καὶ περὶ τοὺς διθυράμβους καὶ περὶ τοὺς νόμους, ὥσπερ †γᾶς† Κύκλωπας Τιμόθεος καὶ Φιλόξενος μιμήσαιτο ἄν τις. ἐν αὐτῇ δὲ τῇ διαφορᾷ καὶ ἡ τραγῳδία πρὸς τὴν κωμῳδίαν διέστηκεν· ἡ μὲν γὰρ χείρους ἡ δὲ βελτίους μιμεῖσθαι βούλεται τῶν νῦν.

[III] Ἔτι δὲ τούτων τρίτη διαφορὰ τὸ ὡς ἕκαστα τούτων μιμήσαιτο ἄν τις. καὶ γὰρ ἐν τοῖς αὐτοῖς καὶ τὰ αὐτὰ μιμεῖσθαι ἔστιν ὁτὲ μὲν ἀπαγγέλλοντα, ἢ ἕτερόν τι γιγνόμενον ὥσπερ Ὅμηρος ποιεῖ ἢ ὡς τὸν αὐτὸν καὶ μὴ μεταβάλλοντα, ἢ πάντα ὡς πράττοντας καὶ ἐνεργοῦντας †τοὺς μιμουμένους†. ἐν τρισὶ δὴ ταύταις διαφοραῖς ἡ μίμησίς ἐστιν, ὡς εἴπομεν κατ᾽ ἀρχάς, ἐν οἷς τε ‹καὶ ἃ› καὶ ὥς. ὥστε τῇ μὲν ὁ αὐτὸς ἂν εἴη μιμητὴς Ὁμήρῳ Σοφοκλῆς, μιμοῦνται γὰρ ἄμφω σπουδαίους, τῇ δὲ Ἀριστοφάνει, πράττοντας γὰρ μιμοῦνται καὶ δρῶντας ἄμφω. ὅθεν καὶ δράματα καλεῖσθαί τινες αὐτά φασιν, ὅτι μιμοῦνται δρῶντας. διὸ καὶ ἀντιποιοῦνται τῆς τε τραγῳδίας καὶ τῆς κωμῳδίας οἱ Δωριεῖς (τῆς μὲν γὰρ κωμῳδίας οἱ Μεγαρεῖς οἵ τε ἐνταῦθα ὡς ἐπὶ τῆς παρ᾽ αὐτοῖς δημοκρατίας γενομένης καὶ οἱ ἐκ Σικελίας, ἐκεῖθεν γὰρ ἦν Ἐπίχαρμος ὁ ποιητὴς πολλῷ πρότερος ὢν Χιωνίδου καὶ Μάγνητος· καὶ τῆς τραγῳδίας ἔνιοι τῶν ἐν Πελοποννήσῳ) ποιούμενοι τὰ ὀνόματα σημεῖον· αὐτοὶ μὲν γὰρ κώμας τὰς περιοικίδας καλεῖν φασιν, Ἀθηναίους δὲ δήμους, ὡς κωμῳδοὺς οὐκ ἀπὸ τοῦ κωμάζειν λεχθέντας ἀλλὰ τῇ κατὰ κώμας πλάνῃ ἀτιμαζομένους ἐκ τοῦ ἄστεως·

[1448b] καὶ τὸ ποιεῖν αὐτοὶ μὲν δρᾶν, Ἀθηναίους δὲ πράττειν προσαγορεύειν. περὶ μὲν οὖν τῶν διαφορῶν καὶ πόσαι καὶ τίνες τῆς μιμήσεως εἰρήσθω ταῦτα.

***
[1448a] [2] Με δεδομένο ότι αυτοί που κάνουν μίμηση μιμούνται πράξεις ανθρώπων, και οι άνθρωποι αυτοί δεν μπορεί παρά να είναι ή καλοί ή κακοί (οι χαρακτήρες, πράγματι, των ανθρώπων είναι, σχεδόν πάντοτε, επακόλουθο αυτής αποκλειστικά της βασικής διάκρισης, κάτι που θέλει να πει ότι οι άνθρωποι διαφέρουν ως προς τον χαρακτήρα από την άποψη της κακίας και της αρετής), και άρα ή καλύτεροι ή χειρότεροι ή ίδιοι με μας τους σημερινούς ανθρώπους (έτσι δεν δουλεύουν οι ζωγράφοι; ο Πολύγνωτος, επιπαραδείγματι, ζωγράφιζε τους ανθρώπους καλύτερους, ο Παύσων χειρότερους και ο Διονύσιος ίδιους με μας), είναι φανερό ότι καθεμιά από τις τέχνες μίμησης που μνημονεύσαμε παραπάνω θα έχει αυτές τις διαφορές, και έτσι θα είναι διαφορετική τέχνη, καθώς μιμείται διαφορετικά με αυτόν τον τρόπο πράγματα.

Αυτές οι διαφορές μπορούν να υπάρξουν και στην όρχηση, την αύληση και την κιθάριση, αλλά και στον πεζό λόγο και στη δίχως μουσική ποίηση. Ο Όμηρος π.χ. παρουσιάζει ανθρώπους καλύτερους από μας, ο Κλεοφών ίδιους με μας, ενώ ο Ηγήμων από τη Θάσο, ο πρώτος που έγραψε παρωδίες, και ο Νικοχάρης, ο ποιητής της Δειλιάδας, χειρότερους. Παρόμοιες μιμήσεις θα μπορούσαν να γίνουν και στους διθυράμβους και στους νόμους, όπως έκαναν ο **–γας, ο Τιμόθεος και ο Φιλόξενος στους Κύκλωπες. Αυτή η διαφορά διαφοροποιεί και την τραγωδία από την κωμωδία: η μια τους θέλει να παρουσιάζει πρόσωπα χειρότερα, η άλλη καλύτερα από τους σημερινούς ανθρώπους.

[3] Έχουν όμως και μια τρίτη διαφορά μεταξύ τους αυτές οι τέχνες. Εννοώ τον τρόπο με τον οποίο μπορεί κανείς να κάνει τη μίμηση σε καθεμιά από τις περιπτώσεις που είπαμε. Μπορεί, πράγματι, κανείς να μιμείται τα ίδια πράγματα και με τα ίδια μέσα άλλοτε διηγούμενος (είτε παίρνοντας τη μορφή ενός τρίτου προσώπου, όπως κάνει ο Όμηρος, είτε μένοντας πάντοτε ο ίδιος, δίχως καθόλου να αλλάζει) και άλλοτε παρουσιάζοντας αυτούς που γίνονται αντικείμενο μίμησης σαν να ενεργούν και να πράττουν τα πάντα οι ίδιοι.

Όπως λοιπόν το είπαμε και στην αρχή, η μίμηση σ᾽ αυτές τις τέχνες διαφέρει από τρεις απόψεις: από την άποψη των μέσων που χρησιμοποιούνται γι᾽ αυτήν, από την άποψη των πραγμάτων που γίνονται αντικείμενό της και από την άποψη του τρόπου με τον οποίο αυτή γίνεται. Όλα αυτά θα πουν ότι ο Σοφοκλής ως μιμητής μπορούμε να πούμε ότι είναι όμοιος με τον Όμηρο, αφού και οι δυο τους μιμούνται ανθρώπους αξίας· από μιαν άλλη όμως άποψη μπορούμε να πούμε ότι είναι όμοιος με τον Αριστοφάνη, αφού και οι δυο τους μιμούνται ανθρώπους που πράττουν και δρουν. Αυτός είναι, άλλωστε, σύμφωνα με κάποιους, ο λόγος που τα έργα αυτά λέγονται δράματα: επειδή μιμούνται ανθρώπους που δρουν.

Γι᾽ αυτό ακριβώς και διεκδικούν για τον εαυτό τους την εύρεση και της τραγωδίας και της κωμωδίας οι Δωριείς — της κωμωδίας οι Μεγαρείς, τόσο οι Μεγαρείς εδώ στην Ελλάδα, που λένε ότι η κωμωδία γεννήθηκε όταν στον τόπο τους είχαν δημοκρατία, όσο και οι Μεγαρείς της Σικελίας, επειδή από εκεί ήταν ο ποιητής Επίχαρμος, που ήταν πολύ παλαιότερος από τον Χιωνίδη και τον Μάγνητα. Αλλά και την τραγωδία τη διεκδικούν κάποιοι από τους Δωριείς της Πελοποννήσου. Ως απόδειξη έφεραν τις λέξεις. Οι Δωριείς δηλαδή τα προάστια τα λένε κώμες, ενώ οι Αθηναίοι δήμους, και θέλουν με αυτό να πουν ότι οι κωμωδοί ονομάστηκαν έτσι όχι από το κωμάζω, αλλά γιατί γύριζαν από κώμη σε κώμη περιφρονημένοι και διωγμένοι από την πόλη.

[1448b] Άλλωστε, το «κάνω» οι Δωριείς το λένε δρῶ, ενώ οι Αθηναίοι το λένε πράττω.

Ας θεωρηθούν αρκετά όσα είπαμε για τον αριθμό και το είδος των διαφορών στη μίμηση που κάνουν αυτές οι τέχνες.